Starożytny RzymStarożytny Rzym

Zał

ożen

ie R

zym

uRzym został założony w 753r. p.n.e. na Półwyspie Apenińskim, nad rzeką Tyber i rozrastał się na siedmiu wzgórzach (Awentyn, Palatyn, Kwirynał, Wiminał, Celiusz, Eskwilin, Kapitol). Nie wiadomo do końca czy Rzym został założony przez legendarnego Romulusa, czy może przez przedstawicieli jakiegoś plemienia italskiego. Nie ma znaczenia czy uwierzymy legendzie o „Romulusie i Remusie” czy też czystym faktom historycznym, historia Rzymu (a przynajmniej jego początki) długo będą jeszcze owiane słodką tajemnicą.

Romulus i Remus karmiieni przez Wilczycę (http://romulus.wship.beep.pl)

Siedem Wzgórz Rzymu

(http://de.wikipedia.org)

Ust

roje

Pol

itycz

ne Przez pierwsze 250 lat swego istnienia w Rzymie panował ustrój monarchii, rządził w nim król. W owym czasie do Rzymu zaczęły wpływać różnorakie kultury (dominowały etruska, grecka i fenicka) , z których Rzymianie starali się czerpać wzory, jednakże nie zmieniali swojego języka i kultury (latyńskiej), a tylko ją ulepszali.

Monarchię w Rzymie obalił Brutus ze swoimi oddziałami, chciał bowiem pomścić hańbę, która spotkała Lukrecję z ręki księcia Sekstusa Tarkwiniusza.

Od tej pory do władzy Rzymu dołączyli urzędnicy (konsul, pretor, edyl, cenzor, kwestor, trybun ludowy). Rzym przeszedł do ustroju republiki arystokratycznej (509 p.n.e.). Rzymianie rozpoczęli najazdy i podboje, stopniowo kolonie greckie dostawały się pod panowanie Rzymu, wkrótce opanowali oni całą Italię. Wojsko rzymskie dzieliło się na legiony. Szczególnie szalonym przeciwnikiem okazał się król Epiru Pyrrus, który chciał zwyciężyć z Rzymianami zasadą „po trupach do celu”.

Po upadku republiki Rzym stał się cesarstwem, któremu poświęcimy nieco więcej czasu.

Czyn Sekstusa Tarkwiniusza został dokładnie opisany w poemacie Williama Shakespeare’a - „Gwałt na Lukrecji”

Woj

ny P

unic

kie

Pierwsza wojna punicka (między Kartaginą i Rzymem w latach 264-241 p.n.e.):

Bezpośrednią przyczyną wojny był konflikt o północnosycylijskie miasto – Messanę. Mamaretynowie, zagrożeni atakiem ze strony króla Hierona II zwrócili się o pomoc do Kartagińczyków. W późniejszym czasie część Mamaretynów poprosiła o wsparcie Rzymian, a kartagiński garnizon został usunięty. Punijczycy sprzymierzyli się z Hieronem i wspólnie z nim rozpoczęli oblężenie Messany.. W 264r. p.n.e. przybył Appiusz Klaudiusz wraz z rzymską armią zaczął podbijać nowe ziemie (w tym Messanę). Hieron, przerażony wielkimi zwycięstwami Rzymian przeszedł na ich stronę. Kartagińczycy, zaskoczeni takim obrotem sprawy osadzili się w twierdzach w Drepanum, Lilybaeum i Panormus. Armia rzymska nie była ćwiczona do walki na morzu, choć ich sprytowi nie było końca. Bojąc się bezpośredniego starcia na morzu (który łatwo mogli przegrać) użyli tzw. Kruków, czyli pomostów do abordażu, na których armia czuła się jak na lądzie, dzięki czemu wygrali nawet bitwę morską. Nieustannie płynąc dotarli w końcu do kolonii kartagińskich na Sycylii, które z łatwością zdobyli. Tak więc Kartagina zamiast zyskać Messanę utraciła wszystkie posiadłości na Sycylii i musiała zapłacić Rzymowi 3200 talentów srebra kontrybucji w ciągu 10 lat.

Woj

ny P

unic

kie

Druga wojna punicka (między Kartaginą i Rzymem w latach 218-201 p.n.e.):

W tej wojnie ważną rolę odegrało miasto Sagunt, które wysłało do Rzymu list z prośbą o opiekę. Miasto to najechało wcześniej na jedno z podległych Hannibalowi plemię iberyjskie. W efekcie tego armia kartagińska rozniosła owe miasto, które nie miało obrony Rzymian. W związku z tym Rzym wysłał poselstwo do Kartaginy, aby wysłali Hannibala jako podżegacza wojennego. Oni jednak powrócili z niczym. Zaczęła się wojna...

Oby dwie strony zaczęło bardzo ofensywnie. Rzymianie wybrali się do Hiszpanii i Afryki, aby stamtąd najeżdżać na Kartaginę. Hannibal zaś miał w planie zaatakować Italię na słoniach bojowych. W czasie gdy Hannibal przebywał w Italii Rzymianie zagarnęli całą południową część Półwyspu Pirenejskiego (w tym Nową Kartaginę). Niewiele trzeba było czekać, aby Kartagina odwołała Hannibala z Italii do Afryki, aby powstrzymał armię Scypiona. Temu zaś tym razem się nie powiodło i poległ w wielkiej bitwie pod Zamą w 202r. p.n.e. Kartagina wisiała na włosku, nie była zdolna do jakiejkolwiek obrony, ponieważ zewsząd czyhała na nią potęga Rzymu. Dlatego w roku 201 p.n.e. podpisano pokój, na mocy którego Kartagina mogła zatrzymać tylko swoje posiadłości w Afryce, nie mogli wszczynać wojen bez zgody Rzymu, musieli zapłacić 10 tysięcy talentów srebra, a poza tym musieli oddać Rzymianinom niemal całą swoją flotę.

Miejsca najważniejszych bitew drugiej wojny punickiej.

http://www.pl.wikipedia.org

Woj

ny P

unic

kie

Trzecia wojna punicka (między Kartaginą i Rzymem w latach 149-146 p.n.e.):

Ostatnia wojna została sprowokowana przez Rzym. Po bohaterskiej obronie przeciw oblężeniu i zgładzeniu miasta, zostało ono zdobyte i zburzone w 146r. p.n.e. Była to najkrótsza, a jednocześnie najbardziej efektywna wojna punicka. Przez trzy lata Kartagina była oblężona przez wojska Publiusza Korneliusza Scypiona Młodszego, aż w końcu moc Kartaginy pękła, została ona zgrabiona, 90% ludności kartagińskiej zginęło, a reszta została oddana do niewoli. Bitwa ta dała Rzymowi panowanie na Morzu Śródziemnym, co znacznie umocniło jego pozycję.

Teren podbitej Kartaginy.

http://upload.wikimedia.org

Pra

wo Podział prawa:

W prawie rzymskim najpopularniejszy był podział na prawo prywatne (ius privatum) i prawo publiczne (ius publicum). Podział ten został zdefiniowany między innymi przez słynnego prawnika Ulpiana, który tak rzecz przedstawił: "Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat privatum quod ad singulorum utilitatem" (Prawem publicznym, jest to które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym - korzyści jednostki). W ten sposób prawo publiczne, stało na straży interesu całego państwa rzymskiego, natomiast prawo prywatne przynosiło korzyści jednostkom. Warto zaznaczyć, że tylko nielicznym jednostkom,

tym, które rządziły państwem.

Prawo XII tablic:

Prawo XII tablic jest to zapis obowiązującego prawa w Rzymie, jak sama nazwa mówi - na dwunastu tabliczkach. Prawo to było bardzo surowe, a niektóre zapisy wydają się być wręcz absurdalne np.. Pierwszy zapis na tablicy czwartej - „Dziecko, które urodzi się zniekształcone, ma zostać szybko zabite”. Stąd także wzięło się jedno z powiedzeń Rzymian - „Dura lex sed lex”, co oznacza „Twarde prawo, ale prawo”

Lite

ratu

ra Horacy: ¤ Epody (41-30 p.n.e.) krótkie utwory o treści politycznej; napisał je pod wrażeniem wojny peruzjańskiej –

groza wojen domowych wyraża się radą dla Rzymian, by idąc za przykładem Fokejczyków opuścili Rzym i wywędrowali na Wyspy Szczęśliwe – gdzieś poza Słupy Herkulesa.

¤ Satyry (40-30 p.n.e.) ośmieszające wady i słabości ludzkie, nie krytykuje w nich jednostek wybitniejszych, nie jest surowym sędzią lecz „śmiejąc się mówi prawdę”

¤ Pieśni (zwane też odami) to największe osiągnięcie Horacego o bardzo bogatej tematyce – utwory religijne, biesiadne, wiersze do przyjaciół, wiersze do kochanek, motywy klasyczne i hellenistyczne, refleksje na temat śmierci i wybuchy radości życia; posiadały doskonałą konstrukcje metryczną

¤ Listy zawierają dużo pierwiastków filozoficznych, poruszają także problemy z zakresu poetyki, zwłaszcza listy z 2 księgi: "List do Pizonów" znany również jako Sztuka poetycka ("Ars poetica")

Wergiliusz:¤ Bukoliki (Eclogae lub Bucolica) – zbiór idylli wzorowanych na Sielankach Teokryta

dostosowanych do realiów Italii ¤ Georgiki (Georgica) – poemat dydaktyczny sławiący życie wiejskie ¤ Eneida (Aeneis) – epos heroiczny o pochodzeniu Rzymian

Seneka Młodszy:Dzieła filozoficzne: Dzieła przyrodnicze: Dzieła tragiczne:O łagodności Zagadnienia przyrodnicze Herkules szalejącyO życiu szczęśliwym Herkules etejskiDialogi TrojankiO gniewie Fenicjanki20 ksiąg listów moralnych Medea

Fedra Edyp Agamemnon Tyestes Oktawia

Horacy

Wergiliusz

Seneka Młodszy

Dok

onan

ia a

rchi

tekt

onic

zne

Wszystkie obrazki: images.google.pl

Koloseum (amfilteatr) Panteon (świątynia) Akwedukty (wodociągi)

Cement Łuki Tryumfalne Drogi utwardzane

Roz

ryw

ki R

zym

ian

Wszystkie obrazki: images.google.pl i film „Quo Vadis”

Igrzyska Walki Gliadratorów Wyścigi rydwanów

Łaźnie (Termy) Uczty

„Cho

roba

” R

zym

u Wojny jak najbardziej nie sprzyjały ludności Rzymu. Wracający legioniści, znużeni latami służby wojskowej nie zastają swych gospodarstw. Albo upadały, albo były wykupywane przez bogaczy. Diametralnie zwiększała się liczba plebsu. Sprzyjało to wszelkim sprzeczką i awanturą. Państwo było zbyt rozległe, żeby z całego obszaru ściągać podatki, a na granicach działo się nieciekawie z powodów awantur weteranów wojennych, którzy domagali się o swoje i siłą wydzierali sobie ziemie. Widząc to Gajusz Juliusz Cezar wkroczył do Rzymu i „zrobił porządek”. Usprawnił sposób rządzenia, wprowadził samorządność wszystkich rzymskich miast itp... Został on nazwany imperatorem. Zginął w 44r. P.n.e. otruty przez Brutusa. Po śmierci Juliusza Cezara nastały nowe czasy – czasy cesarstwa....

Gajusz Juliusz Cezarhttp://m.onet.pl

Rzy

m c

esar

zy Po śmierci Cezara władzę objął, w wyniku wojny domowej jego krewniak – Oktawian August. Od tej chwili Rzym stał się cesarstwem. Cesarze – władcy, posiadali wyłączność stanowienia praw i sądzenia przestępców. Jednakże cesarz nie mógł sam rządzić całym cesarstwem, wiele spraw powierzał wybieranym przez siebie urzędnikom. Doskonale opłacani pretorianie czuli się bezkarni, dlatego cesarz musiał władać ostrożnie, aby ich nie urazić, ponieważ to mogło się wiązać z utratą władzy.

Tymczasem w Rzymie wybuchały niewielkie bunty (głównie absorbowane przez wspomnianych pretorianów). Wielkość Rzymu stawała się jego największą słabością. Ciągłe bunty, wojny domowe sprzyjały osłabieniu się cesarstwa. Jego słabość ucieszyła podbite ludy...

Oktawian August http://www.wikipedia.org

Wielkość cesarstwa rzymskiego http://www.meritum.isu.pl

Pod

ział

ces

arst

wa

Wrogie ludy, znające dobrze Rzymian (niegdyś potykali się z nimi) zaczęli napływać do cesarstwa, co bardzo zaogniło sprawę w Rzymie. Galowie, Germanowie, Goci, Barbarzyńcy – wszyscy chcieli zagrabić Rzym i zemścić się za przegrane wojny. Teodozjusz Wielki chcąc uratować Rzym podzieli go na cesarstwo wschodniorzymskie i zachodniorzymskie (395r.). Błyskotliwy cesarz Konstantyn Wielki wyczuwawszy słabość Rzymu, a szczególnie jego zachodnią część - szybko przeniósł się na wschód i założył tam stolicę nazwaną Konstantynopolem (na cześć założyciela).

Upa

dek

cesa

rstw

a za

chod

nior

zym

skie

go

Wędrówki ludów, wysokie podatki, słabe państwo (po wojnach), bunty ludności, wycieńczona armia, wojny domowe o władzę i ostateczny najazd Hunów. Oto, co przyczyniło się do upadku słabego cesarstwa zachodniorzymskiego (476r.). Główną siłą, która połamała „rzymskie kości” był potężny najazd Hunów, dowodzony przez germańskiego dowódcę Odoakra. Zwycięzcy przejęli po Rzymie nie tylko miasta i budowle, ale tez kulturę i język.

Sły

nni L

udzi

e Romulus i Remus (z łac.) - legendarni bracia bliźniacy, założyciele miasta Rzym.Romulus był założycielem Rzymu i jego pierwszym królem. Za okres jego życia przyjmuje się środkowe dziesięciolecia VIII wieku p.n.e., według starożytnych obliczeń były to lata 772 p.n.e. - 716 p.n.e.Remus bliźniaczy brat Romulusa; starożytni uczeni obliczali, że żył w latach 772 p.n.e. - 753 p.n.e.Według rzymskich historyków, przede wszystkim Tytusa Liwiusza, bracia byli wnukami króla miasta Alba Longa (dziś Castel Gandolfo), Numitora. Brat Numitora Amulius dokonał zamachu stanu, króla uwięził, a jego córce Rei Sylwii (łac. Rhea Silvia) nakazał zostać westalką i żyć w celibacie.Rea Sylwia zaszła jednak w ciążę i powiła bliźnięta, dwóch chłopców, których nazwano Romulus i Remus. Ich ojcem miał być nie kto inny, tylko bóg Mars.Jako, że westalkom zakazane były stosunki płciowe zakopano ją żywcem . Niemniej Amuliusz rozkazał dzieci utopić w rzece. Wrzucony jednak do wody koszyk z nimi popłynął z prądem i utknął w jednej z zatoczek. Płacz dzieci usłyszała wilczyca, która w efekcie zaczęła regularnie odwiedzać zatoczkę, by karmić dzieci własnym mlekiem. Wilczycę wyśledził pasterz królewski, znalazł koszyk z dziećmi i zaadoptował je. Wilczyca jest z tego powodu nieoficjalnym symbolem Rzymu. Najbardziej znany wizerunek (patrz zdjęcie) to starożytna rzeźba w stylu etruskim (datowana na rok ok. 500 p.n.e.), do której dopiero w roku 1474 n.e. dorobiono postacie dzieci.

Romulus i Remus karmiieni przez Wilczycę (http://romulus.wship.beep.pl)

Sły

nni L

udzi

e

Pyrrus (319-272 p.n.e.) – król Epiru od 306 p.n.e., jeden z najważniejszych przeciwników Rzymu podczas początków powstawania Imperium Rzymskiego. Ze względu na to, że niektóre bitwy wygrane przez Pyrrusa okupione były stratami niemożliwymi do uzupełnienia w warunkach wojny prowadzonej na obcym terytorium, od jego imienia powstało określenie pyrrusowe zwycięstwo.

Pomnik Pyrrusa w miejscowości Arta

http://pl.wikipedia.org

Sły

nni L

udzi

e

Hannibal, (247 p.n.e. - zmarł 183/182 p.n.e.) - syn Hamilkara Barkasa, dowódca wojsk antycznej Kartaginy. Dowództwo objął w 221 p.n.e., po śmierci Hazdrubala, który zginął w zamachu. Poszerzał kartagińskie posiadłości w Hiszpanii. Zajął m.in. sprzymierzone z Rzymem miasto Sagunt 218 p.n.e. W ten sposób rozpoczęła się druga wojna punicka. Hannibal wyruszył z Hiszpanii z 40-tysięczną armią przez Pireneje, południową Galię, Alpy do Italii. Zadał armii rzymskiej wiele klęsk, m.in. nad jeziorem Trazymeńskim i pod Kannami 2 sierpnia 216 p.n.e. Po tej ostatniej porażce wojska rzymskie nie podejmowały już otwartej bitwy. Hannibal ze swoją armią poruszał się na słoniach lecz niewiele z nich przeżyło. Przez kolejnych 10 lat Hannibal walczył w Italii. Nie zajął Rzymu, jak zamierzał. W 204 p.n.e. Scypion Afrykański wylądował w Kartaginie, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii i w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e. pokonał Hannibala.

Hannibal

http://pl.wikipedia.org

Sły

nni L

udzi

e

Spartakus - (ok. 120 p.n.e. - 71 p.n.e.), niewolnik, gladiator rzymski, z pochodzenia prawdopodobnie Trak. Przywódca powstania niewolników.Był organizatorem i przywódcą największego powstania niewolników w starożytnym Rzymie (73-71 p.n.e.), w którym wzięło udział około 100 tys. wojowników (niewolników i gladiatorów). Powstanie zostało krwawo stłumione przez Marka Krassusa. Spartakus zginął w walce, 6 tys. powstańców ukrzyżowano wzdłuż via Appia, a ich krzyże podpalono. W rzeczywistości jednak Spartakus samotnie wbił się w legion chcąc zabić Marka Krassusa.

Spartakus

http://pl.wikipedia.org

Sły

nne

pow

iedz

enia

rzy

msk

ie

Absens carens- nieobecny sam sobie szkodzi,Ad multos annos- sto lat,Alea iacta est- kość(i) została(y) rzucona(e),Amor vincit omnia- miłość zwycięża wszystko,Audiatur et altera pas- trzeba wysłuchać i drugiej strony,Cacea invidia est- zazdrość jest ślepa,Carpe diem- korzystaj z każdego dnia,Cicer cum caule- groch z kapustą,Cogito, ergo sum- myślę, więc jestem,Consensus facit legem- zgoda tworzy prawo,Consuetudo est altera natura- przyzwyczajenie jest drugą naturą,Cuius regio, eius religio- czyja władza, tego religia,Dw gustibus non desputantum est- o gustach się nie dyskutuje, Dente superbo- z wyższością,Docendo discimus- ucząc innych, sami się uczymy,Dulce et decorum est pro patria mori- słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę,Duobus litigantibus terius gaudet- gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta,Dura lex, sed lex- surowe prawo, ale prawo,Errare humanum est- mylić się jest rzeczą ludzką,Et te, brute, contra me- i ty, Brutusie, przeciwko mnie,Ex unge leonem- lwa można poznać po pazurach,Festina lente- spiesz się powoli,Finis coronat opus- koniec wieńczy dzieło,Gloria victis- chwała zwyciężonym,Graviora manent- najgorsze przed nami,Hic iacet lepus- tu jest pies pogrzebany,

Hominis est errare, insipients in errore persevare- ludzką rzeczą jest błądzić, głupców trwać w błędzie,Homo homini lupus est- człowiek człowiekowi wilkiem jest,Homo sum, humani nihil a me alienum puto- człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce,Ibi patria, ubi bene- tam ojczyzna, gdzie dobrze,Ignoranta iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi, In vino veritas- w winie prawda, wino rozwiązuje język,Lex retro non agit- prawo nie działa wstecz,Litterae nonerubescunt- papier jest cierpliwy,Lupus in fabula- o wilku mowa,Manus manum lavat- ręka rękę myje,Memento mori- pamiętaj o śmierci, Mens sana in corpre sano- w zdrowym ciele zdrowy duch,Ne puero gladinum, nie dawaj dziecku, miecza,Nil novi sub sole- nic nowego pod słońcem,Nolens volens- chcąc, nie chcąc,Non scholae, sed vitae discims- nie uczymy się dla szkoły, lecz dla życia,Nuda veritas- naga prawda,Panem et circenses- chleba i igrzysk,Pecunia non olet- pieniądz nie śmierdzi,Per aspera ad astra- przez ciernie do gwiazd,Qualis pater, talis filius- jaki ojciec taki syn,Relata refero- powtarzam, co słyszałem,Roma locuta, causa finita- Rzym przemówił, sprawa skończona,Si tibi (ei) terra levis- niech ci ziemia lekką będzie,Tarde venientibus ossa- spóźnionym dostają się tylko kości,Vae victis- biada zwyciężonym,Veni, vidi, vici- przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem,Verba volant, scripta manent- słowa ulatują, pismo pozostaje,Video lupum- o wilku mowa.

Kon

iec

Grafika wykonana przez ArmaDesign (Michał Zezyk).

Treść pochodząca po części z serwisu http://pl.wikipedia.org

Zdjęcia pochodzą z serwisu http://images.google.pl

Dziękuję za UWAGĘ !

Michał Zezyk (www.michalzezyk.pl)