ismakinalari.org.trismakinalari.org.tr/public/magazine/220.pdfmetanol/etanol metanol, biyokütlenin...

Kap

ak F

oto¤

raf›:

Özk

an G

ÜN

ELM

ETSO

‹‹fifi MMAAKK‹‹NNAALLAARRII MMÜÜHHEENNDD‹‹SSLLEERR‹‹ BB‹‹RRLL‹‹⁄⁄‹‹ DDEERRGG‹‹SS‹‹

‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i yay›n organ›d›r.Üç ayda bir yay›nlan›r.

IISSSSNN 11330066--66994433

22000088 MMaayy››ss SSaayy››:: 2222

IIMMMMBB AAdd››nnaa SSaahhiibbiiMuzaffer KÖYLÜ

SSoorruummlluu YYaazz›› ‹‹flfllleerrii MMüüddüürrüüBayram Ali KÖSA

YYaayy››nn KKoommiissyyoonnuuMuzaffer KÖYLÜDuran KARAÇAYBayram Ali KÖSAMurtaza BURGAZ‹smail UYARMüslüm AYDINMustafa S‹LPAGARFaik SOYLUErdinç FIRAT‹lyas TEK‹N

YYaazz››flflmmaa AAddrreessiiCevat Dündar Caddesi Kavac›kl› ‹fl Merkezi No: 15/37Ostim / ANKARA

TTeell:: 0.312 385 78 94 • FFaakkss:: 0.312 385 78 95

wwwwww..iissmmaakkiinnaallaarr››..oorrggee--ppoossttaa:: [email protected]:: [email protected]:: [email protected] ee--ppoossttaa üüyyeelliikk aaddrreessii::[email protected]

KKaappaakk FFoottoo¤¤rraaff››Özkan GÜNELMETSOTTaassaarr››mm vvee BBaasskk››Bizim Büro Bas›meviSelanik Caddesi 18/12 K›z›lay / ANKARATel: 0.312 435 82 07 Faks: 0.312 431 88 81e-posta: [email protected]

GGrraaffiikk TTaassaarr››mmHasan ErkanRezan Tanr›verSevinç Çelik

Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kurulufllaraücretsiz olarak da¤›t›l›r.Yay›nlanan yaz›lardaki sorumluluk yazarlar›na,ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kiflilere aittir.Yay›nlanan yaz›lara ücret ödenmez.Yay›nlanmayan yaz›lar geri iade edilmez.

16

19

26

29

36

41

50

56

48

58

63

6

4

iiflfl mmaakkiinnaallaarr›› mmüühheennddiisslleerrii bbiirrllii¤¤ii

ÖNSÖZ

‹klime Odaklanmak “Yenilenebilir Yak›tlar”

Eksenel Pistonlu Pompa ve Motorlar›n Servis Ömrü

S›zd›rmazl›k Elemanlar›

Rulmanlar Hakk›nda S›kça Sorulan Sorular

Su Depolar›na Talep Art›fl› ve Lejyonella

Modern Pozisyonlama Teknolojileri Makina Kontrol Sistemleri

Asfalt Kaplamada Bak›m Metotlar›

Teknolojik Hastal›klar

Kaçak Ak›m ve Korunma Yollar›

Tüm Yak›t Türlerinin Kendi ‹çinde Maliyet Karfl›laflt›rma Tablosu

Etkinlik ve Haberlerimiz

Bahar Yorgunlu¤unu Yenmek‹çin Bol Bol Su için, Yürüyüfl Yap›n

Bir ‹nflaat Projesine Bafllama Haz›rl›¤›nda Makina ‹flletme YönetimiYap›m iflinin ihale öncesinde gerekli hesaplar yap›lm›fl, üretilecek ifllerin büyüklükleri

ve yöntemleri yaklafl›k belirlenmifltir. Bu oluflumdan hareketle; üretimin her aflamas›ndayer alacak makina personeline ve makine planlamas›na bakal›m.

Yap›lacak ifl için ihtiyaç duyulacak ana makinalar belirlenir. Makinalar›n projede çal›flmasüreleri bir yaklafl›mla belirlenerek,. Firman›n kendi makina park›ndaki makinalar›nkondüsyonlar› dikkate almak suretiyle stoklar›ndan, ikinci el, ya da yeni al›nmas› gerekenmakinalarla, kiralanmas› gerekecek makinalar tespit edilir Projede sat›n al›nmas› gerekenmakinalara ayr›lan butçe ile uygulamadaki bütçe gözden geçirilir, gerekli düzeltmeleryap›l›r. ‹flin yap›laca¤› bölgede makine ve ikmal aç›s›ndan yöresel imkanlar araflt›r›l›r.Sürekli kullan›lacak sarf malzemeleri, temin süreleri ve kaliteleri sorgulan›r. Yörede kiral›kmakine imkanlar› ve fiyatlar› araflt›r›l›r.

Yeni al›nacak makinalar›n teslim al›nma süreçlerinin proje süreçlerine uygun olup olma-d›¤›na dikkat edilerek sat›n alma tercihleri gözden geçirilir. Ayn› yöntem stoktaki makina-lar›n ifle haz›r edilme süreçleri ve harcamalar› aç›s›ndan da dikkate al›n›r. Her aflamadayaklafl›k finansman ihtiyaçlar› bütçelenir.

Projenin yap›m h›z›na bak›larak; öncelikle sarf malzemeleri ve yedekleri (ya¤, yak›t, filtre,afl›nma malzemeleri) temin edilir. Asgari stok planlamas› yap›l›r. Revizyon edilen maki-nalarin son kontrolleri ve testleri yap›l›r. Tespit edilen eksiklikler giderilir. Tüm isler rapor-lanarak kay›tlara al›n›r.

Makinalar› kullanacak deneyimli ve bilgili operatörler ifle al›nm›flt›r. Son kontroller onlartaraf›ndan yap›l›r. Makinalar›n ifle haz›r oldu¤undan emin olunur.

Yeni sat›n al›nacak makinalar için e¤itime gönderilen operatörlerin e¤itimlerinin bitmesitakip edilir. Makinalar›n flantiyeye geliflinde operatörlerde haz›r bulundurulur. Makinalar›nteslim ve kontrol ifllemleri sat›c›n›n yetkilileri ile birlikte yap›l›r. fiantiyede e¤itim daha özetbir flekilde tekrarlan›r.

Makinalar›n bak›m onar›mlar›n› yapacak teknik elemanlar›nda e¤itimi tamamlanm›flt›r.Makinalar geldi¤inde e¤itim tekrar› ile haz›rl›klar›n tam eksiksiz olmas› sa¤lan›r..

Makina flefi, atölye flefi, saha mühendisi, atölye formeni, stok kontrol görevlisi, ustalardanoluflan yönetim planlamas› toplant›s› yap›l›r. ‹fl ak›fl planlamas› yap›l›r. makinalar›n planl›bak›m› önceliklidir. Makine naklini sa¤layacak araç (treyler) say›s› ve kapasitesi önemlidir.

‹fle öncelikle girecek makinalar›n nakliye öncesi sökülmüfl parçalar› ba¤lan›r. ‹flin durumu-na göre araziye öncelikli nakledilecek makinalar›n haz›rl›klar› yap›l›r.

Ar›zaya sebep olacak ihmallerin önlenmesi ve periyodik bak›mlarda yap›lacak kontrollerönemlidir. Pek çok sorun büyümeden bafllangic›nda yakalan›r. Bu da makina iflletmemaliyetlerinin büyümesini önler. Ya¤lama bak›m ekibinin donan›m›n›n tam ve ekibin bil-gili olmas› makinalar›n iflte kalma surelerini art›r›r. ‹flin h›z›na göre ya komponet yedekle-meye ya da tamir kiti yedeklemesine gidilir. Ayn› kapasitedeki makinalar›n ortak markaolmas› isletme maliyeti aç›s›ndan önemli avantaj sa¤lar. Çal›flma esnas›nda araziden atöl-yeye, atölyeden araziye sürekli insan ve malzeme hareketi vard›r. Bu zincirin düzenlikesintisiz olmas› önemlidir. Operatörlerin bilgi ve deneyimleri yeterli ise, bak›m ekibi iyiegitilmifl, stok sistemi iyi planlanm›fl ve iyi yönetilen makine iflletme yap›s› flantiyeyibaflar›ya tafl›mada etkendir.

Sayg›lar›mla,

Muzaffer Köylü‹MMB Yönetim Kurulu Baflkan›

‹MMB; ‹fl makinalar› konusun-da uzmanlaflm›fl makina mühen-disleri taraf›dan 1998 y›l› A¤ustosay›nda kuruldu.

Farkl› sektörlerden (inflaat fir-malar›, maden firmalar›, ifl makinas›üreticileri, ifl makinas› temsilcileri veservisler) gelen profesyonellerin or-tak amaçla topland›¤› bir dernektir.

önsöz

‹‹MMMMBB’’nniinn AAmmaacc›› NNeeddiirr

‹MMB’nin amac›; ço¤unlu¤u it-hal ürünler olan ifl makinalar›n›n ta-n›nmas›n›, ulusal servetimiz olan buüretim makinalar›n›n iyi iflletilmesinive ekonomik ömürlerinin verimli birflekilde sürdürülmesini sa¤lamakt›r.

Amac›m›z; verimlili¤i sa¤laya-cak bilgi kaynaklar›na en k›sa süre-de ulaflmak, bu kaynaklara ihtiyaçduyacak nitelikli insan potansiyeli-nin güç birli¤ini oluflturmakt›r. Bubilgilerin teknik alt kadrolara ulaflt›-r›lmas›yla da en yayg›n flekilde pay-lafl›m›n› sa¤lamakt›r.

‹MMB; Üyelerine her y›l düzenliseminerler vermek suretiyle, üyele-rinin bilgi düzeyinin yükseltilmesinisa¤lamaktad›r. Bu seminerler ayn›zamanda sektördeki insanlar›n biraraya gelerek tan›flmalar›n› sa¤la-maktad›r ki bu da geliflimi ivmelen-dirmektedir.

‹MMB’nin internet ortam›ndakigrup mailinde üyeler ihtiyaçlar›n›gruba duyurmak suretiyle yard›m-laflmay› sürdürmektedir.

Derne¤in her üç ayda yay›nla-d›¤› ‹MMB dergisi ilgili kurumlar,flirketler ve bireylere ücretsiz olarakgönderilmektedir.

‹‹MMMMBB NNeeddiirr??

6

CO2 üretmeyen araçlar, sera et-kisinin oluflmas›na sebep olmaz

CO2 üretmeyen araçlar, biyokütlegibi yenilenebilir ham maddelerden üre-tilen yak›tlarla çal›fl›r. Fosil yak›tlar›n yan-ma sürecinin aksine, CO2 üretmeyenaraçlar atmosferdeki karbondioksiti artt›r-maz. Yanma s›ras›nda üretilen karbondi-oksit miktar›, yak›t›n üretildi¤i bitkinin bü-yümesi s›ras›nda emdi¤i karbondioksitile tam olarak ayn›d›r; yeniden büyüyenürün hasat verimi kadar oldu¤u sürece,atmosferdeki karbondioksit miktar› art-mayacakt›r.

Yenilenebilir yak›tlara geçifl flu andaher zamankinden fazla gereklidir. Bu-nun üç önemli faktörü afla¤›da verilmifl-tir:

• ‹klim de¤ifliklikleri

Fosil yak›tlar› kullanmam›z, uzun va-dede Dünya üzerindeki yaflam için kufl-kusuz dramatik ve kestirilemeyen so-nuçlar do¤uracak olan küresel ›s›nmay›artt›rmaktad›r.

• Artan enerji talebi

Hindistan ve Çin gibi yüksek nüfus-lu ülkelerdeki h›zl› ekonomik geliflme, fluanda hem üretim hem de ar›tma kapasi-

tesi aç›s›ndan tamamen kullan›lmaktaolan ham petrol piyasas› üzerindeki bas-k›y› artt›rmaktad›r.

• S›n›rl› kaynaklara belirsiz eriflim

Dünyan›n petrol ve di¤er fosil yak›tkaynaklar› eninde sonunda kuruyacak-t›r. Tek soru, bunun ne zaman olaca¤›-d›r. Baz› gözlemciler, petrol üretimininhalihaz›rda zirveye ulaflt›¤›n› düflünmek-tedir. Uzun vadede petrolün fiyat› yük-selecek ve ayr›ca jeopolitik faktörler ne-deniyle istikrars›z olacakt›r.

Farkl› ön gerekliliklere sahip yedi alternatifFarkl› yenilenebilir yak›tlar, en önemli

kriterler oldu¤unu düflündü¤ümüz yedikriter temelinde de¤erlendirilecektir:

1. ‹klim üzerindeki etki

2. Enerji verimlili¤i

3. Toprak kullan›m› verimlili¤i

4. Yak›t potansiyeli

5. Araç adaptasyonu

6. Yak›t maliyetleri

7. Yak›t altyap›s›

Yak›t, her bir kriter için, en iyi sonu-cun befl oldu¤u befl noktal› bir ölçek ilede¤erlendirilecektir. Üretim, Avrupaperspektifinden ele al›nm›flt›r.

Biyodizel

Biyodizel, bitkisel ya¤lar›n esterifi-kasyonu yoluyla üretilir.

Kolza tohumu ya¤› ve ayçiçe¤i ya¤›,Avrupa'daki en yayg›n ham maddeler-dir. Biyodizel, klasik dizel yak›t› ile kar›fl-t›r›labilir. Dizel yak›t üretiminin di¤er birümit verici yolu, bitkisel ya¤lar›n hidroje-nasyonudur.

Sentetik dizel

Sentetik dizel, biyokütlenin gazlaflt›-r›lmas› ile sentetik olarak üretilen hidro-karbonlar›n bir kar›fl›m›d›r. Sentetik di-zel, klasik dizel yak›t› ile herhangi bir so-run olmaks›z›n kar›flt›r›labilir.

DME - Dimetileter

Dimetileter, düflük bas›nç alt›nda s›-v› halde tutulan bir gazd›r. DME, biyo-kütlenin gazlaflt›r›lmas› yoluyla üretilir.

Metanol/Etanol

Metanol, biyokütlenin gazlaflt›r›lmas›yoluyla, etanol ise yüksek fleker ya daniflasta içeri¤ine sahip bitkilerin ferman-tasyonu yoluyla üretilir. Selülozdan eta-nol üretilmesine iliflkin araflt›rmalar de-vam etmektedir. De¤erlendirme, ateflle-meyi gelifltirici bir katk› maddesinin kul-lan›ld›¤› metanol/etanolu içermektedir.

‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹

YenilenebilirYak›tlar

‹klime Odaklanmak


7

Biyogaz

Biyogaz, büyük oranda hidrokarbon-lu metandan oluflan gaz halinde bir ya-k›tt›r. Biyogaz at›k su ar›tma tesisleri,çöplüklerden ve biyolojik olarak bozunurmaddelerin bulundu¤u di¤er yerlerdenelde edilebilir. Biyokütlenin gazlaflt›r›l-mas› yoluyla üretilmesi de mümkündür.Biyogaz bujili motorlar gerektirir ve bunedenle daha düflük bir enerji verimlili-¤ine sahiptir.

Biyogaz + Biyodizel

Biyogaz ve biyodizel, ayr› depolar veenjeksiyon sistemleri ile birlefltirilir. S›k›fl-t›rma atefllemesini sa¤lamak için küçükbir oranda (yüzde 10) biyodizel ya dasentetik dizel kullan›l›r. Bu alternatifte bi-yogaz so¤utulmufl, s›v› haldedir.

Hidrojen gaz› + Biyogaz

Hidrojen gaz› düflük bir konsantras-yonda (bu durumda yüzde 8) biyogazile kar›flt›r›labilir. Daha yüksek konsan-trasyonlar da mümkündür. Hidrojen ga-z›, biyokütlenin gazlaflt›r›lmas› ya da su-yun yenilenebilir elektrik ile elektroliziyoluyla üretilebilir.

Bu alternatif, bujili motorlar kullan›l-mas›n› gerektirir.

Hangi ham maddelerden hangi ya-k›tlar›n elde edilebilece¤ini gösteren birmatris.

Esterifikasyon, ham bitkisel ya¤laradaha iyi fiziksel özelliklerin, öncelikle da-ha yüksek kararl›l›¤›n kazand›r›ld›¤› kim-yasal bir süreçtir.

Fermantasyon, fleker içeren bir mad-denin etanol ve karbondioksite ayr›ld›¤›biyolojik bir süreçtir. Ham madde olarakselüloz kullan›ld›¤›nda, fleker olarak ay-r›flman›n (hidroliz) önce enzimler ya daasitler kullan›larak yap›lmas› gereklidir.

Gazlaflt›rma, biyokütle gibi organikbir maddenin, hidrojen gaz› ile karbonmonoksitin bir kar›fl›m› olan sentetik ga-za dönüfltürülmesi anlam›nda gelir.Sentetik gaz daha sonra çeflitli sentetikyak›t bileflenlerinin oluflturulmas› içinkullan›l›r.

Anaerobik çürütme, organik mad-denin öncelikle metana ve karbondiok-site ayr›ld›¤› biyolojik bir süreçtir.

‹klim üzerindeki etki“Kuyudan tekere” ilkesine göre

zincirin tamam›nda karbondioksitemisyonlar›

“Kuyudan tekere” terimi, ilgili tümaflamalar›n, di¤er bir deyiflle gübre dahilolmak üzere ham maddenin yetifltiril-mesinin, ham maddenin hasat edilme-sinin, yak›t›n üretildi¤i tesise tafl›nmas›-n›n, yak›t›n üretilmesinin, yak›t istasyon-lar›na da¤›t›lmas›n›n ve yak›t›n araçlardakullan›lmas›n›n göz önüne al›nd›¤› anla-m›na gelir.

Hesaplamalar tamamen yenilenebilirham maddelere dayanmaktad›r, ancakflu anda tar›m ya da üretim için fosil ya-k›tlar kullan›lmaktad›r.

Gelecekte, fosil enerjisinin yerineyenilenebilir enerjiyi koymak mümkünolacakt›r, ancak sonuçta verimlilik sevi-yesi daha düflük olacakt›r.

Sera gaz› emisyonlar› CO2 eflde¤er-leri olarak ifade edilir, yani karbondioksitd›fl›ndaki sera gaz› emisyonlar› eflit mik-tarda CO2 eflde¤erlerine dönüfltürülür.

Befl dereceli ölçek, klasik dizel yak›-t›na k›yasla karbondioksit emisyonlar›-n›n azalmas›n› göstermektedir. Atmos-ferde net bir karbondioksit art›fl›na ne-den olmad›klar›nda, fosil yak›t d›fl›ndakiCO2 emisyonlar› dahil edilmemifltir.

Alternatiflerden befl tanesi, iklimüzerindeki etkiyi %90'dan fazla azalt-maktad›r.

Metanol söz konusu oldu¤unda, enyüksek de¤eri elde etmek için siyah li-körün gazlaflt›r›lmas› gereklidir.

• • • • • 91 - 100 % azalma

• • • • 76 - 90 % azalma

• • • 51 - 75 % azalma

• • 26 - 50 % azalma

• 0 - 25 % azalma

Biyodizel • •

Sentetik dizel • • • • •

DME - Dimetileter • • • • •

Metanol • • • • / • • • • •

Etanol • / • • •

Biyogaz • • • • / • • • • •

Biyogaz + Biyodizel • • • •

Hidrojen gaz› + Biyogaz • • • • / • • • • •


8

Biyogaz ve hidrojen gaz› + biyogaz-da, en yüksek de¤erin elde edilmesi içinbiyokütlenin gazlaflt›r›lmas› gereklidir.Biyogaz›n ev çöplerinin anaerobik çü-rütmesi yoluyla üretilmesi halinde, dahadüflük de¤er geçerlidir.

Etanol için sonuçlar, üretim yönte-mine ba¤l› olarak yüzde 0 ila 75 azalmaaras›nda de¤iflmektedir.

Enerji verimlili¤i“Kuyudan tekere” bir yak›t için top-

lam enerji tüketimi

Enerji verimlili¤i burada azalan bir öl-çek üzerinde de¤erlendirilmifl ve yüzdeolarak ifade edilmifltir. Yüzde de¤eri,arac›n tahrikli tekerleklerine ulaflanenerji miktar›n› belirtir.

Karfl›laflt›rma yoluyla, günümüzdekullan›lan fosil dizel yak›t› ile toplam ve-rimlilik seviyesinin yaklafl›k %35'ine ula-fl›ld›¤› söylenebilir. Bu nispeten yüksekverimlilik seviyesine, ham petrolün bir“yar›-bitmifl ürün” olarak kabul edilebil-mesi ve bu nedenle dizel üretiminin sonderece enerji-verimli olmas› sayesindeulafl›lmaktad›r.

Sonuçlar, kullan›lan üretim sürecineba¤l› olarak ayn› yak›t için de¤ifliklik gös-terebilir.

Ka¤›t hamuru sanayisinden elde edi-len siyah likörden üretilmifl olmalar› koflu-luyla, DME ve metanol en yüksek de¤e-re sahiptir. Sentetik dizel için en yüksekde¤er de siyah likörün gazlaflt›r›lmas›n›gerektirmektedir.

Biyogaz, biyogaz + biyodizel ve hid-rojen gaz› + biyogazdaki de¤erler, gaz-laflt›rma ve anaerobik çürütme ile üre-tim için geçerlidir. Biyogaz›n siyah likö-rün gazlaflt›r›lmas› yoluyla üretimi, özetedahil edilmemifltir.

Etanol için de¤erin çok düflük olma-s›, tar›m ve yak›t üretimi için çok yüksekdüzeyde enerji tüketiminden kaynaklan-maktad›r.

Toprak kullan›m› verimlili¤iToprak kaynaklar›n›n k›tl›¤›, verimli

toprak kullan›m›n›n özellikle önemli birhusus olaca¤› anlam›na gelmektedir

Artan g›da ve yak›t üretimi talepleri-ni karfl›lamak için, verimli toprak kullan›-m› gittikçe önem kazanacakt›r

Sürüfl mesafesi / hektar / y›l, biyo-yak›t›n performans›n› ölçmenin bir yolu-dur. Her bir bitki için hektar bafl›na ve-rim, iyi kaliteli topraktan edilen ortalamaverime iliflkin bilgiler kullan›larak hesap-lanm›flt›r. De¤erlendirme ölçe¤i, a¤›r birkamyonun y›l ve hektar bafl›na ne kadaryol yapabilece¤ini belirtir.

Büyüme koflullar›, ‹sveç için geçerlikoflullard›r. Di¤er yerlerde yap›lan tar›mfarkl› sonuçlar vermektedir, ancak iliflki-ler az ya da çok ayn›d›r.

Üretilen yak›t miktar›n›, hasat etme,üretim, tafl›ma, vb. için gerekli ya-k›t/enerji miktar› kadar azaltt›k. Sonuçlar,kullan›lan üretim sürecine ba¤l› olarakayn› yak›t için de¤ifliklikler gösterebilir.

DME ve metanol, siyah likör gazlafl-t›rmas› ile birlikte, en yüksek de¤ere sa-hiptir.

Bu yak›tlar yüksek hasat verimlerinesahiptir, az miktarda fosil yak›t kullan›m›gerektirir ve yüksek enerji verimlili¤i sa¤-lar.

Sentetik dizel yüksek hasat verimle-rine sahiptir, az miktarda fosil yak›t kul-lan›m› gerektirir ancak daha düflükenerji verimlili¤i ve üretimde s›n›rl› seçi-cilik sa¤lar.

Etanol, s›n›rl› enerji verimlili¤i ve belirlidurumlarda büyük miktarda fosil enerjisigerektirmesi nedeniyle düflük bir de¤eresahiptir.

Biyodizel, düflük ortalama hasat ve-rimi ve büyük miktarda fosil enerjisi kul-lan›m› gerektirmesi nedeniyle en düflükde¤ere sahiptir.

Siyah likörün gazlaflt›r›lmas› yoluylabiyogaz üretimi, özete dahil edilmemifl-tir.

Yak›t potansiyeliÜretilebilecek yak›t miktar›, farkl›

alternatifler aras›nda önemli ölçüdede¤ifliklik göstermektedir.

Ham maddenin bulunabilirli¤i ve üre-tim süreci seçimi, üretilebilecek yak›tmiktar›n› belirlemektedir.

Belirli süreçler, çok say›da farkl› hammaddeyi ve komple bitkileri kullanabil-mektedir. Di¤erleri, ayr› bitkilerin belir-li k›s›mlar› ile s›n›rl›d›r. Tar›msal ürünler-den elde edilen ham maddelere iliflkingenel bir sorun, bunlar›n g›da üretimi ilerekabette olmalar›d›r.

EUCAR/CONCAWE/JRC taraf›n-dan yap›lan bir araflt›rmaya göre, 2012y›l›nda AB'de at›k a¤aç, yetifltirilmifl a¤açve saman›n potansiyel kullan›labilirli¤i y›l-l›k yaklafl›k 700 TWh'dir (Terawatt saat),oysa ayçiçe¤i ya¤› ve kolza ya¤›n›n po-tansiyeli y›ll›k yaklafl›k 80 TRh olaraktahmin edilmektedir. Biyokütlenin yerinialabilece¤i fosil yak›t miktar›, yak›t›n üre-tim sürecinin verimlilik seviyesine ve ni-hai kullan›m›na ba¤l› olarak de¤ifliklikgöstermektedir.

• • • • • %22'den fazla• • • • %20 - 22• • • %17 - 19• • %14 - 16• %14'ten az

Biyodizel • • •Sentetik dizel • • • / • • • •DME - Dimetileter • • • • / • • • • •Metanol • • • / • • • • •Etanol • / • • •Biyogaz • • •Biyogaz + Biyodizel • • • •Hidrojen gaz› + Biyogaz • • •

• • • • • 10.000 km'den fazla• • • • 7.501 - 10.000 km• • • 5.001 - 7.500 km• • 2.500 - 5.000 km• 2500 km'den az

Biyodizel •Sentetik dizel • • •DME - Dimetileter • • • • / • • • • •Metanol • • • • / • • • • •Etanol • / • •Biyogaz • • • •Biyogaz + Biyodizel • • • •Hidrojen gaz› + Biyogaz • • • •


9

2012 y›l›nda AB'deki biyokütle po-tansiyeli, fosil yak›tlar›n yerini almak içinyeterli de¤ildir. Bu nedenle, daha büyükbir k›sm›n yerini doldurmak için dahafazla çaba ve özel önlemler gereklidir.Uzun vadede, do¤ru alternatiflerin seçil-mesi durumunda fark edilir miktarda fo-sil yak›t›n yeri doldurulabilir. Tar›msalperspektiften daha iyi olan alanlardanbiyokütle ithal edilmesi de mümkündür.

350 ila 420 TWh, 2015 y›l›nda AB'debeklenen benzin ve dizel talebinin yakla-fl›k %10-12'sine eflde¤erdir.

DME, metanol, biyogaz, biyogaz+bi-yodizel ve hidrojen gaz› en yüksek de¤e-re sahiptir.

Sentetik dizel, DME, metanol ve bi-yogaz›n hepsi tam bitkilerden, a¤açham maddelerinden ya da di¤er biyolo-jik malzemelerden üretilebilir. Bununlabirlikte, sentetik dizel daha düflük birverimlilik seviyesine sahiptir ve daha dü-flük oranda araçlarda kullan›labilecekyak›t sa¤lar. Biyogaz aç›s›ndan ise, at›kmalzemeler ve at›k su üretimde kullan›-labilir.

Etanol, at›k a¤aç ya da di¤er biyolo-jik malzemeler de dahil olmak üzere se-lüloz içeren bir dizi ham maddeden üre-tilebilir, ancak verimlilik seviyesi nispe-ten düflüktür.

En düflük de¤ere sahip olan biyodi-zel, kolza ya¤› ve ayçiçe¤i ya¤› gibi bit-kisel ya¤lardan üretilir. Kolza bitkisi ayn›arazide sadece her dört ya da her alt›y›lda bir yetifltirilebildi¤inde, kullan›labi-lirli¤i s›n›rl›d›r. Ayr›ca, yak›t için sadecetohumlardaki ya¤ kullan›labilir.

Araç adaptasyonuFarkl› yak›tlar, farkl› türlerde araç

adaptasyonu gerektirir

Burada, araçlar›n yeni yak›tlara adap-te edilmesinin teknik olarak ne den-li karmafl›k oldu¤unu aç›klayan toplu birde¤erlendirme verilmektedir.

Bu kriter ayn› zamanda yak›t›n arac›nverimlili¤i üzerindeki etkisini de içerir, buetki azami motor performans›, a¤›rl›k ar-t›fl› ve yeniden yak›t alma aras›ndaki me-safe gibi farkl› biçimlerde olabilir . Belirti-len son parametre örne¤in arac›n yükkapasitesini etkileyebilir.

Teknik karmafl›kl›k, yak›t için dahafazla yer gerektiren faktörleri ve yeni vedaha pahal› bileflenlere duyulan gerek-sinimi içerir. Ayn› zamanda, gelecektekiemisyon gerekliliklerini karfl›lamak içingerekli teknolojiyi kapsar. Örne¤in, baz›yak›tlar di¤erlerinden daha geliflmiflemisyon kontrolleri gerektirir.

• • • • • Tüm a¤›r uygulamalar içinuygundur ve herhangi özel bir araçadaptasyonu gerektirmez

• • • • A¤›r uygulamalar›n ço¤u içinuygundur ve pahal› ya da çok kapsaml›araç adaptasyonu gerektirmez

• • • A¤›r uygulamalar›n ço¤u içinuygundur ancak pahal› ya da kapsam-l› araç adaptasyonu gerektirir

• • Tüm uygulamalar›n yar›s›na ka-dar› için uygundur ancak karmafl›k, pa-hal› ya da kapsaml› araç adaptasyonugerektirir

• Sadece s›n›rl› say›da uygulama içinuygundur ve önemli, pahal› ve kapsam-l› araç adaptasyonu gerektirir

Biyodizel ve sentetik dizel en yük-sek de¤ere sahiptir. Bu yak›tlar ile çal›flanaraçlar esasen klasik dizel araçlar ile k›-yaslanabilir.

Ancak biyodizel daha fazla bak›m ya-p›lmas›n› gerektirir ve daha yüksek nitrikoksit emisyonlar›na sahiptir. DME'nin da-ha düflük enerji içeri¤i al›nan yolda yüzde50 azalmaya neden olur, ancak bu yak›-

• • • • • 350-420 TWh• • • • 280-349 TWh• • • 210-279 TWh• • 140-209 TWh• 70-139 TWh

Biyodizel •Sentetik dizel • • •DME - Dimetileter • • • • •Metanol • • • • •Etanol • • •Biyogaz • • • • •Biyogaz + Biyodizel • • • • •Hidrojen gaz› + Biyogaz • • • • •

Biyodizel • • • • •Sentetik dizel • • • • •DME - Dimetileter • • • •Metanol • • • •Etanol • • • •Biyogaz •Biyogaz + Biyodizel • • •Hidrojen gaz› + Biyogaz •


10

t›n uzun mesafeli tafl›mac›l›k için kulla-n›lmas› yine de mümkündür. DME ben-zersiz ve geliflmifl bir yak›t sistemi ge-rektirir, ancak ayn› zamanda egzoz gü-rültüsünün azalt›lmas› ve egzoz gazlar›-n›n ar›t›lmas› ile ilgili maliyetler ve a¤›rl›kaç›s›ndan tasarruf sa¤lamaktad›r.

Etanolun düflük enerji içeri¤i, her birdepo yak›t bafl›na yüzde 30 daha az yolal›nmas› ile sonuçlanmaktad›r. Biyo-gaz+biyodizel azami motor performans›sa¤lamaktad›r, ancak gaz›n s›v› haldeolmas› halinde al›nan yol yar›ya düfl-mektedir. Bu ayn› zamanda iki ayr› yak›tsistemi gerektirmektedir.

Biyogaz ve hidrojen gaz› + biyogaz,güç verimini azaltan bir Otto motoru ge-rektirmektedir. S›k›flt›r›lm›fl gaz düflükbir enerji yo¤unlu¤una sahiptir, bu daal›nan yolu yaklafl›k yüzde 20 ile s›n›rla-maktad›r. Karmafl›k bir depo sistemi,yüksek maliyetlere ve a¤›rl›¤›n artmas›-na neden olmaktad›r.

Yak›t maliyetleri“Kuyudan depoya” üretim maliyet-

leri

De¤erlendirme ham madde maliyet-lerini, üretim tesislerindeki sabit ve de¤ifl-ken maliyetleri ve da¤›t›m zincirindeki ta-fl›ma, altyap› ve enerji tüketimi maliyetle-rini içermektedir.

Genel aç›dan, ham madde fiyatla-r›ndaki dalgalanmalar ve h›zl› teknolojikgeliflme nedeniyle gelecekteki maliyet-lerin hesaplanmas› zordur. Yak›t›n üre-tim maliyeti, vergiler, vb. nedeniyle ço¤ukez son kullan›c› fiyat›n›n sadece küçükbir bölümünü oluflturur.

Buradaki maliyetleri, ham petrolünvarilini 70 ABD dolar› kabul ederek, vergi-ler hariç olmak üzere klasik dizel yak›t› ilekarfl›laflt›rd›k. Karfl›laflt›rma, dizel eflde¤e-rinin litresi bafl›na yap›lm›flt›r. Di¤er bir de-yiflle, bir litre dizel ile ayn› enerji içeri¤ini el-de etmek için, baz› yak›tlar›n bir litredenfazlas›na gereksinim vard›r. Sonuçlar, kul-lan›lan ham maddeye ba¤l› olarak ayn›yak›t için de¤ifliklik gösterebilir.

DME ve metanol en yüksek de¤eresahiptir. Siyah likörden üretildiklerinde,maliyet içinde bugün bile rekabet ede-bilir durumdad›rlar. Orman ürünlerininya da yetifltirilmifl a¤ac›n gazlaflt›r›lmas›yoluyla üretim daha pahal›d›r.

Biyodizelin maliyeti, klasik dizeldenyaklafl›k %60 daha fazlad›r. Biyogaz vehidrojen gaz› + biyogaz aç›s›ndan, at›kmalzemelere dayanan biyogaz özellikledüflük ham madde maliyetleri nedeniy-le en avantajl› sonuçlar› sa¤lamaktad›r.Biyogaz + biyodizel için, s›v› biçiminde-ki biyogaz s›k›flt›r›lm›fl biyogazdan yak-lafl›k %25 daha pahal›d›r. Siyah likörüngazlaflt›r›lmas› yoluyla biyogaz üretimi,özete dahil edilmemifltir. Sentetik dizel,yüksek yat›r›m maliyetleri ve üretimdenispeten düflük enerji verimlili¤i nede-niyle en pahal› yak›tt›r.

Etanolun üretimi genellikle pahal›d›r.Orman ürünlerinden üretim, en pahal› sü-reçtir.

Yak›t altyap›s›Yak›t›n idaresi ve da¤›t›m›

Altyap›, alternatif bir yak›t için ço¤ukez en büyük sorun olarak kabul edilir.Yeni bir yak›t›n mevcut altyap›ya ne ka-dar çabuk ve kolay dahil ve entegre edi-lebilece¤i aç›s›ndan önemli bir kriterdir.

Bununla birlikte, klasik yak›tlara aitaltyap›n›n da önemli yat›r›mlar gerektir-di¤i ak›lda tutulmal›d›r. Uzun vadede,altyap› ikincil bir konudur.

Bu kriter, yak›t›n altyap› içinde idare-sinin güvenlik ve çevre ile ilgili yönlerinide dikkate almaktad›r.

• • • • • De¤ifliklik yok (s›v› yak›t)• • • • Küçük de¤ifliklikler (s›v› yak›t)• • • Önemli de¤ifliklikler (s›v› yak›t)• • Düflük bas›nçta s›v› halde bulundurulan gaz• Düflük s›cakl›klarda s›v› halde ya da yüksek

bas›nç alt›nda bulundurulan gaz

Biyodizel • • • •Sentetik dizel • • • • •DME - Dimetileter • •Metanol • • •Etanol • • •Biyogaz •Biyogaz + Biyodizel •Hidrojen gaz› + Biyogaz •

• • • • • Ham petrol esasl› dizelden daha düflük

• • • • % 0 ila +19• • • % +20 ila +59• • % +60 ila +99• % +100 ila +140

Biyodizel • • •Sentetik dizel • / • • •DME - Dimetileter • • / • • • • •Metanol • • / • • • • •Etanol • / • • •Biyogaz • • / • • •Biyogaz + Biyodizel • / • • •Hidrojen gaz› + Biyogaz • • / • • •


11

Sentetik dizel en yüksek de¤ere sa-hiptir. Sentetik dizel, belirlenmifl stan-dartlar ve özellikler tehlike at›lmaks›z›nklasik dizel yak›t› ile kolayca kar›flt›r›labi-lir. Biyodizel, daha düflük saklama ka-rarl›l›¤› nedeniyle belirli önlemler al›nma-s›n› gerektirir.

Metanol ve etanol korozyona daya-n›kl› malzemeler, artt›r›lm›fl yang›n koru-ma önlemleri ve saf yak›t olarak kullan›l-malar› durumunda ayr› bir altyap› gerek-tirir. Metanol, yüksek sa¤l›k riski nede-niyle tamamen kapal› sistemlerde bu-lundurulmal›d›r.

DME, oda s›cakl›¤›nda ve atmosferbas›nc›nda gaz halindedir. Bir araçtaise, 5 bar bas›nç alt›nda s›v› bir yak›tt›r.DME için gerekli altyap›, S›v›laflt›r›lm›flPetrol Gaz› (LPG) için kurulan altyap›yabenzerdir. DME havadan daha a¤›rd›rve s›z›nt› durumunda birikebilir ve yan-g›n tehlikesine neden olabilir.

Biyogaz yüksek bas›nç alt›nda (200bar) bulundurulur ve do¤al gaz için kul-lan›lan mevcut sistem ile ayn› altyap›y›gerektirir.

Hidrojen gaz› için gerekli altyap› enpahal› ve karmafl›k olan›d›r, çünkü hid-rojen gaz› biyogazdan bile daha yük-sek bir bas›nç gerektirir.

Bütünsel bak›fl ve etkileflim - baflar›n›n anahtarlar›Burada, bütünsel bir bak›fl›n ve

gelece¤in biyoyak›t›n›n analizi ve se-çiminde farkl› oyuncular aras›ndakietkileflimin önemini vurgulamaktad›r.

Tüm yenilenebilir yak›tlar, ulafl›m en-düstrisinden kaynaklanan ve iklimi etki-leyen emisyonlar› dikkate de¤er ölçüdeazaltma potansiyeline sahiptir. Dünya-n›n en büyük a¤›r kamyon, otobüs, iflmakineleri ve dizel motor üreticilerin biriolarak Volvo, yenilenebilir yak›tlar ile ça-l›flabilen motorlar gelifltirerek iklim üze-rindeki etki ile ilgili sorunlara iliflkin so-rumluluktaki pay›n› üstlenmek istemek-tedir ve üstlenebilir. Bu broflürde belirtil-di¤i gibi, tüm yenilenebilir yak›tlar›navantajlar› ve dezavantajlar› vard›r vebiz, bir araç üreticisi olarak, gelece¤inyak›t›n›n seçiminde toplu bir de¤erlen-dirme yap›lmas›n› teflvik etmek istiyo-ruz.

Volvo olarak, burada tart›fl›lan tümyenilenebilir yak›t alternatifleri için araç-lar üretebilece¤imizi göstermifl bulunu-yoruz, ancak karbondioksitsiz ulafl›mayönelik geliflme asla kendi bafl›na ger-çekleflmeyecektir ve biz de bunu tekbafl›m›za gerçeklefltiremeyiz. Karbondi-oksitsiz ulafl›m›n gerçek olmas› politika-c›lar›n, devlet kurumlar›n›n ve yak›t üre-

ticilerinin aktif kat›l›m›n› gerektirmekte-dir. Benzer yak›t standartlar› ve uzunvadeli, istikrarl› yönetmeliklerin oluflmas›için, en az›ndan AB seviyesinde politi-kac›lar›n ve devlet kurumlar›n›n uluslara-ras› kararlar almas› gereklidir. Yak›t üre-ticileri ise, üretim ve da¤›t›m›n ne zamanbafllayabilece¤ine iliflkin sorulara yan›tvermelidir.

Yenilenebilir yak›tlar›n bu broflürdebahsetmedi¤imiz bir yönü ise, kullan›lanbitkilerin nas›l yetifltirildi¤idir. Bu kriteribilinçli olarak dahil etmedik, çünkü bukriter genel bir kriterdir ve belirli bir yak›tile ba¤lant›l› de¤ildir. Ancak bu önemsizoldu¤u anlam›na gelmez, aksine çokönemlidir. Yenilenebilir yak›tlar için kulla-n›lan biyokütlenin yetifltirilmesinin uzunvadede sürdürülebilir bir biçimde yap›l-mas› çok önemlidir, çünkü aksi halde,yak›t›n olumlu etkilerinin ortadan kalk-mas› riski mevcuttur. Ayr›ca, karbondi-oksitsiz ulafl›m›n gelifltirilmesindeki or-tak ç›karlar›m›z›n, g›da üretimi gibi ko-nular› engellememesi gereklidir.

Biyoyak›tlar›n kullan›labilirli¤i, di¤erönemli bir faktördür. Mevcut üretim kay-naklar›n›n h›zla genifllemesi durumundabile, kullan›labilirlik önümüzdeki y›llardas›n›rl› olacakt›r. Bu nedenle, k›sa vadedeen iyi ve en mant›kl› çözüm, mevcut bi-yoyak›tlar›n günümüzün fosil yak›tlar› ilekar›flt›r›lmas›d›r. Yak›tlar›n kar›flt›r›lmas›hemen bafllat›labilir, kapsaml› teknikadaptasyonlar ya da yeni bir altyap› ge-rektirmez ve h›zl› ve olumlu çevresel et-kiler sa¤lar.

‹klim _ Enerji Toprak Yak›t Araç Yak›t Yak›tüzerindeki verimlili¤i kullan›m› potansiyeli adaptasyonu maliyetleri altyap›s›etki verimlili¤i

Biyodizel • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Sentetik dizel • • • • • • • • / • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • • • • • •

DME - Dimetileter • • • • • • • • • / • • • • • • • • • / • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • • • • •

Metanol • • • • / • • • • • • • • / • • • • • • • • • / • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • • • • • •

Etanol • / • • • • / • • • • / • • • • • • • • • • / • • • • • •

Biyogaz • • • • / • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • •

Biyogaz+Biyodizel • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • •

Hidrojen gaz›+Biyogaz • • • • / • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • / • • • •

Kaynak: EUCAR/CONCAWE/JRC ve AB VOLVOKaynak: EUCAR/CONCAWE/JRC, Lunds Üniversitesi, AB-projesi RENEW ve AB VOLVO

De¤erlere toplu bak›flFarkl› kriterler ve yak›tlar için tüm de¤erleri gösteren bir tablo.


12

Uzun vadeli bir perspektifte, ener-ji verimlili¤ine yönelik devam eden ça-balar, hibrid teknolojisinin genifl kap-saml› olarak kullan›lmas› ve yak›t üreti-mindeki teknik ilerlemeler, karbondiok-sitsiz ulafl›m olanaklar› üzerinde büyükbir etki oluflturacakt›r. Volvo Grubu, kul-lan›labilir olacak karbondioksitsiz yak›t-lar›n miktar›n› ve ne zaman kullan›labile-ce¤ini kesin olarak söyleyememektedir.Bunu ne biz ne bir baflkas› söyleyebilir,ancak iyimser olmak için nedenler bu-lundu¤unu hissediyoruz. Volvo Grubu-nun kendi tarihi, zaman içinde belli birnoktada imkans›z görünen baz› fleylerinbir kaç y›l içinde gerçek oldu¤unu gös-termektedir. Bu durum, egzoz gaz›emisyon kontrolü, enerji verimlili¤i vehibrid teknolojisi gibi çevreyle ilgili di¤eralanlarda kan›tlanm›flt›r. Bu nedenle Vol-vo Grubu, karbondioksitsiz ulafl›mla ilgilibenzer bir geliflme olaca¤›na içtenlikleinanmaktad›r.

SözlükçeAnaerobik çürütme - Organik mad-

denin öncelikle metana ve karbondioksi-te ayr›ld›¤› biyolojik bir süreç.

Ateflleme gelifltirici - Bir dizel mo-torda yak›t›n s›k›flt›rma yoluyla atefllen-mesini sa¤layan bir yak›t katk› maddesi.

Atmosfer bas›nc› - Deniz seviye-sinde normal hava bas›nc›, yaklafl›k 1bar.

Biyokütle - Enerjinin ç›kar›labilece¤ibiyolojik malzeme.

CO2 - Karbondioksit.

CO2 eflde¤erleri - Çeflitli sera gaz-lar›n›, ayn› sera etkisine sahip eflde¤erkarbondioksit miktar›na dönüfltüren birhesaplama yöntemi.

Dizel motor - Yak›t›n, yüksek oran-da s›k›flt›rma ile kendi kendine atefllendi-¤i bir motor.

Elektroliz - Maddelerin elektrik ak›-m› kullan›larak ayr›flt›r›lmas›, buradakidurumda ise suyun hidrojen ve oksijeneayr›flt›r›lmas›.

Enerji verimlili¤i - Buradaki durum-da, kullan›lan enerjinin ne kadar büyükbir oran›n›n tahrikli tekerleklere ulaflt›¤›nailiflkin bir ölçü.

Esterifikasyon - Ham bitkisel ya¤-lar›n esterlere dönüfltürüldü¤ü ve dahaiyi fiziksel özelliklerin, özellikle daha yük-sek kararl›l›¤›n kazand›r›ld›¤› kimyasalbir süreç.

Fermantasyonfieker - içeren birmaddenin etanola ve karbondioksite ayr›l-d›¤› biyolojik bir süreç. Ham madde selü-loz oldu¤unda, fleker olarak ayr›flman›n(hidroliz) önce enzimler ya da asitler kul-lan›larak yap›lmas› gereklidir.

Fosil enerjisi - Eski jeolojik dönem-lerden kalan, yenilenemeyen enerji; ön-celikle petrol, kömür ve do¤al gaz.

Fosil yak›tlar - Araçlar için fosil ener-jisine dayanan yak›tlar; öncelikle petrol,kömür ve do¤al gaz.

Gazlaflt›rma - Biyokütle gibi organikbir maddenin, hidrojen gaz› ile karbonmonoksitin bir kar›fl›m› olan sentetik ga-za dönüfltürüldü¤ü bir süreç. Sentetikgaz daha sonra çeflitli sentetik yak›t bi-leflenlerinin oluflturulmas› için kullan›la-bilir.

Hibrid teknolojisi - Araçlar için, birdizel motor ve bir elektrik motoru gibiiki farkl› enerji dönüfltürücüye dayanantahrik teknolojisi. Frenleme enerjisi de-polanabilir ve elektrik motoruna verilebi-lir.

Hidrojenasyon - Bitkisel ya¤lar›nve hayvan ya¤lar›n›n, sentetik hidrokar-bonlar üretilmesi için bir ar›tma sürecin-de öncelikle hidrojen gaz› ile ifllenmesi.

Hidrokarbonlar - Karbon ve hidroje-nin kimyasal ba¤lar›.

Hidroliz - Bir molekülün, bir su mo-lekülü eklendikten sonra ayr›flt›r›ld›¤›kimyasal bir süreç.

‹klim etkisi - ‹klimi etkileyen faali-yetler, buradaki durumda öncelikle seragaz› emisyonlar›.

Karbondioksitsiz ulafl›m - Karbon-dioksitsiz ulafl›m, biyokütle gibi yenilenebi-lir ham maddelerden üretilen ve atmos-fere hiç net karbondioksit katmayan ya-k›tlar ile çal›flan araçlar ile yap›l›r.

Kuyudan tekerle¤e - Bu kavram, il-gili tüm aflamalar›n, di¤er bir deyiflle güb-re dahil olmak üzere ham maddenin ye-tifltirilmesinin, ham maddenin hasat edil-mesinin, yak›t›n üretildi¤i tesise tafl›nma-

s›n›n, yak›t›n üretilmesinin, yak›t istas-yonlar›na da¤›t›lmas›n›n ve yak›t›n araç-larda kullan›lmas›n›n göz önüne al›nd›¤›anlam›na gelir.

Metan - CH4 hidrokarbonunun enbasit tipi; biyogaz ve do¤al gazdaki te-mel bileflen.

Otto motor - Yak›t›n, bir buji ile atefl-lendi¤i motor.

Selüloz - Bitkilerdeki hücre duvarla-r›n›n bask›n bilefleni. A¤aç, yaklafl›k%40-50 selülozdan oluflur.

Sera etkisi - Sera gazlar› nedeniyleuzun dalgal› radyasyonun Dünyan›n at-mosferinden ayr›lmas› engellenir, bu daDünya yüzeyindeki s›cakl›klar›n artmas›-na katk›da bulunur.

Sera gazlar› - Sera etkisine katk›dabulunan gazlar, buradaki durumda iseöncelikle fosil kökenli karbondioksit.

S›k›flt›r›lm›fl biyogaz - Yaklafl›k200 bar s›k›flt›r›lm›fl biyogaz.

S›k›flt›rma atefllemesi - Motordakiyak›t, silindirde s›k›flt›r›larak atefllenir.

S›v› biyogaz - Biyogaz, yaklafl›k-165 Celcius dereceye so¤utuldu¤undas›v› hale gelir.

Siyah likör - Kimyasal ka¤›t hamu-runun üretiminden ç›kan ve normaldeyakma yoluyla ka¤›t fabrikas›nda gerikazan›lan yüksek enerji art›kl› bir ürün.

Siyah likörün gazlaflt›r›lmas› - Ka-¤›t fabrikalar›nda üretilen siyah likörgazlaflt›r›labilir ve metanol, DME ya dasentetik dizel gibi sentetik araç yak›tlar›-n›n üretilmesi için kullan›l›r. Ka¤›t fabri-kas›nda, siyah likörün enerji içeri¤i yak›-lan düflük nitelikli biyokütlenin kullan›l-mas› ile yerine konur.

Yenilenebilir elektrik - Yenilenebilirenerji ile üretilen elektrik, özellikle hidro-elektrik enerjisi, biyokütle ya da rüzgarenerjisi.

Yenilenebilir yak›tlar - Biyokütle,hidroelektrik enerjisi, rüzgar enerjisi yada günefl enerjisi gibi yenilenebilir kay-naklardan üretilen yak›tlar.

Kaynak: Volvo

16

Hidrolik sistemlerdeki baz› de¤iflim-lerin sürekli ve düzenli olarak kontroledilmesi ile hidrolik sistemlerdeki ürün-lerin servis ömürlerinin uzat›lmas› vesonradan sistemlerde oluflabilecek ar›-zalar›n önüne önceden geçmek müm-kün olabilmektedir. Bu yöntemle, plan-s›z durufllar›n oluflturaca¤› iflletme mali-yetlerinin düflürülmesiyle büyük ka-zançlar sa¤lanabilmektedir.

Servis ömrünü, çal›flma flartlar›naba¤l› olarak ürünün ilk kullan›m›ndan ve-ya bak›m›ndan sonra, meydana gelenafl›nmalara kadar geçen süre olarak tarifedebiliriz. Eksenel pistonlu birimlerin ser-vis ömrünün belirlenmesinde, hidrolik sis-temdeki çal›flma koflullar› (tank dizayn›,emifl ba¤lant›lar›) ve hidrolik ya¤›n kalitesibüyük önem arzetmektedir

Tank dizayn› yap›l›rken, eksenel pis-tonlu pompa ve motorlar›n katalogtaönerilen montaj flekillerine dikkat edil-meli, emifl ve lekaj (s›z›nt›) dönüfl hatlar›buna göre dizayn edilmelidir. Boru vehortum ba¤lant›lar›nda kesit daralmalar›olmamas›, kataloglarda önerilen ba¤-lant› çaplar›na dikkat edilmesi eksenelpistonlu birimini uzun süreler sorunsuzkullanabilmesi için çok önemlidir. Baz›durumlarda tank dizayn›n›n eksenel pis-tonlu pompan›n çal›flma flartlar›na uy-gun olmamas› sebebiyle, k›sa süredepompalarda a¤›r hasarlar›n meydanageldi¤i durumlarda gözlenmektedir. Ya-¤›n kalitesi ile ilgili olarak, eksenel pis-tonlu birimin ve hidrolik sistemin sa¤l›kl›çal›flmas› için afla¤›daki parametrelerönem kazanmaktad›r.

Bu parametreler; s›cakl›k, viskoziteve kirlilik olmak üzere üç temel etkendir:

• S›cakl›k: Sürekli çal›flma içinönerilen s›cakl›k +25...+55°C

‹zin verilen min./maks.0.....+80°C

• Viskozite: Sürekli çal›flma içinönerilen viskozite 20...100mm2/s

‹zin verilen min./maks.12...500mm2/s

Kirlilik: ‹zin verilen kirlilik derecesi(ya¤da çözülmemifl yabanc› maddeler)sistemdeki kirlili¤e karfl› en hassas olankompenentlere ba¤l›d›r. Belirtilen ya¤›ntemizlik s›n›f›, afla¤›daki standart dikkateal›nd›¤›nda afl›lmamas› gereken maksi-mum de¤erdir.

Rexroth'un kataloglar›nda, eksenelpistonlu birimler için temizlik s›n›f› ISO4406 KL. 21/18/15'dir. fiu anda geçerliolmayan NAS 1638 standard›ndaki S›-n›f 9'una karfl›l›k gelmektedir.

Eksenel pistonlu birimler için sis-temdeki hidrolik ya¤›n en az›ndan y›ldabir kez de¤ifltirilmesini veya her 2.000 ça-l›flma saatinden sonra laboratuvar orta-m›nda analiz edilmesini, laboratuvar kon-trolünde izlenen ya¤lar d›fl›nda, baflar›-l› bir devreye al›mdan sonra her 4.000 ça-l›flma saatine ulafl›ld›¤›nda ya¤›n de¤ifltiril-mesini de önerir. Ön koflul olarak maksi-mum ya¤ deposu s›cakl›¤› olan 55°C'ninüzerine geçilmemesi, filtrelerin düzen-li olarak takip edilmesi ve gerekti¤indefiltre elemanlar›n›n de¤ifltirilmesi zorun-ludur. Uygun ya¤ bak›m› ve ya¤›n izlen-mesi ile ya¤ de¤iflim aral›klar› artt›r›labi-lir. Hidrolik ya¤›n ömrü makina ve siste-me ba¤l›d›r. Bu yüzden makina veyasistem üreticisi, kullan›c›lar için belir-li bak›m periyotlar›n› belirlemektedir.

Eksenel pistonlu birimin servis öm-rünün belirlenmesinde yukar›da bahse-dilen hidrolik sistem ya¤ parametrelerive birim içinde kullan›lan rulman gibidöner veya kaymal› yataklama eleman-


Eksenel Pistonlu Pompa Ve Motorlar›n

Servis ömrünü çal›flma flartlar›na ba¤l› olarak ürünün ilk kullan›m›ndan sonra, meydanagelen afl›nmalara kadar geçen süre olarak tarif edebiliriz.

Servis Ömrü


17

lar›n çal›flma ömürleri do¤rudan etkilidir.Eksenel pistonlu pompa ve motorlar›nlekaj (iç kaçak) miktar›ndaki art›fl yanirotary grup ve kontrol grubu elemanla-r›ndaki afl›nmalardan ötürü bas›nç alt›n-da meydana gelen kaçaklar, birim için-de afl›nmalar›n bafllad›¤›n›n göstergesiolmaktad›r. Bütün eksenel pistonlupompa ve motorlar belirli bir iç kaçakde¤eri ile çal›flacak flekilde dizayn edil-mifltir. Bu eksenel pistonlu birim içinde-ki rotary grup elemanlar› aras›ndaki ya¤filminin oluflmas› ve yataklama eleman-lar›n›n ya¤lanabilmesi için çok önemlidir.Bu iç kaçak de¤erlerinin zamanla afl›n-malara ba¤l› olarak artmas› ile eksenelpistonlu birimde s›cakl›k art›fllar› ve gürül-tü problemleri oluflmaktad›r. Daha ilerievrelerde ise istenilen çal›flma bas›nc›naulafl›lamamas› gibi sorunlar ortaya ç›k-maktad›r. Bu sebepten ötürü, belirli ara-l›klarla bu lekaj ya¤ miktarlar›n›n müm-künse ölçülebilmesi (lekaj hatlar›na debi-metre ba¤layarak) önerilmektedir. Pom-pa ve motorun hidrolik sistemdeki mon-taj konumu ve iflletmedeki teknik olanak-s›zl›klar yüzünden uygulanmas› baz› flart-larda mümkün olmamaktad›r. Bu yüzdendi¤er belirleyici faktörler olan s›cakl›k vegürültü seviyelerindeki art›fllar›n kontrol-lerinin yap›lmas›da yeterli olabilmektedir.

Hidrolik sistemde, pompa gövdesin-de ve lekaj dönüfl hatlar›ndaki s›cakl›k veola¤and›fl› gürültü art›fllar›n›n gözlemlen-mesi ve bu de¤erlerin kaydedilmesi kulla-n›c› ve iflletme aç›s›ndan büyük önem ar-zetmektedir. Bu sayede eksenel pistonlubirim içinde meydana gelen zamans›zafl›nmalar tespit edilip, zaman›nda müda-hale ile daha büyük hasarlara yol açmas›-n›n önüne geçilmektedir. Ayr›ca kestirimcibak›m yöntemleri kullanarak, rulman veyataklama elemanlar›ndaki titreflim de-¤erlerinin baz› özel cihazlarla ölçülüp kay›talt›na al›nmas›; eksenel pistonlu birimde-ki yataklama elemanlar›n›n de¤iflim vebak›m zaman›n belirlenmesinde karfl›lafl-t›rma imkan› sunmaktad›r.

Sistemde bulunan tüm rakor ve fittings ba¤lant›lar›, sistem iflletmeye al›nmadan öncebas›nçs›z ve so¤ukken kontrol edilmelidir.

Hidrolik sistemde, pompa gövdesinde ve lekaj dönüfl hatlar›ndakis›cakl›k ve ola¤and›fl› gürültü art›fllar›n›n gözlemlenmesi ve bu de¤erlerin kaydedilmesikullan›c› ve iflletme aç›s›ndan büyük önemarzetmektedir.


18

Yukar›daki de¤iflkenlerin belirli za-man aral›klar›nda kontrol edilmesi ileeksenel pistonlu birimdeki herhangi birar›zadan sebep do¤abilecek plans›zdurufllar›n önüne geçebilme ve iflletmeaç›s›ndan planl› bak›m yapabilme imka-n› bulunabilmektedir.

Eksenel pistonlu birimi uzun süre vegüvenli flekilde kullanabilmek için dü-zenli aral›klarla hidrolik sistemdeki afla-¤›da belirtilen genel konulara dikkatedilmesi önerilmektedir.

• Hidrolik sistem ya¤ çal›flma s›-cakl›¤› (günlük)

Eksenel pistonlu birimlerde meyda-na gelen afl›nmalar sebebiyle iç kaçak-lar artmakta ve bas›nç alt›nda bu kay›p-lar hidrolik ya¤da s›cakl›k art›fllar›na se-bep olabilmektedir. So¤utma tertibat›n-da oluflabilecek olas› ar›zalarda bu fle-kilde kontrol alt›nda tutulabilmektedir.

• Hidrolik ya¤ durumu (günlük)

Hidrolik ya¤ tank seviyesi günlük ola-rak kontrol edilmeli ve her zaman maki-na veya sistem üreticisi taraf›ndan öneri-len min. ve maks. de¤erlerde olmas›naözen gösterilmelidir. Maksimum/minu-mum ya¤ seviyeleri gözlemlenirken, bo-ru tesisat›ndaki ve kullan›c›lardaki hacim-

lerin de hesaba kat›lmas› gerekmektedir.Sisteme ya¤ takviyesi yap›l›rken, ya¤›nkirlilik temel seviyesi izin verilen maksi-mum temizlik s›n›f›n› geçmemelidir. Tec-rübelerimize göre, yeni ya¤lar bu de¤er-lerin alt›ndad›r. Bu durumda ya¤ özel birfiltreleme ünitesi ile doldurulmal›d›r.

• Hidrolik ya¤ kalitesi (2.000 ça-l›flma saatinden sonra)

Laboratuvar ortam›nda ya¤›n vizko-sitesi, kirlilik durumu ve ya¤daki su ora-n› analiz edilmelidir.

• Ola¤and›fl› ses art›fl› (günlük)

Sistemde meydana gelen ses vegürültü seviyelerindeki art›fllar›n de¤ifliksebepleri vard›r. Eksenel pistonlu birim-ler aç›s›ndan afla¤›daki durumlar kontroledilebilir.

• Eksenel pistonlu birim içindemeydana gelen afl›nmalar.

• Tahrik eleman› (elektrik motoruveya dizel) ile eksenel pistonlu bi-rim kaplin - kampana ba¤lant›la-r›ndaki afl›nma ve hasarlar.

• Tahrik devir h›z›n›n yüksek olma-s› veya tahrik eleman›n yatakla-ma elemanlar›nda (rulmanlar) ha-sar meydana gelmesi ve bunaba¤l› afl›r› vibrasyon.

• Pompan›n hava emmesi ve bunaba¤l› kavitasyon.

• Emifl hatlar›ndaki ya¤ kaçaklar›.

• Filtre hatlar›nda kirlili¤e ba¤l› di-renç oluflmas›.

• Tank ya¤ seviyesinin düflük olma-s›, viskozitenin çok yüksek olmas›gibi.

• Fittings ba¤lant›lar›ndaki gev-fleme (ayl›k)

Sistemde bulunan tüm rakor ve fit-tings ba¤lant›lar›, sistem kapat›ld›¤›ndabas›nçs›z ve so¤ukken kontrol edilmeli-dir. Gevflek olanlar s›k›lmal› ve ya¤ ka-çaklar› giderilmelidir.

Sistematik olarak çal›flma koflullar›-n›n kontol edilip, dökümantasyon yap›l-mas› ile (örnek olarak çal›flma s›cakl›¤›ve gürültü seviyelerindeki art›fl gibi de-¤erlerin kaydedilmesi gibi) eksenel pis-tonlu birimde meydana gelen afl›nmala-r›n erken tespit edilmesine olanak sa¤-lanabilmekted›r. Eksenel pistonlu birim-ler için ortalama bak›m zaman› 5.000 ile10.000 çal›flma saati aras›nda de¤ifl-mektedir. Eksenel pistonlu birimde buzaman aral›klar›na herhangi bir sorungörülmese bile yataklama elemanlar›rulman, keçe ve o-ring tak›mlar›n›n de-¤iflmesi önem arzetmektedir.

Eksenel pistonlu birimlerin tamir vebak›m ifllemleri yetkili ve bu konuda uz-man personel taraf›ndan yap›lmal›d›r.

Servis ömrü gelen ürünlerinin dahauzun y›llar sistemde sorunsuz çal›flmas›için yetkili servis bölümünde orjinal par-ça ile tamir edilmesi çok önemlidir. Tamiriflleminden sonra test ünitesinde gerek-li kontroller yap›larak, pompan›n bak›mifllemi tamamlanmal›d›r.

Sonuç olarak, hidrolik ekipmanlar›nservis ömürlerinin uzunlu¤u çal›flma flart-lar›n›n iyi olmas› ile do¤ru orant›l›d›r. Sis-tem ve makina üreticisinin önerdi¤i bak›mtalimatlar›na uyulmas› ve gerekli bak›m ifl-lemlerinin zaman›nda yap›lmas›, hidroliksistemimizin daha sa¤l›kl› ve daha verim-li çal›flmas›n› sa¤layacakt›r.

Hidrolik sistemde, pompa gövdesinde ve lekaj dönüfl hatlar›ndaki s›cakl›k ve ola¤and›-fl› gürültülü art›fllar›n›n gözlemlenmesi ve bu de¤erlerin kaydedilmesi kullan›c› ve ifllet-me aç›s›ndan büyük önem arzetmektedir.

Bülent BostanMakina Yük.Müh.

Servis Bosch Rexroth A.fi. - ‹stanbul

1. S›zd›rmazl›k Eleman-lar›nda Kullan›lan Malze-meler

1.1. Plastomerler ( Termoplastikler)

Termoplastikler olarak da an›lan bumalzemeler, macromoleküler bir yap›yasahiptir. Bu tip malzemelerin molekülyap›s› incelendi¤inde elastomerlerdekigibi çapraz ba¤l› olmad›¤› görülür. Yükalt›nda form de¤iflikli¤i gösterip, tekrareski haline dönebilme özelli¤i olmas›nara¤men, elastomerlerin bu özelli¤ine na-zaran daha düflük deformasyon özelli¤igösterir.

Bafll›ca plastomerleri sayarsak, poli-etilen, polipropilen, polyamid, polyace-tal, polycarbonat ve PTFE ( Teflon) 'yisayabiliriz. Bunlardan, hidrolik ve pnö-matik silindirlerde de¤iflik amaçlarla kul-lan›lan polyacetal, polyamid ve PTFE'yigenel özellikleri aç›s›ndan inceleyece¤iz.

1.1.1. Polyacetal (Pom)

-40°C ile +100°C aras›nda yüksekölçü stabilizasyonu olan, aral›kl› olarak+140°C'ye kadar çal›flma s›cakl›¤›na sa-hip olan bu malzeme hidrolik ve pnöma-tik sistemlerde yataklama eleman› mal-zemesi ve destek ringi malzemesi ola-rak kullan›l›r.

Mineral ya¤larda ve HFA, HFB tipiya¤larda emniyetle kullan›l›rlar. Cam el-yaf katk›l› tiplerinde yüksek kontak ba-s›nç dayan›m› elde edilir.

1.1.2. Polyamid

-40°C ile +120°C aras›nda çal›flmas›cakl›¤›na sahip olan ve aral›kl› olarak+140°C'ye kadar çal›flabilen bir malze-me türüdür. Polyacetaller gibi hidrolik vepnömatik silindirlerde yataklama elema-n› ve destek ringi olarak kullan›labilir.

1.1.3. Ptfe (Teflon)

Üretim teknolojisi olarak, toz meta-lürjisi üretim tekni¤ine benzer. PTFE tozhalinde iken; mil ya da boru olarak ka-

l›plan›r. Sinterleme sonras›nda mekanikolarak talafl kald›rma yöntemi ile ihtiyaçduyulan form verilir. Ancak; özellikle son15-20 y›lda sa¤lanan geliflmeler netice-sinde, termoplastikler gibi enjeksiyon veekstrüzyon yöntemleri de yayg›n olma-makla birlikte kullan›lmaktad›r.

Saf olarak kullan›ld›¤› gibi, içine kat›-lan baz› dolgu maddeleri ile mekaniközellikleri artt›r›labilir. Kullan›lan dolgumaddelerinin PTFE üzerindeki bafll›caetkileri akma kuvvetini artt›rmak, sür-tünme kuvvetini azaltmak, afl›nma mu-kavemetini artt›rmak, kopma kuvvetiniartt›rmak, sertli¤ini artt›rmak, ›s› karfl›-s›nda flekil de¤ifltirme özelli¤ini azalt-mak olarak say›labilir.

En önemli kullan›lan dolgu maddeleri,

a. Cam elyaf

b. Karbon-grafit

c. Boya pigmentleri

d. Bronz

e. Molibden disülfit


19

S›zd›rmazl›kElemanlar›


20

1.1.3.1. Cam elyaf

Cam elyaf katk›s› çok genifl bir s›cak-l›k aral›¤›nda kimyasallara olan direnciniartt›r›r. Özellikle güçlü alkalin solüsyonlar›ve hidroflorik asitlere dayan›m› çok iyidir.

1.1.3.2. Karbon-Grafit Katk›s›

Afl›nma dayan›m› ve sertli¤ini artt›r›r.Karbon grafit katk›l› teflon, talafll› imalats›ras›nda tak›m uçlar›n›n çabuk afl›nmas›-n› önler. Yüksek bas›nç dayan›m›n› sa¤lar.

1.1.3.3. Molibden di Sülfit Katk›s›

Sertli¤i artt›rd›¤› gibi, sürtünme kuv-vetini düflürür. Di¤er katk› maddeleri ilebirlikte kullan›l›r.

1.1.3.4. Bronz Katk›s›

Termal dayan›m› ve akma mukave-meti ile yüksek bas›nç dayan›m›n› artt›-r›r. Hidrolik uygulamalarda en çok tercihedilen dolgu tipidir.

1.2. ElastomerlerPlastomerlerden farkl› olarak makro

moleküler yap›s›nda çapraz ba¤lanmayapt›klar› görülür. Bu özellikleri nedeni ileçok üstün visko- elastik malzemelerdir.

Yukar›da yazmad›¤›m›z çok dahafazla elastomer çeflidi oldu¤unu dikkateal›rsak, bütün bunlar› s›n›fland›rma ge-reklili¤i ortaya ç›kmaktad›r. Bizim dahaçok ilgi alan›m›z olan hidrolik uygulama-lar aç›s›ndan bakarsak , afla¤›daki gibis›n›fland›rabiliriz.

Ayr›ca, hidrolik pnömatik uygulama-lar›n d›fl›ndaki endüstriyel uygulamalar›düflündü¤ümüzde önemli bir özellikolan ozon dayan›m› aç›s›ndan da s›n›f-land›rma yapmak faydal› olacakt›r.

1.2.1.S›k Kullan›lan S›zd›rmazl›k Elemanlar› Malzemeleri

1.2.1.1. Nitril (Nbr)

S›zd›rmazl›k elemanlar› uygulamalar›-n›n büyük bir k›sm› için önerilir ve çok yay-g›n bir kullan›ma sahiptir. Nitril (NBR) birButadiene - Acrylo Nitrile (ACN) polimer-dir. Alifatik hidrokarbonlar (Propan, Bü-tan, Petrol) mineral ya¤lar›, ya¤lamaya¤lar›, Grup H, HL, HLP tip ya¤lar vegresler, HFA, HFB, HFC, bitkisel vehayvansal gres ya¤lar›, hafif ›s›tma vediesel yak›t›nda oldukça iyi dayan›m gös-terir. Yak›tlar ve sanayi s›v›lar› için de¤iflikkar›fl›mlar yap›lmaktad›r. Standart nitril ka-r›fl›m› -30 C, +105 C'ye kadar kullan›lmaküzere önerilir. K›sa aral›kl› çal›flmalarda+120 C'ye kadar kullan›labilir.

1.2.1.2. Silikon (Mvq)

Silikon -60 C ile 200 C aras›ndaelastikiyetini korur. Dinamik uygulamalardatavsiye edilmez. Ozon, hava ve ya¤a kar-fl› direnci iyidir. Oksitlenmifl ya¤lara, baz›hipotit ve E.P. tipi ya¤lara dayan›kl›l›¤› azd›r.

1.2.1.3. Viton (Fkm-Flourel)

Viton veya Flourel ticari isimli bu mal-zeme -30 C ile 225 C aras›nda her tipgres, ya¤ ve solvente dayan›kl›d›r. Bir-çok kimyasallara karfl› direnci çok iyidir.Düflük gaz geçirgenli¤i istendi¤inde vevakum sistemlerinde çok iyi sonuç verir.

1.2.1.4. Neopren (Cr)

-45 C ile 100 C aras›nda kopma,y›rt›lma ve afl›nmaya karfl› çok daya-n›kl›d›r. Aleve karfl› dirençlidir. Yüksekanilin noktal› mineral ya¤larda, silikonya¤›, gres ve alkole direnci iyidir. Ayn›anda ya¤a ve atmosferik flartlara daya-n›kl›l›k istenen yerlerde kullan›l›r.

K›salt›lm›fl Ad› Kimyasal Ad› Baz› Bilinen Ticari Markalar

BR (genellikle kar›fl›mlarda bulunur) Butadien rubber Buna - CB Ameripol

CR Chloprene rubber Neoprene Bayprene

IIR Butyl Polsar-Butyl

NBR Nitril butadrene rubber Perbunan Krynac

HNBR Hydrogenatednitrile butadien rubber Therban

NR Naturel rubber

SBR Styrol butadiene rubber Buna huls

ACM Polyacrylate rubber Hycar

AEM Ethylene acryhte rubber Vamac

EPDM Ethylene propylene drene rubber Keltan Nordel

FPM Fluorocarbon rubber Viton

AV Polyester urethan rubber Ürepan

YBPO Thermoplastic Polyetherester Hytrel

Mineral ya¤lara dayan›m› olmayanlar Mineral ya¤lara dayan›m› olanlar

BR CR

IIR NBR

IR HNBR

SBR ACM

NR FPM

EPDM AV/EV

YBPO

Elastomerler

Endüstride çok kullan›lan elastomer çeflitlerine bakarsak:

Mineral Ya¤lara Dayan›ml› Elastomerlerde Ozon Dayan›m›Mükemmel Çok ‹yi ‹yi Zay›f

ACM HNBR CR NBRFPM

AV/EUYBPDVMO

Mineral Ya¤lara Dayan›ms›z Elastomerlerde Ozon Dayan›m›

Mükemmel Çok ‹yi ‹yi Zay›f

EPDPM IIR BR

EPM IR

NR


21

1.2.1.5. Poliüretan (Pu)

-30 C ile 100 C aras›nda kopma,y›rt›lma ve afl›nmaya karfl› mükemmeldayan›kl›l›¤› vard›r, hava ve ozona di-rençlidir. Mineral ya¤lar, gres ve alifa-tik hidrokarbonlara direnci iyidir. Özel-likle yüksek bas›nç s›zd›rmazl›k eleman›ve mil s›y›r›c› olarak kullan›l›r.

1.2.1.6. Etilen PropilenKauçuk (Epdm)

-40 C ile 145 C aras›nda kullan›-labilir. Fosfat, ester ak›flkanlar›na, oto-motiv fren ya¤lar›na ve buhara karfl›direnci çok iyidir.

1.2.1.7. Sitren Butadien Kauçuk (Sbr)

-50 C ile 100 C aras›nda glikolesasl› fren ya¤lar›na, inorganik asitle-re, bazlara ve alkole karfl› direnci iyidir.

1.2.1.8. Tabii Kauçuk (Nr)

-60 C ile 100 C aras›nda kullan›l›r.Yüksek esneklik gerektiren yerlerde tav-siye edilir.

1.3. Termoplastik Elastomerler (TPE)

Endüstride çok yayg›n bir kullan›malan› bulan, yeni jenerasyon bir malze-me olan termoplastik elastomerler üre-tim teknikleri aç›s›ndan da kolayl›k sa¤-

lamaktad›rlar. Elastomerlerin üretimle-rinde s›cak kal›plama tekni¤i kullan›l-mas›na ra¤men, bu malzemeler kal›ptaso¤utularak (plastikler gibi) plastik en-jeksiyon tekni¤i ile üretilirler.

2. Tan›mlarGünlük yaflamda elastomerlerle ilgili

baz› isimlendirmelerin kar›flt›¤›n› gözlemli-yoruz. Bu nedenle bundan böyle kullana-ca¤›m›z baz› isimlendirmeleri tan›mlama-n›n uygun olaca¤›n› düflünüyorum.

2.1. KauçukOda s›cakl›¤›nda orijinal boyunu en az

2 misli uzatabilen ve yaratan kuvvet kalk-t›¤›nda çabucak orijinal boyuna geri dö-nen polimerik malzemeye Kauçuk denir.

Asl›nda kauçuk terimi kullan›ld›¤›ndado¤al kauçuk alg›lanmal›d›r. Do¤al Kau-çuk haricindekiler birer petrol türevidirler.

Ancak, ben hem elastomer hem dekauçuk terimi kullan›ld›¤›nda yukar›daki ta-n›ma uyan fleklini kabul etmek istiyorum.

Ayr›ca kauçu¤u visko elastik malze-meler olarak da tan›mlamak yanl›fl ol-maz. Çünkü kauçuk hem viskos (su)hem de elastik (yay) özelli¤i gösterir.

Bir kauçuk kar›fl›m›nda genel olarakafla¤›daki malzemeler bulunur:

a. Polimer hammaddesi

b. Dolgu maddeleri

c. Proses ya¤›

d. Aktivatörler

e. H›zland›r›c›lar

2.2. VulkanizasyonKauçuk kar›fl›m›n makro moleküler

yap›s›n›n çapraz ba¤lanma (crosslink) ifl-lemidir. Bir kauçuk kar›fl›m›n vulkanizas-yon öncesinde elastik özellikleri küçükplastik özellikler büyük iken vulkanizasyonifllemi sonras›nda plastik özellikler çokazalarak elastik özellikleri artar. Vulkani-

zasyon ifllemi için uygun bir kauçuk kar›-fl›m ile ›s›,bas›nç, ve zaman gereklidir.En-düstriyel olarak optimum sürelerde bu ifl-lemi gerçeklefltirmek amac›yla kauçukkar›fl›m› içersinde Vulkanizasyonu h›zlan-d›r›c› kimyasal ajanlar kullan›larak yüksekbas›nçl› ve yüksek ›s›l› tezgahlarda üretimigerçeklefltirilir.

2.3. Elastik ve Plastik DeformasyonS›zd›rmazl›k elemanlar›nda kullan›-

lan elastomer visko elastik malzemeler-dir. Viskoz malzemeye örnek olarak su-yu, elastik malzemeye örnek olarak dayay› alabiliriz. fiekil - 3' deki spiral yayaba¤l› olan plakaya P kuvveti tatbik edil-di¤inde plaka hareket eder, uygulanankuvvet kalkt›¤›nda tekrar geriye döner.‹flte s›zd›rmazl›k eleman› yap›m›nda kul-lan›lan elastomerik malzemeler bu heriki özelli¤i de gösterirler. Üzerine kuvvetetkidi¤inde boyutlar› de¤iflim gösterir,tatbik edilen kuvvet kalkt›¤›nda eski ha-line döner. Bu özelli¤i ile yukar›da anla-t›lan yay benzeri tepki verir. Ancak tat-bik edilen kuvvet belli bir de¤erin üzeri-ne ç›kar›l›rsa su özelli¤i göstererek ak-ma tabir edilen deformasyon oluflur. Budeformasyonun geriye dönüflü yoktur.

Bütün bu anlat›lanlar nedeni ile s›z-d›rmazl›k eleman›n› çal›flma an›nda,plastik deformasyona (viskoz özelli¤ine)getirmemek, bunun için önlem almakgerekmektedir.

Hidrolik ve Pnömatik s›zd›rmazl›k ela-manlar› tasar›m›nda kauçu¤un bu özel-liklerini dikkate alarak tasar›m yapmakgerekmektedir.

Do¤al olarak ,s›zd›rmazl›k eleman›n›plastik deformasyona u¤ratacak yanikauçu¤u su özelli¤ine getirecek veyadaha do¤ru bir deyiflle akmas›na mü-saade edecek bir tasar›m yapmamakgereklidir.

Yukar›da fiekil-4a' da tatbik edilenkuvvet O'ring malzemesinin akmas›na(plastik deformasyonuna) neden olmak-tad›r. Ancak fiekil-4b' de kullan›lan des-tek ringi “s” akma bofllu¤unu azaltt›¤›için O'ring ayn› bas›nç alt›nda problem-siz çal›flabilir.

(Devam› gelecek say›m›zda.)

Blok Kopolimerler Elastomer kar›fl›mlar›

Termoplastik Desmopan EPDM-PP (EPDM Polypropilen kar›fl›m›) - poliüretan Pellethane Santoprene

Polyeterester Hytrel NBR-PP (NBR Polypropilen kar›fl›m›) - Geoplast

Polyateramide Rebax NR-PP (NR Polypropilen kar›fl›m› )

Termoplastikleri;Blok kopolimerler ve elostomer kar›fl›mlar› halinde olarak iki s›n›fa ay›rabiliriz.

fiekil 4bfiekil 4a

fiekil 3

Nihat ÖZ‹R‹Kastafl Kauçuk San. Tic. A.fi.

26

Ya¤lay›c›n›n görevi; sürtünmeyi azalt-mak, afl›nma korozyonu önlemek çal›fl-ma ›s›s›n› düflürmek ve gerek kat› gereks›v› kirlere karfl› rulman› korumakt›r.

Teorik olarak ideal flartlarda çal›flanve mükemmel ya¤lanan bir rulman›n son-suz ömre sahip olmas› gerekir. fiüphesiz,gerçek çal›flma durumunda, bu müm-kün de¤ildir. Bununla beraber do¤ruya¤lanan ve ideal flartlarda çal›flan birrulman, maksimum servis ömrüne ulafl-mak için en iyi flansa sahiptir.

Ya¤lay›c› madde, yuvarlanma ele-manlar› ile yuvalanma yüzeylerini birbi-rinden ay›ran bir ya¤ filmi meydana ge-tirerek büyük yükler alt›nda dahi do¤ru-dan madeni temas› önler.

Gresle Ya¤lama Nedir?

Rulmanlar›n ya¤lanmas› için en çokkullan›lan ya¤lay›c› madde grestir. Ya¤-lay›c› bir gres, kat›laflt›r›c› bir maddenins›v› bir ya¤lay›c› (esas ya¤) içinde mey-dana getirmifl oldu¤u, yar›s›v›dan kat›yakadar çeflitli haller alabilen bir kar›fl›m

olarak tan›mlan›r. Greste madensel ve-ya sentetik ya¤lar % 90 oran›nda olupgeri kalan kat›laflt›r›c›d›r. Kat›laflt›r›c› ola-rak greslerin %90'›nda madensel sa-bunlar kullan›l›r; bu sabunlar, bir metalhidroksidin bir ya¤ asidi ile reaksiyonusonucu oluflur. Bir örnek olarak lityumstearat olarak ta tan›mlanan lityum sa-bunu belirtilebilir.

Çeflitli sabunlar›n, ya¤lar›n ve katk›maddelerinin seçimi ile, çok genifl birkullanma alan› için çeflitli tipte gresler el-de etmek mümkündür.

Gres, bir rulmanda nas›l etkir?

Kafes fleklindeki sabun liflerindenoluflan kat›laflt›r›c›, s›v› ya¤ için kap gö-revini üstlenmifltir. Bu kafesin boflluklar›,suyla dolu sünger gözenekleri gibi te-mel ya¤ ile doldurulmufltur.

Islak bir sünger s›k›l›nca, suyu akar.Ayn› flekilde greslerde de bu durum sözkonusudur, ancak greslerde ya¤›n ay-r›flmas›nda s›cakl›k esas rolü oynar. Bir

yataklama yerindeki gres nadiren için-deki ya¤ ayr›flacak flekilde mekanik ola-rak zorlan›p çalkalan›r. Yeni greslenenbir rulmanda ilk çal›flma süresinde gresrulman›n içindeki ve civar›ndaki serbesthacimleri doldurur.

Bu yüzden, gresin içindeki ya¤›n ay-r›flarak, rulmandaki yuvarlanma ve kay-ma yüzeylerine sevk edilmesindeki esasetken mekanik çalkalanmadan çok, rul-man›n etraf›ndaki greste ortaya ç›kans›cakl›k yükselmesidir. Kayma ve yuvar-lanma yüzeylerine yeterli miktarda ya¤ulaflmal›d›r. Ya¤lama için, özellikleri, rul-man tipine ve çal›flma flartlar›na uygunolan bir gres tipi seçilmelidir. fiiddet-li sars›nt› ve titreflimlere maruz kalan ya-taklama yerleri için özel istekler gereke-bilir. Zira bu durumda mekanik olarakyetar kadar stabil olmayan bir gres, rul-man içine titreflimle sevkedilip tekrar d›-flar› savrulabilir ve dolay›s›yla metal sa-bunundan kafes bozularak gresi kullan›-lamaz hale getirebilir.

Rulmanlar Neden Ya¤lanmal›d›r?

Rulmanlar Hakk›nda

21. Say›n›n devam›...

S›kça Sorulan Sorular

27

Bir rulman›n ya¤lanmas› için, verileniflletme flartlar›nda yeterli ya¤lamay› sa¤-layan özelliklere sahip bir gres seçilmelidir.

Greste Konsistens nedir?

Konsistens, bir gresin kat›l›k dere-cesini gösterir ve esas olarak kullan›lankat›laflt›r›c›n›n tipiyle ve miktar›yla belir-lenir. Gresler, U.S. National GreaseLubrication Institute (NLGI) taraf›ndangelifltirilen bir cetvele göre s›n›fland›r›l›r.Bu derecenin tayini için standart bir ko-ni befl saniyelik bir süre için gres numu-nesine dald›r›l›r ve dalma derinli¤i ondabir rnilimetre (mm/10) olarak ölçülür. Öl-çülen de¤er, mekanik penetrasyon in-deksini verir. Gres ne kadar yumuflakolursa, NLGI s›n›f› o kadar düflüktür.

Rulmanlar›n ya¤lanmas› için genel-likle 2 ve 3 konsistens s›n›f›ndaki gres-ler tavsiye edilir. Çok düflük iflletmes›cakl›klar›nda veya otomatik ya¤lamasistemleri için ayr›ca NLGI 1 veya 0 kon-sistens s›n›f›ndaki gresler de kullan›la-bilir.

Gresler Kar›flt›r›labilirmi?

Birbirine uygun omayan gresleri as-la kar›flt›rmay›n. Uygun olmayan iki gresbirbiriyle karfl›laflt›r›l›rsa ortaya ç›kan ka-r›fl›m›n konsistensi genellikle, kar›fl›m-dan önceki greslerinkinden daha dü-flüktür; bu durumda s›z›nt› dolay›s› ilerulman hasar›na neden olabilir.

Bir rulman›n yeniden ya¤lanmas› ge-rekiyorsa ve rulman bafllang›çta kullan›-lan gres tipi bilinmiyorsa; rulmandaki veçevresindeki gresi tamamen temizleme-den, yeniden gresleme yapmay›n.

Gresler Nas›l S›n›fland›r›lmal›d›r?

‹flletme flartlar›na ve s›cakl›¤a göre,ya¤lama gresleri, çeflitli çal›flma flartlar›-na uygunluklar›na göre s›n›flara ayr›l›rlar.‹flletme s›cakl›¤›, bir gresin konsistensi-ne ve ya¤lama kabiliyetine önemli dere-ce de etki eder. Belirli bir iflletme s›cak-l›¤›nda çal›flan bir rulman, bu s›cakl›kderecesinde do¤ru konsistense ve ye-terli ya¤lama kapasitesine sahip olan birgresle ya¤lanmal›d›r. Bu yüzden gresler,farkl› çal›flma s›cakl›¤› bölgeleri için farkl›bileflimlerde imal edilirler ve düflük (LT),orta (MT) ve yüksek (HT) s›cakl›k gres-leri olarak s›n›fland›r›l›rlar. Bunlar›n yan›-s›ra a¤›r iflletme flartlar› için gelifltirilenve katk› maddeleri ile ya¤ filmi mukave-meti artt›r›lan EP (extreme presure) ve-ya EM (molibdendisülfidli extremepressure) gresleri de mevcuttur.

Bir Gres Nas›l Seçilir?

Yanl›fl bir gres seçildi¤i takdirde, rul-man hasarlar›n› önlemek için öncedenal›nan tedbirlerin hiç biri bir ifle yaramaz.Önemli olan; mevcut iflletme s›cakl›¤›n-da yeterli ya¤lamay› sa¤layabilen esasya¤a sahip bir gresi seçmektir. Viskozi-te önemli ölçüde s›cakl›¤a ba¤l›d›r ve

yükselen s›cakl›kla azal›p düflen s›cak-l›kla artar. Bu yüzden esas ya¤›n ifllet-me s›cakl›¤›ndaki viskozitesinin bilin-mesi önemlidir. Makina imalatç›lar› ge-nellikle özel bir gres tipini belirlerler vestandard greslerin ço¤u, oldukça geniflbir uygulama alan›nda kullan›labilir.

Bir ya¤lama gresinin seçimi içinafla¤›da belirtilen önemli faktörlergözönüne al›nmal›d›r:

• Makina tipi

• Rulman tipi ve büyüklü¤ü

• ‹flletme s›cakl›¤›

• Rulman›n iflletme yükü

• Devir say›s› (bölgesi)

• Titreflimli çal›flma flartlar› ve milinyatay veya düfley konumda oluflu

• So¤utma flartlar›

• S›zd›rmazl›¤›n etkinli¤i

• Çevre flartlar›

Rulman kullananlar›n ço¤u, ortayaç›kabilecek uygulamalar›n ve flartlar›nhemen hemen hepsine uyabilecek birgres grubunu tercih ederler.


28

Dikkat: EP Katk›lar›n›n rulmanlariçin zararl› olup olmad›klar›n› imalat-ç›ya sorun. Rulmanlarda ‹lk Dolum-da Ne Kadar Gres Doldurulmal›d›r?

Afla¤›daki genel kurallara uyun:

Bir rulman, gresle tamamen doldu-rulmal›d›r, fakat yatakdaki serbest ha-cim ancak k›smen (%30-%50 aras›nda)gresle doldurulmal›d›r. Bununla berabersars›nt›s›z çal›flma flartlar›nda, tam dol-gu gresleri olarak ta tan›mlanan lityumsabunlu greslerin ço¤u s›cakl›k yüksel-mesi tehlikesi ortaya ç›karmadan, ya-takdaki serbest hacmin %90'›na doldu-rulabilirler. Böylece yataklama yerine kir-lerin girmesi önlendi¤i gibi yeniden ya¤-lama peryodlar› da uzat›lm›fl olur. Tak›mtezgahlar› tahrik milleri gibi yüksek h›zladönen millerde kullan›lan rulmanlar, s›-cakl›¤› nispeten düflük tutmak için azmiktarda gresle ya¤lan›r.

Rulmanlara Yeniden Ya¤lama ‹flleminde Ne Kadar Gres Bas›lmal›?

Sadece rulman›n içindeki gresin de-¤ifltirlmesi gerekir. Bu sebepten, gresmiktar› rulman büyüklü¤ne ba¤l›d›r. Eliniz-de yeniden ya¤lama talimat› varsa, onagöre hareket edin. Yoksa, ya da miktar›nuygunlu¤undan flüphe ediyorsan›z, do¤-ru miktar› belirleyebilmek için flu formülükullan›n:

Bu formül, yeniden ya¤lama için ge-rekli gres miktar›n›n bulunmas›n› sa¤lar.

Ga = 0,005 D B gram

Ga = gram olarak gres miktar›

D = mm cinsinden rulman d›fl çap›

B = mm cinsinden rulman geniflli¤i(eksenel rulmanlarda buna karfl› gelenboyut H dir.)

Gres Ne Kadar Süre Özelli¤ini Korur?

Bir gresden beklenen ömür, gresintipine, rulman›n devir say›s›na, iflletmes›cakl›¤›na ve baflka baz› faktörlere ba¤-l›d›r. Çal›flma ortam› ve s›zd›rmazl›k terti-bi de ömür beklentisinde rol oynar. Bil-yal› küçük rulmanlarda servis ömrü, ge-nelde yeniden ya¤lanmay› gerektirme-yecek kadar uzundur. Böyle durumlarda“ömür boyu ya¤lanm›fl”, contal› veyaörtme kapakl› rulmanlar›n kullan›m› uy-gundur.

Rulmanlarda Hangi fiartlarda S›v› Ya¤ Kullan›l›r?

Gresin teknik veya ekonomik yön-den uygun olmad›¤› durumlarda, s›v›ya¤ tercih edilir. Çal›flma s›cakl›¤› yük-sekse, genelde s›v› ya¤ kullan›l›r. Yük-sek s›cakl›k, devir say›s›ndaki yüksekli-¤in, yük büyüklü¤ünün ya da çevre s›-cakl›¤›ndaki art›fl›n sonucu olabilir. Yeni-den ya¤lama peryodunun çok k›sa ol-du¤u, komflu makina parçalar›n›n esa-sen s›v› ya¤ ile ya¤land›¤› veya ›s›n›nrulrnan›n bulundu¤u yerden d›flar› at›l-mas›n›n istendi¤i durumlarda çare, s›v›ya¤ kullanmakt›r.

Rulmanlarda kullan›lan s›v› ya¤lar da,gresler gibi oksitlenmeye, buharlaflmayave korozyona karfl› iyi bit direnç göstere-bilmelidir.

S›v› Ya¤ Nas›l Seçilir?

S›v› ya¤lar, mevcut iflletme flartlar›n-da yeterli ya¤lamay› sa¤layacak viskozi-te esas›na göre seçilir.

Vizkozite ise s›cakl›¤a ba¤l›d›r; s›-cakl›k art›nca düfler, azal›nca yükselir.Bu sebepten 40°C deki viskoziteyi bil-mek önemli de¤ildir iflletme s›cakl›¤›n-daki viskoziteyi de bilmek gerekir.

Vizkozitenin önemi

Viskozitelerin s›cakl›¤a ba¤l›l›¤›, "vis-kozite indeks" (VI) olarak bilinir Yüksekindeks, viskozitesinin s›cakl›¤a de¤iflimi-nin az oldu¤unu gösterir. S›cakl›k fazlacade¤iflken ise, viskozite indeksinin yük-sekli¤i dahada önemlidir. Rulmanlardaviskozite indeksi, VI 85 veya daha yük-sek olmal›d›r.

Bir rulman›n servis ömrü, çal›flma s›-cakl›¤› için viskoziteden biraz daha yük-sek viskoziteye sahip bir ya¤ kullan›larakartt›r›labilir.

Ancak, viskozitenin yükseltilmesi, ifl-letme s›cakl›¤›n›n da yükselmesi demek-tir. Bu bak›mdan, bu yolla ya¤laman›niyilefltirilebilece¤i pratik bir s›n›r vard›r.

S›v› Ya¤ De¤ifltirme Periyodu Nedir?

Ya¤lama, ya¤ banyosu ile yap›l›yorve rulman s›cakl›¤› da düzenli biçimde50°C (120° F)'in alt›nda kal›yorsa, ya¤›y›lda bir kez de¤ifltirmek ço¤unlukla ye-terli olur. S›cakl›k bundan fazla ise, yada ya¤ afl›r› kirlenmiflse, de¤iflimin dahas›k yap›lmas› gerekir. Örne¤in 100°C(210°F) çal›flma s›cakl›¤›nda, ya¤ üç ay-da bir de¤ifltirilmelidir.

Devridaim ya¤lama yap›l›yorsa, de¤i-flim periyoduna ya¤a bak›larak karar ve-rilmelidir. Çeflitli rulman tertiplerinde etkinbir ya¤laman›n yap›ld›¤›ndan emin olabil-mek için, ya¤› sürekli gözetleyin. Makinaüreticisinin önerilerini göz önüne al›n›z.


Derleyen: M. Akif ÖZKaynak: SKF Rulman yay›nlar›

22.11.2007 Tarihli SKF'in OST‹M'de düzenledi¤i

Rulman E¤itimi semineri.

29


Son y›llarda Ankara'da ve ‹stan-bul'da barajlardaki su seviyelerinin düfl-mesi ile su kesintileri gündeme geldi veAnkara'da bafllad›. Küresel ›s›nma, ku-rakl›k ve buna ba¤l› olarak barajlardakisu seviyesinin azalmas› bu sonucu do-¤urmufltur. Ancak Türkiye'de ve Dünya-da yüzlerce büyük flehirden sadece An-kara'n›n ve ‹stanbul'un etkilenmesi deburadaki belediyelerin zaman›nda ön-lem almamas›yla ilgili oldu¤u aç›kt›r. Buyaz›da as›l üzerinde durmak istedi¤imkonu bu durum karfl›s›nda depolaragösterilen yogun ilgi nedeniyle ortayaçikabilecek sa¤l›k sorunlar›d›r. Ankarave ‹stanbul'da apartmanlara yapt›r›lanyedek su depolann›n yan› s›ra su birik-tirmede kullan›lan depolar da bu anlam-da bir tehdit oluflturmaktad›r. Yukandasözünü ettigimiz tehdit, Derne¤imizinçal›flma konulan aras›nda yer alan ves›hh› tesisat kitaplannda yer verilen Lej-yonella hastal›¤›d›r.

Türkiye'de bu konu, sektörümüzünduayenlerinden Rüknettin Küçükçal› ta-raf›ndan gündeme getirilmifltir. Rüknet-tin Bey, bu konuda konferanslar vermiflve yazd›¤› kitaplarda bu konuya yeray›rm›flt›r.

Bu yaz›da k›saca bu konudan sözetmek istiyorum.

Durgun sularda ve 25°C-45°C sular-da bakteri oluflabilir. Lejyonella hastal›¤›legionella pneumophila olarak adland›r›-lan bakterinin neden oldu¤u bir tür akci-¤er enfeksiyonudur. Lejyonella bakterisinemli ve sulu ortamda yaflar ve ço¤al›r.Lejyoner hastal›¤›n›n önemli risk faktörle-ri kiflinin solunum direncini veya genelvücut direncini zay›flatan etkilerdir.

Lejyonella bakterisi için en uygun s›-cakl›k 37°C'dir. 37°C s›cakl›kta ve uy-gun ortamda 2 saat içinde 2 kat›na kadarç›kabilir. Uremesinin durdu¤u s›cakhk46°C'dir. 50°C'de ise ancak birkaç saatyaflayabilir. 60°C-70°C aras›nda yaflama

flans› çok azd›r. Boylerlerin yan› s›ra sudepolar› da lejyonella bakterisinin yafla-y›p üremesi için uygun bir ortamd›r. Lej-yonella bakterisine karfl› çeflitli dezen-fekte yöntemleri gelifltirilmifltir. Bunlar:Is›tma ve y›kama, klorlama, ozonlama,yo¤un ultraviyole ›fl›¤› ile muamele et-mek ve anot oksidasyonudur.

En yayg›n bulaflma yolu binalardakis›hhi tesisat ve klima tesisat›d›r. Soluna-bilen aerosolde (pulverize haldeki su ilehava kar›fl›m›nda) su tanecik büyüklük-leri 1-5 mikron çap aral›¤›ndad›r. Lejyo-nella hastal›¤›n›n oluflabilmesi için, lej-yonella bakterisiyle kirlenmifl suyun ae-rosol halinde solunmas› gerekir. Hasta-l›k riski; solunan bakteri say›s›, solunumh›z› ve süresiyle artmaktad›r.

Kesintili çal›flma ve suyun hareket-siz kalmas›, lejyonellan›n geliflebilece¤ibir ortamd›r. Lejyonellan›n yaflay›p üre-yebildi¤i s›cakl›k aral›¤› ve mevcut yazkoflullan göz önüne al›n›rsa depolardakirisk daha iyi anlafl›labilir.

Mutlaka depo yapt›r›lmas› arzu edi-liyorsa afla¤›daki noktalara özen göste-rilmesi önem tafl›maktad›r:

• Büyük depo kullan›mlar›nda özelolarak klorlama yap›lmas› ve depo-daki suyun günde en az bir iki kezsirküle edilmesi önerilmektedir.

• D›flar›daki tanklar günefl ›fl›nlar›-na karfl› korunmal› ve reflektif bo-ya ile boyanmal›d›r.

• Su deposu bodrumda ise iyi ha-valand›r›lan bir bölgede olmas›önerilmektedir.

• Su depolar›n›n toprak alt›nda ve-ya bodrum katta yap›lmas› duru-munda içerisinin havuz serami¤iile derssiz kaplanmas› öneriliyor.

• Bunlann d›fl›nda depolann bel-li periyotlarla boflalt›l›p temizlenipy›kanmas› öneriliyor.

• Bunun için de depolann pürüzsüzve hijyenik tip kaplama malzeme-siyle temizlenmesi önem tafl›yor.

• Depolardan gelen su banyoda dakullan›lmaktad›r. Dufllar, dufl bafl-l›klar› ve musluklar rutin olaraktemizlenmeli, tortulardan kireçve biofilm tabakalanndan annd›nl-mal›d›r.

• Kullanma suyu filtreleri 1-3 aydabir temizlenmeli ve dezenfekteedilmelidir.

Son olarak lejyonellan›n belirtilerin-den ve sonuçlar›ndan söz etmek istiyo-rum. Lejyonella kuru öksürük, solunums›k›nt›s›, halsizlik, bitkinlik, bafl a¤r›s›,kas kas›lmalar› ve yüksek atefl ile ken-dini gösteriyor. Buradaki önemli tehlike-lerden birisi de bu belirtilerin zatüre ilebenzerlik göstermesi ve hastaya zatüretedavisi uygulanmas›d›r. Bu durumdaölüme kadar giden bir sonuç ortaya ç›-kabilmektedir. Hastal›¤a yakalananlardaölüm oran› %15 ila %20 mertebesindeoldu¤u kaydedilmektedir. Hastal›¤›n in-sandan insana geçti¤ine dair bir bulgu-ya rastlanmam›flt›r. Burada al›nacaktedbir lejyonella bakterisinin ço¤almas›-n›n ve yay›lmas›n›n önlenmesidir. Birçokinsan lejyonella bakterisi alm›fl ve ba¤›-fl›kl›k sistemleri sayesinde hastal›¤a ya-kalanmam›fl olabilir. Asl›nda ba¤›fl›kl›k sis-temi normal olan insanlarda lejyonellabakterisinden etkilenme olas›l›¤› azd›r. Si-gara tiryakili¤i, ba¤›fl›kl›k sistemini etkile-yen ilaç kullan›m›, kanser, fleker, böbrekve akci¤er fonksiyonlar›ndaki bozuklukbu hastal›¤a yakalanma e¤ilimini art›r-maktad›r.

Tüm sorunlar›n çözümü akl›n ve bi-limin yolundan geçmektedir.

Su Depolar›na Talep Art›fl› ve Lejyonella

Prof. Dr. T. Hikmet KARAKOÇTürkiye Tesisat Mühendisleri Derne¤i

36

Makina kontrol sistemlerin-deki temel prensipHaz›rlanm›fl mühendislik projesi ile

ifl makinas› b›ça¤›n›n anl›k olarak he-saplanan mevcut pozisyonunun (x, y, z)karfl›laflt›r›larak, b›ça¤›n otomatik hidro-lik hareketleriyle veya ifl makinas› ope-ratörünün manuel b›çak hareketleriyledüzeltilerek sahaya uygulanmas›d›r.

Makina kontrol sistemlerine genel bak›fl• Manuel sistemler

• Otomatik sistemler

• 3 Boyut makina kontrol sistemleri

Manuel sistemlerMakina kontrol sistemlerinin ilk ad›-

m›d›r basit, kolay kurulabilen ve düflükmaliyetli sistemlerdir. Otomatik makinakontrol sistemlerine dönüfltürmek müm-kündür.

Çal›flma prensibiProjedeki e¤itim de¤erleri çal›flma

alan›ndaki lazer nivoya manuel olarakelle girilir.

Lazer nivonun bu e¤itimlerdeki ya-y›nlad›¤› sinyal lazer al›c› üzerindeki ›fl›kl›göstergeler vas›tas›yla makina operatö-rü taraf›ndan izlenir ve manuel b›çak ha-reketleri vas›tas›yla düzeltilerek sahayauygulan›r.

Manuel sistem kurulumu için:• 1 adet lazerli nivo (e¤imli veya

e¤imsiz),

• 1 adet lazer al›c›,

• 1 adet ifl makinas› b›ça¤›na mon-te edilecek mast (düfley boru),

• 1 adet (iste¤e ba¤l› olarak) opera-törün göstergeleri daha rahat gö-rebilmesi için kabin içi ekran.

Lazer al›c› üzerindeki ›fl›kl› gösterge-ler vas›tas›yla (afla¤› ok, yukar› ok ve se-viye) ifl makinas› operatörü yönlendirilir.

Makinan›n b›çak hareketlerini ifl ma-kinas› operatörü yönetir.

Dolay›s›yla ifl makinas› operatörüneba¤›ml› bir sistemdir.

Operatör kot de¤erini, ölçme ekibi ye-rine lazerli nivodan al›r. Böylece kot kaz›¤›çakma, tel germe v.b. gibi külfetli ifllemlerortadan kalkar.

Genellikle düz alanlarda ve aliyman(hizalama) do¤rultusunda kullan›l›r.

Otomatik sistemler� Temel prensip

Projedeki e¤im de¤erlerinin çal›fl-ma alan›ndaki lazer nivoya manuel ola-rak girilmesi lazer nivonun bu e¤imler-


Makina KontrolSistemleri

Modern PozisyonlamaTeknolojileri


37

le yay›nland›¤› sinyalin ifl makinas› ope-ratörünün manuel hareketleri ile de¤il-de; b›ça¤›n otomatik hidrolik kontrolüvas›tas›yla ayarlanarak sahaya uygu-lanmas›d›r.

Operatör istenilen kot veya e¤im de-¤erinin araziye uygulamas› için gerek-li olan b›çak hareketlerine müdahale et-mez. Makinan›n sadece sürüfl hakimi-yetini sa¤lar.

Ekranlardaki kontrol kutusu tüm sen-sörlerden ald›¤› kot ve e¤im bilgisini valfkomutlar›yla yöneterek hidrolik hareket-leriyle sahaya uygular.

Manuel sistemlerde oldu¤u gibi ge-nellikle düz alanlarda ve aliyman do¤rul-tusunda kullan›rlar.

Projede e¤imin de¤iflti¤i her yerdelazer nivo arac›l›¤›yla e¤im de¤erini de-¤ifltirmek gerekmektedir.

Sistem yükseklik ve e¤im de¤erlerinilazerli nivodan ve e¤im sensörlerindenald›¤› için, kot kaz›¤› çakma, tel veya ipgerme ihtiyac› tamamen ortadan kalkar.Sürekli yap›lan ifli kontrol etme ihtiyac›gerektirmez.

Sistem kurulumu için:• 1 adet lazerli nivo (e¤imli veya

e¤imsiz),

• 1 adet lazer al›c› veya ses sensör-leri,

• 1 adet lazer kontrol kutusu,

• 1 adet ifl makinas› b›ça¤›na mon-te edilecek. Hidrolik veya elektrik-li mast (düfley boru)

• Hidrolik hortumlar, valf ve güç kab-lolar›, kurulum kitleri ve e¤im sen-sörü.

Otamatik sistemlerde:� Yükseklik kontrolü

• Lazer

• Sonik (ses sensörü) � E¤im kontrolü

• E¤im sensörü.� Yükseklik ve e¤im kontrolü

• Lazer/sonik ve e¤im sensörü

vas›tas›yla sa¤lan›r.

Müflteri gereksinimleri� Manuel

• Sadece yükseklik

• Basit çal›flma sitemi

• Düflük fiyat

• Manuel sistem

� Otomatik sistem

• Yükseklik + e¤im

• Operatöre ba¤›ml› olmayan sistem

• 3DMC sistemine kolay adapte edi-lebilir olmas›

• Otomatik sistem

Asfalt uygulamalar›Asfalt seriminde kullan›lan materyel-

lerin ne kadar pahal› malzemeler oldu-¤unu düflünürsek bunlar›n kay›ps›z vehassas serimi flantiyelerde çok ciddi ta-sarruflar sa¤lar.

� Profiller / finiflerlede

• Yükseklik kontrolü

- 2x sonik, lazer

- Yükseklik ve e¤im kontrolü

- 2x sonik, lazer ve e¤im sensörü

- 1 sonik, lazer ve e¤im sensörü.

Sistemin uygulanabilirli¤i

• Bütün ifl makinalar›na entegre

edilebilir.

Yo¤unlukla uygulanan makinalar:

• greyder

• dozer

• finiflher

• profiller

• ekskavatör

• skrayper ve tesviye makinas›

• drenaj makinas›

3 Boyutlu Makina Kontrol Sistemleri

Makina kontrol sistemlerinin, son ad›-

m›d›r. Çal›flma alan› manuel ve otomatik

sistemlerde oldu¤u gibi sadece aliyman

hatlar›yla ve düz alanlarda s›n›rl› de¤ildir.

Her türlü çal›flma sahas›nda, enge-

beli alanlarda, kurp aplikasyonlar›nda,

büyük mühendislik projelerinde kullan›-

labilen sistemlerdir.

Hafriyat ve inflaat alanlar›nda oluflan

maaliyeti önemli ölçüde düflürmektedir.

Projenin tamam›n› makinaya girdi¤iniz

için iflin herhangi bir aflamas›nda siste-

me müdahalede bulunman›z gerekmez.

(E¤im girifli, kot verme v.s.).

Sistem iflin her aflamas›nda sürekli

olarak projeyi sahaya uygular. Bilgileri pro-

jeden direk al›r.Sistemin dozer uygulamas›

Sistemin ekskavatör uygulamas›


38

Temel prensipHaz›rlanm›fl mühendislik projesi tüm

detaylar›yla (Aliyman, kurp, klotoid pa-rametreleri, soneler v.b.) ifl makinas› ka-binindeki kontrol kutusuna girilir.

‹fl makinas› b›ça¤›n›n GPS veya To-tal station ile anl›k olarak hesaplananmevcut pozisyonu (x, y, z) proje ile kar-fl›laflt›r›l›r ve hesaplanan fark, b›ça¤›notomatik hareketleriyle düzeltilerek sa-haya uygulan›r.

3DMC Teknolojisinin Kullan›ld›¤› Projeler:• ‹fl merkezi, konut alanlar›, otoyol-

lar, caddeler, otoparklar,

• Golf sahalar›, yeflil alanlar,

• Arazi düzenleme çal›flmalar›,

• Barajlar ve rekrasyon alanlar.

3 Boyutlu makina kontrol sis-temlerinde; iki farkl› uygula-ma flekli vard›r:1. ‹zlemeli total station ile kontrol

2. GPS ile kontrol

3D ‹zlemeli Total Station ile Kontrol Teknolojisi:Kontrol prensipler: Robotik total sta-

tion cihaz› makinan›n x,y,z pozisyonunuölçerek tesbit eder, bunu dizayn ile karfl›-laflt›r›r ve hesaplad›¤› düzeltmeleri maki-naya gönderir.

• Makina ald›¤› düzeltmeleri oto-matik hidrolik kontrolü vas›tas›ylaaraziye uygular.

• Özellikle Total Stattion makinan›nx,y pozisyonunu ölçer.

• B›ça¤›n mevcut yüksekli¤ini vekonumunu al›r ve proje ile karfl›lafl-t›r›r.

• Lazer ›fl›n›n› istenilen yüksekli¤eayarlar.

• Çapraz e¤imi ve di¤er bilgileri ma-kinaya aktar›r.

3D GPS Makina kontrol sis-temlerinde kullan›lan ekip-manlar:• Sabit RTK al›c›s›

• MC 2,5 roverbox

• Kontrol kutusu

• Yaz›l›mlar (3 DMC, Pocket 3D,3D office)

• FC 200

• Hiper gezici GNSS al›c›s› (opsiy-onel)

• Tekli GPS anteni

• Çiftli GPS anteni

• Tekli veya çiftli mast

• Temel kurulum kitleri

3 Boyutlu GPS saha görüntüsü 3D GPS’nin uygulan›fl›


39

1. Sabit RTK Al›c›s›

Klasik RTK uygulamas›nda kullan›lansabit RTK al›c›s›ndan hiçbir fark› yoktur.

Sabit al›c›; kot ve koordinatlar› bili-nen bir noktaya kurulur ve düzeltme ya-y›na bafllar.

2. MC 2,5 Rover Box

‹fl makinas› içindeki GNSS al›c›s›d›r.

Sistem aynen gezici bir GNSS al›c›-s› mant›¤›yla çal›fl›r.

Sabit RTK al›c›s›ndan al›nan düzelt-meler vas›tas›yla b›ça¤›n anl›k pozisyo-nu hesap edilir.

Üzerinde radyo modemi ve GPSantenine ç›k›fl konnektörleri mevcuttur.

Sistem GPS anteninden ald›¤› bilgi-lerle ve RTK sabit istasyondan gelendüzeltmelerle elde etti¤i b›çak pozisyo-nunu proje bilgileri ile karfl›laflt›rmas› içinkontrol kutusuna aktar›r. 1 veya 2 GPSburda monte edilebilir. (Tek veya çift-li GPS) mmGPS entegrasyonu müm-kündür.

3. Kontrol Kutusu

Kabin içinde operatörün önünemonte edilir.

W‹N-CE iflletim sistemi bir ünitedir.

Tüm proje (dizayn) verisi bu üniteyeyüklenir.

Bütün dizayn yaz›l›mlar›ndan veri gi-rifli mümkündür. (Autocad, micro stati-on, eagle point v.b.).

Operatör diledi¤i farkl› görüntüyü se-çebilir. Kuflbak›fl›, plan, kesit gibi.

Hidrolik harekete yön veren valflerihassas bir flekilde kontrol eder.

Renkli, genifl, dokunmatik, ›fl›kta gö-rülebilen ekrana sahiptir.

3 renkli kolay görülebilir e¤im gös-tergeleri vard›r.

USB portdan mause ve klavye ba¤-lanabilmektedir.

4. FC 200 Kontrol Ünitesi

Pocket 3D yaz›l›m›.Topsurv yaz›l›m›.Renkli, dokunmatik ekran.Win-ce iflletim sistemi.

5. Hiper

Gezici GNSS al›c›s›.

Dahili veya harici modem.

Hiper; RTK sabit veya gezici al›c›olarak kullan›labilir.

6. Yaz›l›mlar

Yaz›l›mlar 3 k›s›mdan oluflur.

1. Ön haz›rl›k,

2. uygulama,

3. kontrol.

Ön Haz›rl›k: Proje öncesi say›sal veri elde etme.Standart ölçme uygulamalar›.Lokalizasyon çal›flmas› ve paramet-

re hesab›.Pcket 3D yaz›l›m›: FC 200 üzerinde

çal›fl›lan arazi uygulama yaz›l›m›.

• RTK Sabit istasyonun kurulumu.

• Lokalizasyon ve parametre olufl-turma.

• Kontrol ölçmeleri, aplikasyon.

3D office: ofis yaz›l›m›Proje oluflturmada kullan›l›r.Veri girifl ç›k›fl›.Windows iflletim sistemi.

Uygulama:

(3DMC yaz›l›m› kullan›l›r)

• Kabin içindeki kontrol ünitesineyüklenir,

• Makinan›n anl›k pozisyonu,

• Kaz› dolgu miktarlar›,

• Otomatik b›çak kontrolü bu yaz›-l›mla kontrol edilir.

3D MC: Proje bilgilerinin girifli,Kurp, klotoid, aliyman v.s. bilgi girifli,Makina konfigürasyon ayarlar›,Makina yükseklik kontrolü.

Kontrol:

(Pocket 3D veya Topsurv yaz›l›mlar›kullan›l›r).

• Ölçme

• Nokta ölçmeleri

• DTM ölçmeleriBitmifl iflin kontrolü

7. Tekli GPS Anteni

Bir çok ifl makinas›nda kullan›l›r.

GPS anteni saniyede bir çok defasinyal alarak bilgileri MC 2.5 Rover Box'aaktar›r.

fiok, ya¤mur, titreflim gibi etkenleredayan›kl›d›r.

8. Çiftli GPS Anteni

Çok daha yüksek duyarl›l›k gerekenözel uygulamalarda kullan›l›r.

9. Temel Kurulum Kitleri

GPS+3D Makina Kontrol Sistemininkurulumu oldukça kolayd›r.

• E¤im ve dönüfl sensörleri,

• Hidrolik parçalar.


40

Avantajlar›• Ölçme ekibinin yapaca¤›

arazi ifli önemli ölçüde azal›r.Tüm bilgiler kabin içindekiünitede mevcuttur. Ölçümekibinin her seferinde kot ver-mesi, kot ve e¤itim kontrolüyapmas›na gerek yoktur. Öl-çüm ekibinin say›s›n› ve mas-raflar›n› önemli ölçüde azalt›r.

• Zor ve engebeli arazilerdeyüksek h›z, üretkenlik ve kaliteortaya ç›kar.

3D-MC ile engebeli ve zor ara-zilerde yap›lan ifllemlerde düz sa-halardaki uygulamalardan herhangibir fark yoktur, en yüksek ölçümh›zlar›nda iflin tamam› ayn› kalite veüretkenlikte yap›l›r.

• Gereksiz kaz› ve dolgu iflle-miyle u¤rafl›lmad›¤› için maki-nan›zda daha az y›pranmaortaya ç›kar ve yak›t maliyetle-ri belirgin bir flekilde düfler.

Do¤ru uygulama ifl makinas›n›nminimum hareketleriyle sa¤lan›r. Budaha az y›pranm›fl makine kullan›-m›n›, temizlik için daha az zamanharcama, daha az yak›t ve daha azbak›m masraf› demektir.

• ‹flin tamam›nda (Proje alan›n-da) ayn› kalite ayn› hassasiyetelde edilir.

Klasik mühendislik uygulamala-r›nda, sadece belli noktalar› kontroledebiirsiniz. Ama bu uygulamadaproje alan›n› kapsayan bütün nokta-lar› kar›fl kar›fl bilinir ve kontrol edilir.

• Proje hakimiyeti artar.

Operatör e¤imin ve bütün projeunsurla›n›n nerede oldu¤unu sü-rekli bilir, kontrol eder.

• Materyal artt›r›m› sa¤lan›r. Sa-dece gereken miktarda mal-zeme kullan›m› sa¤lan›r. Bilin-di¤i gibi inflaat sektöründemateryal fiyatlar› oldukça yük-sektir.

3D sistemi ile e¤im ve yükseklikkontrolü yap›ld›¤›nda materyal kulla-n›m› daha sa¤l›kl› kontrol edilir. Sa-dece ihtiyaç duydu¤unuz kadarmalzeme kullan›l›r ve maksimumkar elde edilir.

• Kot kaz›¤› ve tel çekme ihti-yac› ortadan kalkar.

Sistem kot ve e¤im bilgisini sü-rekli olarak projeden ald›¤› için kotkaz›¤› ve tel çekme ihtiyac› tama-men ortadan kalkar.

• Daha hassas ve daha perfor-mansl› çal›fl›rs›n›z.

‹flin tamam›nda çok yüksek has-sasiyetlerle çal›fl›l›r. 3mm. den dahahassas e¤im verebilirsiniz. 1mm. ar-t›fllarda kot ayarlama imkan› eldeedersiniz.

• Operatörünüze kullan›m ko-layl›¤› getirir. Operatör, ihtiyac›olan tüm bilgileri ve görüntü-leri ekranda görür. Dokunma-tik ekranl›d›r. Tüm operatörlerrahatl›kla kullan›labilir.

• Tek RTK sabit istasyonla di-ledi¤iniz kadar ifl makinas›n›ve ölçme ekibini kontroledebilirsiniz.

Bu sistemler art›k tüm dünyadayo¤un bir flekilde kullan›l›yor ve çokciddi avantajlar›da yukar›da belirtil-di¤i gibi beraberinde getiriyor.

Serdar Ayd›nPaksoy Teknik Hizmetler Tic. Ltd. fit.

3D sistemi ile e¤im ve yükseklik kontrolü yap›ld›¤›nda materyal kullan›m› daha sa¤l›kl›

kontrol edilir. Sadece ihtiyaç

duydu¤unuz kadar malzeme kullan›l›r

ve maksimum kar elde edilir.

41

Ülkemizde karayollar›; trafik yükü,çevresel etki, iklim koflullar› gibi etmen-ler göz önünde bulundurularak proje-lendirilmekte ve tekni¤ine uygun olarakinfla edilmektedir. Karayolu projelenme-sinde kullan›lan kriterler yolun imalat›n-dan sonrada yolu bozma etkisine bafl-lamakta ve devam etmektedirler. Yolüzerinde iflleyen trafik yükü, iklim koflul-lar›na uygun hava s›cakl›¤›ndaki de¤ifli-me ba¤l› kalarak yolun alt›nda, üzerin-de ve yanlar›nda gerilmeler oluflturarak,asfalt kaplamalarda çatlaklara, küçükçukurlara, oturmalara, sat›h k›r›lmalar›-na, y›¤›lmalara, ondülasyonlara nedenolmaktad›r.

Asfalt kaplaman›n tipi ne olursa ol-sun, tabiat koflullar› alt›nda tafl›d›¤› trafikyüküyle ilk yap›ld›¤› gibi tutmak, muha-faza etmek için kaplama bak›m›na ihti-yaç vard›r. Asfalt kaplamada bozulma-n›n nedeni ne olursa olsun sebebi orta-dan kald›rmak esast›r. Bu durum o an-daki bozulmay› ortadan kald›rmay› gi-dermekle kalmaz tekrarlamay› önler ge-ciktirir. Karayolunda yap›m ifllemlerin-den hemen sonra bak›m ifllemleri bafl-lar.

Koruyucu Bak›m Karayolu imalat›nda; yeralt› ve yü-

zeysel sular›n yol gövdesine zarar ver-meden uzaklaflt›r›lmas› için çeflitli yap›maraçlar› ve teknikleri kullan›l›r. Koruyucubak›m›n birinci grubunda yol üzerindeveya yol kenar›nda biriken suyun sebe-bi araflt›r›larak, birikmelerinin nedenleriçözülmeye çal›fl›l›r. Su birikintisinin bu-lunmas›; yüzeysel drenaj sistemindekullan›lan yap› elemanlar›, yol güzergah›boyunca yola düflen ya¤›fllar ile yolagelmesi muhtemel yüzeysel sular› yol-dan uzaklaflt›rmak üzere yap›lan çeflit-li hendekler, menfezler, borular, rögarlar,sifonlar ve bunun gibi yap›lardan biri ve-ya birkaç›n›n t›kal› oldu¤unu gösterir. Buyap›lar›n bahar ve sonbaharda olmaküzere en az y›lda iki defa kontrol edile-rek temizlikleri koruyucu bak›m olarakyap›lmal›d›r.

Karayolu her ne kadar tekni¤ine uy-gun olarak imal edilse dahi imalattansonra gerçekleflen a¤›r trafik yükü ileasfalt kaplamalarda görülebilen ince veküçük çatlak ve k›r›lmalar oluflabilir. Buk›lcal çatlak ve k›r›lmalar yol üzerindeyaya olarak gezildi¤inde görülebilir ve

ileride oluflacak muhtemel bozuklukla-r›n habercileridir. Büyük çukurlara dö-nüflmeden al›nacak onar›m tedbirlerikoruyucu bak›m›n ikinci grubunu olufl-turur. Hava flartlar›, esasl› onar›mlar ya-p›l›ncaya kadar asfalt kaplamadaki ha-sar› önlemek üzere bak›mlar yap›lmas›-n› gerekli k›lar. Çatlaklar serin ve kuruhavalarda dolduruldu¤unda, küçük ya-malar kaplaman›n kuru havan›n s›cakoldu¤unda, koruyucu tabaka ise s›cakve ya¤›fls›z havalarda yap›lmas› en iyisonucu verir.

Yama Bak›m› Karayolunun üst yap›s› asfalt beto-

nu kaplamal› ve sat›h kaplamal› olarak,bitüm kullan›larak iki flekilde projelendi-rilerek imal edilmektedir. Asfalt kapla-malarda çeflitli nedenlerle bozulmalaroluflmaktad›r. Yamalar en yayg›n olarakkullan›lan bak›m metotlar›ndan biridir.Çatlaklar›n birleflerek poligon fleklinioluflturdu¤u veya poligonlar›n yavafl ya-vafl ayr›flmaya bafllad›¤› timsah s›rt› çat-lakl› kesimler ile çukur, segregasyon, lo-kal oturma, tekerlek izinde oturma veötelemelerin oldu¤u kesimlerde yamauygulamas› yap›l›r.

Asfalt Kaplamalarda Bak›m Metotlar›


42


Yama iflleminde; bozulman›n oldu-¤u kesimler düzgün bir dikdörtgen, ka-re veya her ikisinin kar›fl›m› fleklinde ke-silerek bozulman›n bitti¤i bitümlü taba-kaya kadar kaz›l›p ç›kart›l›r. Kaz›ma iflle-mi en alt tabakada minimum silindirle-me geniflli¤i kadar, üste do¤ru ise herbir tabakada kaz›ma geniflli¤i bir alt ta-bakaya göre her yöne 50 cm. art›r›larakbasamakl› bir flekilde yap›lmal›d›r. Kap-lamada bozulman›n nedeni su ise dre-naj yap›lar› tamamlanmal›d›r. Üstyap› ta-bakalar›nda aç›lan kaz› taban› ve kaz›yüzeylerine uygun yap›flt›r›c› püskürtüle-rek ayn› türden kar›fl›m malzemesi kul-lan›larak, s›k›flt›r›l›r ve yama ifllemi ta-mamlan›r.

Çatlak Dolgusu ve Yal›t›m› Bak›m›Çatlaklar, asfalt kaplamalarda s›cak-

l›¤a ba¤l› olarak tekrar eden genleflmeve büzüflmeler neticesinde ortaya ç›k-makta olup, asfalt betonu üzerinde gö-rülen en yayg›n bozulma türüdür. Kap-lama üzerindeki çatlaklar›n mevcudiyeti,çatlak boyunca suyun temel ve alt te-mele s›zarak kaplamalardaki bozukluk-lar› h›zland›rmakta ve üstyap›n›n ömrü-nün beklenenden daha k›sa olmas›naneden olmaktad›r. Çatlaklar›n yal›t›m›yada doldurulmas›, hem çatlaklar oyun-ca suyun ilerlemesini engelleyerek üstyap›n›n ömrünün uzamas›na, ayn› za-manda çatlak boyunca agrega kayb›n›nönüne geçmektedir.

Çatlak dolgusu; hareketsiz çatlak-larda ve afl›r› bozulmufl çatlaklar›n tami-rinde kullan›l›r. Çatlak yal›t›m› ise; aktifçatlaklarda ve çatlak kenarlar›n›n afl›r›k›r›lmad›¤› durumlarda kullan›l›r.

Çatlak yal›t›m› suyun çatla¤a girifliniönlemek amac›yla oluk aç›l›p, temizlenirve içi uygun dolgu malzemesi dolduru-larak yap›l›r.

Çatlak dolgular›nda derinlik ve ge-nifllik oran›na göre de¤iflik ifllemler uy-gulanmaktad›r. Doldurulacak malzeme-nin tam olarak yap›flmas› için çatlak;yüksek bas›nçl› hava, kumlama, s›cakbas›nçl› hava, yüksek bas›nçl› su ve f›r-

ça gibi ifllemlerin bir tanesiyle ile iyicetemizlenir. Dolgu malzemesinin iyice ya-p›flmas› için çatlak kuru ve serbest mal-zemeden ar›nm›fl olmal›d›r. Doldurulmaesnas›nda dolgu malzemesinin havakabarc›klar›ndan ar›nd›r›lm›fl ve homo-jen olmas›na dikkat edilmelidir.

Bitümlü Koruyucu Sathi Kaplama Bak›m›: Bitümlü koruyucu sathi kaplama;

Yol kaplamas›n› hava ve rutubetin olum-suz etkilerinden korumak, eski ve kuruyüzeyleri yenilemek, kaygan yüzeylerdesürtünme direncini art›rmak, yüzey ren-gi de¤iflikli¤i ile daha iyi görüfl alan› eldeetmek amac› ile yap›l›r.

Sathi kaplama uygulamas›nda, yü-zeyin kuru hava s›cakl›¤› gölgede en az10 °C olmal›d›r. Trafik aç›s›ndan uygunolan yol kesimlerinde kaplama tam kap-lama geniflli¤inde veya tek flerit geniflli-¤inde veya 1/3 kaplama geniflli¤inde,yüzey üzerine belirlenen miktardaki bi-tüm ba¤lay›c› homojen olarak distribü-törle püskürtülür. Hemen ard›ndan,mekanik veya kendinden hareketli m›c›ryay›c› ile temiz ve kuru agrega homojenbir flekilde bitümün üzerine serilir. Ser-me iflleminin hemen ard›ndan agregalastik tekerlekli veya bandajl› tandem si-lindirle veya her ikisiyle silindirlenecektir. Lastik tekerlekli silindirin yeterli olmas›durumunda tandem silindir tercih edil-


43

mez. Silindirleme boyuna do¤rultudakaplama d›fl›ndan eksene do¤ru yap›la-cakt›r. Her geçifl bir evvelki geçiflte silin-dirlenen fleride, ön tekerlerin veya tam-bur geniflli¤inin yar›s› kadar bir bindirmeyapacakt›r. Silindirleme esnas›nda hiç-bir zaman agregan›n çatlamas› k›r›lmas›ve ufalanmas› istenmez. Hava s›cakl›¤›-n›n düflük olmas› durumunda silindirgeçifl say›s› art›r›l›r.

Yeni kaplama yap›lm›fl sat›h üzerin-den h›zl› trafi¤in geçmesi agrega taneleri-nin oynamas›na neden olur. ‹lk silindirajtamamlanm›fl ve trafi¤in geçmesi zorunluise asfalt k›sm› sertleflinceye kadar araçh›zlar› 15 km/saat 'i geçmemelidir.

Harç Tipi Kaplama Bak›m›:Bitüm emisyonlu harç; ince agrega,

mineral filler, bitüm emisyonu, su gibikatk› maddelerinden oluflur. Mevcutkaplamada afl›nma, defermasyon, yü-zey çatlaklar›n›n bak›m onar›m› amac›y-la ve kaplaman›n sürtünme katsay›s›n›art›rmak için düzeltici ve bak›m ifllemle-rinde kullan›lmaktad›r

Tekerlek izleri, tümsekler, oturmalar,ondülasyonlar, yüzeysel düzensizliklerharç tipi uygulama öncesinde onar›l›r.Eski kaplama üzerine do¤ru bir flekildeuyguland›¤›nda harç tipi uygulamalardaoldukça iyi sonuçlara ulafl›lmaktad›r.Yüzey çatlaklar›n›n yal›t›m› sa¤lanaraksuya ve havaya karfl› geçirimsiz bir yü-zey oluflturmakta, sökülme ve agregakayb›n› durdurmakta, kayma direnci ilesürüfl emniyetini art›rmaktad›r. Harç tipikaplama düflük trafikli yollarda tercihedilir.

‹nce Yüzey Kaplamas› Bak›m›‹nce yüzey kaplamas›, kaplaman›n

oksidasyonunu geciktirmek, kayma di-rencini artt›rmak, agrega sökülmesi vecilalanmas›ndan kaynaklanan yüzey ku-surlar›n› gidermek ve hafif fliddetteki te-kerlek izinde oturma ve profil düzgün-lüklerini düzeltmek için kullan›lmaktad›r.Tek tabaka yap›labilece¤i gibi bir kaç ta-baka halinde yap›larakta kullan›labil-mektedir.

‹nce yüzey kaplamas› polimer modi-fiye bitüm emülsiyonu %100 k›r›lm›fl ag-rega, mineral filler, su ve baz› katk› mad-delerinden oluflan harç tipi kaplamad›r.‹nce yüzey kaplamas› taban zeminin ye-

tersizli¤inden kaynaklanan oturmalar›noldu¤u fliddetli çatlak kesimlerde uygu-lanmamal›d›r. Düflük ve yüksek trafik-li her yolda uygulanabilmektedir.

KAYNAKLAR1. Karayolu teknik flartnamesi2. Karayollar› esnek üst yap›lar

projelendirme rehberi3. Karayolu bak›m el kitab›4. The asphalt handbook5. Gu›del›nes for f›eld evaluat›-

ons of pothole repa›rs

Halil OLKANMakine Yüksek Mühendisi

48

Teknolojinin yaflam›m›z› kolaylaflt›r-ma ve konforu art›rmadaki rolü büyük.Ancak her gün yenisi ç›kan ve saatlerceister istemez meflgul oldu¤umuz tekno-lojik ürünlerin, yaflam›m›za yeni sorunlarkatt›¤› da kesin. Teknolojik devrim say›l-sa da bunlar›n bafl›nda bilgisayar geli-yor. Masa ve dizüstü olsun bilgisayar,"teknolojiye ba¤l› hastal›klar›n" en bü-yük tetikleyicisi.

RSI, hikikomori, internet ba¤›ml›l›¤›,bilgisayara bakma sendromu, MP3'ünsürekli dinlenmesine ba¤l› iflitme kay›p-lar› bunlardan sadece birkaç›. Saatlercekarfl›s›nda oturdu¤umuz bilgisayar göz,kol, boyun, bel, s›rt hatta oturma pozis-yonuna ba¤l› diz sorunlar›na yol açabili-yor. ‹flte teknolojinin eseri hastal›klar.

Cep Mesajlar› Rs› Hastal›¤› Yap›yor

Saatlerce cep telefonundan mesajçekilmesinin eseri RSI (Tekrarlay›c› geril-me yaralanmas›) hastal›¤›. Saatlerinimesaj yazmakla geçirenlerde görülebili-yor. Baflparmaklar›n› kullanarak mesajçeken gençlerin zamanla yar›flmas›hastal›¤›n daha s›k görülmesine yol aç›-yor. Dizüstü bilgisayarlar›ndaki maus tu-flunu idare ederken iflaret parma¤›nafazla yüklenmek, giderek küçülen ceptelefonlar› da hastal›¤› tetikleyen neden-lerden. Asl›nda kavrama ve tutma hare-ketleri sa¤l›k aç›s›ndan yararl›. Ancakmesaj yollarken, fareyi yönetirken par-mak uçlar›yla yap›lan tekrarlay›c› hare-ketler risk yarat›yor. RSI, parmaklardauyuflukluk, zay›fl›k, hareket yete¤ininazalmas›, kas spazm›, i¤ne bat›r›l›yorhissi veren derin ve vurucu a¤r›larlakendini belli ediyor.

Adale Spazm›

Hayat›nda bilgisayar olup da bafl-boyun-omuz ve s›rt a¤r›lar› çekmeyenvar m›! Bilgisayarlar›n karfl›s›nda saat-lerce oturanlarda s›k görülen sorunlar-dan biri adale spazm›. Boynun her ikiön bölgesinde, ense kökünde, bafl›n ar-ka k›sm›nda, her iki omuz ve kürek ke-mi¤inin iç yan yüzlerinde bazen ele ge-len, yumak gibi hissedilen adale toplan-mas› görülüyor. Kas spazm› adaleninhareketiyle artan a¤r›ya neden oluyor.Klima, egzersizden uzak yaflam gibifaktörler birleflince adale spazm› kronik-lefliyor. Uyku bozuklu¤u, sabah yorgun-lu¤u, artan fliddette a¤r›lar ortaya ç›k›-yor. Bilgisayar› kullan›rken yanl›fl vücut

duruflu da adale spazm›n› tetikliyor.Bilgisayar kullananlarda ayr›ca, el bile-¤inde sinir s›k›flmas› (karpal tünel sen-dromu), baflparmak ve el bile¤inde ten-don iltihaplanmas›, omuz ve dirsektetendon iltihaplanmas› gibi sorunlara darastlan›yor.

Hikikomori Ad›n› Japonlar Koydu

Teknolojinin son eserlerinden Hiki-komori'nin Türkçesi "sosyal çekilme".Japonya'da 1 milyonu aflk›n gencinböyle bir sorunu bulundu¤u tahmin edi-liyor. Türkiye'de bu tan›y› alan kimse he-nüz yok. Ancak Japonya için giderekbüyüyen bir sorun. Hikikomori vakalar›ergenlik yafl›nda, kiflilikleri fazla gelifl-memifl, çocuksu, afl›r› uysal, toplum ya-flam›na kar›flm›yor, arkadafl edinmiyor,ifle gitmiyor, evlenmek gibi bir beklenti-leri yok, vaktinin ço¤unu bilgisayar vetelevizyon karfl›s›nda geçiriyor. Zamanzaman sald›rganl›k görülüyor. Asl›ndahastal›kla ilgili tart›flmalar t›p dünyas›ndada devam ediyor. Psikiyatristlere göre

Teknolojik Hastal›klar

49


bu Japonya'ya özel kültürel bir hastal›k.Baz›lar›na göre bu bilinen hastal›klar›nyeniden tan›mlanmas›, dolay›s›yla yenibir hastal›k de¤il. Ayr›ca 'teknolojik alet-lere afl›r› ilgi bir sebep mi, yoksa sonuçmu?' sorusu da henüz tam yan›tlanma-d›. Daha çok gençlerde görülüyor. Çün-kü yeni teknolojiyi daha kolay kavray›p,kullan›yorlar.

‹nternet Ba¤›ml›l›¤›

Yaklafl›k 10 y›l önce tan›mlanan buhastal›k Türkiye'de ve dünyada giderekdaha s›k görülüyor. Sürekli internetlezaman geçiren, internet bafl›nda rahat-layan, internete girmesi engellenirse hu-zursuz olan ve girmek için yollar arayan,bu yüzden ifl, e¤itim ve sosyal çevrekayb› olan kiflilere bu tan› konuyor. As-l›nda bu tan› konmaya bafllanm›flsa damevcut hastal›k s›n›flamalar›na henüzal›nmad›.

Bilgisayara Bakma Sendromu

Teknolojiden en fazla zarar görenorganlardan biri de gözler. Uzun sürebilgisayar ekran›na bakmaya ba¤l›, göz-lerde kuruma meydana geliyor. A¤r›,yorgunluk, rahats›zl›k, k›zar›kl›k, bulan›kgörme, çift görme, batma, göz içindeyabanc› cisim hissi, çapaklanma, ak›nt›,kapaklar›n birbirine yap›flmas›, kafl›n-ma, yanma, devaml› veya aral›kl› gözya-fl› ak›nt›s›, ›fl›¤a hassasiyet gibi belirtilergösterebiliyor. Asl›nda bafl-boyun-omuz ve s›rt a¤r›lar›n›n da zeminindeayn› sendrom var. Bilgisayara bakmasendromunun en önemli nedeni gözkurumas›. Bilgisayarla çal›flma sonra-s›nda gözlerde kuruluk ve buna ba¤-l› yanmayla a¤›rl›k hissi olur. Göz yüze-yindeki kurulu¤u telafi etmek üzere ref-

leks bir göz yaflar-mas› da meydanagelebilir. Göz yü-zeyinde kuru nok-talar oluflmas›n›ntemel nedeni ek-ran karfl›s›nda göz

k›rpma h›z›n›n düfl-mesi. Bafl a¤r›s›, odaklan-

ma güçlü¤ü, ›fl›¤a karfl› gözlerin has-saslaflmas›, göz yorgunlu¤unun so-nuçlar›.

Kliman›n Yapt›¤›

Klimalar›n havay› kuruttuklar› bilini-yor. Kliman›n çal›flt›¤› ortamlarda nemazal›r. Vücut, almas› gereken nemi a¤›zve burunda bulunan mukozadan al›r. Birsüre sonra a¤›z ve burnun kurudu¤u vetahrifl olmaya bafllad›¤› hissedilir. Klimakullan›lan ortamdan ç›k›ld›¤›nda ise so-lunan havada bulunan zararl› partiküller,alerjiye sebep olacak bakteriler, virüslerve mikroplar do¤rudan do¤ruya vücudaal›n›yor.

Rock Dinleyenler Risk Alt›nda

MP3, Ipod gibi müzik çalarlar› çokyüksek sesle ve uzun süre dinlemek içkulak tipi iflitme kay›plar›na zemin haz›r-l›yor. Rock müzik dinleyenler daha bü-yük risk alt›nda. Yine cep telefonlar›n›nçok uzun süreli kullan›lmalar› halindeiflitme kay›plar› olabilece¤ine dair yay›n-lar yap›lmaya baflland›. Bu iflitme kay›p-lar› erken farkedilir ve yüksek sesle din-leme al›flkanl›¤›ndan vazgeçilirse nor-male dönebilir. Ancak y›llarca sürdürü-lürse iflitme kayb› kal›c› olabilir. Müzik-çalarlar gibi aletlere afl›r› ba¤lanmak datoplumdan kopmaya neden olabiliyor.

Siz hangisisiniz?

‹ngiltere'nin sayg›n t›p dergisi TheNew Scientist'de geçti¤imiz haftalardayay›nlanan bir haberde bilgisayar veözellikle de internetin yol açt›¤› yeni ve il-ginç hastal›klara yer verildi. Dergiye göreinternet kullan›c›lar›n› bekleyen hastal›k-lar:

Ego sörfü: Düzenli aral›klarla inter-nette kendi ismini aratan ve hakk›nda in-ternette ne gibi bilgilere ulafl›ld›¤›n› kontroleden kiflilerin yakaland›¤› rahats›zl›k.

Enfornografi: Pornografi ve enfor-masyon sözcüklerinden türetilmifl bukelime, "bilgi açl›¤›n› internette dindir-meye çal›flma" olarak tan›mlan›yor.

Blog ifflac›l›¤›: Bilinmemesi ve ya-y›lmamas› herkes aç›s›ndan faydal› olanbilgileri on-line yay›nlama merak›.

Youtube-Narsizmi:Kendis in itan›tmak için sürekli kendi videolar›n› in-ternet sitelerinde yay›nlama, yay›nlatma.

Myspace Taklitçili¤i: ‹nternettebaflka bir kiflili¤e, baflka bir role bürün-me tak›nt›s›.

Google Takibi: Tüm yak›nlar› ya datan›mad›klar› kifliler hakk›nda internetüzerinden bilgi edinmeye çal›flmak.

Siberhondrik: En ufak bir hastal›kbelirtisinde, doktora gitmek yerine inter-netten tedavi yöntemleri arama.

Photolurking: ‹nternette saatlercebaflkalar›n›n foto¤raf albümlerine bak-ma.

Wikipedializm: Günün önemlibir k›sm›n› internet anskilopedisi Wikipe-dia'ya katk›da bulunmak, yaz›lar yaz-mak ve metinlerde tashih yapmaya har-camak.

Crackberry: Özellikle yöneticilerinyakas›na yap›flan bu hastal›k, ad›n› da-ha çok kurumsal iletiflimde kullan›lan, e-mail al›p gönderebilinen, internette sörfyap›labilen 'avuç içi' bilgisayar türüBlackberry telefonlar›ndan al›yor.

Cheesepodding: Türkçe'de tamkarfl›l›¤› olmayan bu sözcük ise, zama-n›n›n büyük k›sm›n› internetten flark› in-dirmekle geçirenler için kullan›l›yor.

Mesude ERfiANBas›ndan

50


Vücudumuz canl› uç ile temas etti-¤inde ak›m›n geri topra¤a dönmesi içinbir yol üstlenir. Bir kaç miliamperlik ak›mnefes almam›z ve kan dolafl›m›m›z ciddibir flekilde etkilenir. Kuru ortamda 50V'akadar, ›slak ortamda 12-25V'a kadardayan›r›z. 30mA dayanaca¤›m›z maksi-mum ak›md›r.

Yang›n için izolasyonu zay›f bir kab-lo yeterlidir. Tesisattaki ak›m bir flekilde

topra¤a ulaflt›¤›nda yal›tkanlar, toz vb.

malzemeleri ›s›tarak yang›na sebebiyet

verecektir. Is›tmaya f›rsat vermeden ka-

çak ak›m alg›lanmal›d›r.

Tespit; Monofaze devrede

Primerde I yük=I nötr ise sekonder-

de kaçak ak›m=0 (devre kapal›)

Primerde I yük > I nötr ise sekonder-

de kaçak ak›m var. (hatal› devre açar)

Elektromekanik ve Elektronik Röle Fark› Elektromekanik röle hata an›nda

elektronik bir yükseltici devre kullanma-d›¤› için açt›rma için yard›mc› gerilimeihtiyaç duymaz. Bu sayede düflük veyüksek gerilimlerde dahi besleme geri-limlerinden ba¤›ms›z ifllevlerini yerinegetirerek kesin güvenirlilik sa¤larlar.Elektromekanik yöntemle çal›flan cihaz-lar nötr hatt›n›n kesilmesi durumundadahi besledikleri faz hatt›ndaki kaçakak›m korumas›n› sürdürürler. · Elektro-mekanik rölelerin yüksek darbe gerilimde¤erlerinde ar›zalanma olas›l›¤› çokdüflüktür.

SeçicilikBir hata durumunda öncelikle yük

taraf›nda bulunan bir kaçak ak›m rölesi-nin devreye girip besleme taraf›ndakininaç›lmas›n› önlemesiyle servis süreklili¤iyani tam seçicilik sa¤lan›r. Tesisattta birana AG panosu, tali panolar ve son da-¤›t›m kutusu varsa seçicilik 3 hatta 4

51

seviyede gerçekleflir. Zaman ve eflik ayar-lar› kaçak ak›m›n her seviyede görülüp ar›-zal› devreyi lokal olarak açt›rmas›n› ve ser-vis süreklili¤inin devam›n› sa¤lamal›d›r. Ku-ral olarak 2 ard›fl›k kaçak ak›m rölesi ara-s›ndaki ayar afla¤›daki flekilde olmal›d›r.

Besleme taraf› RCD kaçak ak›m efli¤i >_3* ( yük taraf› RCD kaçak ak›m efli¤i )

Besleme taraf› RCD zaman gecikmesi >_yük taraf› RCD toplam kesme zaman›

Cihaza Göre Kaçak Ak›m De¤erleri • Faks 0.5-1 mA

• Yaz›c› <1 mA

• Bilgisayar 1-2 mA

• Fotokopi 0.5-1 mA

• Elk. Ev aletleri <0.75 mA

• Ayd›nlatma armatürleri <1 mA

Uygulamadan Önce Bilinmesi Gerekenler• Her hatt›n kendinden 1 mA lik bir

kaçak ak›m› vard›r.

• Sistemler zamanla eskiyecek ve ka-çak ak›mlar› artacakt›r.

• 30 mA insan hayat› koruma içindir,dolay›s›yla evlerde ›slak prizler vedo¤rudan temas riski olan tüm ci-hazlar›n prizleri bu eflik de¤erindekikaçak ak›m rölesine ba¤lanmal›d›r.

• 300 mA yang›n koruma içindir. Sa-bit cihazlar ve ulafl›lmas› zor prizler-de kullan›lmal›d›r.

• E¤er cihazda topraklama yoksa dahibir kaçak ak›m durumunda cihaz›ngövdesinden akacak ak›m devreyi ta-mamlayamad›¤› için cihaz gövdesikaçak ak›mla enerjilenmifl kalacakt›r.Biri habersizce dokundu¤unda, o ki-flinin gövdesi kaçak ak›m›n topra¤aulaflmas› için bir yol görevi görece¤in-den çarp›lma gerçekleflecektir. Budurumda sistemde bir kaçak ak›m rö-lesi mevcutsa, devre 30 ms'de aça-ca¤›ndan insan zarar görmeyecektir.

• Her kaçak ak›m rölesi açma modu-na eflik de¤erinin yar›s›ndan itibarengirer. Örn: 30 mA lik bir cihaz 15-30mA aras› bir kaçak ak›m durumun-da her an açabilir.

Uygulamada Yap›lan Hatalar • Topraklama direncinin afl›r› yüksek

olmas›ndan dolay› kaçak ak›m yük-ten topra¤a akamaz ve cihaza ilkdokunan insan› toprak olarak göre-rek kaçak ak›m rölesinin s›k s›k aç-mas›na sebebiyet verebilir.

• S›f›rlama denilen Nötr ve toprak ucu-nun birlefltirilmesiyle gerçeklefltirilenba¤lant› sonucu kaçak ak›m yüküngövdesinde kal›r.Daha sonra yüküntopra¤a de¤en k›sm›ndan dolay› ka-çak ak›m cihaz› sürekli aç›labilir.

• DC kaçak ak›m› olan bir cihaz›n ACtip kaçak ak›m rölesine ba¤lanmas›sonucu, elektromanyetik röle ya du-yars›zlafl›r ya da m›knat›slan›r. Bununsonucu sistemde s›k s›k açma ya dakaçak ak›m› alg›layamama meydanagelir.

• Normalde 15 mA'den sonra açmamoduna giren 30 mA lik eflik de¤e-rinde bir cihaza 30mA lik ya da da-ha yüksek kaçak ak›ma haiz yüklerba¤land›¤›nda sistemde s›k s›k is-tenmeyen açmalar meydana gelir.

• Jeneratörlü sistemlerde, nötürünortak olmas›, yükten nötr üstündendönen ak›m›n ikiye bölünmesine yolaçar. Kaçak ak›m rölesindeki ak›mtrafosu kaçak ak›m var san›p devre-yi açar. Ayr› bara ve nötr çekilmesigerekir ya da jeneratör devresinde 4kutuplu flalter kullan›lmal›d›r.

• Yanl›fl kablaj sonucu faz ve nötr ak›myönlerinin ayn› olmas›, ak›m trafosun-da birbirini s›f›rlayan iki ak›m yerine 2*Iolarak görünmesine yol açar. Devreaçar.

• Toroidden geçen kablolar›n içindekiak›m›n herhangi bir yanl›fl ölçümekarfl› tam merkezlenmifl olmas› ge-rekir. Ayr›ca bu kablolar uzun mesa-fede kullan›lacaksa parazitlere karfl›mutlaka ekranl› olmal›d›r.

• Ölçü-kumanda devresinin kaçak ak›mrölesinden önce ba¤lanmas› fazdangeçen ak›mla nötrden dönen ak›maras›nda fark oluflmas›na sebep olur.Devre açar

Topraklama direncinin afl›r› yüksek olmas›ndandolay› kaçak ak›m yüktentopra¤a akamaz ve cihaza ilk dokunan insan› toprak olarak görerek kaçak ak›m rölesinin s›k s›k açmas›na sebebiyet verebilir.

Kaynak: Teknik Elektrik Postas›

56


NOTLAR:1- ‹flletme veriminin bir bölümü verim de¤erlerinin içerisinde gösterilmifltir.2- Yakma yan maliyetleri verim de¤erine eklenmifltir. (Yak›t haz›rlama, depolama ve iflletme giderleri)3- Otomatik kontrol kullan›m› ve bak›m kalitesi gibi nedenlerle daha uygun maliyetler oluflturulabilir4- Do¤algaz fiyatlar› 09 Nisan 2008 tarinde gecerli olup BOTAS, ‹GDAS, EGO, ESGAZ, ‹ZGAZ ve BURSAGAZ tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r.5- Elektrik fiyat› 31 Aral›k 2007 tarihi itibariyle olup, bu elektrik fiyat›na KDV'nin yan›s›ra %5 Belediye Vergisi de dahil edilmifltir6- Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanm›fl Petrol Ofisi A.fi. Taraf›ndan tavsiye edilen 09 Nisan 2008 tarihli mahalli akaryak›t sat›fl fiyatlar› al›nm›flt›r.7- Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik servisler Müdürlü¤ünden 09 Nisan 2008 tarininde verilen de¤erlerdir.8- ‹thal linyit kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin portakal tipi linyit için 09 Nisan 2008 tarihli nakliye ve KDV dahil peflin sat›fl fiyat› olan 440 YTL/ton olarak al›nm›flt›r.9- Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm katsay›s›na bölünerek bulunmufltur.10-Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 09 Nisan 2008 tarihli Bayi Depo sat›fl fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler Kooperatifinin43 YTL/ton olan nakliye bedeli de dahil edilmifltir.

NOTLAR:Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için haz›rlanm›flt›r.

DO⁄ALGAZ KULLANILAN fiEH‹RLERDEK‹ KONUTLARDA 1000 kcal / saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹NGEREKL‹ OLAN

TÜM YAKIT TÜRLER‹N‹N KEND‹ ‹Ç‹NDE MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU( 09 Nisan 2008 tarihinde belirlenmifl olan KDV Dahil fiyatlarla )

57


NOTLAR:1- ‹flletme veriminin bir bölümü verim de¤erlerinin içerisinde gösterilmifltir.2- Yakma yan maliyetleri verim de¤erine eklenmifltir. (Yak›t haz›rlama, depolama ve iflletme giderleri)3- Otomatik kontrol kullan›m› ve bak›m kalitesi gibi nedenlerle daha uygun maliyetler oluflturulabilir4- Do¤algaz fiyatlar› 09 Nisan 2008 tarinde gecerli olup BOTAS, ‹GDAS, EGO, ESGAZ, ‹ZGAZ ve BURSAGAZ tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r.5- Elektrik fiyat› 31 Aral›k 2007 tarihi itibariyle olup, bu elektrik fiyat›na KDV'nin yan›s›ra %5 Belediye Vergisi de dahil edilmifltir6- Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanm›fl Petrol Ofisi A.fi. Taraf›ndan tavsiye edilen 09 Nisan 2008 tarihli mahalli akaryak›t sat›fl fiyatlar› al›nm›flt›r.7- Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik servisler Müdürlü¤ünden 09 Nisan 2008 tarininde verilen de¤erlerdir.8- ‹thal linyit kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin portakal tipi linyit için 09 Nisan 2008 tarihli nakliye ve KDV dahil peflin sat›fl fiyat› olan 440 YTL/ton olarak al›nm›flt›r.9- Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm katsay›s›na bölünerek bulunmufltur.10-Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 09 Nisan 2008 tarihli Bayi Depo sat›fl fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler Kooperatifinin43 YTL/ton olan nakliye bedeli de dahil edilmifltir.

NOTLAR:Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için haz›rlanm›flt›r.

DO⁄ALGAZ KULLANILAN fiEH‹RLERDEK‹ KONUTLARDA 1000 kcal / saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹NGEREKL‹ OLAN

TÜM YAKIT TÜRLER‹N‹N KEND‹ ‹Ç‹NDE MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU( 09 Nisan 2008 tarihinde belirlenmifl olan KDV Dahil fiyatlarla )

58

28 fiubat 2008 Perflembe günü Dernek bi-nam›z önünden otobüsle heket ederek, önem-li bir sanayi tesisini olan Çukurova ‹nflaat Ma-kinalar› San. ve Tic. A.fi. Ç‹MSATAfi tesislerinigezmek üzere, Çukurova ‹thalat ve ‹hracatTürk A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤ü'nün da-vetlisi olarak Adana'ya hareket ettik..

Aksaray A¤açl› Tesislerindeki yemek molas›n›takiben konaklayaca¤›m›z Adana HiltonSA Oteli-ne ulaflt›k. Gidifl yolculu¤umuz, müzik enstruma-n› olan arkadafllar›m›z›n katk›s›yla çok keyifli geç-ti. Otelde bir gece dinlenme sonras› saat 9.00da Çukurova ‹thalat ve Ihracat A.fi. Adana Bölge Müdürlü¤ü-nü ziyaret ettik. Üyelerimize yap›lan çay, kahve ikramlar› taki-ben, Ç‹MSATAfi fabrikasina hareket ettik. Fabrikaya vard›¤›-m›zda ilgililer taraf›ndan karfl›land›ktan sonra, toplant› odas›n-da üyelerimize bir sunum yap›ld›.

Ç‹MSATAfi; Çukurova Holding'e ba¤l› Mersin'de kurulubir sanayi flirketidir. ‹nflaat makinalar› ve çeflitli marka ve mo-delde inflaat makinalar›n›n yürüyüfl tak›mlar› , kaz›c› ve deliciuçlar› vb. yedeklerinin üretimini yapan Çimsatafl 1972 y›l›ndakuruldu. Toplam 84.000 m2 üzerine kurulu 26.500 m2 kapal›alana sahip dövme üretim, döküm üretim, makina üretim,mekanik ifllem, ›s›l ifllem, fren üniteleri üretim tesisleri ile ülke-mizin entegre tesislerden biridir. Toplam üretiminin % 40'›n›,döküm üretiminin ise % 75'ini Avrupa'da 6 ülkede 32 ayr›noktaya ihraç eden Çimsatafl, yurt içinde de BMC, Oyak Re-nault, Mercedes Benz Türk, Hema, Akkardansa, Otoyol,T›rsan, Uzel, Ege Endüstri gibi önemli otomotiv firmalar›nayan sanayi olarak hizmet verdi¤ini ve fabrikada 700'ün üze-rinde insan çal›flt›¤› bilgilerini ald›k. Yaklafl›k 1.5 saatlik fabrika

gezisinde, grubumuzun en çok dökümhane, dövme preslerive ›fl›l ifllem tesisleri ilgisini çekti. Üretimin tüm aflamalar›n›gözleme f›rsat› bulduk. ‹malatlar› inceledik. Üyelerimize Tarsusfielale Restoranda aç›k havada güzel bir ö¤len yeme¤i verildi.Yemek sonras› Ankara'ya dönmek üzere hareket ettik. Nefle-li, renkli ve teknik aç›dan faydali bir seyahat oldu. Bu gezi ne-

deniyle; Çukurova ‹th. ve ‹hr. AdanaBölge Müdürü Personeline, Ç‹MSA-TAfi Fabrikasi Genel Müdür Yard›mc›-s› Sn. Fatih ERDO⁄AN baflta olmaküzere Çimsatafl yönetici ve çal›flanla-r›na; Çukurova ‹th.ve ‹hr.Türk A.fi. An-kara Bölge Müdürü Sn. UluhanOYTUN baflta olmak üzere; Sn. EthemALTINTAfi ve Dernek üyelerimiz Sn.Mesut D‹LEK ve Sn.Levent ÇAKAR'akatk› ve çabalar›ndan dolay› teflekkürediyoruz. Çukurov ‹th. ve ‹hr.Türk A.five Ç‹MSATAfi'a baflarilar diliyor, ülkemi-ze üretime dayal› katk›lar›n›n sürekli ol-mas›n› diliyoruz.

Etkinliklerimiz ve Haberler

Çimsatafl Teknik GezimiziGerçeklefltirdik

59


SEKTÖRDEN HABERLER

6 Mart 2008 Tarihinde Atlas Cop-co Makinalar› ‹malat A.fi. Sat›fl Son-ras› Hizmetler Departman› MüdürüCem SARVAN ile ‹nflaat ve Maden ‹flAlan› bölüm Müdürü Sn. Çetin Karave ‹nflaat Aletleri ve Ekipmanlar› ‹flAlan› Sat›fl Temsilcisi Sn. GürkanBurak BUYURGAN davetimiz üzerineDerne¤imizi ziyaret ettiler. Atlas Copcofirmas›yla birlikte Rock Operatörü ye-tifltirmek üzere iflbirli¤i imkanlar›n› go-rüfltük.

10 Mart 2008 Tarihinde ÇukurovaZiraat Endüstri ve Ticaret A.fi. GenelMüdürü Sn. Taner SÖNMEZER ileSat›fl Direktörü Sn. ‹.Burak ERTU⁄-RUL ve Sat›fl fiefi Sn.Aycan ÖZDE-M‹R Derne¤imizi ziyaret etti. ‹fl makina-lar› sektörünün ihtiyac› olan nitelikli in-san ihtiyac›n› karfl›lamak üzere iflbirli¤iimkanlar›n›n neler olabilece¤ini görüfl-tük.

18 Mart 2008 de Derne¤imiz Yöne-tim Kurulu Üyeleri Sn. Muzaffer Köy-lü, Sn. Duran KARAÇAY, Sn. MurtazaBURGAZ ve Sn. Mustafa S‹LPAGAR,Türkiye Müteahhitler Birli¤i GenelSekreteri Sn. Haluk BÜYÜKBAfi'› zi-yaret ederek, ifl makinalar›na operatör,operatör yard›mc›s› yetifltirmek üzereyapt›¤›m›z e¤itim çal›flmalar›n› ve sektö-rün bu alandaki genel personel ihtiyac›-n› görüfltük.

21 Mart 2008 Tarihinde sektörümü-zün duayenlerinden Sn. Vehbi ÖZ-YURT derne¤imizi ziyaret etti. Gazi ‹flmakinalar›ndan üyemiz Sn. Arif ARS-LAN'›n da kat›ld›¤› ziyarette sektörelsorunlar› konuflma imkan› bulduk.

BOSKAR ‹stif Mak. San. ve Tic.A.fi de Sat›fl Sonras› Hizmetler Müdürüolarak çal›flmaya bafllayan Sn. ÖZYURT'abaflar›lar dileriz.

Ödüllü tasar›m VOLITAN'›n tasar›mc›s› Dr.Hakan GÜRSU Derne¤imiz üyelerine bir sunumyapm›flt›r.

Ostim Organize Sanayi Bölge Müdürlü¤ükatk›lar› ile gerçeklefltirdi¤imiz bu sunum; Türkmühendisli¤i ve tasar›m›n ulaflt›¤› nokta aç›s›n-dan oldukça dikkat çekmifl ve sunuma yüksektalep olmufltur.

Ürün gelifltirmedeki süreklilik kadar, ürünçizgisindeki farkl›l›¤›n öneminin çok say›da ör-nekle anlat›ld›¤› bu sunum, izleyicileri tasar›m›nengin evreni ile buluflturmufltur.

Bu sunum nedeniyle DESIGINNOBIS firma-s› tasar›mc›s› ve CEO'su Dr. Hakan GÜRSU'yateflekkür ederiz.

Volitan Semineri

Orta Anadolu ‹hracatç›lar Birli¤iToplant›s› Gerçekleflti

Derne¤imizin Tan›t›m CD'si Ç›kt›

1998 Y›l›nda kurulan, bu y›l 10. yafl›na ba-sacak olan Derne¤imizi tan›tan CD'yi üyelerimi-zin bilgisine sunduk. On y›ll›k çabam›z› on daki-kal›k bir özete ne kadar s›¤d›rabildiysek…

Türk Makina sanayindedernekleri ve sektörel örgüt-leri bir araya getirmek. Genelsorunlar› belirleyerek bunlariçin müflterek çözümler ara-mak ve sorunlar›n çözümüiçin güç birli¤i yapmak ama-c›yla, stratejik öneme sahipsektörün ulaflm›fl oldu¤u se-viyenin kamuoyuna duyurul-mas› amac›yla 12 Mart 2008Tarihinde OA‹B Makina Sa-nayi Sektör Platformu Baflkanlar Kurulu 2. Toplant›s› yap›ld›. Platformun çal›flmalar›n›destekleyen Derne¤imizi bu toplant›da Yönetim Kurulu Baflkan›m›z Sn. MuzafferKÖYLÜ temsil etti.

Bu çal›flmalarla ilgili detayl› bilgi afla¤›daki web adresinden bulunabilir.

www.oaib.gov.tr- www.turqum.com- www.makinebirlik.com


60

12 Mart 2008 Tarihinde Ankara Bahçelievler Buz Pa-teni tesisi Shoppe Restoran'da bir aksam yeme¤indeüyelerimizle birlikte olduk. Derne¤imizin yo¤un bir flekildesüren çal›flmalar›n› meslektafllar›m›za aktarma f›rsat› bul-duk. ‹fl makinalari sektörünün sorunlar›n› konufltuk. Üye-lerimizin görüfl ve önerilerini dinleyerek daha iyi hizmetüretmenin ve bunu üyelerimize yaymanin yöntemlerini ko-nufltuk. Üyelerimizin; kendini, firmalarini ve yapt›¤› ifllerianlatt›¤› birbirlerini daha yak›n tan›ma firsat› buldu¤u sonderece keyifli sohbet ortam›nda güzel bir akflam yeme¤iyedik. Bu güzel akflama renk katan üyelerimize ve tümdostlar›m›za teflekkür ediyoruz.

26 Mart 2008 Tarihinde ENKA Ankara Bölge Müdürlü¤ü-nün daveti üzerine,

Yönetim, denetim kurulu üyelerimiz ve bir gurup üyemizile ENKA Ankara Bölge Müdürlü¤ü'nün yeni tesislerini ziyaretettik. Tesisi gezip tesis hakk›nda bilgi ald›ktan sonra toplant›salonunda üyelerimizle gündemimizdeki konular› görüfltük.

Enka Pazarlama ‹thalat ‹hracat A.fi. Ankarada da kendimülkü olan tesislerde sektöre hizmete devam edecek. Anka-ra Gimat ta Ba¤dat Caddesi üzerinde12.000m2 arsa üzerindeinflaat› tamamlanan tesiste 1.500 m2 kapal› atelye, 1.250 m2

aç›k atelye alan› bulunmaktad›r. Toplam kapal› alan› 5.000 m2

olan tesiste 1.000 m2 yedek parça deposu, 70 kiflilik seminerve e¤itim salonunu da içinde bar›nd›ran 2.000 m2 idari bölümmevcuttur.

ENKA 1 fiubat 2008 den itibaren ‹ç Anadolu Bölgesi fa-aliyetlerini bu tesisten yürütmektedir.

Bu davet nedeniyle ENKA firmas›n›n de¤erli yöneticileriSn. Ali KARA, Sn. Bülent ERDEM ve Sn. Recep T‹MUR'ateflekkür eder; yeni tesisin ENKA'ya ve ifl makinalar› sektörü-ne hay›rl› olmas›n› dileriz.

‹MMB ÜyeleriBirlikteler

ENKA Yeni Modern Tesislerine Tafl›nd›

63


Küresel ›s›nman›n etkisiyle bu y›l ba-har mevsimi erken geldi. Günefl yüzünügösterdi, havalar ›s›nd›, a¤açlar çiçekaçt›. Her zamanki gibi bahar yorgunlu-¤u da kad›n-erkek, çoluk çocuk herke-si etkilemeye bafllad›.

Bahar yorgunlu¤unu önlemek için iflyerlerini ve evleri s›k s›k havaland›r›n.

Uzmanlar, çal›flma iste¤ini azaltan,pek çok kifliyi de yata¤a düflüren baharyorgunlu¤unun günde en az 10 bardaksu içip, ev ve iflyerini bol bol havaland›-rarak afl›laca¤›n› söylüyor. Ayr›ca s›k s›kyürüyüfle ç›kman›n da direnci art›rd›¤›aktar›l›yor.

Bahar aylar›nda vücuttaki baz› hor-monlar daha fazla çal›fl›yor. Günefl ›fl›¤›-n›n etkisiyle artan bu hormonlar kiflininfiziksel ve psikolojik yap›s›n› önemli öl-çüde etkiliyor. Pek çok insan havalar›n›s›nmas›yla sabah yataktan kalkmaktazorlan›rken, gündelik ifllerini de güçlükleyapabiliyor. Bitkinlik, yorgunluk, istek-sizlik kifliyi adeta esir al›yor. Uzmanlar,baharda asl›nda kiflinin daha enerjik ol-mas›n› sa¤layacak hormonlar›n salg›-land›¤›n›; ancak vitamin eksikli¤i çekenkiflilerde bunun ters etki yapt›¤›n› belirti-yor. Öte yandan bahar aylar›nda hava-daki elektrik yükünün de artt›¤›n› hat›rla-tarak, "Negatif yüklü iyonlar yorgunlu¤a

neden olurken, pozitif iyonlar ise kiflininkendini zinde hissetmesini sa¤l›yor." di-yor.

Psikiyatrlar ise bahar yorgunlu¤u-nun küçümsenmemesi gerekti¤ini veBu hissi bahar aylar›nda herkesin yafla-d›¤›n› fakat, "Normalde bu durumun bir-kaç hafta içinde geçece¤ini daha fazlauzamas›, kiflinin okul ya da ifl perfor-mans›n› düflürmesi halinde dikkatli ol-mak gerekir." diye belirtiyorlar. Uzun sü-reli yorgunluk halinde baflta depresyonolmak üzere kayg›, uyku ve yemek bo-zukluklar›, flizofreni, kronik yorgunluk vemadde ba¤›ml›l›¤› gibi rahats›zl›klardanflüphelenilmesi gerekti¤ini vurguluyor.

E¤er altta yatan baflka bir hastal›kyoksa bahar yorgunlu¤undan korun-mak için al›nabilecek baz› önlemler bu-lunuyor. Çal›fl›rken k›sa ve s›k dinlenmemolalar› vermenin yorgunlu¤u önleyebi-lece¤ini, ev, okul ve iflyerlerinin s›k s›khavaland›r›lmas›n›n da kiflilerde olumluetki yapaca¤› kaydediliyor. "Vücudunuziçin gereken B ve C vitaminlerini bolmiktarda içeren sebze ve meyvelerdentüketin. Kahve ve çay yerine bol bol suiçin. Aerobik tarzda yürüyüfl, koflu, bi-siklete binme ve yüzme gibi egzersizleryap›n."

Polenlerden uzak durunBahar aylar›nda a¤aç ve çiçekler-

den kaynaklanan polen alerjisi de art›-yor. Pek çok kifli bahar› burun ak›nt›s›,hapfl›rma, öksürük, kafl›nt› ve döküntüflikâyetleriyle geçiriyor. Bahar alerjisin-den muzdarip olanlara flu önerilerdebulunabilir: "Uyumadan önce yatakodan›z› havaland›r›n, yatmadan saçlar›-n›z› y›kayarak saç›n›za yap›flan polenler-den kurtulun, giysilerinizi d›flar›da kuru-tun, arabada camlar› kapal› tutun."

Bahar Yorgunlu¤unu Yenmek ‹çinBol Bol Su ‹çin, Yürüyüfl Yap›n

E¤er bir çocuk sürekli elefltirilmiflse,K›nama ve ay›plamay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk kin ortam›nda büyümüflse,Kavga etmeyi ö¤renir.

E¤er bir çocuk alay edilip afla¤›lanm›flsa,S›k›l›p, utanmay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk sürekli utanç duygusuyla e¤itilmiflse,Kendini suçlamay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk hoflgörüyle yetifltirilmiflse,Sab›rl› olmay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk desteklenip, yüreklendirilmiflse,Kendine güven duymay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk övülmüfl ve be¤enilmiflse,Takdir etmeyi ö¤renir.

E¤er bir çocuk hakk›na sayg› gösterilerekbüyütülmüflse,Adil olmay› ö¤renir.

E¤er bir çocuk kabul ve onay görmüflse,Kendini sevmeyi ö¤renir.

E¤er bir çocuk aile içinde dostluk ve arkadafll›k görmüflse,Bu dünyada mutlu olmay› ö¤renir

NNoollttee 11997755

ÇÇooccuukk NNee YYaaflfl››yyoorrssaa OOnnuu ÖÖ¤¤rreenniirr

ismakinalari.org.trismakinalari.org.tr/public/magazine/220.pdfmetanol/etanol metanol, biyokütlenin...

Documents