TCMİLLIcirc EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE OumlĞRETİM SİSTEMİNİN

GUumlCcedilLENDİRİLMESİ PROJESİ)

MAKİNE TEKNOLOJİSİ

MERMER BLOK UumlRETİMİ

ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen moduumlller

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02062006 tarih ve 269 sayılı Kararı ileonaylanan Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarakyaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait ccedilerccedileve oumlğretim programlarındaamaccedillanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik geliştirilmiş oumlğretimmateryalleridir (Ders Notlarıdır)

Moduumlller bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel oumlğrenmeyerehberlik etmek amacıyla oumlğrenme materyali olarak hazırlanmış denenmek vegeliştirilmek uumlzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır

Moduumlller teknolojik gelişmelere paralel olarak amaccedillanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim oumlğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıoumlnerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir

Oumlrguumln ve yaygın eğitim kurumları işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler moduumlllere internet uumlzerinden ulaşılabilirler

Basılmış moduumlller eğitim kurumlarında oumlğrencilere uumlcretsiz olarak dağıtılır

Moduumlller hiccedilbir şekilde ticari amaccedilla kullanılamaz ve uumlcret karşılığında

satılamaz

i

ACcedilIKLAMALAR iiGİRİŞ 1OumlĞRENME FAALİYETİndash1 31 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMA PRENSİPLERİ 3

11 Arama Youmlntemleri312 Uumlretim Youmlntemleri 413 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 5

131 Koruyucu Malzemeler 6132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları 8133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri10

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı 15141 Elmas Tel Kesme Makineleri 15

UYGULAMA FAALİYETİ 21OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 22

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 262 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİ YASAL PROSEDUumlRLER 26

21 Maden Kanunu2622 İş Kanunu 3623Mali İşlemler38

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı 38232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana Gelen DeğişikliklerdeBildirim Şekli 39233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru 39

24 Ocak Ağzı Accedilma40241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar 40242 Mermer Ocak Şekilleri 42243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri 42244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması 43

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44MODUumlL DEĞERLENDİRME 47CEVAP ANAHTARLARI 48KAYNAKCcedilA 50

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

KOD 521MMI090ALAN Makine TeknolojisiDALMESLEK Mermer İşlemeciliğiMODUumlLUumlN ADI Mermer Blok Uumlretimi

MODUumlLUumlN TANIMIMermer ocaklarından blok ccedilıkarabilmek iccedilin iş guumlvenliğitedbirleri kapsamında gerekli hazırlık işlemlerinin anlatıldığıoumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4032

OumlN KOŞUL10Sınıf Makine Teknolojisi ortak alan moduumllleri ve DaireselTesterelerle Mermer Kesme moduumlluumlnuuml almış olmak

YETERLİK Ocak ağzı (dekopaj) accedilmak

MODUumlLUumlN AMACI

Genel AmaccedilBu moduumll ile gerekli ortam sağlandığında her tuumlrluuml blokmermeri ocaklardan iş guumlvenliği kurallarına uyarakccedilıkartabilmek iccedilin gerekli hazırlıkları yapabileceksiniz

Amaccedillar1 Mermer ocakları ccedilalışma prensiplerini

kavrayabileceksiniz2 Blok uumlretimi iccedilin gerekli makine araccedil gereccedil hazırlıklarını

yapabileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Mermer ocakları sınıf ortamı mermer ccedilıkarma makineleri işguumlvenliği koruyucu guumlvenlik malzemeleri

OumlLCcedilME VEDEĞERLENDİRME

Bu moduumll iccedilerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilenoumllccedilme araccedilları ile kendi kendinizideğerlendirebileceksiniz

Moduumll sonunda kazandığınız bilgi beceri ve tavırlarınoumllccediluumllmesi iccedilin oumlğretmeniniz tarafından hazırlanan oumllccedilmearacı ile değerlendirileceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

İlk ccedilağlardan beri insanlar yapı konut ve yaşadıkları diğer yerleri doğal taşlardanyapmaya oumlzen goumlstermişlerdir Zamanla yaşam seviyeleri yuumlkselen toplumların guumlzelgoumlruumlnuumlşluuml ve dayanıklı olması nedeniyle doğal taşları tercih etmeleri bu uumlruumlnuuml zenginliğinve refahın semboluuml haline getirmiştir Gelişen enduumlstri ve teknolojiye paralel olarak doğaltaşların kullanımının artması da bunu goumlstermektedir

Anadoluda doğal taşların bunların iccedilinde de oumlzellikle mermerciliğin tarihi ilkccedilağakadar uzanmaktadır Uumllkemizdeki mermer yatakları Anadolu yarımadasını yurt edinen buumltuumlnuygarlıklar tarafından işletilmiştir Etiler devrinin kabartma ve heykelleri eski Yunan veRoma devrinin amfileri arenaları ve diğer ccedileşitli sanat eserleri Selccediluklular ve Osmanlıdevrinin saray hamam kervansaray cami ve medreseleri minareleri ccedileşmeleri uumllkemizdemermer işlemeciliğinin tarihsel gelişimini sergilemektedir

Mermer blok uumlretimi zorlu doğa şartlarında accedilık alanda bulunan mermer ocaklarındanyapılmaktadır Mermer ocakccedilılığı ağır ccedilalışma şartları olan bir iş koludur Bunun iccedilin demermer ocaklarında blok uumlretimi iccedilin gerekli ccedilalışma koşullarını tanımanız gereklidir

Guumlnuumlmuumlzde mermer uumlretimi genelde accedilık ocak ve yeraltı ocak işletmeciliği şeklindeyapılmakla birlikte yaygın olarak accedilık ocak iletmeciliği uygulanmaktadır Ancak son yıllardamermere olan talep ve sığ derinliklerdeki rezervlerin azalmasıyla birlikte kapalı ocakişletmeciliğine youmlnelimi hızlandırmıştır Uumllkemiz mermercilik sektoumlruumlnde henuumlz kapalı ocakiletmeciliği uygulanmamakta ve ocaklarımızın tuumlmuuml accedilık ocak işletmeciliği ileişletilmektedir

Mermer işletmeciliğinde ocak yerinin saptanması ve ayna accedilım faaliyetlerine oumln etuumltccedilalışmaların yapılması ve değerlendirilmesi sonucunda başlanır Oumln etuumlt rezervi belirlenmişmermer yatağında tektonik tane boyutu renk durumunun belirlenmesi yol su elektrik veorman durumunun tespiti ccedilalışmalarını kapsar Mermer blok işletmeciliği duumlşuumlnuumllen boumllgedegoumlzlenmesi gereken başlıca oumlzellikler jeolojik kriterler coğrafik kriterler ve ekonomikkriterler olarak sıralanmaktadır

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen moduumlller

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02062006 tarih ve 269 sayılı Kararı ileonaylanan Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarakyaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait ccedilerccedileve oumlğretim programlarındaamaccedillanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik geliştirilmiş oumlğretimmateryalleridir (Ders Notlarıdır)

Moduumlller bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel oumlğrenmeyerehberlik etmek amacıyla oumlğrenme materyali olarak hazırlanmış denenmek vegeliştirilmek uumlzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır

Moduumlller teknolojik gelişmelere paralel olarak amaccedillanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim oumlğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıoumlnerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir

Oumlrguumln ve yaygın eğitim kurumları işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler moduumlllere internet uumlzerinden ulaşılabilirler

Basılmış moduumlller eğitim kurumlarında oumlğrencilere uumlcretsiz olarak dağıtılır

Moduumlller hiccedilbir şekilde ticari amaccedilla kullanılamaz ve uumlcret karşılığında

satılamaz

i

ACcedilIKLAMALAR iiGİRİŞ 1OumlĞRENME FAALİYETİndash1 31 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMA PRENSİPLERİ 3

11 Arama Youmlntemleri312 Uumlretim Youmlntemleri 413 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 5

131 Koruyucu Malzemeler 6132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları 8133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri10

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı 15141 Elmas Tel Kesme Makineleri 15

UYGULAMA FAALİYETİ 21OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 22

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 262 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİ YASAL PROSEDUumlRLER 26

21 Maden Kanunu2622 İş Kanunu 3623Mali İşlemler38

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı 38232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana Gelen DeğişikliklerdeBildirim Şekli 39233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru 39

24 Ocak Ağzı Accedilma40241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar 40242 Mermer Ocak Şekilleri 42243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri 42244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması 43

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44MODUumlL DEĞERLENDİRME 47CEVAP ANAHTARLARI 48KAYNAKCcedilA 50

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

KOD 521MMI090ALAN Makine TeknolojisiDALMESLEK Mermer İşlemeciliğiMODUumlLUumlN ADI Mermer Blok Uumlretimi

MODUumlLUumlN TANIMIMermer ocaklarından blok ccedilıkarabilmek iccedilin iş guumlvenliğitedbirleri kapsamında gerekli hazırlık işlemlerinin anlatıldığıoumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4032

OumlN KOŞUL10Sınıf Makine Teknolojisi ortak alan moduumllleri ve DaireselTesterelerle Mermer Kesme moduumlluumlnuuml almış olmak

YETERLİK Ocak ağzı (dekopaj) accedilmak

MODUumlLUumlN AMACI

Genel AmaccedilBu moduumll ile gerekli ortam sağlandığında her tuumlrluuml blokmermeri ocaklardan iş guumlvenliği kurallarına uyarakccedilıkartabilmek iccedilin gerekli hazırlıkları yapabileceksiniz

Amaccedillar1 Mermer ocakları ccedilalışma prensiplerini

kavrayabileceksiniz2 Blok uumlretimi iccedilin gerekli makine araccedil gereccedil hazırlıklarını

yapabileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Mermer ocakları sınıf ortamı mermer ccedilıkarma makineleri işguumlvenliği koruyucu guumlvenlik malzemeleri

OumlLCcedilME VEDEĞERLENDİRME

Bu moduumll iccedilerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilenoumllccedilme araccedilları ile kendi kendinizideğerlendirebileceksiniz

Moduumll sonunda kazandığınız bilgi beceri ve tavırlarınoumllccediluumllmesi iccedilin oumlğretmeniniz tarafından hazırlanan oumllccedilmearacı ile değerlendirileceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

İlk ccedilağlardan beri insanlar yapı konut ve yaşadıkları diğer yerleri doğal taşlardanyapmaya oumlzen goumlstermişlerdir Zamanla yaşam seviyeleri yuumlkselen toplumların guumlzelgoumlruumlnuumlşluuml ve dayanıklı olması nedeniyle doğal taşları tercih etmeleri bu uumlruumlnuuml zenginliğinve refahın semboluuml haline getirmiştir Gelişen enduumlstri ve teknolojiye paralel olarak doğaltaşların kullanımının artması da bunu goumlstermektedir

Anadoluda doğal taşların bunların iccedilinde de oumlzellikle mermerciliğin tarihi ilkccedilağakadar uzanmaktadır Uumllkemizdeki mermer yatakları Anadolu yarımadasını yurt edinen buumltuumlnuygarlıklar tarafından işletilmiştir Etiler devrinin kabartma ve heykelleri eski Yunan veRoma devrinin amfileri arenaları ve diğer ccedileşitli sanat eserleri Selccediluklular ve Osmanlıdevrinin saray hamam kervansaray cami ve medreseleri minareleri ccedileşmeleri uumllkemizdemermer işlemeciliğinin tarihsel gelişimini sergilemektedir

Mermer blok uumlretimi zorlu doğa şartlarında accedilık alanda bulunan mermer ocaklarındanyapılmaktadır Mermer ocakccedilılığı ağır ccedilalışma şartları olan bir iş koludur Bunun iccedilin demermer ocaklarında blok uumlretimi iccedilin gerekli ccedilalışma koşullarını tanımanız gereklidir

Guumlnuumlmuumlzde mermer uumlretimi genelde accedilık ocak ve yeraltı ocak işletmeciliği şeklindeyapılmakla birlikte yaygın olarak accedilık ocak iletmeciliği uygulanmaktadır Ancak son yıllardamermere olan talep ve sığ derinliklerdeki rezervlerin azalmasıyla birlikte kapalı ocakişletmeciliğine youmlnelimi hızlandırmıştır Uumllkemiz mermercilik sektoumlruumlnde henuumlz kapalı ocakiletmeciliği uygulanmamakta ve ocaklarımızın tuumlmuuml accedilık ocak işletmeciliği ileişletilmektedir

Mermer işletmeciliğinde ocak yerinin saptanması ve ayna accedilım faaliyetlerine oumln etuumltccedilalışmaların yapılması ve değerlendirilmesi sonucunda başlanır Oumln etuumlt rezervi belirlenmişmermer yatağında tektonik tane boyutu renk durumunun belirlenmesi yol su elektrik veorman durumunun tespiti ccedilalışmalarını kapsar Mermer blok işletmeciliği duumlşuumlnuumllen boumllgedegoumlzlenmesi gereken başlıca oumlzellikler jeolojik kriterler coğrafik kriterler ve ekonomikkriterler olarak sıralanmaktadır

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

i

ACcedilIKLAMALAR iiGİRİŞ 1OumlĞRENME FAALİYETİndash1 31 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMA PRENSİPLERİ 3

11 Arama Youmlntemleri312 Uumlretim Youmlntemleri 413 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 5

131 Koruyucu Malzemeler 6132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları 8133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri10

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı 15141 Elmas Tel Kesme Makineleri 15

UYGULAMA FAALİYETİ 21OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 22

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 262 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİ YASAL PROSEDUumlRLER 26

21 Maden Kanunu2622 İş Kanunu 3623Mali İşlemler38

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı 38232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana Gelen DeğişikliklerdeBildirim Şekli 39233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru 39

24 Ocak Ağzı Accedilma40241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar 40242 Mermer Ocak Şekilleri 42243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri 42244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması 43

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44MODUumlL DEĞERLENDİRME 47CEVAP ANAHTARLARI 48KAYNAKCcedilA 50

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

KOD 521MMI090ALAN Makine TeknolojisiDALMESLEK Mermer İşlemeciliğiMODUumlLUumlN ADI Mermer Blok Uumlretimi

MODUumlLUumlN TANIMIMermer ocaklarından blok ccedilıkarabilmek iccedilin iş guumlvenliğitedbirleri kapsamında gerekli hazırlık işlemlerinin anlatıldığıoumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4032

OumlN KOŞUL10Sınıf Makine Teknolojisi ortak alan moduumllleri ve DaireselTesterelerle Mermer Kesme moduumlluumlnuuml almış olmak

YETERLİK Ocak ağzı (dekopaj) accedilmak

MODUumlLUumlN AMACI

Genel AmaccedilBu moduumll ile gerekli ortam sağlandığında her tuumlrluuml blokmermeri ocaklardan iş guumlvenliği kurallarına uyarakccedilıkartabilmek iccedilin gerekli hazırlıkları yapabileceksiniz

Amaccedillar1 Mermer ocakları ccedilalışma prensiplerini

kavrayabileceksiniz2 Blok uumlretimi iccedilin gerekli makine araccedil gereccedil hazırlıklarını

yapabileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Mermer ocakları sınıf ortamı mermer ccedilıkarma makineleri işguumlvenliği koruyucu guumlvenlik malzemeleri

OumlLCcedilME VEDEĞERLENDİRME

Bu moduumll iccedilerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilenoumllccedilme araccedilları ile kendi kendinizideğerlendirebileceksiniz

Moduumll sonunda kazandığınız bilgi beceri ve tavırlarınoumllccediluumllmesi iccedilin oumlğretmeniniz tarafından hazırlanan oumllccedilmearacı ile değerlendirileceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

İlk ccedilağlardan beri insanlar yapı konut ve yaşadıkları diğer yerleri doğal taşlardanyapmaya oumlzen goumlstermişlerdir Zamanla yaşam seviyeleri yuumlkselen toplumların guumlzelgoumlruumlnuumlşluuml ve dayanıklı olması nedeniyle doğal taşları tercih etmeleri bu uumlruumlnuuml zenginliğinve refahın semboluuml haline getirmiştir Gelişen enduumlstri ve teknolojiye paralel olarak doğaltaşların kullanımının artması da bunu goumlstermektedir

Anadoluda doğal taşların bunların iccedilinde de oumlzellikle mermerciliğin tarihi ilkccedilağakadar uzanmaktadır Uumllkemizdeki mermer yatakları Anadolu yarımadasını yurt edinen buumltuumlnuygarlıklar tarafından işletilmiştir Etiler devrinin kabartma ve heykelleri eski Yunan veRoma devrinin amfileri arenaları ve diğer ccedileşitli sanat eserleri Selccediluklular ve Osmanlıdevrinin saray hamam kervansaray cami ve medreseleri minareleri ccedileşmeleri uumllkemizdemermer işlemeciliğinin tarihsel gelişimini sergilemektedir

Mermer blok uumlretimi zorlu doğa şartlarında accedilık alanda bulunan mermer ocaklarındanyapılmaktadır Mermer ocakccedilılığı ağır ccedilalışma şartları olan bir iş koludur Bunun iccedilin demermer ocaklarında blok uumlretimi iccedilin gerekli ccedilalışma koşullarını tanımanız gereklidir

Guumlnuumlmuumlzde mermer uumlretimi genelde accedilık ocak ve yeraltı ocak işletmeciliği şeklindeyapılmakla birlikte yaygın olarak accedilık ocak iletmeciliği uygulanmaktadır Ancak son yıllardamermere olan talep ve sığ derinliklerdeki rezervlerin azalmasıyla birlikte kapalı ocakişletmeciliğine youmlnelimi hızlandırmıştır Uumllkemiz mermercilik sektoumlruumlnde henuumlz kapalı ocakiletmeciliği uygulanmamakta ve ocaklarımızın tuumlmuuml accedilık ocak işletmeciliği ileişletilmektedir

Mermer işletmeciliğinde ocak yerinin saptanması ve ayna accedilım faaliyetlerine oumln etuumltccedilalışmaların yapılması ve değerlendirilmesi sonucunda başlanır Oumln etuumlt rezervi belirlenmişmermer yatağında tektonik tane boyutu renk durumunun belirlenmesi yol su elektrik veorman durumunun tespiti ccedilalışmalarını kapsar Mermer blok işletmeciliği duumlşuumlnuumllen boumllgedegoumlzlenmesi gereken başlıca oumlzellikler jeolojik kriterler coğrafik kriterler ve ekonomikkriterler olarak sıralanmaktadır

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

ii

ACcedilIKLAMALAR

KOD 521MMI090ALAN Makine TeknolojisiDALMESLEK Mermer İşlemeciliğiMODUumlLUumlN ADI Mermer Blok Uumlretimi

MODUumlLUumlN TANIMIMermer ocaklarından blok ccedilıkarabilmek iccedilin iş guumlvenliğitedbirleri kapsamında gerekli hazırlık işlemlerinin anlatıldığıoumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4032

OumlN KOŞUL10Sınıf Makine Teknolojisi ortak alan moduumllleri ve DaireselTesterelerle Mermer Kesme moduumlluumlnuuml almış olmak

YETERLİK Ocak ağzı (dekopaj) accedilmak

MODUumlLUumlN AMACI

Genel AmaccedilBu moduumll ile gerekli ortam sağlandığında her tuumlrluuml blokmermeri ocaklardan iş guumlvenliği kurallarına uyarakccedilıkartabilmek iccedilin gerekli hazırlıkları yapabileceksiniz

Amaccedillar1 Mermer ocakları ccedilalışma prensiplerini

kavrayabileceksiniz2 Blok uumlretimi iccedilin gerekli makine araccedil gereccedil hazırlıklarını

yapabileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Mermer ocakları sınıf ortamı mermer ccedilıkarma makineleri işguumlvenliği koruyucu guumlvenlik malzemeleri

OumlLCcedilME VEDEĞERLENDİRME

Bu moduumll iccedilerisinde yer alan her faaliyetten sonra verilenoumllccedilme araccedilları ile kendi kendinizideğerlendirebileceksiniz

Moduumll sonunda kazandığınız bilgi beceri ve tavırlarınoumllccediluumllmesi iccedilin oumlğretmeniniz tarafından hazırlanan oumllccedilmearacı ile değerlendirileceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

İlk ccedilağlardan beri insanlar yapı konut ve yaşadıkları diğer yerleri doğal taşlardanyapmaya oumlzen goumlstermişlerdir Zamanla yaşam seviyeleri yuumlkselen toplumların guumlzelgoumlruumlnuumlşluuml ve dayanıklı olması nedeniyle doğal taşları tercih etmeleri bu uumlruumlnuuml zenginliğinve refahın semboluuml haline getirmiştir Gelişen enduumlstri ve teknolojiye paralel olarak doğaltaşların kullanımının artması da bunu goumlstermektedir

Anadoluda doğal taşların bunların iccedilinde de oumlzellikle mermerciliğin tarihi ilkccedilağakadar uzanmaktadır Uumllkemizdeki mermer yatakları Anadolu yarımadasını yurt edinen buumltuumlnuygarlıklar tarafından işletilmiştir Etiler devrinin kabartma ve heykelleri eski Yunan veRoma devrinin amfileri arenaları ve diğer ccedileşitli sanat eserleri Selccediluklular ve Osmanlıdevrinin saray hamam kervansaray cami ve medreseleri minareleri ccedileşmeleri uumllkemizdemermer işlemeciliğinin tarihsel gelişimini sergilemektedir

Mermer blok uumlretimi zorlu doğa şartlarında accedilık alanda bulunan mermer ocaklarındanyapılmaktadır Mermer ocakccedilılığı ağır ccedilalışma şartları olan bir iş koludur Bunun iccedilin demermer ocaklarında blok uumlretimi iccedilin gerekli ccedilalışma koşullarını tanımanız gereklidir

Guumlnuumlmuumlzde mermer uumlretimi genelde accedilık ocak ve yeraltı ocak işletmeciliği şeklindeyapılmakla birlikte yaygın olarak accedilık ocak iletmeciliği uygulanmaktadır Ancak son yıllardamermere olan talep ve sığ derinliklerdeki rezervlerin azalmasıyla birlikte kapalı ocakişletmeciliğine youmlnelimi hızlandırmıştır Uumllkemiz mermercilik sektoumlruumlnde henuumlz kapalı ocakiletmeciliği uygulanmamakta ve ocaklarımızın tuumlmuuml accedilık ocak işletmeciliği ileişletilmektedir

Mermer işletmeciliğinde ocak yerinin saptanması ve ayna accedilım faaliyetlerine oumln etuumltccedilalışmaların yapılması ve değerlendirilmesi sonucunda başlanır Oumln etuumlt rezervi belirlenmişmermer yatağında tektonik tane boyutu renk durumunun belirlenmesi yol su elektrik veorman durumunun tespiti ccedilalışmalarını kapsar Mermer blok işletmeciliği duumlşuumlnuumllen boumllgedegoumlzlenmesi gereken başlıca oumlzellikler jeolojik kriterler coğrafik kriterler ve ekonomikkriterler olarak sıralanmaktadır

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

İlk ccedilağlardan beri insanlar yapı konut ve yaşadıkları diğer yerleri doğal taşlardanyapmaya oumlzen goumlstermişlerdir Zamanla yaşam seviyeleri yuumlkselen toplumların guumlzelgoumlruumlnuumlşluuml ve dayanıklı olması nedeniyle doğal taşları tercih etmeleri bu uumlruumlnuuml zenginliğinve refahın semboluuml haline getirmiştir Gelişen enduumlstri ve teknolojiye paralel olarak doğaltaşların kullanımının artması da bunu goumlstermektedir

Anadoluda doğal taşların bunların iccedilinde de oumlzellikle mermerciliğin tarihi ilkccedilağakadar uzanmaktadır Uumllkemizdeki mermer yatakları Anadolu yarımadasını yurt edinen buumltuumlnuygarlıklar tarafından işletilmiştir Etiler devrinin kabartma ve heykelleri eski Yunan veRoma devrinin amfileri arenaları ve diğer ccedileşitli sanat eserleri Selccediluklular ve Osmanlıdevrinin saray hamam kervansaray cami ve medreseleri minareleri ccedileşmeleri uumllkemizdemermer işlemeciliğinin tarihsel gelişimini sergilemektedir

Mermer blok uumlretimi zorlu doğa şartlarında accedilık alanda bulunan mermer ocaklarındanyapılmaktadır Mermer ocakccedilılığı ağır ccedilalışma şartları olan bir iş koludur Bunun iccedilin demermer ocaklarında blok uumlretimi iccedilin gerekli ccedilalışma koşullarını tanımanız gereklidir

Guumlnuumlmuumlzde mermer uumlretimi genelde accedilık ocak ve yeraltı ocak işletmeciliği şeklindeyapılmakla birlikte yaygın olarak accedilık ocak iletmeciliği uygulanmaktadır Ancak son yıllardamermere olan talep ve sığ derinliklerdeki rezervlerin azalmasıyla birlikte kapalı ocakişletmeciliğine youmlnelimi hızlandırmıştır Uumllkemiz mermercilik sektoumlruumlnde henuumlz kapalı ocakiletmeciliği uygulanmamakta ve ocaklarımızın tuumlmuuml accedilık ocak işletmeciliği ileişletilmektedir

Mermer işletmeciliğinde ocak yerinin saptanması ve ayna accedilım faaliyetlerine oumln etuumltccedilalışmaların yapılması ve değerlendirilmesi sonucunda başlanır Oumln etuumlt rezervi belirlenmişmermer yatağında tektonik tane boyutu renk durumunun belirlenmesi yol su elektrik veorman durumunun tespiti ccedilalışmalarını kapsar Mermer blok işletmeciliği duumlşuumlnuumllen boumllgedegoumlzlenmesi gereken başlıca oumlzellikler jeolojik kriterler coğrafik kriterler ve ekonomikkriterler olarak sıralanmaktadır

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

3

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

Mermer blok uumlretimi iccedilin mermer ocaklarında gerekli İş guumlvenliği tedbirlerini alarakuumlretim iccedilin hazırlıkları yapabilecektir Mermer ocaklarını ilgilendiren yasal proseduumlrlerikavrayabileceksiniz

ARAŞTIRMA

Bulunduğunuz yerdeki mermer ocaklarını geziniz Uumlretim aşamalarınıaraştırınız Koruyucu guumlvenlik tedbirleri olarak neler alınmış belirleyiniz

1 MERMER OCAKLARI GENEL CcedilALIŞMAPRENSİPLERİ

Madencilik uumlretiminde imalat sektoumlruumlnden farklı olarak birccedilok farklı aşamayı dikkatealmak gerekmektedir Madenler doğada jeolojik suumlreccediller sonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır Bir madenin uumlretilebilmesi iccedilinoumlncelikle onun doğada nerelerde bulunduğunun belirlenmesi gerekmektedir Bunamadencilikte arama adı verilmektedir Diğer bir deyişle madencilikte zincirin ilk aşamasınıarama faaliyetleri oluşturmaktadır Yeryuumlzuumlnde binlerce yıldır devam eden madencilikfaaliyetleri sonucunda yuumlzeyde kolayca bulunabilen madenler hemen tuumlmuumlyle tuumlketilmişdurumdadır Bu nedenle buguumln yeryuumlzuumlnuumln derinliklerinde oumlrtuumlluuml durumda olan madenyataklarının ccedileşitli bilimsel ve teknolojik youmlntemler kullanılarak belirlenmesi gerekmektedir

Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlneccedilıkartılması işlemi uumlretim olarak isimlendirilmektedir Ancak ccediloğunlukla bu aşamanınsonunda da maden gerccedilek anlamda uumlretilmiş olmamakta uumlretilen cevherin ccedileşitli işlemlerlezenginleştirilerek kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir

11 Arama Youmlntemleri

Bir maden oluşumunun aranması o boumllgede huumlkuumlm suumlrmuumlş olan jeolojik olaylarıntarihccedilesini ve etkili oldukları alanların geometrisinin ccediloumlzuumlmlenmesini yeraltındakikonumunun belirlenmesini gerektirmektedir Bu hususların accedilıklığa kavuşturulması iccedilinjeolojik etuumlt uzaktan algılama jeofizik ve jeokimyasal etuumlt vb farklı bilim dalları veteknolojilerden yararlanılır

Son doumlnemlerde haritalama ve uzaktan algılama tekniklerinde buumlyuumlk gelişmelerolmuştur Buguumln yerden yapılan jeolojik haritalama ccedilalışmaları ccediloğunlukla uzaktan algılamaile hazırlanmış haritaların kontroluuml veya daha ayrıntılı oumlzel amaccedillı haritaların hazırlanmasıamacıyla yapılmaktadır Ccedilok yeni ve ileri bir teknik olan uydudan uzaktan algılama oumlzolarak yer yuumlzeyinde sergilenen jeolojik ve mineralojik oumlzelliklerinin uydu goumlruumlntuumlleriyardımıyla tanımlanmasına dayanır

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

4

Uydu goumlruumlntuumllerinden hazırlanabilen maden arama accedilısından oumlnemli konulu haritalarkaya tuumlruuml yapı ve alterasyon haritalarıdır Ayrıca uydu goumlruumlntuumllerinin bitki tuumlrlerinedayanarak kaya ve maden tuumlrlerini tanıma amacıyla yorumlanmasına dayanan jeobotanikccedilalışmaların da ilerde maden aramacılığına yeni ufuklar accedilacağı değerlendirilmektedir

Maden aramacılığında kesin sonuccedillara ancak sondaj yarma galeri vb doğrudanmaden varlığı ile temas etmeye imkacircn sağlayan klasik youmlntemlerle ulaşılabilmektedirUzaktan algılama jeolojik ve jeofizik etuumltler vb diğer youmlntem ve tekniklerin kullanılması ileipuccedilları elde edilen cevher varlığının geometrisi sondaj yarma galeri vb youmlntemlerle ortayakonulur Ayrıca bu aşamada elde edilen oumlrnekler uumlzerinde yapılan teknolojik testlerle gerccedilekanlamda ekonomik potansiyele sahip bir maden varlığının mevcut olup olmadığı konusundabir yargıya varılabilir Ancak ccedilalışmalar bu aşamada da henuumlz tamamlanmış sayılamaz Buaşamaya kadar elde edilen veriler oumln fizibilite ccedilalışması ile değerlendirilir Boumlylece bulunankaynağın gerccedilek anlamda bir ekonomik maden yatağı olup olmadığı saptanır Oumln fizibiliteccedilalışmasını uumlretim youmlntemleri ve pazarlama faaliyetleri ile teknolojik deney ccedilalışmalarınınsonuccedillarını iccedileren bir fizibilite ccedilalışması izler Soumlz konusu fizibilite ccedilalışmasının sonucununolumlu ccedilıkması halinde maden yatağı ekonomiye arz edilmek uumlzere işletmeye alınır

12 Uumlretim Youmlntemleri

Uumlretim youmlntemleri genel olarak

Accedilık işletme ve Yeraltı işletme youmlntemleri

olarak ikiye ayrılmaktadır Makine ve ekipman teknolojisindeki oumlnemli gelişmeler accedilıkişletmecilik youmlntemlerinin payını yuumlksek oranlara ccedilıkarmıştır Uumlretim youmlntemlerininseccediliminde oumlrtuuml tabakası kalınlığı kaya formasyonlarının sertlik basma dayanımıkazılabilirlik parametreleri ilk yatırım tutarı ve birim uumlretim maliyetleri belirleyiciolmaktadır Her uumlretim youmlntemi de kendi iccedilinde farklı uumlretim sistemlerinin uygulanmasınıiccedilermektedir

Kazı-yuumlkleme işi kazı yeri oumlzellikleri dikkate alınarak seccedililen suumlrekli veya suumlreksizccedilalışan iş makineleri ile yapılmaktadır Yuumlksek kapasiteli makine ve ekipmanlarıngeliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı oumllccedilme-izleme kontrol sistemlerininuygulanmasıyla accedilık işletmelerde verimlilikte buumlyuumlk artış gerccedilekleşmiştir Hemen her madentuumlruuml iccedilin accedilık işletme youmlntemleri uygulanmaktadır Mermer ocaklarında kullanılan işmakineleri olarak doumlner kepccedileli ekskavatoumlr ve zincirli ekskavatoumlr surface miner gibi kazıcı -yuumlkleyici makineler ve nakliye araccedilları olarak kamyonlar kullanılmaktadır

Accedilık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun makine-ekipman seccediliminde yıllıkkazı ve uumlretim miktarları topografya maden damarının eğimi yapısı ve kalınlığı oumlrtuumltabakası ve ara kesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik oumlzellikleri iklim (yağış ve sıcaklık)ve drenaj durumu belirleyicidir Kazı planına uygun basamak boyutları şev accedilıları doumlkuumlmsahası yeri seccedilimi ve kapasitesi yollar ve rekuumlltivasyon ccedilalışmalarının mermer ocağıplanlaması aşamasında mutlaka dikkate alınması gerekmektedir

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

5

Mermer ocaklarında uumlretilen blokların yuumlklenmesinde ocağın yuumlksek noktasınakurulan vinccedillerden de yaralanılmaktadır Mermer ocakları doğa şartlarından ccedilok ccedilabuketkilenmektedir Yağmur ve kar sularının ocağı basması durumunda uumlretime ara vermezorunluluğu doğmaktadır Bu olumsuzlukları gidermek iccedilin ocak iccedilersinde biriken su veccedilamurun tahliye edilmesi iccedilin gerekli tedbirler alınmalıdır Tahliye genellikle elektrikli veyadizel motorlu pompalarla yapılmaktadır

Mermer ocaklarında işccedililerin yemek dinlenme gibi sosyal ihtiyaccedillarının karşılanmasıiccedilin bir idari bina olması gereklidir Ayrıca ocakta kullanılan makine ekipmanlarındepolandığı depo gereklidir

13 Ocaklarda İş Guumlvenliğinin Oumlnemi

İş kazasının birccedilok tanımı bulunmaktadır Duumlnya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasınıldquooumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zarara uğramasınaveya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olayrdquo olarak tanımlamaktadır UluslararasıCcedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) ise iş kazasını belirli bir zarar veya yaralanmaya yol accedilan oumlncedenplanlanmamış beklenmedik bir olay şeklinde tanımlamıştır

İş kazasını ccedilalışanların iş yerinde ccedilalışırken işe giderken veya eğitim esnasındaccedilalışana zarar veren malda hasar oluşturan proseste yavaşlamaya ve uumlruumln kaybına sebepolan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz Meslek hastalığının tanımı ise 506 sayılıSosyal Sigortalar Kanunursquona goumlre şoumlyledir Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlretekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlreklihastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığıdır Meslek hastalıkları SosyalSigortalar Kanunu Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuumlrsquone ekli meslek hastalıkları listesinde 5 ana gruptatoplanmıştır Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları mesleki cilt hastalıklarımesleki solunum sistemi hastalıkları mesleki bulaşıcı hastalıklar ve fiziksel etkenlerle olanmeslek hastalıkları olarak adlandırılmıştır İş yerinde bir iş kazası veya meslek hastalığı ilesonuccedillanan bir durum ortaya ccedilıktığında iş kazası veya meslek hastalığı geccedilirenlerinyaralanması sakatlanması sonucu tıbbi muumldahale gerekmekte ya da işccedili veya işccedililerkaybedilmektedir Boumlyle bir durum karşısında iş kazası veya meslek hastalıklarının mevcutyasalara goumlre incelenmesinde idari para cezası maddi ve manevi tazminat davalarına varansonuccedillara neden olabilmektedir İşccedililerin zarar goumlrmesinin yanında işletme iccedilerisindekimakineler prosesler zarar goumlrebilmekte malzeme veya ekipman kaybı yaşanabilmektedirİşyerlerinde iş kazaları ile meslek hastalıklarının getirdiği doğrudan maliyetlerin yanındadolaylı maliyetlerde hesaplansa iş sağlığı guumlvenliği politikaları buumlyuumlk bir titizlikle hazırlanırve iş sağlığı ve guumlvenliği ile ilgili kurallar ccedilok daha oumlnemle uygulanabilirdi

İşletmeler kazaların gerccedilek maliyetini belirleyemediği ve bu bilince sahip olmadıklarısuumlrece kazaları azaltmak veya kazaların oumlnuumlne geccedilmek muumlmkuumln değildir İş kazaları vemeslek hastalıkları dolayısıyla meydana gelen zararın buumlyuumlkluumlğuuml işyerindeki youmlneticilerintehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri oumlnceden tespit edememesi halindetamamen şansa kalmıştır İş kazaları ile meslek hastalıkları nedeniyle oluşabilecek zararıazaltabilmek iccedilin işletmelerin iş sağlığı ve guumlvenliği iccedilin buumltccedilelerinde bu konularaayıracakları fon bulunmalı youmlnetimin iş sağlığı ve guumlvenliği konularının oumlnemi accedilısındanbilinccedilli olması ve bu konularda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının sağlanmasıgerekmektedir

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

6

İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır Ancak iki hususdaha vardır ki bunları da goumlz ardı etmemek gerekir bunlardan biri uumlretim guumlvenliğinisağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme guumlvenliğini sağlamaktır İş kazaları ile meslekhastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla bilimsel araştırmalaradayalı guumlvenlik oumlnlemlerinin saptanması ve uygulanması doğrultusundaki ccedilalışmalar isekısaca ldquoiş guumlvenliğirdquo terimi iccedilinde toplanmaktadır Genel anlamda iş guumlvenliği kavramıccedilalışanların işletmenin ve uumlretimin her tuumlrluuml tehlike ve zararlardan korunmasınıiccedilermektedir İnsan hayatının oumlncelik taşıması nedeniyle işletme ve uumlretim guumlvenliğikonularının ikinci planda kaldığı ve uluslararası alanda iş guumlvenliği kavramıyla genel olarakccedilalışanların guumlvenliğinin ifade edildiği goumlruumllmektedir Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO) ileUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) İş Sağlığı ve Guumlvenliğini ldquoTuumlm mesleklerde işccedililerinbedensel ruhsal sosyal iyilik durumlarını en uumlst duumlzeye ulaştırmak bu duumlzeyde suumlrduumlrmekişccedililerin ccedilalışma koşulları yuumlzuumlnden sağlıklarının bozulmasını oumlnlemek işccedililericcedilalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak işccedililerifizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve budurumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları suumlrduumlrmek oumlzetolarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamakrdquo olarak tanımlamıştır

İş sağlığı ve guumlvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca ccedilalışanların değil tuumlmişletmenin ve uumlretimin guumlvenliğinin duumlşuumlnuumllmesi gerekir Bu uumlccedil ayrı alandaki ccedilalışmalarınbirlikte mevcut olması halinde ccedilalışanların guumlvenliğini tam olarak sağlamak muumlmkuumlnolacaktır

İş sağlığı ve guumlvenliğinin genel amacı gerek işccediliye ve gerekse ailesine işyerine vediğer mercilere gelen yuumlkuumlmluumlluumlklerin azaltılması ve buna bağlı olarak uumllke ekonomisineverdiği zararları oumlnlemektir

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlnuumln (ILO) tespitlerine goumlre duumlnyada her uumlccedil dakikada birişccedili iş kazası veya meslek hastalığından oumllmektedir Yine aynı kaynağa goumlre her yıl duumlnyadaortalama 110 milyon işccedili iş kazası geccedilirmekte veya meslek hastalığına yakalanmaktadırBunlardan 180 bini yaşamını yitirmektedir

131 Koruyucu Malzemeler

Mermer ocakları ağır ccedilalışma şartları olan ortamlardır İş kazalarına ve meslekhastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluktur Mermerkuumltlelerinin ayak parmaklarına duumlşmesi sonucu oluşabilecek ezilmelere karşı uccedilları ccedilelikkoruyuculu bot giyilmelidir Bedeni korumak iccedilin deri tuumlruuml kalın giysiler giyilmelidir

1311 Kulaklık Goumlzluumlk

Elmas telli kesim sırasında ccedilapak ve elmas boncuk fırlatmasına karşı goumlzleri korumakiccedilin goumlzluumlk kullanılmalıdır (Resim 11) Yuumlksek ses şiddeti iccedilin ise kulaklık kullanılmasıgereklidir (Resim12) Oumlzellikle yoğun su ve toz insan sağlığına zararlı olabilmektedirYuumlksek ses seviyesi mermer işletmelerinde her zaman vardır Bu sağlığı tehdit edenortamlarla ilgili youmlnetmeliklerde alınacak emniyet tedbirleri belirtilmiştir Bu tedbirlerinbaşında yer alan ve en basiti olan goumlzluumlk ve kulaklık kullanmaktır

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

7

Resim 11 Goumlzluumlk

Resim 12 Kulaklık

1312 Muşamba Oumlnluumlk Ccedilizme Eldiven

Ocak tabanının ccedilamurlu ortamına karşı ccedilizme kışın yağmur ve kardan korunmakyağmurluk giyilmelidir Elleri ccedilizilmelere ve yaralanmalara karşı korumak iccedilin deri eldivenkullanılmalıdır (Resim 13)

Resim13 Tulum ccedilizme ve eldiven

1313 Toz Maskeleri

Mermer uumlretiminde ccedilalışan kişiler mesleğin gereği aşırı tozlu bir ortamdabulunmaktadırlar Bu durum ccedilalışanların sağlığını tehdit etmektedir Bu tehlikedenkorunmak iccedilin ccedilalışan kişiler mutlaka maske kullanmalıdırlar Toz maskeleri ccedilalışmaortamına goumlre bez toz maskesi veya filtreli toz maskesi kullanılmalıdır (Resim 14)

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

8

Resim 14 Toz maskesi

132 Ocaklarda Meydana Gelen İş Kazaları

Mermer ocakları accedilık alanda ccedilalışılan tozlu guumlruumlltuumlluuml buumlyuumlk iş makinelerinin ccedilalışmaanında hareketli oldukları bir ortamdır Blok kesme makineleri elektrikli olabilmekte veelektrik kabloları gerekli oumlzen goumlsterilmediği takdirde ezilme riski taşımaktadır Bu daccedilalışanın hayatını riske atmaktadır

Mermer bloklarının ana kuumltleden kesilmesinde genellikle elmas boncuklu mermerblok kesici makineleri kullanılmaktadır Bu makinelerin kesme boncukları yuumlksek devirdedoumlnmektedir Bu elmas telin blok kesimi sırasında sıkışıp kopması sonucu etrafta bulunanişccedililere yuumlksek hızda ccedilarpması ile yaralanmalara ve hatta oumlluumlmlere varan iş kazalarına nedenolmaktadır

Mermer ocaklarında iş makineleri ile mermer blok kesicilerinin ccedilalışması aynı andaolmaktadır Yani suumlrekli bir uumlretim soumlz konusudur İş makinesi operatoumlruumlnuumln dikkatsizliğidiğer ccedilalışanların ezilme tehlikesiyle karşılaşmasına neden olabilmektedir Ana kuumltledenkesim sonrası blok ayrılmasında ccedilalışanların kuumltle kopması ve duumlşmesi ile darbe alıpyaralanma tehlikesi olmaktadır

Mermer ocaklarında meydana gelebilecek tehlikeleri aşağıdaki şekilde sıralamakmuumlmkuumlnduumlr

1321 Fiziksel Tehlikeler

Titreşim Guumlruumlltuuml Yetersiz havalandırma Aşırı Isı nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

9

1322 Kimyasal Tehlikeler

Toksik gazlar organik sıvıların buharları ergimiş haldeki metal gazları Radyasyona maruz kalma (X ışınları doğal ve yapay radyoaktif maddeler Kızıloumltesi ve mor oumltesi ışınlar Asitler Bazlar nedeniyle yanma İnert tozlar fibrojenik tozlar toksik tozlar kansorejonik tozlar alerjik tozlar

1323 Elektrikle Ccedilalışma ile Meydana Gelen Tehlikeler

Topraklaması yapılmamış tezgacirchlar veya el aletleri Topraklamanın belli periyotlarla kontroluumlnuumln yapılmaması Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontroluumlnuumln yaptırılmaması Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri Yetkisiz kişilerin muumldahale etmek istemesi Kırık yıpranmış el aletleri Koruyucu baret eldiven ccedilizme maske kulaklık gibi kişisel koruyucuların

bulunmaması Zeminin yalıtılmaması Yuumlksek gerilim ile ccedilalışmada gerekli kurallara uyulmaması

1324 Mekanik Tehlikeler

Makine ve tezgacirchın ezen delen kesen doumlnen operasyon koruyucusununbulunmaması

Makine ve tezgacirchı tehlike anında durduracak duumlğme veya anahtarın bulunmaması Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teccedilhizat Yetersiz uyarı sistemleri Duumlzensiz ve dağınık işyeri ortamı Makinelerin kaldırma aletlerinin kazanların kompresoumlrlerin vb gerekli bakım ve

periyodik kontrollerinin yapılmaması

1325 Tehlikeli Youmlntem ve İşlemler

Makine veya tezgacirchlarda ccedilalışırken koruyucu teccedilhizatın devre dışı bırakılması Baret goumlzluumlk siper maske vb kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yuumlk kaldırma 3mrsquoden yuumlksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Guumlvenlik kartı olmayan kimyasalla ccedilalışma İşe yeni başlayan işccediliye ccedilalıştığı işle ve iş sağlığı ve guumlvenliği konularında

eğitim vermeden ccedilalıştırma Belli aralıklarla işccedililere iş sağlığı ve guumlvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araccedilların ccedilalıştırılması veya durdurulması

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

10

Elektrik kesilmeden teccedilhizat uumlzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı guumlccedil duumlğmesinin

emniyete alınmamış olması Ccedilalışır haldeki teccedilhizatın yağlanması temizlenmesi ayarlanması Depo ve konteynerlerin tam olarak boşaltılıp temizlenmeden uumlzerinde onarım

ve kaynak yapılması Yuumlksekten atlama Parlama patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının uygun

olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara iccedililmesi Yuumlkleme ve boşaltma işlemlerinin uygun youmlntemle yapılmaması Malzemelerin makinelerin ve teccedilhizatın uygun yerleştirilmemesi

1326 İş Yeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler

İş yeri zemini Yetersiz geccedilitler Yetersiz ccedilıkış yerleri Yetersiz iş alanı Duumlzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin ccedilalışır durumda veya temiz olmaması

133 Mermer Ocaklarında Alınacak İş Guumlvenlik Tedbirleri

Madencilik iş kazalarının yoğun olduğu bir sektoumlrduumlr Her yıl Tuumlrkiyersquode on binlerceiş kazası binlerce oumlluumlm ve yaralanma ile buumlyuumlk maddi kayıplara yol accedilmaktadır Oumlzelliklemadencilik sektoumlruuml bu konuda oldukccedila olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir noktadadırBu olumsuz manzarayı giderebilmek iccedilin madencilik sektoumlruuml ccedilalışma ortamındaki ve uumlretimtehlikelerin yarattığı olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve guumlvenli işyerlerininoluşturulması buumlyuumlk oumlnem taşımaktadır

4857 sayılı iş kanunursquona istinaden ccedilıkarılan Yer Altı ve Yer Uumlstuuml Madenİşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik Tedbirleri Youmlnetmeliğirsquone goumlre maden ocaklarındaalınacak iş guumlvenliği tedbirlerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

İş yerleri tehlikelere karşı yeterli koruma sağlanacak şekilde organizeedilecektir İşccedililerin sağlık ve guumlvenliğini tehlikeye atmamak iccedilin işyerindekitehlikeli veya atık maddeler uzaklaştırılacak veya kontrol altında tutularakişyerinin her zaman duumlzenli bir durumda olması sağlanacaktır

Ccedilalışma mahalleri işccedililerin işlerini kolayca yapabilmeleri iccedilin ergonomikesaslara uygun şekilde tasarlanacak ve kurulacaktır

Ccedilalışma mahallinde işccedilinin yalnız ccedilalışması durumunda uygun goumlzetimyapılacak veya uygun yollarla haberleşme sağlanacaktır

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

11

Her işyerinde işveren tarafından atanmış işccedililer ccedilalıştığı suumlrece goumlrev yapacakyeterli beceri ve uzmanlığa sahip sorumlu bir kişi bulunacaktır Yeterli beceri veuzmanlığa sahip olmak şartıyla işyeri iccedilin bu sorumluluğu işverenin kendisiuumlstlenebilir

İşccedililere sağlık ve guumlvenliklerini sağlayabilmeleri iccedilin yeterli bilgi talimat veeğitim verilecek ve bu eğitimler tekrarlanacaktır İşveren işccedililere verilentalimatların kendilerinin ve diğer ccedilalışanların sağlık ve guumlvenliklerini tehlikeyeatmalarını oumlnleyecek şekilde kolay anlaşılır olmasını sağlayacaktır

Her işyeri iccedilin işccedililerin sağlık ve guumlvenliklerinin korunması ve işekipmanlarının guumlvenli bir şekilde kullanılması iccedilin gerekli kuralları belirleyenyazılı talimatlar hazırlanacaktır Bu talimatlar acil durum ekipmanlarınınkullanımına ve işyerinde veya işyeri yakınındaki herhangi bir acil durumda nasılhareket edileceğine ilişkin bilgileri de iccedilerecektir

Her işyerinde ya da her işte guumlvenli ccedilalışma youmlntemleri uygulanacaktır Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında gerekli goumlruumllmesi halinde hem tehlikeli işlerin

yapılmasında hem de diğer işlerle etkileşmesi sonucu ciddi tehlikelere nedenolabilecek rutin işlerin yapılmasında bir ccedilalışma izni sistemi uygulanacaktır

İşveren sağlık ve guumlvenlik youmlnetim sistemi de dacirchil olmak uumlzere işccedililerinsağlığını ve guumlvenliğini korumak iccedilin alınan oumlnlemleri bu Youmlnetmeliğeuygunluğunu sağlamak iccedilin duumlzenli aralıklarla goumlzden geccedilirecektir

Mekanik iş ekipmanları ve tesisler sağlam kusursuz ve kullanım amacınauygun olacaktır Elektrikli ekipmanların ve tesislerin guumlcuuml ve boyutlarıkullanım amacına uygun olacaktır Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları iletesisat tehlike yaratmayacak şekilde kurulmuş ve korunmuş olacaktır

Guumlvenlik ekipmanları her zaman kullanıma hazır ve ccedilalışır durumdabulundurulacaktır Bu ekipmanların bakımı yapılan iş dikkate alınarakyapılacaktır

Yangın veya patlama tehlikesi bulunan ortamlarda sigara iccedililmesine izinverilmeyecektir

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerinde Kullanılması Hakkında Youmlnetmelikhuumlkuumlmleri saklı kalmak kaydı ile işccedililerin zararlı ortam havasına maruzkalabilecekleri yerlerde yeterli sayıda uygun solunum ve canlandırma ekipmanıbulundurulacaktır

Sağlık ve guumlvenlik dokuumlmanında belirlenmiş olan kaynaklardan yangınınbaşlaması ve yayılmasına karşı iş yerlerinin planlanması kurulmasıdonatılması işletmeye alınması işletilmesi ve bakımında gerekli tedbirleralınacaktır Yangınla hızlı ve etkili muumlcadele iccedilin gerekli oumlnlemler alınacaktır

İş yerleri uygun yangın soumlnduumlrme ekipmanları ve gereken hallerde yangındetektoumlrleri ve alarm sistemleri ile donatılacaktır

Otomatik olmayan yangın soumlnduumlrme ekipmanları kolay ulaşılabilir vekullanılabilir olacak ve gerektiğinde zarar goumlrme ihtimaline karşı korunacaktır

Patlayıcı maddelerin ve ateşleyicilerin depolanması taşınması ve kullanılmasısadece bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından yapılacaktır Bu işlerişccedililer iccedilin risk oluşturmayacak şekilde organize edilecek ve yuumlruumltuumllecektir

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

12

Ccedilalışma yerlerine guumlvenli bir şekilde ulaşabilmek ve acil bir durumda hızlı veguumlvenli bir şekilde bu yerleri terk edebilmek muumlmkuumln olacaktır

Merdivenler yuumlkleme platform ve rampaları da dacirchil buumltuumln ulaşım yollarıyayalar veya araccedillar iccedilin kolay guumlvenli ve uygun geccedilişi sağlayacak veyakınındaki ccedilalışanları tehlikeye duumlşuumlrmeyecek şekilde hesaplanacakboyutlandırılacak ve yerleştirilecektir

Yayaların kullandığı veveya araccedillarla malzeme taşımada kullanılan yollarkullanıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin oumlzelliğine uygun boyutlardaolacaktır Malzeme taşınan yollarda yayalar iccedilin yeterli guumlvenlik mesafesibırakılacaktır

İşccedililerin korunması amacıyla araccedil yolları ve geccedilişler accedilıkccedila işaretlenecektir Ccedilalışma sahasında motorlu taşıtlar ve makine trafiğinin bulunması durumunda

trafik kurallarına uygun duumlzenleme yapılacaktır Accedilık ccedilalışma alanları guumln ışığının yeterli olmadığı hallerde uygun şekilde

aydınlatılacaktır İşccedililer olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim duumlşmelerine karşı

korunacaktır İşccedililer zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlden ve gaz buhar toz gibi zararlı dış etkilerden

korunacaktır İşccedililer herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa

suumlrede yardım alabileceklerdir İşccedililerin kaymaları veya duumlşmeleri oumlnlenecektir Tehlikeli alanlar accedilıkccedila goumlruumllebilir şekilde işaretlenecektir Yapılan işin oumlzelliği nedeniyle malzeme veya işccedililerin duumlşmesi de dacirchil risk

bulunan tehlikeli alanlara goumlrevli olmayan kişilerin girmesi uygun araccedil vegereccedillerle engellenecektir

Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması iccedilin uygun oumlnlemleralınacaktır

Herhangi bir tehlike durumunda tuumlm ccedilalışanların işyerini derhal ve guumlvenli birşekilde terk etmeleri muumlmkuumln olacaktır

Acil ccedilıkış kapıları dışarıya doğru accedilılacaktır Acil ccedilıkış kapıları acil durumlardaccedilalışanların hemen ve kolayca accedilabilecekleri şekilde olacaktır

İşccedililer herhangi bir acil durumda nasıl davranmaları gerektiği konusundaeğitileceklerdir

İlk yardım ekipmanları ccedilalışma şartlarının gerektirdiği her yerdebulundurulacak ve yapılan işin oumlzelliğine uygun olacaktır İlk yardımekipmanları uygun bir şekilde işaretlenecek ve kolay ulaşılabilir olacaktır

Ccedilalışmaları sırasında oumlzel iş elbiseleri giymek durumunda olan işccedililer iccedilinuygun soyunma yerleri sağlanacaktır Soyunma yerleri kolaylıkla ulaşılabilecekyerlerde ve yeterli buumlyuumlkluumlkte olacak ve buralarda oturma yerleri bulunacaktır

Soyunma odaları yeterince geniş olacak ve burada her işccedili iccedilin ccedilalışma saatleriiccedilinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacaktır Nemli tozlukirli ve benzeri işlerde veya tehlikeli maddelerle ccedilalışılan yerlerde iş elbiseleriile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi iccedilin elbise dolapları yan yanaiki boumllmeli olacak veya iki ayrı elbise dolabı verilecektir Islak iş elbiselerininkurutulabilmesi iccedilin gerekli imkacircnlar sağlanacaktır

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

13

Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde işccedililer iccedilinuygun duş tesisleri yapılacaktır

Ccedilalışma yerlerine dinlenme odalarına soyunma yerlerine duş ve yıkanmayerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacaktır

Hafriyat doumlkme yerleri atık yığınları ve sahaları ile ccediloumlktuumlrme havuzları sağlamve dayanıklı olacak işccedililerin sağlığı ve guumlvenliğini tehlikeye duumlşuumlrmeyecekşekilde tasarlanacak inşa edilecek işletilecek ve bakımı yapılacaktır

Dinlenme yerleri soyunma yerleri duş ve tuvaletler bekleme yerleriyemekhaneler kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına goumlre yeterlisıcaklıkta olacaktır

1331 Makine ve Tezgacirchlarda Genel Guumlvenlik Oumlnlemleri

İş kazalarının oumlnemli bir kısmı makine koruyucuların olmamasından veya makine vetezgacirchlarda ccedilalışırken gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmamasından kaynaklanmaktadırYapılan işin niteliğine ve makine tezgacirchın oumlzelliklerine goumlre alınacak oumlnlemeler de buumlyuumlkdeğişkenlik goumlsterebilmektedir Makine ve tezgacirchlarda genel olarak alınması gerekenguumlvenlik oumlnlemeleri aşağıda belirtilmiştir

Makineyi operatoumlruuml dışında bir kimsenin kullanması tehlikeli ve yasaktır Her arıza hemen sorumlusuna bildirilmelidir Makineyi kullanan operatoumlr kendi guumlvenliği kadar ccedilevresindekilerin guumlvenliğini

de duumlşuumlnmelidir Makine ccedilalışır durumda terk edilmemelidir Makineler amacı dışında kullanılmamalıdır Makinelerin arka kısımlarında da

guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır Talaş sıccedilramalarına karşı ccedilalışanlar korunmalıdır Her makinenin ccedilalıştırma ve kullanma talimatı olmalıdır Ccedilalışmaya başlamadan tuumlm sistem kontrol edilmelidir Makineyi kullananlar eğitilmelidir Kesilen iş artıklarının zemine dağılmasına izin verilmemelidir Her uyarıya uyulmalıdır Hidrolik devre kontrol edilmeli kapalı vanalar accedilılmalıdır İş yeri tabanı temiz olmalıdır Uygun iş elbisesi giyilmelidir Gerektiğinde kişisel koruyucular kullanılmalıdır Tuumlm makinelere guumlvenlik topraklaması yapılmalıdır Besleme kabloları mekanik ve kimyasal etkilerden korunmalıdır Topraklı ve guumlvenli fiş-priz sistemi kullanılmalıdır Genel ve yerel aydınlatma yeterli olmalıdır Makine ccedilalışırken ayar ve oumllccedilme yapılmamalıdır İşe uygun makine kullanılmalıdır Makineler arasında en az 80 cm uzaklık olmadır Makineler sağlam ve duumlz bir taban uumlzerine yerleştirilmelidir

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

14

1332 Kaldırma Makinelerinde İş Guumlvenliği Kuralları

Her operatoumlruumln kendi makinesinden sorumlu olduğu unutulmamalıdırOperatoumlrler kendi guumlvenlikleri yanında ccedilevrede ccedilalışanların da guumlvenliğinikorumak zorundadırlar

İşaretler ilanlar ccedilalıştırma talimatları okunup anlaşılmadan ve işaret veren kişitarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiccedil kimsevinci ccedilalıştırmamalıdır

Buumltuumln vinccediller goumlruumllebilecek bir yerinde yuumlk ccedilizelgesi taşırlar Bu ccedilizelgedebelirlenmiş kapasite dışında yuumlk kaldırılmamalıdır

Vinccedille kaldırılan yuumlkler kesinlikle ccedilalışanlar uumlzerinden geccedilmemelidir Zorunluolmadıkccedila yuumlk bir araccedil ya da makine uumlzerinden geccedilirilmemelidir

Operatoumlr vinccedil ccedilalışmasına başlamadan oumlnce vincin kumandalarını frenlerinivinccedil kollarını test etmelidir

Yuumlk kaldırılmadan oumlnce işaretccedili tarafından etrafta ccedilalışanlar ccedilalışmaboumllgesinden uzaklaştırılmalıdır

Hiccedil kimse yuumlkuumln ya da kancanın uumlzerine binmemeli hareket halindeykenoperatoumlr vinccedil bumrsquounun tellere takılmaması iccedilin dikkat etmelidir

Yuumlksek gerilim harları yakınında ccedilalışmak gerekiyorsa gerilim ile en az 3048cmlik uzaklık olmalıdır

Operatoumlr vincini terk ediyorsa stop etmeli vinci istenen değerler arasındaccedilalışmıyorsa makinesini derhal durdurmalıdır

Vinccedil ccedilalışır durumdayken hiccedil bir nedenle yağlama yapılmamalı operatoumlr kabinidaima temiz tutulmalıdır

Vinccedillerin uumlzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir Frenlere yavaş basılmalı vinccedil ani olarak durdurulmamalıdır Normalin uumlzerinde bir yuumlk kaldırılıyorsa yuumlk 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler

test edilmelidir Operatoumlr mahallinde daima tam dolu ve kontroluuml yapılmış yangın soumlnduumlrme

tuumlpuuml hazır olmalıdır Ağır yuumlkler kaldırılmadan oumlne vinccedil halatları kontrol edilmeli tellerde kopukluk

varsa halat değiştirilmelidir Buumlyuumlk yuumlklerin sağa sola sallanmaması iccedilin yedekleme halatı kullanılmalıdır

Ccedilalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir Dengeyi artırmak iccedilin daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı

kullanılmalıdır

1333 Yuumlkses Sese Karşı Alınacak Guumlvenlik Tedbirleri

İşccedililer belirli guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucuları kullanmalıdır Ccediluumlnkuuml yuumlksekduumlzeyde guumlruumlltuumlye uzun suumlre maruz kalma ccedilok hassas olan işitme mekanizması iccedilinzararlıdır Kulak tıkaccedilları veya tuumlm kulağı kapsayan kulak koruyucuları guumlruumlltuumlyuuml kulakzarına gelmeden oumlnce oumlnler (azaltır) Kulak tıkacı veya tuumlm kulağı iccediline alan koruyucularınseccedilimi guumlruumlltuumlnuumln duumlzeyi ve yapılan işe bağlıdır Guumlruumlltuumlluuml boumllgelerde kulak koruyucusutakılınca konuşmaları veya uyarı sinyallerini duymama endişesi yersizdir Hatta sesler daharahat işitilmektedir

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

15

14 Elmas Tel Kesme Makineleri ile Kesim Hazırlığı

141 Elmas Tel Kesme Makineleri

Tuumlrkiye mermer ocak işletmeciliğinde son 25 yılda kullanılmaya başlanan elmas telkesme makine ve ekipmanları ccedilok buumlyuumlk goumlstererek mermer madenciliğinin vazgeccedililmezmakinesi haline gelmiştir Mermer ocaklarında uumlretimin maksimum seviyedegerccedilekleşmesini ve zayiatsız blok elde edilmesini sağlaya makinedir

Tel ile taş kesme MOuml tarihlerden beri yapıla geldiği antik ocaklardaki kalıntılardananlaşılmaktadır O zamanlarda kol guumlcuumlne dayalı bir kesme metodu kullanılmıştır Odoumlnemlerde taşlar ocaklardan blok olarak değil levha şeklinde ccedilıkarılmaktaydı Mermeruumlretiminde alışılagelmiş youmlntemlerin dışında daha az enerji ve daha az insan guumlcuumlgerektirecek patlayıcılarla uumlretimde oluşan kayıpları en aza indirecek uumlretim youmlntemleriarayışları suumlregelmiştir Antik tel kesme metotlarından yola ccedilıkarak ilk defa 1854 yılındaBelccedilikarsquoda Eugene Chevailer tarafından tel kesme makinesi yapılmış ve patentleşmiştir1880 yılında Guy Michel tarafından geliştirilen bu metot 1889 yılında en son şekliyle helistel kesme metodu ve makinesi olarak yapılmıştır Carrera ocaklarında ilk kullanım 1895yılında olmuştur Resim 14rsquote elmas tel kesme makinesi goumlruumllmektedir

Resim 15 Elmas tel kesme makinesi

Uumlretim youmlntemine adını veren bu makine yatay veya dikey kesim yapabilmektedirKayacı ldquoaşındırmardquo yoluyla kesen elmas tel makine uumlzerindeki kasnağa sarılı durumdadırMakine goumlvdesi genellikle 6-8 m uzunluğunda olan raylar uumlzerinde kesme işlemi iccedilingerekli olan baskıyı(gerilmeyi) oluşturacak şekilde geriye doğru hareket eder Bu esnada birmotor yardımıyla doumlnduumlruumllen kasnağın hızla ccedilevirdiği elmas tel kesme işleminigerccedilekleştirir

Uumllkemiz ocaklarında yerli ve yabancı firmaların dizel veya elektrikli olarak uumlrettikleriETK makineleri kullanılmaktadır Bu makineler genel olarak 40-60 HP civarında olup 3-10m2h (yuumlzey) kesme hızına sahiptir Makinenin kontrol panosu operatoumlruumlnuumln guumlvenliğibakımında yeterli bir uzaklıkta tutulabilmektedir

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

16

1411 Elmas Tel Kesme Makinesi Ccedileşitleri ve Kısımları

Guumlnuumlmuumlzde mermer ocak işletmelerinde kullanılan elmas tel kesme makineleri

Dizel Elektrik motorlu

olmak uumlzere iki şekilde uumlretilmektedir Bu makineler genel olarak uumlccedil kısımdan meydanagelmektedir Birinci kısımda makinenin ccedilalışması iccedilin hareket motoru elektrik guumlccedil aktarmaorganları ve bu organları taşıyan şasi ikinci kısımda tipine makine goumlre 18-55kW guumlcuumlndehidrolik veya mekanik olarak elmas telin hareketini sağlayan volana (ccedilapı 800 mm) guumlccedilaktaran merkez uumlccediluumlncuuml kısımda ise tuumlm bu sistemi ccedilalışma esnasında taşıyan raylar vekumanda panosu bulunmaktadır (Resim 14)

Hidrolik merkezli makineler ilk ccedilalışma esnasında elmas telin doumlnme hızınıayarlamalarından dolayı mekanik merkezli makinelere goumlre avantajlıdırlar Buna karşın bumakinelerin ilk yatırım maliyetleri yuumlksektir

Elmas tel kesme makinelerinin sektoumlrde kullanımının gelişmesi sonucunda hem uumlretimhızı yuumlkselmiş hem de duumlzguumln boyutlu blok elde edilme imkacircnı sağlanmıştır Bu makinelersayesinde daha oumlnceki uumlretim youmlntemleri ile ocaklara verilen hasarlar en az seviyeyeindirilmiştir

1412 Elmas Tel Kesme Makineleri Oumlzellikleri ve Ccedilalışma Sistemi

Elmas telle kesme youmlnteminin temeli kuumltle uumlzerine deliciler ile delinen deliklerdengeccedilirilen ve uumlzerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile oluşansuumlrtuumlnme yardımıyla mermerin aşındırılması ile olmaktadır Elmas tel kesme makinesiningoumlrevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak ccedilevirmesi ve raylar uumlzerinde doğrusal hareketyapmasıdır

Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(reduumlktoumlr ccedilıkışlı) teknik oumlzellikleri uumlreticifirmalara goumlre değişiklikler arz etmekle beraber şu şekilde verilebilir

Motor Cinsi Elektrikli Motor Guumlcuuml 50 HP Yuumlruumlyuumlş Motoru 1 HP (Hidrolik-Otomatik) Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 8-12 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg (Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Elektrik-Mekanik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

17

Dizel tel kesme makinesini teknik oumlzellikleri ise şu şekildedir

Motor Cinsi Dizel Motor Guumlcuuml 82 HP Tel Ccedilevirme Kapasitesi 80 metre(max) Kesme Hızı 7-10 msup2saat Ccedilalışma Accedilısı 360deg(Dikey-Yatay) Ray 2 Adet 3er Metre Kreamaiyerli Su İhtiyacı 500-700 ltsaat Sistem Tipi Hidrostatik Ccedilalışma Şekli Otomatik elektronik hız ayarlı

Elmas tel kesme makinelerinde kesim suumlresince elmas telin gerginliği hidrostatik tipmakinelerde hidrolik piston ile elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balataveya elektrik motoru-dişli grubu birliği ile sağlanmaktadır Elmas tel kesme makinelerindetelin hızı sabit olması istendiğinden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajlıdır

1413 Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanelmas teldir Elmas tel olarak adlandırılan grup ccedilelik halatın uumlzerine oumlzel olarak imal edilmişelmas boncuklar yaylar sıkmacıklar ve pulların dizilmesi ile elde edilir Elmas tellergenellikle 5 ndash 10 ndash 15 metre uzunluklarda hazırlanır Resim 165rsquo te elmas teli oluşturanelmas boncuk yay ve bağlantı elemanları goumlruumllmektedir

Resim 16 Elmas tel ve bağlantı elemanları

14131 Elmas Boncuklar

Elmas tel kesim işleminde bloğu ana kayaccediltan koparan uumlnite tel halat uumlzerindekielmas boncuklardır

Bu boncuklar uumlretim şekline goumlre

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

18

Sinterize Elektrolitik

koumlkenli olmak uumlzere iki tiptir Her birinin kullanım oumlzellikleri birbirinden farklıdır Kesimişlemi suumlrecinde kayacın tekno-mekanik oumlzelliğine goumlre her bir elmas boncuğun birkullanım oumlmruuml vardır Bu kullanım oumlmruuml kesilecek kayacın fiziksel ve mekanik oumlzellikleriile doğrudan ilişkilidir

Elmas boncuk ccedilapları kullanım amaccedillarına ve uumlretim teknolojisine goumlre farklıccedilaplarda olabilmektedir Ocak uumlretiminde blok kesme işleminde kullanılan boncuk ccedilaplarısuumls işccedililiğinde kullanılan boncuk ccedilaplarından daha buumlyuumlk boyutlardadır

Genel bir kullanım olarak elmas boncuk dış yuumlzey ccedilapları 8mm 88mm 10mm102mm 105mm ve 11mm değerlerinde olmaktadır Yuumlzuumlk iccedil ccedilapları 7mm 8mm 85mmolarak değişmektedir

14132 Yaylar

Paslanmaz ccedilelik tellerin buumlkuumlluumlp oumlzel ısıl işlemden geccedilirilmesi yoluyla elde edilirlerMermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederekelmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılırlar Yaylar ccedilelik telin uumlzerinde hareketetmelidir Granit gibi sert taşların kesiminde kesim esnasında kopan sert taş parccedilacıkları(kırıntılar) yayların aralıklarına girerek halat-yay arasında sıkışır Sıkışan bu sert kırıntılarccedilelik halatı ve elmas boncukların iccedil ccedileperlerini yıprattığından ccedilelik yay yerine oumlzel yapımlısert plastik tuumlpler kullanılır

14133 Sıkmacıklar

Elmas telde kullanılan sıkmacıklar ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halatuumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasını oumlnlerler Ccedilelik halat uumlzerinde bulunan elmaslarınkorunmasını da sağlarlar Elmas telin ccedilalışma sırasında kopması halinde sıkmacıklarsoketlerin yayların ve pulların fırlayarak kaybolmalarını oumlnlerler Bu amaccedilla ccedilelik halatuumlzerinde belirli aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilmektedir Bu sitem aynı zamanda ccedilalışmaanında elmas soketlerin tek tek ccedilalışmasını da sağlamaktadır Genel olarak iki sıkma arasına3-5 elmas boncuk takılır Dolayısıyla herhangi bir kopma durumunda sadece iki sıkmaarasındaki boncuk sayısı kadar bir kayıp soumlz konusu olurBağlantı elemanı olarakiki ucu tersdişli vida-somun veya bakır tuumlp kullanılırTelin iki ucuvidalı tipte vidalanarak bakır tuumlpteise iki ucu bakır tuumlp iccedilinde birleştirildikten sonra pres makas ile sıkıştırılarak bağlanır

14134 Tel Bağlantı Elemanları

Elmas tellerin sonsuz uzunluğunu sağlamak iccedilin bir takım tel bağlantı elemanlarıkullanılmaktadır Bunlar vida-somun tipi ters vida-somun tipi ve bakır tuumlpuuml tipi olmak uumlzereuumlccedile ayrılırlar Vida-somun tipi bağlantı elemanları diğerlerine nazaran kesim sırasında dahakolay boşaldığından dezavantajlıdır Bu dezavantajından dolayı diğer iki tip bağlantıelemanlarının daha ccedilok kullanılmasına neden olmuştur Ayrıca meydana gelenboşalmalardan doğacak zaman kayıpları da asgariye indirilmiştir

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

19

14135 Pullar

Elmas boncuk ve yay arasına yerleştirilen ccedilelik yayları koruyucu elemanlardır Pullarccedilelik yayları ve elmas soketlerin doumlnuumlşuumlnuuml sağlamak ve korumak amacıyla kullanılırlar

14136 Ccedilelik Halat

Krom-nikel alaşımlı tellerden oluşur Ccedilelik tellerden oluşan bir oumlzuumln etrafına 6 adethalatccedilığın burularak sarılmasıyla oluşturulur Her bir halatccedilık 7 telden oluşur Ccedilekmedayanımı 1830 kNmm2 kopma dayanımı 20 kN olan tellerdir Elmas boncukların iccedil ccedilapınauygun olarak 40 mm 48 mm ve 49 mm ccedilaplarında imal edilirler

1414 Elmas Boncuk Bağlantısı Yapma

Ccedilelik tel uumlzerine pul - elmas boncuk ndash pul ndash yay - pul sıralaması ile istenilen uzunlukta(51015 m) dizilir Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafatoplanmasını oumlnlemek iccedilin 50-60cm aralıklarla sıkmacıklar yerleştirilir Telin sonundabağlantı elemanları ile bağlantısı yapılır Şekil 11rsquode elmas boncuğun ccedilelik halata takılışı veŞekil 11rsquo de bağlantısı yapılmış elmas tel goumlruumllmektedir

Şekil 11 Elmas teli oluşturan parccedilalar ve dizilişleri

Elmaslı tel mermer kuumltlesine ve tel kesme makinesine koşulduktan sonra değişik tiptebağlantı elemanları kullanılarak iki ucu bağlanır Bağlantı elemanın tipine goumlre bağlantıtekniği de farklılık goumlsterir

14141 Vida Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanı kullanıldığında elmaslı tel bağlanmadan oumlnce telin bir ucuN=D+L kadar vidalama youmlnuumlnden tersine kendi etrafında burgu şeklinde ccedilevrilir Burada Dbağlantı elemanındaki diş sayısı L ise kullanılan elmas telin metre cinsinden uzunluğudurBundan amaccedil kesim esnasında bağlantı elemanın vidasının ccediloumlzuumllmesini oumlnlemek ve telinkendi etrafında doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak kesim esnasında elmas boncukların mermer kuumltlesiiccedilindeki sıkışmasını oumlnlemektir Teldeki bu burgu hareketi aynı zamanda elmas boncuklarınhomojen olarak aşınmasına da yardımcı olur N kadar kendi etrafında doumlnduumlruumllen elmas teltelin diğer ucundaki bağlantı elemanı ile vidalanarak kapatılır

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

20

14142 Bakır Tuumlp ve İki Ucu Ters Dişli Vida ndash Somun Tipi Bağlantı Elemanı

Bu bağlantı elemanların kullanıldığında telin bir ucu yukarıda anlatılan nedenlerdendolayı tel uzunluğu metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etrafında ccedilevrilir Telin ikiucu vidalı tipte olduğu gibi vidalanır bakır tuumlpte ise telin iki ucu bakır tuumlp iccediline sokulduktansonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir duumlzende sıkıştırılarak bağlanır

1415 Mermer Kuumltlesine Koşulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer bloğun uzunluğu ve yuumlksekliğine bağlı olarak tel boyu hesap edilirBuna goumlre tel boyu

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir BuradaL kesilecek kuumltlenin uzunluğuH kesilecek kuumltlenin yuumlksekliğini ifade eder

1416 Elmas Tel Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Elmas tel her 1 metresine 30 adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir Elmas tel dizilirken yaylar elmas boncuklara tam baskı yapacak şekilde iyi

sıkılmalı kesinlikle gevşek bırakılmamalıdır Aksi takdirde tek taraflı aşınma vegoumlbek burcu deliklerinden buumlyuumlme meydana gelebilmektedir

Elmas tel ccedilalıştırılmadan oumlnce bağlantı elemanlarının zıt youmlnuumlnde her 1 metreiccedilin bir kere kurulmalıdır Tel yanlış youmlnuumlnde kurulursa bağlantı elemanlarındaccediloumlzuumllme ve boncuklarda tek taraflı aşınma meydana gelir Eğer tel yetersizkurulursa kendi etrafında yeterince doumlnemeyeceğinden duumlzensiz aşınacak veverimli bir kesim elde edilemeyecektir

Elmas tel ccedilalıştırılırken su debisi yeterli olmalıdır Ccedilıkan suyun rengindenyeterli olup olmadığı anlaşılabilir Eğer verilen su berrak ccedilıkıyorsa fazlakullanıldığı kuru mermer tozu ve parccedilacıkları ccedilıkıyorsa suyun yetersiz verildiğianlaşılır Verilen su miktarı yetersiz olursa boncuklarda yanma ve aşırı aşınmaeğer su fazla olursa da su yastığı neticesinde kesim hızında duumlşme meydanagelmektedir Bu durum gereksiz enerji tuumlketimi ve zaman kaybına yolaccedilmaktadır

Elmas tel kesim yaparken aşırı gergiye alınmamalıdır Aşırı gergiye maruzkalan teller konik ve tek taraflı aşınır erken bitme meydana gelir

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

21

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Oumlneriler 25 m boyunda 15 m yuumlksekliğinde

blok kesimi iccedilin gerekli elmas telboyunu hesaplayınız

Tel Boyu formuumlluumlnuuml yazınız Blok boyutuna goumlre tel boyunu bulunuz

Elmas boncuk sıralaması yapınız

Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kesiniz İlk bağlantı elemanını takınız Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile

elemanları telden geccediliriniz 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları takınız

Bağlantı elemanı montajı yapınız Bağlantı eleman tipini seccediliniz Eleman tipine uygun bağlantıyı yapınız

UYGULAMA FAALİYETİ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Aşağıdakilerden hangisi madencilikte zincirin ilk aşamasını oluşturan faaliyettirA) UumlretimB) AramaC) PazarlamaD) Hepsi

2 Aşağıda sıralanan maden ccedilıkarma youmlntemlerinden hangileri mermer ocakccedilılığındakullanılmaktadır

I- Accedilık işleme youmlntemiII- Yer altı ocak işletme youmlntemiIII- Galeri ocakccedilılığı

A) I-IIIB) II-IIIC) I-IIID) I-II

3 Oumlnceden planlanmamış ccediloğu zaman yaralanmalara makine ve teccedilhizatın zararauğramasına veya uumlretimin bir suumlre durmasına yol accedilan olay olarak netanımlanmaktadır

A) İş kazasıB) Meslek hastalığıC) İş guumlvenliğiD) Yangın

4 Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri ccedilalışma kurallarını duumlzenleyenkuruluşlardandır

A) Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)B) Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)C) Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenli BakanlığıD) Hepsi

5 Aşağıdakilerden hangisi işyerinden kaynaklanabilecek iş kazalarından değildirA) İş yeri zeminiB) Yetersiz geccedilitlerC) Aşırı yuumlk kaldırmaD) Yetersiz ccedilıkış yerleri

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

23

6 Mermer ocak işletmeciliğinde ocaktan kuumltlelerin kesme işlemini yapan asıl elemanaşağıdakilerden hangisidir

A) DeliciB) Elmas telC) Hidrolik ayırıcıD) Yuumlkleyici

7 Elmas tel oluşturulmasında kullanılan elemanların doğru sıralanışı aşağıdakilerdenhangisinde doğru olarak verilmiştir

I-boncuklar II-sıkmacıklar III-yaylar IV-pullarA) IV-III-I-IIB) I-II-III-IVC) III-I-II-IVD) II-I-IV-III

8 Mermer kesimi sırasında elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbeederek elmas telin kopmasını oumlnlemek amacıyla kullanılan eleman aşağıdakilerdenhangisidir

A) BoncukB) SıkmacıkC) YayD) Bağlantı elemanı

9 Ana kuumltleden kesilecek mermer bloğun uzunluğu 25m ve yuumlksekliği 15m olduğunagoumlre kesim iccedilin gerekli elmas tel uzunluğu ne kadardır

A) 10mB) 8mC) 75mD) 95m

Aşağıdaki boşlukları doldurunuz

10 Madenler doğada helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipsonucunda milyonlarca bazenmilyarlarca yılda oluşabilen yenilenemeyen kaynaklardır

11 Arama sonucunda varlığı belirlenen madenin bulunduğu yerden yeryuumlzuumlne ccedilıkartılmasıişlemi helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolarak isimlendirilmektedir

12 Elmas tel her 1 metresine helliphelliphelliphelliphellip adet boncuk gelecek şekilde dizilmelidir

13 Ccedilalışma esnasında elmas boncukların ccedilelik halat uumlzerinde kayıp bir tarafa toplanmasınıoumlnlemek iccedilin helliphelliphelliphelliphelliphelliparalıklarla sıkmacıklar yerleştirilir

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

24

Doğru Yanlış Soruları (DY)

() 14 İş sağlığı ve guumlvenliği ccedilalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek hastalıklarındanccedilalışanları korumak daha sağlıklı bir ortamda ccedilalışmalarını sağlamaktır

() 15 İş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbir olarak koruyucu malzemelerikullanmak zorunluluktur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

25

B UYGULAMALI TEST

ACcedilIKLAMA Aşağıda listelenen davranışları kendinizde goumlzleyemediyseniz ldquoHayırrdquogoumlzlediyseniz ldquoEvetrdquo kutucuğunu işaretleyiniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Blok boyutunu belirlediniz mi

2 Ccedilelik halat boyunu hesapladınız mı

3 Boncuk yay pul ve sıkmacık temini yaptınız mı

4 Tel boyu oumllccediluumlsuumlne goumlre ccedilelik teli kestiniz mi

5 İlk bağlantı elemanını taktınız mı

6Pul- yay- pul- boncuk- pul sıralaması ile elemanları teldengeccedilirdiniz mi

7 50-60cm aralıklarla sıkmacıkları taktınız mı

8 Bağlantı eleman tipini seccediltiniz mi

9 Eleman tipine uygun bağlantıyı yaptınız mı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer oumlğrenme faaliyetinegeccediliniz

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

26

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Mermer ocak işletmeciliğini ilgilendiren yasal proseduumlrleri kavrayarak mermerocaklarında yasal sınırlar iccedilersinde ccedilevreye duyarlı uumlretim yapma alışkanlığı kazanacaksınız

Bir mermer ocağı accedilmak iccedilin hangi yasa ve youmlnetmeliklere goumlre işlemyapılmaktadır Bu yasa youmlnetmelik ve izinler hangi makamlardanalınmaktadır Araştırınız

2 MERMER OCAKLARI İLE İLGİLİYASAL PROSEDUumlRLER

Tarihi suumlreccedil iccedilersinde insanlar doğal kaynakları kullanabildikleri oumllccediluumlde gelişmiş vezenginleşmişlerdir Guumlnuumlmuumlzde kalkınmalarını tamamlamış veya tamamlamakta olan bazıuumllkeler bu kaynaklardan gerektiği gibi zamanında ve yerinde nasıl yaralanabileceğinin altyapısını oumlnceden hazırlayarak bu hedefine ulaşmaktadırlar Bu alt yapıyı oluşturanunsurlardan biri de mevzuattır

Mevzuat ccediloğu sektoumlrlerde olmayan kendine oumlzguuml yapısı oumlzellikleri sorunları ve riskiolan mermercilik sektoumlruumlnuuml etkileyen unsurların başında gelmektedir

Kural olarak belli bir konuda yuumlruumlrluumlkte bulunan yasalar ve buna bağlı olarakccedilıkartılmış diğer mevzuat(tuumlzuumlk youmlnetmelik genelge tebliğ vb) o konuda faaliyetgoumlsterenlerin uyacakları kuralları belirleyerek bir ccedilerccedileve ccedilizer Bazı kanunlar (OrmanKanunu Turizm Kanunu vb) ve bunlara dayalı olarak ccedilıkartılarak yayınlanmış olan tuumlzuumlkyoumlnetmelik genelge ve tebliğler boumlyle bir mevzuat buumltuumlnluumlğuumlnuuml anlattığından hemyoumlneticilerin hem de vatandaşların uyacakları kuralları başka bir kaynağa gerek kalmadanaccedilıklar

Mermer madenciliği arazide (orman turizm yayla vb) ccedileşitli boumllgelerde yapıldığı iccedilinccedilok ccedileşitli kanun ve youmlnetmeliklerle muhatap olmak zorundadır Mermer madenciliği kendimevzuatının yanında diğer bakanlıkların tabi olduğu mevzuata da uymak zorundadır

21 Maden Kanunu

Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren maden kanunudur Ccedileşitlizamanlarda değişiklik yapılarak son haliyle 2004 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir 3213 sayılıMaden Kanunu Yuumlruumlrluumlk Tarihi (15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete) ve 5177Sayılı Kanun ldquo3213 Sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda DeğişiklikYapılmasına İlişkin Kanunrdquo Yuumlruumlrluumlk Tarihi (05 Haziran 2004 Tarih ve 25483 SayılıResmi Gazete)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

AMACcedil

ARAŞTIRMA

27

Amaccedil

Madde 1- Bu Kanun madenlerin aranması işletilmesi uumlzerinde hak sahibi olunmasıve terk edilmesi ile ilgili esas ve usulleri duumlzenler

MadenlerMadde 2- Yer kabuğunda ve su kaynaklarında tabii olarak bulunan ekonomik ve

ticaricirc değeri olan petrol doğal gaz jeotermal ve su kaynakları dışında kalan her tuumlrluuml Maddebu Kanuna goumlre madendir

Madenler aşağıda sıralanan gruplara goumlre ruhsatlandırılır

I Grup madenler

a) İnşaat ile yol yapımında kullanılan ve tabiatta doğal olarak bulunan kum ve ccedilakıl

b) Tuğla-kiremit kili Ccedilimento kili Marn Puzolanik kayaccedil (Tras) ile ccedilimento veseramik sanayilerinde kullanılan ve diğer gruplarda yer almayan kayaccedillar

II Grup madenler

Mermer Dekoratif taşlar Traverten Kalker Dolomit Kalsit Granit Siyenit AndezitBazalt ve benzeri taşlar

III Grup madenler

Deniz goumll kaynak suyundan elde edilecek eriyik halde bulunan tuzlar karbondioksit(CO2) gazı (jeotermal doğal gaz ve petrolluuml alanlar hariccedil)

IV Grup madenler

a) Kaolen Dikit Nakrit Halloysit Endellit Anaksit Bentonit MontmorillonitBaydilit Nontronit Saponit Hektorit İllit Vermikuumllit Allofan İmalogit Klorit SepiyolitPaligorskit (Atapuljit) Loglinit ve bunların karışımı killer Refrakter killer Jips AnhidritAluumlnit (Şap) Halit Sodyum Potasyum Lityum Kalsiyum Magnezyum Klor Nitrat İyotFlor Brom ve diğer tuzlar Bor tuzları (Kolemanit Uleksit Borasit Tinkal Pandermit veyabuumlnyesinde en az 10 B2O3 iccedileren diğer Bor mineralleri) Stronsiyum tuzları (SelestinStronsiyanit) Barit Vollastonit Talk Steattit Pirofillit Diatomit Olivin Dunit SillimanitAndaluzit Dumortiorit Disten (Kyanit) Fosfat Apatit Asbest (Amyant) Manyezit HuntitTabiicirc Soda mineralleri (Trona Nakolit Davsonit) Zeolit Pomza Pekştayn PerlitObsidyen Grafit Kuumlkuumlrt Fluumlorit Kriyolit Zımpara Taşı Korundum Diyasporit KuvarsKuvarsit ve bileşiminde en az 80 SiO2 ihtiva eden Kuvars kumu Feldispat (Feldispat veFeldispatoid grubu mineraller) Mika (Biyotit Muskovit Serisit Lepidolit Flogopit)Nefelinli Siyenit Kalsedon (Sileks Ccediloumlrt)

28

b) Turba Linyit Taşkoumlmuumlruuml Antrasit Asfaltit Bituumlmluuml Şist Bituumlmluuml ŞeylRadyoaktif Mineraller (Uranyum Toryum Radyum)

c) Altın Guumlmuumlş Platin Bakır Kurşun Ccedilinko Demir Pirit Manganez Krom CivaAntimuan Kalay Vanadyum Arsenik Molibden Tungsten (Volframit Şelit) KobaltNikel Kadmiyum Bizmut Titan (İlmenit Rutil) Aluumlminyum (Boksit Gipsit Boumlhmit)Nadir toprak elementleri (Seryum Grubu Yitriyum Grubu) ve Nadir toprak mineralleri(Bastnazit Monazit Ksenotim Serit Oyksenit Samarskit Fergusonit) Sezyum RubidyumBerilyum İndiyum Galyum Talyum Zirkonyum Hafniyum Germanyum NiobyumTantalyum Selenyum Telluryum Renyum

V Grup madenler

Elmas Safir Yakut Beril Zuumlmruumlt Morganit Akuvamarin Heliodor AleksandiritAgat Oniks Sardoniks Jasp Karnolin Heliotrop Kantaşı Krizopras Opal (İrize OpalKırmızı Opal Siyah Opal Ağaccedil Opal) Kuvars kristalleri (Ametist Sitrin Neceftaşı (Dağkristali) Dumanlı Kuvars Kedigoumlzuuml Avanturin Venuumlstaşı Guumll Kuvars) Turmalin(Rubellit Vardelit İndigolit) Topaz Aytaşı Turkuaz (Firuze) Spoduumlmen Kehribar Lazurit(Lapislazuli) Oltutaşı Diopsit Amozonit Luumlletaşı Labrodorit Epidot (Zeosit Tanzonit)Spinel Jadeit Yeşim veya Jad Rodonit Rodokrozit Granat Minarelleri (SpesartinGrosuumlllar Hessanit Dermontoit Uvarovit Pirop Almandin) Diaspor Kristalleri Kemererit

Bu gruplarda yer alan madenlerin oumlzellikleri ile bu Maddede yer almayan bir madeningrubunun tespitine ait esas ve usuller Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Bu Kanuna goumlre verilen ruhsatlar başka amaccedilla kullanılmaz

TanımlarMadde 3- Kanunda geccedilen deyimler aşağıda accedilıklanmıştırBakanlık Enerji ve Tabiicirc Kaynaklar BakanlığıGenel Muumlduumlrluumlk Enerji ve Tabiicirc Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel MuumlduumlrluumlğuumlTakadduumlm Hakkı Maden hakkı iccedilin ilk muumlracaat edene tanınan oumlncelikRuhsat Hukuku Ruhsat sahiplerinin ruhsattan doğan hak ve yuumlkuumlmluumlluumlkleriBuluculuk Herhangi bir ruhsat doumlneminde youmlnetmeliğinde belirtildiği şekilde bir

maden zuhurunun ortaya ccedilıkartılmasıArama Ruhsatı Belirli bir alanda maden arama faaliyetlerinde bulunulabilmesi iccedilin

verilen yetki belgesiİşletme Ruhsatı İşletme faaliyetlerinin yuumlruumltuumllebilmesi iccedilin verilen yetki belgesiİşletme İzni Bir madenin işletmeye alınabilmesi iccedilin izinSertifika V Grup madenlerin aranması ve işletilmesi iccedilin youmlnetmelikte belirtilen usul

ve esaslar ccedilerccedilevesinde Bakanlıkccedila verilen belgeBeyan İlgililerin resmi kuruluşlara herhangi bir durumu belirlemek veya accedilıklamak

maksadı ile vermiş oldukları yazılı belge

29

Maden Sicili Tuumlm madencilik faaliyetleri ile ilgili bilgilerin kaydedildiği yerPasa Mevcut ekonomik ve teknik şartlara goumlre işletilmesi muumlmkuumln olmayan ancak

işletme gereği istihsal edilen cevherProspeksiyon Madencilik arama faaliyetlerine mesnet teşkil edecek oumln bilgilerin

toplanması işiGoumlruumlnuumlr Rezerv Boyutları tenoumlruuml belirlenmiş uumlretilebilir kesin cevher miktarıEkonomik Cevher Guumlnuumln teknik ve ekonomik şartlarında kacircrlı olarak

değerlendirilebilecek cevherKamulaştırma İşletme ruhsat suumlresi boyunca ruhsat alanında kalan oumlzel muumllkiyet

arazilerine madencilik faaliyeti iccedilin alınan kamulaştırma kararıNezaret İşletmelerin tekniğine ve emniyet nizamnamelerine uygun olarak

yuumlruumltuumllmesinin kontroluumlNezaretccedili İşletmelerin teknik ve emniyet youmlnuumlnden nezaretini yapan sorumlu ve

yetkili maden muumlhendisiTaksir Ruhsat alanlarının bu Kanun gereğince kuumlccediluumlltuumllmesiMuumlnfesih Hakların hiccedilbir bildirime gerek kalmaksızın otomatik olarak fesholmasıFaaliyet Raporu Madencilik faaliyetlerinin youmlnetmeliğinde belirtildiği uumlzere fennicirc

nezaretccedili tarafından hazırlanan takdim metniTeknik Belge Maden arama ve işletme faaliyetleri ile Kanunda belirtilen diğer işler

iccedilin ilgili muumlhendis ve diğer teknik elemanlar tarafından hazırlanan imalacirct haritası jeolojikjeofizik hidrojeolojik etuumlt harita kesitler raporlar ve bunun gibi teknik iccedilerikli belge

Satış Bilgi Formu Şekli youmlnetmelikte goumlsterildiği gibi hazırlanan yıllık uumlretimmiktarı satış tutarı toplam gelir ve tahakkuk eden Devlet hakkı gibi malicirc durumu goumlsterenbelge

Faaliyet Bilgi Formu Yıllık işletme faaliyetine ilişkin uumlretim satış stok ve bunungibi bilgileri iccedileren şekli ve muhtevası youmlnetmelikle goumlsterilecek olan belge

Arama Faaliyet Raporu Ruhsat sahalarında yuumlruumltuumllen arama faaliyetleri ile ilgiliGenel Muumlduumlrluumlğe verilmesi gereken belge

İmalacirct Haritası İşletmelerde uumlretim yapılan yerleri miktarları ve yapılış şeklinigoumlsterir oumllccedilekli beyan niteliğinde harita

Proje Yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi amacına doumlnuumlk belirli girdileri seccedililmişbir teknoloji kullanarak mevcut ve potansiyel talebi karşılamak uumlzere mal ve cevher uumlretmekiccedilin ccedilalışmaları duumlzenleyen beyan niteliğinde rapor

Kantar Fişi Cevher nakillerinde cevherin ağırlığını goumlsterir tartı makbuzuSevk Fişi 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 2365 sayılı Kanunla değişik 240 ıncı

Maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinde yer alan taşıma irsaliyelerindeki bilgileri ihtivaeden beyan niteliğinde belge

İhtisaslaşmış Devlet Kuruluşu Maden İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml MTA GenelMuumlduumlrluumlğuuml TKİ Kurumu Genel Muumlduumlrluumlğuuml TTK Genel Muumlduumlrluumlğuuml Eti Maden İşletmeleriGenel Muumlduumlrluumlğuuml EİE İdaresi Genel Muumlduumlrluumlğuuml DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml Sanayi ve TicaretTarım ve Koumlyişleri Ccedilevre ve Orman bakanlıklarına bağlı kuruluşlar Karayolları ve TuumlrkiyeDemir ve Ccedilelik İşletmeleri Genel muumlduumlrluumlkleri gibi madencilik faaliyetleri ile ilgilikonularda ihtisas sahibi Devlet kuruluşları

Maden Hakları Madenlerin aranması bulunması ve işletilebilmesi iccedilin verilen izinlerve maden yataklarının bulunmasına yardımcı olanlara tanınan maddicirc imkacircnlar

30

Teminat Madencilik faaliyetlerinde kanun huumlkuumlmlerine ve tekniğe uygun ccedilalışmayıtemin amacı ile alınan nakit para suumlre youmlnuumlnden sınırsız banka ve oumlzel finans kurumuteminat mektubu devlet bono ve tahvili olarak alınan geccedilici oumldeme

Devlet Hakkı Maden istihracı ile sağlanacak gelirden Devlet payına duumlşen kısımKritik Cevher Stokları Ekonominin buhranlı doumlnemleri geccediliştirebilmesi iccedilin gerekli

ekonomik buumlyuumlkluumlkteki cevher stokları

Muumlcbir Sebep Sel yangın deprem grizu patlaması ccediloumlkme heyelan ve benzeri hallerBeklenmeyen Haller Tenor jeoloji pazarlama ulaştırma ve altyapı şartlarındaki

beklenmeyen değişiklikler ile ilgili mevzuat gereğince diğer kurumlardan alınması gerekenizinlerin alınamaması durumları

Devletin Huumlkuumlm ve TasarrufuMadde 4- Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları

arzın muumllkiyetine tabi değildir

Hakların Boumlluumlnmezliği Devir ve İntikaliMadde 5- Madenler uumlzerinde tesis olunan ilk muumlracaat (takadduumlm) arama

ruhsatnamesi buluculuk ve işletme ruhsatı haklarının hiccedil birisi hisselere boumlluumlnemez Her biribir buumltuumln halinde muameleye tabi tutulur

Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilebilir Durum maden siciline şerh edilirDevir muamelesi maden siciline şerh edilmesi ile tamam olur

Maden hak ve vecibeleri miras yolu ile intikal eder Bu hak ve vecibeler buumltuumlnmirasccedilıların vekaletini havi bir vekaletname ile 6 Maddede belirtilen niteliklere sahipmirasccedilılardan birine veya uumlccediluumlncuuml bir şahsa devredilir Mirasccedilıların ittifak edememelerihalinde mirasccedilılardan birinin muumlracaatı ile mahkeme mirasccedilılardan bu hakkın en ehil olanatahsisine veya bu da muumlmkuumln olmazsa ruhsatın satılmasına karar verir Mahkeme bu hususubasit muhakeme usuluuml ile halleder Eğer dava soumlz konusu değil ise 6 ay iccedilerisinde intikalişlemleri tamamlanmayan ruhsatlar fesh edilir Devir ve intikal işlemlerinin ne şekildeyapılacağı youmlnetmelikte belirtilir

Madenler uumlzerindeki hakların devir ve intikali bu Kanun ve youmlnetmelikte goumlsterilenhuumlkuumlmlerin tatbikini geciktirmez

Maden HakkıMadde 6- Maden hakları medeni hakları kullanmaya ehil TC vatandaşlarına

madencilik yapabileceği statuumlsuumlnde yazılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Kanunlarırsquona goumlre kurulmuştuumlzelkişiliği haiz şirketlere bu hususta yetkisi bulunan kamu iktisadi teşebbuumlsleri ilemuumlesseseleri bağlı ortaklıkları ve iştirakleri ile diğer kamu kurum kuruluş ve idarelerineverilir

Maden hakları gerccedilek veya tuumlzel tek kişi adına verilir Devlet memurları diğer kamugoumlrevlileri Genel Muumlduumlrluumlğuumln merkez ve taşra teşkilatında ccedilalışan yevmiyeli ve mukavelelipersonel arama ve işletme ruhsatı alamaz

Maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geccedilişlerindenitibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar

31

Uumlccediluumlncuuml fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatıintikal eden mirasccedilı durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 Maddenin 4fıkrası huumlkmuuml uygulanır

Madencilik Faaliyetlerinde İzinlerMadde 7- Orman muhafaza ormanı ağaccedillandırma alanları kara avcılığı alanları oumlzel

koruma boumllgeleri milli parklar tabiat parkları tabiat anıtı tabiatı koruma alanı tarım merasit alanları su havzaları kıyı alanları ve sahil şeritleri karasuları turizm boumllgeleri alanlarıve merkezleri ile kuumlltuumlr ve turizm koruma ve gelişim boumllgeleri askericirc yasak boumllgeler ve imaralanları ile muumlcavir alanlarda madencilik faaliyetlerinin ccedilevresel etki değerlendirmesi gayrisıhhicirc muumlesseseler ile ilgili hususlar dacirchil hangi esaslara goumlre yuumlruumltuumlleceği ilgili bakanlıklarıngoumlruumlşuuml alınarak Bakanlar Kurulu tarafından ccedilıkarılacak bir youmlnetmelikle belirlenir

İlgili bakanlıkların mevzuatı gereği yapacakları inceleme ve denetimlerde ruhsatalanlarında bu youmlnetmelik esaslarına uygun ccedilalışılmadığının tespiti halinde mevzuatccedilerccedilevesinde yapılacak işlemler Genel Muumlduumlrluumlğe bildirilir Ccedilevre ve insan sağlığına zararverdiği tespit edilen madencilik faaliyetleri gerekli oumlnlemler alınıncaya kadar durdurulur

Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri Ccedilevre ve Orman Bakanlığı tarafından diğerizinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ccedilevreseletki değerlendirmesi suumlrecinde en geccedil uumlccedil ay iccedilinde bitirilir Bakanlık ve diğer bakanlıklarınmevzuatının gerektirdiği maddicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler ruhsat sahibi tarafından karşılanır

İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgili yerel merciden izin alınarakyapılır Ruhsat alındıktan sonra imar alanları iccediline alınan maden sahalarına bu huumlkuumlmuygulanmaz

Kamu hizmeti veya umumun yararına ayrılmış yerlere ve bu tuumlr tesislere 60 metremesafe dahilinde madencilik faaliyetleri Bakanlığın binalara 60 metre oumlzel muumllkiyete konuaraziye 20 metre mesafe dahilinde ise muumllk sahibinin iznine bağlıdır Bu mesafeler ihtiyaccedilhalinde madencilik faaliyetlerinin boyutu emniyet tedbirleri ve arazinin yapısı dikkatealınarak Bakanlıkccedila artırılabilir Mesafeler yatay olarak hesaplanır

Maden arama faaliyetleri bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tacircbideğildir İşletme faaliyetleri ise bu Kanuna goumlre Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmeliğe goumlreyuumlruumltuumlluumlr

Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları havaalanı liman ve baraj gibi kamuyatırımlarının birbirlerini engellemesi kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamalarındandolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi kamu ve oumlzel yatırım iccedilin başkaalternatif alanların bulunamaması durumunda madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararBaşbakanlık Muumlsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul tarafından verilir

Kurulun teşkili ccedilalışma usuluuml karar alma şekli ve diğer hususlar Bakanlıkccedilaccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Kamu yatırımları nedeniyle kurul kararı ile faaliyeti kısıtlanan maden işletmecisininyatırım giderleri lehine karar verilen tarafccedila tazmin edilir

Madencilik faaliyetleri veveya bu faaliyetlere bağlı tesisler iccedilin verilmiş izinlerruhsat hukuku devam ettiği suumlrece geccedilerlidir

Bu Madde huumlkuumlmlerine aykırı faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsatteminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur Beş yıl iccedilinde uumlccedil kez buMaddenin ihlacircli halinde teminatın tamamı irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

28

b) Turba Linyit Taşkoumlmuumlruuml Antrasit Asfaltit Bituumlmluuml Şist Bituumlmluuml ŞeylRadyoaktif Mineraller (Uranyum Toryum Radyum)

c) Altın Guumlmuumlş Platin Bakır Kurşun Ccedilinko Demir Pirit Manganez Krom CivaAntimuan Kalay Vanadyum Arsenik Molibden Tungsten (Volframit Şelit) KobaltNikel Kadmiyum Bizmut Titan (İlmenit Rutil) Aluumlminyum (Boksit Gipsit Boumlhmit)Nadir toprak elementleri (Seryum Grubu Yitriyum Grubu) ve Nadir toprak mineralleri(Bastnazit Monazit Ksenotim Serit Oyksenit Samarskit Fergusonit) Sezyum RubidyumBerilyum İndiyum Galyum Talyum Zirkonyum Hafniyum Germanyum NiobyumTantalyum Selenyum Telluryum Renyum

V Grup madenler

Elmas Safir Yakut Beril Zuumlmruumlt Morganit Akuvamarin Heliodor AleksandiritAgat Oniks Sardoniks Jasp Karnolin Heliotrop Kantaşı Krizopras Opal (İrize OpalKırmızı Opal Siyah Opal Ağaccedil Opal) Kuvars kristalleri (Ametist Sitrin Neceftaşı (Dağkristali) Dumanlı Kuvars Kedigoumlzuuml Avanturin Venuumlstaşı Guumll Kuvars) Turmalin(Rubellit Vardelit İndigolit) Topaz Aytaşı Turkuaz (Firuze) Spoduumlmen Kehribar Lazurit(Lapislazuli) Oltutaşı Diopsit Amozonit Luumlletaşı Labrodorit Epidot (Zeosit Tanzonit)Spinel Jadeit Yeşim veya Jad Rodonit Rodokrozit Granat Minarelleri (SpesartinGrosuumlllar Hessanit Dermontoit Uvarovit Pirop Almandin) Diaspor Kristalleri Kemererit

Bu gruplarda yer alan madenlerin oumlzellikleri ile bu Maddede yer almayan bir madeningrubunun tespitine ait esas ve usuller Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Bu Kanuna goumlre verilen ruhsatlar başka amaccedilla kullanılmaz

TanımlarMadde 3- Kanunda geccedilen deyimler aşağıda accedilıklanmıştırBakanlık Enerji ve Tabiicirc Kaynaklar BakanlığıGenel Muumlduumlrluumlk Enerji ve Tabiicirc Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel MuumlduumlrluumlğuumlTakadduumlm Hakkı Maden hakkı iccedilin ilk muumlracaat edene tanınan oumlncelikRuhsat Hukuku Ruhsat sahiplerinin ruhsattan doğan hak ve yuumlkuumlmluumlluumlkleriBuluculuk Herhangi bir ruhsat doumlneminde youmlnetmeliğinde belirtildiği şekilde bir

maden zuhurunun ortaya ccedilıkartılmasıArama Ruhsatı Belirli bir alanda maden arama faaliyetlerinde bulunulabilmesi iccedilin

verilen yetki belgesiİşletme Ruhsatı İşletme faaliyetlerinin yuumlruumltuumllebilmesi iccedilin verilen yetki belgesiİşletme İzni Bir madenin işletmeye alınabilmesi iccedilin izinSertifika V Grup madenlerin aranması ve işletilmesi iccedilin youmlnetmelikte belirtilen usul

ve esaslar ccedilerccedilevesinde Bakanlıkccedila verilen belgeBeyan İlgililerin resmi kuruluşlara herhangi bir durumu belirlemek veya accedilıklamak

maksadı ile vermiş oldukları yazılı belge

29

Maden Sicili Tuumlm madencilik faaliyetleri ile ilgili bilgilerin kaydedildiği yerPasa Mevcut ekonomik ve teknik şartlara goumlre işletilmesi muumlmkuumln olmayan ancak

işletme gereği istihsal edilen cevherProspeksiyon Madencilik arama faaliyetlerine mesnet teşkil edecek oumln bilgilerin

toplanması işiGoumlruumlnuumlr Rezerv Boyutları tenoumlruuml belirlenmiş uumlretilebilir kesin cevher miktarıEkonomik Cevher Guumlnuumln teknik ve ekonomik şartlarında kacircrlı olarak

değerlendirilebilecek cevherKamulaştırma İşletme ruhsat suumlresi boyunca ruhsat alanında kalan oumlzel muumllkiyet

arazilerine madencilik faaliyeti iccedilin alınan kamulaştırma kararıNezaret İşletmelerin tekniğine ve emniyet nizamnamelerine uygun olarak

yuumlruumltuumllmesinin kontroluumlNezaretccedili İşletmelerin teknik ve emniyet youmlnuumlnden nezaretini yapan sorumlu ve

yetkili maden muumlhendisiTaksir Ruhsat alanlarının bu Kanun gereğince kuumlccediluumlltuumllmesiMuumlnfesih Hakların hiccedilbir bildirime gerek kalmaksızın otomatik olarak fesholmasıFaaliyet Raporu Madencilik faaliyetlerinin youmlnetmeliğinde belirtildiği uumlzere fennicirc

nezaretccedili tarafından hazırlanan takdim metniTeknik Belge Maden arama ve işletme faaliyetleri ile Kanunda belirtilen diğer işler

iccedilin ilgili muumlhendis ve diğer teknik elemanlar tarafından hazırlanan imalacirct haritası jeolojikjeofizik hidrojeolojik etuumlt harita kesitler raporlar ve bunun gibi teknik iccedilerikli belge

Satış Bilgi Formu Şekli youmlnetmelikte goumlsterildiği gibi hazırlanan yıllık uumlretimmiktarı satış tutarı toplam gelir ve tahakkuk eden Devlet hakkı gibi malicirc durumu goumlsterenbelge

Faaliyet Bilgi Formu Yıllık işletme faaliyetine ilişkin uumlretim satış stok ve bunungibi bilgileri iccedileren şekli ve muhtevası youmlnetmelikle goumlsterilecek olan belge

Arama Faaliyet Raporu Ruhsat sahalarında yuumlruumltuumllen arama faaliyetleri ile ilgiliGenel Muumlduumlrluumlğe verilmesi gereken belge

İmalacirct Haritası İşletmelerde uumlretim yapılan yerleri miktarları ve yapılış şeklinigoumlsterir oumllccedilekli beyan niteliğinde harita

Proje Yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi amacına doumlnuumlk belirli girdileri seccedililmişbir teknoloji kullanarak mevcut ve potansiyel talebi karşılamak uumlzere mal ve cevher uumlretmekiccedilin ccedilalışmaları duumlzenleyen beyan niteliğinde rapor

Kantar Fişi Cevher nakillerinde cevherin ağırlığını goumlsterir tartı makbuzuSevk Fişi 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 2365 sayılı Kanunla değişik 240 ıncı

Maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinde yer alan taşıma irsaliyelerindeki bilgileri ihtivaeden beyan niteliğinde belge

İhtisaslaşmış Devlet Kuruluşu Maden İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml MTA GenelMuumlduumlrluumlğuuml TKİ Kurumu Genel Muumlduumlrluumlğuuml TTK Genel Muumlduumlrluumlğuuml Eti Maden İşletmeleriGenel Muumlduumlrluumlğuuml EİE İdaresi Genel Muumlduumlrluumlğuuml DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml Sanayi ve TicaretTarım ve Koumlyişleri Ccedilevre ve Orman bakanlıklarına bağlı kuruluşlar Karayolları ve TuumlrkiyeDemir ve Ccedilelik İşletmeleri Genel muumlduumlrluumlkleri gibi madencilik faaliyetleri ile ilgilikonularda ihtisas sahibi Devlet kuruluşları

Maden Hakları Madenlerin aranması bulunması ve işletilebilmesi iccedilin verilen izinlerve maden yataklarının bulunmasına yardımcı olanlara tanınan maddicirc imkacircnlar

30

Teminat Madencilik faaliyetlerinde kanun huumlkuumlmlerine ve tekniğe uygun ccedilalışmayıtemin amacı ile alınan nakit para suumlre youmlnuumlnden sınırsız banka ve oumlzel finans kurumuteminat mektubu devlet bono ve tahvili olarak alınan geccedilici oumldeme

Devlet Hakkı Maden istihracı ile sağlanacak gelirden Devlet payına duumlşen kısımKritik Cevher Stokları Ekonominin buhranlı doumlnemleri geccediliştirebilmesi iccedilin gerekli

ekonomik buumlyuumlkluumlkteki cevher stokları

Muumlcbir Sebep Sel yangın deprem grizu patlaması ccediloumlkme heyelan ve benzeri hallerBeklenmeyen Haller Tenor jeoloji pazarlama ulaştırma ve altyapı şartlarındaki

beklenmeyen değişiklikler ile ilgili mevzuat gereğince diğer kurumlardan alınması gerekenizinlerin alınamaması durumları

Devletin Huumlkuumlm ve TasarrufuMadde 4- Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları

arzın muumllkiyetine tabi değildir

Hakların Boumlluumlnmezliği Devir ve İntikaliMadde 5- Madenler uumlzerinde tesis olunan ilk muumlracaat (takadduumlm) arama

ruhsatnamesi buluculuk ve işletme ruhsatı haklarının hiccedil birisi hisselere boumlluumlnemez Her biribir buumltuumln halinde muameleye tabi tutulur

Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilebilir Durum maden siciline şerh edilirDevir muamelesi maden siciline şerh edilmesi ile tamam olur

Maden hak ve vecibeleri miras yolu ile intikal eder Bu hak ve vecibeler buumltuumlnmirasccedilıların vekaletini havi bir vekaletname ile 6 Maddede belirtilen niteliklere sahipmirasccedilılardan birine veya uumlccediluumlncuuml bir şahsa devredilir Mirasccedilıların ittifak edememelerihalinde mirasccedilılardan birinin muumlracaatı ile mahkeme mirasccedilılardan bu hakkın en ehil olanatahsisine veya bu da muumlmkuumln olmazsa ruhsatın satılmasına karar verir Mahkeme bu hususubasit muhakeme usuluuml ile halleder Eğer dava soumlz konusu değil ise 6 ay iccedilerisinde intikalişlemleri tamamlanmayan ruhsatlar fesh edilir Devir ve intikal işlemlerinin ne şekildeyapılacağı youmlnetmelikte belirtilir

Madenler uumlzerindeki hakların devir ve intikali bu Kanun ve youmlnetmelikte goumlsterilenhuumlkuumlmlerin tatbikini geciktirmez

Maden HakkıMadde 6- Maden hakları medeni hakları kullanmaya ehil TC vatandaşlarına

madencilik yapabileceği statuumlsuumlnde yazılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Kanunlarırsquona goumlre kurulmuştuumlzelkişiliği haiz şirketlere bu hususta yetkisi bulunan kamu iktisadi teşebbuumlsleri ilemuumlesseseleri bağlı ortaklıkları ve iştirakleri ile diğer kamu kurum kuruluş ve idarelerineverilir

Maden hakları gerccedilek veya tuumlzel tek kişi adına verilir Devlet memurları diğer kamugoumlrevlileri Genel Muumlduumlrluumlğuumln merkez ve taşra teşkilatında ccedilalışan yevmiyeli ve mukavelelipersonel arama ve işletme ruhsatı alamaz

Maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geccedilişlerindenitibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar

31

Uumlccediluumlncuuml fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatıintikal eden mirasccedilı durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 Maddenin 4fıkrası huumlkmuuml uygulanır

Madencilik Faaliyetlerinde İzinlerMadde 7- Orman muhafaza ormanı ağaccedillandırma alanları kara avcılığı alanları oumlzel

koruma boumllgeleri milli parklar tabiat parkları tabiat anıtı tabiatı koruma alanı tarım merasit alanları su havzaları kıyı alanları ve sahil şeritleri karasuları turizm boumllgeleri alanlarıve merkezleri ile kuumlltuumlr ve turizm koruma ve gelişim boumllgeleri askericirc yasak boumllgeler ve imaralanları ile muumlcavir alanlarda madencilik faaliyetlerinin ccedilevresel etki değerlendirmesi gayrisıhhicirc muumlesseseler ile ilgili hususlar dacirchil hangi esaslara goumlre yuumlruumltuumlleceği ilgili bakanlıklarıngoumlruumlşuuml alınarak Bakanlar Kurulu tarafından ccedilıkarılacak bir youmlnetmelikle belirlenir

İlgili bakanlıkların mevzuatı gereği yapacakları inceleme ve denetimlerde ruhsatalanlarında bu youmlnetmelik esaslarına uygun ccedilalışılmadığının tespiti halinde mevzuatccedilerccedilevesinde yapılacak işlemler Genel Muumlduumlrluumlğe bildirilir Ccedilevre ve insan sağlığına zararverdiği tespit edilen madencilik faaliyetleri gerekli oumlnlemler alınıncaya kadar durdurulur

Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri Ccedilevre ve Orman Bakanlığı tarafından diğerizinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ccedilevreseletki değerlendirmesi suumlrecinde en geccedil uumlccedil ay iccedilinde bitirilir Bakanlık ve diğer bakanlıklarınmevzuatının gerektirdiği maddicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler ruhsat sahibi tarafından karşılanır

İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgili yerel merciden izin alınarakyapılır Ruhsat alındıktan sonra imar alanları iccediline alınan maden sahalarına bu huumlkuumlmuygulanmaz

Kamu hizmeti veya umumun yararına ayrılmış yerlere ve bu tuumlr tesislere 60 metremesafe dahilinde madencilik faaliyetleri Bakanlığın binalara 60 metre oumlzel muumllkiyete konuaraziye 20 metre mesafe dahilinde ise muumllk sahibinin iznine bağlıdır Bu mesafeler ihtiyaccedilhalinde madencilik faaliyetlerinin boyutu emniyet tedbirleri ve arazinin yapısı dikkatealınarak Bakanlıkccedila artırılabilir Mesafeler yatay olarak hesaplanır

Maden arama faaliyetleri bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tacircbideğildir İşletme faaliyetleri ise bu Kanuna goumlre Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmeliğe goumlreyuumlruumltuumlluumlr

Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları havaalanı liman ve baraj gibi kamuyatırımlarının birbirlerini engellemesi kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamalarındandolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi kamu ve oumlzel yatırım iccedilin başkaalternatif alanların bulunamaması durumunda madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararBaşbakanlık Muumlsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul tarafından verilir

Kurulun teşkili ccedilalışma usuluuml karar alma şekli ve diğer hususlar Bakanlıkccedilaccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Kamu yatırımları nedeniyle kurul kararı ile faaliyeti kısıtlanan maden işletmecisininyatırım giderleri lehine karar verilen tarafccedila tazmin edilir

Madencilik faaliyetleri veveya bu faaliyetlere bağlı tesisler iccedilin verilmiş izinlerruhsat hukuku devam ettiği suumlrece geccedilerlidir

Bu Madde huumlkuumlmlerine aykırı faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsatteminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur Beş yıl iccedilinde uumlccedil kez buMaddenin ihlacircli halinde teminatın tamamı irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

29

Maden Sicili Tuumlm madencilik faaliyetleri ile ilgili bilgilerin kaydedildiği yerPasa Mevcut ekonomik ve teknik şartlara goumlre işletilmesi muumlmkuumln olmayan ancak

işletme gereği istihsal edilen cevherProspeksiyon Madencilik arama faaliyetlerine mesnet teşkil edecek oumln bilgilerin

toplanması işiGoumlruumlnuumlr Rezerv Boyutları tenoumlruuml belirlenmiş uumlretilebilir kesin cevher miktarıEkonomik Cevher Guumlnuumln teknik ve ekonomik şartlarında kacircrlı olarak

değerlendirilebilecek cevherKamulaştırma İşletme ruhsat suumlresi boyunca ruhsat alanında kalan oumlzel muumllkiyet

arazilerine madencilik faaliyeti iccedilin alınan kamulaştırma kararıNezaret İşletmelerin tekniğine ve emniyet nizamnamelerine uygun olarak

yuumlruumltuumllmesinin kontroluumlNezaretccedili İşletmelerin teknik ve emniyet youmlnuumlnden nezaretini yapan sorumlu ve

yetkili maden muumlhendisiTaksir Ruhsat alanlarının bu Kanun gereğince kuumlccediluumlltuumllmesiMuumlnfesih Hakların hiccedilbir bildirime gerek kalmaksızın otomatik olarak fesholmasıFaaliyet Raporu Madencilik faaliyetlerinin youmlnetmeliğinde belirtildiği uumlzere fennicirc

nezaretccedili tarafından hazırlanan takdim metniTeknik Belge Maden arama ve işletme faaliyetleri ile Kanunda belirtilen diğer işler

iccedilin ilgili muumlhendis ve diğer teknik elemanlar tarafından hazırlanan imalacirct haritası jeolojikjeofizik hidrojeolojik etuumlt harita kesitler raporlar ve bunun gibi teknik iccedilerikli belge

Satış Bilgi Formu Şekli youmlnetmelikte goumlsterildiği gibi hazırlanan yıllık uumlretimmiktarı satış tutarı toplam gelir ve tahakkuk eden Devlet hakkı gibi malicirc durumu goumlsterenbelge

Faaliyet Bilgi Formu Yıllık işletme faaliyetine ilişkin uumlretim satış stok ve bunungibi bilgileri iccedileren şekli ve muhtevası youmlnetmelikle goumlsterilecek olan belge

Arama Faaliyet Raporu Ruhsat sahalarında yuumlruumltuumllen arama faaliyetleri ile ilgiliGenel Muumlduumlrluumlğe verilmesi gereken belge

İmalacirct Haritası İşletmelerde uumlretim yapılan yerleri miktarları ve yapılış şeklinigoumlsterir oumllccedilekli beyan niteliğinde harita

Proje Yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi amacına doumlnuumlk belirli girdileri seccedililmişbir teknoloji kullanarak mevcut ve potansiyel talebi karşılamak uumlzere mal ve cevher uumlretmekiccedilin ccedilalışmaları duumlzenleyen beyan niteliğinde rapor

Kantar Fişi Cevher nakillerinde cevherin ağırlığını goumlsterir tartı makbuzuSevk Fişi 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 2365 sayılı Kanunla değişik 240 ıncı

Maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinde yer alan taşıma irsaliyelerindeki bilgileri ihtivaeden beyan niteliğinde belge

İhtisaslaşmış Devlet Kuruluşu Maden İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml MTA GenelMuumlduumlrluumlğuuml TKİ Kurumu Genel Muumlduumlrluumlğuuml TTK Genel Muumlduumlrluumlğuuml Eti Maden İşletmeleriGenel Muumlduumlrluumlğuuml EİE İdaresi Genel Muumlduumlrluumlğuuml DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml Sanayi ve TicaretTarım ve Koumlyişleri Ccedilevre ve Orman bakanlıklarına bağlı kuruluşlar Karayolları ve TuumlrkiyeDemir ve Ccedilelik İşletmeleri Genel muumlduumlrluumlkleri gibi madencilik faaliyetleri ile ilgilikonularda ihtisas sahibi Devlet kuruluşları

Maden Hakları Madenlerin aranması bulunması ve işletilebilmesi iccedilin verilen izinlerve maden yataklarının bulunmasına yardımcı olanlara tanınan maddicirc imkacircnlar

30

Teminat Madencilik faaliyetlerinde kanun huumlkuumlmlerine ve tekniğe uygun ccedilalışmayıtemin amacı ile alınan nakit para suumlre youmlnuumlnden sınırsız banka ve oumlzel finans kurumuteminat mektubu devlet bono ve tahvili olarak alınan geccedilici oumldeme

Devlet Hakkı Maden istihracı ile sağlanacak gelirden Devlet payına duumlşen kısımKritik Cevher Stokları Ekonominin buhranlı doumlnemleri geccediliştirebilmesi iccedilin gerekli

ekonomik buumlyuumlkluumlkteki cevher stokları

Muumlcbir Sebep Sel yangın deprem grizu patlaması ccediloumlkme heyelan ve benzeri hallerBeklenmeyen Haller Tenor jeoloji pazarlama ulaştırma ve altyapı şartlarındaki

beklenmeyen değişiklikler ile ilgili mevzuat gereğince diğer kurumlardan alınması gerekenizinlerin alınamaması durumları

Devletin Huumlkuumlm ve TasarrufuMadde 4- Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları

arzın muumllkiyetine tabi değildir

Hakların Boumlluumlnmezliği Devir ve İntikaliMadde 5- Madenler uumlzerinde tesis olunan ilk muumlracaat (takadduumlm) arama

ruhsatnamesi buluculuk ve işletme ruhsatı haklarının hiccedil birisi hisselere boumlluumlnemez Her biribir buumltuumln halinde muameleye tabi tutulur

Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilebilir Durum maden siciline şerh edilirDevir muamelesi maden siciline şerh edilmesi ile tamam olur

Maden hak ve vecibeleri miras yolu ile intikal eder Bu hak ve vecibeler buumltuumlnmirasccedilıların vekaletini havi bir vekaletname ile 6 Maddede belirtilen niteliklere sahipmirasccedilılardan birine veya uumlccediluumlncuuml bir şahsa devredilir Mirasccedilıların ittifak edememelerihalinde mirasccedilılardan birinin muumlracaatı ile mahkeme mirasccedilılardan bu hakkın en ehil olanatahsisine veya bu da muumlmkuumln olmazsa ruhsatın satılmasına karar verir Mahkeme bu hususubasit muhakeme usuluuml ile halleder Eğer dava soumlz konusu değil ise 6 ay iccedilerisinde intikalişlemleri tamamlanmayan ruhsatlar fesh edilir Devir ve intikal işlemlerinin ne şekildeyapılacağı youmlnetmelikte belirtilir

Madenler uumlzerindeki hakların devir ve intikali bu Kanun ve youmlnetmelikte goumlsterilenhuumlkuumlmlerin tatbikini geciktirmez

Maden HakkıMadde 6- Maden hakları medeni hakları kullanmaya ehil TC vatandaşlarına

madencilik yapabileceği statuumlsuumlnde yazılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Kanunlarırsquona goumlre kurulmuştuumlzelkişiliği haiz şirketlere bu hususta yetkisi bulunan kamu iktisadi teşebbuumlsleri ilemuumlesseseleri bağlı ortaklıkları ve iştirakleri ile diğer kamu kurum kuruluş ve idarelerineverilir

Maden hakları gerccedilek veya tuumlzel tek kişi adına verilir Devlet memurları diğer kamugoumlrevlileri Genel Muumlduumlrluumlğuumln merkez ve taşra teşkilatında ccedilalışan yevmiyeli ve mukavelelipersonel arama ve işletme ruhsatı alamaz

Maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geccedilişlerindenitibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar

31

Uumlccediluumlncuuml fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatıintikal eden mirasccedilı durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 Maddenin 4fıkrası huumlkmuuml uygulanır

Madencilik Faaliyetlerinde İzinlerMadde 7- Orman muhafaza ormanı ağaccedillandırma alanları kara avcılığı alanları oumlzel

koruma boumllgeleri milli parklar tabiat parkları tabiat anıtı tabiatı koruma alanı tarım merasit alanları su havzaları kıyı alanları ve sahil şeritleri karasuları turizm boumllgeleri alanlarıve merkezleri ile kuumlltuumlr ve turizm koruma ve gelişim boumllgeleri askericirc yasak boumllgeler ve imaralanları ile muumlcavir alanlarda madencilik faaliyetlerinin ccedilevresel etki değerlendirmesi gayrisıhhicirc muumlesseseler ile ilgili hususlar dacirchil hangi esaslara goumlre yuumlruumltuumlleceği ilgili bakanlıklarıngoumlruumlşuuml alınarak Bakanlar Kurulu tarafından ccedilıkarılacak bir youmlnetmelikle belirlenir

İlgili bakanlıkların mevzuatı gereği yapacakları inceleme ve denetimlerde ruhsatalanlarında bu youmlnetmelik esaslarına uygun ccedilalışılmadığının tespiti halinde mevzuatccedilerccedilevesinde yapılacak işlemler Genel Muumlduumlrluumlğe bildirilir Ccedilevre ve insan sağlığına zararverdiği tespit edilen madencilik faaliyetleri gerekli oumlnlemler alınıncaya kadar durdurulur

Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri Ccedilevre ve Orman Bakanlığı tarafından diğerizinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ccedilevreseletki değerlendirmesi suumlrecinde en geccedil uumlccedil ay iccedilinde bitirilir Bakanlık ve diğer bakanlıklarınmevzuatının gerektirdiği maddicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler ruhsat sahibi tarafından karşılanır

İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgili yerel merciden izin alınarakyapılır Ruhsat alındıktan sonra imar alanları iccediline alınan maden sahalarına bu huumlkuumlmuygulanmaz

Kamu hizmeti veya umumun yararına ayrılmış yerlere ve bu tuumlr tesislere 60 metremesafe dahilinde madencilik faaliyetleri Bakanlığın binalara 60 metre oumlzel muumllkiyete konuaraziye 20 metre mesafe dahilinde ise muumllk sahibinin iznine bağlıdır Bu mesafeler ihtiyaccedilhalinde madencilik faaliyetlerinin boyutu emniyet tedbirleri ve arazinin yapısı dikkatealınarak Bakanlıkccedila artırılabilir Mesafeler yatay olarak hesaplanır

Maden arama faaliyetleri bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tacircbideğildir İşletme faaliyetleri ise bu Kanuna goumlre Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmeliğe goumlreyuumlruumltuumlluumlr

Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları havaalanı liman ve baraj gibi kamuyatırımlarının birbirlerini engellemesi kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamalarındandolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi kamu ve oumlzel yatırım iccedilin başkaalternatif alanların bulunamaması durumunda madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararBaşbakanlık Muumlsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul tarafından verilir

Kurulun teşkili ccedilalışma usuluuml karar alma şekli ve diğer hususlar Bakanlıkccedilaccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Kamu yatırımları nedeniyle kurul kararı ile faaliyeti kısıtlanan maden işletmecisininyatırım giderleri lehine karar verilen tarafccedila tazmin edilir

Madencilik faaliyetleri veveya bu faaliyetlere bağlı tesisler iccedilin verilmiş izinlerruhsat hukuku devam ettiği suumlrece geccedilerlidir

Bu Madde huumlkuumlmlerine aykırı faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsatteminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur Beş yıl iccedilinde uumlccedil kez buMaddenin ihlacircli halinde teminatın tamamı irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

30

Teminat Madencilik faaliyetlerinde kanun huumlkuumlmlerine ve tekniğe uygun ccedilalışmayıtemin amacı ile alınan nakit para suumlre youmlnuumlnden sınırsız banka ve oumlzel finans kurumuteminat mektubu devlet bono ve tahvili olarak alınan geccedilici oumldeme

Devlet Hakkı Maden istihracı ile sağlanacak gelirden Devlet payına duumlşen kısımKritik Cevher Stokları Ekonominin buhranlı doumlnemleri geccediliştirebilmesi iccedilin gerekli

ekonomik buumlyuumlkluumlkteki cevher stokları

Muumlcbir Sebep Sel yangın deprem grizu patlaması ccediloumlkme heyelan ve benzeri hallerBeklenmeyen Haller Tenor jeoloji pazarlama ulaştırma ve altyapı şartlarındaki

beklenmeyen değişiklikler ile ilgili mevzuat gereğince diğer kurumlardan alınması gerekenizinlerin alınamaması durumları

Devletin Huumlkuumlm ve TasarrufuMadde 4- Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları

arzın muumllkiyetine tabi değildir

Hakların Boumlluumlnmezliği Devir ve İntikaliMadde 5- Madenler uumlzerinde tesis olunan ilk muumlracaat (takadduumlm) arama

ruhsatnamesi buluculuk ve işletme ruhsatı haklarının hiccedil birisi hisselere boumlluumlnemez Her biribir buumltuumln halinde muameleye tabi tutulur

Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilebilir Durum maden siciline şerh edilirDevir muamelesi maden siciline şerh edilmesi ile tamam olur

Maden hak ve vecibeleri miras yolu ile intikal eder Bu hak ve vecibeler buumltuumlnmirasccedilıların vekaletini havi bir vekaletname ile 6 Maddede belirtilen niteliklere sahipmirasccedilılardan birine veya uumlccediluumlncuuml bir şahsa devredilir Mirasccedilıların ittifak edememelerihalinde mirasccedilılardan birinin muumlracaatı ile mahkeme mirasccedilılardan bu hakkın en ehil olanatahsisine veya bu da muumlmkuumln olmazsa ruhsatın satılmasına karar verir Mahkeme bu hususubasit muhakeme usuluuml ile halleder Eğer dava soumlz konusu değil ise 6 ay iccedilerisinde intikalişlemleri tamamlanmayan ruhsatlar fesh edilir Devir ve intikal işlemlerinin ne şekildeyapılacağı youmlnetmelikte belirtilir

Madenler uumlzerindeki hakların devir ve intikali bu Kanun ve youmlnetmelikte goumlsterilenhuumlkuumlmlerin tatbikini geciktirmez

Maden HakkıMadde 6- Maden hakları medeni hakları kullanmaya ehil TC vatandaşlarına

madencilik yapabileceği statuumlsuumlnde yazılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Kanunlarırsquona goumlre kurulmuştuumlzelkişiliği haiz şirketlere bu hususta yetkisi bulunan kamu iktisadi teşebbuumlsleri ilemuumlesseseleri bağlı ortaklıkları ve iştirakleri ile diğer kamu kurum kuruluş ve idarelerineverilir

Maden hakları gerccedilek veya tuumlzel tek kişi adına verilir Devlet memurları diğer kamugoumlrevlileri Genel Muumlduumlrluumlğuumln merkez ve taşra teşkilatında ccedilalışan yevmiyeli ve mukavelelipersonel arama ve işletme ruhsatı alamaz

Maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geccedilişlerindenitibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar

31

Uumlccediluumlncuuml fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatıintikal eden mirasccedilı durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 Maddenin 4fıkrası huumlkmuuml uygulanır

Madencilik Faaliyetlerinde İzinlerMadde 7- Orman muhafaza ormanı ağaccedillandırma alanları kara avcılığı alanları oumlzel

koruma boumllgeleri milli parklar tabiat parkları tabiat anıtı tabiatı koruma alanı tarım merasit alanları su havzaları kıyı alanları ve sahil şeritleri karasuları turizm boumllgeleri alanlarıve merkezleri ile kuumlltuumlr ve turizm koruma ve gelişim boumllgeleri askericirc yasak boumllgeler ve imaralanları ile muumlcavir alanlarda madencilik faaliyetlerinin ccedilevresel etki değerlendirmesi gayrisıhhicirc muumlesseseler ile ilgili hususlar dacirchil hangi esaslara goumlre yuumlruumltuumlleceği ilgili bakanlıklarıngoumlruumlşuuml alınarak Bakanlar Kurulu tarafından ccedilıkarılacak bir youmlnetmelikle belirlenir

İlgili bakanlıkların mevzuatı gereği yapacakları inceleme ve denetimlerde ruhsatalanlarında bu youmlnetmelik esaslarına uygun ccedilalışılmadığının tespiti halinde mevzuatccedilerccedilevesinde yapılacak işlemler Genel Muumlduumlrluumlğe bildirilir Ccedilevre ve insan sağlığına zararverdiği tespit edilen madencilik faaliyetleri gerekli oumlnlemler alınıncaya kadar durdurulur

Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri Ccedilevre ve Orman Bakanlığı tarafından diğerizinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ccedilevreseletki değerlendirmesi suumlrecinde en geccedil uumlccedil ay iccedilinde bitirilir Bakanlık ve diğer bakanlıklarınmevzuatının gerektirdiği maddicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler ruhsat sahibi tarafından karşılanır

İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgili yerel merciden izin alınarakyapılır Ruhsat alındıktan sonra imar alanları iccediline alınan maden sahalarına bu huumlkuumlmuygulanmaz

Kamu hizmeti veya umumun yararına ayrılmış yerlere ve bu tuumlr tesislere 60 metremesafe dahilinde madencilik faaliyetleri Bakanlığın binalara 60 metre oumlzel muumllkiyete konuaraziye 20 metre mesafe dahilinde ise muumllk sahibinin iznine bağlıdır Bu mesafeler ihtiyaccedilhalinde madencilik faaliyetlerinin boyutu emniyet tedbirleri ve arazinin yapısı dikkatealınarak Bakanlıkccedila artırılabilir Mesafeler yatay olarak hesaplanır

Maden arama faaliyetleri bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tacircbideğildir İşletme faaliyetleri ise bu Kanuna goumlre Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmeliğe goumlreyuumlruumltuumlluumlr

Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları havaalanı liman ve baraj gibi kamuyatırımlarının birbirlerini engellemesi kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamalarındandolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi kamu ve oumlzel yatırım iccedilin başkaalternatif alanların bulunamaması durumunda madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararBaşbakanlık Muumlsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul tarafından verilir

Kurulun teşkili ccedilalışma usuluuml karar alma şekli ve diğer hususlar Bakanlıkccedilaccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Kamu yatırımları nedeniyle kurul kararı ile faaliyeti kısıtlanan maden işletmecisininyatırım giderleri lehine karar verilen tarafccedila tazmin edilir

Madencilik faaliyetleri veveya bu faaliyetlere bağlı tesisler iccedilin verilmiş izinlerruhsat hukuku devam ettiği suumlrece geccedilerlidir

Bu Madde huumlkuumlmlerine aykırı faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsatteminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur Beş yıl iccedilinde uumlccedil kez buMaddenin ihlacircli halinde teminatın tamamı irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

31

Uumlccediluumlncuuml fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatıintikal eden mirasccedilı durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 Maddenin 4fıkrası huumlkmuuml uygulanır

Madencilik Faaliyetlerinde İzinlerMadde 7- Orman muhafaza ormanı ağaccedillandırma alanları kara avcılığı alanları oumlzel

koruma boumllgeleri milli parklar tabiat parkları tabiat anıtı tabiatı koruma alanı tarım merasit alanları su havzaları kıyı alanları ve sahil şeritleri karasuları turizm boumllgeleri alanlarıve merkezleri ile kuumlltuumlr ve turizm koruma ve gelişim boumllgeleri askericirc yasak boumllgeler ve imaralanları ile muumlcavir alanlarda madencilik faaliyetlerinin ccedilevresel etki değerlendirmesi gayrisıhhicirc muumlesseseler ile ilgili hususlar dacirchil hangi esaslara goumlre yuumlruumltuumlleceği ilgili bakanlıklarıngoumlruumlşuuml alınarak Bakanlar Kurulu tarafından ccedilıkarılacak bir youmlnetmelikle belirlenir

İlgili bakanlıkların mevzuatı gereği yapacakları inceleme ve denetimlerde ruhsatalanlarında bu youmlnetmelik esaslarına uygun ccedilalışılmadığının tespiti halinde mevzuatccedilerccedilevesinde yapılacak işlemler Genel Muumlduumlrluumlğe bildirilir Ccedilevre ve insan sağlığına zararverdiği tespit edilen madencilik faaliyetleri gerekli oumlnlemler alınıncaya kadar durdurulur

Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri Ccedilevre ve Orman Bakanlığı tarafından diğerizinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ccedilevreseletki değerlendirmesi suumlrecinde en geccedil uumlccedil ay iccedilinde bitirilir Bakanlık ve diğer bakanlıklarınmevzuatının gerektirdiği maddicirc yuumlkuumlmluumlluumlkler ruhsat sahibi tarafından karşılanır

İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgili yerel merciden izin alınarakyapılır Ruhsat alındıktan sonra imar alanları iccediline alınan maden sahalarına bu huumlkuumlmuygulanmaz

Kamu hizmeti veya umumun yararına ayrılmış yerlere ve bu tuumlr tesislere 60 metremesafe dahilinde madencilik faaliyetleri Bakanlığın binalara 60 metre oumlzel muumllkiyete konuaraziye 20 metre mesafe dahilinde ise muumllk sahibinin iznine bağlıdır Bu mesafeler ihtiyaccedilhalinde madencilik faaliyetlerinin boyutu emniyet tedbirleri ve arazinin yapısı dikkatealınarak Bakanlıkccedila artırılabilir Mesafeler yatay olarak hesaplanır

Maden arama faaliyetleri bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tacircbideğildir İşletme faaliyetleri ise bu Kanuna goumlre Bakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmeliğe goumlreyuumlruumltuumlluumlr

Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları havaalanı liman ve baraj gibi kamuyatırımlarının birbirlerini engellemesi kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamalarındandolayı maden işletme faaliyetinin yapılamaz hale gelmesi kamu ve oumlzel yatırım iccedilin başkaalternatif alanların bulunamaması durumunda madencilik faaliyeti ve yatırımla ilgili kararBaşbakanlık Muumlsteşarı başkanlığında oluşturulacak bir kurul tarafından verilir

Kurulun teşkili ccedilalışma usuluuml karar alma şekli ve diğer hususlar Bakanlıkccedilaccedilıkarılacak youmlnetmelikle duumlzenlenir

Kamu yatırımları nedeniyle kurul kararı ile faaliyeti kısıtlanan maden işletmecisininyatırım giderleri lehine karar verilen tarafccedila tazmin edilir

Madencilik faaliyetleri veveya bu faaliyetlere bağlı tesisler iccedilin verilmiş izinlerruhsat hukuku devam ettiği suumlrece geccedilerlidir

Bu Madde huumlkuumlmlerine aykırı faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsatteminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur Beş yıl iccedilinde uumlccedil kez buMaddenin ihlacircli halinde teminatın tamamı irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

32

Faaliyetlerin DenetimiMadde 11- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı maden hakları ile ilgili buumltuumln

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerine getirilmesini kontrol ve denetimini yapmakve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve mali konuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmışdiğer Devlet kuruluşlarından da yararlanarak inceleme raporu hazırlatır

Birinci fıkraya goumlre yapılan inceleme sonunda gerccedilek dışı veveya yanıltıcı beyandabulundukları tespit edilenler hakkında 10 Madde huumlkuumlmleri uygulanır

İnceleme yapacakların nitelikleri incelemenin nasıl yapılacağı ve raporların tanzimiile diğer hususlar youmlnetmelikte belirtilir

Buluculuk HakkıMadde 15- Ruhsat sahibi arama veveya işletme ruhsatı suumlresince hazırlanan teknik

raporlar ile goumlruumlnuumlr rezerv olarak bildirdiği madenlerin bulucusu sayılır Bu hakkı talep edenruhsat sahibine buluculuk belgesi verilir

Buluculuğa konu madenin bulucusu dışında bir başkası tarafından işletilmesi halindebu alandan uumlretilen maden iccedilin tahakkuk eden buluculuk hakkı her yıl haziran ayı sonunakadar bu alanda uumlretim yapan kişiler tarafından hak sahibine oumldenir

Buluculuk hakkı yıllık ocak başı satış tutarının 1lsquo idir

İlk Muumlracaat ve RuhsatlandırmaMadde 16- II Grup III Grup ve IV Grup madenler arama ruhsatı VGrup madenler

arama sertifikası ile aranır I Grup madenler iccedilin doğrudan işletme ruhsatı verilirMuumlracaatların talep harcı ile yapılması zorunludur Muumlracaatlarda oumlncelik hakkı esastır

I Grup (a) bendi madenler iccedilin alanlar il oumlzel idarelerince ihale edilerek işletmeruhsatı verilir İhale edilecek alanlar Genel Muumlduumlrluumlğuumln uygun goumlruumlşuuml alınarak belirlenir Bumadenlerin ihale bedeli il oumlzel idarelerinin hesabına yatırılır Oumlzel muumllkiyete tacircbi alanlarihale edilemez Muumllkiyet sahibinin kendi muumllkiyeti uumlzerinde ruhsat talep etmesi halinde birbedel alınmaz I Grup (a) bendi maden ruhsatlarının alanları 10 hektarı geccedilemez

Denizlerdeki kum ve ccedilakıl SiO2 oranına bakılmaksızın I Grup (a) bendi madensayılır

I Grup (a) bendi madenlerin ihale edilmesi ruhsatlandırılması işletilmesiişletmelerin denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmeliktebelirlenir

Genel Muumlduumlrluumlğe I Grup (b) bendi madenler iccedilin 50 hektarı geccedilmeyecek şekildedoğrudan işletme ruhsatı II Grup madenler iccedilin 100 III Grup madenler iccedilin 500 IV Grupmadenler iccedilin 2000 hektarı geccedilmeyecek şekilde arama ruhsatı V Grup madenler iccedilin 1000hektarı geccedilmeyecek şekilde arama sertifikası muumlracaatı yapılır

Ruhsatlar hak sahiplerinin talep harcı ile muumlracaatta bulunmaları halindebirleştirilebilir Birleştirme sonucunda ortaya ccedilıkan alan bu Maddede belirtilen alansınırlamasını geccedilemez Ancak işletme ruhsatı safhasında goumlruumlnuumlr maden rezervinin muumlcavirruhsat alanlarında bir buumltuumlnluumlk teşkil etmesi halinde bu alan kısıtlaması aranmaz Birleştirmeişleminde teminat guumlncel hale getirilir Ruhsat kuumlccediluumlltme işlemlerinde harccedil ve teminatalınmaz

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

33

Muumlracaatlar 125000 oumllccedilekli topografik harita koordinatları esas alınarak tespit edilennoktalarla sınırlandırılmış alanlar iccedilin I Grup (a) bendi madenler iccedilin il oumlzel idarelerinediğer grup madenler iccedilin Genel Muumlduumlrluumlğe doğrudan veya elektronik posta yolu ile yapılırTalep edilen alanın muumlsait olan kısmı muumlracaat tarihinde muumlracaat edene bildirilir ve on beşguumln iccedilinde harccedil ve teminatın yatırılması halinde ruhsat verilir Yatırılmadığı takdirde bualanlar başka bir işleme gerek kalmaksızın muumlracaatlara accedilık hale gelir

Muumlracaatların değerlendirilmesi sonucunda hak sağlanan alanların ayrı alanlarşeklinde oluşması durumunda bu alanlardan her birine muumlracaat sahibinin talebi halinde ayrıayrı da ruhsat verilir Ruhsatı alınmayan alanlar başka bir işleme gerek kalmaksızınmuumlracaatlara accedilık hale gelir Ruhsatlar sicile kaydedildiği tarihte yuumlruumlrluumlğe girer

Bir grup iccedilin verilen ruhsat diğer gruptaki madenler iccedilin hak sağlamaz Ancak ruhsatakonu madenin uumlretilmesi iccedilin işletme faaliyetinin zaruricirc neticesi olarak ccedilıkarılan diğer grupmadenler Genel Muumlduumlrluumlkten izin almak sureti ile değerlendirilebilir İşletme projesindebelirtilen termin placircnına goumlre belirtilen suumlre iccedilinde ruhsata konu madenin ekonomik olarakişletilmemesi halinde uumlretilmiş olan diğer grup madenlerin satış bedelinin iki katı tutarındaidaricirc para cezası alınarak bu madenlerin uumlretimi iccedilin verilmiş izin iptal edilir

Aynı grup ruhsatlar birbiri uumlzerine verilemez Kazanılmış haklar korunmak kaydı ileayrı grup ruhsatların birbiri uumlzerine verilebilmesine ilişkin usul ve esaslar youmlnetmeliklebelirlenir

Arama FaaliyetiMadde 17 - Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır Bu suumlre IV Grup madenler

iccedilin arama faaliyet raporları ile muumlracaat edilmesi halinde iki yıl uzatılabilirRuhsat sahibi ikinci yılın sonuna kadar arama faaliyet raporu vermek zorundadır

Uzatma talebinde bulunulan IV Grup ruhsatlar iccedilin taleple birlikte uumlccediluumlncuuml yılın sonundaikinci arama faaliyet raporu verilmesi gereklidir Arama faaliyet raporlarının suumlresindeverilmemesi halinde teminat irad kaydedilir

Arama faaliyet raporları yapılan ccedilalışmaların niteliği dikkate alınarak jeoloji madenjeofizik muumlhendisi veya muumlhendislerince hazırlanır

Arama ruhsat suumlresi sonunda işletme ruhsatı talebinde bulunulmayan arama ruhsatlarıiptal edilerek teminatı ruhsat sahibine iade edilir

Arama doumlneminde teknolojik araştırma geliştirme pilot ccedilalışmalar ve pazararaştırmaları yapmak uumlzere arama faaliyet raporu ile birlikte muumlracaat eden ruhsat sahibineGenel Muumlduumlrluumlkccedile goumlruumlnuumlr rezervin 10lsquouna kadar maden uumlretim ve satış izni verilebilirBu fıkraya aykırı uumlretim ve satış yapanlar hakkında 10 uncu Maddeye goumlre işlem yapılırArama doumlneminde uumlretim yapılması durumunda satış bilgi formunun 29 uncu Maddedebelirtilen suumlrede verilmesi zorunludur

İşletme Ruhsatı ve Madenin İşletilmesiMadde 24- Arama ruhsat suumlresi sonuna kadar tespit edilen madenin rezerv bilgilerini

de iccedileren arama faaliyet raporu en az bir maden muumlhendisi tarafından hazırlanan faaliyetsonrası işletme alanının ccedilevre ile uyumlu hale getirilmesini de iccedileren işletme projesi ve talepharcının oumldendiğine dair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme ruhsatı hakkıdoğar

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

34

Projelerdeki eksiklikler yapılan bildirimden itibaren uumlccedil ay iccedilinde tamamlanırEksikliklerini verilen suumlrede tamamlamayanların teminatları iki katına ccedilıkarılır ve suumlre uumlccedil aydaha uzatılır Bu suumlre sonunda eksikliklerini tamamlamayanların talepleri kabul edilmez veteminatları irad kaydedilir

I Grup (a) bendi madenlerin ruhsat suumlresi en az beş yıldır Diğer grup madenlerinişletme ruhsat suumlresi on yıldan az olmamak uumlzere projesine goumlre belirlenir Suumlreninbitiminden oumlnce yeni bir projeyle uzatma talebinde bulunulması halinde ruhsat suumlresiuzatılabilir Toplam ruhsat suumlresi altmış yılı geccedilemez Altmış yıldan sonraki suumlreninuzatılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir

Arama ruhsatlı sahalara arama suumlresince belirlenen goumlruumlnuumlr muhtemel ve muumlmkuumlnrezerv alanı uumlzerinden işletme ruhsatı goumlruumlnuumlr rezerv alanına da işletme izni verilir Aramaruhsatının diğer kısımları taksir edilir Muumlmkuumln rezerv alanlarının IV Grup ruhsatsahalarında beş yıl diğer grup ruhsat sahalarında uumlccedil yıl iccedilinde goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezervhaline getirilmesi zorunludur Goumlruumlnuumlr ve muhtemel rezerv haline getirilmeyen alanlar dataksir edilir

III Grup madenlerde projede uumlretilmesi oumlngoumlruumllen madenler iccedilin gerekli su miktarı vegaz debisi esas alınır Bu grup madenler rezervuar beslenme alanı ve havzanın tabiicircdengesini bozmayacak kapasitesini aşmayacak ve işletme tesislerini kapsayacak şekilderuhsatlandırılır

V Grup madenlerin uumlretimi işletme sertifikası ile yapılır Arama sertifikası suumlresisonuna kadar yapılan ccedilalışmaları iccedileren arama faaliyet raporu ve talep harcının oumldendiğinedair belge ile muumlracaatta bulunulması halinde işletme sertifikası hakkı doğar

İşletme sertifikası suumlresi beş yıl olup bu suumlre uzatılabilirV Grup madenlerin uumlretimi arazi yuumlzeyinden toplanarak yapılır Bu madenlerin

işletilmesi iccedilin yarma galeri gibi faaliyette bulunulmasının gerekmesi durumunda en az birmaden muumlhendisi tarafından işletme projesi hazırlanarak Genel Muumlduumlrluumlkten izin alınmasızorunludur

Goumlruumlnuumlr rezervi belirlenen alanlar uumlzerine maden işletmeciliğine engel olacak şekildebaşka grup işletme ruhsatı verilemez Ancak farklı gruptaki ruhsat taleplerinin aynı kişiye aitolması veya talep sahiplerinin aralarında mutabakat sağladıklarını belgelemeleri halinde buşart aranmaz

Aynı alanda ayrı veya aynı gruplara ait ruhsat faaliyetlerinin ccedilakışmasından dolayıruhsat sahipleri arasında uyuşmazlık ccedilıkması veya kendi aralarında mutabakatsağlayamamaları halinde Bakanlık projeler uumlzerinde veveya yerinde inceleme yaparİnceleme sonucunda bu alanda ayrı ayrı ccedilalışma imkacircnının tespiti halinde ccedilalışma esaslarıBakanlıkccedila belirlenir Bu muumlmkuumln değilse oumlncelik hakkı esas alınarak faaliyete izin verilir

Kanunun 7 nci Maddesine goumlre alınması gerekli izinler iccedilin ruhsat tarihinden itibarenuumlccedil ay iccedilinde muumlracaat edilmesi zorunludur Aksi taktirde teminat irad kaydedilir İzinlerinalınmasından itibaren işletme izni verilir Bu iznin verildiği tarihten itibaren bir yıllık suumlreiccedilinde ruhsat sahibi madeni işletmeye almak zorundadır Bu suumlrede işletmeye alınmayanruhsat sahalarında ccedilalışılmayan her yıl iccedilin projede belirtilen uumlretim miktarının 10lsquouuumlzerinden Devlet hakkı alınır Ancak kamu kurumlarınca işletilen bor tuzu ve Ereğli KoumlmuumlrHavzasındaki taşkoumlmuumlruuml ruhsatları iccedilin bu huumlkuumlm uygulanmaz

Beş yıllık suumlrede muumlcbir sebepler ve beklenmeyen haller dışında uumlccedil yıldan fazlauumlretim yapılmayan ruhsatlar teminatları irad kaydedilerek iptal edilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

35

Ereğli Koumlmuumlr Havzasındaki taşkoumlmuumlruuml ve 2840 sayılı Bor Tuzları Trona ve AsfaltitMadenleri ile Nuumlkleer Enerji Ham Maddelerinin İşletilmesini Linyit ve Demir SahalarınınBazılarının İadesini Duumlzenleyen Kanunda sayılan bor tuzu toryum ve uranyum madenleriiccedilin bu Maddede yazılı suumlreler uygulanmaz

İşletme FaaliyetiMadde 29- İşletme faaliyeti projesine ve Kanunun ilgili huumlkuumlmlerine goumlre yuumlruumltuumlluumlrİşletme projeleri ve değişiklikleri uygulamaya konulmadan oumlnce Genel Muumlduumlrluumlk

onayının alınması zorunludur Aksi takdirde faaliyet durdurulurİşletme accedilısından tehlikeli durumların tespiti halinde bu halleri gidermek iccedilin ruhsat

sahibine altı aya kadar suumlre verilir muumlcbir sebepler dışında bu suumlre uzatılmaz Bu suumlresonunda projeye uygun faaliyette bulunulmaması veya tehlikeli durumun ortadankaldırılmaması halinde teminat irad kaydedilerek işletme faaliyeti durdurulur

Ruhsat sahibi her yıl Nisan ayı sonuna kadar bir oumlnceki yıl iccedilinde gerccedilekleştirdiğiişletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunu veişletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri Genel Muumlduumlrluumlğe vermekleyuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminat irad kaydedilirYuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyet durdurulur

I Grup (a) bendi madenler iccedilin ruhsat sahibi her yıl nisan ayı sonuna kadar bir oumlncekiyıl iccedilinde gerccedilekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili satış bilgi formunu faaliyet bilgi formunuil oumlzel idaresine vermekle yuumlkuumlmluumlduumlr Yuumlkuumlmluumlluumlğuumln yerine getirilmemesi halinde teminatil oumlzel idaresi hesabına irad kaydedilir Yuumlkuumlmluumlluumlk yerine getirilinceye kadar faaliyetdurdurulur

Teknik NezaretMadde 31- Maden uumlretimi bir maden muumlhendisi nezaretinde yapılır Maden

muumlhendisinin daimicirc olarak istihdam edileceği işletme buumlyuumlkluumlğuuml ile istihdam usul ve esaslarıBakanlıkccedila ccedilıkarılacak youmlnetmelikle belirlenir İşletmede istihdam edilen maden muumlhendisi4857 sayılı İş Kanununun 82 nci Maddesinde belirtilen iş guumlvenliği ile goumlrevli muumlhendisveya teknik elemanların uumlstlendiği goumlrev ve sorumluluğu da yerine getirir

Maden muumlhendisi istihdamı veya nezareti gerccedilekleşmeden uumlretim yapılması halinderuhsat teminatı irad kaydedilerek faaliyet durdurulur Maden muumlhendisi istihdamınezaretisağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir

Pasa Bakiye Yığını ve Cuumlrufların MuhafazasıMadde 36- Madencilik ve muumlteakip safhalarındaki faaliyetler sırasında cevher metal

veya ekonomik değer ihtiva eden guumlnuumln şartlarında teknik veya ekonomik değerlendirmesimuumlmkuumln olmayan pasa zenginleştirme bakiye yığını ve cuumlruflar ccedilevre kirliliği accedilısındanmahzur teşkil etmiyorsa geccedilirildikleri son işlemden ccedilıktıkları şekliyle ayrı ayrı muhafazaedilir Bu bakiye ve pasa yığınlarının miktarları fizikicirc oumlzellikleri usuluumlne goumlre alınmışnumunelerin analiz raporları ve doumlkuumlm alanları faaliyet raporları placircn ve haritalardagoumlsterilir İşletme ruhsatının herhangi bir sebeple sona ermesi halinde sahadan uumlretilmişmadenlerin pasa bakiye yığınları ve cuumlrufların ruhsat sahibince nakledilmesi iccedilin buKanunda zikredilen muumlcbir sebepler dışında altı aylık suumlre verilir Bu suumlre iccedilerisindenakledilmeyen ve ekonomik değeri olan madenler valilik tarafından ihale edilerek satılırSatıştan sağlanan gelir oumlzel idareye aktarılır Ekonomik değeri olmayan Maddeler iccedilin 32 nciMadde huumlkuumlmleri uygulanır Birinci fıkraya aykırı hareket edenlerin teminatları iradkaydedilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

36

22 İş Kanunu

Son haliyle iş kanunu 4857 sayı ve 22052003 tarihinde kabul edilerek 10062003tarih ve 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır Buna goumlre iş kanunun mermerciliksektoumlruumlnuuml ilgilendiren maddelerini şu şekilde sıralamak muumlmkuumlnduumlr

Genel HuumlkuumlmlerAmaccedil ve KapsamMADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş soumlzleşmesine dayanarak

ccedilalıştırılan işccedililerin ccedilalışma şartları ve ccedilalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarınıduumlzenlemektir

Bu Kanun 4 uumlncuuml maddedeki istisnalar dışında kalan buumltuumln işyerlerine bu işyerlerininişverenleri ile işveren vekillerine ve işccedililerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır

İşyerleri işverenler işveren vekilleri ve işccedililer 3 uumlncuuml maddedeki bildirim guumlnuumlnebakılmaksızın bu Kanun huumlkuumlmleri ile bağlı olurlar

MADDE 2- Bir iş soumlzleşmesine dayanarak ccedilalışan gerccedilek kişiye işccedili işccedili ccedilalıştırangerccedilek veya tuumlzel kişiye yahut tuumlzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren işccedili ileişveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir İşveren tarafından mal veya hizmet uumlretmekamacıyla maddicirc olan ve olmayan unsurlar ile işccedilinin birlikte oumlrguumltlendiği birime işyeri denir

İşverenin işyerinde uumlrettiği mal veya hizmet ile nitelik youmlnuumlnden bağlılığı bulunan veaynı youmlnetim altında oumlrguumltlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme ccedilocuk emzirmeyemek uyku yıkanma muayene ve bakım beden ve meslekicirc eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araccedillar da işyerinden sayılır

İşyeri işyerine bağlı yerler eklentiler ve araccedillar ile oluşturulan iş organizasyonukapsamında bir buumltuumlnduumlr

İşveren adına hareket eden ve işin işyerinin ve işletmenin youmlnetiminde goumlrev alankimselere işveren vekili denir İşveren vekilinin bu sıfatla işccedililere karşı işlem veyuumlkuumlmluumlluumlklerinden doğrudan işveren sorumludur

Bu Kanunda işveren iccedilin oumlngoumlruumllen her ccedileşit sorumluluk ve zorunluluklar işverenvekilleri hakkında da uygulanır İşveren vekilliği sıfatı işccedililere tanınan hak veyuumlkuumlmluumlluumlkleri ortadan kaldırmaz

Bir işverenden işyerinde yuumlruumlttuumlğuuml mal veya hizmet uumlretimine ilişkin yardımcıişlerinde veya asıl işin bir boumlluumlmuumlnde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş iccedilin goumlrevlendirdiği işccedililerini sadece bu işyerindealdığı işte ccedilalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-altişveren ilişkisi denir Bu ilişkide asıl işveren alt işverenin işccedililerine karşı o işyeri ile ilgiliolarak bu Kanundan iş soumlzleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu işsoumlzleşmesinden doğan yuumlkuumlmluumlluumlklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur

Asıl işverenin işccedililerinin alt işveren tarafından işe alınarak ccedilalıştırılmaya devamettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha oumlnce o işyerinde ccedilalıştırılan kimse ile altişveren ilişkisi kurulamaz Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisininmuvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işccedilileri başlangıccediltan itibaren asılişverenin işccedilisi sayılarak işlem goumlruumlrler İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerleuzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş boumlluumlnerek alt işverenlere verilemez

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

37

İş Yerini Bildirme

MADDE 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran her ne suretleolursa olsun devralan ccedilalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi birsebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren işyerinin unvan ve adresiniccedilalıştırılan işccedili sayısını ccedilalışma konusunu işin başlama veya bitme guumlnuumlnuuml kendi adını vesoyadını yahut unvanını adresini varsa işveren vekili veya vekillerinin adı soyadı veadreslerini bir ay iccedilinde boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır

Alt işveren bu sıfatla mal veya hizmet uumlretimi iccedilin meydana getirdiği kendi işyeri iccedilinbirinci fıkra huumlkmuumlne goumlre bildirim yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

MADDE 5 - İş ilişkisinde dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din vemezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz

İşveren esaslı sebepler olmadıkccedila tam suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında kısmicirc suumlreliccedilalışan işccediliye belirsiz suumlreli ccedilalışan işccedili karşısında belirli suumlreli ccedilalışan işccediliye farklı işlemyapamaz

İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkccedila bir işccediliye işsoumlzleşmesinin yapılmasında şartlarının oluşturulmasında uygulanmasında ve sonaermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz

Aynı veya eşit değerde bir iş iccedilin cinsiyet nedeniyle daha duumlşuumlk uumlcretkararlaştırılamaz

İşccedilinin cinsiyeti nedeniyle oumlzel koruyucu huumlkuumlmlerin uygulanması daha duumlşuumlk biruumlcretin uygulanmasını haklı kılmaz

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerine aykırı davranıldığındaişccedili doumlrt aya kadar uumlcreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığıhaklarını da talep edebilir 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi huumlkuumlmlerisaklıdır 20 inci madde huumlkuumlmleri saklı kalmak uumlzere işverenin yukarıdaki fıkra huumlkuumlmlerineaykırı davrandığını işccedili ispat etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ancak işccedili bir ihlalin varlığı ihtimaliniguumlccedilluuml bir biccedilimde goumlsteren bir durumu ortaya koyduğunda işveren boumlyle bir ihlalin mevcutolmadığını ispat etmekle yuumlkuumlmluuml olur

İş Yerinin veya Bir Boumlluumlmuumlnuumln Devri

MADDE 6 ndash İş yeri veya iş yerinin bir boumlluumlmuuml hukukicirc bir işleme dayalı olarak başkabirine devredildiğinde devir tarihinde iş yerinde veya bir boumlluumlmuumlnde mevcut olan işsoumlzleşmeleri buumltuumln hak ve borccedilları ile birlikte devralana geccediler

Devralan işveren işccedilinin hizmet suumlresinin esas alındığı haklarda işccedilinin devredenişveren yanında işe başladığı tarihe goumlre işlem yapmakla yuumlkuumlmluumlduumlr

Yukarıdaki huumlkuumlmlere goumlre devir halinde devirden oumlnce doğmuş olan ve devirtarihinde oumldenmesi gereken borccedillardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlarAncak bu yuumlkuumlmluumlluumlklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yılile sınırlıdır Tuumlzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tuumlruumlnuumln değişmesiyle sona ermehalinde birlikte sorumluluk huumlkuumlmleri uygulanmaz

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

38

23 Mali İşlemler

Gelir Vergisi Kanunu huumlkuumlmleri uyarınca muumlkellefiyet tesisini gerektiren bir olayınoluşması muumlkellefiyetle ilgili değişikliklerin olması ve muumlkellefiyetin herhangi bir nedenlesona ermesi gibi durumlarda muumlkelleflerin nasıl bir yol izleyeceği ve hangi belgeleri bağlıbulundukları vergi dairesine ibraz edecekleri hususlarına yer verilmiştir Her şeyin birbaşlangıcı ve bitişi olduğu gibi vergilendirmede de muumlkellefiyetin başlaması devamı ve sonaerme suumlreccedilleri vardır Gelir vergisinde muumlkellefiyet muumlkellefiyeti gerektiren hukukidurumun oluşmasıyla başlar devam eder ve gerekli şartların oluşmasıyla sona erer

231 Muumlkellefiyet Başlangıcı

Gelir vergisi muumlkelleflerinin ticari sınai veya zirai bir işle ilgili fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaları veya mesleki bilgiye ve ihtisasa dayanan bir meslek ya da sanat faaliyetiyleuğraşmaları bu kişilerin vergi muumlkellefi olmalarını gerektirir Fiili olarak ccedilalışmayabaşlamaktan kasıt muumlkellefin faaliyetine başladığını goumlsteren bazı şartların oluşmasıdır Buşartlar tuumlccarlar ve serbest meslek erbabı iccedilin farklılık goumlstermektedir

2311 Tuumlccarlarda İşe Başlama Belirtileri

Bir işyeri accedilmak (İşyeri accedilmaktan maksat belli bir yerde bilfiil ticari veya sınaifaaliyete geccedilmek demektir Bir yerin ne maksatla olursa olsun sadece tutulmuşolması veya iccedilinde tertibat ve tesisat yapılmakta bulunması işyerinin accedilıldığınıgoumlstermez)

İşyeri accedilılmamış olsa bile ticaret siciline veya mesleki bir teşekkuumllekaydolunmak

Kazanccedilları basit usulde tespit edilen tuumlccarlar iccedilin işle bilfiil uğraşmayabaşlanması

Yukarıda sayılan şartlardan herhangi birinin gerccedilekleşmiş olması muumlkellefiyette işebaşlanıldığını goumlsterir

2312 Serbest Meslek Erbabı İccedilin İşe Başlama Belirtileri

Muayenehane yazıhane atelye gibi oumlzel işyerleri accedilmak Ccedilalışılan yere mesleki faaliyette bulunulduğunu ifade eden tabelalar ve levhalar

asmak Her ne şekilde olursa olsun devamlı olarak mesleki faaliyette bulunduğunu

goumlsteren ilanlar yapmak Serbest olarak mesleki faaliyette bulunmak uumlzere mesleki bir birlik veya

mesleki bir odaya kayıt yaptırmak (Bu şekilde birlik veya odaya kayıtyaptıranlar herhangi bir nedenle mesleki faaliyet yapmayacak ise bu durumuvergi dairesine bildirmek zorundadır)

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

39

232 İşe Başlama İşi Bırakma ve Muumlkellefiyette Meydana GelenDeğişikliklerde Bildirim Şekli

İşe başlama işi bırakma ve muumlkellefiyette meydana gelen değişikliklerde bildirimlerinyazılı olması esastır Bunun istisnası defter ve belge tutmaya mecbur olmayanmuumlkelleflerden okuma yazma bilmeyenlerin bildirimlerini soumlzluuml olarak yapabilmesidir Soumlzluumlbildirimler tutanakla tespit edilir Yazılı bildirimler posta ile taahhuumltluuml olarak goumlnderilebilirBu durumda bildirimin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme tarihi olarak kabuledilir

2321 Gelir Vergisi Muumlkelleflerinin Bağlı Olduğu Vergi Dairesi

Bağlı bulunulan vergi dairesi gelir vergisi muumlkellefiyetinde muumlkellefin işyeri veya işmerkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir Gelir vergisi muumlkelleflerinin beyannameleriniverecekleri vergi daireleri aşağıda goumlsterilmiştir

Gelir vergisi muumlkellefleri işyerinin veya iş merkezinin bulunduğu yer vergidairesi

Gelirleri sadece zirai kazanccedil uumlcret gayrimenkul sermaye iradı menkul sermayeiradı ve diğer kazanccedil ve iratlardan veya bunların birkaccedilından veya tamamındanibaret olan muumlkellefler ikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Belli bir işyeri bulunmaksızın ccedilalışan ticaret ve serbest meslek erbabıikametgacirchlarının bulunduğu yer vergi dairesi

Vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanların tevkif edilen vergilerle ilgiliişlemlerinde oumldeme ve tahakkukun yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesi

233 İşe Başlamada Vergi Dairesine Başvuru

Muumlkellefiyetin başlaması iccedilin vergi dairelerinden ya da Gelir İdaresi Başkanlığırsquonıninternet sitesi olan wwwgibgovtr adresinden elde edilen işe başlama bildirim formununoldurulması ve forma eklenecek belgeler ile birlikte vergi dairesi sicil yoklama servisinemuumlracaat edilmesi gerekmektedir Gerccedilek kişilerde işe başlama bildirimleri işe başlamatarihinden itibaren 10 guumln iccedilinde kendilerince veya 1136 sayılı Avukatlık Kanununa goumlreruhsat almış avukatlar veya 3568 sayılı kanununa goumlre yetki almış meslek mensuplarıncailgili vergi dairesine yapılır

2331 Gerccedilek Kişiler İccedilin İşe Başlamada Aranacak Belgeler

İşe başlamabırakma bildirimi Onaylı nuumlfus cuumlzdan sureti (Muumlkellefin Vergi Dairesine bizzat başvurması

halinde nuumlfus cuumlzdanının fotokopisi Muumlduumlr Yardımcısı Şef veyagoumlrevlendirilecek bir memur tarafından aslı ile karşılaştırılarak ldquoAslınınAynıdırrdquo şeklinde tasdik edilir)

İkametgah senedi (Resimli)

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

40

Noter onaylı imza sirkuumlleri (Basit usulde vergilendirilenler hariccedil) Basit usulde vergilendirme talep eden muumlkelleflerden işyerinin kendisine ait

olması halinde emlak vergisine esas olan vergi değerini goumlsterir belediyedenalınacak onaylı bir belge işyerinin kiralanmış olması halinde ise kirakontratının bir oumlrneği

24 Ocak Ağzı Accedilma

Mermer ocak işletmeciliği diğer madencilik sektoumlrlerinde olduğu gibi risklerin ccedilokolduğu bir madencilik biccedilimidir Mermer ocak işletmeciliğine geccedililmeden bu risklerinminimum seviyeye duumlşuumlruumllmesi iccedilin gerekli tuumlm verilerin detaylı olarak accedilığakavuşturulması gereklidir Bilindiği gibi madencilik geri doumlnuumlşuuml oldukccedila maliyetli olan birsektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmaların bilinccedilli ve uzman kişilerce yapılması oumlnemlidir Yatağındurumu teknik olarak belirlenmelidir

241 Mermer Ocak İşletmeciliğinde Oumln Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama mermer ruhsatının alınması ve yer tespitininsağlıklı bir şekilde yapılmasıdır Bu işlemlerden sonra sahada bir takım ccedilalışmalaryapılmalıdır Bu ccedilalışmalar şunlardır

Genel ccedilalışmalar Detay ccedilalışmalar Pilot ccedilaptaki ccedilalışmalar

2411 Genel Ccedilalışmalar

Mermer ocak işletmeciliğinde ilk aşama sahanın oumlzelliklerinin teknik elemanlartarafından belirlenmesidir Bu amaccedilla mermer sahasında makraskobik birtakım ccedilalışmalaryapılır Mermercilik sektoumlruumlnde bu ccedilalışmalar detaylı olarak yapılmadan işletmeye geccedilildiğibilinen bir gerccedilektir Genel ccedilalışmalar sırasında sahada şu işlemler yapılmalıdır

Teknik elemanlarca sahada jeolojik goumlzlemler yapılarak yaklaşık rezerv tespitisahada bulunan kayaccedilların yapısı yol su iklim şartları elektrik durumu işccedilitemini

Mermer tabakası uumlzerinde bulunan dekapaj veya değişikliğe uğramış boumllgeninkalınlığı

Sahada bulunan mermerin renk desen sertliği kristal yapısı ve renklerinsahadaki değişim durumu

Mermer sahasında bulunabilecek ccedilatlaklar ve fay hatları Mermerin iccedilerisinde bulunabilecek ccedilatlaklar fissuumlrler ve bunların aralıkları Sahada kabaca blok alınıp alınamayacağı Mermer iccedilinde bulunabilecek yabancı minerallerin makroskobik olarak

belirlenmesi

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

41

Mermer ocak işletmeciliğinde oumlzellikle dikkat edilmesi gereken iki unsurbulunmaktadır Birincisi mermer sahasından blok mermer alınıp alınamayacağı ikincisi isealınabilecek blok mermerlerin kesilip kesilemeyeceğidir Ccedilok iyi blok verebilen bir mermersahası kesim problemi varsa ekonomik olarak değerlendirilemeyecektir Bu nedenle mermersahasının ekonomik değere sahip olması iccedilin bu iki ana unsurun bir arada bulunması gerekir

Mermer ocaklarında genellikle blok mermer uumlretilmek istenir ve bu şekilde ekonomikolabilir Ancak bazı durumlarda blok mermer vermeyen mermer sahaları da işletilmektedirOumlzellikle nadir bulunan mermerler iccedilin moloz diye adlandırılan mermer ocakları daişletilmektedir Buna oumlrnek olarak suumls eşyaları yapımında kullanılan oniks mermer ocaklarıekonomik olarak işletilebilmektedir

İşletilmek istenen mermer sahasının makraskobik oumlzellikleri detaylı olarakbelirlendikten sonra en iyi blok verebilecek ocak ağzı belirlenmeli ve mermer ocakişletmeciliğine buradan başlanmalıdır Ancak tuumlm bilgilerin sağlıklı olabilmesi iccedilin sahadayapılan ccedilalışmaların sağlıklı olması ve alınan numunelerin sahanın tuumlm oumlzelliklerini temsiletmesi gerekmektedir

Mermer sahasından alınana numuneler uumlzerinde kesme ve işleme deneyleri yapılarakkesim durumu tabakalaşma durumu renk ve desen durumu belirlenmelidir Bazı kayaccedillardakesim youmlnlerine goumlre bir takım oumlzelliklerde değişikler meydana gelebilmektedir Buaşamadan sonra yapılacak işlem ocakta ccedilıkarılacak mermerin bezeri mermerlerin fiyatanalizi ve piyasa araştırması yapmaktır Sahada bulunan mermerin kullanım yerleri vekullanış şekilleri belirlenmelidir Tuumlm bu hususlar detaylı olarak yapılmalıdır Aksi takdirdeyapılacak herhangi bir hata veya ihmal daha sonraki aşamalarda problemlerin doğmasınaneden olacaktır Madencilik yuumlksek yatırım gerektiren bir sektoumlrduumlr Yapılacak ccedilalışmalardabu husus goumlz ardı edilmemelidir

2412 Detay Ccedilalışmalar

İşletilmek istenen mermer sahasında makroskobik oumlzelliklere dayalı bilgiler detaylıolarak belirlendikten sonra uumlretilecek mermerin petroğrafik ve minerolojik oumlzelliklerininbelirlenmesi gerekir Sahadaki mermer oluşumunun iccedilersinde bulunabilecek yabancımineraller belirlenmeli ve bu minerallerin keme ve işleme aşamalarında ortayaccedilıkarabilecekleri problemler belirlenmelidir

Detay ccedilalışmalarda sahanın jeolojik olarak tanımlanması ve jeolojik haritasınınccedilıkartılması gereklidir Sahada bulunan litolojik birimler kırık-ccedilatlaklar ve fay hatları haritauumlzerine işaretlenmelidir Tabakalaşmanın belirlenebilmesi iccedilin harita uumlzerinden kesitlerccedilıkarılmalıdır

2413 Pilot Ccedilaptaki Ccedilalışmalar

Genel ve detay ccedilalışmaların olumlu sonuccedillar vermesinden sonra işletme durumunungerccedileğe yakın olarak ortaya ccedilıkarılmasıdır Ayrıntılı ccedilalışma ile ocak iccedilin en iyi yer tespitiyapıldıktan sonra belirlenen yerde pilot bir ocak accedilılmalı ve saha iccedilin durum değerlendirmesiyapılmalıdır Bu ccedilalışma ile ocak yeri accedilılmış ve ocaktan blok mermer alınıp alınamayacağıanlaşılmış olmaktadır

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

42

Pilot ccedilapta ocağın accedilılması ile sahada bulunan kayaccedilların yapısı tabakalaşma durumurenklerin youmlnlere goumlre değişimi eklem ve ccedilatlak sistemleri hakkında bilgi sahibiolunabilmektedir Ayrıca sahadan alınabilecek blok boyutları olumlu ve olumsuz olabilecektuumlm detaylar hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir Pilot ocağın accedilılması ile mermerinpazar durumunu oumlğrenme imkacircnı da olmaktadır Ayrıca tuumlm detaylar belli olduğundanolabilecek riskler en aza indirilmiş olmaktadır

242 Mermer Ocak Şekilleri

2421 Ocak İşletme Youmlnteminin Seccedililmesi

Bir mermer yatağının işletmeye alınmasını oluşturan ocak yerinin seccedilimi aşaması ilebirlikte yuumlruumltuumllmesi gereken en oumlnemli konulardan birisi de ocak işletme youmlntemininseccedilimidir Mermer ocağından blok uumlretimi uygulanan ocak işletme(uumlretim youmlntemine) ve buişte kullanılan makine ve donanıma doğrudan bağlıdır Buguumln iccedilin mermer işletmelerindeuygulanan işletme şekillerinin başlıcaları şunlardır

Bir ocak aynasından yapılan işletmeler Birden fazla ocak aynasından veya birleşik olarak yapılan işletmeler Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmeler Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Daire (anfitiyatro) şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmeler Yer altı (kapalı) işletmeler

243 Blok Ccedilıkarma Teknikleri

Mermer ocak işletmelerinde kullanılan uumlretim youmlntemleri kullanılan makine veekipmanlarla isimlendirilmişlerdir Hangi teknikle olura olsun amaccedil duumlzguumln geometrikşekilli ve buumlyuumlk boyutlu blok ccedilıkarmaktır Bu youmlntemlerden hiccedilbirisi tek başınakullanılmamaktadır Yani modern makinenin yanında eski youmlntemlerdeki alet ve ekipmanlarda kullanılmaktadır Dolayısıyla youmlntemler belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmentek başlarına blok ccedilıkarma teknikleri olamayacağı unutulmamalıdır Mermer ocakişletmelerinde uygulanan uumlretim tekniklerini şu ana başlıklar altında incelemek muumlmkuumlnduumlr

2431 Klasik Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

El ile blok ccedilıkarma tekniği Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarma tekniği Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarma tekniği Delme-kamalama blok ccedilıkarma tekniği Kanal accedilma makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği Kumlu tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

2432 Modern Makine ve Ekipmanlarla Yapılan Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Zincirli taş kesme makineleri ile blok ccedilıkarma youmlntemi Elmas tel kesme makineleri ile blok ccedilıkarma tekniği

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

43

2433 Deneme Aşamasındaki Mermer Ccedilıkarma Teknikleri

Lazer ışınları ile mermer ccedilıkarma tekniği Basınccedillı su ile(su jeti) kesme uumlretim youmlntemi Ateş ile yakma blok ccedilıkarma tekniği

244 Dekapajın (Oumlrtuuml Tabakasının) Kaldırılması

Dekapaj madencilik soumlzluumlğuumlnde ldquoaccedilık işletme projesine goumlre maden yatağınınuumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuuml tabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesitaşınması toprak harmanına doumlkuumllmesi serilmesi harman sahasının duumlzeltilmesi toprakharmanı ve kademe yollarının yapımı ve bakımı gibi muhtelif ameliyeleri kapsayanişlemlerin tuumlmuumlrdquo olarak tanımlanmaktadır

Mermer ocak işletmeciliğinde de faydalı damara ulaşmak iccedilin mermer kuumltlesiuumlzerindeki toprak oumlrtuumlsuuml ve yabancı maddeleri kaldırmak dekapaj olarakisimlendirilmektedir Mermer yataklarının yuumlzeyde veya yuumlzeye yakın boumllgelerdebulunmalarından dolayı uumlzerlerinde fazla miktarda oumlrtuuml tabakası yoktur Ancak mermerocaklarında oluşum itibari ile bozulmuş olan alterasyon zonunun kalınlığının bazen az bazıdurumlarda ise fazla kalın olabilmektedir Bu gibi durumlarda alterasyon zonunu kaldırmakoldukccedila maliyetli olmaktadır

Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk mostralar vermektedir Mostra yeryuumlzuumlnde birmadenin accedilığa ccedilıkmış ve ccedilıplak goumlz ile goumlruumllen kısmı yani maden yatağının yuumlzeyi ileyeryuumlzuumlnuumln ara kesitidir Uumlzerinde oumlrtuuml tabakası bulunmayan mermer ocaklarında hemenuumlretime başlamak muumlmkuumlnduumlr Oumlrtuuml tabakası bulunan mermer ocaklarında ise yapılacakişlem oumlrtuuml tabakasının kazı ve yuumlkleme makineleri ile temizlenmesi ve daha sonra uumlretimegeccedililmesidir Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilin greyderler dozerlerkepccedileler kırıcılar ekskavatoumlrler kamyonlar kullanılabilir

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplandırarakverilen boşlukları doldurarak değerlendiriniz

A OBJEKTİF TESTLER (OumlLCcedilME SORULARI)

1 Mermercilik sektoumlruumlnuuml birinci derecede ilgilendiren kanun aşağıdakilerdenhangisidir

A) Orman KanunuB) Turizm KanunuC) Ccedilevre KanunuD) Maden Kanunu

2 Mermer Dekoratif taşlar Traverten Kalker Dolomit Kalsit Granit SiyenitAndezit Bazalt ve benzeri taşlar maden kanununa goumlre hangi gruba girer

A) I Grup madenlerB) II Grup madenlerC) IIIGrup madenlerD) IV Grup madenler

3 ldquoMaden hakkı iccedilin ilk muumlracaat edene tanınan oumlncelikrdquo aşağıdaki tanımlardanhangisini ifade eder

A) Takadduumlm hakkıB) Arama hakkıC) İşletme izniD) İşletme ruhsatı

4 ldquoİşletmelerin tekniğine ve emniyet nizamnamelerine uygun olarak yuumlruumltuumllmesininkontroluumlrdquo aşağıdakilerden hangisini ifade eder

A) TaksirB) NezaretC) NezaretccediliD) Muumlnfesih

5 Ccedilevresel etki değerlendirmesi işlemleri hangi bakanlık tarafından yuumlruumltuumlluumlrA) Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlığıB) Sağlık BakanlığıC) Ccedilevre ve Orman BakanlığıD) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

6 Maden hakları ile ilgili buumltuumln faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerinegetirilmesini kontrol ve denetimini yapmak ve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve malikonuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmış bakanlık hangisidir

A) Ccedilevre ve Orman BakanlığıB) Maliye BakanlığıC) Sanayi ve Ticaret BakanlığıD) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

7 Gerccedilek kişiler iccedilin işe başlamada gerekli belgelerden hangisi zorunlu değildirA) a)İşe başlamabırakma bildirimiB) b)Onaylı nuumlfus cuumlzdan suretiC) c)İkametgacirch senediD) Tuumlzuumlk ve yerel gazete ilanı

8 Aşağıdakilerden hangisi mermer ocak işletmeciliğinde uumlretime geccedililirken yapılan ilkaşamalardan değildir

A) Mermer ruhsatının alınmasıB) Yer tespitinin yapılmasıC) Basamak oluşturulmasıD) Atık alnının tespiti

9 Aşağıdakilerden hangisi mermer ocak işletme şekillerinden değildirA) Bir ocak aynasından yapılan işletmelerB) Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmelerC) Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmelerD) Galeri tipi işletmeler

10 Aşağıdakilerden hangisi modern makine ve ekipmanlarla yapılan mermer ccedilıkarmatekniklerindendir

A) Tel keme makineleri ile blok ccedilıkarmaB) Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarmaC) Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarmaD) Delme-kamalama blok ccedilıkarma

Doğru-Yanlış Tipi Sorular (DY)

() 11 Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları arzınmuumllkiyetine tabi değildir

() 12 Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilemez

() 13 Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır

() 14 Atık artık ve yakıtların arıtılması uzaklaştırılması zararsız hale getirilmesi veithali ile ilgili denetimler Ccedilevre Genel Muumlduumlrluumlğuumlrsquonce yapılır

46

() 15 Suumlresi bir yıl ve daha fazla olan iş soumlzleşmelerinin yazılı şekilde yapılmasızorunludur

Aşağıdaki boşlukları uygun soumlzcuumlklerle doldurunuz

16 İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgilihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipizin alınarak yapılır

17 Gerccedilekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu ccedilevre sorunlarına yol accedilabilecekkurum kuruluş ve işletmeler helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip raporuhazırlarlar

18 Accedilık işletme projesine goumlre maden yatağının uumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuumltabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesi taşınmasınahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip denir

19 Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipvermektedir

20 Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilinhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip kullanılabilir

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

47

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Değerli oumlğrencimiz Mermer Blok Uumlretimi moduumlluumlnuuml bitirmiş durumdasınız Eğer bumoduumlluuml başarı ile tamamladıysanız burada elde ettiğiniz yeterlilikleri bundan sonrakimoduumlllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız Bu konuların daha birccedilok kez karşınızaccedilıkacağının farkında olarak burada kazandırılan yeterliliklerinizi geliştirmek ve guumlncelgelişmeleri takip etmek alanınızda yetişmiş bir eleman olmanızı sağlayacaktır

MODUumlL DEĞERLENDİRME

48

CEVAP ANAHTARLARIOumlĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 A

4 D

5 C

6 B

7 A

8 C

9 D

10Jeolojiksuumlreccediller

11 Uumlretim

12 30

13 50-60

14 D

15 D

CEVAP ANAHTARLARI

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

45

6 Maden hakları ile ilgili buumltuumln faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesini ve vecibelerin yerinegetirilmesini kontrol ve denetimini yapmak ve youmlnlendirmek iccedilin teknik ve malikonuları yerinde incelemek maksadıyla ihtisaslaşmış bakanlık hangisidir

A) Ccedilevre ve Orman BakanlığıB) Maliye BakanlığıC) Sanayi ve Ticaret BakanlığıD) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

7 Gerccedilek kişiler iccedilin işe başlamada gerekli belgelerden hangisi zorunlu değildirA) a)İşe başlamabırakma bildirimiB) b)Onaylı nuumlfus cuumlzdan suretiC) c)İkametgacirch senediD) Tuumlzuumlk ve yerel gazete ilanı

8 Aşağıdakilerden hangisi mermer ocak işletmeciliğinde uumlretime geccedililirken yapılan ilkaşamalardan değildir

A) Mermer ruhsatının alınmasıB) Yer tespitinin yapılmasıC) Basamak oluşturulmasıD) Atık alnının tespiti

9 Aşağıdakilerden hangisi mermer ocak işletme şekillerinden değildirA) Bir ocak aynasından yapılan işletmelerB) Duumlz aynadan yapılan kademeli işletmelerC) Yarım ay şeklinde yapılan bir kademeli veya ccedilok kademeli işletmelerD) Galeri tipi işletmeler

10 Aşağıdakilerden hangisi modern makine ve ekipmanlarla yapılan mermer ccedilıkarmatekniklerindendir

A) Tel keme makineleri ile blok ccedilıkarmaB) Patlayıcı maddelerle blok ccedilıkarmaC) Basınccedillı hava ile blok ccedilıkarmaD) Delme-kamalama blok ccedilıkarma

Doğru-Yanlış Tipi Sorular (DY)

() 11 Madenler Devletin huumlkuumlm ve tasarrufu altında olup iccedilinde bulundukları arzınmuumllkiyetine tabi değildir

() 12 Maden ruhsatları ve buluculuk hakkı devredilemez

() 13 Arama ruhsatı ve sertifika suumlresi uumlccedil yıldır

() 14 Atık artık ve yakıtların arıtılması uzaklaştırılması zararsız hale getirilmesi veithali ile ilgili denetimler Ccedilevre Genel Muumlduumlrluumlğuumlrsquonce yapılır

46

() 15 Suumlresi bir yıl ve daha fazla olan iş soumlzleşmelerinin yazılı şekilde yapılmasızorunludur

Aşağıdaki boşlukları uygun soumlzcuumlklerle doldurunuz

16 İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgilihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipizin alınarak yapılır

17 Gerccedilekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu ccedilevre sorunlarına yol accedilabilecekkurum kuruluş ve işletmeler helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip raporuhazırlarlar

18 Accedilık işletme projesine goumlre maden yatağının uumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuumltabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesi taşınmasınahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip denir

19 Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipvermektedir

20 Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilinhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip kullanılabilir

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

47

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Değerli oumlğrencimiz Mermer Blok Uumlretimi moduumlluumlnuuml bitirmiş durumdasınız Eğer bumoduumlluuml başarı ile tamamladıysanız burada elde ettiğiniz yeterlilikleri bundan sonrakimoduumlllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız Bu konuların daha birccedilok kez karşınızaccedilıkacağının farkında olarak burada kazandırılan yeterliliklerinizi geliştirmek ve guumlncelgelişmeleri takip etmek alanınızda yetişmiş bir eleman olmanızı sağlayacaktır

MODUumlL DEĞERLENDİRME

48

CEVAP ANAHTARLARIOumlĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 A

4 D

5 C

6 B

7 A

8 C

9 D

10Jeolojiksuumlreccediller

11 Uumlretim

12 30

13 50-60

14 D

15 D

CEVAP ANAHTARLARI

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

46

() 15 Suumlresi bir yıl ve daha fazla olan iş soumlzleşmelerinin yazılı şekilde yapılmasızorunludur

Aşağıdaki boşlukları uygun soumlzcuumlklerle doldurunuz

16 İmar alanları iccedilinde kalan madencilik faaliyetleri ilgilihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipizin alınarak yapılır

17 Gerccedilekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu ccedilevre sorunlarına yol accedilabilecekkurum kuruluş ve işletmeler helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip raporuhazırlarlar

18 Accedilık işletme projesine goumlre maden yatağının uumlzerindeki veya kontağındaki oumlrtuumltabakasının gevşetilmesi kazılması yuumlklenmesi taşınmasınahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip denir

19 Mermer yatakları genellikle buumlyuumlk helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipvermektedir

20 Mermer ocaklarındaki oumlrtuuml tabakasını kaldırmak iccedilinhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip kullanılabilir

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz Yanlış cevapladığınız konularla ilgili konuyu tekrarlayınızBaşarılıysanız bir sonraki boumlluumlme geccediliniz

47

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Değerli oumlğrencimiz Mermer Blok Uumlretimi moduumlluumlnuuml bitirmiş durumdasınız Eğer bumoduumlluuml başarı ile tamamladıysanız burada elde ettiğiniz yeterlilikleri bundan sonrakimoduumlllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız Bu konuların daha birccedilok kez karşınızaccedilıkacağının farkında olarak burada kazandırılan yeterliliklerinizi geliştirmek ve guumlncelgelişmeleri takip etmek alanınızda yetişmiş bir eleman olmanızı sağlayacaktır

MODUumlL DEĞERLENDİRME

48

CEVAP ANAHTARLARIOumlĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 A

4 D

5 C

6 B

7 A

8 C

9 D

10Jeolojiksuumlreccediller

11 Uumlretim

12 30

13 50-60

14 D

15 D

CEVAP ANAHTARLARI

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

47

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Değerli oumlğrencimiz Mermer Blok Uumlretimi moduumlluumlnuuml bitirmiş durumdasınız Eğer bumoduumlluuml başarı ile tamamladıysanız burada elde ettiğiniz yeterlilikleri bundan sonrakimoduumlllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız Bu konuların daha birccedilok kez karşınızaccedilıkacağının farkında olarak burada kazandırılan yeterliliklerinizi geliştirmek ve guumlncelgelişmeleri takip etmek alanınızda yetişmiş bir eleman olmanızı sağlayacaktır

MODUumlL DEĞERLENDİRME

48

CEVAP ANAHTARLARIOumlĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 A

4 D

5 C

6 B

7 A

8 C

9 D

10Jeolojiksuumlreccediller

11 Uumlretim

12 30

13 50-60

14 D

15 D

CEVAP ANAHTARLARI

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

48

CEVAP ANAHTARLARIOumlĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 A

4 D

5 C

6 B

7 A

8 C

9 D

10Jeolojiksuumlreccediller

11 Uumlretim

12 30

13 50-60

14 D

15 D

CEVAP ANAHTARLARI

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

49

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 A

4 B

5 C

6 D

7 D

8 C

9 D

10 A

11 D

12 Y

13 D

14 D

15 D

16Yerel

merciiden

17Ccedilevresel etki

değerlendirme

18 Dekapaj

19 Mostralar

20

greyderlerdozerlerkepccedilelerkırıcılar

ekskavatoumlrlerkamyonlar

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA

50

KAYNAKCcedilA

Ccedilalışma İstatistikleri Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) Yayını

Ccedilevre Kanunu Kanun Numarası2872 Kabul Tarihi 981983 YayımlandığıRGazete Tarih 1181983 Sayı 18132 Ankara

4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi 22052003 Resmi Gazete tarih ve sayısı10062003 25134

GOumlK İ Mermer Kesme ve İşleme Makineleri Yayımlanmamış Ders Notu Afyonkarahisar 2000

Maden Kanunu 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Yuumlruumlrluumlk Tarihi(15061985 Tarih 18785 Sayılı Resmi Gazete)

ONARGAN T KOumlSE H ldquoMermerrdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi MuumlhendislikFakuumlltesi Yayınları No220 İzmir 1997

Orman Kanunu Kanun Numarası 6831 Kabul Tarihi 3181956

OumlZKILICcedil Ouml İş sağlığı ve guumlvenliği Youmlnetim sistemleri ve Risk Değerlendirmemetodolojileri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Ankara 2007

Yeraltı ve Yeruumlstuuml Maden İşletmelerinde Sağlık ve Guumlvenlik YoumlnetmeliğiResmi Gazete Tarihi 21022004 Resmi Gazete Sayısı 25380

httpwwwisguvenliginet

wwwgibgovtr

KAYNAKCcedilA