mermer ocaklarinda kullanilan zİncİrlİ kesme makİnelerİnİn

T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MERMER OCAKLARINDA KULLANILAN ZİNCİRLİ KESME MAKİNELERİNİN PERFORMANSININ ARAŞTIRILMASI

Muhammed Ali ÇALIŞKAN

Danışman Prof. Dr. Hüseyin YAVUZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA - 2018

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................... i ÖZET ......................................................................................................................................... iii ABSTRACT .............................................................................................................................. iv TEŞEKKÜR .............................................................................................................................. v ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................................. vi ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................................................ ix SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .......................................................................... xii 1. GİRİŞ..................................................................................................................................... 1 2. LİTERATÜR ÖZETİ .......................................................................................................... 9 3. MATERYAL VE YÖNTEM .............................................................................................. 12

3.1. Doğaltaşların Fiziko-Mekanik Özelliklerini Belirleme Yöntemleri .... 15 3.1.1. Birim hacim ağırlık deneyi ........................................................................ 15 3.1.2. Görünür porozite deneyi ........................................................................... 16 3.1.3. Sertlik (Schmidt çekici) deneyi ............................................................... 16 3.1.4. Sonik hız - P dalga hızı deneyi ................................................................. 17 3.1.5. Tek eksenli sıkışma dayanımı deneyi ................................................... 18 3.1.6. Pasa irilik katsayısının bulunması ......................................................... 19

3.2. Arazi Çalışmaları .................................................................................................... 21 3.2.1. Tureks (Diana Royal-Cappuccino) bej mermer ocağı .................... 21 3.2.1.1 Genel ölçüm ve gözlemler ............................................................. 28 3.2.2. Adalya (Adonis) bej mermer ocağı ........................................................ 31 3.2.2.1 Genel ölçüm ve gözlemler ............................................................. 38 3.2.3. Demmer (Demireller Denizli-Kaklık) traverten ocağı ................... 42 3.2.3.1 Genel ölçüm ve gözlemler ............................................................. 48 3.2.4. Natürelmar limra ocağı .............................................................................. 50 3.2.4.1 Genel ölçüm ve gözlemler ............................................................. 56 3.2.5. Makine performansı araştırma yöntemi ............................................. 58

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE ANALİZLER ............................................................. 61 4.1. Doğaltaşların Fiziko-Mekanik Özellikleri ..................................................... 61 4.2. Tureks Bej Mermer Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve Analizi ....................................................................................................................... 62

4.2.1. Dalış kesimi .................................................................................................... 62 4.2.2. Ana kesim ........................................................................................................ 64 4.2.3. Tureks bej mermer ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme makinesi ile kesimde toz olarak zayi olan miktarın hesaplanması ve karşılaştırılması ........................................................ 68 4.3. Adalya Bej Mermer Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve Analizi ....................................................................................................................... 69

4.3.1. Dalış kesimi .................................................................................................... 69 4.3.2. Ana kesim ........................................................................................................ 71 4.3.3. Adalya bej mermer ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme makinesi ile kesimde toz olarak zayi olan miktarın hesaplanması ve karşılaştırılması ........................................................ 75 4.4. Demmer (Demireller Denizli-Kaklık) Traverten Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve Analizi ..................................................... 76

4.4.1. Dalış kesimi .................................................................................................... 76

ii

4.4.2. Ana kesim ........................................................................................................ 78 4.4.3. Traverten ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme makinesi ile kesimde toz olarak zayi olan miktarın hesaplanması ve karşılaştırılması ........................................................ 82 4.5. Natürelmar Limra Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve Analizi ....................................................................................................................... 83

4.5.1. Dalış kesimi .................................................................................................... 83 4.5.2. Ana kesim ........................................................................................................ 85

4.5.3. Limra ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme makinesi ile kesimde toz olarak zayi olan miktarın hesaplanması ve karşılaştırılması ........................................................................................... 88

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR ........................................................................................... 90 KAYNAKLAR .......................................................................................................................... 93 EKLER....................................................................................................................................... 95

EK A. Çizelgeler ............................................................................................................... 96 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................................... 112

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

MERMER OCAKLARINDA KULLANILAN ZİNCİRLİ KESME MAKİNELERİNİN PEFORMANSININ ARAŞTIRILMASI


Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Hüseyin YAVUZ

Bu tez çalışmasında, mermer ocaklarında blok üretimi amacıyla kullanılan zincirli kollu kesme makinelerinin kesim performansları araştırılmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle dört farklı ocakta kullanılan kollu kesim makinelerinin özellikleri, keskilerin tipi ve keski düzeni incelenmiştir. Her bir ocakta dalış kesiminde, kol basıncı ve zincir dönüş hızı, ana kesimde ise zincir dönüş hızı ve makine yürüyüş hızı gibi parametreler değiştirilerek ve kesme derinliğine de bağlı olarak birim zamanda kesilen yüzey alanları ölçülmüştür. Makinenin kesim hızı, zincir hızı, keski seti uzunluğu ve kol kesme açısı gibi parametrelere bağlı olarak keski seti kesme derinliği hesaplanmıştır. Kesim parametrelerinin kesim performansına etkisini incelemek amacıyla, kesim sonrasında çıkan pasadan toz numuneler alınarak elek analizleri yapılmış ve pasa irilik indeksleri belirlenmiştir. Ayrıca çalışma yapılan doğaltaşların laboratuarda bazı fiziko-mekanik özellikleri belirlenmiştir. Dalış kesiminde kol basıncının, ana kesimde ise makine yürüyüş hızının artırılmasıyla, makinenin zincir hareket yönünde ve ona dik yönde basınçlar artmaktadır. Keskiye etkiyen normal kuvvetlerin artması sonucunda; kesme derinliği arttığından çıkan pasanın boyutları artmakta, sonuç olarak da kesim hızı artmaktadır. Ancak, basınçların taş ve makine özelliklerine bağlı belirlenecek bir değerden fazla artırılmasıyla, makine zorlanmakta, titreşimler artmakta ve kesimde sapmalar olmaktadır. Zincir hızı arttıkça keski seti kesme derinliği azalmakta, kesimden daha ince boyutta pasa çıkmakta, kesilen pasanın hızlı atılmasını da sağlayarak kesimi kolaylaştırmakta, ancak kesim hızına çok fazla etkisi olmamaktadır. Optimum kesme koşulları hem makinenin aşırı zorlanmadan kesim yapmasını, hem de kesim veriminde artış sağlayacaktır. Bu amaçla çalışmanın sonucunda, 4 farklı ocakta kullanılan zincirli kesicilerin verimli çalışması için optimum çalışma parametreleri önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mermer blok üretimi, zincirli kesici, kesim parametreleri, kesim performansı. 2018, 112 sayfa

iv

ABSTRACT

M.Sc. Thesis

INVESTIGATION OF THE PERFORMANCE OF CHAIN SAWS USED IN MARBLE QUARRIES


Süleyman Demirel University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mining Engineering

Supervisor: Prof. Dr. Hüseyin YAVUZ

In this thesis study, the cutting performance of the chain saw machines used for block production in marble quarries was investigated. For this purpose, firstly, the specifications of the chain saw machines used in the four different quarries, type, and sequence of cutting tools are examined. In each quarry, the areal cutting rates were measured by changing the parameters such as arm pressure and chain speed during the sumping cut and chain speed and machine movement speed in the main cut operation. Cutting depth of cutting tool sequence is calculated according to parameters such as machine cutting speed, chain speed, length of cutting tool sequence and angle of cutting arm. In order to investigate the effect of cutting parameters on cutting performance, sieve analyzes were carried out by taking dust samples from each cut pile and grain size indexes were determined. In addition, some physical and mechanical properties of natural stones were determined in the laboratory. Increase in the arm pressure during the sumping cut and increase in the machine movement speed during the main cut cause pressure increase in the chain movement direction and perpendicular to it. With the increase of the normal force acting on cutters, the depth of cut and so the size of the cuttings increase and as a result, cutting rate increases. However, by increasing the pressure more than the value to be determined depending on the stone and machine characteristics, the machine is forced, the vibrations increase and deviations occur in the cutting direction. As the chain speed increases, the cutting depth of the tool sequence decreases, the size of cuttings decreases, the cutting is facilitated by ensuring the fast removal of cuttings, but the cutting rate is not much affected. Optimum cutting conditions will increase the cutting efficiency without forcing the machine. As a result of this study, optimum working parameters are proposed for the efficient operation of chain sawing machines used in 4 different quarries. Keywords: Marble block production, chain saw, cutting parameters, cutting performance. 2018, 112 pages

v

TEŞEKKÜR

Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Prof. Dr. Hüseyin YAVUZ’a teşekkürlerimi sunarım. Literatür araştırmalarımda ve laboratuar çalışmalarımda yardımcı olan değerli hocam Arş. Gör. Alaattin SAKCALI’ya, teşekkür ederim. Araştırmanın yürütülmesinde maddi ve manevi yardımlarını gördüğüm Taylan OLUKLU'ya, Zekeriya AKTÜRK'e, Celebi KARAKILIÇ'a, Şenol AKYEDİK'e, Hasan ŞAHİN'e, Yusuf GÜNSEL'e, Emrah EKSİLMEZ'e teşekkür ederim. Öğrenim hayatımın ilk gününden bugüne kadar maddi–manevi destekleri ve sevgileri ile hep yanımda olan ve tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan çok değerli aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.


ISPARTA, 2018

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 2.1. Zincirli kesme makinesinin ana üniteleri ........................................................... 2 Şekil 2.2. Kübik (solda) ve yıldız şeklinde (sağda) keski geometrileri ...................... 4 Şekil 2.3. Dikdörtgenler prizması şeklindeki keskiler: dört kenarlı keski (solda) ve sekiz kenarlı keski (sağda) ................................................................................. 4 Şekil 2.4. Kesme açısı ve temizleme açısı .............................................................................. 4 Şekil 2.5. Zincirli kollu kesme makinesinde kullanılan kesici uçlar ............................ 5 Şekil 2.6. Zincirli kollu kesme makinesinin ray üzerinde hareketi ............................. 6 Şekil 2.7. Yeraltı ocağında kullanılan zincirli kollu kesme makinesi .......................... 7 Şekil 2.8. Sayalama amaçlı kullanılan zincirli kollu kesme makinesi ......................... 8 Şekil 3.1. Zincirli kollu kesici makine üzerindeki basınç göstergesi ........................ 12 Şekil 3.2. Zincirli kollu kesici makine üzerindeki hız göstergesi ............................... 13 Şekil 3.3. Çalışma yapılan ocakların fabrikalarından alınan küp numuneler ....... 14 Şekil 3.4. Performans ölçümü yapılan yerlerden toz numunesi alımı .................... 14 Şekil 3.5. Doygun haldeki numunenin havadaki ve su içerisindeki kütlesinin ölçülmesi ..................................................................................................................... 15 Şekil 3.6. L tipi Schmidt çekici deneyi ................................................................................. 17 Şekil 3.7. Sonik hız deneyi ........................................................................................................ 18 Şekil 3.8. Tek eksenli basınç dayanımı deneyi ................................................................. 19 Şekil 3.9. Toz numuneleri eleme işlemi .............................................................................. 20 Şekil 3.10. Eleme işlemi sonrası toz numuneler .............................................................. 21 Şekil 3.11. Tureks bej mermer ocağı .................................................................................... 22 Şekil 3.12. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni .. 24 Şekil 3.13. Fantini 70 SUPER-H zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki pcd keskilerin dizilimi ......................................................................................... 24 Şekil 3.14. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde pcd keskilerin kesme düzeni .......................................................................................................... 25 Şekil 3.15. Tureks bej mermer ocağında kullanılan Fantini 70 SUPER-H ............. 26 Şekil 3.16. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinin kesim yapılacak kademeye taşınması ............................................................................................. 27 Şekil 3.17. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde dalıma başlama ..... 29 Şekil 3.18. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde dalımdan sonra kesime geçiş ............................................................................................................. 29 Şekil 3.19. Tureks bej mermer ocağında kullanılan zincirli kollu kesici üzerindeki pabuçlar ve baklalar ...................................................................... 30 Şekil 3.20. Kesimde kullanılmış ve zarar görmüş pcd keskiler .................................. 31 Şekil 3.21. Yeni pcd keskiler .................................................................................................... 31 Şekil 3.22. Adalya bej mermer ocağı .................................................................................... 32 Şekil 3.23. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni .. 35 Şekil 3.24. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keski grubundaki pcd, kare ve yıldız keskilerin dizilimi ............................................................ 35 Şekil 3.25. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde pcd, kare ve yıldız keskilerin kesme düzeni ..................................................................................... 36 Şekil 3.26. Adalya bej mermer ocağında kullanılan Fantini 70 SUPER-H .............. 37 Şekil 3.27. Adalya bej mermer ocağında Fantini 70 SUPER-H ile dalıma başlama ..................................................................................................................... 39 Şekil 3.28. Aşınmış ve kırılmış pabuçlar 1 ......................................................................... 40

vii

Şekil 3.29. Aşınmış ve kırılmış pabuçlar 2 ......................................................................... 40 Şekil 3.30. Yeni keskiler ............................................................................................................ 41 Şekil 3.31. Aşınmış keskiler ..................................................................................................... 41 Şekil 3.32. Kullanılmayan kırılmış baklalar ....................................................................... 41 Şekil 3.33. Demmer traverten ocağı ..................................................................................... 42 Şekil 3.34. Demmak DZK 3400 zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni... 44 Şekil 3.35. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki kare keskilerin dizilimi ............................................................... 45 Şekil 3.36. Demmak DZK 3400 zincirli kesme makinesinde kare keskilerin kesme düzeni .......................................................................................................... 45 Şekil 3.37. Traverten ocağında kullanılan Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi ...................................................................................................... 46 Şekil 3.38. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi ile düşey kesim ... 46 Şekil 3.39. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi düşey kesim ......... 47 Şekil 3.40. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi kontrol panosu ... 49 Şekil 3.41. Limra ocağının genel görüntüsü ...................................................................... 51 Şekil 3.42. Limra ocağında kullanılan Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi .................................................................................................................... 52 Şekil 3.43. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesinde zincir üzerinde bulunan keskiler ................................................................................. 53 Şekil 3.44. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki kare keskilerin dizilimi ..................................................................................... 53 Şekil 3.45. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesinde kare keskilerin kesme düzeni ..................................................................................... 54 Şekil 3.46. Garrone MCRH 740 zincirli kesme makinesinin kesim yapılacak kademeye taşınması ............................................................................................. 55 Şekil 3.47. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi ile yatay kesime hazırlık ....................................................................................................................... 57 Şekil 3.48. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi ile yatay kesime başlama ..................................................................................................................... 57 Şekil 3.49. Zincirli kollu kesme makinesi kesme parametreleri ................................ 60 Şekil 4.1. Tureks bej mermer ocağında dalımda kol basıncının kesim hızına etkisi ................................................................................................................ 63 Şekil 4.2. Tureks bej mermer ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi ............................................................................................................................. 64 Şekil 4.3. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi ................................................................................................................ 65 Şekil 4.4. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi ........................................................................................ 66 Şekil 4.5. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi.................................................................................... 67 Şekil 4.6. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi ..................................................... 67 Şekil 4.7. Tureks bej mermer ocağı kesim uzunlukları ................................................. 68 Şekil 4.8. Adalya bej mermer ocağında dalımda kol basıncının kesim hızına etkisi .............................................................................................................................. 70 Şekil 4.9. Adalya bej mermer ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi .............................................................................................................................. 71 Şekil 4.10. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının kesim

viii

hızına etkisi .............................................................................................................. 73 Şekil 4.11. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi ...................................................................................... 73 Şekil 4.12. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi ................................................................................................. 74 Şekil 4.13. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi .................................................................. 74 Şekil 4.14. Adalya bej mermer ocağı kesim uzunlukları ............................................... 75 Şekil 4.15. Traverten ocağında dalımda kol döndürme hızının kesim hızına etkisi ........................................................................................................................... 77 Şekil 4.16. Traverten ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi ........... 78 Şekil 4.17. Traverten ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi .. 80 Şekil 4.18. Traverten ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi .................................................................................................... 80 Şekil 4.19. Traverten ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi .............................................................................................................. 81 Şekil 4.20. Traverten ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi ...................................................................................... 81 Şekil 4.21. Traverten ocağı kesim uzunlukları ................................................................. 82 Şekil 4.22. Limra ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi ................... 84 Şekil 4.23. Limra ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi .......... 86 Şekil 4.24. Limra ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi .................................................................................................... 86 Şekil 4.25. Limra ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi ........................................................................................................................... 87 Şekil 4.26. Limra ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi ...................................................................................... 87 Şekil 4.27. Limra ocağı kesim uzunlukları ......................................................................... 88

ix

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge 2.1. Zincirli kesme makinelerinin avantajları ...................................................... 2 Çizelge 2.2. Zincirli kesme makinelerinin performanslarını etkileyen parametreler ............................................................................................................ 3 Çizelge 3.1. Tureks bej mermer ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri .................................................................................................. 23 Çizelge 3.2. Tureks bej mermer ocağında net kesim hızları ....................................... 28 Çizelge 3.3. Adalya bej mermer ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri .................................................................................................. 34 Çizelge 3.4. Adalya bej mermer ocağında net kesim hızları ........................................ 38 Çizelge 3.5. Demmer traverten ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri .................................................................................................. 44 Çizelge 3.6. Demmer traverten ocağında net kesim hızları ......................................... 48 Çizelge 3.7. Limra ocağında kullanılan zincirli kollu kesme makinesinin teknik özellikleri ................................................................................................................. 52 Çizelge 3.8. Limra ocağında net kesim hızları .................................................................. 56 Çizelge 4.1. Doğaltaşların fiziksel ve mekanik özellikleri ............................................ 61 Çizelge 4.2. Tureks bej mermer ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ................................................................................................ 62 Çizelge 4.3. Tureks bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ................................................................................................ 65 Çizelge 4.4. Tureks bej mermer ocağı kesilen hacim miktarları ............................... 68 Çizelge 4.5. Adalya bej mermer ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ................................................................................................ 70 Çizelge 4.6. Adalya bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ................................................................................................ 72 Çizelge 4.7. Adalya bej mermer ocağı kesilen hacim miktarları ................................ 75 Çizelge 4.8. Traverten ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti .......................................................................................................................... 77 Çizelge 4.9. Traverten ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ................................................................................................ 79 Çizelge 4.10. Traverten ocağı kesilen hacim miktarları ............................................... 82 Çizelge 4.11. Limra ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ........................................................................................................................ 84 Çizelge 4.12. Limra ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti ........................................................................................................................ 85 Çizelge 4.13. Limra ocağı kesilen hacim miktarları ........................................................ 88 Çizelge A.1. Tureks bej-dalma-zincir hızı=0,42 m/sn-kol basıncı=65 bar ............ 96 Çizelge A.2. Tureks bej-dalma-zincir hızı=0,42 m/sn-kol basıncı=55 bar ............ 96 Çizelge A.3. Tureks bej-dalma-zincir hızı=0,42 m/sn-kol basıncı=45 bar ............ 96 Çizelge A.4. Tureks bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,35 m/sn ............ 97 Çizelge A.5. Tureks bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,42 m/sn ............ 97 Çizelge A.6. Tureks bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,49 m/sn ............ 97 Çizelge A.7. Tureks bej-kesim-yürüme hızı=3 cm/dk-zincir hızı=0,62 m/sn ...... 98 Çizelge A.8. Tureks bej-kesim-yürüme hızı=3 cm/dk-zincir hızı=0,55 m/sn ...... 98

x

Çizelge A.9. Tureks bej-kesim-yürüme hızı=3 cm/dk-zincir hızı=0,49 m/sn ...... 98 Çizelge A.10. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=1,5 cm/dk .................................................................................................................... 99 Çizelge A.11. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=3 cm/dk .................................................................................................................... 99 Çizelge A.12. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=4,5 cm/dk .................................................................................................................... 99 Çizelge A.13. Adalya bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,28 m/sn ........ 100 Çizelge A.14. Adalya bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,35 m/sn ........ 100 Çizelge A.15. Adalya bej-dalma-kol basıncı=65 Bar-zincir hızı=0,42 m/sn ........ 100 Çizelge A.16. Adalya bej-dalma-zincir hızı=0,35 m/sn-kol basıncı=65 bar ........ 101 Çizelge A.17. Adalya bej-dalma-zincir hızı=0,35 m/sn-kol basıncı=55 bar ........ 101 Çizelge A.18. Adalya bej-dalma-zincir hızı=0,35 m/sn-kol basıncı=45 bar ........ 101 Çizelge A.19. Adalya bej-kesim-yürüme hızı=3,75 cm/dk-zincir hızı=0,35 m/sn ..................................................................................................................... 102 Çizelge A.20. Adalya bej-kesim-yürüme hızı=3,75 cm/dk-zincir hızı=0,42 m/sn ..................................................................................................................... 102 Çizelge A.21. Adalya bej-kesim-yürüme hızı=3,75 cm/dk-zincir hızı=0,49 m/sn ..................................................................................................................... 102 Çizelge A.22. Adalya bej-kesim-zincir hızı=0,42 m/sn-yürüme hızı=5,25 cm/dk ................................................................................................................... 103 Çizelge A.7. Tureks Bej-Kesim-Yürüme Hızı=3 cm/dk-Zincir Hızı=0,62 m/sn 66 Çizelge A.23. Adalya bej-kesim-zincir hızı=0,42 m/sn-yürüme hızı=3,75 cm/dk ................................................................................................................... 103 Çizelge A.24. Adalya bej-kesim-zincir hızı=0,42 m/sn-yürüme hızı=2,25 cm/dk ................................................................................................................... 103 Çizelge A.25. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme hızı=0,9 derece/dk .......................................................................................................... 104 Çizelge A.26. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme hızı=1,1 derece/dk .......................................................................................................... 104 Çizelge A.27. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme hızı=1,3 derece/dk .......................................................................................................... 105 Çizelge A.28. Traverten-dalma-kol döndürme hızı=1,1 derece/dk-zincir hızı=0,45 m/sn ................................................................................................ 105 Çizelge A.29. Traverten-dalma-kol döndürme hızı=1,1 derece/dk-zincir hızı=0,60 m/sn ................................................................................................ 106 Çizelge A.30. Traverten-dalma-kol döndürme hızı=1,1 derece/dk-zincir hızı=0,75 m/sn ................................................................................................ 106 Çizelge A.31. Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,45 m/sn ..................................................................................................................... 107 Çizelge A.32. Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,60 m/sn ..................................................................................................................... 107 Çizelge A.33. Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,75 m/sn ..................................................................................................................... 107 Çizelge A.34. Traverten-kesim-zincir hızı=0,6 m/sn-yürüme hızı=6,54 m/h ....................................................................................................................... 108 Çizelge A.35. Traverten-kesim-zincir hızı=0,6 m/sn-yürüme hızı=9,82 m/h ....................................................................................................................... 108 Çizelge A.36. Traverten-kesim-zincir hızı=0,6 m/sn-yürüme hızı=13,09 m/h ....................................................................................................................... 108

xi

Çizelge A.37. Limra-dalma-kol basıncı=30 bar-zincir hızı=0,54 m/sn ................. 109 Çizelge A.38. Limra-dalma-kol basıncı=30 bar-zincir hızı=0,72 m/sn ................. 109 Çizelge A.39. Limra-dalma-kol basıncı=30 bar-zincir hızı=0,90 m/sn ................. 109 Çizelge A.40. Limra-kesim-yürüme hızı=6 cm/dk-zincir hızı=0,54 m/sn ........... 110 Çizelge A.41. Limra-kesim-yürüme hızı=6 cm/dk-zincir hızı=0,72 m/sn ........... 110 Çizelge A.42. Limra-kesim-yürüme hızı=6 cm/dk-zincir hızı=0,90 m/sn ........... 110 Çizelge A.43. Limra-kesim-zincir hızı=0,9 m/sn-yürüme hızı=6 cm/dk.............. 111 Çizelge A.44. Limra-kesim-zincir hızı=0,9 m/sn-yürüme hızı=10 cm/dk ........... 111 Çizelge A.45. Limra-kesim-zincir hızı=0,9 m/sn-yürüme hızı=14 cm/dk ........... 111

xii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ A Numunenin kesit alanı d Keski setinin efektif kesme derinliği dh Taşın hacim kütlesi F Yenilme anında kaydedilen yük Gk Değişmez kütleye kadar kurutulmuş deney numunesinin kütlesi Gdh Doygun haldeki deney numunesinin havadaki kütlesi Gds Doygun haldeki deney numunesinin su içindeki kütlesi L Numunenin boyu Pg Görünür porozite S Bir keski setinin uzunluğu Tp P dalgasının etkin ilerleme zamanı U Makine yürüme hızı ut Zincir hızı Vp P dalgasının yayılma hızı σc Tek eksenli sıkışma dayanımı ɸ Kol kesme açısı

1

1. GİRİŞ

Mermer ocak işletmeciliği, uygarlık dönemlerinin ilk tarihlerinde başlamış,

temel prensipleri değişmemekle beraber, yüksek üretim kapasitelerini sağlayan

mekanizasyonun bu alana gelmesiyle günümüzdeki şeklini almıştır. Mermer

ocaklarında kullanılan başlıca üretim yöntemleri; oluk-kanal açma, delik delme-

üçlü kama, helezon tel kesme, elmas tel kesme, zincirli kesicilerle kesme, elmas

disk kesicilerle kesme, termal şok (rock jet), basınçlı su (water jet), lazer ışınları

ile kesme ve karma üretim yöntemleridir (Aktaş, 2012).

Tüm ocaklar günün teknolojik koşullarına göre tel kesme yöntemini kullanırken

uygun özellik taşıyan ocaklarda da zincirli kollu kesicilerle blok üretimi

yapılmaktadır (Yeşilkaya vd., 2009).

Zincirli kollu kesici makineler genellikle elmas boncuklu tel kesme makineleri

ile birlikte kullanılmakta, nadiren de yalnız başlarına blok kesiminde dikey veya

yatay kesimlerde kullanılabilmektedirler. Zincir dönüşü ve araba hareketi, bir

elektrik motoru ile tahrik edilen 2 ayrı hidrolik motor vasıtasıyla sağlanır.

Sistem üç ana üniteden oluşmaktadır (Şekil 2.1): Kol/bıçak, ray sistemi ve ana

gövde ve kumanda panosu. Ana gövde ray üzerinde hareket ederken kol ve

üzerindeki kama tipi keskiler yardımıyla kesme işlemi gerçekleştirilir (Çopur

vd., 2008).

Faydalı kesme derinlikleri maksimum 8 m’ye kadar olabilmektedir (Fantini

ürün kataloğu, 2017). Kolun kesme dilim kalınlığı üretici firmaya bağlı olarak 42

mm (en yaygın) veya 38 mm olabilmektedir (Çopur vd., 2008). Zincirli kesme

makinelerinin temel avantajları Çizelge 2.1'de verilmiştir. Bu makinelerin

performanslarını etkileyen parametreler ise Çizelge 2.2’deki gibi özetlenebilir

(Çopur vd., 2008).

2

Şekil 2.1. Zincirli kesme makinesinin ana üniteleri (Fantini ürün kataloğu, 2017)

Çizelge 2.1. Zincirli kesme makinelerinin avantajları (Çopur vd., 2008)

Özellikle 6-7 m’den yüksek basamaklarda elmas boncuklu tel kesme makineleri ile birlikte kullanıldıklarında, tel geçirmek için gereken delik sayısını azaltarak zamandan ve işçilikten tasarruf sağlar. Diğer bir değişle, delik çakıştırma problemini ortadan kaldırır.

Yeni bir basamağa yatay veya düşey olarak kolaylıkla giriş yapabildikleri ve üçgen parça kesme işlemini ortadan kaldırdıkları için üretim ve zaman kayıplarını azaltırlar.

Doğrudan satılabilir ürün çıkarabilirler.

Oldukça düzgün yüzeyler oluşturdukları için mükemmel çalışma ortamı oluştururlar.

3

Çizelge 2.2. Zincirli kesme makinelerinin performanslarını etkileyen parametreler (Çopur vd., 2008)

Jeolojik

- Çatlak takımı sayısı ve frekansı - Doğal taş yatağının eğimi-doğrultusu-şekli - Yataklanma ve foliasyon - Kazılabilirlik, dayanım, elastisite, aşındırıcılık, petrografik dokusal özellikleri

Makine

- Tork-güç-baskı kuvveti kapasitesi - Kol/bıçak uzunluğu ve kalınlığı - Keskilerin konumları, metalürjik özellikleri ve Geometrileri

İşletme

- Kol/bıçak kesme derinliği ve kesme açısı - Araba ilerleme hızı - Zincir dönme hızı - Zincir öngerilmesi - Zincirde gres yağı kullanımı - Kuru veya sulu kesme - Yatay veya düşey kesme - İşçilik kalitesi ve bulunabilirliği

Keskiler, genellikle pabuç denilen keski tutuculara cıvata ile tutturulur. Pabuçlar

ise bakla denilen zincir ünitesine cıvatalanır. Birbirine bağlı olan baklalar, kol

üzerinde bir ön-gerilme verilen ve kayarak hareket eden sonsuz halat şeklindeki

zinciri oluşturur. Makinenin tork ihtiyacını azaltmak için zincirin kola temas

ettiği yüzey gres yağı ile yağlanır (Çopur vd., 2008).

Geometri, bileşim ve metalürjik özellikler bakımından farklı keskiler vardır

(Şekil 2.2 ve 2.3). Dört kenarı veya 8 kenarı kullanılabilen prizma şeklindeki

keskiler en yaygın olarak kullanılan keskilerdir. Dört kenarlı keskilerde kesme

açısı 0° ve temizleme açısı 10°’dir. Sekiz kenarlı keskilerde negatif kesme açıları

(genellikle -5°) kullanılır ve temizleme açısı 5°’dir. Kesme açısı, keski ön

yüzeyinin dikeyle yaptığı açıdır ve temizleme açısı keski alt yüzeyinin yatayla

yaptığı açıdır (Şekil 2.4). Bir kenar aşındıktan sonra, keskiler döndürülerek

keskin bir kenar kullanılmaya başlanır. Erken kırılan keskiler hariç, keskilerin

hepsinin aynı anda döndürülmesi kazı performansını arttırmaktadır (Çopur vd.,

2008).

4

Şekil 2.2. Kübik (solda) ve yıldız şeklinde (sağda) keski geometrileri (Çopur vd., 2008)

Şekil 2.3. Dikdörtgenler prizması şeklindeki keskiler: dört kenarlı keski (solda) ve sekiz kenarlı keski (sağda) (Çopur vd., 2008)

Şekil 2.4. Kesme açısı ve temizleme açısı (Çopur, 2008)

5

Kesici uçlar normal olarak tungsten karbür esaslıdır ve özel bir kesme açıları

vardır. Bu özel yapı onlara hızlı kesme ve uzun süre dayanım imkânı sağlar.

Bunların dört kenarı da kesici olmakla birlikte, bir yüzey körlendiğinde diğer

yüzey kolaylıkla devreye alınabilmekte ve böylece uzun bir kullanım ömrü

sağlanmış olmaktadır. Daha sert mermerlerde strapax veya benzeri uçlar

kullanılır. Zincirli kollu kesme makinesinde kullanılan kesici uçlar Şekil 2.5'de

gösterilmektedir.

Şekil 2.5. Zincirli kollu kesme makinesinde kullanılan kesici uçlar (MEB, 2011) Zincirli kollu kesme makineleri, kullanım amacı doğrultusunda;

Yerüstü ocaklarında ana kesim amaçlı kullanılan makineler,

Yeraltı ocaklarında ana kesim amaçlı kullanılan makineler,

Yerüstü ocaklarında sayalama amaçlı kullanılan makineler,

olmak üzere genellikle 3 farklı şekilde ele alınırlar (Gündüz vd., 1995).

Bu üretim yönteminin kullanıldığı yerüstü mermer ocaklarında, üretim

basamaklar oluşturulmak suretiyle yapılır. Bunun için öncelikle arzu edilen

mermer türüne göre zincirli blok kesiciler, kesim işleminin yapılabilmesi

amacıyla en uygun basamaklar üzerine yerleştirilir. Zincirli kesicilerin basamak

üzerine yerleştirilmesinde ilk olarak, üretilecek bloğun boyutlarına göre zincirli

kesicinin yerinin belirlenmesinin ardından, ana makine ile birlikte rayın, kule,

vinç veya loder yardımıyla kesim için en uygun olan basamak üzerine dikkatli

bir şekilde nakledilmesi gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus,

6

kesici ve altında bulunan rayın, basamak yüzeyine terazi ve ray ayakları

yardımıyla tamamen paralel ve sabit bir duruma getirilmesidir. Daha sonra,

kesim sırasında herhangi bir problemle karşılaşmamak için, kesici kol üzerinde

bulunan soketlerin titizlikle kontrol edilerek aşınmış olanların değiştirilmesi,

gevşemiş olanların sıkılması gerekmektedir (Gündüz vd., 1995).

Yatay kesimin yapılması sürecinde, tabanı kesilen mermerin ağırlığı nedeni ile

oturma yaparak kesici kolu sıkıştırmaması için, mermer bloğun tabanında

kamalama işlemi yapılması gerekmektedir. Yine yatay kesimde kesicide bir

zorlanma hissedildiğinde, kesimin durdurularak, kesici kolun kesim yönünün

tersine çevrilmesi ve boşa alınması sağlanmalıdır. Daha sonra kesimi yapılmış

olan kısım, düşük kesim hızıyla geçildikten sonra, normal kesim hızına tekrar

ulaşılarak kesme işlemine devam edilir. Mermer blok kesimi tamamlandıktan

sonra, kesici kol, düşey kesicilerde kesim yönünün tersine, yatay kesicilerde ise

kesim yönünde bloktan çıkarılmalıdır (Gündüz vd., 1995).

Çıkarılan kesici kol su ile iyice temizlendikten sonra zincir üzerindeki soketler

tek tek kontrol edilerek aşınmış olanlar değiştirilir. Soketlerin aşınması,

genellikle zincirli kesicinin çalışma basıncının yükselmesiyle ve kesicinin çektiği

akım şiddetinin yükselmesiyle anlaşılır. Zincirli kollu kesici makinesinin ray

üzerinde hareketi Şekil 2.6 'da verilmiştir.

Şekil 2.6. Zincirli kollu kesme makinesinin ray üzerinde hareketi (Fantini ürün kataloğu, 2017)

7

Yeraltı ocaklarında ana kesim amaçlı kullanılan makinelerde, yerüstünde ana

kesim yapmak amacıyla kullanılan makineye benzer şekilde bir çalışma

prensibine sahip, özellikle yeraltı çalışma koşulları göz önünde bulundurularak

tasarlanmış ve bu tür ortamlarda çalışma güvenliği çeşitli şekillerde test edilmiş

özel bir ekipman kullanılmaktadır. Genelde ön şasiye yerleştirilmiş bir dişli

tertibatı sayesinde, kolu taşıyan parça 360˚ dönerek yeraltında dikey ve yatay

kesimler yapabilir. Makinenin çalışması için tek bir operatör yeterlidir. Sert

taşlarda ve mermerlerde 3,2 m derinlikte kesimler yapılabilmektedir (Fantini

ürün kataloğu, 2017). Yeraltı ocağında kullanılan bir zincirli kollu kesme

makinesi Şekil 2.7'de görülmektedir.

Şekil 2.7. Yeraltı ocağında kullanılan zincirli kollu kesme makinesi (Fantini ürün kataloğu, 2017)

Sayalama amaçlı zincirli kollu kesiciler, yeraltı ve yerüstünde ana kesim yapmak

amacıyla kullanılan makinelerden farklı olarak, genelde JCB kepçe üzerine

yerleştirilmiş hareket eden bir mekanizmaya sahiptirler. Bu tekerlekli araç,

gerek taş ocağının geniş sahasına yerleştirilmiş bloklara, gerekse hattın ön

cephesinde kesim yapılacak alana hızlı bir şekilde ulaşabilmektedir. Makine

sadece bloğa doğru hareket ettiğinden, zamandan ve paradan tasarruf

sağlanılabilmektedir. Operatör, yardımcı personele ihtiyaç duymadan dış

ortamdan yalıtılmış bir kabin içerisinde çalışır ve kesimler kuru yapılır. Standart

8

kesim kapasitesi 3,4 m (uzunluk) ve 3,0 m (yükseklik) 'dir (Fantini ürün

kataloğu, 2017). Sayalama amaçlı kullanılan bir zincirli kollu kesme makinesi

Şekil 2.8'de görülmektedir.

Şekil 2.8. Sayalama amaçlı kullanılan zincirli kollu kesme makinesi (Fantini ürün kataloğu, 2017)

Bu tez çalışmasında, mermer ocaklarında blok üretimi amacıyla kullanılan

zincirli kollu kesme makinelerinin çalışma parametrelerinin kesim

performansına etkisi araştırılmıştır.

9

2. LİTERATÜR ÖZETİ

Geçmişten günümüze kadar doğaltaş madenciliği ile ilgili, doğaltaşların

çıkarılmasında zincirli kollu kesme makinelerinin kullanılmasına yönelik çeşitli

araştırmalar ve çalışmalar yapılmıştır. Önenç ve Demirocak (2003), yaptıkları

çalışmada tabaka duruşlarına göre blok kesim yöntemlerini inceleyerek tabaka

kalınlıkları fazla olmayan, mohs sertlik skalasına göre sertlikleri 3-4 arasında

bulunan, albenisi fazla olan kayaçların kesimlerinde zincirli kesiciyi

kullanmanın iyi sonuçlar verdiğini ifade etmişlerdir.

Çopur vd. (2006), yaptıkları çalışmada zincirli kesme makinelerinin düşük veya

orta dereceli aşındırıcı olan mermer ve traverten gibi yumuşak ve orta sert

doğal taşların, hem açık ocaklarda hem de yeraltı ocaklarında blok olarak

çıkarılmasında ve sayalama amacı ile düşey veya yatay kesim yaparak

kullanılabileceklerini söylemişlerdir. Elmas boncuklu tel kesme makineleri ile

birlikte kullanıldıklarında (bu yaygın kullanım şeklidir) ocak verimini

artırdıklarını ve bir traverten açık ocağında kullanılan elmas boncuklu tel kesme

makinelerinin yanına sadece bir adet zincirli kesme makinesi ilave edilerek,

ocağın genel veriminin %20 arttığını açıklamışlardır.

Demirel vd. (2008), yaptıkları çalışmada yerli ve yeni imalat olan Kollu Zincirli

Kesme makinesinin (DZK–3400), Denizli Kaklık/Kocabaş traverten ocaklarında

deneme uygulama sonuçlarını değerlendirmişlerdir. Doğaltaş ocak

işletmelerinde blok üretim verimliliğinin artırılması ve blok üretim kalitesinin

yükseltilmesine yönelik elmas tel kesme yöntemine alternatif olarak, kollu

zincirli kesme makinesinin yeni bir yöntem olarak denemelerini

gerçekleştirmişlerdir. Başta traverten ocakları olmak üzere tüm doğaltaş

ocaklarında kullanımı ile birim zamanda daha az maliyetle daha fazla blok

üretimi gerçekleştirmesini amaçlamışlardır. Ayrıca Demirel (2008) mermer

ocaklarında kollu zincirli kesme makinesinin uygulanabilirliğini elmas tel kesme

makinesi ile karşılaştırarak açıklamıştır.

10

Çopur vd. (2008), yaptıkları çalışmada, doğal taşların blok olarak kesilmesinde

kullanılan zincirli kesme makinelerinin performanslarını etkileyen makine ve

doğal taş parametrelerini incelemişlerdir. Bu makinelerin çeşitli doğal taşlarda

daha verimli çalışabilmelerini sağlayacak verimli kesme prensiplerini ortaya

koymuşlardır. Bu amaçla, ilk önce çeşitli doğal taş üretimi yapan ocaklara

gidilmiş ve arazide jeolojik koşullar, zincirli kesme makinelerinin özellikleri ve

çalışma (işletme) parametrelerini belirlemişler, kullanılan zincirli kesme

makinelerinin performanslarını (kesme-kazı hızları) elektronik ortamda

kaydetmişler, keski aşınma şekillerini incelemişler ve gözlem-ölçüm yapılan

yerlerden blok numuneler almışlardır. Alınan blok numuneleri İTÜ Maden

Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü laboratuarlarında bir seri deneye tabi

tutmuşlardır. Doğrusal kazı deney setinde 0°, 15°, 30° ve 45° yanal açıları olan

keskiler çeşitli kesme koşullarında (kesme derinliği, keskiler arası mesafe, vs)

kesilerek, numunelerin kazılabilirliklerini (keski kuvvetleri, spesifik enerji,

optimum kesme geometrisi) ortaya koymuşlardır. Fiziksel ve mekanik

özellikleri belirlemeye yönelik olarak, tek eksenli basınç dayanımı, çekme

dayanımı, shore scleroscope sertliği, Schmidt çekici sertliği, statik elastisite

modülü, akustik deneyler (dinamik elastisite modülü ve poisson oranı), cerchar

aşındırıcılık deneyleri ve ince kesitlerin petrografik analizlerini yapmışlardır.

Deney sonuçlarını kullanılarak, standart zincirli kesme makinelerinin

çalışmasını simule eden deterministik bir bilgisayar modeli geliştirmişlerdir.

Modelin geçerliliğini sınamak için, modelleme sonuçlarını, yerinde yapılan

performans kayıtları ile kıyaslamışlardır. Son olarak, kazılabilirliği ve

performansı etkileyen en önemli doğal taş mekanik özelliklerini belirleyerek,

makine performansları ve laboratuar kesme performansı ile bu parametreler

arasında istatistiksel ilişkileri inceleyerek istatistiksel performans tahmin

modellerini geliştirmişlerdir. Bu modellerin, zincirli kesme makinesi seçimi,

tasarımı ve performans tahmininde, fizibilite/planlama aşamasında

kullanılabileceğini açıklamışlardır.

Yeşilkaya vd. (2009), yaptıkları çalışmada Denizli havzasında Denizli Çimento

Fabrikası çevresi -Kaklık dolaylarındaki- traverten ocaklarında, blok üretiminde

11

kullanılan zincirli kollu kesme makinelerinin kesme performanslarını

incelemişlerdir.

Sarıışık (2010), yaptığı çalışmada zincirli kollu kesme makinesinin başta

traverten ocakları olmak üzere tüm doğal taş ocaklarında kullanımı ile birim

zamanda daha az maliyetle daha fazla blok üretimi gerçekleştirildiğini

gözlemlemiştir. Traverten ocaklarında elmas tel kesme yöntemi ile blok

verimliliği % 7–14 değerlerinde iken blok verimliliği Kollu Zincirli Kesme

Makinesinin (DZK–3400) kullanımıyla % 65–80 değerlerine yükseldiğini

hesaplamıştır.

Çopur vd. (2011), yaptıkları çalışmada zincirli kollu kesme makinesini kullanan

doğaltaş ocaklarını ziyaret ederek doğaltaş örnekleri almış ve zincirli kollu

kesme makinesi ile ilgili kayıtlar tutarak bu makinenin performansı ve

makinenin kullanım koşullarını araştırmışlardır. Örneklerin fiziksel özelliklerini

tanımladıktan sonra keski tipi kesici araçlarını kullanarak doğrusal kesim

testleri yapmışlardır. Taşların kesilebilirliklerini belirlemek için farklı yan

açılara sahip keski araçları ile kesme performansı arasındaki ilişkileri ve

mekanik özellikleri araştırmışlardır.

Yeşilkaya vd. (2017), yaptıkları çalışmada Isparta-Senirkent civarındaki bir

kireçtaşı (bej mermer) ocağında, blok üretiminde elmas tel kesme ile kombine

olarak kullanılan zincirli kollu kesme makinelerinin çalışma hızları, uygulama

koşulları, malzeme gereksinimleri ve kesme performanslarını incelemişlerdir.

Önceki araştırmalarda, zincirli kollu kesicilerle blok kesiminde kesici kol

basıncı, makine yürüyüş hızı ve zincir dönüş hızı gibi makine çalışma

parametrelerinin kesim performansına etkisi incelenmemiştir. Ocakta

işletmeciler tarafından uygulanan makine parametrelerinde kesim hızları

ölçülmüştür. Bu tez çalışmasında bu parametrelerin kesim performansına etkisi

4 farklı doğaltaş ocağında gerçekleştirilen ölçümlerle incelenecektir.

12

3. MATERYAL VE YÖNTEM

Bu tez kapsamında inceleme, gözlem ve ölçümler yapmak için Antalya-Burdur-

Denizli civarındaki iki bej, bir limra ve bir traverten ocağına numune temini için

de mermer işleme fabrikalarına gidilmiştir. Saha çalışmalarında öncelikle şirket

ve ocak ile ilgili genel bilgiler, ocakta çalışma düzeni ile ilgili bilgiler, ocakta

kullanılan zincirli kollu kesme makineleri ile ilgili bilgiler elde edilmiştir. Bu

bilgiler toplandıktan sonra zincirli kollu kesme makinelerinin performansları ve

işletme parametrelerine ait testler yapılmıştır.

Makinelerin kullanım kılavuzları incelenerek ve teknik özellikleri araştırılarak

makine üzerinde bulunan basınç göstergelerinden çalışılan basınç değerleri ile

makine üzerinde bulunan zincir dönme hız göstergesinden zincir dönme hızı

değerleri okunmuştur (Şekil 3.1 ve Şekil 3.2).

Şekil 3.1. Zincirli kollu kesici makine üzerindeki basınç göstergesi

13

Şekil 3.2. Zincirli kollu kesici makine üzerindeki hız göstergesi

Doğal taşların fiziko-mekanik özelliklerini belirlemek için ölçüm yapılan

ocakların fabrikalarından 8'er adet 5 cm ve 7cm kenar uzunluklu küp

numuneler alınmış ve Süleyman Demirel Üniversitesi doğaltaşlar

laboratuarında fiziko-mekanik özellikleri belirlenmiştir (Şekil 3.3). Makine

çalışma parametrelerinin kesimde çıkan pasanın tane büyüklüğüne etkisini

araştırmak için pasalardan toz numuneler alınarak elek analizi yapılmış ve pasa

irilik katsayıları hesaplanmıştır (Şekil 3.4). Pasa irilik katsayısının artması açığa

çıkan pasanın tane boyutunun büyümesi, pasa irilik katsayısının azalması ise

açığa çıkan pasanın tane boyutunun küçülmesi demektir.

14

Şekil 3.3. Çalışma yapılan ocakların fabrikalarından alınan küp numuneler

Şekil 3.4. Performans ölçümü yapılan yerlerden toz numunesi alımı

15

3.1. Doğaltaşların Fiziko-Mekanik Özelliklerini Belirleme Yöntemleri

Çalışma yapılan doğaltaş işleme fabrikalarından Adalya (Adonis) bej mermer ve

limra için 7cm x 7cm x 7cm boyutlarında, Tureks (Diana Royal-Cappuccino) bej

mermer ve traverten için 5cm x 5cm x 5cm boyutlarında küp numuneler

hazırlanmıştır.

3.1.1. Birim hacim ağırlık deneyi

Deneyde; yeterli kapasitede 0,1 g hassasiyette Arşimet terazisi, 110˚C ± 5˚C

sıcaklığa ayarlanabilen etüv, sert fırça, 4 adet leğen ve tel ızgara kullanılmıştır.

Sert bir fırça ile fırçalandıktan sonra su ile yıkanan deney numuneleri, içerisinde

20˚ C ± 5˚C sıcaklıkta su bulunan bir kap içerisine yarısına kadar daldırılmıştır.

Bu durumda bir saat bekletildikten sonra 3/4 'üne kadar su ile doldurulmuştur.

Bu durumda da 1 saat bekletildikten sonra 20 mm ± 5 mm kalınlıkta su ile

örtülecek şekilde 48 saat su içerisinde bırakılmıştır. Daha sonra suya doygun

haldeki numuneler sudan çıkarılarak Arşimet terazisinde su içinde 0,1 g

hassasiyetle tartılmıştır (Gds). Bundan sonra deney numunesi üzerindeki su

damlaları, ıslatılıp sıkılmış bir bezle alınmış ve bekletilmeksizin havada 0,1 g

hassasiyetle tartılmıştır (Gdh). Deney numuneleri bundan sonra değişmez

kütleye gelinceye kadar kurutulmuş ve 0,1 g hassasiyetle tartılarak kurutulmuş

taşın kütlesi bulunmuştur (Gk) (TS EN 1936, 2010). Doygun haldeki numunenin

havadaki ve su içerisindeki kütlesinin ölçümü Şekil 3.5'de görülmektedir.

Şekil 3.5. Doygun haldeki numunenin havadaki ve su içerisindeki kütlesinin ölçülmesi

16

Doğal taşların hacim kütlesi aşağıdaki eşitlikten hesaplanmıştır;

dsdh

kh

GG

Gd

(3.1)

Burada, dh taşın hacim kütlesi (g/cm3), Gk değişmez kütleye kadar kurutulmuş

deney numunesinin kütlesi (g), Gdh doygun haldeki deney numunesinin

havadaki kütlsi (g), Gds doygun haldeki deney numunesinin su içindeki kütlesi

(g) temsil etmektedir.

3.1.2. Görünür porozite deneyi

Görünür porozite; hacim kütlesi deneyindeki Gk, Gdh ve Gds değerleri kullanılarak

aşağıdaki eşitlikten hesaplanmıştır (TS EN 1936, 2010);

dsdh

kdhg

GG

GGP

(3.2)

Burada, Pg görünür porozite (%), Gk değişmez kütleye kadar kurutulmuş deney

numunesinin kütlesi (g), Gdh doygun haldeki deney numunesinin havadaki

kütlesi (g), Gds doygun haldeki deney numunesinin su içindeki kütlesi (g) temsil

etmektedir.

3.1.3. Sertlik (Schmidt çekici) deneyi

Kayaçların Schmidt sertliğini belirlemek için 0,74 Nm çarpma enerjisine sahip

L- tipi Schmidt çekici kullanılmıştır. Kullanılan numuneler 5cm x 5cm x 5cm

boyutlarında ve 7cm x 7cm x 7cm boyutlarında küp numunelerdir. Schmidt

sertliği deneyinde kullanılan bu numunelerin boyutları ISRM 1981 standardında

belirtilen değerlerde olmamakla beraber yakın değerdedir. Schmidt çekici

deneyinde ISRM 1981 standardında belirtilen prosedür uygulanmıştır.

Numunelerin yüzeyleri düzgün ve herhangi bir çatlak yoktur. Numune

sabitlenince çekicin ucu deney yüzeyine dik konumda olacak şekilde yavaşça

bastırılır ve çekicin içindeki yaydan geri tepme sesi geldiği anda çekicin gövdesi

17

üzerindeki gösterge sabitleme tuşuna basılarak geri sıçrama değeri çekicin

gövdesindeki göstergeden okunur. Aynı işlem en az 10 farklı noktada

tekrarlanarak okunan geri sıçrama değerleri kaydedilir. Sıçrama değerlerinin en

büyükten en küçük değere doğru sıralanır ve bu değerlerin en küçük % 50'si

iptal edilir. Diğer sıçrama değerlerinin aritmetik ortalaması alınır (ISRM, 1981).

L tipi Schmidt çekici Şekil 3.6'da görülmektedir.

Şekil 3.6. L tipi Schmidt çekici deneyi

3.1.4. Sonik hız - P dalga hızı deneyi

Kayaç numunelerinden geçen basınç dalgasının birim zamanda yer değiştirmesi

p-dalga hızı olarak tanımlanır. Numunenin bir yüzeyinden verici tarafından

gönderilen ses dalgasının numunenin diğer yüzeyine geçiş süresi ultrasonik

dalga ölçüm cihazı tarafından ölçülür. Problar arasındaki mesafenin geçiş

süresine bölünmesi ile ultrasonik dalganın numune içindeki ilerleme hızı

bulunur. P dalga hızı ölçümünde direkt ölçüm yöntemi kullanılmıştır (TS EN

14579, 2006). Sonik hız deneyi Şekil 3.7' de verilmiştir.

18

Şekil 3.7. Sonik hız deneyi

Yayılma hızının hesaplanması:

P

PT

LV (3.3)

Burada, Vp P-dalgasının yayılma hızı (m/s), L numunenin boyu (mm), Tp P-

dalgasının etkin ilerleme zamanı (µs) temsil eder.

3.1.5. Tek eksenli sıkışma dayanımı deneyi

Basınç dayanımı deneyi her bir ocak için 4 adet deney numunesi üzerinde

yapılmıştır. Deney için kenar uzunluğu yaklaşık 5 cm ve 7 cm olan küp

numuneler kullanılmıştır. Bu şekilde hazırlanan numunelerin basınç

uygulanacak yüzeylerinin boyutları kumpas yardımıyla 0,1 mm hassasiyetle

ölçüldükten sonra deney presinin tablaları arasına ve tam ortaya gelecek şekilde

yerleştirilmiştir. Yük, basınç gerilmesi artacak şekilde ve çarpmasız olarak

deney numunesi kırılıncaya kadar uygulanmıştır. Pres göstergesinden okunan

en büyük yük değeri tespit edilmiştir (ISRM, 1981), (TS EN 1926, 2013). Tek

eksenli sıkışma deneyi Şekil 3.8 'de görülmektedir.

19

Şekil 3.8. Tek eksenli basınç dayanımı deneyi

Tek eksenli basınç dayanımı:

A

Fc (3.4)

Burada, σc tek eksenli sıkışma dayanımı, F yenilme anında kaydedilen yük (kg),

A numunenin kesit alanı ( cm2) temsil eder.

3.1.6. Pasa irilik katsayısının bulunması

Çalışma yapılan doğaltaş ocaklarından zincirli kollu kesici ile yapılan kesimde

her bir parametrede yaklaşık 1 kg toz numune alınmıştır. Daha sonra laboratuar

ortamında toz numunelere çeyrekleme yöntemi yapılmıştır. Her bir numune

iyice karıştırdıktan sonra taban çapı yüksekliğinin 4 katı kesik koni şeklinde

20

biçimlendirilmiştir. Daire şeklindeki alan mala ile 4 eşit kısma bölünmüştür ve

bu kısımlardan çapraz iki tanesi alınmıştır, diğer ikisi ayrı yerde depo edilmiştir.

Alınan 0,5 kg'lık numuneler etüve konularak 105˚C sabit sıcaklığa gelene kadar

kurutulmuştur. 3,35 mm'lik kare delikli elek üstte olacak şekilde sırasıyla 2 mm,

1 mm, 0,6 mm, 0,3 mm, 0,12 mm ve 0,106 mm boyutlu elek en altta olacak

şekilde elek serisi oluşturularak eleme işlemi yapılmıştır. Eleme işlemi bittikten

sonra her elek üzerinde kalan malzeme tartılıp çizelgeye yazılmıştır (TS EN 932-

1, 1997), (TS 706 EN 12620+A1, 2009), (ASTM C33, 2003). Numuneleri eleme

işlemi Şekil 3.9' da ve Şekil 3.10' da görülmektedir.

Pasa irilik katsayısı aşağıdaki eşitlikten hesaplanmıştır;

100

(toplam) %kalan Kümülatifindeksiirilik Pasa (3.5)

Şekil 3.9. Toz numuneleri eleme işlemi

21

Şekil 3.10. Eleme işlemi sonrası toz numuneler

3.2. Arazi Çalışmaları

3.2.1. Tureks (Diana Royal-Cappuccino) bej mermer ocağı

İnceleme, gözlem ve ölçüm yapmak ve numune almak için Tureks Turunç Mad.

San. ve Tic. A.Ş. 'nin Burdur Karamanlı'da bulunan (Diana Royal-Cappuccino) bej

mermer ocağına gidilmiştir. Ocağa ait genel bir görünüm Şekil 3.11'de

verilmektedir. Ocaktan Diana Royal ve Cappuccino olarak adlandırılan iki farklı

seleksiyonda taş üretilmektedir. Ocağın görünür + muhtemel rezerv miktarı

80000000 m³'tür. 250 hektarlık alanın yaklaşık %75'i kireçtaşından

oluşmaktadır. %25'lik kısımdan ise yan kayaç olarak alüvyonlar ve killi

ofiyolitler çıkmaktadır. Ocakta çatlak sistemleri doğu-batı yönlerinde yer

almaktadır. Çatlak eğimleri %70-%90 arasındadır. Ocakta su geliri yoktur.

Ocakta yılda ortalama 25000 m³ blok üretimi yapılmaktadır. Ortalama blok

boyutları 4 m³- 8 m³ arasında olmaktadır. Fabrika blok işleme kapasitesi ise

60000 m³/yıl'dır. Ocakta haftada 6 gün, günde 2 vardiya ve her vardiyada 8 saat

çalışılmaktadır. Ocakta gündüz vardiyasında 40 kişi ve gece vardiyasında da 15

kişi çalışmaktadır.

22

Şekil 3.11. Tureks bej mermer ocağı

Blok üretiminde önce sondaj makinesiyle 10 cm çapında yatay delikler

delinerek 45-55 kw gücündeki elmas boncuklu tel kesme makineleri ile alt

kesim yapılmaktadır. Daha sonra kademe üzerinde kademe boyunca değişen

uzunluklarda Fantini 70 SUPER-H zincirli kollu kesici ile düşey kesim

yapılmaktadır. Bu makinenin teknik özellikleri Çizelge 3.1'de özetlenmiştir.

Ocakta kesme yüksekliği yaklaşık 3,5 metredir. Kesme uzunluğu 20-40 metre

arasında kesilen kütlenin alt ve yan kesimi yapıldıktan sonra diğer yan kesimleri

içinde 10 cm çapında delikler sondaj makinesi ile delinerek 45-55 kW

gücündeki elmas boncuklu tel kesme makinesi ile kesilmektedir. Tüm yüzeyleri

kesilen ve serbest kalan kütle ana kayadan su yastıkları ile ayrılmakta ve

ekskavatör ataçmanı ile atık pasalardan oluşturulan bir hafriyatın üzerine

devirme işlemi yapılmaktadır.

Ocakta 3 adet Fantini SUPER-H zincirli kollu kesici kullanılmaktadır. Zincirli

kollu kesicide kesim için ise kaynaklı elmas boncuk (pcd) kullanılmaktadır. Bu

kaynaklı elmas boncuklar (pcd) aşınmazlar ancak darbe gördükleri zaman cam

gibi patlar ve çabuk kırılırlar. Pcd'lerin fiyatları bunları sabitlemek için yapılan

gümüş kaynakla beraber 160 TL/adet civarındadır. Diğer keskilerden kesim

hızlarının düşük olması ve pahalı olmasına rağmen uzun süreli kullanılmaları

23

tercih sebebidir. Pcd'lerin çapı 15 mm, kalınlığı 8 mm'dir. Bir keski seti,

uzunlukları 100 mm olan 16 adet bakladan oluşmaktadır. Set uzunluğu 1600

mm’dir. Bir sette toplam keski sayısı 16'dır ve her pabuçta birer adet keski

bulunmaktadır. Toplam bakla veya pabuç sayısı 82 adettir. Dolayısıyla zincir

uzunluğu 8200 mm (8,2 m)'dir. Toplam set sayısı ise 5,125 olmaktadır. Kesme

genişliği 40 mm'dir. Keski dizilimi, kesme düzeni ve keskilerin düzeni sırasıyla

Şekil 3.12, Şekil 3.13 ve Şekil 3.14'de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Tureks bej mermer ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri

Üretici Firma FANTİNİ Model 70 SUPER-H Üretim Yılı 2012 Ağırlık 10000 kg Boyutlar 4160x2150x2380 mm Toplam Kurulu Güç 63,87 kw Maksimum Kol Uzunluğu 4,90 metre Kol Dönüş Açışı 360˚ Maksimum Zincir Hızı 0,7 m/sn Maksimum Araba Hızı 15 cm/dak Kesim Kalınlığı 40 mm

24

Şekil 3.12 Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni

Şekil 3.13. Fantini 70 SUPER-H zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki pcd keskilerin dizilimi

25

Şekil 3.14. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde pcd keskilerin kesme düzeni

Zincirli kollu kesme makinesinin üzerinde yürüyebilmesi için 4'er metrelik 3

adet ray kullanılmaktadır. Ray genişlikleri 1,65 metredir. Fantini 70 SUPER-H

üzerindeki ana güç motoru 55 kW'dır. Zincir dönüş hidrolik motoru ve yürüyüş

hidrolik motoru tek bir motor tarafından çalışmakta ve bu motorun gücü ise 5,5

kW'dır. Zincirli kollu kesme makinesinin kesici kolunun yağlanması için bir adet

gres pompası ve bir adet kompresör bulunmaktadır. Zincirli kolun dişlilerin

olduğu makineye bağlantı yerinde bir adet üfleyici hava hortumu ve bir adet

gres yağ hortumu bulunmaktadır. Kolun yağlaması buradan ve kol üzerindeki

kanallardan yapılmaktadır. 18 kg'lık gres yağ tankı yaklaşık 16 saat sonra

bitmektedir. Gres yağ kullanım miktarı yaklaşık olarak 1,125 kg/saat'tir. Gres

yağını basan motorun gücü 0,37 kW ve havayı üreten kompresörün motor

gücüde 3 kW'dır.

Ocakta çalışma kademelerinin yüksekliklerinin 3-3,5 metreye düşürülmesinden

dolayı zincirli kollu kesme makinesinin 7,2 m olan kesme kolu çıkarılmış ve 4,9

metrelik kesme kolu takılmıştır. Kademenin yüksekliğine göre kesme kolunun

eğimi 70˚-80˚ 'ye ayarlanmaktadır. Genellikle kesimler 75˚ açıyla düşey olarak

26

yapılmaktadır. Kesimler kuru olarak yapılmaktadır. Mermer ocağında kullanılan

Fantini 70 SUPER-H Şekil 3.15’de verilmiştir.

Şekil 3.15. Tureks bej mermer ocağında kullanılan Fantini 70 SUPER-H

Zincirli kollu kesme makinesinin aynı kademe üzerinde bir önceki kesimden bir

sonraki kesime taşınması 15 dakika sürmektedir. Makinenin kesim için

kurulacağı mesafe uzadıkça taşıma süresi de artmaktadır. Zincirli kollu kesme

makinesinin bir operatör tarafından kesime hazırlanması da yaklaşık 60 dakika

sürmektedir. Kesim tamamlandıktan sonra operatörün kesim zincirini kontrol

etmesi ise yaklaşık 10-15 dakika sürmektedir. Pcd keskiler kullanıldığından

keskilerin aşınmaları olmadığından sadece hasar gören kırılan keski olup

olmadığı kontrol edilmektedir. Zincirli kesme makinesinin kesim yapılacak

kademeye taşınması Şekil 3.16’da verilmiştir.

27

Şekil 3.16. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinin kesim yapılacak kademeye taşınması

Zincirli kollu kesme makinesinde kesim sırasında; kol sıkışmasından dolayı

kolun ve üzerindeki plakaların zarar görmesi, büyük süreksizlik ve mağara

denilen boşluklardan kesici kol ve keskilerin üzerine parça taşların düşmesi

sonucu keski-pabuç ve baklaların zarar görmesi, kesimden çıkarılan tozun

atılmaması ve tekrar kesim yerine düşmesi sonucu ısınma probleminin ortaya

çıkması ve kesme veriminin düşmesi, kol üzerinde bulunan ve zincirin

dönmesini sağlayan dişlinin temizliğinin iyi olarak yapılmaması sonucu

dişlilerin arasının yağ-toz karışımı ile dolması sonucu zincirin dişliden atma

problemi ve zincir gres yağlamasında gres yağ miktarının düşük tutulması

sonucu zincirde ısınma ve baklaların alt kısımlarında sürtünmeden dolayı

aşınma ve şişme gibi problemler ile karşılaşılabilmektedir.

Ayrıca zincirli kol aşınmalarının alt ve üst yüzeyde eşit olması için yaklaşık her

500 m² kesimden sonra, kol yatım düzlemi ters yüz edilmektedir, bunun için

zincir dönüş yönü çevrilmektedir. Yan sacların/plakaların aşınmalarının eşit

olmadığı veya dengesiz olduğu durumlarda kol kesim yönünü tutturmak

zorlaşmakta, makine dalmaya veya tırmanmaya başlamaktadır.

28

3.2.1.1. Genel ölçüm ve gözlemler

Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinin dalıma başlama ve dalımdan

sonra kesime geçiş durumu Şekil 3.17 ve Şekil 3.18’de verilmiştir. Ocakta 11.

kademede düşey kesimde yapılan ölçümlerde 75˚ de kesim için 3,5 metre

makinenin dalımı ve 3,4 metre kesim uzunluğu 195 dakika da tamamlanmıştır.

Bu yaklaşık 8,1 m² kesme alanıdır ve buna karşılık gelen net kesme hızı 2,49

m²/saat'tir. Kalan 24,6 metrelik uzunluğu ve bu 83,52 m² alanı kesmek için

1080 dakika harcanmıştır; buna karşılık gelen net kesme hızı 4,64 m²/saat'dir.

Toplamda 28 metre kesme uzunluğuna karşılık gelen ortalama net kesme hızı

4,31 m²/saat'tir. Dalım işlemi toplam kesim performansını % 7,11

azaltmaktadır. Tureks bej mermer ocağı için net kesim hızları Çizelge 3.2'de

verilmiştir.

Çizelge 3.2. Tureks bej mermer ocağında net kesim hızları

Diana-royal

cappuccino

Kesme açısı (˚)

Dalım kol

uzunluğu (m)

Kesim mesafesi

(m)

Kesilen alan (m²)

Kesim süresi (dk)

Net kesme

hızı (m²/h)

Dalım 75 3,5 3,4 8,1 195 2,49 Kesim 75 3,5 24,6 83,52 1080 4,64

Toplam 75 3,5 28 91,62 1275 4,31

Çizelge 3.2'de görüldüğü gibi kısa kesimlerde kesme hızı dalımdan dolayı

azalmaktadır. Bu nedenle kesme uzunluğunun mümkün olduğunca fazla

olmasında fayda vardır. Ancak şu da unutulmamalıdır ki kesim uzunluğu

arttıkça da kesimde sapma riski de artmaktadır. Örneğin metrede 1 mm sapan

bir kesim için 60 metre kesim uzunluğunda sapma 6 cm olacaktır. Bu sapan

kısmında tekrar tezgâhta gönyelenerek kesilmesi gerekecektir ve blok

veriminde bir düşüş gözlenecektir.

29

Şekil 3.17. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde dalıma başlama

Şekil 3.18. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde dalımdan sonra kesime geçiş

Bu araştırmada zincirli kesici kol üzerinde bulunan pabuç ve baklalardaki

aşınmalarda incelenmiştir. Baklalarda genellikle sürtünmeden dolayı alt

kısımlarında aşınma ve şişmeler gözlenmiştir. İç ve dış bakla pim yuvalarının

içerisinde ise pimlerin gevşemesi ve yuvalarında hareket etmesinden dolayı pim

30

yuvalarında aşınmalar gözlenmiştir. Pabuçlarda ise kesim esnasında mağara

denilen büyük süreksizlik olan kısımlardan zincirin üzerine parça kayaç

düşmesinden dolayı keski ve pabuçlarda kırılmalar gözlenmiştir. Fantini 70

SUPER-H' da kullanılan pabuç ve baklalar Şekil 3.19’da verilmiştir.

Şekil 3.19. Tureks bej mermer ocağında kullanılan zincirli kollu kesici üzerindeki pabuçlar ve baklalar

Tureks bej mermer ocağında yapılan araştırmada; zincirli kollu kesme

makinesinde kullanılan pcd'lerde kırılma ve kopmalar olmadığı sürece bu

parçalar değiştirilmemektedir. Son 2 yıl içerisinde sadece 15 adet pcd alındığı

söylenmiştir, bu durum 2 yılda ortalama 30000 m² kesim ömrü anlamına

gelmektedir. Bunun yanında ortalama 4-5 yılda bir komple zincirin değiştiği

bilgisi alınmıştır. Yani pabuç ve baklalarda kırılma kopma olmadığı sürece

bunlar 4 yıl kullanılabilmektedir. Bu 4-5 yılda ortalama 60000 - 75000 m² kesim

ömrüne eşit olmaktadır. Kol ömrü ise kolun yağlanması ve kullanım şartlarına

göre değişmektedir. Ocakta 5 yılda sadece bir kez kol değiştiği, kol üzerindeki

saçların ve plakaların ise 3-4 yılda bir değiştiği bilgisi alınmıştır. Buda ortalama

45000-60000 m² kesim ömrü eder. Ocakta kesimde kullanılmış ve zarar görmüş

keskiler Şekil 3.20'de ve kesim için alınmış yeni keskiler Şekil 3.21'de

verilmiştir.

31

Şekil 3.20. Kesimde kullanılmış ve zarar görmüş pcd keskiler

Şekil 3.21. Yeni pcd keskiler

3.2.2. Adalya (Adonis) bej mermer ocağı

İnceleme, gözlem ve ölçüm yapmak ve numune almak için Adalya Mermer

A.Ş.'nin Burdur Karamanlı'da bulunan (Adonis) bej ocağına gidilmiştir. Ocağa ait

genel bir görünüm Şekil 3.22’de verilmektedir. Ocaktan 'Adonis' olarak

adlandırılan taş üretilmektedir. Ocağın görünür rezerv miktarı 600000 m³'tür.

150 hektarlık alanın yaklaşık %90'ı kireçtaşından oluşmaktadır. %10'luk

kısımdan ise yüzeye yakın kısımlarda kil çıkmaktadır. Ocakta çatlak sistemleri

32

doğu-batı yönlerinde yer almaktadır. Çatlak eğimleri %70 - %90 arasındadır.

Ocakta su geliri yoktur.

Ocakta yılda ortalama 15000 ton blok üretimi yapılmaktadır. Ortalama blok

boyutları 200 cm x 150 cm x 100 cm olmak üzere 2 m³-3 m³ arasında

olmaktadır. Fabrika blok işleme kapasitesi ise 7800 ton/yıl'dır. Ocakta haftada 6

gün, günde 2 vardiya ve her vardiyada 8 saat çalışılmaktadır. Ocakta gündüz

vardiyasında 25 kişi ve gece vardiyasında da 6 kişi çalışmaktadır.

Şekil 3.22. Adalya bej mermer ocağı

Blok üretiminde önce sondaj makinesiyle 10 cm çapında yatay delikler

delinerek 45-55 kw gücündeki elmas boncuklu tel kesme makineleri ile alt

kesim yapılmaktadır. Daha sonra kademe üzerinde kademe boyunca değişen

uzunluklarda Fantini 70 SUPER-H zincirli kollu kesme makinesi ile düşey kesim

yapılmaktadır. Bu makinenin teknik özellikleri Çizelge 3.3'de özetlenmiştir.

Kesme yüksekliği yaklaşık 7,2 metredir. Kesme uzunluğu 10-20 metre arasında

kesilen kütlenin alt ve yan kesimi yapıldıktan sonra diğer yan kesimleri içinde

10 cm çapında delikler sondaj makinesiyle delinerek 45-55 kW gücündeki elmas

boncuklu tel kesme makinesi ile kesilmektedir. Tüm yüzeyleri kesilen ve serbest

33

kalan kütle ana kayadan su yastıkları ile ayrılmakta ve ekskavatör ataçmanı ile

atık pasalardan oluşturulan bir hafriyatın üzerine devirme işlemi yapılmaktadır.

Ocakta 1 adet Fantini SUPER-H zincirli kollu kesici kullanılmaktadır. Zincirli

kollu kesicide kesim için ise kaynaklı elmas boncuk (pcd), yıldız ve kare keskiler

kullanılmaktadır. Zincir üzerinde toplam 11 keski grubu bulunmakta ve her

gruptaki keski dizilimleri aynıdır. Zincir üzerinde bulunan keski grubunun ilk

keskisi pcd (kaynaklı elmas boncuk) ile başlamakta ve ardından kare ile yıldız

keskiler gelmektedir. Kesimde taşa ilk girişte 1. keski pcd ile ilk açış yapılır ve

taşı yuvarlak şekilde keser. 2. keski kare keski yuvarlağı ortadan çizer. 3. yıldız

keski kare keski çiziğinin sağ tarafından çizer. 4. keski yıldız keski kare keskinin

çiziğinin sol tarafından çizer. 5. keski yıldız keski sağ tarafı çizer ve kesimi

genişletir. 6. keski yıldız keski sol tarafı çizer ve kesimi genişletir. 7. keski kare

keski tekrar ortadan çizer ve bıçağın aynı yönde gitmesini sağlamak için iki

yıldız keski arasında yön değiştirir. Yani kare keskinin önündeki keski sol tarafı

keserken arkasındaki keski sağ tarafı keser. 8. keski yıldız keski sağ tarafı çizer

ve hem genişletme hem de derinleştirmeye devam eder. 9. keski yıldız keski sol

tarafı çizer ve hem genişletme hem de derinleştirmeye devam eder. 10. keski

yıldız keski sağ tarafı keser. 11. keski yıldız keski sol tarafı keser. 12. keski çiftli

yıldız keski baştan beri gelen sağlı sollu alanın kesimi yıldızlarla genişletilir ve

aynı zamanda temizleyicidir. 13. keski çiftli kare keski tüm kesim genişletilir ve

temizleyicidir.

Pcd'lerin fiyatları 160 TL/adet civarındadır. Tekli yıldız keski fiyatı 10,60

TL/adet, tekli kare keski fiyatı 8,50 TL/adet, tekli pcd pabuç fiyatı 81,50

TL/adet, tekli kare pabuç fiyatı 91,50 TL/adet, tekli yıldız pabuç fiyatı 81,50

TL/adet, çiftli kare pabuç fiyatı 111,50 TL/adet, çiftli yıldız pabuç 101,50

TL/adet, iç bakla fiyatı 78 TL/adet, dış bakla fiyatı 78 TL/adet civarındadır.

Pcd' lerin çapı 13 mm, kalınlığı 8 mm'dir. Kare keski boyu ve yüksekliği 13 mm,

eni 6 mm, yıldız keski boy ve yüksekliği 17 mm, eni 6 mm' dir. Tekli pabuç boyu

60 mm, eni 25 mm, yüksekliği (keski dâhil) 36 mm’dir. Çiftli yıldız pabuç boyu

60 mm, eni 35 mm (iki keski dâhil), yükseklik 30 mm’dir (iki keski dâhil). Çiftli

34

kare pabuç boyu 60 mm, eni 38 mm (iki keski dâhil), yükseklik 30 mm’dir (iki

keski dâhil). İç bakla ve dış bakla boyları 98 mm, eni 20 mm ve yükseklikleri 46

mm'dir. İki bakla arası mesafe 23 mm, iki yıldız keski arası mesafe 124 mm,

yıldız ve kare keski arası mesafe 124 mm, pcd ve kare keski arası mesafede 124

mm'dir. Keskiyi pabuca bağlamak için cıvata yoğunluğu 12,9 olan, metrik 5, 2

cm boyunda 8'lik cıvata kullanılmaktadır. Pabucu baklaya bağlamak için ise

yoğunluğu 12,9 olan, metrik 8, 1,5 cm boyunda 13'lük cıvata kullanılmaktadır.

Bir keski seti, uzunlukları 98 mm olan 13 adet bakladan oluşmaktadır. Set

uzunluğu 1550 mm'dir. Bir sette toplam keski sayısı 15'dir ve her pabuçta birer

adet keski son iki pabuçta ise ikişer adet keski bulunmaktadır. Toplam bakla

veya pabuç sayısı 143 adettir. Dolayısıyla zincir uzunluğu 17050 mm (17,05

m)'dir. Toplam set sayısı ise 11 olmaktadır. Kesme genişliği 38 mm'dir. Keski

dizilimi, kesme düzeni ve keskilerin düzeni sırasıyla Şekil 3.23, Şekil 3.24 ve

Şekil 3.25’de verilmiştir.

Çizelge 3.3. Adalya bej mermer ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri

Üretici Firma FANTİNİ

Model 70 SUPER-H

Üretim Yılı 2014

Ağırlık 10000 kg

Boyutlar 4160x2150x2380 mm

Toplam Kurulu Güç 63,87 kw

Maksimum Kol Uzunluğu (dişli dâhil) 8,70 metre

Kol Dönüş Açısı 360˚

Maksimum Zincir Hızı 0,7 m/sn

Maksimum Araba Hızı 15 cm/dak

Kesim Kalınlığı 38 mm

35

Şekil 3.23. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni

Şekil 3.24. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde keski grubundaki pcd, kare ve yıldız keskilerin dizilimi

36

Şekil 3.25. Fantini 70 SUPER-H zincirli kesme makinesinde pcd, kare ve yıldız keskilerin kesme düzeni


adet ray kullanılmaktadır. Ray genişlikleri 1,65 metredir. Fantini 70 SUPER-H

üzerindeki ana güç motoru 55 kW'dır. Zincir dönüş hidrolik motoru ve yürüyüş

hidrolik motoru tek bir motor tarafından çalışmakta ve bu motorun gücü ise 5,5

kW'dır. Zincirli kollu kesme makinesinin kesici kolunun yağlanması için bir adet

gres pompası ve bir adet kompresör bulunmaktadır. Zincirli kolun dişlilerin

olduğu makineye bağlantı yerinde bir adet üfleyici hava hortumu ve bir adet

gres yağ hortumu bulunmaktadır. Kolun yağlaması buradan ve kol üzerindeki

kanallardan yapılmaktadır. 30 kg'lık gres yağ tankı bulunmaktadır. Bir varil yani

180 kg yağ yaklaşık olarak 88 saatte bittiği bilgisi operatörden alınmıştır. Gres

yağ kullanım miktarı yaklaşık olarak 2,05 kg/saat'tir. Gres yağını basan motorun

gücü 0,37 kW ve havayı üreten kompresörün motor gücüde 3 kW'dır.

Ocakta çalışma kademelerinin yükseklikleri 7 metre olduğundan kesme kolunun

da açısı bu yüksekliğe 70˚ - 80˚ 'ye ayarlanmaktadır. Genellikle kesimler 75˚

açıyla düşey olarak yapılmaktadır. Kesimler kuru olarak yapılmaktadır. Ocakta

kullanılan zincirli kollu kesici Şekil 3.26’da verilmiştir.

37

Şekil 3.26. Adalya bej mermer ocağında kullanılan Fantini 70 SUPER-H






etmesi yıldız ve kare keskilerin köşelerinin değiştirilmesi yani keskilerin

çevrilmesi ise yaklaşık 60 dakika sürmektedir. Pcd, yıldız ve kare keskilerden

pabuç veya baklalardan hasar görüp kırılan varsa yenileri ile değiştirilmektedir.

Zincirli kollu kesme makinesinde kesim sırasında; kol sıkışmasından dolayı

kolun ve üzerindeki plakaların zarar görmesi, büyük süreksizlik ve mağara

denilen boşluklardan kesici kol ve keskilerin üzerine parça taşların düşmesi







38









Ocakta zincirli kollu kesme makinesinin dalıma başlaması Şekil 3.27'de

verilmiştir. Ocakta 7. kademede düşey kesimde yapılan ölçümlerde 75˚ ’de

kesim için 7,2 metre makinenin dalımı ve 3,5 metre kesim uzunluğu 210 dakika

da tamamlanmıştır. Bu yaklaşık 15,24 m² kesme alanıdır ve buna karşılık gelen

net kesme hızı 4,35 m²/saat'tir. Kalan 8,5 metrelik uzunluğu kesmek için 440

dakika harcanmıştır ve bu yaklaşık 59,36 m² kesme alanıdır. Buna karşılık gelen

net kesme hızı 8,09 m²/saat'dir. Toplamda 12 metre kesme uzunluğuna karşılık

gelen ortalama net kesme hızı 6,89 m²/saat'tir. Dalım işlemi 12 metre kesim

uzunluğu için toplam kesim performansını % 14,83 azaltmaktadır. Adalya bej

mermer ocağı için net kesim hızları Çizelge 3.4'de verilmiştir.

Çizelge 3.4. Adalya bej mermer ocağında net kesim hızları

Adonis bej

Kesme açısı (˚)

Dalım kol uzunluğu

(m)

Kesim mesafesi

(m)

Kesilen alan (m²)

Kesim süresi (dk)

Net kesme

hızı (m²/h)

Dalım 75 7,2 3,5 15,24 210 4,35 Kesim 75 7,2 8,5 59,36 440 8,09

Toplam 75 7,2 12 74,60 650 6,89


azalmaktadır. Bu nedenle kesme uzunluğunun mümkün olduğunca fazla

olmasında fayda vardır. Ancak şu da unutulmamalıdır ki kesim uzunluğu

arttıkça da kesimde sapma riski de artmaktadır. Örneğin metrede 1 mm sapan

39

bir kesim için 70 metre kesim uzunluğunda sapma 7 cm olacaktır. Bu sapan

kısmında tekrar tezgâhta gönyelenerek kesilmesi gerekecektir ve blok

veriminde bir düşüş gözlenecektir.

Şekil 3.27. Adalya bej mermer ocağında Fantini 70 SUPER-H ile dalıma başlama


aşınmalarda incelenmiştir. Baklalarda genellikle sürtünmeden dolayı alt

kısımlarında aşınma ve şişmeler gözlenmiştir. İç ve dış bakla pim yuvalarının

içerisinde ise pimlerin gevşemesi ve yuvalarında hareket etmesinden dolayı pim

yuvalarında aşınmalar gözlenmiştir. Pabuçlarda ise kesim esnasında mağara

denilen büyük süreksizlik olan kısımlardan zincirin üzerine parça kayaç

düşmesinden dolayı keski ve pabuçlarda kırılmalar gözlenmiştir. Aşınmış ve

kırılmış pabuçlar Şekil 3.28 ve Şekil 3.29'da verilmiştir.

40

Şekil 3.28. Aşınmış ve kırılmış Şekil 3.29. Aşınmış ve kırılmış pabuçlar 1 pabuçlar 2

Adalya bej mermer ocağında yapılan araştırmada; zincirli kollu kesme

makinesinde kullanılan pcd'lerde kırılma ve kopmalar olmadığı sürece bu

parçalar değiştirilmemektedir. Son 2 yıl içerisinde sadece 5 adet pcd alındığı

söylenmiştir, bu durum 2 yılda ortalama 25000 m² kesim ömrü anlamına

gelmektedir. Kare ve yıldız keskilerin tek bir köşeleri ile 60 metre yer

kesilebilmektedir ve buda tek bir köşe ile 432 m² alan yapmaktadır. Kare

keskinin 8 köşesinin kullanılması ile 3456 m², yıldız keskinin 10 köşesinin

kullanılması ile 4320 m² yer kesilebilmektedir. Yeni ve aşınmış keskiler Şekil

3.30 ve Şekil 3.31’de verilmiştir.

41

Şekil 3.30. Yeni keskiler Şekil 3.31. Aşınmış keskiler

Ortalama 4500-5000 saatte bir komple zincirin değiştiği bilgisi alınmıştır. Yani

pabuç ve baklalarda kırılma kopma olmadığı sürece bunlar 2 yıl

kullanılabilmektedir. Kol ömrü ise kolun yağlanması ve kullanım şartlarına göre

değişmektedir. Yaklaşık kol ömrü 40000 saat civarındadır. Kırılmış baklalar

Şekil 3.32’de verilmiştir.

Şekil 3.32. Kullanılmayan kırılmış baklalar

42

3.2.3. Demmer (Demireller Denizli-Kaklık) traverten ocağı

İnceleme, gözlem ve ölçüm yapmak ve numune almak için Demmer Demireller

Mermer San. ve Tic. A.Ş. 'nin Denizli Kaklık'ta bulunan traverten ocağına

gidilmiştir. Ocağa ait genel bir görünüm Şekil 3.33’de verilmektedir. Ocaktan

yumuşak ve orta sert şeklinde olmak üzere iki farklı traverten üretilmektedir.

Yumuşak travertenin yoğunluğu 2,15 g/cm³ iken orta sert travertenin

yoğunluğu 2,20 g/cm³'tür. Ocağın görünür+muhtemel rezerv miktarı

100000000 m³'tür. Oluşum tamamen kireçtaşıdır. Yüzeyden 30 metre tabana

doğru pasa mevcuttur. Yer yer bazı kısımlarda fosiller çıkmaktadır. Ocağın bazı

yerlerinde kırılmalar görülmektedir ve faylardan dolayı oluşan kırılmalar

yüzeyden tabana doğru gitmektedir. Ayrıca ocağın bazı yerlerinde görülen

faylarda yeşil renkte ince şeritler görülmektedir. Ocakta su geliri olmamaktadır.

Ocakta yılda ortalama 50000 m³ blok üretimi yapılmaktadır. Ortalama blok

boyutları 3,5 m³ - 4 m³ arasında olmaktadır. Fabrika blok işleme kapasitesi

yalnızca denizli traverteni için 10000 m³/yıl' dır. Ocakta haftada 7 gün, günde 2

vardiya ve her vardiyada 8 saat çalışılmaktadır. Ocakta gündüz vardiyasında 45

kişi ve gece vardiyasında da 11 kişi çalışmaktadır.

Şekil 3.33. Demmer traverten ocağı

43

Blok üretiminde önce kademe boyunca zincirli kollu kesme makinesi ile düşey

kesim yapılmaktadır. Zincirli kollu kesme makinesi kademe üzerinde ilerledikçe

kademe altından sondaj makinesiyle 10 cm çapında yatay delikler delinerek 20 -

25 kw gücündeki elmas boncuklu tel kesme makineleri ile düşey kesimler

yapılmaktadır. Yani sayalama makineleri ile ebatlama yapılmaktadır. Daha

sonra kademe üzerinde ekskavatör yardımı ile kepçe kademe altından ataçman

ile kesilen kütlenin tabanından girerek kütleyi kesim yerinden sökmektedir.

Kademenin tabanından killi formasyon geçtiğinden alt kesim yapılmaz ve

kepçenin ataçmanı ile sökülmektedir. Traverten ocağında 6 adet Demmak DZK

3400 zincirli kollu kesici ve 3 adet Garrone marka zincirli kollu kesici

kullanılmaktadır. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesinin teknik

özellikleri Çizelge 3.5’ de özetlenmiştir. Kesme yüksekliği yaklaşık 3,8 metredir.

Kesme uzunluğu 80-90 metre arasındadır. Zincirli kollu kesme makinesinin kol

uzunluğu dişli dâhil 4,30 metredir.

Zincirli kollu kesme makinesinde kesim için kare keskiler kullanılmaktadır. Her

kesime yeni kullanılmamış keski köşeleri ile başlanır. Çünkü dalımda eski

keskiler kullanıldığında keskiler zorlandığından kolda aşağı yukarı çarpmalar

görülmektedir. Bunun sonucunda ise gerek pabuç ve baklalar gerekse zincirli

kol zarar görmektedir. Bunların olmaması için mümkün olduğunca her dalım

öncesi keskilerin yeni köşeleri hazırlanmaktadır. Kare keskinin boy ve

yüksekliği 13 mm, eni 6 mm'dir. Keskilerin yerleştirildiği pabuçların boyu 43

mm, eni 32 mm ve yüksekliği 9 mm'dir. Pabuçlarında sabitlendiği baklaların

boyu 92 mm, eni 24 mm ve yükseklikleri ise 50 mm'dir. İki bakla arası 15 mm,

iki pabuç arası 55 mm ve iki keski arası mesafe ise 80 mm'dir. Keskilerin pabuca

tutturulması için cıvata yoğunluğu 10,9 metrik 5, boyu 20 mm olan 8'lik

cıvatalar kullanılıyor. Pabuçların baklalara bağlanması içinde cıvata yoğunluğu

10,9 metrik 8, boyu 20 mm olan 13'lük cıvatalar kullanılmaktadır.

Bir keski seti, uzunlukları 92 mm olan 10 adet bakladan oluşmaktadır. Set

uzunluğu 920 mm’dir. Bir sette toplam keski sayısı 13'dür ve her pabuçta birer

adet kare keski son üç pabuçta ise çiftli kare keskiler bulunmaktadır. Toplam

bakla veya pabuç sayısı 100 adettir. Toplam keski sayısı ise 133 adettir.

44

Dolayısıyla zincir uzunluğu 9200 mm (9,2 m)'dir. Toplam set sayısı ise 10

olmaktadır. Kesme genişliği 40 mm'dir. Keski dizilimi, kesme düzeni ve

keskilerin düzeni sırasıyla Şekil 3.34, Şekil 3.35 ve Şekil 3.36’da verilmiştir.

Çizelge 3.5. Demmer traverten ocağında kullanılan zincirli kesme makinesinin teknik özellikleri

Üretici Firma DEMMAK

Model DZK 3400

Üretim Yılı 2013

Ağırlık 9000 kg

Boyutlar 4160x2150x2380 mm

Toplam Kurulu Güç 45,97 kw






Şekil 3.34. Demmak DZK 3400 zincirli kesme makinesinde keskilerin düzeni

45

Şekil 3.35. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki kare keskilerin dizilimi

Şekil 3.36. Demmak DZK 3400 zincirli kesme makinesinde kare keskilerin kesme düzeni


adet ve 6 metrelik 1 adet ray kullanılmaktadır. Ray genişlikleri dıştan dışa 138

cm içten içe 88 cm'dir. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi

üzerindeki ana güç motoru 42,6 kW'dır. Zincir dönüş motoru 1,5 kW'dır. Makine

yürüyüş motoru 1,5 kW'dır. Zincirli kollu kesme makinesinin kesici kolunun

yağlanması için bir adet gres pompası ve bir adet kompresör bulunmaktadır.

Zincirli kolun dişlilerin olduğu makineye bağlantı yerinde gres yağ hortumu

bulunmaktadır. Kolun yağlaması buradan ve kol üzerindeki kanallardan

yapılmaktadır. 18 kg'lık gres yağ tankı bulunmaktadır. Gres yağ tankı ortalama 8

saatte bittiği bilgisi operatörden alınmıştır. Gres yağ kullanım miktarı yaklaşık

46

olarak 2,25 kg/saat'tir. Gres yağını basan motorun gücü 0,37 kW'dır. Ocakta

kullanılan kollu kesici Şekil 3.37’de verilmiştir.

Şekil 3.37. Traverten ocağında kullanılan Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi

Ocakta çalışma kademelerinin yükseklikleri 3-3,5 metre olduğundan kesme

kolunun da açısı bu yüksekliğe 70˚ 'ye ayarlanmaktadır. Genellikle kesimler 70˚

açıyla düşey olarak yapılmaktadır. Kesimler kuru olarak yapılmaktadır. Ocakta

yapılan düşey kesimler Şekil 3.38 ve Şekil 3.39’da verilmiştir.

Şekil 3.38. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi ile düşey kesim

47

Şekil 3.39. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi düşey kesim

Zincirli kollu kesme makinesinin bir kademeden diğer kademeye loder ile

taşınması yaklaşık 15 dakika sürmektedir. Makinenin kesim için kurulacağı

mesafe uzadıkça taşıma süresi de artmaktadır. Zincirli kollu kesme makinesinin

bir operatör tarafından kesime hazırlanması da yaklaşık 50 dakika sürmektedir.

Kesim tamamlandıktan sonra operatörün kesim zincirini kontrol etmesi ve kare

keskilerin köşelerinin değiştirilmesi yani keskilerin çevrilmesi ise yaklaşık 60

dakika sürmektedir. Kare keskilerden pabuç veya baklalardan hasar görüp

kırılan varsa yenileri ile değiştirilmektedir.

Zincirli kollu kesme makinesinde kesim sırasında; yumuşak formasyondan sert

formasyona geçişlerde makine yürüyüş ve kesme hızlarının düşürülmemesi









48







Ocakta 6. kademede düşey kesimde yapılan ölçümlerde 70˚ de kesim için 3,8

metre makinenin dalımı ve 2,0 metre kesim uzunluğu 60 dakika da

tamamlanmıştır. Bu yaklaşık 3,35 m² kesme alanıdır ve buna karşılık gelen net

kesme hızı 3,35 m²/saat'tir. Kalan 88 metrelik uzunluğu ve 314,34 m² alanı

kesmek için 2600 dakika harcanmıştır; buna karşılık gelen net kesme hızı 7,25

m²/saat'dir. Toplamda 90 metre kesme uzunluğuna karşılık gelen ortalama net

kesme hızı 7,17 m²/saat'tir. Dalım işlemi 88 metrelik kesim uzunluğu için

toplam kesim performansını % 1,10 azaltmaktadır. Demmer traverten ocağı için

net kesim hızları Çizelge 3.6'da verilmiştir.

Çizelge 3.6. Demmer traverten ocağında net kesim hızları

Traverten Kesme

açısı (˚)

Dalım kol

uzunluğu (m)

Kesim mesafesi

(m)

Kesilen alan (m²)

Kesim süresi (dk)

Net kesme

hızı (m²/h)

Dalım 70 2,8 2 3,35 60 3,35 Kesim 70 2,8 88 314,34 2600 7,25

Toplam 70 2,8 90 317,69 2660 7,17

Çizelge 3.6'da görüldüğü gibi dalım net kesim hızını bej mermer de olduğu

kadar çok azaltmamaktadır. Traverten bej kadar sağlam ve dayanaklı bir

malzeme olmadığından kesimler metrelerce uzatılabilmektedir. Hatta ocakta

kesimler tüm kademe boylarınca yapılmaktadır. Traverten yapısından dolayı

kesimi zorlamamakta ve sapma olmamaktadır. Demmer traverten ocağında

kullanılan zincirli kollu kesme makinesinde, T çubukları ile rayların yere

sabitleme işlemi yapılmamaktadır. Çünkü zeminler düzgün ve sağlam değildir.

49


aşınmalarda incelenmiştir. Baklalarda aşınma ve şişmeler gözlenmemiştir. İç ve

dış bakla pim yuvalarının içerisinde ise pimlerin gevşemesi ve yuvalarında

hareket etmesinden dolayı pim yuvalarında aşınmalar olabilmektedir.

Pabuçlarda ise kesim esnasında mağara denilen büyük süreksizlik olan

kısımlardan zincirin üzerine parça kayaç düşmesinden dolayı keski ve

pabuçlarda kırılmalar gözlenmiştir. Ayrıca yumuşak formasyondan sert bir

formasyona geçiş varsa ve makine yürüyüş hızı ile zincir dönme hızı

düşürülmezse keskilerde ve pabuçlarda kırılmalar olabilmektedir. Böyle

durumlarda makine yürüyüş hızı ve zincir dönme hızı birbirlerine orantılı

olarak düşürülmektedir. Kullanılan zincirli kollu kesicinin kontrol panosu Şekil

3.40’da görülmektedir.

Şekil 3.40. Demmak DZK 3400 zincirli kollu kesme makinesi kontrol panosu

Demmer traverten ocağında yapılan araştırmada; zincirli kollu kesme

makinesinde kullanılan kare keskilerin bir kenarı ile ortalama 500 - 600 m² yer

kesilebilmektedir. Kare keskinin 8 köşesi ile toplam 4000 - 4800 m² alan

kesilebilmektedir. Kare keskilerde bileme işlemi yapılmamaktadır. Kırılan veya

8 köşesi de aşınan keskiler kutularda biriktirilip tekrar alınan fabrikaya

gönderilmektedir. 9 adet zincirli kollu kesme makinesi için haftada 20 kutu (200

adet), ayda 80 kutu (800 adet) ve yılda 960 kutu (9600 adet) kare keski

50

kullanıldığı bilgisi alınmıştır. Tek bir zincirli kollu kesme makinesi için yılda

yaklaşık 1100 adet keski alındığı bilgisi alınmıştır.

Ortalama 2 yılda bir zincirin değiştiği bilgisi alınmıştır. Yani pabuç ve baklalarda

kırılma kopma olmadığı sürece bunlar ortalama 2 yıl kullanılabilmektedir. Kol

ömrü ise kolun yağlanması ve kullanım şartlarına göre değişmektedir. Yaklaşık

kol ömrü 2-4 yıl civarındadır.

3.2.4. Natürelmar limra ocağı

İnceleme, gözlem ve ölçüm yapmak ve numune almak için Natürelmar

Madencilik San. ve Tic. A.Ş. 'nin Antalya Demre' de yer alan limra ocağına

gidilmiştir. Ocağa ait genel bir görünüm Şekil 3.41’de verilmektedir. Ocaktan

'Anatolion Aritto' 'Myra' ve 'Parla Bianca' olarak adlandırılan 3 farklı

seleksiyonda taş üretilmektedir. Ocağın görünür rezerv miktarı 5000000

ton'dur. Ocakta üretilen taş kireçtaşı oluşumudur. Yapı sadece ana kayadır yani

limradır ancak yüzeye yakın kesimlerde fosilli dolomitik yapı görülmektedir.

Ocakta çatlak sistemleri kademelere dik ve güneydoğu-kuzeybatı

istikametindedirler. Ocakta su geliri yoktur.

Ocakta yılda ortalama yaklaşık 100000 ton blok üretimi yapılmaktadır. Ocak

verimi yaklaşık olarak % 60'dır. Ortalama blok boyutları 200 cm x 160 cm x 150

cm olmak üzere 4 m³- 5 m³ arasında olmaktadır. Fabrika blok işleme kapasitesi

ise yılda 48000 ton'dur. Ocaktan ve fabrikadan üretilen ürünlerin tamamı ihraç

edilmektedir. Ocaktan ve fabrikadan yurt içine satış yapılmamaktadır. Ocakta

haftada 6 gün, günde 2 vardiya ve her vardiyada 8 saat çalışılmaktadır. Ocakta

gündüz vardiyasında 28 kişi ve gece vardiyasında da 6 kişi çalışmaktadır.

51

Şekil 3.41. Limra ocağının genel görüntüsü

Blok üretiminde önce 10 cm çapında dikey sondaj delikleri delinmektedir. Daha

sonra Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesici ile yatay kesim yapılmaktadır. Bu

makinenin teknik özellikleri Çizelge 3.7’de özetlenmiştir. Kesme genişliği

yaklaşık 3,30 metredir. Kesme uzunluğu 20-40 metre arasında kesilen kütlenin

alt kesimi zincirli kollu kesici ile yapıldıktan sonra diğer yan kesimleri içinde

sondaj makinesiyle 10 cm çapında yatay delikler delinerek 45-55 kW gücündeki

elmas boncuklu tel kesme makinesi ile kesilmektedir. Tüm yüzeyleri kesilen ve

serbest kalan kütle ana kayadan su yastıkları ile ayrılmakta ve ekskavatör

ataçmanı ile atık pasalardan oluşturulan bir hafriyatın üzerine devirme işlemi

yapılmaktadır.

Ocakta 1 adet Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesici kullanılmaktadır.

Kullanılan kollu kesici Şekil 3.42’de verilmiştir. Zincirli kollu kesicide kesim için

kare keskiler kullanılmaktadır. Bu kare keskilerin kesim yapan köşeleri her

kesimde aşınmaktadır. Aşınan köşeleri bir sonraki kesimde çevrilerek sağlam

köşeleri ile kesime başlanır. Kare keski boy ve yüksekliği 12 mm, eni 7 mm'dir.

Pabuç boyu 45 mm, pabuç eni 31 mm ve keski dahil pabuç yüksekliği 36 mm'dir.

Bakla boyu 90 mm, bakla eni 23 mm ve bakla yüksekliği 50 mm'dir. Bir keski

seti, uzunlukları 93 cm olan 11 adet keski setinden oluşmaktadır. Set uzunluğu

930 mm’dir. Bir sette toplam keski sayısı 11'dir ve her pabuçta birer adet keski

52

son pabuçta ise iki adet keski bulunmaktadır. Toplam bakla veya pabuç sayısı

110 adettir. Dolayısıyla zincir uzunluğu 1023 mm (10,23 m) 'dir. Toplam set

sayısı ise 11 adet olmaktadır. Kesme genişliği 40 mm'dir. Keski dizilimi, kesme

düzeni ve kol üzerindeki keskiler sırasıyla Şekil 3.43, Şekil 3.44 ve Şekil 3.45'de

verilmiştir.

Çizelge 3.7. Limra ocağında kullanılan zincirli kollu kesme makinesinin teknik özellikleri

Şekil 3.42. Limra ocağında kullanılan Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi

Üretici Firma GARRONE

Model MCRH 740

Üretim Yılı 2007

Ağırlık 10000 kg

Toplam Kurulu Güç 63 kw

Hidrolik Tank Kapasitesi 240 litre






53

Şekil 3.43. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesinde zincir üzerinde bulunan keskiler

Şekil 3.44. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi keski grubundaki kare keskilerin keski dizilimi

54

Şekil 3.45. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesinde kare keskilerin kesme düzeni


adet ray kullanılmaktadır. Garrone MCRH 740 üzerindeki ana güç motoru 55

kW'dır. Zincir dönüş hidrolik motoru ve yürüyüş hidrolik motoru tek bir motor

tarafından çalışmakta ve bu motorun gücü ise 5,5 kW'dır. Makine üzerinde 18

kg' lık gres yağ tankı bulunmaktadır. Gres yağ kullanım miktarı yaklaşık olarak

1,8 kg/saat'tir.

Ocakta çalışma kademelerin kesme genişliği 3,30 metre olduğundan kesme

kolunun da açısı bu genişliğe 70˚ 'ye ayarlanmaktadır. Genellikle kesimler 70˚

açıyla yatay olarak yapılmaktadır. Kesimler kuru olarak yapılmaktadır.






etmesi ve kare keskilerin köşelerinin değiştirilmesi yani keskilerin çevrilmesi

ise yaklaşık 60 dakika sürmektedir. Kare keskilerden pabuç veya baklalardan

55

hasar görüp kırılan varsa eğer yenileri ile değiştirilmektedir. Zincirli kesme

makinesinin kesim yapılacak kademeye taşınması Şekil 3.46’da verilmiştir.

Şekil 3.46. Garrone MCRH 740 zincirli kesme makinesinin kesim yapılacak kademeye taşınması

Ortalama 50000 m² kesimde komple zincirin değiştiği bilgisi alınmıştır. Yani

pabuç ve baklalarda kırılma kopma olmadığı sürece 50000 m² veya yaklaşık 8

yıl kesimde kullanılabilmektedir. Kol ömrü ise kolun yağlanması ve kullanım

şartlarına göre değişmektedir. Yaklaşık kol ömrü de 50000 m² veya yaklaşık 8

yıl civarındadır. Zincirli kollu kesme makinesinde kesim sırasında; kol

sıkışmasından dolayı kolun ve üzerindeki plakaların zarar görmesi, büyük

süreksizlik ve mağara denilen boşluklardan kesici kol ve keskilerin üzerine

parça taşların düşmesi sonucu keski-pabuç ve baklaların zarar görmesi,

kesimden çıkarılan tozun atılmaması ve tekrar kesim yerine düşmesi sonucu

ısınma probleminin ortaya çıkması ve kesme veriminin düşmesi, kol üzerinde

bulunan ve zincirin dönmesini sağlayan dişlinin temizliğinin iyi olarak

yapılmaması sonucu dişlilerin arasının yağ-toz karışımı ile dolması sonucu

56

zincirin dişliden atma problemi ve zincir gres yağlamasında gres yağ miktarının

düşük tutulması sonucu zincirde ısınma ve baklaların alt kısımlarında

sürtünmeden dolayı aşınma ve şişme gibi problemler ile karşılaşılabilmektedir.







Zincirli kollu kesme makinesinin yatay kesime hazırlanışı ve yatay kesime

başlaması Şekil 3.47 ve Şekil 3.48’de verilmiştir. Ocakta 5. kademede yatay

kesimde yapılan ölçümlerde 70˚ de kesim için 3,30 metre makinenin dalımı ve

2,5 metre kesim uzunluğu 90 dakika da tamamlanmıştır. Bu yaklaşık 4,53 m²

kesme alanıdır ve buna karşılık gelen net kesme hızı 3,02 m²/saat'tir. Kalan 17,5

metrelik uzunluğu ve 54,29 m² alanı kesmek için 540 dakika harcanmıştır; buna

karşılık gelen net kesme hızı 6,03 m²/saat'dir. Toplamda 20 metre kesme

uzunluğuna karşılık gelen ortalama net kesme hızı 5,6 m²/saat'tir. Dalım işlemi

20 metre kesim uzunluğu için toplam kesim performansını % 7,13

azaltmaktadır. Limra ocağı için net kesim hızları Çizelge 3.8'de verilmiştir.

Çizelge 3.8. Limra ocağında net kesim hızları

Limra Kesme

açısı (˚)

Dalım kol

uzunluğu (m)

Kesim mesafesi

(m)

Kesilen alan (m²)

Kesim süresi (dk)

Net kesme

hızı (m²/h)

Dalım 70 3,3 2,5 4,53 90 3,02 Kesim 70 3,3 17,5 54,29 540 6,03

Toplam 70 3,3 20 58,82 630 5,6


azalmaktadır. Kesim mesafesi olabildiği kadar uzun tutulmalıdır ancak şu da

unutulmamalıdır ki kesim uzunluğu arttıkça da kesimde sapma riski de

artmaktadır. Örneğin metrede 1 mm sapan bir kesim için 70 metre kesim

57

uzunluğunda sapma 7 cm olacaktır. Bu sapan kısmında tekrar tezgâhta

gönyelenerek kesilmesi gerekecektir ve blok veriminde bir düşüş gözlenecektir.

Şekil 3.47. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi ile yatay kesime hazırlık

Şekil 3.48. Garrone MCRH 740 zincirli kollu kesme makinesi ile yatay kesime başlama

58

Natürelmar limra ocağında yapılan araştırmada; zincirli kesici kol üzerinde

bulunan pabuç ve baklalardaki aşınmalarda incelenmiştir. Baklalarda genellikle

sürtünmeden dolayı alt kısımlarında aşınma ve şişmeler gözlenmiştir. İç ve dış

bakla pim yuvalarının içerisinde ise pimlerin gevşemesi ve yuvalarında hareket

etmesinden dolayı pim yuvalarında aşınmalar gözlenmiştir. Pabuçlarda ise

kesim esnasında mağara denilen büyük süreksizlik olan kısımlardan zincirin

üzerine parça kayaç düşmesinden dolayı keski ve pabuçlarda kırılmalar

gözlenmiştir.

Natürelmar limra ocağında kullanılan zincirli kollu kesme makinesinde kesici

olarak kullanılan kare keskilerde kırılma ve kopmalar olduğu gözlenmiştir.

Kırılan keskiler yenileri ile değiştirilmiştir ve kesimde aşınan keskilerin köşeleri

yeni köşeleri kesecek şekilde değiştirilmiştir. Kare keskilerin tek bir köşeleri ile

80 metre yer kesilebilmektedir ve bu da tek bir köşe ile 264 m² alan yapar. Kare

keskinin 8 köşesinin kullanılması ile 2112 m² yer kesilebilmektedir.

3.2.5. Makine performansı araştırma yöntemi

Ocaklarda dalım kesimine başlamadan önce kol basıncı (kollu kesicinin

özelliğine bağlı olarak kol döndürme hızı) ve zincir hızı değerleri kontrol

düğmelerinden ayarlanmıştır. Traverten ocağı dışındaki diğer ocaklarda dalım

esnasında göstergelerden kola etkiyen basınçlar ve zincir dönüş basınçları

okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği içinde ortalamaları alınarak

kaydedilmiştir. Traverten ocağında ise kesim esnasında ampermetreden akım

değerleri okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği içinde ortalamaları alınarak

kaydedilmiştir. Kronometre ile makinenin kesimi esnasında geçen zaman

belirlenmiştir. Kesim sonrasında ise kol kesme açısı, kesilen alan ölçülmüştür.

Kesilen alan kesim zamanına bölünerek kesim hızı hesaplanmıştır. Zincir dönüş

hızının kesim hızına etkisini incelemek amacıyla makinenin kol basıncı değeri

sabit tutulup artırılan veya azaltılan zincir dönüş hızı değerlerinde kesim hızı

ölçülmüştür. Kol basıncının kesim hızına etkisini incelemek amacıyla makinenin

zincir hızı sabit tutulup artırılan veya azaltılan kol basıncı değerlerinde kesim

hızı ölçülmüştür.

59

Ocaklarda dalım tamamlanıp ana kesime geçilmeden önce makine yürüyüş hızı

ve zincir hızı değerleri kontrol düğmelerinden ayarlanmış ve kol kesme açısı

ölçülerek kaydedilmiştir. Ana kesim esnasında traverten ocağı dışındaki diğer

ocaklarda göstergelerden makine yürüyüş basıncı ve zincir dönüş basınç

değerleri traverten ocağında ise kesim esnasında ampermetreden akım

değerleri okunmuş ve dalım işlemindeki gibi kaydedilmiştir. Kesim zamanı,

makine ilerleme mesafesi, kol kesme derinliği, kesilen alan ve kesim hızı da

dalım işlemindeki gibi hesaplanmıştır. Zincir dönüş hızının kesim hızına etkisini

incelemek amacıyla makinenin yürüyüş hızı sabit tutulup artırılan veya azaltılan

zincir dönüş hızı değerlerinde kesim hızı ölçülmüştür. Makine yürüyüş hızının

kesim hızına etkisini incelemek amacıyla makinenin zincir hızı sabit tutulup

artırılan veya azaltılan makine yürüyüş hız değerlerinde kesim hızı ölçülmüştür.

Makine parametrelerinin kesim performansına etkisi kesim hızı, keski seti

kesme derinliği, pasa irilik indeksi değerlerindeki değişim incelenerek

araştırılmıştır. Kesme derinliği, kazı sistemlerinde göz önüne alınması gerekli

önemli hususlardan biridir. Kesme derinliği arttıkça spesifik enerji

azalmaktadır. Ancak belirli bir derinlikten sonrada makine zorlanmakta derin

kazının avantajı ortadan kalkmaktadır (Bilgin, 1989). Pasa irilik indeksi ise

kazının verimliliğini belirten boyutsuz bir sayıdır (Bilgin, 1989). Pasa irilik

indeksi arttıkça spesifik enerji genel olarak azalmaktadır. Optimum kesme

koşulunda pasa irilik indeksi genelde maksimum olmaktadır (Çopur vd., 2008).

Zincirli kollu kesme makinesinde kesim zincir üzerinde bulunan keskilerin

zincirin dönmesiyle beraber taşı kesmeleri sonucu taştan her seferinde bir

parça koparmalarıyla gerçekleşir. Tüm kesim boyunca keskilerin taşa temas

etmeleri ve taşı çizerek parça koparmaları sonucu bu parçalar toz olarak kesim

alanına düşer ve zincir üzerindeki keski grubu sonunda bulunan çiftli keskiler

(temizleyici) ile yukarı taşınırlar. Araba yürüme hızına, zincir dönme hızına,

zincir üzerinde bulunan bir keski setinin uzunluğuna ve kol kesme açısına bağlı

olarak her bir keski setinin kesme derinliği aşağıdaki formülle hesaplanabilir

(Çopur vd., 2008) :

60

sin..Su

Ud

t

(3.5)

Eşitlikte, d keski setinin efektif (zincirin hareket ettiği düzleme dik yöndeki)

kesme derinliği (m), U makine yürüme hızı (m/h), ut zincir hızı (m/h), S bir

keski setinin uzunluğu (m), ɸ kol kesme açısı olup Şekil 3.49’ da görülmektedir.

Şekil 3.49. Zincirli kollu kesme makinesi kesme parametreleri (Çopur vd., 2008)

Arazide farklı parametrelerde gerçekleştirilen kesimler sonrası alınan kırıntı

numunelerin elek analizi sonuçları ek’te Çizelge A.1-A.45 verilmektedir.

Kümülatif elek üstü yüzdeleri toplanarak pasa irilik indeksi değerleri

hesaplanmıştır.

61

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE ANALİZLER

4.1. Doğaltaşların Fiziko-Mekanik Özellikleri

Çalışma yapılan doğaltaş ocaklarının fabrikalarından alınan numunelerin

Süleyman Demirel Üniversitesi doğaltaşlar laboratuarında yapılan deneylerle

fiziko-mekanik özellikleri belirlenmiştir. Doğaltaşların fiziksel ve mekanik

özellikleri Çizelge 4.1'de verilmektedir.

Çizelge 4.1. Doğaltaşların fiziksel ve mekanik özellikleri

Birim hacim ağırlığı en büyük olan doğaltaşın adonis bej sonrasında cappuccino

bej, limra ve en küçük olan doğaltaşın ise traverten olduğu görülmektedir.

Görünür porozitesi en büyük olan doğaltaşın traverten sonrasında limra ve

cappuccino bej, en küçük olan doğaltaşın ise adonis bej olduğu görülmektedir.

Schmidt sertliği en büyük olan doğaltaşın adonis bej sonrasında cappuccino bej

ve limra en küçük olan doğaltaşın ise traverten olduğu görülmektedir. P dalga

hızı en büyük olan doğaltaş adonis bej sonrasında cappuccino bej ve limra en

küçük olan doğaltaş ise traverten'dir. Tek eksenli basınç dayanımı en büyük

olan doğaltaşın adonis bej sonrasında cappuccino bej ve limra en küçük olan

doğaltaşın ise traverten olduğu görülmektedir.

Doğal Taşlar

Birim hacim ağırlık

(g/cm3)

Görünür porozite

(%)

Schmidt sertliği

P-dalga hızı

(m/s)

Tek eksenli basınç

dayanımı (MPa)

Tureks (Cappuccino) Bej Mermer

Ortalama değer

2,66 1,20 27,20 6178,55 99,83

Standart Sapma

0,02 0,52 1,10 199,74 19,21

Adalya (Adonis)

Bej Mermer

Ortalama değer

2,70 0,26 38,80 6379,47 143,99

Standart Sapma

0,01 0,06 1,10 123,26 12,18

Natürelmar Limra

Ortalama değer

2,35 5,61 23,20 4214,80 50,78

Standart Sapma

0,01 0,38 1,10 41,32 7,77

Demmer Traverten

Ortalama değer

2,23 5,73 18,00 3096,91 19,93

Standart Sapma

0,10 1,13 1,41 254,86 9,46

62

4.2. Tureks Bej Mermer Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve

Analizi

4.2.1. Dalış kesimi

Makine ile kesime başlamadan önce kol basıncı ve zincir hızı değerleri kontrol

düğmelerinden ayarlanmıştır. Kesim esnasında göstergelerden kola etkiyen

basınçlar ve zincir dönüş basınçları okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği

içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Zincir hızı göstergesinde, hız

değerleri maksimum hızın yüzdesi olarak okunduğundan dolayı çizelgelere

maksimum hız değerlerinin %’si hesaplanarak yazılmıştır. Çizelge 4.2’de kesim

öncesi ayarlanan kol basıncı (kolun kesim için kayaca uygulayacağı hidrolik

basınç) ve zincir hızı değerlerinde; çalışma esnasında göstergelerden okunan

kol dönüş basıncı (zincirli kollu kesme makinesinin yürüme hareketiyle zincirli

kolun kayaca teması sonucu oluşan hidrolik basınç) ve zincir dönüş basıncı (kol

üzerinde bulunan zincirin kesim esnasında oluşan hidrolik basıncı), kol kesme

açısı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

Çizelge 4.2. Tureks bej mermer ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Ayarlanan kol basıncı (bar)

Ayarlanan zincir dönüş

hızı (m/sn)

Kol dönüş basıncı (bar)

Zincir dönüş basıncı (bar)

Kol kesme açısı (˚)

Kesim hızı

(m2/h)

Pasa irilik indeksi

65 0,42 55 50 0 3,99 405

60 0,42 58 60 23 3,68 -

55 0,42 70 78 24 3,26 366

50 0,42 63 50 25 3,12 -

45 0,42 45 48 26 3,07 325

65 0,49 45 62 28 3,89 367

65 0,45 50 65 30 3,86 -

65 0,42 57 68 32 3,85 380

65 0,38 64 72 33 3,84 -

65 0,35 65 75 35 3,84 393

63

Çizelge 4.2’de görüldüğü gibi zincir hızı 0,42 m/sn'de sabit tutulup kol basıncı

kademeli olarak azaltılmasına rağmen çalışma esnasında hem zincir hemde kola

etkiyen basınçlar ilk başta artmakta, daha sonra ise ilk ayar değerlerine doğru

azalmaktadır. Kol ve zincir dönüş basınçlarındaki bu artışın nedeninin kesimde

dalışa yeni başlanması ve kesilen yerdeki çatlaklı ve topraklı formasyondan

kopan parçaların kola etkimesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Şekil

4.1’de görüldüğü gibi kol basıncı değeri arttıkça kesim hızı artmaktadır. Kol

basıncı arttıkça kesimden çıkan pasanın irilik indeksi artmaktadır (Çizelge 4.2).

Şekil 4.1. Tureks bej mermer ocağında dalımda kol basıncının kesim hızına etkisi

Tureks bej mermer ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarına göre

zincir dönme hızı arttıkça, kol dönüş basıncı ve zincir dönüş basıncında azalma

olmuştur. Kol basıncı 65 bar da sabit olduğundan zincir hızı arttıkça zincir daha

rahat dönmekte ve zincire binen yük azaldığından basınçta azalmaktadır. Zincir

hızının kesilen alana etkisi olmamaktadır (Şekil 4.2). Zincir hızı sadece kesimin

daha rahat veya zor olmasını sağlamaktadır. Zincir hızının artmasıyla pasa irilik

katsayısının azaldığı yani daha küçük boyutlarda pasa çıktığı gözlenmiştir

(Çizelge 4.2).

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

40 45 50 55 60 65 70

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)

Kol Basıncı (bar)

64

Şekil 4.2. Tureks bej mermer ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi

Ocakta operatör tarafından dalışta alınan ortalama kesim miktarları 2 m²/h ile 3

m²/h arasındadır. Dalışta kol basıncı 65 bar ve zincir dönüş hızı 0,45 m/sn ile

0,49 m/sn arasında alınırsa yaklaşık olarak 3,80 m²/h ile 3,90 m²/h arasında

üretim gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu önerilen değerlerde üretim miktarı

artışı olacağı görülmektedir.

4.2.2. Ana kesim

Ana kesimde makine yürüyüş hızı ve zincir hızı değerleri kontrol

düğmelerinden ayarlanmıştır. Kesim esnasında göstergelerden makine yürüyüş

basıncı ve zincir dönüş basınç değerleri okunmuş ve bu değerler sürekli

değiştiği içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Zincir hızı göstergesinde

hız değerleri maksimum hızın yüzdesi olarak okunduğundan dolayı çizelgelere

maksimum hız değerlerinin %’si hesaplanarak yazılmıştır. Çizelge 4.3’de ana

kesim öncesinde ayarlanan makine yürüyüş hızı ve zincir hızı değerlerinde;

çalışma esnasında göstergelerden okunan makine yürüyüş basıncı ve zincir

dönüş basıncı, kesim hızı, keski seti kesme derinliği ile kesimden çıkan pasanın

irilik indeksi değerleri verilmektedir.

3

3,5

4

4,5

5

0,3 0,35 0,4 0,45 0,5

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)

Zincir Hızı (m/sn)

65

Çizelge 4.3. Tureks bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Ana kesimde makine yürüyüş hızı 3 cm/dk’da sabit iken zincir dönüş hızı 0,55

m/sn değerine artırıldığında zincir dönüş basıncında ve kesim hızında az bir

artış olmaktadır. Zincir hızı 0,55 m/sn’den yüksek bir değere ayarlandığında

zincir basıncı hala artmakta, makine kesimde zorlanmakta ve kesim hızında

azalma olmaktadır (Şekil 4.3). Zincir hızı 0,55 m/sn değerine kadar keski kesme

derinliğinde önemli bir değişiklik olmamış daha büyük zincir hızı değerlerinde

kesme derinliği azalmıştır (Şekil 4.4). Zincir hızı artışıyla pasa irilik indeksinin

azaldığı kesimden daha küçük boyutta pasa çıktığı gözlemlenmiştir (Çizelge

4.3).

Şekil 4.3. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

0,45 0,5 0,55 0,6 0,65

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)



hızı (m/sn

Ayarlanan makine yürüyüş

hızı (cm/dk)

Kol kesme

derinliği (m)


Keski seti uzunluğu

(m)


Makine yürüyüş basıncı (bar)

Kesim hızı

(m2/h)

Keski seti

kesme derinliği

(mm)

Pasa irilik

indeksi

0,49 3 3,5 75 1,6 93 46 4,68 1,17 376

0,52 3 3,5 75 1,6 95 47 4,89 1,15 -

0,55 3 3,5 75 1,6 100 48 5,31 1,18 364

0,58 3 3,5 75 1,6 112 49 5,1 1,08 -

0,62 3 3,5 75 1,6 115 49 4,68 0,93 360

0,58 1,5 3,5 75 1,6 82 26 3,7 0,78 368

0,58 2,25 3,5 75 1,6 84 27 3,95 0,83 -

0,58 3 3,5 75 1,6 88 42 5,1 1,08 372

0,58 3,75 3,5 75 1,6 115 51 6,78 1,43 -

0,58 4,5 3,5 75 1,6 130 60 6,15 1,30 377

66

Şekil 4.4. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Tureks bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarına

göre zincir hızı 0,58 m/sn’de sabit tutulup makine yürüyüş hızı artırıldığında

kesim esnasında hem zincir dönüş basıncı, hem de makine yürüyüş basıncı

artmaktadır. Makine yürüyüş hızının artırılmasıyla kesim hızı ve keski kesme

derinliği artmakta, 3,75 cm/dk değerinden sonra kesim performansı

düşmektedir (Şekil 4.5 ve Şekil 4.6). Ancak makine yürüyüş hızı 3,75 ve 4,5

cm/dk değerlerine artırıldığında zincir dönüş basıncı sırasıyla 115 ve 130 bar,

makine yürüyüş basıncı ise 51 ve 60 bar seviyelerine yükselmiştir. Bu

değerlerde makine zorlanmaya başlamıştır. 4,5 cm/dk yürüme hızı değerinde

makinenin uyarı lambası yanmış, bu değerde sadece 2 dakika süre

tutulabilmiştir. Aksi halde makine kendini korumaya alıp çalışmayı

durduracaktır. Makine yürüyüş hızının artmasıyla beraber pasa irilik indeksinin

arttığı yani kesimden çıkan pasanın da daha büyük boyutlarda olduğu

gözlemlenmiştir (Çizelge 4.3).

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

0,45 0,5 0,55 0,6 0,65

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


67

Şekil 4.5. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.6. Tureks bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Ocakta operatör tarafından kesimde alınan ortalama kesim miktarları 2,80

m²/h ile 4,30 m²/h arasındadır. Ana kesimde zincir dönüş hızı 0,50 m/sn ile

0,55 m/sn arasında, makine yürüyüş hızı ise 3,0 cm/dk ile 3,5 cm/dk arasında

alınırsa yaklaşık olarak 5 m²/h ile 5,5 m²/h arasında üretim gerçekleşecektir.

Sonuç olarak bu değerlerde üretim miktarı artışı olacağı görülmektedir.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)

Makine Yürüyüş Hızı (cm/dk)

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


68

4.2.3. Tureks bej mermer ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme

makinesi ile kesimde toz olarak zayi olan miktarın hesaplanması ve

karşılaştırılması

Tureks bej mermer ocağı için kesimi yapılacak olan 28 metre uzunluğunda, 12

metre eninde ve 3,5 metre yüksekliğinde bir kütlenin tüm kesim alanlarının

zincirli kollu kese makinesi ile kesimi ve elmas boncuklu tel kesme makinesi ile

kesimi sonucunda oluşacak toz zayi miktarları hesaplanmış ve

karşılaştırılmıştır. Tureks bej mermer ocağı kesim uzunlukları Şekil 4.7'de

görülmektedir. Tureks bej mermer ocağı kesilen hacim miktarları Çizelge 4.4'de

verilmiştir.

Şekil 4.7. Tureks bej mermer ocağı kesim uzunlukları

Çizelge 4.4. Tureks bej mermer ocağı kesilen hacim miktarları

Diana-royal cappuccino

Alt kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Yan Kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Kesilecek toplam miktar (m³)

Kesme genişliği

(m)

Zayi olan

miktar (m³)

Zincirli kollu kesici

13,44 3,92 1,68 1,68 1176 0,04 20,72

Elmas tel 3,70 1,08 0,46 0,46 1176 0,011 5,69

Çizelge 4.4'de verilen Tureks bej mermer ocağında kesilen hacim miktarlarına

göre zincirli kollu kesici ile yapılan kesimde; 1176 m³'de 20,72 m³ zayiat varsa

yıllık üretim miktarı 25000 m³ ocak verimi %8 olduğuna göre yılda 312,50 m³

28 metre

12 metre

3,5 metre

69

kesim yapılacaktır. Yıllık zayiat miktarı 5505,95 m³ ve taşın yoğunluğu 2,75

g/cm³ olduğuna göre yıllık zayiat 15141,36 ton olacaktır.

Elmas boncuklu tel ile yapılan kesimde; 1176 m³'de 5,69 m³ zayiat varsa yıllık

üretim miktarı 25000 m³ ocak verimi %8 olduğuna göre 312,50 m³ kesim

yapılacaktır. Yıllık zayiat miktarı 1512,01 m³ ve taşın yoğunluğu 2,75 g/cm³

olduğuna göre yıllık zayiat 4158,03 ton olacaktır.

Hesaplamalar sonucunda ocakta sürekli zincirli kollu kesme makinesi

kullanılmasıyla yıllık 15141,36 ton, ocakta sürekli elmas boncuklu tel

kullanılmasıyla yıllık 4158,03 ton taş toz olarak zayi edilmektedir. Bu sebepten

dolayı ocakta sadece zincirli kollu kesiciler ile üretim yapılmamaktadır. Zincirli

kollu kesici ve elmas boncuklu tel kesme makinesinin birlikte kombine

çalışmaları sonucu üretim hızında artış sağlandığı bilgisi Ocak yöneticisi

tarafından alındı. Ocakta kademede uzunlamasına kesimler zincirli kollu kesme

makinesi ile alt ve diğer düşey kesimler ise elmas boncuklu tel kesme makinesi

ile yapılmaktadır.

4.3. Adalya Bej Mermer Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve

Analizi


Makine ile kesime başlamadan önce kol basıncı ve zincir hızı değerleri kontrol

düğmelerinden ayarlanmıştır. Kesim esnasında göstergelerden kola etkiyen

basınçlar ve zincir dönüş basınçları okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği

içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Zincir hızı göstergesinde, hız

değerleri maksimum hızın yüzdesi olarak okunduğundan dolayı çizelgelere

maksimum hız değerlerinin %’si hesaplanarak yazılmıştır. Çizelge 4.5’de kesim

öncesi ayarlanan kol basıncı ve zincir hızı değerlerinde; çalışma esnasında

göstergelerden okunan kol dönüş basıncı ve zincir dönüş basıncı, kol kesme

açısı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

70

Çizelge 4.5. Adalya bej mermer ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Zincir hızı 0,35 m/sn'de sabit tutulup kol basıncı artırıldığında hem kol dönüş

basıncı hem de zincir dönüş basıncı artmaktadır. Artan normal ve kesme

kuvvetleri ile birlikte kesme hızı değerleri de artmaktadır (Şekil 4.8). 55 bar’ın

üzerine ayarlanan kol basıncı değerlerinde kol dönüş basıncı ve zincir dönüş

basıncı dikkate değer artmasına rağmen kesim hızındaki artış önceki artışa göre

çok daha az olmuştur. Kol basıncı arttıkça kesimden çıkan pasanın irilik indeksi

değerleri artmaktadır (Çizelge 4.5).

Şekil 4.8. Adalya bej mermer ocağında dalımda kol basıncının kesim hızına etkisi

0

1

2

3

4

5

6

7

8

40 45 50 55 60 65 70

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)

Kol Basıncı (bar)

Ayarlanan koI basıncı

(bar)

Ayarlanan zincir

dönüş hızı (m/sn)




Kesim hızı (m2/h)

Pasa irilik indeksi

45 0,35 20 80 10 1,47 460

50 0,35 55 120 12 3,80 -

55 0,35 60 130 13 6,22 469

60 0,35 90 180 14 5,76 -

65 0,35 100 190 15 6,91 477

65 0,28 95 160 17 6,38 472

65 0,31 90 145 19 6,36 -

65 0,35 80 140 21 6,33 467

65 0,38 72 130 23 6,32 -

65 0,42 65 120 25 6,30 464

71

Adalya bej mermer ocağında dalışta yapılan kesim performansı ölçüm

sonuçlarına göre zincir dönme hızı arttıkça kol dönüş basıncı ve zincir dönüş

basıncı azalmıştır. Kol basıncı 65 bar da sabit olduğundan zincir hızı arttıkça

zincir daha rahat dönmekte ve zincire binen kesim yükü azaldığından basınçta

azalmaktadır. Zincir hızının kesilen alana önemli bir etkisi olmamaktadır (Şekil

4.9). Zincir hızı sadece kesimin daha rahat veya zor olmasını sağlamaktadır.

Zincir hızının artmasıyla pasa irilik indeksinin azaldığı yani daha küçük

boyutlarda pasa çıktığı gözlemlenmiştir (Çizelge 4.5).

Şekil 4.9. Adalya bej mermer ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi

Ocakta operatör tarafından dalışta alınan ortalama kesim miktarları 4,5 m²/h ile

5,5 m²/h arasındadır. Dalışta kol basıncı 55 bar ve zincir dönüş hızı 0,35 m/sn

ile 0,40 m/sn arasında alınırsa yaklaşık olarak 6,30 m²/h üretim

gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu önerilen değerlerde üretim miktarı artışı

olacağı görülmektedir.

4.3.2. Ana kesim

Ana kesim öncesinde makine yürüyüş hızı ve zincir hızı değerleri kontrol



değiştiği içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Zincir hızı göstergesinde

hız değerleri maksimum hızın yüzdesi olarak okunduğundan dolayı çizelgelere

5

5,5

6

6,5

7

0,25 0,3 0,35 0,4 0,45

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


72

maksimum hız değerlerinin %’si hesaplanarak yazılmıştır. Çizelge 4.6'da ana

kesim öncesinde ayarlanan makine yürüyüş hızı ve zincir hızı değerlerinde;

çalışma esnasında göstergelerden okunan makine yürüyüş basıncı ve zincir

dönüş basıncı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

Çizelge 4.6. Adalya bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Ana kesimde makine yürüyüş hızı 3,75 cm/dk değerinde sabit tutulup zincir

dönüş hızı artırıldığında, zincir dönüş basıncı ve makine yürüyüş basıncı kısmen

azalmakta kesim hızı ise az bir miktarda olsa artmaktadır (Şekil 4.10). Aynı

makine yürüyüş hızında zincir hızının artması keski kesme derinliğinin

azalmasına neden olmaktadır (Şekil 4.11). Zincir hızı artışıyla pasa irilik

indeksinin azaldığı kesimden daha küçük boyutta pasa çıktığı gözlemlenmiştir

(Çizelge 4.6).

Ayarlanan zincir



hızı (cm/dk)

Kol kesme

derinliği (m)



(m)



Kesim hızı

(m2/h)

Keski seti

kesme derinliği

(m)

Pasa irilik

indeksi

0,35 3,75 7,2 75 1,55 120 31 8,89 1,47 437 0,39 3,75 7,2 75 1,55 115 30 8,90 1,32 - 0,42 3,75 7,2 75 1,55 110 30 8,92 1,23 429 0,45 3,75 7,2 75 1,55 108 29 8,93 1,15 - 0,49 3,75 7,2 75 1,55 103 29 8,95 1,06 422

0,42 2,25 7,2 75 1,55 80 10 3,73 0,51 413 0,42 3 7,2 75 1,55 90 22 4,59 0,63 - 0,42 3,75 7,2 75 1,55 110 29 8,52 1,17 420 0,42 4,5 7,2 75 1,55 130 30 9,10 1,25 -

0,42 5,25 7,2 75 1,55 150 35 10,42 1,43 421

73

Şekil 4.10. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.11. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Adalya bej mermer ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarına

göre zincir hızı 0,42 m/sn’de sabit tutulup makine yürüyüş hızı artırıldığında

kesim esnasında hem zincir dönüş basıncı hem de makine yürüyüş basıncı

artmaktadır. Makine yürüyüş hızının artırılmasıyla kesim hızı ve keski kesme

derinliği artmaktadır (Şekil 4.12 ve Şekil 4.13). Ancak makine 3,75 cm/dk’dan

daha büyük değere artırıldığında hem kesme derinliği hem de kesim hızında

stabil bir artış olmamaktadır. Makine yürüyüş hızı 4,5 cm/dk değerine

artırıldığında zincir dönüş basıncı 130 bar seviyesine yükselmiş ve makinenin

8

8,5

9

9,5

10

0,3 0,35 0,4 0,45 0,5

Ke

sim

Hız

ı (m

2/h

)


0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

0,3 0,35 0,4 0,45 0,5

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


74

kırmızı uyarı lambası yanmıştır. Bu değerde devam edilmesi halinde makine

kendini korumaya alıp çalışmayı durduracaktır. Makine yürüyüş hızının

artmasıyla beraber pasa irilik indeksinin arttığı ve kesimden çıkan pasanın da

daha büyük boyutlarda olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.6).

Şekil 4.12. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.13. Adalya bej mermer ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Ocakta operatör tarafından kesimde alınan ortalama kesim miktarı 7 m²/h ile 8

m²/h arasındadır. Kesimde zincir dönüş hızı 0,42 m/sn ile 0,49 m/sn arasında

ve makine yürüyüş hızı ise 3,5 cm/dk ile 4 cm/dk arasında alınırsa yaklaşık

0

2

4

6

8

10

12

2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


75

olarak 8,5 m²/h ile 9 m²/h üretim gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu değerlerde

üretim miktarı artışı olacağı görülmektedir.

4.3.3. Adalya bej mermer ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme



Adalya bej mermer ocağında kesimi yapılacak olan 12 metre uzunluğunda, 3,5

metre eninde ve 7,2 metre yüksekliğinde bir kütlenin tüm kesim alanlarının

zincirli kollu kesme makinesi ile kesimi ve elmas boncuklu tel kesme makinesi

ile kesimi sonucunda oluşacak toz zayi miktarları hesaplanmış ve

karşılaştırılmıştır. Adalya adonis bej ocağı kesim uzunlukları Şekil 4.14'de

görülmektedir. Adalya adonis bej ocağı kesim hacim miktarları Çizelge 4.7'de

verilmiştir.

Şekil 4.14. Adalya bej mermer ocağı kesim uzunlukları

Çizelge 4.7. Adalya bej mermer ocağı kesilen hacim miktarları

Adalya adonis

bej

Alt kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Yan Kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Kesilecek toplam miktar

(m³)

Kesme genişliği

(m)

Zayi olan

miktar (m³)


1,60 3,28 0,96 0,96 302,4 0,038 6,80

Elmas tel 0,46 0,95 0,28 0,28 302,4 0,011 1,97

12 metre

3,5 metre

7,2 metre

76

Çizelge 4.7'de verilen Adalya bej mermer ocağında kesilen hacim miktarlarına

göre zincirli kollu kesici ile yapılan kesimde; 302,4 m³'de 6,80 m³ zayiat varsa

yıllık üretim miktarı yaklaşık olarak 5500 m³ ocak verimi %4 olduğuna göre

137,50 m³ kesim yapılacaktır. Yıllık zayiat miktarı 3091,93 m³ ve taşın

yoğunluğu 2,75 g/cm³ olduğuna göre yıllık zayiat 8501,06 ton olacaktır.

Elmas boncuklu tel ile yapılan kesimde; 302,4 m³'de 1,97 m³ zayiat varsa yıllık





kullanılmasıyla yıllık 8501,06 ton, ocakta sürekli elmas boncuklu tel

kullanılmasıyla yıllık 2463,31 ton taş toz olarak zayi edilmektedir. Bu sebepten

dolayı ocakta sadece zincirli kollu kesiciler ile üretim yapılmamaktadır. Zincirli

kollu kesici ve elmas boncuklu tel kesme makinesinin birlikte kombine

çalışmaları sonucu üretim hızında artış sağlandığı bilgisi Ocak yöneticisi

tarafından alındı. Ocakta kademede uzunlamasına kesimler zincirli kollu kesici

ile yapılmakta ve alt ve diğer düşey kesimler ise elmas boncuklu tel kesme

makinesi ile yapılmaktadır.

4.4. Demmer (Demireller Denizli-Kaklık) Traverten Ocağı Kesim

Performansı Ölçüm Sonuçları ve Analizi


Makine ile kesime başlamadan önce kol döndürme hızı ve zincir hızı değerleri

kontrol düğmelerinden ayarlanmıştır. Kesim esnasında ampermetreden akım

değerleri okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği içinde ortalamaları alınarak

kaydedilmiştir. Çizelge 4.8’de kesim öncesi ayarlanan kol döndürme hızı ve

zincir dönüş hızı değerlerinde; çalışma esnasında göstergelerden okunan akım,

kol kesme açısı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

77

Çizelge 4.8. Traverten ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Çizelge 4.8’de görüldüğü gibi zincir dönüş hızı 0,6 m/sn’de sabit tutulup kol

döndürme hızı artırıldığında zincir kesim esnasında zorlanmış ve azda olsa

kesim hızının azalmasına neden olmuştur (Şekil 4.15). Kesim esnasında

makinenin çektiği ortalama akım değerlerinde büyük bir değişiklik olmadığı

gözlemlenmiştir. Kol dönüş hızının artmasıyla pasa irilik indeksinin arttığı yani

kesimden daha büyük boyutta pasa çıktığı görülmüştür (Çizelge 4.8).

Şekil 4.15. Traverten ocağında dalımda kol döndürme hızının kesim hızına etkisi

6

6,5

7

7,5

8

0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)

Kol Döndürme Hızı (derece/dk)

Ayarlanan kol döndürme hızı

(derece/dk)

Ayarlanan zincir



Kesim hızı (m2/h)

Akım ölçümleri (amper)

Pasa irilik indeksi

0,9 0,6 50 7,58 17 425

1 0,6 55 7,54 16 -

1,1 0,6 62 7,48 16 439

1,2 0,6 68 7,45 16 -

1,3 0,6 75 7,42 17 440

1,1 0,45 10 7,44 17 469

1,1 0,53 18 7,46 20 -

1,1 0,6 27 7,46 18 459

1,1 0,68 36 7,47 19 -

1,1 0,75 45 7,45 17 435

78

Kol döndürme hızı 1,1 derece/dk değerinde sabit tutulup zincir hızı

artırıldığında kayacın yapısındaki değişime bağlı olarak makinenin çektiği

akımda değişmiştir. Traverten çok sağlam bir yapıda olmadığı için makinede

zorlanma olmamıştır ve değerler anlık çok büyük bir fark olmadan değişiklik

göstermiştir. Zincir hızının kesim hızı üzerinde dikkate değer bir etkisinin

olmadığı sadece kesimin daha rahat veya daha zor olduğu gözlemlenmiştir

(Şekil 4.16). Zincir hızı arttıkça kesimden çıkan pasanın da irilik indeksinin

azaldığı yani daha küçük boyutlarda pasa çıktığı gözlemlenmiştir (Çizelge 4.8).

Şekil 4.16. Traverten ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi

Ocakta operatör tarafından dalışta alınan ortalama kesim miktarları 2,80 m²/h

ile 3,20 m²/h arasındadır. Dalışta kol döndürme hızı 1,1 derece/dk ve zincir

dönüş hızı 0,6 m/sn ile 0,68 m/sn arasında alınırsa yaklaşık olarak 7,45 m²/h

üretim gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu değerlerde üretim miktarı artışı


4.4.2. Ana kesim


düğmelerinden ayarlanmıştır. Kesim esnasında ampermetreden akım değerleri

okunmuş ve bu değerler sürekli değiştiği içinde ortalamaları alınarak

kaydedilmiştir. Çizelge 4.9’da kesim öncesi ayarlanan makine yürüyüş hızı ve

6

6,5

7

7,5

8

0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


79

zincir dönüş hızı değerlerinde; çalışma esnasında göstergelerden okunan akım,

kol kesme açısı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

Çizelge 4.9. Traverten ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Traverten ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarına göre

makine yürüyüş hızı 16,36 cm/dk’de sabit iken zincir hızı artırıldığında zincir

daha rahat dönmüş ve kesim hızında önemli bir değişim olmamıştır (Şekil 4.17).

Zincir hızı arttıkça keski kesme derinliği azaldığından (Şekil 4.18) makinenin

çektiği akımda azalmıştır. Zincir dönüş hızının artmasıyla pasa irilik indeksinin

azaldığı ve kesimden küçük boyutta malzeme elde edildiği görülmüştür (Çizelge

4.9).


hızı (m/sn)


hızı (cm/dk)

Kol kesme

derinliği (m)

Kol kesme açısı

(˚)

Keski seti

uzunluğu (m)

Akım ölçümleri (amper)

Kesim hızı

(m2/h)

Keski seti

kesme derinliği

(m)

Pasa irilik

indeksi

0,45 16,36 3,8 80 0,92 28 7,55 1,11 440 0,53 16,36 3,8 80 0,92 26 7,57 0,95 - 0,6 16,36 3,8 80 0,92 24 7,59 0,84 434

0,68 16,36 3,8 80 0,92 22 7,58 0,74 - 0,75 16,36 3,8 80 0,92 21,5 7,58 0,67 406

0,6 6,54 3,8 80 0,92 22 6,87 0,76 390 0,6 8,18 3,8 80 0,92 23 6,91 0,76 - 0,6 9,82 3,8 80 0,92 23,5 7,06 0,78 410 0,6 11,45 3,8 80 0,92 24,3 7,18 0,79 - 0,6 13,09 3,8 80 0,92 25,1 7,33 0,81 428

80

Şekil 4.17. Traverten ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.18. Traverten ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Ana kesimde zincir dönüş hızı 0,6 m/sn de sabit tutulup makine yürüyüş hızı

artırıldığında makinenin çektiği akımda artmıştır. Traverten çok sağlam bir

yapıda olmadığı için makinede zorlanma olmamıştır ve değerler anlık çok büyük

bir fark olmadan değişiklik göstermiştir. Makine yürüyüş hızının artmasıyla

kesim hızı az miktarda olsa artmıştır (Şekil 4.19). Makine yürüyüş hızının

artmasıyla kesme derinliği de artmıştır (Şekil 4.20). Makine yürüyüş hızı

arttıkça kesimden çıkan pasanın da irilik indeksinin arttığı yani daha büyük

boyutlarda pasa çıktığı gözlemlenmiştir (Çizelge 4.9).

6

6,5

7

7,5

8

0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


81

Şekil 4.19. Traverten ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.20. Traverten ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Ocakta operatör tarafından kesimde alınan ortalama kesim miktarları 6,80

m²/h ile 7,10 m²/h arasında değişmektedir. Çizelge 4.9'da verilen çalışma

parametrelerinde kesim hızında önemli bir artışın sağlanamayacağı

görülmektedir. Dolayısıyla mevcut çalışma koşulları uygun görünmektedir.

5

5,5

6

6,5

7

7,5

8

6 7 8 9 10 11 12 13 14

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


0,75

0,76

0,77

0,78

0,79

0,80

0,81

0,82

5 7 9 11 13 15

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


82

4.4.3. Demmer traverten ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme



Traverten ocağında kesimi yapılacak olan 90 metre uzunluğunda, 2,8 metre

eninde ve 3,8 metre yüksekliğinde bir kütlenin tüm kesim alanlarının zincirli

kollu kesme makinesi ile kesimi ve elmas boncuklu tel kesme makinesi

(sayalama makinesi) ile kesimi sonucunda oluşacak toz zayi miktarları

hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır. Demmer traverten ocağı kesim uzunlukları

Şekil 4.21'de görülmektedir. Demmer traverten ocağı kesilen hacim miktarları

Çizelge 4.10'da verilmiştir.

Şekil 4.21. Traverten ocağı kesim uzunlukları

Çizelge 4.10. Traverten ocağı kesilen hacim miktarları

Demmer traverten

Alt kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Yan Kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Kesilecek toplam miktar (m³)

Kesme genişliği

(m)

Zayi olan

miktar (m³)


10,08 13,68 0,43 0,43 957,6 0,04 25,21

Elmas tel 2,77 3,76 0,12 0,12 957,6 0,011 6,77

Çizelge 4.10'da verilen Traverten ocağında kesilen hacim miktarlarına göre

zincirli kollu kesici ile yapılan kesimde; 957,6 m³'de 25,21 m³ zayiat varsa yıllık

üretim miktarı yaklaşık olarak 50000 m³ ocak verimi %14 olduğuna göre

90 metre

2,8 metre

3,8 metre

83

357142,86 m³ kesim yapılacaktır. Yıllık zayiat miktarı 9402,23 m³ ve taşın

yoğunluğu 2,20 g/cm³ olduğuna göre yıllık zayiat 20684,91 ton olacaktır.

Elmas boncuklu tel ile yapılan kesimde; 957,6 m³'de 6,77 m³ zayiat varsa yıllık





kullanılmasıyla yıllık 20684,91 ton, ocakta sürekli elmas boncuklu tel kesme

(sayalama makinesi) kullanılmasıyla yıllık 5554,80 ton taş toz olarak zayi

edilmektedir. Burada zincirli kollu kesme makinesinin zayiat miktarı fazla

olduğu görülmektedir. Ancak zincirli kol kesme makinesinin kesim hızının

elmas boncuklu tel kesme makinesine göre daha yüksek olması ve yıllık yüksek

miktarlarda üretim amaçlandığından ocakta daha çok zincirli kollu kesme

makinesi üzerine yoğunlaşılmıştır. Zayiat miktarlarının yüksek olmasından

dolayı da elmas tel kesme makinesinin de zincirli kol kesme makinesi ile birlikte

çalışılmasına geçilmiştir.

4.5. Natürelmar Limra Ocağı Kesim Performansı Ölçüm Sonuçları ve

Analizi


Makine ile kesime başlamadan önce zincir hızı değerleri kontrol düğmelerinden

ayarlanmıştır. Kol baskısı, ayar düğmesi çalışmadığından ve sürekli 30 barda

kaldığından dolayı değiştirilememiştir. Kesim esnasında göstergelerden kola

etkiyen basınçlar ve zincir dönüş basınçları okunmuş ve bu değerler sürekli

değiştiği içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Çizelge 4.11’de kesim

öncesi ayarlanan zincir hızı değerlerinde; çalışma esnasında göstergelerden

okunan kol dönüş basıncı ve zincir dönüş basıncı, kol kesme açısı, kesme hızı ile

kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri verilmektedir.

84

Çizelge 4.11. Limra ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Dalış kesiminde kol baskısı sürekli 30 bar değerinde kalmış değiştirilememiştir.

Limra ocağında dalışta yapılan performans ölçüm sonuçlarına göre zincir

dönme hızı arttıkça kol dönüş basıncı çok az artmıştır. Zincir hızı 0,72 m/sn

değerine kadar zincir dönüş basıncında az da olsa artış sonrasında azalma

olmuştur. Ancak zincir hızının artmasıyla kesme hızında önemli bir değişikliğin

olduğu söylenemez (Şekil 4.22). Zincir hızı 0,63 m/sn’de iken kesim yapılan

formasyon çatlaklı, kırıklı olduğundan kesim hızında çok az bir azalma

olmuştur. Zincir dönüş hızının artmasıyla pasa irilik indeksinin azaldığı ve

kesimden daha küçük boyutta pasa çıktığı görülmüştür (Çizelge 4.11).

Şekil 4.22. Limra ocağında dalımda zincir hızının kesim hızına etkisi

Ocakta operatör tarafından dalışta alınan ortalama kesim miktarları 2,5 m²/h ile

3,5 m²/h arasındadır. Dalışta kol basıncı 30 bar ve optimum zincir dönüş hızı

değeri 0,72 m/sn olarak alınırsa yaklaşık olarak 5,25 m²/h üretim

0

1

2

3

4

5

6

0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


Ayarlanan kol basıncı

(bar)

Ayarlanan zincir





Kesim hızı (m2/h)

Pasa irilik indeksi

30 0,54 30 75 11 5,35 508

30 0,63 32 85 18 4,95 -

30 0,72 35 95 33 5,25 436

30 0,81 37 92 45 4,95 -

30 0,9 39 90 58 4,86 410

85

gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu önerilen değerlerde üretim miktarı artışı


4.5.2. Ana kesim




değiştiği içinde ortalamaları alınarak kaydedilmiştir. Çizelge 4.12’de ana kesim

öncesinde ayarlanan makine yürüyüş hızı ve zincir hızı değerlerinde; çalışma

esnasında göstergelerden okunan makine yürüyüş basıncı ve zincir dönüş

basıncı, kesme hızı ile kesimden çıkan pasanın irilik indeksi değerleri

verilmektedir.

Çizelge 4.12. Limra ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarının özeti

Ana kesimde makine yürüyüş hızı 6 cm/dk’da sabit iken zincir dönüş hızı 0,9

m/sn ye kadar arttıkça zincir dönüş basıncı azalmakta, makine yürüyüş

basıncında önemli bir değişiklik olmamaktadır. Zincir hızı kesim hızını çok fazla

etkilememiş (Şekil 4.23), keski kesme derinliği ise önemli ölçüde azalmıştır

(Şekil 4.24). Zincir hızı artışıyla birlikte pasa irilik indeksinin azaldığı kesimden

daha küçük boyutta pasa çıktığı gözlemlenmiştir (Çizelge 4.12).

Ayarlanan zincir



hızı (cm/dk)

Kol kesme

derinliği (m)



(m)



Kesim hızı

(m2/h)

Keski seti kesme

derinliği (m)

Pasa irilik

indeksi

0,54 6 3,30 70 0,93 80 14 5,56 0,76 370 0,63 6 3,30 70 0,93 78 15 5,37 0,63 - 0,72 6 3,30 70 0,93 68 13 5,17 0,53 357 0,81 6 3,30 70 0,93 60 15 4,97 0,45 - 0,9 6 3,30 70 0,93 57 14 4,77 0,39 332

0,9 6 3,30 70 0,93 42 80 4,37 0,36 328 0,9 8 3,30 70 0,93 44 95 6,52 0,53 - 0,9 10 3,30 70 0,93 45 100 7,38 0,60 401 0,9 12 3,30 70 0,93 43 115 7,56 0,62 - 0,9 14 3,30 70 0,93 47 120 7,98 0,65 413

86

Şekil 4.23. Limra ocağında ana kesimde zincir hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.24. Limra ocağında ana kesimde zincir hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Limra ocağında kesimde yapılan performans ölçüm sonuçlarına göre zincir hızı

0,9 m/sn’de sabit tutulup makine yürüyüş hızı artırıldıkça hem zincir dönüş

basıncı hem de makine yürüyüş basıncı artmaktadır. Kesim hızında artış olmuş

(Şekil 4.25), kesme derinliği de artmıştır (Şekil 4.26). Ancak yürüme hızı 10

cm/dk’dan fazla olduğunda kesim hızı ve kesme derinliğinde çok büyük artış

olmamıştır. Yürüme hızı 14 cm/dk’da basınç 120 bara gelmiş ve kol üzerine

yükün aşırı bindiği ve kolun kastığı gözlemlenmiştir. Makine yürüyüş hızının

3

4

5

6

7

0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

Ke

sim

Hız

ı (m

2/h

)


0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


87

artmasıyla beraber pasa irilik indeksinin arttığı ve kesimden çıkan pasanın da

daha büyük boyutlarda olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.12).

Şekil 4.25. Limra ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının kesim hızına etkisi

Şekil 4.26. Limra ocağında ana kesimde makine yürüyüş hızının keski seti kesme derinliğine etkisi

Ocakta operatör tarafından kesimde alınan ortalama kesim miktarları 6 m²/h ile

6,5 m²/h arasındadır. Kesimde zincir dönüş hızı 0,6 m/sn ile 0,7 m/sn arasında

makine yürüyüş hızı ise 8 cm/dk ile 10 cm/dk arasında alınırsa yaklaşık olarak

6,5 m²/h ile 7 m²/h arasında üretim gerçekleşecektir. Sonuç olarak bu

değerlerde üretim miktarı artışı olacağı görülmektedir.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

5 7 9 11 13 15

Ke

sim

Hız

ı (m

2 /h

)


0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

5 7 9 11 13 15

Ke

ski S

eti

Ke

sme

De

rin

liği (

mm

)


88

4.5.3. Natürelmar limra ocağı için zincirli kollu kesme ve tel kesme



Limra ocağında kesimi yapılacak olan 90 metre uzunluğunda, 3,3 metre eninde

ve 9 metre yüksekliğinde bir kütlenin tüm kesim alanlarının zincirli kollu kesme

makinesi ile kesimi ve elmas boncuklu tel kesme makinesi ile kesimi sonucunda

oluşacak toz zayi miktarları hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır. Natürelmar limra

ocağı kesim uzunlukları Şekil 4.27'de görülmektedir. Limra ocağı kesilen hacim

miktarları Çizelge 4.13'de verilmiştir.

Şekil 4.27. Limra ocağı kesim uzunlukları

Çizelge 4.13. Limra ocağı kesilen hacim miktarları

Demmer traverten

Alt kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Yan Kesim

miktarı (m³)

Yan kesim

miktarı (m³)

Kesilecek toplam miktar

(m³)

Kesme genişliği

(m)

Zayi olan

miktar (m³)


11,88 32,4 1,19 1,19 2673 0,04 46,66

Elmas tel 3,27 8,91 0,1 0,1 2673 0,011 12,38

Çizelge 4.13'de verilen limra ocağında kesilen hacim miktarlarına göre; 2673

m³'de 46,66 m³ zayiat varsa yıllık üretim miktarı yaklaşık olarak 100000 ton

yani 42,50 m³ ocak verimi %60 olduğuna göre 70,85 m³ kesim yapılacaktır.

Yıllık zayiat miktarı 1236,76 m³ ve taşın yoğunluğu 2,35 g/cm³ olduğuna göre

yıllık zayiat 2906 ton olacaktır.

90 metre

3,3 metre

9 metre

89

Elmas boncuklu tel ile yapılan kesimde; 2673 m³'de 12,38 m³ zayiat varsa yıllık

üretim miktarı 100000 ton yani 42,50 m³ ocak verimi %60 olduğuna göre 70,85

m³ kesim yapılacaktır. Yıllık zayiat miktarı 328,14 m³ ve taşın yoğunluğu 2,35

g/cm³ olduğuna göre yıllık zayiat 771,13 ton olacaktır.


kullanılmasıyla yıllık 2906 ton, ocakta sürekli elmas boncuklu tel kesme

makinesi kullanılmasıyla yıllık 771,13 ton taş toz olarak zayi edilmektedir.

Burada zincirli kollu kesme makinesinin zayiat miktarı fazla olduğu

görülmektedir. Ancak zincirli kol kesme makinesinin kesim hızının elmas

boncuklu tel kesme makinesine göre daha yüksek olması ve yıllık yüksek

miktarlarda üretim amaçlandığından ocakta zincirli kollu kesme makinesi yatay

kesimlerde kullanılmaktadır. Zayiat miktarlarının yüksek olmasından dolayı da

elmas tel kesme makinesinin de zincirli kol kesme makinesi ile birlikte

çalışılmasına geçilmiştir.

90

5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR

Bu araştırmada 2 farklı bej ocağı, 1 traverten ocağı ve 1 limra ocağında

kullanılan zincirli kollu kesme makinelerinin öncelikle mevcut çalışma

durumunda kesim performansları incelenmiştir. Daha sonra dalım kesiminde

zincirli kolun basıncı ve zincir dönüş hızı, ana kesimde ise makine yürüyüş hızı

ve zincir dönüş hızı gibi makine parametreleri değiştirilerek arazide kesme

deneyleri yapılmıştır. Her değişen parametre sonucunda elde edilen kesme hızı

değerleri belirlenmiştir. Ayrıca her bir parametrik değişim sonucu kesimden

çıkan pasadan numune alınarak elek analizleri yapılmış analiz sonuçlarından

pasa irilik indeksi değerleri hesaplanmıştır. Ayrıca makine parametrelerinin

değişmesi sonucu keski setinin kesme derinlikleri hesaplanmıştır. Mermer

ocaklarının fabrikalarından küp numuneler alınarak bazı fiziksel ve mekanik

özellikleri laboratuarda belirlenmiştir. Ayrıca zincirli kollu kesici ve elmas tel

kesme sonucunda çıkan pasanın miktarları kesimde meydana gelen kayıpları

karşılaştırmak için belirlenmiştir.

Zincirli kollu kesicinin kayaca ilk dalışı esnasında kol baskısının artırılmasıyla

hem makine üzerindeki kol basıncının hem de zincire etkiyen basıncın arttığı

görülmüştür. Kol basıncı artırıldıkça kesim hızında belli bir değere kadar artış

olmuş sonrasında ise kol ve zincir basınçlarının aşırı artması ve çıkan

kırıntıların makineyi zorlanmasından dolayı kesim hızında azalma görülmüştür.

Kol basıncı artırıldıkça kesim hızı artarken pasa irilik indeksi de (iri parça oranı)

artmaktadır. İri parçalar ise kesim esnasında zincirle ana kayaç arasında kalarak

kola binen yükü artırmakta ve kesimi zorlaştırmaktadır.

Zincirli kollu kesici makinenin kayaca ilk dalışı esnasında zincir dönüş hızının

artırılmasıyla pasa irilik indeksi azalmakta yani kesimden daha küçük boyutta

kırıntı çıkmaktadır. Zincir dönüş hızının artırılmasıyla kol ve zincire etkiyen

basınçlarda azalmış dolayısıyla zincirin daha rahat döndüğü görülmüştür. Aynı

kol basıncında zincir hızının artırılmasının kesim hızına önemli bir etkisinin

olmadığı sadece kesimin daha rahat veya daha zor olmasını sağladığı

görülmüştür.

91

Zincirli kollu kesici dalış bittikten sonra ana kesime geçmektedir. Ana kesimde

makine yürüyüş hızının artırılmasıyla hem makineye hemde zincire etkiyen

basınçların arttığı görülmüştür. Aynı zincir dönüş hızında makine yürüyüş

hızının artırılmasıyla keski seti kesme derinliği artmakta bunun sonucunda hem

kesme hızı artmakta hemde kesimde çıkan pasanın boyutları (para irilik

indeksi) artmaktadır. Belli bir yürüyüş hızına ve bunun sonucunda makineye

etkiyen basınç değerine kadar makine istenilen şekilde düzgün kesmekte, ancak

yürüyüş hızının artırılması ve dolayısıyla etkiyen basınçların daha da artmasıyla

makine zorlanmakta, titreşimler artmakta ve kesimde sapmalar olmaktadır.

Ayrıca yüksek basınçlarda makine uyarı vererek kendini korumaya almaktadır.

Zincirli kollu kesici makinenin ana kesim esnasında zincir hızının artırılmasıyla

keski seti kesme derinliği azaldığından pasa irilik indeksi de azalmakta yani

kesimden daha küçük boyutta kırıntı çıkmaktadır. Sabit makine yürüyüş hızında

zincir hızı arttıkça makinenin daha rahat kestiği görülmüştür. Ancak daha

öncede belirtildiği gibi kesme derinliği düşük ise pasa irilik indeksi azalacak

yani pasanın parça boyutu incelecek ve bunların sonucunda spesifik enerji

artacaktır. Genel olarak zincir hızındaki değişimin kesme hızına çok fazla bir

etkisinin olmadığı sadece kesimin zorluğunu etkilediği görülmüştür.

Ocaklarda zincirli kollu kesici ile yapılan kesme deneyleri sonucunda makinede

ölçülen basınç değerleri ile makinenin zorlanma durumu (titreşim vb) gibi

makine ile ilgili parametreler, kesme derinliği, kesme hızı ve çıkan pasanın

boyutu gibi parametreler dikkate alınarak optimum çalışma koşulları

belirlenmeye çalışılmış ve öneriler getirilmiştir. Bu önerilen değerler dalış ve

ana kesimler de uygulanarak kesimler tamamlanmıştır.

Zincirli kollu kesici ile dalışta ve kesimde ilerleme miktarları hesaplanmış ve

dalışın toplam kesim miktarının azalmasında etkisinin olduğu görülmüştür.

Kesimde ise çok uzun yapılan kesimlerde sapmalar olduğu gözlemlenmiştir. Bu

durumlarda belirlenen optimum değerlerin göz önüne alınarak saha da

uygulanmasının daha verimli kesimler yapılacağı görülmüştür.

92

Ocaklarda zincirli kollu kesme ve tel kesme makinesi ile kesimde toz olarak zayi

olan miktarlar hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır. Tel kesme makinesinin kesim

genişliğine bağlı olarak daha fazla pasa çıkardığı görülmüştür. Zincirli kollu

kesme makinesinin de tek başına düşük miktarda kesim yapmasından dolayı

ocaklarda hem zincirli kollu kesici hemde tel kesme makinesinin birlikte

kullanıldığında ocak kesim veriminin arttığı görülmüştür.

Çalışma yapılan ve araştırılan diğer doğaltaş ocaklarında çalışan çoğu zincirli

kesme makinesinin optimum kesme koşullarında çalışmadığı görülmüştür.

Bunun da başlıca sebeplerinden biri çok dar olan kesme kolu dilim genişliğine

çok sayıda keskiyi yerleştirecek boşluğun olmamasıdır. Diğer önemli bir sebep

de operatörlerin pahalı ve yurtdışından satın alınan bu makineleri zorlamak

istememesidir.

Bu çalışma ve araştırmalar sonucunda, zincirli kollu kesme makinelerinin çeşitli

sebeplerden dolayı optimum kesme koşullarında çalışmadığı anlaşılmaktadır.

Optimum koşullarda çalışabilecek bu makinelerin ocaklarda bu belirlenen

parametrelerde çalıştırarak kesim yapılmasında kesim veriminin artışına ve

hatta genel ocak veriminin de artışına katkı sağlayacağı ortadadır. Ayrıca bu

belirlenen optimum değerlerde kesim yapılmasında makinenin aşırı

zorlanmadan kesim yapmasından makine ömrüne de olumlu katkı sağlayacağı

unutulmamalıdır.

93

KAYNAKLAR Aktaş, Ö., 2012. Elmas Tel Kesme Yöntemi İle Mermer İşletmeciliğinde Elmas Tellerin Kesim Performanslarının Araştırılması. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 58s, Konya. ASTM C33, 2003. Standart Specification for Concrete Aggregates. ASTM International, 100 Barr Harbor Drive, PO Box C700, West Conshohocken, PA 19428-2959, United States. Bilgin, N., 1989. Kazı Mekaniği. Birsen Yayınevi, 192s, İstanbul. Çopur, H., Balcı, C., Bilgin, N., Tumac, D., Feridunoğlu, C., Dincer, T., 2006. Cutting Performance Of Chain Saws In Quarries And Laboratory. Proceeding of the 15th International Symposium on Mine Planning and Equipment Selection. Torino, Italy, 1-6. Çopur, H., Bilgin, N., Balcı, C., Tumaç, D., 2008. Doğal Taş Madenciliğinde Kullanılan Zincirli Kesme Makinelerinin Kazı Performanslarının Optimizasyonu. TÜBİTAK Rapor No 105M017, 224s. Çopur, H., Balcı, C., Tumac, D., Bilgin, N., 2011. Field And Laboratory Studies On Natural Stones Leading To Empirical Performance Prediction Of Chain Saw Machines. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, 48(2), 269-282. Demirel, Ş., 2008. Mermer Ocaklarında Kollu Zincirli Kesme Makinesinin

Uygulanabilirliği. I. Ulusal Mermer ve Doğaltaşlar Kongresi, 1-2 Şubat, İzmir, 187-196.

Fantini, 2017. Erişim Tarihi: 29.12.2017. http://www.fantinispa.it/tr Gündüz L., Sentürk, A., Tosun, Y.I., Sarıışık, A., 1995. Mermer Teknolojisi, Tugra Offset, 245s, Isparta. ISRM, 1981. Rock Characterisation, Testing and Monitoring ISRM Suggested Methods. Pergamon, Oxford. Önenç, D., Demirocak, Y., 2003. Tabaka Duruşlarına Göre Blok Kesim

Yöntemlerinin Ocak Mermer İşletmeciliğinde Planlanması Ve Ayna Pozisyonlarının Dizaynları. Türkiye IV. Mermer Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 18-19 Aralık, Afyon, 277-289.

Sarıışık, A., Sarıışık, G., 2010. Efficiency Analysis Of Armed-Chained Cutting Machines In Block Production In Travertine Quarries. Journal Papers, 110, 473-480. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), 2011. Makine Teknolojisi Blok Kesimi. No 521MMI292, 25-30.

94

TS 706 EN 12620+A1, 2009. Beton Agregalarından Numune Alma ve Deney Numunesi Hazırlama Yöntemi. Türk Standardı, Ankara. TS EN 932-1, 1997. Agregaların Genel Özellikleri İçin Deneyler-Kısım 1 Numune Alma Metotları. Türk Standardı, Ankara. TS EN 1926, 2013. Doğaltaşlar-Deney Yöntemleri-Tek Eksenli Basınç Dayanımı Tayini. Türk Standardı, Ankara. TS EN 1936, 2010. Doğaltaşlar-Deney Yöntemleri-Gerçek Yoğunluk-Görünür Yoğunluk-Toplam ve Açık Gözeneklilik Tayini. Türk Standardı, Ankara. TS EN 14579, 2006. Doğaltaşlar-Deney Yöntemleri-Ses Hızı İlerlemesinin Tayini. Türk Standardı, Ankara. Yeşilkaya, L., Ersoy, M., Çelik, M., Çatalpınar, A., 2009. Kaklık-Denizli Traverten Ocağında Zincirli Kollu Kesicinin Kullanımının Araştırılması. Madencilik Dergisi, Eylül. 48(3), 33-43. Yeşilkaya, L., Ersoy, M., Çelik, M., Kayı, Z., 2017. Mermer Ocaklarında Elmas Tel Kesme ve Zincirli Kollu Kesme Makinelerinin Birlikte Kullanımının İncelenmesi. Politeknik Dergisi, 20(2), 459-473.

95

EKLER

EK A. Çizelgeler

96

EK A. Çizelgeler

Çizelge A.1. Tureks bej-dalma-zincir hızı=0,42 m/sn-kol basıncı=65 bar

Kümülatif elek üstü

Elek boyutu (mm)

Elek üstü miktarı

(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

405

+ 3,35 41 8,42 41 8,42 - 3,35 + 2,0 39 8,01 80 16,43 - 2,0 + 1,0 81 16,63 161 33,06

- 1,0 + 0,600 59 12,11 220 45,17 - 0,600 + 0,300 55 11,29 275 56,47 - 0,300 + 0,212 51 10,47 326 66,94 - 0,212 + 0,106 54 11,09 380 78,03

- 0,106 107 21,97 487 100,00 TOPLAM 487 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

366

+ 3,35 22 4,49 22 4,49 - 3,35 + 2,0 28 5,71 50 10,20 - 2,0 + 1,0 81 16,53 131 26,73

- 1,0 + 0,600 64 13,06 195 39,80 - 0,600 + 0,300 55 11,22 250 51,02 - 0,300 + 0,212 49 10,00 299 61,02 - 0,212 + 0,106 56 11,43 355 72,45

- 0,106 135 27,55 490 100,00 TOPLAM 490 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

325

+ 3,35 16 3,28 16 3,28 - 3,35 + 2,0 20 4,10 36 7,38 - 2,0 + 1,0 59 12,09 95 19,47

- 1,0 + 0,600 54 11,07 149 30,53 - 0,600 + 0,300 62 12,70 211 43,24 - 0,300 + 0,212 55 11,27 266 54,51 - 0,212 + 0,106 58 11,89 324 66,39

- 0,106 164 33,61 488 100,00 TOPLAM 488 100

97

Çizelge A.4. Tureks bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,35 m/sn



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

380

+ 3,35 32 6,60 32 6,60

- 3,35 + 2,0 32 6,60 64 13,20

- 2,0 + 1,0 76 15,67 140 28,87

- 1,0 + 0,600 60 12,37 200 41,24

- 0,600 + 0,300 56 11,55 256 52,78

- 0,300 + 0,212 53 10,93 309 63,71

- 0,212 + 0,106 50 10,31 359 74,02

- 0,106 126 25,98 485 100,00

TOPLAM 485 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

367

+ 3,35 15 3,09 15 3,09

- 3,35 + 2,0 29 5,97 44 9,05

- 2,0 + 1,0 87 17,90 131 26,95

- 1,0 + 0,600 61 12,55 192 39,51

- 0,600 + 0,300 62 12,76 254 52,26

- 0,300 + 0,212 52 10,70 306 62,96

- 0,212 + 0,106 50 10,29 356 73,25

- 0,106 130 26,75 486 100,00

TOPLAM 486 100


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

393

+ 3,35 27 5,57 27 5,57 - 3,35 + 2,0 38 7,84 65 13,40 - 2,0 + 1,0 86 17,73 151 31,13

- 1,0 + 0,600 63 12,99 214 44,12 - 0,600 + 0,300 57 11,75 271 55,88 - 0,300 + 0,212 53 10,93 324 66,80 - 0,212 + 0,106 47 9,69 371 76,49

- 0,106 114 23,51 485 100,00 TOPLAM 485 100

98

Çizelge A.7. Tureks bej-kesim-yürüme hızı=3 cm/dk-zincir hızı=0,62 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

360

+ 3,35 6 1,26 6 1,26

- 3,35 + 2,0 34 7,14 40 8,40

- 2,0 + 1,0 86 18,07 126 26,47

- 1,0 + 0,600 57 11,97 183 38,45

- 0,600 + 0,300 55 11,55 238 50,00

- 0,300 + 0,212 58 12,18 296 62,18

- 0,212 + 0,106 52 10,92 348 73,11

- 0,106 128 26,89 476 100,00

TOPLAM 476 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

364

+ 3,35 10 2,05 10 2,05 - 3,35 + 2,0 35 7,19 45 9,24 - 2,0 + 1,0 92 18,89 137 28,13

- 1,0 + 0,600 59 12,11 196 40,25 - 0,600 + 0,300 48 9,86 244 50,10 - 0,300 + 0,212 56 11,50 300 61,60 - 0,212 + 0,106 54 11,09 354 72,69

- 0,106 133 27,31 487 100,00 TOPLAM 487 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

376

+ 3,35 12 2,49 12 2,49

- 3,35 + 2,0 37 7,68 49 10,17

- 2,0 + 1,0 90 18,67 139 28,84

- 1,0 + 0,600 61 12,66 200 41,49

- 0,600 + 0,300 55 11,41 255 52,90

- 0,300 + 0,212 58 12,03 313 64,94

- 0,212 + 0,106 47 9,75 360 74,69

- 0,106 122 25,31 482 100,00

TOPLAM 482 100

99

Çizelge A.10. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=1,5 cm/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

368

+ 3,35 14 2,95 14 2,95 - 3,35 + 2,0 35 7,37 49 10,32 - 2,0 + 1,0 80 16,84 129 27,16

- 1,0 + 0,600 59 12,42 188 39,58 - 0,600 + 0,300 55 11,58 243 51,16 - 0,300 + 0,212 60 12,63 303 63,79 - 0,212 + 0,106 45 9,47 348 73,26

- 0,106 127 26,74 475 100,00 TOPLAM 475 100

Çizelge A.11. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=3 cm/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

372

+ 3,35 8 1,70 8 1,70 - 3,35 + 2,0 25 5,32 33 7,02 - 2,0 + 1,0 84 17,87 117 24,89

- 1,0 + 0,600 58 12,34 175 37,23 - 0,600 + 0,300 57 12,13 232 49,36 - 0,300 + 0,212 95 20,21 327 69,57 - 0,212 + 0,106 61 12,98 388 82,55

- 0,106 82 17,45 470 100,00 TOPLAM 470 100

Çizelge A.12. Tureks bej-kesim-zincir hızı=0,58 m/sn-yürüyüş hızı=4,5 cm/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

377

+ 3,35 7 1,50 7 1,50 - 3,35 + 2,0 23 4,94 30 6,44 - 2,0 + 1,0 83 17,81 113 24,25

- 1,0 + 0,600 60 12,88 173 37,12 - 0,600 + 0,300 59 12,66 232 49,79 - 0,300 + 0,212 102 21,89 334 71,67 - 0,212 + 0,106 69 14,81 403 86,48

- 0,106 63 13,52 466 100,00 TOPLAM 466 100

100

Çizelge A.13. Adalya bej-dalma-kol basıncı=65 bar-zincir hızı=0,28 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

472

+ 3,35 57 11,85 57 11,85 - 3,35 + 2,0 62 12,89 119 24,74 - 2,0 + 1,0 116 24,12 235 48,86

- 1,0 + 0,600 55 11,43 290 60,29 - 0,600 + 0,300 42 8,73 332 69,02 - 0,300 + 0,212 33 6,86 365 75,88 - 0,212 + 0,106 28 5,82 393 81,70

- 0,106 88 18,30 481 100,00 TOPLAM 481 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

467

+ 3,35 40 8,30 40 8,30 - 3,35 + 2,0 69 14,32 109 22,61 - 2,0 + 1,0 121 25,10 230 47,72

- 1,0 + 0,600 61 12,66 291 60,37 - 0,600 + 0,300 42 8,71 333 69,09 - 0,300 + 0,212 37 7,68 370 76,76 - 0,212 + 0,106 26 5,39 396 82,16

- 0,106 86 17,84 482 100,00 TOPLAM 482 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

464

+ 3,35 39 8,09 39 8,09 - 3,35 + 2,0 67 13,90 106 21,99 - 2,0 + 1,0 122 25,31 228 47,30

- 1,0 + 0,600 60 12,45 288 59,75 - 0,600 + 0,300 42 8,71 330 68,46 - 0,300 + 0,212 35 7,26 365 75,73 - 0,212 + 0,106 31 6,43 396 82,16

- 0,106 86 17,84 482 100,00 TOPLAM 482 100

101

Çizelge A.16. Adalya bej-dalma-zincir hızı=0,35 m/sn-kol basıncı=65 bar


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

477

+ 3,35 50 10,35 50 10,35 - 3,35 + 2,0 69 14,29 119 24,64 - 2,0 + 1,0 117 24,22 236 48,86

- 1,0 + 0,600 61 12,63 297 61,49 - 0,600 + 0,300 44 9,11 341 70,60 - 0,300 + 0,212 36 7,45 377 78,05 - 0,212 + 0,106 24 4,97 401 83,02

- 0,106 82 16,98 483 100,00 TOPLAM 483 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

469

+ 3,35 53 10,91 53 10,91 - 3,35 + 2,0 69 14,20 122 25,10 - 2,0 + 1,0 111 22,84 233 47,94

- 1,0 + 0,600 56 11,52 289 59,47 - 0,600 + 0,300 42 8,64 331 68,11 - 0,300 + 0,212 35 7,20 366 75,31 - 0,212 + 0,106 31 6,38 397 81,69

- 0,106 89 18,31 486 100,00 TOPLAM 486 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

460

+ 3,35 40 8,23 40 8,23

- 3,35 + 2,0 61 12,55 101 20,78

- 2,0 + 1,0 124 25,51 225 46,30

- 1,0 + 0,600 59 12,14 284 58,44

- 0,600 + 0,300 46 9,47 330 67,90

- 0,300 + 0,212 39 8,02 369 75,93

- 0,212 + 0,106 30 6,17 399 82,10

- 0,106 87 17,90 486 100,00

TOPLAM 486 100

102

Çizelge A.19. Adalya bej-kesim-yürüme hızı=3,75 cm/dk-zincir hızı=0,35 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

437

+ 3,35 32 6,50 32 6,50 - 3,35 + 2,0 56 11,38 88 17,89 - 2,0 + 1,0 120 24,39 208 42,28

- 1,0 + 0,600 62 12,60 270 54,88 - 0,600 + 0,300 48 9,76 318 64,63 - 0,300 + 0,212 39 7,93 357 72,56 - 0,212 + 0,106 30 6,10 387 78,66

- 0,106 105 21,34 492 100,00 TOPLAM 492 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

429

+ 3,35 32 6,56 32 6,56 - 3,35 + 2,0 53 10,86 85 17,42 - 2,0 + 1,0 112 22,95 197 40,37

- 1,0 + 0,600 63 12,91 260 53,28 - 0,600 + 0,300 46 9,43 306 62,70 - 0,300 + 0,212 39 7,99 345 70,70 - 0,212 + 0,106 34 6,97 379 77,66

- 0,106 109 22,34 488 100,00 TOPLAM 488 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

422

+ 3,35 30 6,15 30 6,15 - 3,35 + 2,0 53 10,86 83 17,01 - 2,0 + 1,0 108 22,13 191 39,14

- 1,0 + 0,600 62 12,70 253 51,84 - 0,600 + 0,300 46 9,43 299 61,27 - 0,300 + 0,212 42 8,61 341 69,88 - 0,212 + 0,106 35 7,17 376 77,05

- 0,106 112 22,95 488 100,00 TOPLAM 488 100

103

Çizelge A.22. Adalya bej-kesim-zincir hızı=0,42 m/sn-yürüme hızı=5,25 cm/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

421

+ 3,35 33 6,78 33 6,78 - 3,35 + 2,0 47 9,65 80 16,43 - 2,0 + 1,0 111 22,79 191 39,22

- 1,0 + 0,600 61 12,53 252 51,75 - 0,600 + 0,300 44 9,03 296 60,78 - 0,300 + 0,212 40 8,21 336 68,99 - 0,212 + 0,106 38 7,80 374 76,80

- 0,106 113 23,20 487 100,00 TOPLAM 487 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

420

+ 3,35 24 4,95 24 4,95 - 3,35 + 2,0 51 10,52 75 15,46 - 2,0 + 1,0 108 22,27 183 37,73

- 1,0 + 0,600 66 13,61 249 51,34 - 0,600 + 0,300 53 10,93 302 62,27 - 0,300 + 0,212 44 9,07 346 71,34 - 0,212 + 0,106 34 7,01 380 78,35

- 0,106 105 21,65 485 100,00 TOPLAM 485 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

413

+ 3,35 29 6,04 29 6,04 - 3,35 + 2,0 48 10,00 77 16,04 - 2,0 + 1,0 96 20,00 173 36,04

- 1,0 + 0,600 61 12,71 234 48,75 - 0,600 + 0,300 49 10,21 283 58,96 - 0,300 + 0,212 49 10,21 332 69,17 - 0,212 + 0,106 44 9,17 376 78,33

- 0,106 104 21,67 480 100,00 TOPLAM 480 100

104

Çizelge A.25. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme hızı=0,9 derece/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

425

+ 3,35 26 5,03 26 5,03 - 3,35 + 2,0 52 10,06 78 15,09 - 2,0 + 1,0 116 22,44 194 37,52

- 1,0 + 0,600 79 15,28 273 52,80 - 0,600 + 0,300 55 10,64 328 63,44 - 0,300 + 0,212 46 8,90 374 72,34 - 0,212 + 0,106 35 6,77 409 79,11

- 0,106 108 20,89 517 100,00 TOPLAM 517 100

Çizelge A.26. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme Hızı=1,1 derece/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

439

+ 3,35 47 9,51 47 9,51 - 3,35 + 2,0 56 11,34 103 20,85 - 2,0 + 1,0 96 19,43 199 40,28

- 1,0 + 0,600 63 12,75 262 53,04 - 0,600 + 0,300 53 10,73 315 63,77 - 0,300 + 0,212 42 8,50 357 72,27 - 0,212 + 0,106 37 7,49 394 79,76

- 0,106 100 20,24 494 100,00 TOPLAM 494 100

105

Çizelge A.27. Traverten-dalma-zincir hızı=0,6 m/sn-kol döndürme hızı=1,3 derece/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

440

+ 3,35 38 7,92 38 7,92

- 3,35 + 2,0 61 12,71 99 20,63

- 2,0 + 1,0 91 18,96 190 39,58

- 1,0 + 0,600 66 13,75 256 53,33

- 0,600 + 0,300 50 10,42 306 63,75

- 0,300 + 0,212 44 9,17 350 72,92

- 0,212 + 0,106 42 8,75 392 81,67

- 0,106 88 18,33 480 100,00

TOPLAM 480 100

Çizelge A.28. Traverten-dalma-kol döndürme hızı=1,1 derece/dk-zincir hızı=0,45 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

469

+ 3,35 41 8,33 41 8,33

- 3,35 + 2,0 73 14,84 114 23,17

- 2,0 + 1,0 123 25,00 237 48,17

- 1,0 + 0,600 61 12,40 298 60,57

- 0,600 + 0,300 45 9,15 343 69,72

- 0,300 + 0,212 33 6,71 376 76,42

- 0,212 + 0,106 29 5,89 405 82,32

- 0,106 87 17,68 492 100,00

TOPLAM 492 100

106



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

459

+ 3,35 40 8,11 40 8,11

- 3,35 + 2,0 68 13,79 108 21,91

- 2,0 + 1,0 124 25,15 232 47,06

- 1,0 + 0,600 59 11,97 291 59,03

- 0,600 + 0,300 43 8,72 334 67,75

- 0,300 + 0,212 34 6,90 368 74,65

- 0,212 + 0,106 28 5,68 396 80,32

- 0,106 97 19,68 493 100,00

TOPLAM 493 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

435

+ 3,35 30 6,02 30 6,02

- 3,35 + 2,0 60 12,05 90 18,07 - 2,0 + 1,0 115 23,09 205 41,16

- 1,0 + 0,600 64 12,85 269 54,02

- 0,600 + 0,300 49 9,84 318 63,86 - 0,300 + 0,212 43 8,63 361 72,49 - 0,212 + 0,106 34 6,83 395 79,32

- 0,106 103 20,68 498 100,00 TOPLAM 498 100

107

Çizelge A.31 Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,45 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

440

+ 3,35 31 6,30 31 6,30 - 3,35 + 2,0 60 12,20 91 18,50 - 2,0 + 1,0 117 23,78 208 42,28

- 1,0 + 0,600 63 12,80 271 55,08 - 0,600 + 0,300 49 9,96 320 65,04 - 0,300 + 0,212 39 7,93 359 72,97 - 0,212 + 0,106 35 7,11 394 80,08

- 0,106 98 19,92 492 100,00 TOPLAM 492 100

Çizelge A.32 Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,60 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

434

+ 3,35 24 4,94 24 4,94

- 3,35 + 2,0 57 11,73 81 16,67

- 2,0 + 1,0 116 23,87 197 40,53

- 1,0 + 0,600 65 13,37 262 53,91

- 0,600 + 0,300 53 10,91 315 64,81

- 0,300 + 0,212 42 8,64 357 73,46

- 0,212 + 0,106 31 6,38 388 79,84

- 0,106 98 20,16 486 100,00

TOPLAM 486 100

Çizelge A.33. Traverten-kesim-yürüme hızı=16,36 m/h-zincir hızı=0,75 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

406

+ 3,35 14 2,86 14 2,86 - 3,35 + 2,0 42 8,59 56 11,45 - 2,0 + 1,0 109 22,29 165 33,74

- 1,0 + 0,600 69 14,11 234 47,85 - 0,600 + 0,300 63 12,88 297 60,74 - 0,300 + 0,212 50 10,22 347 70,96 - 0,212 + 0,106 36 7,36 383 78,32

- 0,106 106 21,68 489 100,00 TOPLAM 489 100

108

Çizelge A.34. Traverten-kesim-zincir hızı=0,6 m/sn-yürüme hızı=6,54 m/h


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

390

+ 3,35 11 2,27 11 2,27 - 3,35 + 2,0 37 7,63 48 9,90 - 2,0 + 1,0 98 20,21 146 30,10

- 1,0 + 0,600 69 14,23 215 44,33 - 0,600 + 0,300 64 13,20 279 57,53 - 0,300 + 0,212 53 10,93 332 68,45 - 0,212 + 0,106 43 8,87 375 77,32

- 0,106 110 22,68 485 100,00 TOPLAM 485 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

410

+ 3,35 16 3,31 16 3,31 - 3,35 + 2,0 45 9,32 61 12,63 - 2,0 + 1,0 109 22,57 170 35,20

- 1,0 + 0,600 67 13,87 237 49,07 - 0,600 + 0,300 57 11,80 294 60,87 - 0,300 + 0,212 47 9,73 341 70,60 - 0,212 + 0,106 37 7,66 378 78,26

- 0,106 105 21,74 483 100,00 TOPLAM 483 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

428

+ 3,35 24 4,99 24 4,99 - 3,35 + 2,0 51 10,60 75 15,59 - 2,0 + 1,0 114 23,70 189 39,29

- 1,0 + 0,600 65 13,51 254 52,81 - 0,600 + 0,300 52 10,81 306 63,62 - 0,300 + 0,212 44 9,15 350 72,77 - 0,212 + 0,106 32 6,65 382 79,42

- 0,106 99 20,58 481 100,00 TOPLAM 481 100

109

Çizelge A.37. Limra-dalma-kol basıncı=30 bar-zincir hızı=0,54 m/sn


Elek boyutu (mm) Elek üstü miktarı

(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

508

+ 3,35 91 19,78 91 19,78 - 3,35 + 2,0 72 15,65 163 35,43 - 2,0 + 1,0 89 19,35 252 54,78

- 1,0 + 0,600 48 10,43 300 65,22 - 0,600 + 0,300 33 7,17 333 72,39 - 0,300 + 0,212 26 5,65 359 78,04 - 0,212 + 0,106 19 4,13 378 82,17

- 0,106 82 17,83 460 100,00 TOPLAM 460 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

436

+ 3,35 41 8,69 41 8,69

- 3,35 + 2,0 69 14,62 110 23,31

- 2,0 + 1,0 92 19,49 202 42,80

- 1,0 + 0,600 50 10,59 252 53,39

- 0,600 + 0,300 41 8,69 293 62,08

- 0,300 + 0,212 37 7,84 330 69,92

- 0,212 + 0,106 30 6,36 360 76,27

- 0,106 112 23,73 472 100,00

TOPLAM 472 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

410

+ 3,35 20 4,19 20 4,19 - 3,35 + 2,0 51 10,69 71 14,88 - 2,0 + 1,0 94 19,71 165 34,59

- 1,0 + 0,600 52 10,90 217 45,49 - 0,600 + 0,300 45 9,43 262 54,93 - 0,300 + 0,212 60 12,58 322 67,51 - 0,212 + 0,106 100 20,96 422 88,47

- 0,106 55 11,53 477 100,00 TOPLAM 477 100

110

Çizelge A.40. Limra-kesim-yürüme hızı=6 cm/dk-zincir hızı=0,54 m/sn


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

370

+ 3,35 5 1,03 5 1,03 - 3,35 + 2,0 46 9,50 51 10,54 - 2,0 + 1,0 104 21,49 155 32,02

- 1,0 + 0,600 54 11,16 209 43,18 - 0,600 + 0,300 46 9,50 255 52,69 - 0,300 + 0,212 41 8,47 296 61,16 - 0,212 + 0,106 42 8,68 338 69,83

- 0,106 146 30,17 484 100,00 TOPLAM 484 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

357

+ 3,35 4 0,84 4 0,84 - 3,35 + 2,0 41 8,63 45 9,47 - 2,0 + 1,0 93 19,58 138 29,05

- 1,0 + 0,600 55 11,58 193 40,63 - 0,600 + 0,300 45 9,47 238 50,11 - 0,300 + 0,212 42 8,84 280 58,95 - 0,212 + 0,106 43 9,05 323 68,00

- 0,106 152 32,00 475 100,00 TOPLAM 475 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

332

+ 3,35 4 0,85 4 0,85 - 3,35 + 2,0 32 6,79 36 7,64 - 2,0 + 1,0 81 17,20 117 24,84

- 1,0 + 0,600 53 11,25 170 36,09 - 0,600 + 0,300 42 8,92 212 45,01 - 0,300 + 0,212 44 9,34 256 54,35 - 0,212 + 0,106 44 9,34 300 63,69

- 0,106 171 36,31 471 100,00 TOPLAM 471 100

111

Çizelge A.43. Limra-kesim-zincir hızı=0,9 m/sn-yürüme hızı=6 cm/dk


Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

328

+ 3,35 6 1,23 6 1,23 - 3,35 + 2,0 23 4,72 29 5,95 - 2,0 + 1,0 85 17,45 114 23,41

- 1,0 + 0,600 61 12,53 175 35,93 - 0,600 + 0,300 52 10,68 227 46,61 - 0,300 + 0,212 51 10,47 278 57,08 - 0,212 + 0,106 50 10,27 328 67,35

- 0,106 159 32,65 487 100,00 TOPLAM 487 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

401

+ 3,35 18 3,63 18 3,63 - 3,35 + 2,0 60 12,10 78 15,73 - 2,0 + 1,0 116 23,39 194 39,11

- 1,0 + 0,600 52 10,48 246 49,60 - 0,600 + 0,300 38 7,66 284 57,26 - 0,300 + 0,212 36 7,26 320 64,52 - 0,212 + 0,106 33 6,65 353 71,17

- 0,106 143 28,83 496 100,00 TOPLAM 496 100



Elek boyutu (mm)


(gr)

Elek üstü (%)

Ağırlık (gr)

Elek üstü (%)

Pasa irilik indeksi

413

+ 3,35 24 4,78 24 4,78 - 3,35 + 2,0 74 14,74 98 19,52 - 2,0 + 1,0 108 21,51 206 41,04

- 1,0 + 0,600 48 9,56 254 50,60 - 0,600 + 0,300 41 8,17 295 58,76 - 0,300 + 0,212 33 6,57 328 65,34 - 0,212 + 0,106 37 7,37 365 72,71

- 0,106 137 27,29 502 100,00 TOPLAM 502 100

112

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Muhammed Ali ÇALIŞKAN Doğum Yeri ve Yılı : Ankara, 1991 Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce E-posta : [email protected] Eğitim Durumu Lise : İbni Sina Lisesi, 2009 Lisans : SDÜ, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisliği Mesleki Deneyim Demircioğlu Mermer A.Ş. 2014-2015 Kunt Mermer Madencilik A.Ş. 2015-2016 EGM Özel Harekat Şube Müd. 2016-

Taranmış Fotoğraf

(3.5cm x 3cm)

mermer ocaklarinda kullanilan zİncİrlİ kesme makİnelerİnİn

Documents