Manevi Dant§manhk ve Rehberlik (Cilt-1)

Editorle.r

Do<;. Dr. Ali Ayten Do<;. Dr. Mustafa Ko<; Prof. Dr. Nuri Tmaz

Degerler Egitimi Merkezi

© Eserin Her Tiirli.i Baslll\ Ha.kki Anl~mah Olarak Ensar Ne~riyat' a Aittir.

Dem Yaymlan Ensar Ne~riyat Tic. A.$. Organizasyonudur.

ISBN : 978-605-4036-73-8

TAI<Ilv1NUMARASI :978-605-4036-72-1

KitabmAd.i Manevi D~ma.nhk ve Rehberlik

(Cilt-1)

Editorler Do~. Dr. Ali Ayten

Do~. Dr. Mustafa Ko~ Prof. Dr. Nuri TrnaZ

Yaym Koordinatorii Furkan Erdogdu

Kapak & Sayfa Tasannu Nuray Yi.iksel

Basla-Cilt

<;WAR MAT. ve YAY. SAN. Tic LTD. $Ti. 100. Ytl Mahallesi Matbaaalar Caddesi

Ata Han No:34 I 5 Bagalar - isTANBUL

Tel: 0212 628 96 00 - Faks: 0212 430 83 35

Sertifika No: 12683

1. Basrm

Arahk2016

i1e~im Oru~ Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42

Esenler I isTANBUL Tel: {0212) 49119 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04 www.ensamesriyat.com.tr e-mail: ensar@ensamesriyat.com.tr

Manevi Daru§manhkta Kullarulan Baz1 Dini Kavramlann Anlam Alani ve Fonksiyonelligi

Naci Kula*

Girl§

insan hayatmda hastabk, kaza, sevilen birinin kayb1, dogal afete maruz kalma, ailevi sorunlar, ekonomik si.kmttlar vb. baz1 zorluklar zaman zaman

ya§anabilen ve herkesin az ya da c;ok kar§tla§b.gt durumlardanchr. Boylesi

anlarda birey kendini c;aresiz ve zorda kalnu§ hissed er. Kar§tla§b.gt zorluk ve

sikmttlar sonucu ne yapacagtru bilemez hale gelebilir. Ancak hayat devam

ettigi i9n ya§achgi zorluklan a§mak ve giinliik ya§ami siirdiirmek de yaptl­

mas1 gereken bir durumdur. Bunun ic;in oirey baz1 c;oz.iim yollar1 aramak ve

onlaia ba§vurmak c;abas1 i9flde olur. insarun kar§tla§b.gt sorunlan a§mada sorunun niteligme gore farkh c;oziim yollan mevcuttur. Eger sorun saghk

ile ilgili ise oncelikle tibbi, kanuna dayah bir sorun ise hukuki, ruhsal bir

sorun ise psikolojik, hem ruhsal hem de manevi boyutu olan bir sorun ise

manevi yonde c;oziim arayi§1 gerc;ekle§tirilir. Bu c;oziim arayi§lan ic;erisinde yer alan manevi daru§manbk, bireyin; hastabk, engellilik, dogal afete maruz

kalma, kayip du ygusu ya§ama gibi zor durumlarda kalchgmda ve ya§achgi

zorlu ya§am olaylannda ya§achklannm anlamrm bulmada dini/.JJnanevi re­feranslarla desteklenmesini ihtiva eder (Ayten, 2015: 65). Dolayis1yla manevi

daru§manbk zor durumda kalan ve ya§adigi durumu anlamlanchrmaya c;a­

h§an bireyin ya§achklannm anlamiru bulma ve alt:Ust olan hayahrun kont­

roliinii kazanma siirec;lerinin cti,ni/ manevi referanslarla desteklenmesidir

• Yrd. Do~ Dr., Eski~ Osmangazi Universitesi, ilahiyat Fakiiltesi, Din Psikolojisi ABO. e•mail: nkula@yahoo.com

46 MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiK

(Karagiil, 2012: 13, Ayten, 2015: 65). Ya§anan zorluk ve slkmtilann anlanuru bulmada ve hayab. sfudiiriilebilir §ek.ilde kontrolii saglamada ba§vurulan dini referanslar i~erisinde <;ok slk kullaru.ldigt gozlemlenen baz1 dini kav­ramlar ~evcuttur. Ya§aru.lanlan anlamlanchrmada ba§vurulan "imtihan", "kader" kavramlan yarunda zorluk ve slkmttlann duygusal yoniinii kont­rol etmede ve hayab.n devamiru saglamada yarchma olabilecek §ek.ilde slk ba§vurulan dini kavramlar2 arasmda da "sabir" (Bkz. Dogan, 2016: 298 vd; Kose ve Kii¢kcan, 2006: 141; Batman; 2008: 42; Eryil.cel, 2013: 108; .Kula, 2012: 291; Kula, 2011: 182), "§iikfu" (Bkz. Gocen, 2012: 151 vd; Ayten, 2014:

145-159; 2015; 294 vd, Eryil.cel, 2013: 119; Kula, 2011: 189), "merhamet" (Bkz. Ayten, 2010: 163, 165, 181,183; . Eryil.cel 2013: 132) "affedicilik" (Bkz. Ayten, 2014: 113-128; 2015:167. a) ve "emanet" (Bkz. Kula, 2012: 290; Aynca emanet kavramrmn giiven duygusu ile ili§kili kullarunu i~ Bkz. Batman, 2008: 45)3

4ild<at <;ekmektedir. Zorlu ya§am olaylan ile ba§ etmede ba§vurulan ba§ka dini kavramlar ya da davrani§ bi~imlerinden bahsetmek miimkiin olmakla birlikte zikrettigimiz bu kavramlann ayrna ozelligi; genelde sik ba§vurulan ve fonksiyonelligi yoniiyle dikkat <;eken kavramlar olu§udur. Bu nedenle tebligde manevi dani§manlik ~er~evesinde kullaru.lan bu kavramlarm; top­lumda nastl algtlandigi ve daha fonksiyonel olabilmesi i~ nastl algtlanmas1 gerektigi iizerinde durulacaktir. Zira toplumda ~ok sik ba§vuruldugu gozle:­nen bu kavramlann algilanma bic;imi halkm kullandigi bilgi kaynaklan ya-. runda konuyla ilgili bazi eserler ya da dini sohbetler <;er~evesinde olu~ak­tadir. Olu'9an §ekliyle bireyin slkmttlarrm a~mada kullaru.lan kavramlann kisa sfueli etkili oldugu da gozlenen ba§ka bir durumdur. Giinliik ya9am­da ba§ta orf, adet kapsammda ger~ekle§tirilen baz1 davrant§larla hissedilen toplumumuzun kiiltiirel alt yapismda algtlanma §ekliyle dini ve manevi et­kenlerin onemli ol¢de varhgrmn son zamanlarda, omegm Kadir Has Uni­versitesi'nin "Toplumsal Cinsiyet ve Kadm \:ah§malan Ara§tirma Merkezi" tarafmdan yaptlan "Tfukiye' de Toplumsal Cinsiyet ve Kadm Algis1 Ara9tir­masmda 2015 yllinda 26 ilde 1200 ki§iyle yiiz yiize gorii§me sonucu ula§l­lan verilere gore % 63.3 orarunda aile i<;i §iddetin bo9anma sebebi olduguna ili§kin tespitte de yer alan (Bkz. Haber Tiirk gazetesi, 5 Mart 2016, s. 24) aile

2 Bu kavramlann deprem, hastahk, engellilik gibi bazt zorlu ya~am olaylanru kapsayan ar~b.r­malarda y~arulan olaym anlamlandtnlmas1 ve stlo.nttlanrun ~Jlmas1 ~er~vesinde b~vurulan, kullarulan dini kavramlar olarak kullaruldigi goriilmektedir

3 Omegin imtihmt kavrami ii;in Bkz. K0se ve Kiil;iikcan, 2006: 88; Kula, 2006: 89; Kula, 2011: 187; Kula, 2012: 285; Eryi.icel, 2013: 123. kader kavrami i<;in Bkz. Kose ve Kii~can, 2006: 88; Bat;man; 2008: 38,Eryi.icel, 2013: 107; Aynca emanet kavraaurun giiven duygusu ile ~kill kullaruau i<;in bkz. Batman, 2008: 45.

M.A."IBVi. DANI$MANLII< VE REHBERLiI< 47

i9- ~iddeti.n arh§l, uMturucu kullanmada Emniyet Genel Miidiirliigu'niin "2014 Turkiye Uyu§turucu Raporu"ndaki istatistiki verilerde uyu~turucu kul­

larunu ve bagrm.hhgrmn iirkiitiicii boyutlara u1a~ngi ortaya konmu~tur: Ay­nca ayru raporda uyu§turuCU kullarum ya~1 itibanyla resmi kayitlara gec;en 13 ya~mda uyu§turucu kullarumdan olen ki~inin olmas1 da (Bkz. Hiirriyet

Gazetesi, http: I I www.hurriyet.com.tr I 2014-turkiye-uyusturucu-raporun­da-korkutucu-rakam-27852252; Eri~im: 10.03.2016) uyu~turucu kullaruna

ya~rmn gittikc;e ki.i<;i.ik ya~lara dogru inmesi ve 2014 yih verilerine gore iil­kemizde 8 milyon 179 bin ki§inin anti depresan ilac; kullandiguun, sagltk ba­kanhgi tarafmdan ac;tl<lanmas1 ve kadinlarm orarurun erkeklerden 2 kat fazla oldugu; 2010 yilinda gene! olarak 7 milyon 426 bin olan rakarmn 2011 de 11

milyona ula~hgi ve en c;ok "endi§e" sebebiyle ilac; kullarununm gerc;ekle~ti­ginin gozlenmesi (Bkz. Hiirriyet gazetesi saglik haberleri, http: I I www.hur­riyetcom.tr I turkiyede-8-milyon-insan-anti-depresan-kullaniyor-28594102;

Eri§im 10.03.2016) anti deprasan ilac;lan kullananlann sayismdaki arh§J.;

bireysel, sosyo- kiiltiirel birtakim nedenlerin yanmda zorluk ve Slkmttlann

a~tlmasmda b~vuru1an dini kavramlarm anlam alanmm yeniden gozden . ger;irilmesi noktasmda bir ipucu olarak degerlendirilebilir. Bu itibarla yu­karida zikrettigimiz kavramlarm toplumda algtlanan anlam alanlanna degi­nerek, manevi daru§manhkta fonksiyonelliklerinin artmas1 noktasmda nastl algtlanmas1 gerektigini ele alrrken de bu kavramlann.Kur' an' da gec;en §ekli­

ni ve baglamlanru goz oniine almaya c;ali~acagiz.

1. Manevi Daru§manlikta Olaylar1 AnlamlandJ.rmada Ba§vurulan Dini Kavram Olarak imtihan ve Kader

Anlayan ve anlamlandrran bir varbk olarak insan; kainah ve ya§anan

hayah, nesnelerin ve olaylarm geli~i gi.izel olu~tugu ya da bir araya geldigi, birbirinden ayn ve bagrmsiz parc;alar ~eklinde algtlamaz. Tam aksine bi.itiin girdiler, anlam ve degerlerle birbirine baglanmi~ organizasyonlar olarak al­

gtlarur. Bu c;er~evede "anlam" kendini olu~turan unsurlarm toplarrundan c;ok daha farkli ve geni§ muhtevaya sahiptir. Organize ed.ilmi§ ~kliyle anla­ma, "bir durumun ozelliklerinin neden toplandigiru, soz konusu durumla

ili~kili bireylerin onu hangi ac;tlardan degerlendirdiklerini kavramaya c;~­mayi" ifade ettiginden, bu yoniiyle anlama; bir taraftan algtlanan olay ve nesnenin sahip oldugu ozellikleri, diger taraftan da soz konusu olay ve nes­nenin ki~i i9-fl ne ifade ettigini kavramaktrr (Bahadir, 2002: 22). Bu itibarla insanlari hayata baglayan nedenleri ve en gi.ic;lii unsurlan tespit etmek ama-

48 MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK

cryla John Hop~ Universitesi Sosyoloji Boliimiine bagh sosyal bilimciler tarafmdan 48 kolejde ogrenim siirdiiren 7948 ogrenci il.zerinde yaptlan bir . ·ara9b..rmada; ankete kattlanlann %78>inin ilk hedef olarak «hayatta bir ama<; ve arl.lam bulma» yi tercih ettigi tespit edilmi9tir (Akt. Bahad.tr, 2002: 23). Ayru §ekilde Bahad.tr tarafmdan, 1999 ytlmda gerc;ekle9tirilen ara9b..rmada da "Hayatta en biiyiik amacmzz ve hedefiniz a~agzda szralanan. tercihlerden hangisi­ne uygundur".;;eklinde dii.zenlenen bir soruya, ara9brmaya kattlanlar tarafm­dan %50.2 gibi bi.iyiik bir oranla "anlamlz, huzurlu, belirli ama~lan ve hedefleri olan diizenli bfr hayat kurmak" 9eklinde cevap verilmi9tir (Bahad.tr, 2002; 24). Ara9b..rma sonm;lanrun da gosterdigi gibi insanlarm; hayata, olaylara ili9kin en c;ok gerc;ekle;;tirmek istedigi hususun "anlam ve ama~ bulma" oldugu ve anlamh, huzurlu, belli hedefleri gerc;ekle9tirdigi bir hayat ya9ama arzusu­nun en c;ok onem verilen davraru9 bi9mi olarak kar9muza c;xkngi gorillmek­tedir. Bu nedenle hayab.n i<;erisinde bt?klenmedik, ani ve gi.inli.ik ya9arru alt i.ist edebilecek; hastalxk, kaza, oli.im, dogal afet gibi durumlarla kar9tla9an insan, ya9ad.Jgi bu durumlan anlamak ister. Neden boyle bir durumla kar91-la9b.gtru, bunlarm hayab.nda nastl bir yeri ve onemi oldugunu kendisine so­rarak, ya9antlan durumlarm anlam ve amacuu bulmak arzusundad.tr. isten­medik ve beklenmedik 9ekilde ya9arulan olaylart anlama ve anlamland.trmada bunlann olU§turdugu baz1 sxkmb. ve zorluklar1 a9mada bir takrm yollara ba9vurabilir. Bunlar i<;erisinde; psikolojik destek, b.bbi teda­viye ba9vurma veya dini/manevi referanslarm yer aldigi manevi dan19man­hk yer alabilir. Manevi daru9manlxk ac;1smdan dini/manevi referanslardan beslenen ve ya9antlanlar1 anlamada, anlamlandirmada (Yap1c1, 2007: 90), kontrol etmede ba9vurulan dini kavramlann ba9mda "imtihan" kavrarru ge­lir. <;i.inki.i bu kavramla birey, ya9adiklanrun, Allah tarafmdan kendisi i<;in bir imtihan oldugunu di.i9iinerek, olay1 anlap:l}andirmada "imtihan" kavra­rruru kullarur. Kur' an-1 Kerim' e baktldigmda; "imtihan" kavrammm mevcut 9ekliyle sadece iki yerde kullantldigt (Bkz. Kur' an, 49 /3, 60/10); "imtihan" · diye ifade edilen, ancak ya9antlaru anlamland.trmada daha etkin degerlen:. dirme ac;ismdan yararlantlabilecek anlamlan olan ve 60 yerde "bela", 60 yer­de de ''fttne" kavramlanrun gec;mesi dikkat <;ekici bir husus olarak.kar9riruza c;xkmaktad.tr. Kur'an'da sadece iki yerde gec;en "imtihan" kelimesinin "imanla ve ona bagli olamk imtihan edilme" ozelligi ta9rmas1, konunun onemli bir yoni.i­ni.i olU§turmaktadir. Zira Hucurat suresi, 3. ayette, sahabenin Peygamberi­mizin huzurunda iken seslerini yi.ikseltmeden kendi aralarmda konu9tukla­n gibi davranmayip, edebe uygun bir §.ekilde seslerini kullanmalarrmn;

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI< 49

Allah'm, kalplerini takva ile (iman c;en;evesinde duyarh, sorumlu ol~) ile imtihan ettigi ~iler olarak tarumlandigi goriilmektedir. Aynca imtihan ko­kiinden gelen Miimtehine Suresi'nin 10. ayetinde de hicret eden kadinlarm, hicret etme nedenlerini ogrenmek amaoyla imtihan edilmeleri ve Allah'm, onlann imanlariru c;ok iyi bildigi; dolayis1yla imanlar1 sebebiyle de inkfuola­ra geri verilmemeleri belirtilerek, iman ile imtihan olunma ili~kisine dikkat c;ekilmektedir. iki ayette de, iman ile ili~kili olarak imtihanm ele almmasrmn, bize, insarun bilinen ve ya~anan bir durumla ili~kili olarak imtihan edildigini gosterdigi ifade edilebilir. Zira giinliik hayatta ve egitirnde kullandiguruz "imtihan" kavrarru da, insanm onceden bildigi, ogrendigi, tecriibe ettigi hu­suslarda ogrendiklerinin, bildiklerinin ne kadanrun var oldugunu ve bunla­!1 nastl bildiginin ogrenilmesi amacrru ta§rmaktadrr (Dikici, 2004: 251). ~iin­

kii ki§inin, egitim-ogretim faaliyetlerinde bir dersten veya herhangi bir i§e ahmmda imtihan edildiginden bahsedilirken, ilgili ders ya da i~le ilgili nele­ri bildigi veya neleri bilmediginin ,olc;iilmesi soz konusudur (Dikici, 2004:

253-254). Bu nedenle, Kur' an' da kullarulan §ekliyle; imanla imtihan edilme­de de ayru ozelligin gec;erli oldugunu ifade edebiliriz. Zira "iman" da; insa­run bilerek, zorlama olmaksIZm hiir iradesi ile Allah'm varhgiru, birligini kabul etmesi esasma dayarur ve "iman"; kabul ve tasdik, itaat ve teslimiyet ve sevgi ve fedakarhk bo~tuyla (Bkz. Hokelekli, 2008: 159-165); aktlh olma, kendi nzas1 ile zorlama olmaksizm ve kime iman ettigi ~uuruyla gerc;ekle§ti­rilen bir eylemdir. Bu nedenle istenmedik ve beklenmedik bir durumla ilgili olarak dogrudan "imtihan" kavramrmn kullaruhnas1; olaym anlamlandirtl­mas1 ve kontrol edilmesi a<;ISmdan fonksiyonel olma yoniinii en az seviyeye indirmektedir. Hfilbuki Kur' an-1 Kerim' de; olaylan anlamlandirma ac;ism­dan fonksiyonelligini etk.in hale getirecek ~ekilde hayab.n ic;erll!inde kar§tla­§tlan olay ve durumlann anla~tlmasrm saglayici ~ekilde kullarulan ''bela" ve "fi.tne" kavramlan oldugu goriilmektedir. Kur'an-1 Keri.m'de 60 yerde bera- · ber kullantlan "fitne" ve "bela" kavramlanrun, Kur' an meallerinde genelde "imtihan"4 (Omek: Bkz. Bakara, 155. Ayet) anlammda kullantldigi goriil­mektedir. Her ne kadar bu kavramlann "imtihan" anlamma gelen yonii ifa-

..1

de edilmekle birlikte (Bkz. Altunta§, 2002: 48) genelde a<;tl<lamalarda daha

c;ok bu kavramlarm ge¢gi ayetlerde imtihan anlanurun yorumlanmasmda; insarun, Allah'la yakinla~mas1 ile uzakla~mas1 a<;ISmdan daha c;ok Allah'la

4 Omek olarak insarun denendigi konulann belirtildigi ve "Bela" kelimesi.nin, "yeblii" ~eklinde .6.il olarak kullaruldigt Bakara siiresi 155.ayette "imtihan" anlamuun kullaruldlgt mealier i9fl Bkz. Ali Ozbek b~kanbgtnda hazulanan meal, Omer Nasuh.i Bilmen, $aban P~ Adem Ugur, Ali Bula~ Kur'an mealleri verilebili.r. (Bkz. http:/ /www.ku.ranmeali.org/2/bakara_suresi/155. ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx, Eri~im Tarihi: 10.03.2016)

50 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

ili~kisinin, yani im~ durumunun tespitine yonelik bir fonksiyonu oldugu­na dikkat c;ekilmektedir (Altunta9, 2002: 24-48; Uludag, 1992: 380). Kur' an' da · 60 yerde kullarulan 11fitne11 kavrarruru.n, ya§anan olaylann; anlarru ve hikme­ti noktasmda, nastl bir ozelligi oldugunu anlama ai;ismdan kullarulabilen anlamlan arasmda yer alan 11iyi ile kotiiyii, ·aogru ile yalanciyi ayirt etme nokta­smda 'deneme' (Bkz. Altunta~, 2002: 48) ve 'fare, fOziim' 11 (Bkz. Okuyan, 2013:

483) anlamlanrun; manevi daru~manhkta, bu kavrarrun, istenmedik ve bek­

lenmedik durumlan anlamlandrrmada daha dogru ~ekilde kavrama imkfuu­na ula~brabilecegi if~de edilebilir. Zira hastahk, a9ik, oliim, sava9 gibi insa­na stlanh veren, dert ve zarara yol ac;an durumlarda; bunlann, insanm ba9ma neden geldigi sorusuna verecegi cevap; 11 deneme, fare, fOZii.m arama 11

~eklinde- ·

ki anlamlar dikkate almchgmda, ya~anan olaylar kar91smda insanm sorum­luluk ve imkfutlaruu fark etmesi daha belirgin hale gelebilir (Bkz. Eryii.cel, 2013: 67-73). <;i.inkii birey, istenmedik.ve beklenmedik ~ekilde meydana ge­

len; sikmh, zorluk olll9turan ve giinliik hayatuu altiist edecek olaylar kar91-smda; bunlan taruma, anlama, kavrama ozelliklerini ve nedenlerini ke9fet­

me c;abasmda bulunarak, sikmttlan ve zorluklan a9acak c;oziimleri fueterek, olaylarla ba9 etme imkaruru olll9turabilecektir. Dolayis1yla fitne kavrarru c;er­c;evesinde zikredilen Peygamberin emirlerine uymamaktan veya onlan 61-di.irmekten kaynaklanan bela; (Kur' an; 5/71) toplumda bozgunculuk c;tl<ar­ma (Kur'an; 9/47-49), sava9a neden alma (Kur'an; 33/14) gibi bireysel ve

toplumsal baz1 stlo.nttlara yol ac;an olay ve durumlar, insanm bu olaylan na­stl tarumlayacagr; olaylarla fil9kili hangi tutum ve davraru~lan sergileyecegi ve c;oziimleri noktasmda hem deneme hem de c;oziim fuetme ozelligini orta­

ya k-oymaktachr. Bir ba~ka ifadeyle fitne kavrarru ile fil9kili olarak nitelendi­rilen olaylar, insanm zaman zaman gerc;ekle9tirdigi durumlar olarak tarih sahnesinde goriilmii9 ya da ilerleyen zamanlarda da meydana gelebilecek

· nitelige sahiptirler. Boylesi dururnl~da insamn, fitne ve bela5 kavramlanrun anlamlan ic;erisinde yer alan .11 deneme 11 ye tabi tutulmasi veya 11 fOZiim, fare ara-, masi" onun temel ozelliklerindendir. <;i.inkii insan, ogrenen, anlayan bir var­hk olarak bilmedigi, ilk defa kar9tla§hgt olaylan deneme ve yarulma ile onda

mevcut olan ~zellikleri kavramak suretiyle ogrenmektedir (Bkz. Ciiceloglu,

1991: 162). Kur' an-1 Kerim' de, kissalarla belirtilen orneklerde; insan, tarih

ic;erisinde denedigi, yarulchgr olaylardan bahsedilerek uyarilrm9 ve nastl davranmas1 gerektigi noktasmda ona rehberlik yaptlnu~br. Bu itibarla, ma­s Bela kavranu Kur'an-1 Kerimde b-1- v kokiinden gelen ~ekliyle 60 yerde {Bkz. Okuyan, 2013: 141)

farkh isim ve fill ti.irleriyle de 38 kere ge~ekte olup (Bkz. Altun~, 2002: 21) "deneme", "ortaya sermek", "yoklamak", "ihsan" anlamlanna gelmektedir. {Bkz. Altunta~, 2002: 21-30)

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI< 51

nevi daru§manhk.a9smdan, insarun sikmh ve zorluk olarak ya§adigt; hasta­hk, kaza, engellilik gibi durumlarda, olay:i, dogru ve saghkh anlamlandrra­

rak, sikmttlan a§acak §~kilde c;oziim iiretmesi noktasmda kullarulacak olan

kavramlann; direkt imtihan kavranu yerine, bela ve fitne kavramlan olmas1-

nm daha uygun olacagi if a de edilebilir. Kur' an-1 Kerim' de dogrudan insanla ili§kili olarak kullarufan imtihan kavranu yerine, mevcut ozelli.kleri itibariy­

le; bela, musibet, bozgunculuk yapma niteliklerini de ta§1yan ama fonksiyo­

nelligi itibariyle; inSarun deneme ve yanilma yoniiyle ya§adiklanndan bir

§eyler ogrenmesine imkan saglayan ayru zamanda c;oziim~ c;are anlamlan ile de insanm aktif olma potansiyelini ve imkaruanni kullanmasrm saglayarak,

sorun c;ozme becerisi geli§tirmesini saglayan, fitne ve bela kavramlannda

y~r alan anlanun; ya§anan sikmttli olaylann bir "deneme" ve "fOZiim, fare ara­ma" ozelligi ta§idigi ifade edilmelidir.

Manevi daru§manhkta olaylann anlamlandmlmas1 a95mdan kullarulan bir diger dini kavram da "kader" kavranudrr. "Allah'm yarattzklanna ili§kin planznz ve tabiatzn i§leyi§ini ifade eden" (Yavuz, 2001: 58) kader kelimesi, ya§a­

nan olaylann anlamlandrrilmas1 noktasmda sikc;a ba§vurulan dini kavram­

lardandrr. Zira birey ani, beklenmedik bir durumla kar§tla§hgmda; hayahm zorla§hracak, ekonomik a<;idan sikmhya yol ac;acak veya bedensel yoniiyle

tedavi gerektirecek bir durum ya§adigmda; bunu, "Allah'm takdiri" olarak

nitelendirmekte; Allah'm: ya§anan durumla fark etmesini istedigi birtakim

kurallann oldugunu anlamakta, ayru z~anda Allah' a s1gmarak O'nun,

kendisini koruyacagma inanmakta ve .sorunu c;ozme sorumlulugunu Al­lah' a yiikledigini fark edecek §ekilde (Karaca, 2006: 481) "kader" kelimesini

kullanmaktadrr. Yaygm olarak bu kelime toplumda6, ade~a olaylann insarun sorumluluk ve etki noktas1 olmakslZID sadece Allah'm dilemesi ile olu§tugu

§eklinde bir anlam yiil<lenerek (Bkz. Okumu§, 2013: 35; Batman, 2008: 19),

bir savunma mekanizmas1 §ekline don~tiiriilmektedir (Bkz. Batman, 2008:

49-50). Psikolojide; engellenme sonucunda insarun hayahru siirdiirmesinde

uyum saglamada kullandigt bilinc;siz olarak geri;ekle§en fiziki veya sosyal nedenlerle kar§tla§ngi davr~lar olarak nitelendirilen savunma' mekaniz-

6 I<araca tarabndan 204 Oniversite ogrencisi iizerinde yaptlan ~b.rmada farkh kader inanana ·sahip ~iler i~erisinde %85'inin Ehl-i Siinnet kader inanana, % 2.9'unun ise Cebri Kader inano­na sahip oldugu tespit edilmesine ragmen ~b.rmao tarabndan da ~ogunlugu ol~turan ehl-i sii.nnet kaderd anla~ ol~mda ar~hrmaya kab.lan 102 ~ ile ilahiyat Fakiiltesi ogren­dlerinin etkisinin rol oynayabilecegi ifade e~tir. (Bkz. Karaca, 2006: 485) Bu konuda farkh gruplar iizerinde ar~hrmalara ihtiyac; olmakla beraber aim yazis1 ifadesi ile de vurgulanan Al­lah'm zorunlu dilemesi anlanundaki kader anla~= ozellikle haJ!< arasmda yaygm olarak yer aldtg-t gCizlenen bir durumdur. ·

52 MANEvi DANI$MA:NLIK VE REHBERLiK

malarnun, c;ok stl< kullaruldigmda; c;evreye uyumunu boztip, gerc;eklerden uzal<la9masma neden olan ve kendisini aldatmasma yol ?c;an bir ozelligi de · bulunmaktachr (Ci.iceloglu, 1991: 301; Hokelekli, 2008: 89). Bu nedenle ma­nevi daru9manltl<ta, olaylarm anla9tlmas1 ve ac;Il<lamas1 noktasmda ba9vu­rulan dini kavramlardan olan "kader" kelimesi dogru anlamlandinldigmda, · savunma mekanizmas1 ozelliginin di9ma c;Il<arak, insarun aktif §ekilde olay­lan kavrama ve kontrol etmesinde etkili hale gelebilecek bir yoni.ini.i olU§tu­rabilmektedir. Bu ac;idan Ktir' an' da "kader" (kadr, kudret) olarak 100' den fazla yerde isim ve fill kahbm.da kullarulan kavramda yer alan "Olqil, miktar, gil(' anlamlan (Bkz. Yavuz, 2001: 58; Okuyan, 2013: 509-510) bu kavranun, insan ac;ismdan fonksiyonelligini arbracak bir noktaya ula9abilmektedir. <;i.inki.i bu anlanu ile Allah'm yarattigi §eyleri bir olc;i.i, miktar i.izere yarattigi ve onlarm belli bir amae, ozellikleri ve i9leyen mekanizmalan oldugu nok­tasm.da olaylara daha bilinc;li ve sorun:tluluk sahibi olarak bakmayi saglayan bir baki§ ac;1s1 olu9turabilir. Dolayis1yla bu baki§ ac;is1 Stark'm, dindarhgm depresyonu onlemede etkili olan yonlerinden biri olarak belirttigi hikmet hi­potezinin fonksiyonunu ortaya koymaktachr. Bu itibarla olaylarm hikme.tini anlamaya yonelik olarak kader inane; elem ve 1shraplan negatif algtlama potansiyelini, olumlu yonde degi9tirmektedlir. Yani kader inane; insanlara, her hadisede, ilahi bir hikmet, kadere bagh bir sebep bulundugu inane­ru yerle9tirmekte ve onlarm hadiselere kar91 daha sagduyulu ve iyimser bir baki§ ac;is1yla yal<la9malarmi saglamaktadrr (Karaca, 2006: 479-480; Batman, 2008: 19).

Buna kar9m toplumda insanlarm ba9ma bir·bela ya da stl<mb.h bir du­rum geldiginde onemli olc;i.ide belirgin olan kader anlayi91 ise daha c;ok insarun pasif oldugu ve Allah'm ya9anan durumu zorunlu ve .insarun so­rumlulugunu, iradesini dikkate alrnaks_izm yarattigi esasma.dayanan adeta kelamdaki cebriyeci yal<la§lllU yans1tan (Bkz. Seven, 2003: 40; Karaca, 2006:

480) "alzn yazzsz" diye de ifad~ edilen kaderci (fatalist) .baki§ ac;is1 (Bkz. Ozti.irk, 2011: 127-132) olup ki9inin sorunlarrm dogru bir §ekilde kavrayip c;oziimle­mesini engelleyici bir durumu ortaya· koymaktadrr.(Bkz. Batman, 2008: 19-

49; Okumu9, 2013: 35-36; Atay, 2015: 131) Buda manevi daru§manltl< ac;ism­dan olaylar1 anlamlanchrma ve c;oziimlemede etkili olabilecek ozellige sahip olan "kader" kavrammm fonksiyonelligini azaltabilecektir. Nite~ "kader inancznzn ya$amzn zorluklanyla ba$ etmedeki rolii"ne ili9kin Batman'm ara9hr­masmda "ahn yazis1" ve "takdiri ilahi" olarak algtlanan kader inanorun savunma mekanizmas1 ~eklinde bir fonksiyonu oldugu gozlenmekle birllkte

M.ANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK 53

ara9tmnaya kattlanlann dua, §i.ikilr, namaz, oruc; ve sadaka gibi diger baz1 ctini ba9a <;tl<ma yontemlerine de b.a§vurmasrmn (Bkz. Batman, 2008: 50) al­gtlanari §ekliyle kader inancuun tek ba9ma ba9a <;tl<mada yeterli diizeyde

etk.i? olamadiguu gosterdlgi soylenebilir. Bu nedenle kader inananda zorlu ya9~ olaylan a9smdan anlamland.mna ve sikinttlan a9mada algtlanan ka­der inanc1 yerine Kur' an da gec;en 9ekliyle olaylarm nedenlerinin anla9tl.ma ozelligini barmdrran ve insarun da sorumlulugunu kapsayan (Bkz. Seven,

2003: 83; Oztiirk, 2011: 136-137) §ekliyle anla9tlmas1 onun fonksiyonelligini daha belirgin hale getirebilir. Karaca (2006: 488) da ehl-i si.innet kader inan­

o §eklinde ifade ettigi bu yakla~lffiln ruh saghgi a9smdan bireyin; Allah' m varhgiru hissederek ya9anan olaym zorlugunu a9ma giiciinii ve kendi so­rumlulugunun farkmda olU§u ile de sorunu algtlama ve c;oziimlemede etkin

olma yonleri ile daha fonksiyonel olabilecegine dikkat c;ekmi9tir.

2. Manevi D aru9manhkta Olaylardaki Olumsuz Duygulan Kont­rol Etmede ve Sikmttlan A§mada Ba§vurulan Dini Kavram Olarak Sabrr, ~iikiir, Merhamet, Aff edicilik ve Em anet

insan hayabnda duygular, genel olarak dogaya ve topluma uyum sagla­mada etkili olan bir ozellige sahiptir. Zira iizerimize yJ.rt:l.cr bir hayvan veya

araba geldiginde korkar ve kac;anz boylece hayatta kalma ihtimalimiz artar (Dokmen, 2000: 108). Sevgi, nefret, korku, sevinc;, co9ku, iiziintii gibi ins<µllll

ic; hallerini di§a yans1tan ruh hall olarak tarumlanabilen duygular (Hokelek­li, 2008: 95), insarun giinliik hayatrm silrdilrmede moti.vasyon kaynagi ve

davraru§larrm diizenlemek ve kaliteli ya9ayabilmek ic;in ihtiyac; duydugu yonleridir (Dokmen, 2000: 108; Hokelekli, 2008: 96-97). Bu nedenle hasta­

hk, oliim, engellilik, dogal afet gibi durumlarla kar9tla9an birey; ya§adiSJ. bu olaylarm duygusal etkisinde kalrr ve duygular1, davraru9larmi belirlemede etkin rol oynar. Zira ya9adigi bu durumlar giinliik hayatuu olumsuz yonde

etkiledigi i9n birey kenctini engellenmi9 hisseder. Dolayis1yla engellenme; insanda birtakim ytlgmhklara, c;e9itli iiziintiilere ve kaygtlara yol ac;ar. Bire­yin ic; diinyas1 gergin bir duruma girer. Bu tiir engellenmelerin SJ.IUllh bir §ek­

li insaru daha c;ok c;ah91p ba9ar1 yollarmi ara9trrmaya sevk etmesi baklmln­dan bazen faydah olabilir ama bazen de bu engellenmelerin uyardigi ofke, kaygi ve a9m gerginlik halini yenemeyen insanlarda birtakrm kompleksler

geli9ebilir: .Ki§ide; nefret, kin, klskanc;hk, pe9in hiikiim, kenctini degersiz, yetersiz gormeler olabilir. Boylece ki§i ya9adigi engellenme durumuyla, en­

gel duygusuyla ba9 ederek c;evresiyle uyum saglamaya c;ah9rr ve hayahru

54 MANEVi D~MANLII< VE REHBERLiK

siirdiiriir ya da uyum bozuklugu y~ayabilir. Bazi zorlarunalarla kar~tla~a­bilir (Ciiceloglu, i991: 282-283) veya ya~adig:t sikmttlan a~mada ve saghkh ~oziimler fuetmede olumlu duygulara ihtiya~ duyar. Bu itibarla manevi da­ru~manhkta bireyin y~achgi zorlu y~am olaylannda olumsuz duygulan a~­mada ve stla.nttlanru ~oziimlemede olumlu bazi duygulara onu sevk edecek ~ekilde ba~vurdugu dini kavramlar arasmda yer alan sabzr, §iikiir, merhamet, affetme ve emanet kavramlarmm dogru anlamlanchrtlmas1 ve anla~tlmas1 bu kavramlarm fonksiyonelligini artrrabilecektir.

En ~ok ba~vurulan kavramlarm ba§mda geldigi soylenebilecek olan sa­bzr; ozii itibariyle bir zorluk, musibet, dert ve belaya ugrayan kimsenin ojlce ve isyan duygularma kapzlmakszztn herhangi bir ~ikayette ve isyanda bulunmakszzzn i~inde bulundugu durumu sakin ve sogukkanlz bir §ekilde kar§tlayarak gti.~lii ve diren~li olmasz, tela§ ve acele etmemesidir (Hokelekli, 2013: 117; Dogan, 2016:

60-62). Bu niteli.klere sahip olan sabrr, bazen toplumda ya§lanan stla.nh ve zorluklara tahammill etmek, katlanmak anlamlanyla ili§lkilendirilerek ola­Yl bastrrma §leklinde algtlanabilmekte ve bireyi edilgen bir pozisyona sevk eden bir davr~ olarak anla§tlabilmektedir (Bkz. Onal, 2008: 440). Zira sa­bu kavrammm tarihsel siire~ i~erisinde anlamiru yitirerek y~ anl~tlan temel kavramlardan biri oldugu goriilmektedir. Kur' an' da; kelime olarak 5 yerde, ayru kokten gelen isim ve fill ~ekliyle de yakla§Ik 100 yerde ge~en (<;agncr, 2008: 337) ve giri§ilen dogru, hayzrlz bir ~bada insanzn kar§zla§abilecegi zorluklara ve olumsuzluklara kar§z dayanzkli olmayz, direnmeyi, metaneti ve cesareti i,fade eden sabu davraru~1 (Bkz. <;agna, 2008: 337-338), halk arasmda b~a gelen olumsuzluklara kar§l koyamama, baskiya boyun egme, yoksunlugu olumlama ve hayata dair iddialardan vazge~enin ifadesi ~larak algtlanu hale gelmi§tir (Ozsoy ve Giller, 1996: 443).

Bu baki§ a9sma sahip olan sabrr, bireyin ya~achg:t felaket ve ac1 dolu olayi anlama ~abasmda olaydaki belirsizlik, ~aresizlik ve giivensizlik duy­gularrm olU§turuCU ve arttma bir fonksiyon t~u. Hfilbuki Kur' an' da sab­nn Allah'tan yardim isteme araa olarak ifade edilmesi, onun olayi anlama ve sorunlar1 a§mada son derece etkili bir yontem oldugunu gostermektedir. <;iinkii sabula ortaya konan dayanma, direnme giicii ayru zamanda bireyin ya~anan olayi a§acak giicii kendisinde hissetmesinde ve olayi anlamlanchr­ma a9smdan Allah' a olan inanandaki kararltllgiru gostermede kendisin~ Allah'm yard.unc1 olacag-tna inanmas1chr (Bkz. Kimter, 1998: 92; izutsu 1991:

149). istenmedik ve beklenmedik bi:r olay kar~mda olu~an belirsizlik, giiven-

MANEVi DANI;iMANLIK VE REHBERLiK 55

sizlik, korku, c;ar~sizlik vb. duygulan ~mada ve olay1 daha saglikh bir ~ekil­de anlamada zihinsel ac;tl<ltl<, ne~ kazanma, inane; ile olaym zorlukl~ a;nlacaguu ve ya§anan olaym ki§inin bunu fark etinesinde bir frrsat olu§tur­dugunu dii§iinme vb. yakla§rmlann sabrrla kazaruldigi gorilliir ve sabnn; olayi anlama ve olay sonucu olu§an olumsuz duygulann a§tlmas1 a95mdan moral-manevi destek saglayio yonleri daha iyi anla§tl.J;ru§ olur (Kula, 2006:

88). Nitekim Kose ve Kiic;iikcan'm depremzedeler iiz.erinde yaptigi ar~h.r­mada sabrm; olaym olumsuz etkilerine kar§1 direnme, dayanma giicii olu§­turma ve olayi kabullenme sfuecinde olumlu etkilerinin oldugu gozlenmi§­tir (Bkz. Kose ve Kiic;iikcan, 2000: 144-146). Ayru §ekilde Batman'm yaptigi c;ah§mada sabnn ya;;amm zorluklan ile ba§ etmede etk.ili oldugu tespit edil­mi§tir (Bkz. Batman, 2008: 42). Ara§h.rma verileri I§1gmda manevi d~man­hk ac;ismdan kullamlan sabrr kavrammm ya§anan sikmhh durum sebebiyle olu§an olumsuz duygulann etkisinde kalmadan, olay kar§1smda umudunu kaybetmeden c;oziim bulma istegi ozelligini kapsayan anlami ile anla§tldi­gmda daha fazla fonksiyonel olabilecegi soylenebilir.

Manevi dam§manhkta etkin bir ozelligi olan dini kavramlardan bir di­geri de §ilkiir kavramidrr. $iikiir bir duygu olarak hayaJzn kendisine duyulan hayranlzk ve takdirin. ifadesidir. Dolayis1yla §iikiir, ki§inin insf:1Illara, tabiata ve Allah' a kar§1 yaptigi en geni§ anl~d?J. bir te§ekkiir etme halidir (Hokelekli, 2013: 141; Gocen, 2012: 42). $iikiir kavrami, ic;erisinde, "yapzlan bir iyilikten duyulan ho§nutlugu ifade etme, goriilen iyilige kar§z memnunluk, minnettarlzk, iyiligi.n kzymetini bilme" (Hokelekli, 2013: 141; Gocen, 2012: 43) ozelligini ba­nndirmakla birlikte genelde halinden §ikayet etmeme, mevcut haline nza gosterme tarzmda gerc;ekle§en bir durum ol~ak ifade edilebilir (Ayten ve digerleri 2015: 277). Zira ~iikiir; ki§inin, kendisinin ve ya§·adigi anm farkm­dahguu kendi i9Jlde hissederek ic;ten di§a dogru takdirini ifade etmeyi, aym zamanda ki§inin hayatina anlam ve deger.katan di§ etkenlere kar§1 farkm­dahgnu ihtiva eder. Dolayis1yla §iikiir ile birey, hayattan memnuniyetini, sa­hip oldugu maddi/ manevi imkan ve frrsatlara kar§1 hissettigi degeri deruni boyutta gerc;ekle§tirirken diger taraftan da yakm ve uzak c;evresig.deki -iii~-: kilerden duydugu memnuniyeti, hayatindaki sosyal ili§kilerin onemini aile­nin, doganm ve hayatin kendisine olan katkisrm takdir etmeyi ve minnettar­hk duymay1 gen;ekle§tirir (Ayten ve digerleri 2015: 285; Gocen, 2012: 44). Bu yonleriyle ic; kaynakli ve di§ kaynakli olarak nitelendirilen ~iikriin temelin­de ki§inin farkmdahi?;inm olu§u bulunmaktadrr. Bu, ki§inin sahip olduklan, bulundugu konum, ya§adigi hayat, ba§an, mutluluk, saghk ve silihati ic;in

56 MANEvt DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

ba9ka ki9ilerin varhgma bir 9eyler bor9u olduguna <lair bir farkmdahkb.r. Bu farkmdahkta ki9i insanlara te9ekki.ir eder, minnettarhk duyar; Allah'm ver: diklerini bilerek, O'na 9iikreder (Ayten, 2014: 147-148; Gocen, 2012: 48-49) .

. insarun kenctisinden iyilik gordiigune hem dil ile hem de olc;iilii davran­mak ve olarun farkma vararak geregini yerine getirmek suretiyle duygu ve davraru§larla ifade edilen §iikiir (Ayten, 2014: 148) sadece ki9iye yaptlan iyi-_ lik. ve arzu edilen giizel, iyi 9eyler kar91smda ger<;ekle9en bi! tutum olarak al­gtlarursa §ilkriin fonksiyonelligi. daha dil9ilk seviyede kalabilir. <::iin.ku 9iik­riin bili9sel, duygusal ve davrani9sal yonleri ile daha kapsamh bir 9ekilde, olarun farkma varmak, ona gore davranmak ozelligi.; 9iikriin sikm_h ve zor­luklarm etkisinde kalmadan olarun degerini bilme bilincini olU§turabilecek­tir. Nitekim Kur'an-1 Kerimde 75 yerde gec;en §iiki.ir kavr~, "Alldh'm. nimetlerinin Jarkzna van$", "verilen nimetlere soz ve davra111$la gerektigi $ekilde mukabelede bulunma" olarak anla9tlmas1 gerektigi goriilmektedir (<::agna, 2010: 259-260). Bu ozelliklere sahip olan 9i.ikiir kavrarrurun ayru zamanda hayat memnuniyeti, mutluluk ve iyi olu9 noktasmda olumlu etkisi oldugu tespit edilmi9tir (Bkz. Ayten, 2014: 153-154). Dolayis1yla manevi dani9man­W<ta bahsedilen yonilyle anla9tlan §ilkri.iri fonksiyonelliginin belirgin hale gelebilecegi ifade edilebilir.

Manevi dani9manhkta ba9vurulan ve kullantlabilen dini kavramlardan biri olan merhamet, "szkmh ve zorluk i9inde olan insam anlama, ya$ad1klanm fark etme" (Hokelekli, 2013: 187) a9smdan ki9inin empati duygusunu geli9tire­ceginden kenctisi de sikmtJ.ya dii9tiigunde ve bir zorlukla kar91la9bgmda bu duruma dii9enin halini daha iyi ·anlama imkaru sunan ve kencti ya9adxgx du­rum kar91smda sorununu nastl c;ozecegini de daha iyi kavrayabilme imkani saglayan bir degerdir. En yi.iksek seviyede 9efkatin yansrmas1 olan merhamet iki ki9i arasmda sevgi ve sempatiye yol ac;ar. Ba9kalarmm duygularma duy­gusal olarak kablmakb.r. Birlik.te ya da.ayru §ekilde veya birinin ctigeri saye­sinde hissetmesi, duymas1 etkilenmesidir. Ba9kasmm 1shrabma kattlmakb.r. Dert ve sikmb ic;inde olan ki§inin d~rctiyle dertlerrip ona yardrma olamaya c;ali9makbr (Hokelekli, 2013: 188). Kur' an' da kelime olarak Beled silresi 17.

ayette, ti.irevleriyle birlikte 339 yerde gec;en (Okuyan, 2013: 297) yonii ile ve peygamberimizin rahmet peygamb.eri olarak gonderilmesi (Kur' an, 21I107)

c;erc;evesinde merhamet degerinin, kar91Smdaki ile empati kurup ona gore davranmak, onun sikmbsrm gidermek, iyilik yapma ve yardrma olma oz~l­

liklerini kapsadxguu gorebiliriz (Ozti.irk, 1991: 447-451; Hokelekli, 2013: 194).

Merhamet basitc;e bir acrma olmayip (Hokelekli, 2013: 191; Akdeniz ve De-

MANEVi DANI$M..<\NUK VE REHBERLiK 57

niz, 2016: 51) c;ogu zaman bu.$ekilde de anla$tlan bir kavram olarakkar§I­rruza c;tl<maktadrr (<;agncr, 2004: 184). Merhamet bir ao.ma duygusu olarak ifade edildigrnde ise, ki§iyi kotiiliikten uzakla$bnCl, buna kar§l c;tl<masrm· saglayio yonii olmamakla birlikt_e belli bir kii¢mseme, en azmdan aarna hissedenlerde kendi iistiinliiklerine ili§kin bir duygu olu$turrna ozelligine sahiptir. !strap c;eken ki§iye, omegin ciddi has ta olana merharn,et ya da sem- . patiyle yakla§abiliriz. Arna ona acnna duygusuyla yakla§amayiz (Hokelek­li, 2013: 191-192; Akdeniz ve Deniz, 2016: 51)._Bu nedenle merhamet; ~arna olarak algtlanmamahdrr. Acnnadan farkh olan merhamet; sikmtlli durumu olan ki$iye aktif bir §ekilde olumlu katki saglama soz konusudur. Bu nedenle merhametin ki§ide olumlu bir ruh hali ve benlik saygisrm geli§tirici yonleri tespit edilmi$tir (Akdeniz ve Deniz, 2016: 51-52).

Manevi DaIU§manlik a95mdan onemli dini kavramlardan bir digeri olan af kavranu; hatalan bagt§lama, kin beslemeye son vermedir. Ki§iye kar§1 ya­ptlan kusurlu, yanli§ bir davraru§ ya da kotiiliige kar§ihk vermeme ~alidir. Affetme ya da bamlama, zarar goren ili§kiyi diizeltmek amacryla bireyin intikam duygulariru ho§g6rii ve empati duygulan ile degi§~e siirecidir. Affetme, gec;mi$ hatalan reddetmeyi ya da kusurlan ortmeyi gerektirmez. A.ffetme, "Ki§inin kendisine yonelik hata yapan ve omt inciten birine kar§t, onun hak etmedigi merhamet ve sevgi gostererek, gacenme, darilma, o~ alma gibi olumsuz davranma hakkmdan vazge~me istegi" olarak tarumlarur (Hokelekli, 2013:297; Ayten, 2015: 157). Kur' an' da "a-£-v kokiinden 35 yerde gec;en affetme sozcii­gu (Okuyan, 2013: 456), ba$ta Allah'm en c;ok affedici olmas1 (Kur' an, 2/173) ve affetmenin te§vik edilen bir davraru$ 6Imas1 (Kur'an, 3/134, 42/40) §ek­~de tarutllir. Bu yonleriyle affetmenin sosyal ili$kileri geli§tirici, suc;ludan intikam alma gibi olumsuz duygulan azaltlCl (Ayten, 2015: 173-174), kaygi ve depresif duygulan azaltlCl, psikolojik iyi olu$U ve kendine saygi ve umu­du arttmo, fiziksel saghk iizerinde de faydah etkileri oldugu yaptlan ara$br­malarla tespit edilmi$tir ($entepe, 2016: 48-50). Affetmenin fonksiyonelligini arbrlo ozelligi; hatalan ge~tirmek, goz yummak, unutmak gibi yakla§rm­larm otesine ge<;erek gerc;ekle§ebilir.

Onemli dini kavramlardan bir digeri ve giiven duyma anla.II)1 olan ema­net kavrami; bireyin zorlu ve sikmbh olaylan a§ma noktasmda ba§kalarma ve kendine giiven duygusunu geli$tirici ozellige sahiptir. <;iinkii stresli bir durumda insanlarm anlama, davraru$larmI kontrol etme ve kendilerine olan giiven duygusu tehlike i<;ine gumektedir. Bu nedenle insanlar sikmtlli anla­nnda dine ve maneviyata yonelmektedirler (Kula, 2012: 284).

58 MA.NEVi DANI$MANLII< VE REHBERL!K

Biiyiik 61¢de temelini dinden alan /1 emanet duygusu." da, oncelikle insarun kendi varligi ba§ta olmak iizere, c;evresinde olanlann astl sahibini kendisi olarak gormeksizin /1 Allah" olduguna inanmas1yla ili§kilidir. Her §eyin sahibinin Allah oldugu inano c;erc;evesinde davranan insan, yarattlan ve etrafrnda var olan §eylerin O'nun tarafrndan kendisine giivenilir bir var­

hk olarak 11emanet" verildigini bilir (Bkz. Ahzab, 33/72).

Emanet duygusu insana, her §eyin sahibi olarak gordiigu Allah tara­fmdan kendisine verilen §eyleri kendisinin ktlmak ve onlara egemen olmak

yerine tahrip etmeden kendisine olan giiveni zedelemeyecek ve onlardan gerektigi 61¢de varhgiru devam ettirecek §ekilde yararlanma anlayi§rm kazandmr (Kula, 2012: 194-195). Bu itibarla ki§inin davraru§lannda ema­

net duygusu oncelikli bir duygu olarak yer alirsa ba§ta kendi varhgi olmak iizere etrafrnda var olan her §eye kar§I hiikmetme veya ele ge9rme yerine onlann mutlak sahibi olmadigiru fark ederek sadece ya§ami siiresince ken­

disine verilenler olarak goriip, gorev ve sorumluluklarrm bu bakl§ ac;is1yla gerc;ekle§tirme ve onlann ya§ammdaki degerini, onemini anlama; onlardan

gerektigmce kendi geli§imine ve ihtiyaona gore istifade etme davraru§lan gerc;ekle§tirir. Bu itibarla insarun ba§ta kendi hayah olmak iizere, kendisi­ne verilen her §eyi /1 emanet <;luygusu" ile gormesi ve ele almas1; ya§adigi zorluklan a§mada, durumunu kabullenmede etkili olabilir. Omegm engel­

li c;ocuga sahip olan ailelere, c;ocuklanrun engelliligi sebebiyle ya§adtl<lan

§Ok, iiziintii, utanc;, kaygi vb. duygulan a§arak c;ocuklanrun durumunu ka­buUenmelerini kolayla§hracak §ekilde "9oc11klarmm kendilerine Tanrz'nzn bir e11wneti oldugu" anlayi§1 a§tlanabilir. Sahip olduklan dini inanc;lan sebebiyle

bu duyguya yogunla§malan saglanabilir ve bu duygu giic;lendirilebilir. Ka­bullenme durumu "emanet duygusu" ile daha kisa zamanda saglanabilirse, c;ocuklanrun bakim, tedavi ve ihtiyac;lanndan kaynaklanabilecek slkmh ve

zorluklar da kolayca a§tlabilir. Zira anne baba, c;ocuklarmm kendilerine bir emanet oldugu bilinciyle onlann ilitiyac;larrm daha rahat kar§tlayabilecek, ya§adtl<lan bazi zorluklara daha rahat gogus gerebilecektir. Nitekim Kula

(2012:290) tarafrndan ara§hrma yaptlan engelli aileler ic;erisinde baz1 anne babalar bu noktada "emanet duygusu"na vurgu yapuu9lar, ya§adtl<lan zor­luklar1 a§mada ve durumu kabullenmede bunun roliine clikkat c;ekmi§lerdir.

Dolay1s1yla emanet duygusu manevi daru~manhk alarunda ya§anan zor_lu ve slkmhh durum kar~nsmda mevcut olaym bir yiik, zahmet olarak algtlan~

madan, ozellikle bakima yiikiimlii olan ki§iye "emanet duygusu" ile yakla­§tldigmda onemli bir manevi destek ozelligini ta91yabilecektir.

MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK 59

Kaynak~a

Akdeniz, S. ve Deniz, E. M. (2016). Merhamet <H~egi'nin Tiirk~eye uyarlanmas1: Ge~erlik ve giivenirlik yili~mas1. The Journal of Happiness & Well-Being, 2016, 4 (1), 50-61.

I

Altunta§, M. (2002). Kur' an-z Kerim'e gore imtihan ger~egi. Yayutlanmarm~ Yiiksek Lisans Tezi, Ankara Sosyal Bilimler Enstiti.isii, Ankara.

Atay, H. (2015). Kur'an'da iman esaslan ve kader sorunu. Ankara: Atay Yay.

Ayten, A. (2010). Empati ve din, Tiirkiye'de yardimla§ma ve dindarlik iizerine psi-ko-sosyal bir ara§tzrma. istanbul: iz Yay.

Ayten, A. (2014). Erdeme donii§, psikoloji ve mutluluk yolu. istanbul: iz Yay.

Ayten, A. (2015). Din, erdem ve saglik. Ali Ayten (Ed.), istanbul: iz Yay.

Ayten, A. ve digerleri (2015). Din ba§a r;tl<ma ve ~i.i.kiir sagltl<la ~kill midir? Hastalar, hasta yakmlan ve hastane ~anlan iizerine bir ara§bnna. Din, Erdem ve Saglik. Ali Ayten (Ed.), istanbul: iz Yay.

Bahadu, A. (2002) insanm anlam aray1§1 ve din, logoterapik bir ara§hnna. istanbul: insan Yay.

Batman, E. (2008) Ya~amm zorluklan ile ba§a flkmada leader inancmm rolii. Yayutlan­m~ Yiiksek Lisans Tezi, <;:ukurova Dniversitesi Sosyal Bilimler Ensti­ti.isii, Adana.

Ciiceloglu, D. (1991). insan ve davram§l. istanbul: Remzi Kitabevi.

<;:agno, M. (2004). Merhamet. TDV islam Ansiklopedisi (DfA) ic;inde (c. 29). An­

kara: Diyanet 4leri Ba~kanhgi Yay.

<;:agno, M. (2008). Sabir. TDV islam Ansiklopedisi (DiA) i~de (c. 35). Ankara: Di­yanet 4Ieri Ba§kanhgt Yay.

<;:agna, M. (2010). $iikiir. TDV islam Ansiklopedisi (DiA) i~de. (c. 39). Ankara: bi­yanet 41eri Ba§kanhgi Yay.

Dikici, A. (2004). Smavlar ve smav plaru. Ogretimde Planlama, Uygulama, Deger­lendinne. Mehmet Giirol (Ed.). Elaz1g: Dniversite Kitabevi.

Dogan, M. (2016). Sabir psikolojisi, pozitif psikoloji baglammda bir ara§tznna. istan­bul: <;:amllca Yay.

Dokmen, 0. (2000). Evrenle uyumla§ma siirecinde var olmak, geli§mek, yzla§mak. is-tanbul: Sistem Yay. ·

Eryiicel, S. (2013). Ya§am olaylan ve dini ba§a fllona. Yaymlanm~ Doktora Tezi,

Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Ankara.

Gocen, G. (2012). $iikiir ve psikolojik iyi alma arasmdaki ili§ki ilzerine alan ara§tzn11as1. Yaymlanmanu~ Doktora Tezi, Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitii­sii, Apkara.

60 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

Hakelekli, H. (2008). Din psikolojisi. Ankara: Tfukiye Diyanet Vakfi Yay.

Hakelekli, H. (2008). Psikolojiye giri$. Bursa: Dii~iince Kitabeyi.

Hakelekli, H. (2013). Psikoloji, din ve egitim yoniiyle insani degerler. istanbul: Dem Yay.

izutsu, T. (1991). Kur'an'da din1ve ahlnki kavramlar. (S. Ayaz, ~ev.) i:stanbul: Pmar Yay.

Karaca, F. (2006). Kader algis1-ruh saghgi ili~kisi iizerine emprik bir ara§hrma:

Farkh kader algtlanrun psikoterapik etkisi i.izerine. islami Ara$ttrmalar Dergisi, C9, Sayi,3,s.479-484.

Karagiil, A (2012). Manevi bakrm: Anlarru, anemi, yantemi ve egitimi (Hollanda

Omegi). Dini Ara$hnnalar, Ocak-Haziran 2012, Cil14, Sayi 40.

Kimter, N.(1998). Dini inan<; ve ibadet ve dua'mn wnuts11zl11kla ili§kisi: iiniversiteli gen<;ler iizerinde bir ara§hnna. Yaymlanmamt§ Yi.iksek Lisans Tezi, Uludag

Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisil, Bursa.

Kase, A. ve Kil\iikcan, T. (2000). Dogal afetler ve din Marmara Depremi iizerine psi­ko-sosyolojik bir inceleme. i:stanbul: iSAM Yay.

Kase, A. ve Kil~can, T. (2006). Deprem ve din . i:stanbul: Emre Yaymlan.

Kula, N. (2006). istenmedik ve beklenmedik olaylarla kar§tla~an bireylere yo­

nelik ~oral· ve manevi destegin anemi. Din Bilimleri Akademik Ara$hnna Dergisi, VI, sayi: 2, s: 73-84.

Kula, N. (2011). Engelli birey ve ailelerinin ya§anttlarmda Hz. Muhammed'in amek­

ligi (~orum Omegi). Din Bilimleri Akademik Arti§hnna Dergisi, C: XI, sayi: 1, s.

163-194.

Kula, N. (2012). Bakrma muhtai; ki§ilere yonelik sosyal hizmetler ve dini deger­

ler. Dini Dant$manltk ve Din Hizmetleri. Nurullah Alta§ ve Mustafa Kaylil

(Ed.). Ankara: Giindi.iz Egitim ve Yay.

Kula, N. (2012). Engelli \Ocuga sahip ailelere yonelikmanevi destek egitimi. Dini Danz$manlzk ve Din Hizmetleri. Nurullah Alta§ ve Mustafa Kaylil (Ed.). An­kara: Giindiiz Egitim ve Yay.

Okumu§, Kemal, N. (2013). Kur' an ktssalan kaderci anlayi§a-ezelf yazgi algisma

kaynak te§kil edebilir mi?. Recep Tayyip Erdogan iiniversitesi ilahiyat Fakiil- · tesi Dergisi, 3 (2013), ss. 31-97.

Okuyan, M. (2013). Kuran-z Kerimde <;ok anlamlzlzk. istanbul: Denge Yay.

Onal, R. (2008). Kur' an' da imam ve ahlfil<f bir tavir olarak sabrr. Cumhuriyet iini-versitesi ilaltiyat Fakiiltesi Dergisi, XJJ./2, 439-466.

bzsoy, b. ve.Giiler, i. (1996). Konulanna gore Kur' an. Ankara: Fecr Yay.

~ztiirk, Y. N. (1991). Kur'an'm temel kavramlan. Yeni Boyut: istanbul.

Oztiirk, R. (2011). islam dil§iincesinde kaderci anlayi§m sosyal ve kiiltiirel temel­

ler. Kelam Ara§hnnalan, 9/1.

M.ANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 61

Seven, Dondii, Z. (2003). Kelamda knder anlayt§mm insan davrant§larmz belirlemede rolii. Yaymlanmanu~ Yiiksek ~isans Tezi, Ankara Universitesi Sosyal Bi­

limler Enstitiisii, Ankara. ·

$en~epe, A. (2016). Ruh sagligz af!Smdan bagz§lama ve dindarlzic ili§kisi. Yaymlanma­

~ Doktora Tezi, Sakarya Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Sakarya.

Uludag, S. (1992). Bela. TDV islam Ansiklopedisi (DiA) ic;inge. (c. 5). Ankara: Diya­

net 41eri Ba§kanhgt Yay.

Yap1cr, A. (2007). Ruh sagligz ve din. Adana: Karahan Yay.

Yavuz, $. (2001). Kader. T_DV Islam Ansiklopedisi (DiA) ic;inde. (c. 24). Ankara: Diya­

net 4Ieri Ba§kanhgI Yay.