lojik uygulamalar2

8/6/2019 lojik uygulamalar2

1/130

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

LOJK UYGULAMALARI 2

ANKARA 2006


2/130

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeliolarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retimmateryalleridir(Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmekve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerindenulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.


3/130

i

AIKLAMALAR iiiGR 1RENME FAALYET-1 31. ARTMETK DEVRELER 4

1.1. Toplayclar 41.1.1. Yarm Toplayc 51.1.2. Tam Toplayc 71.1.3. Drt Bitlik Paralel Toplayc 91.1.4. Entegre Devre Toplayclar 10

1.2. Drt Bitlik Paralel Toplay

c

Uygulamas

121.2.1. Lojik Kaplarla Gerekletirilen Drt Bitlik Paralel Toplayc Uygulamas 121.2.2. Lojik Entegre ile Gerekletirilen Drt Bitlik Paralel Toplayc Uygulamas 16

1.3. karclar 181.3.1. Yarm karc 191.3.2. Tam karc 201.3.3. Bitlik Paralel karc 22

1.4. Karlatrclar 241.4.1. Yarm Karlatrc 241.4.2. Tam Karlatrc 261.4.3. Drt Bitlik Paralel Karlatrc 27

1.4.4. Entegre Devre Karlatrc 291.5. Drt Bitlik Karlatrc Uygulamas 301.5.1. Devre Balantemas 311.5.2. Doruluk Tablosu 311.5.3. Malzeme Listesi 321.5.4. Devrenin almas 321.5.5. lem Basamaklar 33

1.6. DM74LS181N ALU Entegresi Uygulamas 351.6.1. DM74LS181N ALU Entegresinin zellikleri 351.6.2. ALU Entegresi Blokemas 361.6.3. DM74LS181N ALU Entegresi 36

1.6.4. DM74LS181N ALU Entegresinin Doruluk ve Fonksiyon Tablosu 371.6.5. DM74LS181N ALU Entegresi ile Yaplan Uygulamann Devre emas 421.6.6. Malzeme Listesi 421.6.7. lem Basamaklar 43

UYGULAMA FAALYET 46PERFORMANS DEERLENDRME 47

RENME FAALYET-2 512. MULTVBRATRLER 51

2.1. Kararsz Multivibratrler 512.2. Tek Kararl Multivibratr 542.3. ift Kararl Multivibratr 55

2.4. Multivibratr Uygulamalar 572.4.1. Kararsz Multivibratr Devre emas 57

NDEKLER


4/130

ii

2.4.2. Tek Kararl Multivibratr Devre emas 58

2.4.3. ift Kararl

Multivibratr Devre emas

58PERFORMANS TEST 61LME VE DEERLENDRME 64

RENME FAALYET-3 673.1. Flip-Flop eitleri 683.2. Flip-Flop zellikleri 693.3. RS Flip-Flop 70

3.3.1. Veyadeil Kaplar ile Yaplm RS Flip-Flop 703.3.2. Vedeil Kaplar ile Yaplm RS Flip-Flop 72

3.4. Tetiklemeli RS Flip-Flop 733.5. Flip Floplarn Tetiklenmesi ve Tetikleme eitleri 74

3.5.1. 555 Entegresi ile Yap

lan Kare Dalga Osilatr 773.5.2. 7400 Entegresi ile Yaplan Pals reteci 783.6. JK Flip-Flop 793.7. T Flip-Flop 803.8. D Flip-Flop 823.9. Preset/Clear Girili Flip-Floplar 833.10. Flip-Floplar ile Devre Tasarm 87

3.10.1. Flip Floplarla Devre Tasarm Aamalar 873.10.2. Flip-Flop Gei Tablolar 102

3.11. Flip-Flop Tasarm rnei 1023.12. Flip-Floplar ile Devre Tasarm Uygulamas 108

3.12.1. Uygulamada Kullanlacak Devrenin Tasarlanmas 1083.12.2. DM74LS76N JK Flip-Flop Entegresinin zellikleri 1113.12.3. Devre Balantemas 1123.12.4. Malzeme Listesi 1153.12.5. Devrenin almas 1153.12.6. lem Basamaklar 116

UYGULAMA FAALYET 117PERFORMANS DEERLENDRME 118LME VE DEERLENDRME 120

MODL DEERLENDRME 122CEVAP ANAHTARLARI 123

KAYNAKLAR 124


5/130

iii

AIKLAMALARKOD 523 EO 0017

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri Teknik Eleman

MODLN ADI Lojik Uygulamalar

2

MODLN TANIMI

Toplama, karma gibi aritmetik ilemleri yapan aritmetik ilemdevreleri ile dijital elektroniin nemli bir parasn oluturanFlip-Flop devrelerinin yapsn, zelliklerini, almasn,kullanmn ve bu entegrelerle yaplacak lojik devre tasarmnanlatan retim materyalidir.

SRE 40 / 24

N KOUL Lojik Uygulamalar1 modln tamamlam olmak.

YETERLKAritmetik ilem, flip-flop ve multivibratr devrelerinikurmak.

MODLN AMACI

Genel AmaAritmetik ilemler ve flip floplarla ilgili bir otomasyon

problemini zmek iin gerekli olan en kararl ve enekonomik devreyi, atlye ortamnda size verilen elemanlarile, nce tasarmn yapacak, sonra tekniine uygun olarakhatasz kurup altracaksnz.

Amalar Aritmetik ilem devrelerini tanyarak, hatasz kurup

altrabileceksiniz Multivibratr devrelerini tanyarak, hatasz kurup

altrabileceksiniz Flip flop devrelerini tanyarak, hatasz kurup

altrabileceksiniz

AIKLAMALAR


6/130

iv

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam

Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, internet, ev vb.rencinin kendi kendine veya grupla alabilecei tmortamlar.Donanm (Ara-Gere ve Ekipman) Lojik entegre kataloglar, Elektronik devre elemanlar kataloglar, Lojik entegreler (aritmetik ilem ve flip-flop

entegreleri) Uygulamalarda gerekli elektronik devre elemanlar

(diren, kondansatr, led vb.), Bredbord, G kayna, Balant ara gereleri (krokodil, banana jak vb.) Voltmetre Osilaskop

LME VEDEERLENDRME

Size, modln iinde yer alan her faaliyetten sonraverilecek lme aralar ile, kazandnz bilgi ve

becerileri lerek, kendinizi deerlendiriniz. lk nce bilgi dzeyinizi len lme aralaryla

karlaacaksnz. nce bu aralar uygulaynz.Elektronikte bilgi olmadan uygulama yapmakneredeyse imkanszdr.

Daha sonra uygulamaya ynelik lme aralarbulacaksnz. Her uygulamann kendi performansformunu doldurarak kendinizi lnz.

Her lme arac, sizin bilgi ve becerileri kazanpkazanmadnz lmeye, yani yeterliliinizi lmeyeyneliktir.

Her lme aracnda, kendinizi lmeye balamadannce ve lme esnasnda yapmanz gereken ve dikkatetmeniz gereken noktalar aklanmtr.

Ltfen bu talimatlara uyunuz.

Her lme arac

nda, lme sonunda kendinizi nas

ldeerlendireceiniz ve bu deerlendirme sonrasnda neyapacanz konusunda bilgiler yer almaktadr.


7/130

1

GRSevgili renci,

Dijital elektronik, birok uygulama sahas ile elektronik endstrisinin vazgeilmezunsurlarndan biri olmutur. Kolay anlalabilir ve renilebilir olmas, devre tasarmnnkolay ve esnek olmas, farkl tasarmlarla ayn ilemleri yapabilen birok devretasarlanabilmesi dijital elektronii cazip klan zelliklerdir.

Otomasyon sistemleri gnmzde her yerde kullanlr olmutur. Fabrikalarda yaplanretimde, insan gcnn yerini otomatik alan robotlar ele geirmitir. Otomatik alantm bu cihazlarn temelinde de dijital elektronik yatmaktadr. zellikle bu modldereneceimiz konular ve uygulamalar, otomasyon sistemlerinde kullanlan, PLC gibicihazlar anlamak iin ve temel oluturmas asndan ok nemlidir.

imdiye kadar aldnz modller ile dijital elektroniin temel kavramlarn ve Karnoharitalar ile lojik ifadelerin nasl sadeletirildiini, kod zc, kodlayc, multiplexer vedemultiplexer konularn rendiniz. Bu modlle aritmetik devreleri, dijital elektroniintemel elemanlar olan flip-floplar, bunlarla devre tasarmnn nasl yapldn vemultivibratr devrelerini reneceksiniz.

Bilgisayar

n beyni mikroilemcidir. Mikroilemci taraf

ndan gerekletirilen iki anagrev vardr; birincisi, komutlarn yorumlanarak doru birekilde gereklemesini salayankontrol ilevi, dieri; toplama, karma veya benzeri zel matematik ve mantk ilemleriningerekletirilmesini salayan icra ilevidir. kinci ilemlerin gerekletirildii birim ALUolarak bilinir. Bilgisayar ile yaptmz onca ilem, oynadmz oyunlar, kullandmz

programlar hep ALU sayesinde gereklemektedir. Baka bir ifadeyle, bilgisayar, aritmetikve lojik ilemler yaparak onca programn almasn salamaktadr. Nereden kt imdi

bunlar! Demeyin, nk eer bu modlde anlatacamz aritmetik ilem yapan devrelerirenirseniz sizde bir ALU yapabilirsiniz. Ayrca bilgisayarn nasl alt hakkndaayrntl bilgi sahibi olacaksnz. Hatta eer isterseniz rendiiniz bu entegreleri kullanarakkendi hesap makinenizi yapabilirsiniz. unu da unutmamak gerekir ki PLC gibi otomasyon

sistemlerinde kullan

lan tm cihazlar

n yap

s

nda mikroilemci vard

r.

Flip-floplar lojik devre tasarmnda lojik kaplar gibi ska kullanlan elemanlardandr.Flip-floplarla devre tasarmn rendiinizde, karnza kabilecek birok probleme areolabilecek zmler rettiinizi greceksiniz. Mesela, hrsz alarm devresi, otomatik alandevreler, sayclar gibi birok devreyi flip-floplarla tasarlayabilirsiniz. Lojik kaplar ve flip-floplar legonun birer paralar gibidirler. Deiik ekillerde birletirerek ok deiik vekullanl devreler gerekletirebilirsiniz.

Dijital elektronik her zaman, deien dnyann parlayan yldz olacak ve dijitalkonularn bilenler aranan kiiler olmaya devam edecektir. Hadi o zaman renmesi ve

uygulamas hem kolay hem zevkli bu yntemleri renmeye balayalm.

GR


8/130

2


9/130

3

RENME FAALYET-1

Aritmetik ilem yapan lojik entegreleri ve devreleri tanyacak, zelliklerini bilecek vebu entegreler ile devre tasarm yapabileceksiniz.

Aadaki ilemleri yerine getirerek rapor halinde hazrlaynz.

kilik say sisteminde, drt bitlik A says ile yine drt bitlik B saysntoplayan, karan ve karlatran ikier tane rnek yapnz.

Bu ilemleri yapan entegreleri, kataloglar ve interneti kullanarak inceleyeniz,eitleri, isimleri hakknda bilgi toplaynz ve bir entegrenin katalog bilgileriniyaznz.

Not: Elektronik devre elemanlarnn katalog bilgileri ile ilgili Trke yayn bulmak zorolabilir, nk elektronik eleman reten firmalar yabanc firmalardr. O yzden elektronikle

uraanlar

n ingilizceye yatk

n olmas

, en az

ndan teknik terimleri bilmesi gerekmektedir.Yapacanz aratrma devi iin baz ip ular aada yer almaktadr:

pular http://www.alldatasheet.com/ adresine gidebilirsiniz. Burada tm elektronik

devre elemanlar ile ilgili katalog bilgilerini bulabilirsiniz. Datasheet = Bilgi Tablosu demektir. Bir elemann datasheeti demek katalog

bilgileri demektir. Part Name= Para smi demektir. Herhangi bir elektronik devre

elemannn para ismini biliyorsanz, bu ismi girerek aramayaptrabilirsiniz.

rnein: http://www.alldatasheet.com/ adresinde, Part name veIncluded seeneklerini seip, arama kutucuuna DM74LS83Nyazarsanz karnza bu isimde entegreler gelecektir ve bu entegrelerinkatalog bilgilerini yani datasheetlerini bulabilirsiniz.

Description= Tanmlama demektir. Arayacaz elemann ismini bilmiyorsunuz ama yapt ii biliyorsanz, onu girerek de aramayapabilirsiniz.

rnein, http://www.alldatasheet.com/ adresinde Description veIncluded seeneklerini seip arama kutucuuna Full Adder (TamToplayc) yazarsanz karnza birok tam toplayc entegresi gelecektir.Bu entegrelerin katalog bilgilerini yani datasheetlerini bulabilirsiniz.

Produced by= retici Firma anlamndadr.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA


10/130

4

Manufacture=retici Firma anlamndadr.

Buradaki isimlere bakarak entegreleri reten firmalar

renebilirsiniz. Bazngilizce terimlerin karlklar:Arithmetic circuit: Aritmetik devreAdder: ToplaycHalf adder: Yarm toplaycFull adder: Tam toplaycSubtracter: karcHalf subtracter : Yarm karcFull subtracter : Tam karcMultiply: arpmaComparator : Karlatrc

1. ARTMETK DEVRELER

1.1. Toplayclar

Bu devreler ikilik say sisteminde toplama ilemi yapmaktadrlar. Girilerindeki ikiliksistemle ifade edilen saylar toplayp ka toplanm ekilde aktaran devrelerdir.Toplayclar yarm toplayc ve tam toplayc olmak zere ikiye ayrlmakla beraber, tamtoplayclarla oluturulan paralel toplayc devresi de bulunmaktadr. Ayrca toplama ilemiyapan entegreler vardr. Toplayclar ayrca 2 bitlik, 3 bitlik, 4 bitlik... gibi ka bitlik saylar

topladklarna gre eitlendirilirler.

Aadaki rnek devrede 3 bit olan A ve B saylar, toplayc devresinin 3 bitlikgirilerine uygulanm, saylar ikilik sistemde toplanm ve kta C says meydanagelmitir. Burada A2 A1 A0 ifadeleri A saysn oluturan bitleri temsil etmektedir. Dikkatederseniz en deerlikli bit A2 ile, en deersiz bit A0 ile gsterilmitir. B ve C saylar iindeayn durum geerlidir.

ekil 1.1: Toplayc devresi blok diyagram

A Says + B Says = C Says

A A A2 1 0 B B B2 1 0 C C C2 1 00 1 1 0 1 0 1 0 1

3 + 2 = 5

kilik Dzen

Onluk Dzen

TOPLAYICI

DEVRES

0

1

1

0

1

0

1

0

1C= A+ B

A= 3

B= 2

C= 5

A2

A1

A0

B2B1

B0

C2

C1

C0

0ELDE

3 bitlik 2 girili toplayc devresi


11/130

5

1.1.1. Yarm Toplayc

Tanm Yarm toplaycnn 2 giri ve 2 k vardr. Giriler, alttaki ekilde A ve B olarak isimlendirilmitir ve say

girileridir.

Bu devre, girilerine uygulanan birer bitlik 2 ikilik sayy toplar vetoplam klara aktarr. (A+B) ilemini yapar.

k

lardan biri S (Sum) yani toplam

k

d

r. klardan dieri Cout (Carry Out) yani elde kdr. Bu iki k birlikte sonucu gsterirler. Adlarndan da anlalaca zere

elde k elde olup olmadn gsterir. Bu k 0 ise elde yok, 1ise elde 1 var demektir.

Bilindii gibi ikilik saylarda toplama ileminde ;

0 + 0 = 0 (Elde 0), 1 + 0 = 1 (Elde 0)

0 + 1 = 1 (Elde 0), 1 + 1 = 0 (Elde 1) olmaktadr. Blokemas

ekil 1.2: Yarn toplayc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.3: Yarm toplayc lojik devresi

A

B (HA)

YARIMTOPLAYICI S

Cout(Elde)

(Toplam)

A

B

S (Toplam)

Cout (Elde)


12/130


13/130

7

1.1.2. Tam Toplayc

Tanm Tam toplaycnn 3 girii ve 2 k vardr. Bu devrenin 3 girii olduundan birer bitlik 3 ikilik (ikilik) sayy toplar

ve toplam sonucunu klara aktarr. (A+B+Cin) ilemini yapar.

Girilerden 2 tanesi say girileridir ve aynen yarm toplaycdakigibidirler.

nc giri ise Cin (Carry In) yani elde giriidir. Bu giri eer budevre baka bir devrenin kna balanacaksa kullanlr ve bal olduu

bu devreden gelecek elde sonucunu aktarmak iin kullanlr. Eer bu eldegirii olmasayd ncesine baladmz devreden gelen elde bitinikullanamazdk.

2 adet k aynen yarm toplaycda olduu gibidir. Birisi toplam ,dieri elde kdr ve birlikte toplamn sonucunu gsterirler.

ki adet yarm toplayc kullanlarak tam toplayc devre elde edilir. Blokemas

ekil 1.5: Tam toplayc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.6: Tam toplayc lojik devresi

A

B

Cin(Elde)

TAMTOPLAYICI S

Cout(Elde)

(Toplam)(FA)

AB

S (Toplam)

Cout(Elde)

Cin


14/130

8

NOT: Alt indis olarak kullanlan in her zaman giri anlamnda out ise her zaman k

anlam

ndad

r.

Doruluk Tablosu ve k Fonksiyonlar

GRLERIKILAR(A+B+Cin)

A B Cin Cout S0 0 0 0 00 0 1 0 10 1 0 0 1

0 1 1 1 01 0 0 0 11 0 1 1 01 1 0 1 01 1 1 1 1

Tablo 1.7: Tam toplayc doruluk tablosu

ARATIRMA

Yarm toplaycda yaptnz aratrma konusunu burada da uygulayabilirsiniz.Ayrca unu yapmanz neririm:

Doruluk tablosuna bakarak k fonksiyonlarn yaznz. Karno yntemi ile bu fonksiyonlar ayr ayr indirgeyiniz. ndirgenmi fonksiyonlar lojik kaplarla gerekletiriniz. Gerekletirdiiniz bu devreyi tam toplayc devresi ile karlatrnz ve

yorumlaynz.

NOT: zel Veya kapsnn fonksiyonunun Y = A .B +A . B olduunu hatrlaynz.

UYGULAMA

Yukardaki lojik devreyi 7408, 7486 ve 7432 entegrelerini kullanarak kurunuz. Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara led balaynz. Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz. Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek klar gzlemleyeceksiniz.Bu uygulamay yaparken kurduunuz devrenin doruluk tablosundaki deerleri verip

vermediini kontrol etmenin yannda, giri akm ve gerilim deerleri ile, k akm vegerilim deerlerini lmenizi ve doruluk tablosuna eklemenizi tavsiye ederim.

S= . .Cin+ .B. in+A. . in+A.B.CinA B A C B C

ve ya

Cout=A.Cin+A.B+B.Cin

Cout= + A.B. in+A.B.CinCA B.B.Cin A. .Cin+


15/130

9

1.1.3. Drt Bitlik Paralel Toplayc

Tanm Aada blokemada gsterildii gibi 4 adet tam toplayc devresi ile elde

edilir.

Drder bitlik 2 sayy toplayan devredir. Girilere uygulanan A says A3 A2 A1 A0, B says B3 B2 B1 B0 ve

ktaki sonucu gsteren S says S3 S2 S1 S0 bitlerinden olumaktadr.Birde Cout elde biti k vardr.

k ifadesi Cout S3 S2 S1 S0 eklinde sralandnda sonucugstermektedir.

almasn aadaki forml aklamaktadr.

Blokemas

ekil 1.8: Paralel toplayc blokemas

NOT: Burada 4 adet tam toplayc kullanlarak drt bitlik girilere sahip paralel toplaycelde edilmitir. Eer isterseniz siz de yukardaki balantekli mantn kullanarak 5 adettam toplayc ile be bitlik paralel toplayc veya 3 adet tam toplayc ile bitlik paralel

toplayc, hatta 8 adet tam toplayc ile sekiz bitlik paralel toplayc devresi yapabilirsiniz.

FORML :A A A A3 2 1 0B B B B3 2 1 0

Cin

Cout S S S S3 2 1 0

ELDE GR

A SAYISI

B SAYISI

SONU


16/130

10

Lojik Devresi

ekil 1.9: Paralel toplayc lojik devresi

NOT: Daha fazla bilgi iin dijital elektronik dokmanlarn aratrabilirsiniz. lerideuygulama ksmnda daha ayrntl greceksiniz.

1.1.4. Entegre Devre Toplayclar

Tanm Drt bit paralel toplayc devresi lojik kaplarla yaplabildii gibi, hazr

halde lojik entegre olarak da satlmaktadr. Tek yapmamz gerekenentegrenin katalog bilgilerinden doruluk tablosuna bakmak veentegrenin nasl altn renmek.

Entegrenin katalounda, balantlarn nasl yaplaca, entegrebacaklarnn isimleri ve ne ie yaradklar, alma scakl, dayanmagerilim ve akmlar, alma gerilim ve akmlar, entegrenin lojikdiyagram, parametreleri, d grnm, boyutlar, alma

karakteristikleri gibi birok bilgi vardr ve bunlar entegrenin almashakknda bizi bilgilendirirler. Doruluk tablosu ise entegrenin ne iyapt konusunda fikir verir.

Bir toplayc entegresi aslnda drt bitlik paralel toplayc devresidir, yaniiinde drt bitlik paralel toplayc devresi barndrmaktadr. Bununla

birlikte ek baz zelliklerde tayabilmektedir.


17/130

11

7483 Entegresi

ekil 1.10: DM74LS83N toplayc entegresi stten grnm

ekil 1.10da solda entegrenin gerek grn, sada ise entegrenin ne i yaptndaha iyi anlayabilmek iin tasarlanm temsili bir ekildir. Burada dikkat ederseniz, bacaknumaralar sral halde gitmemektedir.

NOT: Daha fazla bilgi iin entegre kataloglarn aratrabilirsiniz. leride uygulama ksmndadaha ayrntl greceksiniz.

NOT: renme faaliyetine balamadan nce yapm olduunuz aratrmay hatrlayn.

NOT: Dikkat ederseniz dijital elektronikte 4 bitlik giriler ok kullanlmaktadr. Bu entegresizce neden 3 bitlik veya 5 bitlik retilmemitir de 4 bitlik retilmitir? Bunun geerli birsebebi vardr. Bildiiniz gibi 8 bit 1 bayt yapmaktadr ve 2 adet 4 bit ile 8 bit kolayca eldeedilebilir. Yani 2 adet 7483 entegresi kullanarak 8 bitlik paralel toplayc elde edebilirsiniz.Ayrca 4 bitinde ayr bir nemi vardr. Dijital elektronikte genelde onaltlk say sistemikullanlmaktadr ve her 4 bit, onaltlk sistemde 1 sayya karlk gelmektedir. kilik saylarsadan itibaren drder drder gruplayp altlarna onaltlk deerlerini yazarsanz, ikilik sayykolayca onaltlk sayya evirmi olursunuz. Bylece kullanm zor olan ikilik saylar daha

ksa ve daha kullanl hale getirmi olursunuz.

kilik Onaltlk kilik Onaltlk

0 0 0 0 0 1 0 0 0 80 0 0 1 1 1 0 0 1 90 0 1 0 2 1 0 1 0 A0 0 1 1 3 1 0 1 1 B0 1 0 0 4 1 1 0 0 C0 1 0 1 5 1 1 0 1 D0 1 1 0 6 1 1 1 0 E

0 1 1 1 7 1 1 1 1 FTablo 1.8: 7483 entegresi doruluk tablosu


18/130

12

1.2. Drt Bitlik Paralel Toplayc Uygulamas

Burada drt bitlik 2 sayy toplayan bir uygulama yapacaz. Bildiiniz gibi drt bitlikparalel toplayc, lojik kaplarla yaplabildii gibi, hazr entegre kullanarak ta yaplabilir. Oyzden bu uygulamay yapmann iki yolu var. Bunlardan bir tanesi lojik kaplarla bu devreyiyapmak ve incelemek. kincisi ise hazr entegre al p almasn incelemek. Siz bu ikiuygulamadan istediinizi yapabilirsiniz. Entegre devre kullanarak yapacanz uygulamadaha kolay olacaktr.

1.2.1. Lojik Kaplarla Gerekletirilen Drt Bitlik Paralel Toplayc Uygulamas

1.2.1.1. Devre Balantemas

ekil 1.11: Paralel toplayc devre emas

1.2.1.2. Malzeme Listesi

2 x DM74LS08N ( VE Kaps)1 x DM74LS32N (VEYA Kaps)2 x DM7486N (ZEL VEYA kaps)5 x 330

5 x LED9 x iki konumlu anahtar5V DC g kayna


19/130

13

1.2.1.3. Devrenin almas

Bu devre aadaki forml yerine getiren ilemi yapar.

Bir rnek verecek olursak;

A= (0110)2 says ileB= (1010)2 saysn toplamak isteyelim.Elde girii olmadn dnelim.

Girilere A ve B saylarn uygulayabilmek iin;

A3 = 0 yaplmal. Yani A3 giriine bal anahtar toprak hattna ynlendirilmeli.A2 = 1 yaplmal. Yani A2 giriine bal anahtar +5 V hattna ynlendirilmeli.A1 = 1 yaplmal. Yani A1 giriine bal anahtar +5 V hattna ynlendirilmeli.

A0 = 0 yaplmal. Yani A0 giriine bal anahtar toprak hattna ynlendirilmeli.B3 = 1 yaplmal. Yani B3 giriine bal anahtar +5 V hattna ynlendirilmeli.B2 = 0 yaplmal. Yani B2 giriine bal anahtar toprak hattna ynlendirilmeli.B1 = 1 yaplmal. Yani B1 giriine bal anahtar +5 V hattna ynlendirilmeli.B0 = 0 yaplmal. Yani B0 giriine bal anahtar toprak hattna ynlendirilmeli.Cin=0 yaplmal. Yani Cin giriine bal anahtar toprak hattna ynlendirilmeli.

Forml uygularsak;

Cout = 1 olmal. Yani Cout ledi yanmal.S3 = 0 olmal. Yani S3 ledi snk olmal.S2 = 0 olmal. Yani S2 ledi snk olmal.S1 = 0 olmal. Yani S1 ledi snk olmal.S0 = 0 olmal. Yani S0 ledi snk olmal.

FORML :A A A A3 2 1 0B B B B3 2 1 0

Cin

Cout S S S S3 2 1 0

ELDE GR

A SAYISI

B SAYISI

SONU

0 1 1 01 0 1 0

0

1 0 0 0 0

06

10

16


20/130

14

NOT: Dijital elektronikte, yaplan ilemlerin tmnn, ikilik sistemde gerekletiini

unutmay

n

z. kilik say

lar

n yan

nda gsterilen onluk dzendeki kar

l

klar

sadeceanlamanz kolaylatrmak amacyla gsterilmitir. Ayrca ikilik saylarn yazmnda ensoldaki bitin en deerlikli bit olduunu, en sadaki bitin en deersiz bit olduunuunutmaynz ve devreyi kurarken bu srann gzetildiine dikkat ediniz.

1.2.1.4. lem Basamaklar

Drt Bitlik Paralel Toplayc Uygulamas

lem Basamaklar neriler Kuracanz devreyi inceleyerek

zelliklerini reniniz ve nemligrdnz noktalar not alnz.

alma alannz fiziksel veelektriksel olarak temizleyiniz. Ksadevre olumamas iin gereklitedbirleri alnz.

nlnz giyiniz ve gerekli igvenlii kurallarna uyunuz.

Devreyi kurmak iin gereklimalzemeleri tespit ediniz.

zel elemanlarn ve entegrelerinkatalog bilgilerini reniniz. Devre elemanlarnn salamlk

kontrollerini yapnz. Devreyi bredbord zerine emaya

bakarak tekniine uygun ekildekurunuz.

Kurduunuz devreyi, avometreyikullanarak ve devre emasndan takipederek balantlarn doru olupolmadn kontrol ediniz.

Uygulamaya balamadan nce konuhakknda eitli kaynaklardanaratrmalar yapnz ve bulduunuzsonular yannzda bulundurunuz.

Temizlie ve statik elektrik olmamasnadikkat ediniz. alma alanndaki

paralar devrenizde ksa devreoluturabilir. Dikkat ediniz!

nlnzn dmelerini kapatmayunutmaynz.

G kayna, balant problar, avometregibi cihazlar unutmaynz.

Kataloglar ve interneti kullanabilirsiniz. Elemanlar bredborda takarak kontrol

ediniz. Elemanlarn bacaklarn doru balamak

iin katalog bilgilerini kullannz.Yaptnz iin kaliteli olmasna ve iizamannda yapmaya zen gsteriniz.

Yaptnz sandnz baz balantlarbredbord ve ya kablolar yznden kopukolabilir dikkat ediniz.

Entegrelerin beslemelerini balaynzve gerilimlerini veriniz.

Tm anahtarlar 0 konumunagetiriniz.

10 ilem yapabilmek iin kendinizinbelirleyecei farkl A ve B saylar belirleyiniz ve aadaki tabloyayerletiriniz.

Bu saylarn onluk dzendekikarlklarn bularak tabloda ilgili

blmleri doldurunuz.

Gereinden fazla gerilim vermekentegreleri bozacaktr. nce kaynakgerilimini lerek kontrol ediniz.

Anahtarlar kk olduundan hassasolmaya dikkat ediniz.

Belirleyeceiniz saylarn farkl olmasnadikkat ediniz ve aadaki tabloyukullannz.

Tabloda Dec yazan alana onlukkarlklar yaznz. Dec=Decimal yanionluk demektir.


21/130

15

Cin giriini kullanmay unutmaynz.

Her bir ilem iin A ve B say

lar

n

anahtarlar kullanarak giriniz ve kledlerinden hangilerinin yanphangilerinin yanmadn gzleyiniz.

klara bal ledlerin durumuna bakarak tablonun k ksmnyaptnz ilem iin doldurunuz.

Devrenin doru sonu veripvermediini kontrol etmek iin, A ve Bsaylarn kendiniz kat zerindetoplay p yazdnz sonula

karlatrnz.

Cin = 0 alrsanz yalnzca A ve Bsay

lar

n

toplam

olursunuz. Saylar girerken hangi anahtarn dkdeerlikli, hangisinin yksek deerlikliolduuna dikkat ediniz.

k ledlerinden de hangisinin dkdeerlikli, hangisinin yksek deerlikliolduuna dikkat ediniz.

Deneyi, renmek, dnmek ve yorumyapmak iin yapnz. Elde ettiinizsonular not ediniz. En iyi bilgi, tecrbeedilmi bilgidir.

A SAYISI B SAYISI SONUA3 A2 A1 A0 Dec B3 B2 B1 B0 Dec

Cin Cout S3 S2 S1 S0 Dec12345

678910

Tablo 1.9: Doruluk tablosu

NOT: Lojik 0 = 0 V ve lojik 1 = 5 V olduunu unutmaynz.Girilerden 0 vermek iin mutlaka o girii topraa balamalsnz.Girilerden 1 vermek iin o girii +5V hattna balamalsnz.

Dikkat: Bir girii bota brakmak 0 vermek demek deildir!Bota olan giriler belirsizlik meydana getirirler.

ARATIRMA

Birbirinden farkl ka A ve B says yazabileceinizi dnnz ve sebebiniaratrnz.

Bu deneyde, birbirinden farkl saylarla yaplabilecek ka ilem olacandnnz. (Cin giriini unutmaynz.)

Bu devrenin A= 20 ve B=18 saylarn toplayp toplayamayacan aratrnz vesebeplerini yaznz.


22/130

16

1.2.2. Lojik Entegre ile Gerekletirilen Drt Bitlik Paralel Toplayc

Uygulamas1.2.2.1. Devre Balantemas

ekil 1.12: Entegre toplayc devre emas-1

1.2.2.2. Malzeme Listesi

1 x DM74LS83A5 x 330 5 x Led

8 x iki konumlu anahtar5 V DC g kayna

1.2.2.3. Devrenin almas

Lojik entegre ile yaplan devreden fark yoktur. Katalog bilgilerini inceleyerekdevrenin almasn renebiliriz. Bu deneyi yaparken kataloun yannzda olmasgerekmektedir. Bu deneyde Cin girii direk topraa balanmtr. Eer isterseniz siz bunudeitirebilirsiniz. Yaplacak olan uygulamalar aynen dier uygulamada olduu gibidir.

Buradaki devrede sadece klara led balanmtr. Eer istersek girilere de led

balayarak devremizi daha iyi gzlenebilir hale getirebiliriz ve ayrca hata yapma riskimiziazaltm oluruz.


23/130

17

1.2.3. Girilere ve klara Led Balanm Devre emas

ekil 1.13: Entegre devre toplayc devre emas-2

Dikkat : Devreyi kurarken ledlerin uygun srada olmasna zen gsterin!

Yukardaki devrede olduu gibi en deerlikli bitten balayarak saa doru dizmeyiunutmayn.

Dikkat: Yukardaki entegre ile bir nceki devredeki entegre ayn olmalarna ramenzerinde yazan ve bacak isimlerini gsteren ifadeler farkldr. Bu normal bir durumdur,nk deiik kaynaklarda deiik gsterimler karnza kabilir.

Yukardaki devrede A says A4 A3 A2 A1 ile

B says B4 B3 B2 B1 ileElde girii C0 ileSonu 4321 ileElde k C4 ile gsterilmitir.


24/130

18

NOT: Bu devrede giri ve k saylarnn ne olduunu grmek iin ledlere bakmamz

gerekiyor. Ledler bize giri ve

k

lar

ikilik dzende gsterirler ve devrenin doru al

palmadn anlamak iin kat kalemle hesap yapmamz gerekir. Eer devrenin girilerineve klarna gsterge balarsak, saylar onluk dzende grebilir ve devrenin almasndaha kolay anlayabiliriz, ama gstergeleri dorudan balayamayz. Uygun kod zckullanmamz gerektiini unutmaynz. Eer isterseniz byle bir devre tasarlayabilirsiniz.

ARATIRMA

7483 entegresinden 2 tane kullanarak 8 bitlik 2 ikilik saynn toplanptoplanamayacan deneyerek grnz.

Yine 2 tane 7483 entegresi kullanarak 6 bitlik 2 ikilik saynn toplanptoplanamayacan grnz.1.3. karclar

Bu devreler, girilerine uygulanan 2 ikilik saynn farkn alarak ka verendevrelerdir. Toplayc konusunda olduu gibi, yarm karc, tam karc, paralel karc veentegre devre karc olmak zere eitleri vardr.

ekil 1.13: karc blokemas

Bilindii gibi ikilik saylarda karma ileminde :

0 - 0 = 0 (Bor 0) 1 - 0 = 1 (Bor 0)0 - 1 = 1 (Bor 1) 1 - 1 = 0 (Bor 0) olmaktadr.

IKARICI

DEVRES

10

0

1

0

1C= A - B

A= 2

B= 1

C= 1

A1

A0

B1B0

C1

C0

BOR 0

2 bitlik 2 girili karc devresi


25/130

19

1.3.1. Yarm karc

Tanm Yarm karcnn 2 girii, 2 k vardr. Girilerinden ald birer bitlik 2 ikilik saynn farkn alarak (A-B) ka

aktarr.

Fark alma ileminde (A-B) ile (B-A) nn ayn olmadna ve bizimdevremizin (A-B) ilemini gerekletirdiine dikkat ediniz!

k

lardan biri D (Difference) yani fark

k

, dieri Bout(Borrow Out) yani bor kdr.

Bu iki k birlikte sonucu gsterirler. Blokemas

ekil 1.15: Yarm karc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.16: Yarm karc lojik devresi

A

B

D (Fark)

Bout (Bor)


26/130

20

Doruluk Tablosu ve k Fonksiyonlar

Girilerklar

(a-b)A B Bout D0 0 0 00 1 1 11 0 0 11 1 0 0

Tablo 1.17: Yarm karc doruluk tablosu

ARATIRMA Yarm karc devresi ile yarm toplayc devresini karlatrnz ve

yorumlaynz.

Yarm karcnn doruluk tablosu ile, yarm toplaycnn doruluk tablosunukarlatrnz ve yorumlaynz.

UYGULAMA

Yukardaki lojik devreyi 7404, 7408 ve 7486 entegrelerini kullanarak kurunuz. Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara led balaynz. Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz. Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek klar gzlemleyeceksiniz.

1.3.2. Tam karc

Tanm Bu devre 3 girili, 2 kl bir devredir. (A-B)-Bin ilemini yaparak ka aktarr. Bin adl giri bor (Borrow In) giriidir. Dier giri klar yarm

karcda olduu gibidir.

2 adet yarm karc ile tam karc elde edilir.

D = A. + .B veya D = A BB A

Bout = .BA


27/130

21

Blokemas

ekil 1.19: Tam karc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.20: Tam karc lojik devresi Doruluk Tablosu

Giriler klar (a-b-bin)

A B Bin Bout S0 0 0 0 00 0 1 1 1

0 1 0 1 10 1 1 1 01 0 0 0 11 0 1 0 01 1 0 0 01 1 1 1 1Tablo 1.21: Tam karc doruluk tablosu

A

BBout(Bor)

Bin

D

Yarm karc

Yarm karc


28/130

22

k Fonksiyonlar

ARATIRMA

Aadaki konular tekrar ediniz ve birer rnek yapnz. 1in tmleyenine gre karma ilemi. 2nin tmleyenine gre karma ilemi.

UYGULAMA

Yukardaki lojik devreyi 7404, 7408, 7432 ve 7486 entegrelerinikullanarak kurunuz.

Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara ledbalaynz.

Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz.

Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek

k

lar

gzlemleyeceksiniz.

Bu uygulamay yaparken kurduunuz devrenin doruluk tablosundaki deerleri veripvermediini kontrol etmenin yannda, giri akm ve gerilim deerleri ile, k akm vegerilim deerlerini lmenizi ve doruluk tablosuna eklemenizi tavsiye ederim.

1.3.3. Bitlik Paralel karc

Tanm 3 bitlik paralel karc, 3 adet tam karc ile elde edilir. 3 bitlik 2 sayy birbirinden karr.

ve ya


29/130

23

Blokemas

ekil 1.21: Paralel karc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.22: Paralel karc uygulama devre emas

Devrenin almasBu devre aadaki forml yerine getirecek ilemleri yapar. bitlik iki sayy bor

giriini de dikkate alarak birbirinden karr.


30/130

24

UYGULAMA

Yukardaki lojik devreyi 7404, 7408, 7432 ve 7486 entegrelerini kullanarakkurunuz.

Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara led balaynz. Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz. Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek klar gzlemleyeceksiniz.Bu uygulamay yaparken kurduunuz devrenin doruluk tablosundaki deerleri verip


ARATIRMA

Yukardaki devreyi, drt bit paralel toplayc entegresi olan 7483 entegresinikullanarak yaplp yaplamayacan aratrnz.

NOT: Tam toplayc ile tam karc devrelerinin birbirine benzediini ve tam toplaycya

DEL kaplar ilave edilerek tam karc elde edildiini hatrlaynz.

1.4. Karlatrclar

Giriine uygulanan 2 sayy karlatrp bu iki saynn birbirine eit olup olmadnveya hangisin byk olduunu belirleyen devrelerdir. Toplayc ve karcda olduu gibiyarm karlatrc, tam karlatrc, paralel karlatrc ve entegre devre karlatrc gibieitleri olmakla birlikte, girilen 2 saynn ka bitlik olduuna gre de eitlendirilebilir.

Yarm karlatrc, tam karlatrc ve paralel karlatrc devreleri, karlatrclarkonusunun temelini oluturmas asndan nemlidir. Fakat, esas nemli olan entegre devre

karlatrclar, zelliklerini ve nasl kullanldn renmektir. Bu durum toplayclar vekarclar iinde geerlidir.

1.4.1. Yarm Karlatrc

Tanm Giriine uygulanan bir bitlik iki saynn, sadece birbirine eit olup

olmadn belirler.

2 girii 2 k olan bir devredir.

FORML :

A A A2 1 0

B B B2 1 0Bin

Bout D D D2 1 0

BOR GR

A SAYISI

B SAYISI

SONU


31/130

25

klardan biri eit k dieri eit deil kdr. Saylardan hangisinin byk olduunu belirlemez.

Blokemas

ekil 1.23: Yarm karlatrc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.24: Yarm karlatrc lojik devreleri

Doruluk TablosuGRLER IKILARA B A=B AB0 0 1 0

0 1 0 11 0 0 11 1 1 0

Tablo 1.25: Yarm karlatrc doruluk tablosu.

k Fonksiyonlar

veya

A=B

A

BA=B A=B

A

B

A=B

(A=B) k = . +A.B = A B = A BA B

(A=B)

k

= .B +A. = A BA B


32/130

26

UYGULAMA

Yukardaki lojik devreyi 7404 ve 7486 entegrelerini kullanarak kurunuz. Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara led balaynz. Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz. Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek klar gzlemleyeceksiniz.Bu uygulamay yaparken kurduunuz devrenin doruluk tablosundaki deerleri verip


1.4.2. Tam Karlatrc

Tanm Giri ularna uygulanan birer bitlik 2 adet ikilik sayy karlatrr ve

saylarn eit olup olmadn, eer saylar eit deilse hangisinin bykolduunu belirler.

2 girii, 3 k olan bir devredir. klar AB eklinde isimlendirilmektedir. Hangi sonu olumusa o k aktif (lojik 1) , dierleri pasif (lojik 0)olur.

Blokemas

ekil 1.27: Tam karlatrc blokemas

Lojik Devresi

ekil 1.27: Tam karlatrc lojik devresi

A

B

AB


33/130

27

Doruluk Tablosu ve k FonksiyonlarGRLER IKILAR

A B AB0 0 0 1 00 1 1 0 01 0 0 0 11 1 0 1 0

Tablo 1.28: Tam karlatrc doruluk tablosu

UYGULAMA Yukardaki lojik devreyi 7404, 7408 ve 74HC7266 entegrelerini kullanarak

kurunuz. Girileri ve klar gzlemleyebilmek iin, giri ve klara led balaynz. Girilere 0 ve 1 verebilmek iin anahtar balaynz. Doruluk tablosundaki giri deerlerini vererek klar gzlemleyeceksiniz.Bu uygulamay yaparken kurduunuz devrenin doruluk tablosundaki deerleri verip


1.4.3. Drt Bitlik Paralel Karlatrc

Tanm Bu devre, girilerine uygulanan 4 bitlik A ve B ikilik saylarn

karlatrarak AB sonularndan birini verir.

Karlatrma ilemine en deerlikli bitleri karlatrarak balar ve eerbu bitler eit ise bir sonraki bitleri karlatrr. Bu ilem en deerliksizbite kadar bu ekilde devam eder.

Yani srayla u ilemleri gerekletirir.

A3 ile B3 bitlerini karlatrr.Eer A3 biti B3 ten byk ise A>B sonucuna varr.Eer B3 biti A3 ten byk ise B>A sonucuna varr.Eer A3=B3 ise bir sonraki bitleri karlatrr.A2 ile B2 bitlerini karlatrr.Eer A2 biti B2 ten byk ise A>B sonucuna varr.Eer B2 biti A2 ten byk ise B>A sonucuna varr.Eer A2=B2 ise bir sonraki bitleri karlatrr.A1 ile B1bitlerini karlatrr.

(AB) k = A.B


34/130

28

Eer A1 biti B1 ten byk ise A>B sonucuna varr.

Eer B1 biti A1 ten byk ise B>A sonucuna var

r.Eer A1=B1 ise bir sonraki bitleri karlatrr.A0 ile B0 bitlerini karlatrr.Eer A0 biti B0 ten byk ise A>B sonucuna varr.Eer B0 biti A0 ten byk ise B>A sonucuna varr.Eer A0=B0 ise A=B sonucuna varr.

Blokemas

ekil 1.29: Paralel karlatrc blokemas

Doruluk TablosuGRLER IKILAR

A3,B3 A2,B2 A1,B1 A0,B0 ABA3>B3 X X X 0 0 1

A3B2 X X 0 0 1A3=B3 A2B1 X 0 0 1A3=B3 A2=B2 A1B0 0 0 1A3=B3 A2=B2 A1=B1 A0 B

1

00

1

0

1

1

1

0

0

1 A says Bden Byktr.


35/130

29

NOT: Burada X ne olursa olsun fark etmez anlamndadr. Birinci satr incelersek, A3 biti B3

bitinden byktr ve sonu A>B eklinde olmutur. A3>B3 olduundan dier bitler ne olursaolsun (ister 1 ister 0 olsun) sonu A>B eklinde olacaktr. nk A3 ve B3 en deerliklibitlerdir.

DKKAT: klardan sadece birinin 1 dier tm klarn 0 olduuna dikkat edin.

Lojik Devresi

ekil 1.31: Paralel karlatrc lojik devresi

1.4.4. Entegre Devre Karlatrc

Entegre devre karlatrclar 4 bitlik paralel karlatrclarn paketlenmi halidir vealma sistemleri ayndr.

ekil 1.32: Karlatrc entegreleri


36/130

30

ekillere dikkat ettiyseniz bizim bildiimiz bacak isimlerinden baka bir de kaskat

(ard arda) girileri ad

alt

nda A>B , AB, AB ,ABve A


37/130

31

1.5.1. Devre Balantemas

ekil 1.34: Entegre karlatrc uygulamas devre emas

1.5.2. Doruluk Tablosu

GRLER Kaskat Girileri IKILARA3,B3 A2,B2 A1,B1 A0,B0 A>B AB3 X X X X X X 0 0 1A3B2 X X X X X 0 0 1A3=B3 A2B1 X X X X 0 0 1

A3=B3 A2=B2 A1B0 X X X 0 0 1A3=B3 A2=B2 A1=B1 A0


38/130

32

NOT: Burada yapacamz uygulamada bize doruluk tablosunun st ksm yetecektir. Alt

k

s

m kaskat girileri ile ilgilidir. Dikkat ederseniz st k

s

mdaki tabloda en alt sat

r harikaskat girilerinin hibir nemi olmamaktadr.

1.5.3. Malzeme Listesi

1 x DM7485N entegre1 x 330 diren3 x LED8 x iki konumlu anahtar5 V DC g kayna

1.5.4. Devrenin almas

Bu devre yukarda verilen doruluk tablosuna gre alr. Giriindeki drt bitlik 2ikilik sayy karlatrr ve sonu olarak bize saylarn eit mi , A>B mi veya AB kndaki led yanyorsa A says B saysndan byk demektir.Eer A=B kndaki led yanyorsa A says B saysna eit demektir.Eer A


39/130

33

1.5.5. lem Basamaklar

Drt Bitlik Karlatrc Uygulamas




nlnz giyiniz ve gerekli igvenlii kurallarna uyunuz. Devreyi kurmak iin gerekli

malzemeleri tespit ediniz. zel elemanlarn ve entegrelerin

katalog bilgilerini reniniz. Devre elemanlarnn salamlk

kontrollerini yapnz.


Temizlie ve statik elektrikolmamasna dikkat ediniz. almaalanndaki paralar devrenizde ksa

devre oluturabilir. Dikkat ediniz! nlnzn dmelerini kapatmay

unutmaynz. G kayna, balant problar,

avometre gibi cihazlar unutmaynz. Kataloglar ve interneti

kullanabilirsiniz. Elemanlar bredborda takarak kontrol

ediniz.

Devreyi bredbord zerine emaya bakarak tekniine uygun ekildekurunuz.


7485 entegresinin besleme geriliminibalaynz.

Tm anahtarlar 0 konumunagetiriniz.

10 ilem yapabilmek iin tablodabelirlenmi olan saylar kullannz.

Bu saylarn onluk dzendekikarlklarn bularak tabloda ilgili

blmleri doldurunuz.

Her bir ilem iin A ve B saylarnanahtarlar kullanarak giriniz ve kledlerinden hangilerinin yanphangilerinin yanmadn gzleyiniz.

klara bal ledlerin durumuna bakarak tablonun

k

k

sm

n

yaptnz ilem iin doldurunuz.

Elemanlarn bacaklarn dorubalamak iin katalog bilgilerinikullannz. Yaptnz iin kaliteliolmasna ve ii zamannda yapmayazen gsteriniz.

Yaptnz sandnz baz balantlar bredbord veya kablolar yzndenkopuk olabilir dikkat ediniz.

Gereinden fazla gerilim vermekentegreyi bozacaktr. nce kaynakgerilimini lerek kontrol ediniz.

Anahtarlar kk olduundan hassasolmaya dikkat ediniz. lave olarak baka saylarla da deneme

yapabilirsiniz. Tabloda Dec yazan alana onluk

karlklar yaznz. Saylar girerken hangi anahtarn dk

deerlikli, hangisinin yksek deerlikliolduuna dikkat ediniz.

k ledlerinden hangisinin, hangika ait olduuna dikkat ediniz.

Deneyi, renmek, dnmek ve


40/130

34

Devrenin doru sonu veripvermediini kontrol etmek iin, A veB saylarn kendiniz kat zerindekarlatr p, kan sonucu yazdnzsonula karlatrnz.

Kaskat giri deerlerini deitirerekdeneyi tekrarlayabilirsiniz.

yorum yapmak iin yapnz. Elde

ettiiniz sonular

not ediniz. En iyibilgi, tecrbe edilmi bilgidir. Size verilenlerle kalmayp snrlarnz

anz ve yeni eyler elde etmek iindnnz. Arkadalarnzla tartnzve yorum yapp birbirinizle paylanz.

A SAYISI B SAYISI IKILAR

A3 A2 A1 A0 Dec B3 B2 B1 B0 Dec AB1 0 0 1 1 1 0 0 02 0 1 0 1 0 1 0 13 1 1 1 0 1 1 1 14 1 1 0 1 0 1 0 15 0 0 1 0 0 0 1 06 0 0 0 1 0 0 1 07 1 0 0 1 1 1 0 18 1 1 0 0 0 0 0 19 1 0 1 1 1 0 1 1

10 0 1 1 0 0 1 0 1

NOT: Devrenin alma mantn kullanarak decimal (onluk) deerlere bakmadan sonucubulmaya alabilirsiniz. Yani kendinizi devrenin yerine koyun ve ilemleri yapn. Mesel,ilk satrda 0011 ile 1000 saylar karlatrlyor. Hemen ilk bakta 1000 saysnn 0011saysndan byk olduunu syleyebiliriz. nk 1000 saysnn en deerlikli biti, 0011saysnn en deerlikli bitinden byktr. yle ise B>A sonucunu yani A


41/130

35

1.6. DM74LS181N ALU Entegresi Uygulamas

imdiye kadar, aritmetik ilem yapan devreleri, deneylerini yaparak rendik. Buradayapacamz uygulama faaliyetinde amacmz, tm aritmetik ilem yapan devreleri kapsayan

bir uygulama yapmaktr. nk gerek hayatta karmza, bu rendiimiz devrelerikullanmamz gerektiren karmak devreler kacaktr. Bu rendiimiz devreleri, dahadorusu entegreleri, yemek yapmak iin gerekli malzemeler olarak dnrsek, bumalzemeleri alk maharetimizi kullanarak gzel bir yemek, yani gzel bir devre ortayakoymanz gerecektir. Buradan Karmza kabilecek lojik devre tasarm ile ilgiliotomasyon problemlerini zmek iin buradaki devrelerin zelliklerini iyi renmemizgerekir sonucunu karabiliriz. Elinizdeki malzemenin ne ie yaradn bilmiyorsanz, bumalzemeleri kullanarak bir rn ortaya koyamazsnz.

Genelde, gnlk hayatta karmza kan sorunlar szel ifadelerdir. Sizden istenen eyise bu soruna zm olabilecek sonular retmektir. zm iin her birinin deiikzellikleri olan birden ok yol bulunur. Bize den en iyi yolu belirlemek ve devre tasarmnona gre yapmaktr. Bunun iin elimizde ne kadar ok devre ve eleman bilgisi olursa, okadar ok ve eitli zmler retebiliriz. Bu modlde tm devreleri anlatmak imkanszdr.Burada yaptmz ey temel devreleri ve elemanlar anlatarak bir pencere amaktr. Sizden

beklentimiz ise bu pencereden bakarak kendinizi gelitirmeniz ve daha fazla bilgiyi aratrprenmenizdir.

Aritmetik devrelerin zelliklerini bir araya toplayan eitli ALU entegreleri

bulunmaktadr. Buradaki uygulamamzda bir ALU entegresi olan DM74LS181N entegresiniinceleyeceiz. DM74LS181N entegresi toplama, karma gibi aritmetik ilemlerin yannda,AND, OR gibi lojik ilemleri de gerekletirmektedir. Ayrca yapt aritmetik ilemlersadece A+B veya A-B ile snrl deildir. A +B, AxB-1, (A+B)+A+1 gibideiik ilemleri de gerekletirmektedir. Yani bu entegre eitli ilemleri zerinde toplayankarmak bir entegredir.

Biz bu entegrenin sadece bildiimiz birka zelliini burada uygulayacaz. Tmzelliklerini renmek isteyenler, doruluk tablosuna bakarak devreyi inceleyebilir vedeneyebilirler.

Uygulamamza gemeden nce size entegremizi biraz tantmak istiyorum. Kark gibigrnse de mantn anladnzda ok kolay gelecektir. Ayrca entegrenin yaptzellikleri yannzda bulunduracanz bir doruluk tablosu ile kolayca renebilirsiniz.Burada tek nemli nokta doruluk tablosunu doru okumay renmektir.

1.6.1. DM74LS181N ALU Entegresinin zellikleri

Bu entegrede besleme ve toprak ular haricindeA3 A2 A1 A0 giri ular drt bitlik A saysn girmek iin kullanlr.B3 B2 B1 B0 giri ular drt bitlik B saysn girmek iin kullanlr.

S3 S2 S1 S0 giri ular entegrenin yapaca ilemi semek iin kullanlr.


42/130

36

F3 F2 F1 F0 k ular sonucu gstermek iindir.

A=B

k

ucu kar

lat

rma sonucunu gstermek iin kullan

l

r.M giri ucu mod kontrol ucudur. Aritmetik ilem mi yoksa lojik ilem mi yapacanbelirler.Cn giri ucu elde girii iindir.Cn+4 k ucu elde k iindir. k ular ile birlikte sonucu gsterir.G ve P k ular bit saysn artrmak amac ile 74182 entegresine balanmasamacyla kullanlrlar. Bizim deneyimizde bu ular kullanlmayacaktr.

M=0 ise aritmetik ilemler yapar.M=1 ise lojik ilemler yapar.Biz burada aritmetik ilemler yapacamzdan M=0 alacaz. Yani M giriini

topraa balayacaz.

S3 S2 S1 S0 ular ile fonksiyonun nasl seildiini doruluk tablosu zerindeanlatacaktr. Fonksiyon semek demek hangi aritmetik ilemi yapacansemek demektir. Yani A+B, AxB, AxB gibi ilemlerden hangisiniyapmak istiyorsak fonksiyon seme ularna onunla ilgili deerleri vermemizgerekir.

1.6.2. ALU Entegresi Blokemas

ekil 1.35: ALU blokemas

1.6.3. DM74LS181N ALU Entegresi


43/130

37

ekil 1.37: 74181 aritmetik lojik nite entegresi

1.6.4. DM74LS181N ALU Entegresinin Doruluk ve Fonksiyon Tablosu

ekil 1.39: DM74LS181N doruluk tablosu

DM74LS181N entegresi M=1 olduunda mantk ilemleri yapar. Bu ilemler AND(VE), OR (VEYA), EXOR (ZEL VEYA), INVERT (NOT-TERSLEME) ilemleridir. M=1durumunda Cn girii nemsizdir.


44/130

38

Bu entegre M=0 olduunda ise aritmetik ilemler yapar. Aritmetik ilemler iersinde

mant

ksal ilemler de bulunduundan aritmetik ilemler yaz

yla ifade edilmitir. YaniF=A+B ilemi aritmetik deil mantksal bir ilemi gstermektedir ve A VEYA B sonucunuvermektedir. Yani + iareti VEYA anlamndadr. F=A art B eklinde yazan bir ifade isearitmetik olarak iki saynn toplandn gstermektedir.

NEML NOT

1. Bu entegrede:Cn girii toplama ilemi iin elde girii, karma ilemi iin bor giriidir.Cn+4 k ise toplama ilemi iin elde k, karma ilemi iin bor kdr.Burada nemli olan nokta, bu giri ve klarn ters manta gre almasdr. O

yzden bu giri ve klar kullanrken ok dikkat etmeliyiz.

Toplama ileminde:Cn=0 ise elde girii varCn=1 ise elde girii yok demektir.Cn+4=0 ise elde k varCn+4=1 ise elde k yok demektir.

karma ileminde:Cn=0 ise bor girii varCn=1 ise bor girii yok demektir.

Cn+4=0 ise bor k varCn+4=1 ise bor k yok demektir.

Bizim A ve B saylar ile kat zerinde yaptmz sonularn, ALU kndakisonularla birbirini tutmas iin Cn+4 knn deilini almamz gerekir. Yani ALUklarndaki ifadeyi; eklinde alrsak kat zerindegerekletirdiimiz sonula ayn olacaktr.

imdi ALU entegresinin doruluk tablosunun daha iyi anlalabilmesi iin rnek birtablo vereceim. Ltfen bu tabloyu dikkatlice inceleyerek ilemleri anlamaya aln.

SONU = F = F F F FCn+4 3 2 1 0


45/130

39

FonksiyonSeme A Says B Says kSatr

NoS3 S2 S1 S0

M CnSeilen

FonksiyonA3 A2 A1 A0 B3 B2 B1 B0 Cn+4 F3 F2 F1 F0

1 1 0 0 1 0 1 F=A art B 0 1 0 0 1 0 0 1 1 1 1 0 12 1 0 0 1 0 1 F=A art B 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 13 0 1 1 0 0 0 F=A eksi B 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 14 0 1 1 0 0 0 F=A eksi B 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 0 15 1 0 0 1 0 0 F=A art B art 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 1 0 06 0 1 1 0 0 1 F=A eksi B eksi 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 0 0 07 0 0 0 0 0 0 F=A art 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0

8 1 1 1 1 0 1 F=A eksi 1 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 1 0 09 1 1 0 0 0 1 F=A art A 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 010 1 1 0 0 0 0 F=A art A art 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1

rnek tablonun baz satrlarnn aklanmasAadaki aklamalar anlayabilmek iin yukarda verilen doruluk ve fonksiyon

tablosuna baknz.

1.Satr: Fonksiyon girileri 1001, M=0 ve Cn=1 olduundan F=A art B ilemi

gerekleecektir. (Elde girisiz toplama ilemi yapldna dikkat ediniz.)

A=(0100)2=(4)16 says ile B=(1001)2= (9)16 saylar toplanm ve kta (11101)2ifadesi olumutur.

(100101)2 ile fonksiyon ve ilem seme girileri verilmi ve bylece ALU entegresiF=A art B ilemini yapmas iin programlanmtr.

A says olarak (0100)2 ve B says olarak (1001)2 saylar girilmi, kta (11101)2k alnmtr. Peki bu giriler ile elde edilen bu k doru mudur? Gerekten entegre Aart B

ilemini gerekletirmi midir?

lemin salamas: Entegrenin kndaki sonucun doruluunu anlayabilmek iin,daha dorusu devrenin doru al p almadn anlayabilmek iin salama yapabiliriz.Bunu yapmann yolu da A art B ilemini kat zerinde yapmak ve sonucu, ktaki ifadeile karlatrmak olacaktr.

Kat zerindeki ilem:

0 1 0 0

1 0 0 1

1 1 0 1

A

B

SONU


46/130

40

ALU kndaki (11101)2eklindeki ifadeyi sonu haline getirmek iin Cn+4 knn

tersini al

p ifade edersek;ALU kndaki SONU=(01101)2 olacaktr.

Grld gibi kat zerinde yaplan ilemin sonucu ile ALU kndaki sonubirbiri ile ayndr. Bylece devrenin almasn dorulam oluruz.

Not: ALU kndaki sonuta en soldaki 0 n nemi olmadn unutmaynz.

2. Satr: Fonksiyon girileri 1001, M = 0 ve Cn=1 olduu iin F= A art B ilemigerekleecektir (1. satrda olduu gibi).

A=(1010)2=(A)16 say

s

ile B=(1001)2 =(9)16 say

s

eldesiz toplanm

ve

k

ta(00011)2 ifadesi olumutur.

lemin salamas: Aada kat zerinde yaplan ilemin sonucu ile ALUkndaki sonu birbiri ile ayn olduundan devrenin almasn dorulam oluruz.

Kat zerindeki ilem:

ALU kndaki (00011)2eklindeki ifadeyi sonu haline getirmek iin Cn+4 knntersini alp ifade edersek;

ALU kndaki SONU=(10011)2 olacaktr.

3. Satr: Fonksiyon girileri 0110, M = 0 ve Cn=0 olduu iin F= A eksi B ilemigerekleecektir. Eer Cn=1 olsayd F=A eksi B eksi 1 ilemi gerekleirdi.

A=(1001)2=(9)16 saysndan, B=(0100)2 =(4)16 says karlm ve kta (10101)2ifadesi olumutur.


Kat zerindeki ilem:


ALU

k

ndaki SONU=(00101)2 olacakt

r.NOT: ALU kndaki sonuta en soldaki 0 n nemi olmadn unutmaynz.

1 0 1 0

1 0 0 1

1 0 0 1 1

A

B

SONU

1 0 0 1

0 1 0 0

0 1 0 1

A

B

SONU


47/130

41

4. Satr: Fonksiyon girileri 0110, M = 0 ve Cn=0 olduu iin F= A eksi B ilemi

gerekleecektir (3. sat

rda olduu gibi).A=(0001)2=(1)16 saysndan, B=(0100)2=(4)16 says karlm ve kta (01101)2

ifadesi olumutur.


Kat zerindeki ilem:


ALU kndaki SONU=(11101)2 olacaktr.

NEML NOT

Eer burada dikkat ettiyseniz A=(1)16 ve B=(4)16 saylar birbirinden karldnda (3)16 says oluacaktr ama sonu olarak kan (11101)2 ifadesi pekte (3)16 saysngsteriyor gibi gzkmyor. Bu sonucu gsterebilmesi iin aadaki ilemi gerekletirmek

gereklidir.

Sonu=(1111)2 ( f3 f2 f1 f0 )2 + (1)2 ilemi ile bulunur ve

kan sonucun nne iareti konulur.

lemi yaparsak:

ARATIRMA

Dier satrlarn aklamasn siz yapnz. Ayrca lojik ilemler iin giri verebilir ve builemlerin nasl olduunu gzlemleyebilirsiniz.

0 0 0 1

0 1 0 0

1 1 1 0 1

A

B

SONU

1 1 1 1

1 1 0 1

0 0 1 0

SONU1

0 0 1 1

(F F F F )3 2 1 0 2

-(0 0 1 1) = -(3)2 16


48/130

42

1.6.5. DM74LS181N ALU Entegresi ile Yaplan Uygulamann Devre emas

ekil 1.39: ALU entegresi uygulamas devre emas

1.6.6. Malzeme Listesi

1 X DM74LS181N entegresi5 X 330 5 X led14 X iki konumlu anahtar5 V g kayna


49/130

43


DM74LS181N Entegresi ile Yaplan Alu Uygulamas



alma alannz fiziksel ve elektrikselolarak temizleyiniz. Ksa devreolumamas iin gerekli tedbirleri alnz.

nlnz giyiniz ve gerekli igvenlii kurallarna uyunuz.

Devreyi kurmak iin gereklimalzemeleri tespit ediniz.

zel elemanlarn ve entegrelerinkatalog bilgilerini reniniz.

Devre elemanlarnn salamlkkontrollerini yapnz.

Devreyi bredbord zerine emaya bakarak tekniine uygun ekildekurunuz.


Entegrenin besleme geriliminibalaynz.



devre oluturabilir. nlnzn dmelerini kapatmay




etmeniz iyi olacaktr. Elemanlarn bacaklarn doru

balamak iin katalog bilgilerinikullannz. Yaptnz iin kaliteliolmasna ve zamannda yapmaya zengsteriniz.

Yaptnz sandnz baz balantlar bredbord veya kablolar yzndenkopuk olabilir dikkat ediniz.

Gereinden fazla gerilim vermekentegreyi bozacaktr. nce kaynakgerilimini lerek kontrol ediniz.

Tm anahtarlar

0 konumunagetiriniz. 10 ilem yapabilmek iin aadaki

rnek tabloda belirlenmi olan saylarkullannz.

A ve B saylarnn onaltlkkarlklarn bularak not ediniz.

S3 S2 S1 S0 fonksiyon girilerini, M veCn girilerinin deerlerini girebilmekiin anahtarlar uygun konumlaragetiriniz ve hangi ilemi

gerekletirdiinizi ilgili stuna yaz

n

z. Her bir ilem iin A ve B saylarn

Anahtarlar kk olduundan hassasolmaya dikkat ediniz.

lave olarak baka saylarla da denemeyapabilirsiniz.

lemleri anlamanz kolaylatracak-tr.

lemi doru yaptnzdan eminolunuz. Burada yapacanz hataentegrenin yapaca ilemideitirecektir.

Saylar girerken hangi anahtarn dkdeerlikli, hangisinin yksek deerlikli


50/130

44

anahtarlar kullanarak giriniz ve k

ledlerinden hangilerinin yan

phangilerinin yanmadn gzleyiniz. klara bal ledlerin durumuna

bakarak tablonun k ksmnyaptnz ilem iin doldurunuz.

Devrenin doru sonu veripvermediini kontrol etmek iin, ilemikendiniz kat zerinde yapp,gzlemlediiniz sonucu yazdnzsonula karlatrnz ve ilemsalamas tablosuna not ediniz.

Eer isterseniz baka giri deerlerikullanarak deneye devam edebilirsiniz. Deney sonucunu rapor haline getiriniz.

olduuna dikkat ediniz.

k

ledlerinden hangisinin, hangika ait olduuna dikkat ediniz. Deneyi, renmek, dnmek ve

yorum yapmak iin yapnz. Eldeettiiniz sonular not ediniz. En iyi

bilgi, tecrbe edilmi bilgidir. Size verilenlerle kalmayp snrlarnz

anz ve yeni eyler elde etmek iindnnz, Arkadalarnzla tartn veyorum yapp birbirinizle paylanz.

Her deney bir sonu karmayayneliktir. Sonularn kalc olmasiin yazl olarak rapor haline getirmekhatrlanmasn kolaylatracaktr.

Deney Yaparken Kullanlacak rnek TabloFonksiyon

SemeA Says B Says kSatr

NuS3 S2 S1 S0

M CnSeilen

FonksiyonA3 A2 A1 A0 B3 B2 B1 B0 Cn+4 F3 F2 F1 F0

1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 02 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 03 1 1 1 1 0 1 1 1 0 0 1 0 1 14 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 15 1 0 0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 16 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 07 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 08 0 1 1 0 0 1 0 1 0 1 0 1 1 09 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0

10 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1


51/130

45

Deneyi Yaparken Kullanlacaklem Salamas Tablosu

A Says B SaysALU kndaki

SONUSatrNu

A3 A2 A1 A0 B3 B2 B1 B0

SeilenFonksiyon

Kattayaplan ilem

SONUCU Cn+4 F3 F2 F1 F0

1 0 1 0 1 1 1 1 02 1 1 1 1 0 0 0 03 1 1 0 0 1 0 1 14 0 0 0 1 0 1 0 15 1 1 0 0 1 0 0 16 1 0 0 1 0 1 0 0

7 0 0 0 1 0 1 0 08 0 1 0 1 0 1 1 09 1 1 1 1 1 1 1 010 0 1 1 0 1 1 0 1


52/130

46

UYGULAMA FAALYETUYGULAMA FAALYET

Uygulama olarak, modlnzde bulunan DM74LS181N ALU entegresi uygulamasnaada verilen rnek tablo iin gerekletireceksiniz. lem basamaklar iin kontrol listesisize yol gsterecektir.

Baarlar dilerim.

Uygulamada Kullanlacak rnek TabloFonksiyon

SemeA Says B Says kSatr

NuS3 S2 S1 S0

M CnSeilenFonksi

yon A3 A2 A1 A0 B3 B2 B1 B0 Cn+4 F3 F2 F1 F0

1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 12 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 0 03 1 0 0 1 0 1 1 1 1 0 1 0 0 14 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 05 0 1 1 0 0 1 1 1 1 1 0 0 0 1

6 1 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 0 07 1 0 0 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 08 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 19 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 010 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 0 0 1

UYGULAMA FAALYET


53/130

47

PERFORMANS DEERLENDRMEBu test sizin uygulamaya ynelik becerilerinizi lmeyi hedefleyen bir lme aracdr.

Burada size tablo halinde bir kontrol listesi sunulacaktr. Her bir aamay dikkatlice ve titizbirekilde yaparak kontrol listesini doldurunuz. Kontrol listesinin doldurulmas konusundaretmeninizden yardm alabilirsiniz. Sre konusunda retmeninize dannz ve belirlenensreler dahilinde ileri yapmaya zen gsteriniz.

Alu Uygulamasna Ynelik Kontrol Listesi

RENCNN

Ad Soyad : Numara :Snf :

Uygulamann Ad:

Uygulama Sresi:Tarih:

Balama saati: Biti saati:

DEERLENDRME KRTERLER

Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Evet Hayr1.Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak.

a. Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek.

b. Kuraca

devre ile ilgili zel elemanlar

n katalog bilgileriniyannda bulundurmak ve okuyabilmek. (ALU entegresinin doruluktablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek.)c. Deneyi nasl yapacan syleyebilmek.d. Kullanaca ara ve gerelerin adlar ve zelliklerinisyleyebilmek.e. Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planladsonucu syleyebilmek.

2. Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek.Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

3. alma alann temizlemek ve nln giymek.

4. Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak.5. Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek.6. Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygunekilde yapmak.7. Devreyi, devre emasndan takip ederek, doru olarak, tekniineuygun ekilde bredboard zerine kurmak.8. Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sreiersinde yapmak.9. Devrenin doru kurulup kurulmadnema zerinden takip ederekkontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz).10. l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlkolup olmadn kontrol etmek.

PERFORMANS DEERLENDRME


54/130

48

11. Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu

halini retmenine kontrol ettirmek.12. G kaynan aarak devreye gerilim vermek.13. Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdakiilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek.14. Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek.15. Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek.16. Uygulamay doru sra ile yapmak.17. Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatszetmemek.18. Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak.19. Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin

ikazlarna uymak.20. Aralar dikkatli ve temiz kullanmak.21. alma masasna zarar vermemek, temiz ve dzenli tutmak.22. Malzemeyi israf etmeden kullanmak ve artan malzemeyi yerinekoymak.23. lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarnyapabilmek.

Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Evet Hayr24. Kulland ara ve gereleri temizleyerek dzenli birekilde yerinekoymak.25. Uygulama yapt yeri temizlemek.26. Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak.

Raporda Bulunmas Gereken Hususlar Evet Hayra. Uygulamann Ad:

b. Uygulamann yapld tarih:c. Uygulama devre balantemas:d. Baz nemli elemanlarn zellikleri :(Bacak isimleri, d grn, doruluk tablosu vb.)e. Uygulamada kullanlacak malzeme listesi:f. Deneyin nasl yapldnn ksa bir zeti:g. Deney sonular :

(Eer varsa tablo, grafik vb. eklinde gsterim)h. Deneyin sonucunun yorumu:(Olmasn beklediimiz sonu ile elde ettiimiz sonucunkarlatrlmas.)

Toplam Puan (Toplam Gzlenen Olumlu Davran)

DEERLENDRME

Performans deerlendirmesi iin retmeninize bavurunuz ve onun size syleyeceitalimatlar dorultusunda devam ediniz. retmeninizin belirledii olumsuz davranlar

gidermek iin ne yapmanz gerektiini dnnz.


55/130

49

Sizlere bu ksmda iki adet lme arac uygulanacaktr. Birinci lme arac bilgidzeyinizi lmeye ynelik olan ve oktan semeli testten oluan bir aratr. kinci lmearac ise uygulamaya ynelik bir aratr ve bunun iin size performans testi verilmitir. nce

birinci lme aracn uygulayarak bilgilerinizin dzeyini deerlendiriniz. Eer baarlolursanz uygulama ksmna geebilirsiniz. Her lme aracndaki ynergelere uymaya zengsteriniz ve retmeniniz ile ibirlii iinde olunuz.

OKTAN SEMEL TEST

Bu test, sizin bilgi dzeyinizi lmeye ynelik, ezbere deil mant

a dayal

basitsorulardan meydana getirilmitir. Testte 10 soru bulunmaktadr. Sre olarak 15 dakikaygememenizi tavsiye ederim.

imdi testi uygulamaya balayabilirsiniz. Baarlar dilerim.

1. Bir yarm toplaycnn girilerinden A=(0)2 ve B=(1)2 saylar verildiinde, toplaycnnkndaki ifade (Cout ,S) aadakilerden hangisidir?

A) (00)2 B) (01)2 C) (10)2 D) (11)2

2. Tam toplaycnn yapt i aadakilerden hangisidir?

A) Giriine uygulanan 1 ikilik sayy toplar.B) Giriine uygulanan 2 ikilik sayy toplar.C) Giriine uygulanan 3 ikilik sayy toplar.D) Giriine uygulanan 4 ikilik sayy toplar.

3. Yarm toplayc ile tam toplayc arasndaki fark aadakilerden hangisidir?A) Tam toplayc tam saylar, yarm toplayc yarm saylar toplar.B) Tam toplaycnn elde k vardr, yarm toplaycnn elde k yoktur.C) Tam toplaycnn elde girii vardr, yarm toplaycnn elde girii yoktur.D) Tam toplayc lojik kaplarla yaplabilir, yarm toplayc lojik kaplarla

yaplamaz.

4. Drt bitlik iki sayy toplayan paralel toplayc elde etmek iin ka adet tam toplayckullanmak gerekir?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8

5. Yarm karc ile, yarm toplayc arasndaki benzerlik aadakilerden hangisidir?A) Yarm karcnn D k ile, yarm toplaycnn S k ayn fonksiyonasahiptir.B) Her ikisininde lojik devreleri ayndr.C) Yarm karcnn doruluk tablosu ile yarm toplaycnn doruluk tablosu

ayndr.

D) Hibir benzerlik bulunmamaktadr.

LME VE DEERLENDRME


56/130

50

6. Bir tam karcnn girilerine (A B Bin) uygulanan aadaki durumlarn hangisinde elde

k

meydana gelir?A) (000)2 B) (110)2 C) (100)2 D) (001)2

7. Tam karlatrcnn yapt i aadakilerden hangisidir?A) Girilerine uygulanan iki sayy kartrarak ka verir.B) Girilerine uygulanan iki sayy karlatrarak, yalnzca saylarn birbirine eit

olup olmadn belirler.C) Girilerine uygulanan iki sayy karlatrarak, yalnzca saylardan hangisinin

byk olduunu belirler.D) Giriine uygulanan iki sayy karlatrarak, saylarn birbirine eit olup

olmadn ve eer saylar eit deilse hangisinin byk olduunu belirler.

8. Drt bitlik paralel karlatrcnn girilerine A=(0110)2 says ile B=(1010)2 saysuygulanrsa hangi k aktif olur?

A) A=B k aktif olur. C) AB k aktif olur. D) A B k aktif olur.

9. Aadakilerden hangisi ALUnun tarifidir?A) Aritmetik Lojik nite demektir.B) Aritmetik ilem devresi demektir.C) Mikroilemci demektir.D) Karlatrc entegresi demektir.

10. Aadakilerden hangisi aritmetik ilem devresi deildir?A) ALU entegresiB) Yarm toplayc devresiC) DM7485 karlatrc entegresiD) Veya devresi

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtarndan kontrol ediniz ve yaptnz sorular +,yapamadnz sorular iareti ile iaretleyiniz. Yapamadnz sorularn konularna geridnerek tekrar ediniz ve ondan sonra bir sonraki aamaya geiniz.

Deerlendirme konusunda retmeniniz ile ibirlii iinde olunuz.


57/130

51

RENME FAALYET-2

Flip-Floplarn temeli olan multivibratr devrelerini tanyacak ve bu devreleri hataszkurup altrabileceksiniz.

Kare dalga k olan bir osilatrn deiik genlik ve frekanslardaki knosilaskop ile inceleyerek 5 deiik rnek kekli hazrlaynz.

2. MULTVBRATRLERMultivibratrler, flip-flop devrelerimizde gerekli olan kare dalga sinyalini yani

tetikleme sinyalini reten devrelerdir. Ayrca flip-floplarn temelini oluturmaktadr. Birdevreye bal bir ledin, durmadan pei sra yanmas ve snmesi flip-flop olarak adlandrlr.Yanmas hali flip, snmesi hali flop olarak isimlendirilir. Biraz sonra incelediimizdegreceiniz gibi bir flip-flop aslnda bir kare dalga reteci eididir.

Multivibratrler 3e ayrlrlar.

Kararsz (astable) multivibratrler. Tek kararl (monostable) multivibratrler. ift kararl (bistable) multivibratrler.

2.1. Kararsz Multivibratrler

ekil 2.1: Kararsz multivibratr blokemas

Flip-flop konusu iersinde izmi olduumuz 555 entegresi ile yaplan kare dalgareteci kararsz bir multivibratrdr. nk devreye enerji verildiinde k durmadan 0ve 1 olmaktadr. Kararsz multivibratrler kare dalga osilatr olarak kullanlabilirler.Kararsz denilmesinin sebebi de kn 1 veya 0 olmaya karar verememesi, durmadan1 ve 0 arasnda gidip gelmesinden kaynaklanmaktadr. Devreye enerji verdiimizdek devaml olarak 1 verse idi, bu multivibratre kararl multivibratr diyecektik.

Gnmzde ok sayda kararsz multivibratr, yani kare dalga reteci devre bulunmaktadr.

KararszMultivibratr

Q

Q

RENME FAALYET-2

ARATIRMA

AMA


58/130

52

Siz burada bu konunun temelini oluturan transistrl multivibratr devresini

reneceksiniz.

ekil 2.2: Transistrl kararsz multivibratr

ekildeki devre enerji verildii andan itibaren almaya balamakta ve klarndankare dalga retmektedir. Bu devrenin 2 adet k vardr ve her hangi bir anda klardan

biri 1 iken dieri 0 olur. Her iki kta devrenin k olarak kullanlabilir. nk heriki ktan da kare dalga retilmektedir.

ekil 2.3: Kararsz multivibratrn k dalga ekilleri

Devrede kullanlan 2 adet NPN transistrden, her hangi bir anda biri iletken ikendieri yaltkan olur. letken olan transistrn k lojik 0, yaltkan olan transistrn klojik 1 olur. k kollektr ucundan alnd iin ve transistr yaltmda iken kollektr

beyz aras ak devre zellii gsterdii iin, transistr kesimde (yaltkan) iken 10 V beslemekaynann gerilimi ka aktarlm olur. Transistr iletimde iken ise k ucu topraa

balanm olur.

0

1

0

1

Q

Q

T1iletimde

T2kesimde

T1iletimde

T2kesimde

T1iletimde

T2kesimde

T1iletimde

T2kesimde

T1iletimde

T2kesimde

T1kesimde

T2iletimde

T1kesimde

T2iletimde

T1kesimde

T2iletimde

T1kesimde

T2iletimde

t1 t2


59/130

53

Devrenin almas aslnda ok basittir. Kondansatrlerin sra ile dolup (arj) ve

boalm

(dearj) olmalar

, transistrlerin s

ra ile iletimde ve yal

t

mda olmalar

n

salar.klarda oluan kare dalgann frekansn da, yani kare dalga sinyalin 1 olarak kalma (t2)ve 0 olarak kalma (t1) srelerini de kondansatrlerin dolma ve boalma sreleri belirler. C1kondansatr Rc1 zerinden, C2 kondansatr Rc2 zerinden dolmu ve boalmolmaktadr. Hatrlayacanz gibi kondansatrn dolma ve boalma sresi 5 T forml ile

bulunuyordu. T= R x C olduunu hatrlarsanz, t1 ve t2 srelerini hesaplayabilirsiniz.

T1 transistrnn iletime, T2 transistrnn kesime getii anda;

ekil 2.4: C1 kondansatrnn dearjn gsteren devre

C1 kondansatr dolmu durumdadr. T1 transistr iletimde olduundan C-E aras ksa devre durumundadr, yani C1

kondansatrnn + ucu topraa balanm olur. C1 kondansatrnn + ucunun topraa balanmas demek, boalmaya

balamas demektir. Ayn anda C1 kondansatrnn - ucu T2 transistrnn beyzine baldr ve

buraya - gerilim vermektedir. NPN transistrn beyzine - gerilim gelmesi demek, kesimde olmas demektir. C1 kondansatr boalana kadar bu durum devam eder. Yani T1 transistr

iletimde, T2 transistr kesimde olur. C1 kondansatrnn boalma sre iersinde, bo olan C2 kondansatr dolmaya

balam

t

r. C1 kondansatr boald anda ise, T2 transistr R1 zerinden + beslemealarak iletime geer.

Bu srede C2 kondansatr dolmutur.T2 transistrnn iletime, T1 transistrnn kesime getii anda;


60/130

54

ekil 2.5: C2 kondansatrnn boalmasn gsteren devre C2 kondansatr dolmu durumdadr. T2 transistr iletimde olduundan C-E aras ksa devre durumundadr, yani C2kondansatrnn + ucu topraa balanm olur. C2 kondansatrnn + ucunun topraa balanmas demek, boalmaya

balamas demektir. Ayn anda C2 kondansatrnn - ucu T1 transistrnn beyzine baldr ve

buraya - gerilim vermektedir. NPN transistrn beyzine - gerilim gelmesi demek, kesimde olmas demektir. C2 kondansatr boalana kadar bu durum devam eder. Yani T2 transistr

iletimde, T1 transistr kesimde olur. C2 kondansatrnn dolduu sre iersinde, bo olan C1 kondansatr dolmaya

balamtr.

C2 kondansatr boald anda ise, T2 transistr R1 zerinden + beslemealarak iletime geer. Bu srede C1 kondansatr dolmutur.zet olarak ifade edersek; t1 sresince T1 transistr iletimde, T2 transistr kesimdedir.

C1 kondansatr boalmakta, C2 kondansatr dolmaktadr.

t2 sresince T2 transistr iletimde, T1 transistr kesimdedir.C2 kondansatr boalmakta, C1 kondansatr dolmaktadr.

Bu devrede kondansatrlerin dolma ve boalma sreleri u forml ile yaklak olarak

hesaplanabilir.

T= R x C x 0,7

2.2. Tek Kararl Multivibratr

ekil 2.6: Tek kararl multivibratr blokemas

Tek KararlMultivibratr

QS


61/130

55

Tek kararl multivibratrlere enerji verildiinde, kararsz multivibratrler gibi,

k

ndan devaml

olarak kare dalga retmezler. Bu devrelerde bir buton bulunur ve bubutona basldnda bir kare dalga retilir. Butona baslmad srece k lojik 0 olarakkalr. Butona basld anda ise k lojik 1 olur ve bir sre devam ettikten sonra tekrarlojik 0 seviyesine dner. Butona tekrar baslmad srece de lojik 0 seviyesindekalmaya devam eder. Daha nce vermi olduumuz manuel tetikleme devresi de bu devreye

benzemektedir. Her iki devrede sadece 1 adet pals (darbe) retmektedir.

ekil 2.7: Tek kararl multivibratr devresi

S butonuna basmadnz srece k lojik 0 seviyesindedir. S butonunabastnzda ise k bir mddet lojik 1 olur ve sonra lojik 0 seviyesine geri dner.kn lojik 1 seviyesinde kalma sresini (t1), C kondansatr ve R3 direnci belirler.

ekil 2.8: Tek Kararl multivibratr k dalga ekli

2.3. ift Kararl Multivibratr

ekil 2.9: ift kararl multivibratr blokemas

0

1Q

t1

Butonabasld an

t1

ift KararlMultivibratr

QS1

S2


62/130

56

Tek kararl multivibratrde k, butona baslmad srece 0 olarak kalyor, butona

bas

l

nca konum deitiriyor ama bir sre sonra eski konumuna dnyordu. Yani 1 olarakkalma konusunda kararl deildi. 0 olarak kalma konusunda kararl idi. O yzden tekkararl diye isimlendiriliyor.

ift kararl multivibratrde ise kn ne olacan butonlar belirliyor.

S1 butonuna bastnzda k devaml olarak lojik 0 seviyesi veriyor, yanik kararl birekilde 0 olarak kalyor.

S2 butonuna bastnzda ise k devaml olarak lojik 1 veriyor, yani kkararl birekilde 1 olarak kalyor.

te bu yzden ift kararl multivibratr denmitir.

ekil 2.10: ift kararl multivibratr devresi

ekil 2.11: ift kararl multivibratr k dalga ekli

S1 butonuna bastnzda k 1 ise 0 durumuna geer. 0 ise 0 olarakkalmaya devam eder.

S1 butonuna basldnda T2 transistr iletken, T1 transistr yaltkan durumageer.

S2 butonuna bastnzda k 0 ise 1 durumuna geer. 1 ise 1 olarakkalmaya devam eder.

S2 butonuna basldnda T1 transistr iletken, T2 transistr yaltkan durumageer.

0

1Q

t1t2


63/130

57

Bu multivibratrde kn 1 olarak kalma veya 0 olarak kalma srelerini butona basan kii belirler. Devrede dikkat ederseniz kondansatr yoktur. Yanibir zaman ayar sz konusu deildir.

ift kararl multivibratrde S1 anahtarn RS flip-flobun S girii, S2 anahtarn daR girii gibi dnrsek, bu multivibratrn almasnn RS flip-floba benzediinigrebilirsiniz. Flip-floplarn temelinde ift kararl multivibratrler vardr.

R=0 olmas, butona baslmamas, R=1 olmas butona baslmas S=0 olmas, butona baslmamas, S=1 olmas butona baslmas dersek R=1, S=0 iken Q=0 olduunu R=0, S=1 iken Q=1 olduunu R=0, S=0 iken kn durumunu koruduunu R=1, S=1 iken kn belirsiz olduunu grebilirsiniz.

2.4. Multivibratr Uygulamalar

Anlatlan 3 eit multivibratrn ayr ayr devrelerini kurarak uygulamasn yapnz.Gzlemeniz gereken ey multivibratrn anlatldekilde alp almad olmaldr.

2.4.1. Kararsz Multivibratr Devre emas

ekil 2.12: Kararsz multivibratr devre emas

ekildeki devre emasna gre devreyi kurunuz ve sonucu klara led balayarakgzlemleyiniz. Ayrca k dalga eklini osilaskopta inceleyerek iziniz.

ift KararlMultivibratr

QR

S


64/130

58

2.4.2. Tek Kararl Multivibratr Devre emas

ekil 2.13: Tek kararl multivibratr devre emas


2.4.3. ift Kararl Multivibratr Devre emas

ekil 2.14: ift kararl multivibratr devre emas



65/130

59


Multivibratr Uygulamalar




nlnz giyiniz ve gerekli igvenlii kurallarna uyunuz. Devreyi kurmak iin gerekli

malzemeleri tespit ediniz. zel elemanlarn ve entegrelerin

katalog bilgilerini reniniz. Devre elemanlarnn salamlk

kontrollerini yapnz. Devreleri bredbord zerine emaya

bakarak tekniine uygun ekildekurunuz.


Devrenin besleme gerilimlerinibalaynz.

klara bal ledlerin durumuna bakarak devrenin doru alpalmadn kontrol ediniz.

Uygulamaya balamadan nce konuhakknda eitli kaynaklardanaratrmalar yapnz ve bulduunuzsonular yannzda bulundurunuz


devre oluturabilir. Dikkat ediniz! nlnzn dmelerini kapatmay




ediniz. Elemanlarn bacaklarn doru

balamak iin katalog bilgilerinikullannz. Yaptnz iin kaliteliolmasna ve ii zamannda yapmayazen gsteriniz.

Kopukluk olmamasna, ksa devreolmamasna dikkat ediniz.

Gereinden fazla gerilim vermekelemanlar bozacaktr. nce kaynakgerilimini lerek kontrol ediniz.

Bir kronometre ile sreyilebilirsiniz.


66/130

60

UYGULAMA FAALYETUygulama Faaliyeti

Kararsz, tek kararl ve ift kararl multivibratr devrelerini kurarak uygulamayyapnz.

UYGULAMA FAALYET


67/130

61

PERFORMANS TESTBu test sizin uygulamaya ynelik becerilerinizi lmeyi hedefleyen bir lme aracdr.

Burada size tablo halinde bir kontrol listesi sunulacaktr. Her bir aamay dikkatlice ve titizbirekilde yaparak kontrol listesini doldurunuz. Kontrol listesinin doldurulmas konusundaretmeninizden yardm alabilirsiniz. Sre konusunda retmeninize dannz ve belirlenensreler dhilinde ileri yapmaya zen gsteriniz.

Bu liste sizin multivibratrler konusundaki yeterliliinizi lme amacylahazrlanmtr. Her bir davrann karsnda EVET ve HAYIR olmak zere 2 seenek

bulunmaktadr. EVET seenei gzlenecek davran yerine getirilmitir anlamndadr.

HAYIR seenei gzlenecek davran yerine getirilmemitir anlamndadr. Uygunseenei iaretleyerek kontrol listesini doldurunuz.

Multivibratr Uygulamasna Ynelik Kontrol Listesi

RENCNNAd Soyad :

Numara :Snf :

Uygulamann Ad:

Uygulama Sresi:Tarih:

Balama saati: Biti saati:

DEERLENDRME KRTERLERDeneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

1.Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak.a. Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek.

b. Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgileriniyannda bulundurmak ve okuyabilmek (transistr bilgileri).c. Deneyi nasl yapacan syleyebilmek.d. Kullanaca ara ve gerelerin adlar ve zelliklerinisyleyebilmek.e. Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad

sonucu syleyebilmek.2. Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek.Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

3. alma alann temizlemek ve nln giymek.4. Uygulama devre balantemasn izmek.5. Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeyi tespit etmek ve sahipolmak.6. Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek.7. Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygunekilde yapmak.8. Devreyi, devre emasndan takip ederek, doru olarak, tekniine

uygun ekilde bredbord zerine kurmak.

PERFORMANS TEST


68/130

62

9. Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre

iersinde yapmak.10. Devrenin doru kurulup kurulmadnema zerinden takipederek kontrol etmek. (Elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz.)

11. l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlkolup olmadn kontrol etmek.12. Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kuruluhalini retmenine kontrol ettirmek.13. G kaynan aarak devreye gerilim vermek.14. Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek.15. Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek.16. Uygulamay doru sra ile yapmak.

17. Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatszetmemek.18. Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak.19. Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmeninikazlarna uymak.20. Aralar dikkatli ve temiz kullanmak.21. alma masasna zarar vermemek, temiz ve dzenli tutmak.22. Malzemeyi israf etmeden kullanmak ve artan malzemeyi yerinekoymak.23. lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarnyapabilmek.

Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Evet Hayr24. Kulland ara ve gereleri temizleyerek dzenli birekilde yerinekoymak.25. Uygulama yapt yeri temizlemek.26. Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak.

Raporda Bulunmas Gereken Hususlar Evet Hayra. Uygulamann Ad:

b. Uygulamann yapld tarih:c. Uygulama devre balantemas:d. Baz nemli elemanlarn zellikleri :

(Bacak isimleri, d grn, doruluk tablosu vb.)e. Uygulamada kullanlacak malzeme listesi:f. Deneyin nasl yapldnn ksa bir zeti:g. Deney sonular :(Eer varsa tablo, grafik vb. eklinde gsterim)h. Deneyin sonucunun yorumu:(Olmasn beklediimiz sonu ile elde ettiimiz sonucunkarlatrlmas.)

TOPLAM PUAN (Toplam Gzlenen Olumlu Davran)


69/130

63

DEERLENDRMEPerformans testinin deerlendirmesi iin retmeninize bavurunuz ve onun size

syleyecei talimatlar dorultusunda devam ediniz. retmeninizin belirledii olumsuzdavranlar gidermek iin ne yapmanz gerektiini dnnz.


70/130

64

LME VE DEERLENDRME

Sizlere bu ksmda iki lme arac uygulanacaktr. Birinci lme arac bilgi dzeyinizilmeye ynelik olan ve oktan semeli testten oluan bir aratr. kinci lme arac iseuygulamaya ynelik bir aratr ve bunun iin size performans testi verilmitir. nce birincilme aracn uygulayarak bilgilerinizin dzeyini deerlendiriniz. Eer baarl olursanzuygulama ksmna geebilirsiniz. Her lme aracndaki ynergelere uymaya zen gsterinizve retmeniniz ile ibirlii iinde olunuz.

OKTAN SEMEL TEST

Bu test, sizin bilgi dzeyinizi lmeye ynelik, ezbere deil manta dayal basitsorulardan meydana getirilmitir. Testte 10 soru bulunmaktadr. Sre olarak 15 dakikaygememeniz nerilir.

imdi testi uygulamaya balayabilirsiniz.

1. Aadakilerden hangisi bir multivibratr eidi deildir?A) Tek kararl B) ift kararl C) kararl D) Kararsz

2. kndan durmadan kare dalga veren multivibratr aadakilerden hangisidir?

A) Tek kararl multivibratrB) ift kararl multivibratrC) kararl multivibratrD) Kararsz multivibratr

3. k dalga ekli, butona basmadn srece sabit kalan multivibratr aadakilerdenhangisidir?

A) Tek kararl multivibratrB) Drt kararl multivibratrC) kararl multivibratrD) Kararsz multivibratr

4. Kararsz multivibratr devresinde, transistrlerin iletimde kalma sreleri aadakilerdenhangisine baldr?

A) Dirence B) Kondansatre C) Gerilim kaynanaD) Diren ve kondansatre

5. Tek kararl multivibratr devresinde, butona baslnca aadakilerden hangisi olur?A) k 1 durumuna geer ve bir mddet sonra tekrar 0 durumuna geer.B) k 1 durumuna geer ve hep yle kalr.C) k 0 durumuna geer.D) k deimez.

LME VE DEERLENDRME


71/130

65

6. ift kararl multivibratr devresinde knda oluan kare dalgann 0 olarak kalma ve

1 olarak kalma sreleri aa

dakilerden hangisine bal

d

r?A) Dirence B) Kondansatre C) Gerilim kaynana D) Hibirine

7. ift kararl multivibratr devresinde ka tane buton vardr?A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

8. Transistrn iletimde olmas durumu aadakilerden hangisidir?A) C-E aras ksa devre olur.B) C-E aras ak devre olur.C) B-E aras ksa devre olur.D) B-E aras ak devre olur.

9. Transistrn yaltmda olmas durumu aadakilerden hangisidir?A) C-E aras ksa devre olur.B) C-E aras ak devre olur.C) B-E aras ksa devre olur.D) B-E aras ak devre olur.

10. Tek kararl multivibratr devresinde kondansatrn deerini artrrsak k dalga eklineaadakilerden hangisi olur?

A) 0 iken 1 olur.B) Periyodu artar.

C) Frekans artar.D) 1 iken 0 olur.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtarndan kontrol ediniz ve yaptnz sorular +,yapamadnz sorular iareti ile iaretleyiniz. Yapamadnz sorularn konularna geridnerek tekrar ediniz ve ondan sonra bir sonraki aamaya geiniz.

Deerlendirme konusunda retmeniniz ile ibirlii iinde olunuz.


72/130

66


73/130

67

RENME FAALYET-3

Flip-Flop entegreleri ve devreleri tanyacak, zelliklerini bilecek ve bu entegreler iledevre tasarm yapabileceksiniz.

Aadaki ilemleri yerine getirerek rapor halinde hazrlaynz.Aadaki soruyu gerekli ilemleri sras ile yaparak cevaplaynz.Soru: Bir lojik devreye, balantlar aadaki ekilde gsterildii gibi bal olan 2

buton ile, 3 led u ekilde kontrol edilmek isteniyor. A butonuna bastmzda LED1haricinde dierleri yansn, B butonuna bastmzda LED3 haricinde dierleri yansn, her iki

butona ayn anda bastmzda sadece LED2 yansn, hibir butona baslmam ise hibir ledyanmasn isteniyor. Bu istekleri yerine getirecek olan devreyi lojik kaplar ile tasarlaynz.

NOT: Tasarm yaparken u aamalar yerine getireceksiniz: Doruluk tablosunu oluturunuz (2 giri olduundan 22=4 seenek olduunu

unutmaynz). Her bir k iin bir karno haritas dzenleyerek indirgenmi k

fonksiyonlarn elde ediniz (2 giri olduundan ikilik karno haritalar

kullanacaks

n

z). ka 3 led bal olduundan, devrenin 3 adet k olduunu ve 3 adet kfonksiyonu elde edeceinizi unutmaynz.

Elde ettiiniz indirgenmi fonksiyonlar yerine getirecek devreyi, lojik kaplarile gerekletiriniz.

Flip-flop entegrelerini, kataloglar ve interneti kullanarak inceleyeniz, eitleri, isimlerihakknda bilgi toplaynz ve entegre grnmleri izerek doruluk ve fonksiyon tablolarnoluturunuz.

LED1

LED2

LED3

TASARIMI

YAPILACAK

DEVRE

A

BUTONU

0

1

B

BUTONU

0

1

RENME FAALYET-3

AMA

ARATIRMA


74/130


75/130

69

3.2. Flip-Flop zellikleri

Flip-floplarn genel zellikleri unlardr:

Her birinde saat (clock) girii bulunmaktadr. Bu girie kare dalda eklindekitetikleme sinyali balanr ve flip-flop bu sinyal ile klarn deitirir. Dahanceki devrelerimizde giriler deiince klar hemen deiiyordu. Flip-floplarda ise klarn deimesi iin girilerin deimesi yetmez. Bu deiimemrini tetikleme sinyali verir. Bunun nasl olduunu ve eitlerini, flip-floplarntetiklenmesi konusunda greceksiniz.

Flip-flobun verecei k girilere bal olmakla birlikte, ayn zamanda birnceki ka da baldr. Yani bir geri besleme sz konusudur. Bir nceki k,sanki bir sonraki kn girii gibi dnlr. Flip-floplarn doruluk tablolarnincelediimizd

lojik uygulamalar2

Documents