lojik uygulamalar -4 - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/lojik...

T C MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

LOJİK UYGULAMALAR 4

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................... i AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 3 LOJİK KAPILARLA KUMANDA DEVRELERİNİN KURULMASI .................................. 3

1. Bir Motorun Start Stop İle Mühürlemeli Olarak Çalıştırılması ....................................... 3 1.1.Kumanda Devresi ...................................................................................................... 3 1.2. Lojik Devresi ............................................................................................................ 4 1.3. Entegre ve Malzeme Listesi...................................................................................... 5 1.4. Devrenin Kurulması ................................................................................................. 7 1.5. Devrenin Çalışması................................................................................................... 8

2. Bir Motorun İleri Geri Elektriksel Kilitlemeli Çalışması............................................... 11 2.1. Kumanda Devresi ................................................................................................... 11 2.2. Lojik Devresi .......................................................................................................... 12 2.3. Entegre ve Malzeme Listesi.................................................................................... 16 2.4. Devrenin Kurulması ............................................................................................... 18 2.5. Devrenin Çalışması................................................................................................. 19

3. Bir Motorun Yıldız Üçgen Çalışması ............................................................................ 24 3.1. Kumanda Devresi ................................................................................................... 24 3.2. Lojik Devresi .......................................................................................................... 25 3.3. Entegre ve Malzeme Listesi.................................................................................... 28 3.4. Devrenin Kurulması ............................................................................................... 30 3.5. Devrenin Çalışması................................................................................................. 31

PERFORMANS TESTİ ..................................................................................................... 34 UYGULAMA FAALİYETLERİ ....................................................................................... 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 38

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 40 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41 ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 43 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 44

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR KOD 523 EO 0166

ALAN Elektrik ve Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri

MODÜLÜN ADI Lojik Uygulamalar 4

MODÜLÜN TANIMI Lojik kapıları kullanarak kumanda devreleri kurma işlemi öğrenim materyalidir

SÜRE 40/8

ÖN KOŞUL Lojik Uygulamaları 3 modülünü ve Otomasyon Teknikleri dersinden :

Kumanda devre elemanları Asenkron motor kumanda teknikleri Asenkron motorlara yol vermek

Modüllerini tamamlamış olmak.

YETERLİK Lojik entegreler ile kumanda devresi kurmak

MODÜLÜN AMACI

GENEL AMAÇ: Lojik entegrelerle temel kumanda devrelerini tekniğine uygun kurup çalıştırabilecektir.

AMAÇLAR: Öğrenci gerekli ortam sağlandığında: 1. Lojik entegreler ile temel kumanda devrelerini

hatasız olarak kurabilecektir.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Lojik entegre katalogları, elektronik devre elemanları katalogları, Lojik entegreler, gerekli elektronik devre elemanları, bord, güç kaynağı, bağlantı araç ve gereçleri.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Her konu sonrasında o konuyla ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte büyük kaba mekanik düzeneklerden küçük

elektronik sistemlere geçiş yapıldı. İşte bu modül size küçücük bir bord üzerinde kumanda devrelerini kurma ve çalıştırma imkanı verecek.

Endüstride elektrik motorları çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu elektrik

motorların çalışma biçimleri kumanda devreleri sayesinde belirlenmektedir. Kumanda sistemleri büyük panolar içerisinde uzun uğraşlar sonucunda kurulmaktadır. Sistemlerin çalışma çeşitleri arttıkça panoların büyüklükleri ve karmaşaları da o denli artmaktadır.

Lojik entegreler ile kumanda devreleri gerçekleştirildiklerinde ise maliyet düşecek,

boyutlar küçülecek ve komple devreler yapmak mümkün olacaktır. Küçük akımlarla büyük güçlü makineler çalıştırılabilecektir.

Modül içinde göreceğiniz konular sayesinde herhangi bir kumanda devresinin lojik

çizimlerini yapabilecek, uygulamalar sayesinde de motorları istediğiniz gibi çalıştırabileceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Temel kumanda devrelerini lojik entegreler ile tekniğine uygun ve hatasız olarak kurup

çalıştırabileceksiniz

Modüle başlamadan önce aşağıdaki konular hakkında araştırma yapınız. Asenkron motorların kumanda ve güç devrelerinin çalışma biçimlerini inceleyiniz. Lojik kapıların sembollerini ve formüllerini inceleyiniz.

LOJİK KAPILARLA KUMANDA DEVRELERİNİN KURULMASI

1. Bir Motorun Start Stop İle Mühürlemeli Olarak Çalıştırılması

1.1.Kumanda Devresi

Kumanda devresinde S2 ( start ) butonuna basıldığında K1 kontaktörü çalışır. K1 açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Elimizi S2 butonundan çeksek bile devre çalışmaya devam eder. Aynı zamanda güç devresindeki K1 güç kontakları kapanır. Motora 3 faz gider. Motor çalışır. S1 ( stop ) butonuna basıldığında K1 kontaktörünün enerjisi kesilir. K1 kontakları açılır. Mühürleme ortadan kalkar. Güç devresinde motora giden enerji kesilir. Motor durur.

Şekil 1.1: Bir motorun mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şeması

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

1

2

3

4

5

6Contactor

K1

U1 V1 W1

U2 V2 W2

Motor 3P ACM1

1

2

3

4

5

6ThermalOverload

F1

R S T1

2

3

4

5

6FuseF1

13

14

S2

13

14

K1

A1

A2

K1

11

12

S1

R

Mp

1

2FuseF1

95

96

F1

4

1.2. Lojik Devresi

Şekil 1.2: Bir motorun mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait lojik devre

Kumanda devrelerinde seri bağlı elemanlar VE ( AND ) kapısı ile paralel bağlı

elemanlar ise VEYA ( OR ) kapısı ile birbirlerine bağlanır. Lojik devre çıkarılırken önce paralel bağlı elemanlar dikkate alınır.

S2 ( start ) anahtarı ile K1 açık kontağı paralel bağlıdır. Bunlar lojik devrede bir

VEYA ( OR ) kapısına bağlanmalıdır. S1 ( stop ) anahtarı ise bu iki elemana seri bağlıdır. S2 – K1 Veya ( OR ) kapısı çıkışı ile S1 bir Ve ( AND ) kapısı ile bağlanır. Çıkış Q harfi ile gösterilir. Çıkışın 0 veya 1 olması kontaktörün çalışmasını ifade eder. Çıkış Lojik 1 olduğunda kontaktör ve motor çalışır. Çıkış 0 olduğunda ise motor durur.

Lojik devrede mühürleme kontağı K1 ayrı bir eleman olarak gösterilmez. Çıkıştan

alınacak kablo S2 ( start ) anahtarı ile Ve kapısına giriş yapılır. Böylece mühürleme işlemi gerçekleşir.

Devrede S2 (start ) anahtarına basıldığında Veya kapısı çıkışı 1 olur. S1 ( stop )

anahtarı kapalı olduğundan Ve Kapısına 1 gönderir. Her iki Ve kapısı girişi 1 olduğundan Q çıkışı 1 olur. Devre çalışır. Start anahtarından elimizi çeksek bile devre çalışmaya devam eder. Çünkü Veya kapısı girişlerinden birine Q çıkışı 1 olarak geldiğinden Veya kapısı çıkışı 1 dir.

S1 ( stop ) butonuna basılınca Ve kapısı çıkışı 0 olur. Dolayısıyla devre durur. Mühürleme işlemi Q çıkışından alınan bir kablo ile sağlanmaktadır. Yalnız lojik

devrelerde çıkıştan böyle bir kablo gösterimde uygun olmadığından kesik çizgilerle gösterilmiştir. Lojik devre aşağıdaki şekildeki gibi gösterilir.

çıkışQ

ÇIKIŞ

&0

0

0

>=10

0

0ORVEYA

ANDVE

Avrupa normu IEC

Q

S1

S2Or

veya

Andve Q

Q

Amerikan normu

S1

S2

Şekil 1.3: Lojik Devreler

çıkış

Orveya

Andve

Q

Q

Amerikan normu

STOP

START

+ V

5

Lojik devrenin uygulamasını yaparken stop butonu yerine start butonu kullanılırsa yani S1 anahtarı açık anahtar olursa anahtardan sonra bir İnvert kapısı kullanılmalıdır.

Şekil 1.3: Lojik Devrede stop butonu yerine start butonu kullanılırsa

Bir motor çalıştırmak için gerekli devre şeması aşağıda verilmiştir. Çıkışa bağlanan bir

tampon ve röle sayesinde kontaktör dolayısıyla motor çalıştırılabilir. Lojik kapıların çıkışları ile birkaç led çalıştırılabilir. Ancak başka yükleri kontrol edebilmek için tamponlar kullanılır. Röleyi çalıştırmak için bir ayrıca bir transistor kullanılmıştır. 7407 entegresi open kolektör yani açık kolektör özelliğine sahip olduğundan kullanılan transistor PNP tipinde olmalıdır.

Şekil 1.4: Lojik devre çıkışına röle bağlanması

1.3. Entegre ve Malzeme Listesi

Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Şekli Görünüşü

1 SN74LS32 OR Veya kapısı 1

2 SN74LS08 AND Ve kapısı

1

3

SN74LS07N Tampon (Buffer) (Açıkkolektörlü)

1

Tablo 1.1: Entegre listesi

6

Sıra No Malzeme Adı Adet Sembolü Görünüşü

1 AC 188 / K PNP Transistör 1

2 Direnç 2 x1 K 330 ohm

3

3 LED Diyot 1

4 Röle ( 5 Volt ) 1

5 Start ve stop butonu 2

6 1N4001 Diyot 1

7 Deney Bordu 1 -

8 Kablo -

9 Güç Kaynağı 1

10 El Aletleri - -

11 Bağlantı kabloları 2 -

Tablo 1.2: Malzeme listesi

7

1.4. Devrenin Kurulması

Lojik devreyi bord üzerine kurarken entegrelerin içyapılarını bilmek gerekir. 7432 entegresi içinde 4 adet Veya kapısı aynı şekilde 7408 entegresi içinde 4 tane Ve kapısı bulunur. Şekilde 7432 ve 7408 entegrelerinin 1–2–3 nu’lu bacakları kullanılmıştır.

Entegrelerin çalışabilmesi için besleme ve toprak bağlantıları yapılmalıdır. Bu yüzden

kullanılan tüm entegrelerin 14 nu’lu bacakları + Vcc besleme 7 nu’lu bacakları ise GND toprak uçlarıdır.

Lojik entegrelerde boşta kalan uç kendini Lojik 1 kabul edeceğinden kullanılan ayaklar

daima 1 kiloohmluk bir direnç ile topraklanmalıdır.

Şekil 1.5: Lojik devrenin kurulması

Devrede kullanılan rölenin çalışma gerilimi 5 volt kontak gerilimi 220 volt olmalıdır. Bobin gerilimi 12 volt olan bir röle kullanılacaksa rölenin besleme devresi 12 volt olmalıdır.

8

1.5. Devrenin Çalışması

Lojik devrede ilk durumda S1 stop anahtarı kapalı bir anahtar olduğundan S1 girişi Lojik 1 olur. Ve ( AND ) kapısının diğer girişi Lojik 0 olduğundan Ve kapısı çıkışı 0 dolayısıyla Çıkış 0 dır.

S2 start anahtarına basıldığında S2 girişi Lojik 1 olur.

Şekil 1.6: Devrenin stop ve start durumları

Veya ( OR ) kapısı girişlerinden herhangi biri 1 olduğunda bu kapının çıkışı 1 olacağından Ve kapısının her iki girişi 1 olur. Böylece çıkış 1 olur. Çıkıştan Veya kapısına bir bağlantı olduğundan S2 butonundan elimizi çeksek bile Q çıkışı 1 olduğundan Veya kapısı girişlerinden biri 1 dir. Bu da mühürleme işlemi yaparak devrenin sürekli çalışmasını sağlar. S1 Stop butonuna basıldığında S1 girişi Lojik 0 olur. Ve kapısının bir girişi 0 olacağından çıkış 0 olur. Çıkış 0 olunca Veya kapısı girişlerinden ikisi de 0 olacağından mühürleme işlemi ortadan kalkar. Çıkış 0 olur.

Tablo 1.3’ de verilen doğruluk tablosunda devrenin stop durumu diye açıklanan durum start butonuna basmadan önceki halidir. Start butonuna basıldığında çıkış 1 olur. Stop butonuna basılınca S1 girişi Lojik 0 olur. Çıkış 0 olur. Stop butonundan ele çekildiği anda devre stop durumuna geçer.

S1 STOP S2 START Q ÇIKIŞ AÇIKLAMALAR

1 0 0 Stop durumu

1 1 1 Start butonuna basılınca

0 0 0 Stop butonuna basılınca

Tablo 1.3: Doğruluk Tablosu

Şekil 1.7 deki çalışma diyagramında start ve stop butonlarında basıldığında devrenin tüm lojik değerleri gösterilmiştir.

çıkışQ

ÇIKIŞ

&0

0

0

>=10

0

0ORVEYA

ANDVE

Avrupa normu IEC

Q

S1

S2

Orveya

Andve Q

Q

Amerikan normu

S1

S2

çıkışQ

ÇIKIŞ

&0

0

0

>=10

0

0ORVEYA

ANDVE

Avrupa normu IEC

Q

S1

S2

Orveya

Andve Q

Q

Amerikan normu

S1

S2

Stopdurumunda

Startdurumunda

9

Şekil 1.7: Çalışma diyagramı

Lojik devredeki rölenin açık kontağı motoru çalıştıran kontaktöre enerji verecek şekilde bağlanır. Çıkış Lojik 1 olduğunda röle çeker. Açık kontaklarını kapatır. Kontaktör çalışır. Kontaktöre bağlı motor da çalışır. Lojik devre çıkışı 0 olduğunda röle bırakır. Kontaktörün enerjisi kesilir. Motor durur.

Şekil 1.8: Devrenin çalışması

Stop

Star

t

Q

S2

S1

Lojik Değer

0

0

0

1

1

1

Zaman

10

Şekil 1.9: Motorun çalışması

11

2. Bir Motorun İleri Geri Elektriksel Kilitlemeli Çalışması 2.1. Kumanda Devresi

Şekil 2.1:Elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresi

Kumanda devresinde S1 İleri butonuna basıldığında K1 kontaktörü çalışır. S1 butonuna paralel K1 açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Böylece S1 butonundan elimizi çeksekbile K1 kontaktörü çalışmaya devam eder. Güç devresinde K1 kontakları kapandığında motor ileri yönde döner. K2 kontaktörünün önündeki K1 kapalı kontağı açıldığından K2 kontaktörü çalışmaz.

S0 stop butonuna basıldığında K1 kontaktörü bırakır. Motor durur. S2 Geri butonuna

basıldığında K2 kontaktörü çalışır. S2 butonuna paralel K2 açık kontağı kapanarak mühürleme işlemini yapar. Güç devresinde bulunan K2 kontakları kapandığında motor iki fazın yeri değiştiğinden geri yönde döner. K1 kontaktörünün önündeki K2 kapalı kontağı açıldığından K1 kontaktörü çalışmaz.

Kontaktörlerin önüne birbirinin kapalı kontakları konularak aynı anda çalışmalarını

engelleyen sisteme “ Elektriksel Kilitleme “ denir.

12

2.2. Lojik Devresi

Lojik devreyi çizmeden önce bazı koruma devrelerini görmeliyiz. Bunlardan birincisi başlangıç reset devresidir. Kumanda devrelerinde ortaya çıkmayan sadece lojik kapılarla yapılan devrelerde görülen bazı sakıncalar giderilmelidir. Devrede starta basmadan önce devre reset durumunda olmalıdır. Devre şebekeden kaynaklanan sebepler sonunda istem dışı çalışabilir. Devrede kablo kopmasına karşı önlem alınmalıdır. Aşağıdaki başlangıç reset devresi ile bu sorunlar giderilebilir.

Şekil 2.2: Başlangıç reset devresi

Şekil 2.2’de Ve ( AND) kapısı girişlerinden biri R1 direnci üzerinden Lojik 1 seviyesindedir. Diğer giriş ise R2 direnci ile Lojik 0 seviyesinde tutulmuştur. Bu durumda Ve kapısı çıkışı sıfırdır. Set düğmesine basıldığında Ve kapısı çıkışı Lojik 1 olur. C1 ve C2 kondansatörleri dış ortamdan gelebilecek yüksek frekanslı bozucu girişimlerin lojik kapı girişine akmasını önler. 22 nanofaratlık C3 kondansatörü ise entegre besleme ayaklarına ait en yakın noktaya konulmalıdır. Bu sayede DC şebekesi içerisindeki olabilecek diyafoni gürültüleri bastırmış olur.

Motorun devir yönü değiştirme devresinde ileri kontaktörü ile geri kontaktörünün aynı

anda çalışması istenmez. Bir hata sonucunda bu iki kontaktör aynı anda çalışırsa güç devresinde fazlar kısa devre olur. Kumanda sistemi zarar görür. Bunu önlemek için lojik devrede kilitlemeli sistem kullanılır. Kilitlemeli sistem, iki giriş sinyalinden birisi verildikten sonra ikinci giriş sinyalinin yasaklandığı sistemdir.

Kilitlemeli sistemde S1 butonuan basıldığında K1 çıkışı Lojik 1 olur. S2 butonuna

basılsa bile ikinci devredeki Ve kapısının girişine K1 çıkışının tersi ( İnvert ) geldiği için K2 çıkışı Lojik 1 olamaz. Aynı durum ikinci butona basıldığında da geçerlidir. Böylece her iki çıkış aynı anda Lojik 1 olmaz.

13

Şekil 2.3: Kilitlemeli sistem devresi Bu iki güvenlik devresi birleştirilerek bir motorun elektriksel kilitlemeli devir yönü

değiştirme devresi elde edilir. Aşağıdaki şekillerde Avrupa ve Amerikan standartlarında lojik devre şemaları verilmiştir. Şemalarda ana olarak üç kısım bulunmaktadır. Bunlar başlangıç reset devresi, kilitlemeli sistem ve sürücü kısmıdır. Butonların bulunduğu kısım başlangıç reset devresidir. Hemen onun altında bulunan kısımda kilitlemeli sistem ve Veya ( OR) kapıları ile görülen mühürleme devresi yer alır. Çıkışlardan sonra da sürücü devre görülmektedir. Kilitlemeli sistem devresinde 3 girişli Ve ( AND ) kapısı kullanılmıştır. Devrenin çalışması daha sonra ki bölümlerde anlatılacaktır.

14

Şekil 2.4: İleri geri elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme ( Avrupa normu IEC )

15

Şekil 2.5: İleri geri elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme ( Amerikan standartları )

16





1

3


1

4 HD74LS11P 3 girişli And Ve kapısı

1

5 HD74LS04P İnvert ( DEĞİL ) kapısı

1


17


1 AC 188 / K PNP Transistör 2

2 Direnç 6 x 1K5 ve 2 x 330 ohm

8

3 LED Diyot 2

4 Röle ( 5 Volt ) Kontak gerilimi 250 V AC

2

5 2 Start ve 1 stop butonu 3

6 1N4001 Diyot 2

7 Kondansatör 100n 6

8 Deney Bordu 1 -

9 Kablo -

10 Güç Kaynağı 1

11 El Aletleri - -

12 Klemens 5 -

Tablo 2.2: Malzeme listesi

18


Şekil 2.6: Lojik devrenin bord üzerine kurulması

19

Devreyi kurarken ilk olarak malzemeler en uygun biçimde bord üzerine yerleştirilmelidir. Bağlantı mesafesi kısa tutulmalıdır. Elemanların ayakuçları kataloglardan bakılarak doğru şekilde bağlanmalıdır. Tüm entegrelerin besleme bağlantıları yapılmalıdır. Röle ve butonların bağlantılarını yapmak için klemens kullanılabilir. Devre şemasında ek yerleri nokta ile işaretlenmiştir. Entegreler içinde birden fazla kapı bulunduğundan bunların sıralaması önemli değildir. Herhangi biri kullanılabilir. Devre için beş entegre kullanılmıştır. Bunların sıralaması devre şemasına göre yapılmalıdır. 2.5. Devrenin Çalışması

Devreye enerji verildiğinde başlangıç reset devresindeki Ve kapılarının birer uçları lojik 0 olduğundan Ve kapılarının çıkışları Lojik 0 dır. Bu yüzden devrenin geriye kalan kısmına çalışma sinyali gitmediği için çıkışlar da Lojik 0 dır. Stop butonu kapalı buton olduğundan ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 1 dir.

Şekil 2.7: Butonlara basılmadan önceki durum

20

S1 butonuna basıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 1 olur. S1 butonunun hattına

bağlı Veya kapısı Lojik 1 sinyalini alınca onunda çıkışı Lojik 1 olur. Yine aynı hatta bağlı 3 girişli Ve kapısının 3 girişi de 1 olunca çıkışı Lojik 1 olur. Çıkış 1 tamponuna sinyal geldiği için transistor iletime geçer ve Röle 1 çalışır. Röle 1 bağlı olan kontaktör de çalışacağından Motor bir yönde dönmeye başlar. S1 butonu bırakıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 0 olmasına karşın mühürleme devreye girdiğinden motor çalışmaya devam eder.

Diğer 3 girişli Ve kapısının girişlerinden birine Lojik 0 geldiğinden S2 butona basılsa

dahi Kilitlemeli sistem sayesinde Röle 2 çalışmaz. Devreyi durdurmak için S0 butonuna basmak yeterlidir.

Şekil 2.8: S1 butonuna basıldığı anda devre durumu

21

S2 butonuna basıldığında ise ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 1 olur. S2 butonunun hattına bağlı Veya kapısı Lojik 1 sinyalini alınca onunda çıkışı Lojik 1 olur. Yine aynı hatta bağlı 3 girişli Ve kapısının 3 girişi de 1 olunca çıkışı Lojik 1 olur. Çıkış 2 tamponuna sinyal geldiği için transistor iletime geçer ve Röle 2 çalışır. Röle 2 bağlı olan kontaktör de çalışacağından Motor diğer yönde dönmeye başlar. S2 butonu bırakıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 0 olmasına karşın mühürleme devreye girdiğinden motor çalışmaya devam eder.

Diğer 3 girişli Ve kapısının girişlerinden birine Lojik 0 geldiğinden S1 butona basılsa

dahi Kilitlemeli sistem sayesinde Röle 1 çalışmaz. Devreyi durdurmak için S0 butonuna basmak yeterlidir.

Şekil 2.9: S2 butonuna basıldığı anda devre durumu

Stop butonuna basıldığında ona bağlı Ve kapısı çıkışı Lojik 0 olur. Bunun sonucunda her iki 3 girişli Ve kapısı girişlerinden biri Lojik 0 olur. Bu durumda Ve kapılarının çıkışı ve dolayısıyla Çıkışlar Lojik 0 olur. Rölelerden çekili olan kalmaz. Motor durur.

22

Şekil 2.10’ da rölelerin açık kontakları kontaktörlere enerji vermek üzere bağlanmıştır. 1 numaralı röle çalıştığında K1 kontaktörü çeker. Güç devresinde K1 kontakları kapanır. Motora R – S – T sıralamasıyla fazlar gider ve motor bir yönde dönmeye başlar.

2 numaralı röle çalıştığında ise K2 kontaktörü çeker. Güç devresinde K2 kontakları

kapanır. Motora S – R – T sıralamasıyla fazlar gider ve motor diğer yönde döner.

Şekil 2.10: Motorun ileri ve geri çalışması

S0 STOP S1 İLERİ S2 GERİ ÇIKIŞ 1 ÇIKIŞ 2 AÇIKLAMALAR

1 0 0 0 0 Stop durumu

1 1 0 1 0 Motor ileri yönde döner

0 0 0 0 0 Stop Butonuna basılınca

1 0 1 0 1 Motor geri yönde döner

0 0 0 0 0 Stop Butonuna basılınca

Tablo 2.3: Doğruluk tablosu

23

Doğruluk tablosunda S0, S1 ve S2 girişlerinin ve Çıkış 1 ile Çıkış 2’nin hangi durumlarda nasıl değiştiği gösterilmiştir.

Çalışma diyagramında S1 butonuna basıldığında Çıkış1 Lojik bir olmakta S0 butonuna

basınca Çıkış 1 Lojik 0 olmaktadır. S2 butonuna basıldığında Çıkış 2 Lojik 1 olmakta yine S0 butonuna basınca Çıkış 2 Lojik 0’a geri dönmektedir.


1Çıkış 2

Stop

İler

i

Çıkış 1

S2

S1

Lojik Değer

0

0

0

1

1

1

Zaman

Ger

i

Stop

S0 1

0

0

24

3. Bir Motorun Yıldız Üçgen Çalışması 3.1. Kumanda Devresi

Bir motorun yıldız üçgen yol verme kumanda devresinde K1 kontaktörü üç fazı

motora iletmek için, K2 kontaktörü yıldız bağlantıyı sağlamak için, K3 kontaktörü ise üçgen bağlantıyı sağlamak için kullanılır.

Kumanda devresinde S1 start butonuna basıldığında K1 kontaktörü çeker.

Mühürlemesini yapar. K1 ile birlikte K2 ve zaman rölesi de çalışır. Zaman rölesi saymaya başlar. Güç devresinde K1 ve K2’ nin kontakları kapanır ve motor yıldız olarak çalışmaya başlar. Zaman rölesinin ayarlanan süresi sonunda kontakları durum değiştirir. Kapalı kontağı açılır ve K2 kontatörü bırakır. Zaman rölesinin açık kontağı kapanır ve K3 kontaktörü çeker. K3 çalışınca kapalı kontağını açar. Zaman rölesi ve K2 ye enerji gitmez. K3 açık Kontağı üzerinden mühürleme işlemini gerçekleştirir. Güç devresinde K2 kontakları açılır K3 kontakları kapanır ve motor üçgen çalışarak dönmeye devam eder. S0 stop butonuna basıncaya kadar motor üçgen çalışır.

Şekil 3.1: Bir motorun yıldız üçgen çalışmasına ait kumanda ve güç şeması

25

3.2. Lojik Devresi

Zaman rölesi olarak pek çok elektronik devre kullanılabilir. Bunlardan 555 entegresi ile yapılmış bir tanesi işimiz görecektir. Şekil 3.2’de 555 entegresi ile yapılan basit bir zaman rölesi gösterilmiştir. Rölenin açık ve kapalı kontakları devrede zaman gecikmesi gereken kısımda kullanılacaktır. Zaman ayarı potansiyometre ile yapılır. Vcc ucuna 5 volt gerilim geldiğinde devre çalışacak ve ayarlanan süre sonunda röle çekecektir. Rölenin açık kontağı kapanacak kapalı kontağı zaman ayarlı olarak açılacaktır.

Şekil 3.2: 555 entegresi ile yapılan düz zaman rölesi

Lojik devreyi çizerken bloklar şeklinde çizmek ve sonra bu blokları bir araya getirmek daha kolay bir yöntem olacaktır.

Birinci blokta start stop

butonu ile bir motorun sürekli çalıştırılması devresinin aynısıdır. S1 butonu ile K1 açık kontağı birbirine paralel bağlıdır. Bu iki sinyal bir Veya kapısına bağlanır. Bu grup ile S0 stop anahtarı seri bağlıdır. Veya kapısı çıkışı ile S0 stop anahtarı Ve kapısına bağlanır.

Şekil 3.3: Yıldız üçgen devresinin birinci bloğu

13

14

S1

13

14

K1

A1

A2

K1

11

12

S0

R

Mp

1

2FuseF1

95

96

F1

KUMANDA DEVRESİ

Formülü K1 = S0. ( S1 + K1 )

1. BLOK

&0

0

0ANDVE

KAPISI

>=10

0

0ORVEYA

KAPISI

S0

S1K1

K1

Avrupa normu IEC

ANDVE

KAPISI

ORVEYA

KAPISI

S0

S1K1

Amerikan normu

K1

26

İkinci blokta zaman rölesine giden yolda K1 açık kontağı ve K3 kapalı kontağı seri bağlanmıştır. Kapalı kontaklar için İnvert ( değil ) kullanılır. Bu yüzden bu iki giriş Ve kapısı ile birleştirilir.

K2 çıkışı için de K1

açık kontağı K3 kapalı kontağı ve zaman rölesi kapalı kontağı seri bağlanmıştır. Bu üç giriş Ve kapısı ile birleştirilir.

Üçüncü blokta K2

kapalı kontağı ve zaman rölesi açık kontağı seri olduğundan Ve kapısına; K3 bunlara paralel olduğu için Veya kapısına, K1 tüm gruba seri olduğu için Ve kapısına giriş olarak çizilir.

Şekil 3.4: Yıldız üçgen devresinin ikinci bloğu

Şekil 3.5: Yıldız üçgen devresinin üçüncü bloğu

13

14

S1

13

14

K1

A1

A2

K1

11

12

S0

Mp

A1

A2

K2

21

22

K3

A1

A2

ZR

55

56

ZR

KUMANDA DEVRESİ

2. BLOKFormülleri : ZR = K1.K3 K2 = K1.K3.ZR

&0

0

0ANDVE

KAPISI

&0

0

0 0ANDVE

KAPISI1

1

1

K1

K3

K1

K3

ZR

ZR K2

ANDVE

KAPISI

K1

K3

ZR

ANDVE

KAPISIZR

K1

K3 K2

Avrupa normu IEC

Amerikan normu

27

Bu üç bloğu ilgili bağlantıları aynı yere gelecek şekilde birleştirdiğimizde Yıldız –

Üçgen yol verme devresinin lojik devre şeması ortaya çıkar.

Şekil 3.6 Bir motorun yıldız üçgen çalışmasına ait lojik devre şeması

Bu şemada ZR çıkışı zaman rölesi çıkışıdır. ZR açık ve kapalı kontakları ise zaman

gecikmeli açılan ve kapanan kontaklardır. ZR çıkışı konu başında verilen zaman gecikme devresine bağlanacaktır. 555 ile yapılan zaman rölesindeki rölenin açık ve kapalı kontakları devrede kullanılan ZR açık ve kapalı kontaklarıdır.

28





1

3


1

4 HD74LS11P 3 girişli And Ve kapısı

1

5 HD74LS04P İnvert ( DEĞİL ) kapısı

1


1 Deney Bordu 1 -

2 Kablo -

3 Güç Kaynağı 1

4 El Aletleri - -

Tablo 3.2: Araç gereç listesi

29


1 555 1

2 AC 188 / K PNP Transistor 4

3

Direnç 5 x 1K 1K5 1K2 12 K

8

4 Röle ( 5 Volt ) Kontak gerilimi 250 V AC

4

5 Start ve stop butonu 2

6 1N4001 Diyot 4

7 Kondansatör 1 µF 33 µF 0,15 µF

3

8 Potansiyometre 1 M Lineer 1

Tablo 3.3: Elektronik malzeme listesi

30


Şekil 3.7: Lojik devresinin bağlantı şeması

31

Şekil 3.7’ de lojik devrenin tüm bağlantıları gösterilmiştir. Çıkışlardan sonra tampon kullanılırsa röleler kumanda edilebilir. Röleler de 3 kontaktörü çalıştırdığında bir motorun Yıldız – Üçgen yol verme devresi tamamlanmış olur. Zaman rölesi olarak 555 entegresi ile yapılan bir devre kullanılmıştır. İstenilirse aynı görevi yapan başka devreler de kullanılabilir. Transistorlar PNP tipinde olup devrede AC 188 kullanılmıştır. Devre başına istenirse başlangıç reset devresi de ilave edilebilir. 3.5. Devrenin Çalışması

S1 start butonuna basıldığında ona bağlı Veya kapısı çıkışı aktif ( Lojik 1 ) aynı zamanda 1 numaralı Ve kapısı çıkışı dolayısıyla K1 çıkışı aktif olur. K1 çıkışına bağlı R1 rölesi çeker. K1 çıkışı aktif olunca K3 çıkışı 0 ( Lojik 0 ) olduğundan 2 numaralı Ve kapısı dolayısıyla ZR zaman rölesine enerji gider. 3 numaralı Ve kapısı da girişlerinden üçü de Lojik 1 olduğundan K2 çıkışını aktif yapar. K2 çıkışına bağlı R2 rölesi de çeker. Start butonuna basılan ilk anda K1 – K2 – ZR çıkışları aktif olur. Zaman rölesi saymaya başlar. K3 çıkışı ise sıfırdır. Güç devresinde R1 ve R2 rölelerinin çalıştırdığı kontaktörler motorun yıldız çalışmasını sağlar.

Zaman rölesi ayarlanan süre sonunda kapalı kontağını açar, açık kontağını kapatır. 3

numaralı Ve kapısı girişlerinden zaman rölesi kapalı kontağına bağlı uç sıfır olunca Ve kapısı çıkışı da sıfır olur. Bu da K2 çıkışını sıfır yapar.

4 numaralı Ve kapısı girişlerinden zaman rölesi girişi aktif ve K2 inverti girişi de aktif

olunca 4 numaralı Ve kapısı çıkışı aktif olur. Buradan aktif sinyal alan 2 numaralı Veya kapısı çıkışı da aktif olur. 5 numaralı Ve kapısı K1 girişinden ve 2 nolu Veya kapısı çıkışından aktif sinyal aldığından 5 numaralı Ve kapısı çıkışı aktif olur. Bu da K3 çıkışındaki R3 rölesinin çekmesine neden olur.

K3 çıkışı aktif olunca ZR zaman rölesi ve K2 çıkışı 0 olur. Güç devresinde R1 ile R3

rölelerinin kumanda ettiği kontaktörler çalışarak motor üçgen çalışmaya devam eder. Bu arada K1 ve K3 çıkışları mühürlemelerini Veya kapıları üzerinden yaptıklarından Stop butonuna basıncaya kadar motor üçgen çalışır.

S0 S1 ZR K1 K2 K3 AÇIKLAMALAR 1 0 0 0 0 0 Stop Durumu 1 1 1 1 1 0 Start butonuna basıldığında 1 0 1 1 1 0 Zaman rölesi sayıyor 1 0 0 1 0 1 Ayarlanan süre sonunda 0 0 0 0 0 0 Stop butonuna basıldığında

Tablo 3.4: Doğruluk tablosu

Doğruluk tablosunda butonlara basıldığında tüm çıkışların durumları gösterilmiştir.

32

Şekil 3.8: Lojik devrenin çalışması

Şekil 3.9: Motorun yıldız üçgen çalışması

33

Çalışma diyagramında start butonuna bastıktan sonra K1 – K2 ve zaman rölelerinin aktif olduğu bir süre sonra K2 ve zaman rölesinin devre dışı kaldığı K3 çıkışının aktif olduğu görülmektedir. Stop butonuna bastıktan sonra da tüm çıkışların sıfırlandığı anlaşılmaktadır.


ZR

Çıkış 1

1Çıkış 3

Çıkış 2

S1

Lojik Değer

0

0

0

1

1

1

Zaman

Stop

S0 1

0

0

0

1

Star

t

YILDIZ

ÜÇGEN

ZAMAN RÖLESİ

34

PERFORMANS TESTİ

UYGULAMALI PERFORMANS TESTI

Bu uygulamada sizden istenen bir motorun start stop ile mühürlemeli olarak

çalıştırılmasına ait lojik devreyi sadece Vedeğil ( NAND ) kapıları kullanarak yeniden tasarlamanızdır. Bunu yapabilmek için Ön bilgileri dikkatli bir şekilde inceleyiniz. Ardından lojik devreyi Vedeğil kapıları ile çiziniz.

Ön bilgi: Vedeğil kapısı ( NAND ) ile Ve kapısının ( AND ) oluşturulması: Vedeğil kapısının iki girişi birleştirilirse Değil ( İnvert ) kapısı elde

edilir.Vedeğil kapısının çıkışının bir defa Değili (İnvert ) alınırsa Ve kapısı elde edilir.

=&0

0

0ANDVE

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

Avrupa normu IEC

=ANDVE

kapısı

NANDVEDEĞİL

kapısı

Amerikan normu

NANDVEDEĞİL

kapısı

Şekil 4.1: Ve kapısının Vedeğil kapısı cinsinden eşleniği

Vedeğil kapısı ( NAND ) ile Veya kapısının ( OR ) oluşturulması:

Şekil 4.2: Veya kapısının Vedeğil kapısı cinsinden eşleniği

DEĞERLENDİRME

Çizdiğiniz yeni lojik devreyi cevap anahtarındaki çizim ile karşılaştırınız. Çiziminiz

doğru ise diğer konuya geçebilirsiniz. Çiziminizde hatalar var ise ön bilgileri tekrar inceleyiniz.

PERFORMANS TESTİ

35

UYGULAMA FAALİYETLERİ Uygulama Faaliyeti -1

Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz. İşlem Basamakları Öneriler

Bir motorun start stop butonu ile

mühürlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz.

Kumanda devresindeki çıkış elemanlarının aktif olma şartlarını tespit ediniz.

Bu şartları sağlayacak lojik kapı sayısını tespit ediniz.

Uygun lojik devre şemasını çiziniz. Devre için gerekli elemanları temin

ediniz.

Seçtiğiniz elemanları bord üzerine yerleştiriniz.

Devre bağlantılarını yapınız.

Devreye enerji vererek çalıştırınız.

Elemanların birbirine göre seri veya

paralel bağlantılarına dikkat ediniz.

Stop butonunun normalde kapalı bir buton olduğunu unutmayınız.

Kaç çeşit kapı kullanacağınıza

dikkat ediniz. Modüldeki şemayı

geliştirebilirsiniz. Elinizdeki malzemeye göre

devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz. Örneğin stop butonunuz yoksa açık buton kullanıp çıkışına invert ( tersleyici ) bağlayabilirsiniz.

Elemanları bord üzerine bağlantıları en rahat olacak şekilde yerleştiriniz. Bord üzerinde + ve – girişleri atlamalar yapıp tüm borda ulaşmasını sağlayınız.

Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND – 14 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz.

Çalışma koşullarının sağlandığını kontrol ediniz.

UYGULAMA FAALİYETİLERİ

36

Uygulama Faaliyeti - 2

Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz İşlem Basamakları Öneriler

Bir motorun ileri geri elektriksel

kilitlemeli olarak çalıştırılmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz.



Uygun lojik devre şemasını çiziniz.

Devre için gerekli elemanları temin ediniz.

Seçtiğiniz elemanları bord üzerine

yerleştiriniz.



Elektriksel kilitlemenin prensibine

dikkat ediniz.

Butonlara basıldığında hangi çıkış elemanı aktif oluyor inceleyiniz.


dikkat ediniz. Devrenin çok karışık olmaması için en az sayıda kapı kullanmalısınız.

Modüldeki lojik devreyi inceleyiniz. Sadece kilitlemeli sistem devresini kullanabilirsiniz.

Elinizdeki malzemeye göre devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz.


Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND – 14 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz.


37

Uygulamalar Faaliyeti - 3

Entegre ve malzeme listesindeki elemanları temin ederek lojik devre şemasındaki devreyi aşağıdaki işlem basamaklarına göre kurunuz İşlem Basamakları Öneriler

Bir motorun yıldız üçgen

çalışmasına ait kumanda ve güç şemasını çiziniz.



Zaman rölesi olarak nasıl bir elektronik devre kullanacağınızı tespit ediniz.

Uygun lojik devre şemasını çiziniz.

Devre için gerekli elemanları temin ediniz.

Seçtiğiniz elemanları bord üzerine

yerleştiriniz.



Bu yol verme yönteminde motorun

önce yıldız sonra üçgen çalışması gerektiğini unutmayınız. Motorun yıldız ve üçgen çalışması için gerekli bağlantıları inceleyiniz.

Butonlara basıldığında hangi çıkış elemanı aktif oluyor inceleyiniz.


dikkat ediniz. Devrenin çok karışık olmaması için en az sayıda kapı kullanılmalısınız.

Modüldeki 555 ile kurulan devre düzgün olarak çalıştığından kullanabilirsiniz.

Modüldeki lojik devreyi

inceleyiniz. Devreye Başlangıç reset devresi ekleyebilirsiniz.

Elinizdeki malzemeye göre devrenizde değişiklikler yapabilirsiniz.


Devre kurulması kısmındaki bağlantı şemasını kullanabilirsiniz. Bağlantıları yerinden çıkmayacak şekilde yapınız. Entegre beslemelerini unutmayınız. ( 7 GND – 14 Vcc ) Devre elemanlarının ayakuçlarını kataloglardan kontrol ediniz.


38


ÖLÇME SORULARI A- Çoktan Seçmeli Sorular

Aşağıdaki sorulardan doğru cevabı seçerek işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki kapılardan hangisi kumanda devresinde seri bağlı elemanlar için kullanılır?

A) B) C) D) 2. Veya kapısı kumanda devresinde nasıl bağlı elemanlar için kullanılır?

A) Seri B) Yıldız C) Paralel D) Üçgen 3. Aşağıdakilerden hangisi bu devrede mühürleme işlemini gerçekleştirir?

A) Start butonuna iki defa basmak C) Ve kapısı girişine direnç bağlamak B) Start butonuna direnç bağlamak D) Çıkıştan Veya kapısına giriş vermek

4. Lojik devrede stop butonuna basınca aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) Ve kapısı girişlerinden biri lojik 0 olur. c) Ve kapısı çıkışı lojik 0 olur. B) Veya kapısı çıkışı lojik 1 olur. d) Röle bırakır.

5. Aşağıdakilerden hangisi lojik devre çıkışına tampon bağlama nedenidir? A) Çıkışın lojik 0 olabilmesi için B) Entegre çıkış geriliminin röleyi çalıştırabilmesi için C) Giriş elemanlarının direncini düşürmek için D) Led bağlarken ön direnç oluşturmak için

6. Stop butonu yerine start butonu kullanılırsa devrede nasıl bir değişiklik yapılmalıdır? A) Hiçbir değişikliğe gerek kalmaz. C) Çıkışa İnvert bağlanır. B) Stop butonu çıkışına İnvert bağlanır. D) Çıkışa tampon bağlanmaz

7. Yıldız üçgen yol verme devresinde yıldız çalışmayı sağlayan çıkış aşağıdakilerden hangisidir?

A) K1 B) K2 C) K3 D) ZR 8. Yıldız üçgen yol verme devresinde üçgen çalışmayı sağlayan çıkış aşağıdakilerden

hangisidir? A) K1 B) K2 C) K3 D) ZR 9. Aşağıdaki çıkışlardan hangisi tüm çalışma boyunca aktiftir? A) K1 B) K2 C) K3 D) ZR 10. Aşağıdaki çıkış gruplarından hangisi motor üçgen çalıştığında aktiftir?

A) K1 – K2 B) K2 – K3 C) K1 – K3 D) K1 – ZR 11. Motorun yıldız çalışma süresini aşağıdakilerden hangisi belirler? A) K1 B) K2 C) K3 D) ZR 12. Yıldız ve üçgen çalışmada mühürleme görevini hangi kapılar yapar?


39

A) Ve ( AND ) B) 3 girişli VE ( AND ) C) Veya ( OR ) D) Tampon

13. Yıldız üçgen çalışma devresinde motor önce …….. çalışır. A) Yıldız B) Hızlı C) Yavaş D) Üçgen

14. Zaman rölesi …….. çıkışından aktif sinyal alarak çalışır. A) K1 B) K2 C) K3 d) S0

15. Zaman rölesi ……. durur. A) Stop butonuna basınca C) ZR çıkışı aktif olduğunda B) K2 çıkışı aktif olduğunda D) K3 çıkışı aktif olduğunda

16. Devrede zaman ayarını …… yapar. A) Veya Kapısı B) 555 entegresi C) Ve Kapısı D) Tampon B- Doğru-Yanlış Cevaplı Sorular

Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.

1. Elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresinde iki çıkış aynı anda Lojik 1 olamaz.

2. Devrede S1 butonuna basınca Çıkış 2 Lojik 1 olur. 3. Devrede S0 butonuna basınca Çıkışlar Lojik 1 olur. 4. Çıkışlardan biri aktif iken diğer çıkışı aktif hale getirmek için önce stop butonuna

basmak gerekir. 5. Kilitlemeli sistemde kilitleme işlemini aktif olan çıkıştan alınan sinyalin tersi sağlar. 6. Çıkış 1 Lojik 1 ( aktif ) iken S2 butonuna basarsak Çıkış 2 Lojik 1 olur. 7. Mühürleme işlemi Veya kapısı ile gerçekleştirilir. 8. Başlangıç reset devresinde Veya kapısı kullanılır. 9. Başlangıç reset devresi devrenin dış etkenlerden etkilenmemesini sağlar. 10. Tampon ( Buffer ) çıkış sinyallerini zayıflatır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı gözden geçiriniz. Yanlış cevaplarınız varsa öğrenim faaliyetinin ilgili

bölümüne dönerek eksiklerinizi tamamlayınız.

40

MODÜL DEĞERLENDİRME

PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Modülde adı geçen kumanda devrelerinin çalışma biçimlerini incelediniz mi?

2 Çıkış elemanlarının aktif olma koşullarını tespit ettiniz mi?

3 Lojik devrelerde hangi kapı entegrelerini kullanacağınızı ve kaç tane olacağını tespit ettinizmi?

4 Lojik devre çizimlerini yaptınız mı?

5 Devreler için gerekli araç gereç ve malzemeleri temin ettiniz mi?

6 Devre elemanlarını bord üzerine en uygun şekilde yerleştirdiniz mi?

7 Bağlantıları devrenize göre yaptınız mı?

8 Lojik devreleri kurduktan sonra bağlantıları kontrol ettiniz mi?

9 Devrelere enerji verip çalıştırdınız mı?

10 Kurduğunuz lojik devrelerde istenilen çalışma biçimlerini gördünüz mü?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda hayır cevabınız varsa ilgili konuyu tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları

uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

41

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 UYGULAMALI PERFORMANS TESTİ CEVAP ANAHTARI

A- Çoktan Seçmeli Sorular

Sorular Cevaplar Sorular Cevaplar 1 A 11 D 2 C 12 C 3 D 13 A 4 B 14 A 5 B 15 D 6 B 16 B 7 B 8 C 9 A

10 C

CEVAP ANAHTARLARI

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

&0

0

0NANDVEDEĞİL

kapısı

S1

S2

Q

Q

Avrupa normu IEC

NANDVEDEĞİL

kapısı

NANDVEDEĞİL

kapısı

NANDVEDEĞİL

kapısı

Amerikan normu

NANDVEDEĞİL

kapısı

NANDVEDEĞİL

kapısı

Q

Q

S2

S1

42

B- Doğru- Yanlış Cevaplı Sorular

Sorular Cevaplar 1 DOĞRU 2 YANLIŞ 3 YANLIŞ 4 DOĞRU 5 DOĞRU 6 YANLIŞ 7 DOĞRU 8 YANLIŞ 9 DOĞRU

10 YANLIŞ

43

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

1. Basılı Yayınlar

ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Ankara, 2004 ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri 1, Bursa, 2001 Elektronik eleman ve entegre katalogları

2. İnternet Siteleri http://www.cirrus.com/ http://www.cypress.com/portal/server.pt http://www.freescale.com http://www.national.com/ http://www.semiconductors.philips.com/ http://www.onsemi.com/ http://www.vishay.com/

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

44

KAYNAKLAR 1. ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri ve PLC, Ankara, 2004 2. ÇETİN Recep, İleri Kumanda Teknikleri 2, Ankara, 2004 3. KARA Ali Rıza, İleri Kumanda Teknikleri, İstanbul, 2000 4. ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri - 1 - PLC, Bursa, 2001 5. ÖZDEMİR Ali, Sayısal Dijital Elektronik İleri Kumanda Teknikleri ve

PLC,

KAYNAKLAR

lojik uygulamalar -4 - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/lojik...

Documents