logistika skripta lektorisana

ŠPEDITERSKO – AGENCIJSKI I CARINSKI TEHNIČAR ; LOGISTIKA

PRVI DIO

POJAM LOGISTIKE

6


1. POJAM LOGISTIKE

Svaki autor navodi svoju definiciju za pojam logistike. Navešćemo ih nekoliko :

Logistika je djelatnost koja se bavi snadbijevanjem prostora i vremena uz najmanje troškove. U savremenim uslovima se najčešće koristi za označavanje poslovne funkcije i naučne discipline koja se bavi koordinacijom svih kretanja materijala, proizvoda i robe u fizičkom, informacionom i organizacionom pogledu.

Logistika obuhvata aktivnosti u vezi planiranja i kontrole tokova materijala u odnosu na primjenu informatičke i komunikacione tehnologije u organizaciji javnog ili privatnog sektora. Uopšteno govoreći njena misija je da obezbjedi tokove materijala, odnosno količine materijala na pravo mjesto u pravo vrijeme.Uopšteno govoreći, aktivnosti uključene u logistički sistem su :

1. fizička distribucija2. transport3. upravljanje materijalom

Da bi bolje shvatili pojam logistike neophodno je objasniti i istorijski razvoj i naziv pojma logistike.Pojam logistika, naučna i nastavna disciplina, potiče od grčke riječi logistikos što znači vješt i iskusan u procjeni svih elemenata potrebnih za donošenje optimalnih strateških i taktičkih odluka. Posebno se odnosi na strategiju smještaja i obezbjeđivanja vojske i vojnih formacija na terenu. Vojna logistika obuhvata transport, smještaj, i obezbjeđivanje trupa, kao i transport, skladištenje i održavanje vojne robe i tehnike.

Zahvaljujući razvoju informatiče tehnologije, vojna logistika je tokom korejskog i vijetnamskog rata dosegla vrlo visoke domete. To je privuklo pažnju naučnika i privrednika, koji su se bavili problemima upravljanja (menadžmenta), pa su htjeli primijeniti logistiku na područje proizvodnje i tržišta.

7


Vojna logistika je utemeljena na političko- vojnim kriterijumima. Za poslovnu logistiku važe ekonomski, tehnički, pravni, tržišni i drugi kriterijumi. Za razliku od vojne logistike, koja se odnosi na aktivnosti oko transporta i smještaja vojne robe i trupa, kao i održavanja opreme, poslovna logistika se odnosi samo na aktivnosti koje su u vezi premještanja robe. Održavanje postrojenja i opreme nije uključeno u logističke aktivnosti.

2. FAKTORI RAZVOJA LOGISTIKE

Evolucija logističkih integracija karakteriše se povećanjem nivoa integracija i ovaj trend je zastupljen od 1960. godine, a u cilju povećane produktivnosti u budućim razvojnim vremenima.

Jedino sa korišćenjem modernih informatičkih i komunikacionih tehnologija, pretpostavka razvoja logistike postaje moguća. Oni odgovaraju sa informacionim menadžmentom i kontrolom informacija, finansijama i tokovima roba a prave mogućnost za nove nivoe proizvodnje i distribucije. Korak po korak, i u skladu sa poboljšanjima u informacionim i komunikacionim tehnologijama moguće je proizvodne linije integrisati u logističke sisteme i lanac opsluživanja : na vrijeme obezbijediti sirovine i komponente i efektivno organizovati distribuciju i marketing. Procej je prikazan grafički na donjoj slici.

Slika 1 – razvoj logistike od 1960. do 2000. godine

8


Fizička distribucija je zajednički termin za mnoge aktivnosti uključene u kretanju i transportu roba od proizvodnih centara do mjesta za prodaju i potrošnju. Ona mora obezbjediti mobilnost zahtijevanu u lancu opsluživanja u cjelini.

Fizička distribucija uključuje sve funkcije transporta i manipulisanja teretima u različitim transportnim sistemima (vodnim, vazdušnim, kopnenim, cijevnim), operacije tranzita, prekrcaja i skladištenja, trgovinu, kanale prodaje i principe prodaje.

Sve navedene aktivnosti mogu biti obuhvaćene kroz nivo menadžmenta, potražnju i menadžment sirovina.

Menadžment sirovina razmatra sve aktivnosti koje se odnose na proizvodnju roba u svim fazama njihove proizvodnje. To uključuje proizvodnju i marketing aktivnosti : planiranje proizvodnje, predviđanje potražnje, upravljanje zalihama i prodajom. Menadžment sirovina mora obezbjediti potrebe da lanac opsluživanja bude široko postavljen kao dio finalne proizvodnje i sirovina uključujući pakovanje (za transport i prodaju), uslovljeno reciklažom svih potrošenih roba. Sve ove aktivnosti mogu se obuhvatiti u potražnji za fizičkom distribucijom.

Činioci koji su uticali na brz razvoj logistike su :a) globalizacija i koncentracija privrednih aktivnostib) davanje međunarodnog značaja proizvodnji i trgovinic) ubrzan rast i razvoj naučnih otkrića u svim naučnim područjimad) implementacija načela ekonomije obima e) jačanje konkurencijef) ubrzan razvoj i modernizacija saobraćajne infrastrukture i

transportnih tehnologijag) razvoj i afirmacija robno-transportnih, robno-trgovačkih i

logističkih centara, različitih terminala i slobodnih zonah) povećanje kupovne moći stanovništva visoko razvijenih i

srednje razvijenih zemaljai) jačanje EU u velikim razmjeramaj) ubrzani proces privatizacije i liberalizacije privrednih sektora i

pojedinih privrednih djelatnosti k) jačanje demokratije

9


3. ULOGA LOGISTIKE

Logistika je jedna od najznačajnijih aktivnosti u modernom društvu. Na primjer u SAD 1997. godine, potrošeno je 862 milijarde dolara na logističke aktivnosti, što predstavlja 11% od ukupnog BDP-a Sjedinjenih Američkih Država (Bruto društvenog proizvoda). Ovi troškovi su bili veći od zajedničke potrošnje SAD na administrativne troškove Vlade u socijalnoj bezbjednosti, zdravstvenom servisu i odbrani.

Tabela 1 – logistički troškovi u Evropskoj Uniji – procenat od BDP-a

Na osnovu sličnih zapažanja može se konstatovati da su logistički troškovi pristupni svugdje. Tako na primjer, članice NAFTA (North America Free Trade Agreement) i zemlje EU (Evropske Unije) odvajaju sličan procenat troškova na logistiku od ukupnog BDP-a, što se može vidjeti u tabeli koja slijedi.

Na dolje prikazanim slikama vidi se međusobna povezanost između logističkih troškova i dvije veoma važne komponente distribucije tereta, transporta i skladištenja. Na osnovu rasta obima i frekvenciji pošiljki (tereta ili roba) u odnosu na ekonomiju obima ili broja skladišta neophodno je uspostaviti balans između transportnih troškova i skladištenja. Ova funkcija je različita za mnoge transportne sisteme i zavisi od prirode distribucije tereta i roba. Postoji prelomna tačka najnižnih logističkih troškova uključujući optimalnu veličinu pošiljke i broj skladišta za specifični teretni distributivni sistem.

10


Slika 2 – grafik trendova ukupnih logističkih troškova

Sve operativne aktivnosti u odnosu na logistiku imaju cilj da obezbijede zadovoljavajuću potražnju, što bi sa jedne strane bilo usmjereno na proizvođača ili na obezbjeđenje dovoljnih skladišnih zaliha. Postoje glavne kategorije logističkih distribucija i to : a) transportb) menadžment zalihac) procesuiranje porudžbina

Slika 3 – logističke operacije

11


4. POSLOVNA LOGISTIKA

Mnogi stručnjaci iz oblasti logistike, pojam poslovne logistike definišu na različite načine. Evo nekoliko definicija.

- Poslovna logistika predstavlja sistem rukovođenja i uvida u tokove predmeta rada od njihovog izvora do korisnika, odnosno od nabavke sirovine do isporuke gotovih proivoda.

- Poslovna logistika obuhvata proces planiranja, implementacije i provjere uspješnosti stvarnog toka i skladištenja robe, usluga i odgovarajućih informacija od mjesta polaska do mjesta potrošnje, a sve u skladu sa zahtjevima kupaca.

- Pod poslovnom logistikom se, takođe, podrazumijevaju ukupne aktivnosti u postavljanju, osiguranju i poboljšanju raspoloživosti svih osoba i sredstava, koja su pretpostavka, prateća pomoć ili osiguranje za tokove unutar jednog sistema.

Na osnovu navedenog, pod poslovnom logistikom se podrazumijeva sistemni pristup upravljanja i kontrole fizičkog toka materijalnih dobara i potrebnih informacija, koje preduzeće šalje na tržište i prima sa tržišta.

Ono što je zajedničko svim ovim aktivnostima je težnja da se mjesto izvora robe što efikasnije poveže sa tačkom njenje isporuke potrošačima. Ona sadrži :1. naručivanje2. upravljanje skladištem3. upravljanje zalihama4. manipulaciju sa robom5. spoljašnji i unutrašnji transport6. informacioni logistički sistem

Poslovna logistika može udovoljiti zadacima koji se pred nju postavljaju, ukoliko se logističke aktivnosti temelje na sljedećim načelima :a) kvalitetan proizvodb) na pravo mjesto

12


c) u odgovarajuće vrijemed) uz najniže troškove

5. ULOGA LOGISTIKE SA ASPKTA MARKETINGA I RACIONALIZACIJE

5.1. POJAM MARKETINGA

Pod marketingom podrazumijevamo određenu poslovnu koncepciju usmjerenu na utvrđivanje potreba sadašnjih i potencijalnih kupaca na osnovu kojih se kreira proizvod ili usluga, a zatim se vrši organizovan napor da se taj proizvod ili usluga dovede do potrošača i da se utiče na potrošača da ga prihvati kao adekvatnog za zadovoljenje svoje potrebe i da ga kupe.

Marketing posmatramo kao organizacioni mehanizam koji omogućava uspješno prilagođavanje firmi ekonomskom, socijalnom i kulturnom, proizvodnom i tehnološkom okruženju, kao i prilagođavanje tog okruženja ciljevima ekonomske strukture.

Slika 4 – povezanost logistike i marketinga

13


Postoji veliki broj definicija marketinga u našoj i stranoj literaturi. Evo nekoliko definicija :

- Marketing obavlja poslovne aktivnosti koje obezbjeđuju tok roba i usluga od proizvođača do potrošača i korisnika.

- Marketing je funkcija koja u prvom redu definiše : a) šta će biti proizvod ili uslugab) kako će to biti prezentovano, promovisano i distribuirano

potrošaču i održano da im to bude upotrebljivoc) kako će biti vrednovano (koja će biti cijena?)

- Marketing je ukupni sistem međusobno povezanih aktivnosti, koji ima za cilj da se planira, odredi cijena, promoviše i distribuira proizvod ili usluge u skladu sa željama sadašnijh i potencijalnih kupaca.

- Marketing je analiziranje, organizovanje i planiranje, kao i kontrola elemenata marketinga orijentisanih prema kupcima, politika i aktivnosti koje su usmjerene na zadovoljenje potreba i želja odabrane grupe kupaca uz odgovarajući profil.

Obzirom na veliki broj funkcija koje ima marketing : iskazivanje, nabavka, odlučivanje, planiranje, razvoj proizvoda, prodaja, distribucija itd, izgradnja i funkcionisanje marketing sistema je vrlo složena. Marketing je rezultat organizacione evolucije preduzeća i predstavlja organizacionu formu, koja na najbolji način povezuje i usklađuje djelovanje tržišta i planiranje u poslovnoj politici preduzeća.

5.2. POJAM RACIONALNOSTI

Ekonomija kao nauka izučava probleme racionalnog i efikasnog korišćenja ograničenja proizvodnih resursa ili upravljanja njima sa ciljem maksimalnog zadovoljenja neograničenih ljudskih potreba. Ona objašnjava na koji način društvo sa ograničenim (deficitarnim) resursima uspješno rješava – šta, kako i za koga proizvoditi, odnosno koje robe i usluge moraju biti proizvedene i u kojoj količini, na koji način ih treba proizvesti i kome su namijenjene.

14


Slika 5 – odnos resursa i potreba

Definicija ekonimje se izvodi iz osnovne suprotnosti ekonomske stvarnosti koji postoji između faktički neograničenih ljudskih potreba za robama i uslugama i ograničenih prirodnih resursa (izvora). U tom smislu logistika proučava razne oblike racionalnog ljudskog ponašanja, kao odnos između ciljeva i oskudnih sredstava koja imaju alternativne upotrebe.

Suština logistike je u analizi racionalnog izbora kojim ljudi nastoje da maksimiziraju svoju korisnost. Drugim riječima, suština logistike i ekonomije je u racionalnom izboru alternativnih upotreba ograničenih resursa koji vrše ekonomski subjekti da bi zadovoljili svoje neograničene potrebe. Donošenje odluka iziskuje uspostavljanje supstitutivnog odnosa između ciljeva. Realizacija, bilo kojeg cilja, zahtjeva kompromis, jer ima za cijenu odricanje od dostizanja nekih drugih ciljeva.

Racionalni izbor proizvođača se razlikuje od racionalnog izbora potrošača. Racionalni izbor proizvođača se ostvaruje na osnovu proizvodnih mogućnosti, a racionalni izbor potrošača na osnovu indigerencije. U vezi sa tim neophodno je razlikovati alternativne troškove proizvođača, koji stalno rastu na krivoj proizvodnih mogućnosti, od alternativnih troškova potrošača, koji stalno opadaju na krivoj indiferencije.

15


Slika 6 – grafik krive proizvodnih mogućnosti

Iz krive proizvodnih mogućnosti vidi se da proizvođač, krećući se sa lijeva na desno mora za svaku dodatnu jedinicu proizvodnje prvog dobra X, žrtvovati sve veću količinu proizvodnje drugog dobra Y. Obratno, iz krive indiferencije (potrošača) vidi se da potrošač, krećući se, takođe, sa lijeva u desno, mora za svaku dodatnu jedinicu potrošnje prvog dobra X žrtvovati sve manju količinu drugog dobra Y.

16


DRUGI DIO

ELEMENTI LOGISTIČKOG

SISTEMA

17


1. LOGISTIČKI SISTEM

Pod logističkim sistemom podrazumijeva se, u najširem smislu, prostorno-vremenska transformacija dobara i potrebnih informacija u procesu reprodukcije. Pod logističkim procesima se podrazumijevaju poslovi i zadaci, od kojih zavisi realizacija logističkih usluga. Logistički sistem je, jedan od podsistema preduzeća (proizvodnja, nabavka, prodaja, istraživanje, razvoj, marketing i drugo).

Osnovna funkcija logističkog sistema je prostorno-vremenska transformacija dobara, koja se odvija u procesima :

Transporta, pregrupisanja i skladištenja, gdje su bitni procesi tokova dobara

Pakovanja i označavanja, gdje su bitni procesi pomaganja tokova dobara

Dostavljanja i obrada naloga, gdje su bitni procesi tokova informacija

Nesmetano cirkulisanje dobara, između tačke izvora robe i tačke isporuke, pretpostavlja odgovarajuću razmjenu informacija između učesnika u logističkom sistemu. Za logistički kompleks je karakteristična povezanost procesa kretanja (transport) i procesa zadržavanja (skladištenje).

To se može grafički prikazati pomoću mreže u kojoj su sve karike međusobno povezane. Tom mrežom, osim robe, putuju ljudi i informacije. Na pojedinim karikama mreže, roba se često zadržava, da bi se nakon toga nastavila kretati do svog odredišta, to jest mjesta isporuke. Različito postavljenje karike u mreži predstavljaju i različite mogućnosti kretanja robe od tačke preuzimanja do tačke isporuke. U tački preuzimanja, roba se prima od proizvođaća, priprema za transport i distribuciju. Nakon transporta u tački isporuke, isporučuje se kupcu (potrošaču).

Slika 7 – mreža distribucije

18


2.STRUKTURA LOGISTIČKOG SISTEMA

Zavisno od toga, kako se roba kreće mrežom, razlikuje se i struktura logističkog sistema, koja može biti :

Jednostepena Višestepena Kombinovana

2.1. JEDNOSTEPENI LOGISTIČKI SISTEM

Jednostepeni logistički sistem, karakterističan je po tome, što su tačke preuzimanja robe od proizvođača i tačka isporuke potrošačima ili korisnicima, direktno povezane. Roba se kreće direktno po mreži bez zadržavanja i dodatnih procesa skladištenja, sortiranja, ponovnog pakovanja i drugo.

Slika 8 – jednostepeni sistem1

Ovaj se sistem primjenjuje kada se roba šalje kupcima bez potrebnih usputnih zadržavanja. Jednostepeni logistički sistem ima prednost u odnosu na ostala dva sistema, jer kod njega prostor i vrijeme premošćuju direktnim tokom robe, što se pozitivno odražava na troškove distribucije (o kojima će biti više riječi u narednim poglavljima).

2.2. VIŠESTEPENI LOGISTIČKI SISTEM

Višestepeni logistički sistem je karakterističan po isprekidanom toku robe, od tačke preuzimanja kod proizvođača do tačke isporuke potrošačima. Kod ovih sistema, tok robe se prekida u najmanje jednoj tački. Najčešći razlozi prekidanja toka su potrebe pregrupisanja robe u manje ili veće količinske jedinice.

1 Točka - tačka

19


Slika 9 – višestepeni sistem

U prvom slučaju, roba, u tačku prekida dolazi u velikim količinama. Nakon određenog pregrupisanja napušta je u malim količinama. U drugom slučaju, tačka prekida je tačka koncentracije. Roba, do tačke prekida dolazi u manjim količinama. Tu se sakuplja, sortira i pakuje u veće količinske jedinice i upućuje na tačke isporuke.

Ovaj se sistem primjenjuje kada robu nije moguće isporučiti bez dodatnih logističkih procesa (sortiranje, ponovno pakovanje, grupisanje i slično) na tačkama zadržavanja. Primjena ovog sistema, posebno dolazi do izražaja pri otkupu poljoprivrednih proizvoda i obezbjeđivanju regionalnih tržišta sa velikim količinama robe široke potrošnje.

2.3. KOMBINOVANI LOGISTIČKI SISTEM

Kombinovani logistički sistem karakteriše mogućnost direktnog i indirektnog kretanja robe od tačke preuzimanja od proizvođača do tačke isporuke potrošačima. Naime, jedan dio robe se kreće direktno bez zadržavanja do tačke isporuke, a drugi dio se privremeno

20


zadržava u tački prekida, da bi se nakon određenog pregrupisanja nastavio kretati do tačaka isporuke.

Slika 10 – kombinovani sistem

3. PODRUČJE PRIMJENE LOGISTIČKOG SISTEMA

Prema koncepciji, tzv. sistemne logističke teorije, postoje tri sistemna logistička kompleksa, i to :

Mikro- logistički sistem Meta- logistički sistem Makro- logistički sistem

Slika 11 – šematski prikaz podjele logističkih sistema2

2 Sustav – sistem, poduzeće - preduzeće

21


3.1. MIKRO – LOGISTIČKI SISTEM

Mikro – logistički sistem preduzeća, ima zadatak da osigura prevoz, skladištenje i isporuku robe i materijala i, za to, odgovarajuće komunikacione veze i informacije između preduzeća.

Elementi mikro – logističkog sistema su : skladišta, transport, distribuciona mjesta i centri za upravljanje mikro - logističkim procesima. Mikro – logistički sistem ima unutrašnju organizacionu politiku. Djeluje u pravnim granicama preduzeća. Sistemi mikro – logistike mogu se razlikovati prema zadacima i ciljevima organizacija u kojima djeluju. S obzirom na te ciljeve, razlikuje se logistika preduzeća (poslovna logistika), vojna logistika, bolnička logistika i slično.

Logistika preduzeća ili poslovna logistika se može raščlaniti prema zadacima preduzeća u procesu reprodukcije na : industrijsku, trgovačku, uslužnu logistiku i logistiku ostalih preduzeća. Kod industrijske logistike, neophodno je praviti razliku između logistike u pogonu i među pogonima, a kod trgovačke logistike, između logistike nabavke i logistike distribucije.

Mikro – logistikom preduzeća se osigurava da svaki dio preduzeća bude na vrijeme i uz minimalne troškove obezbjeđen potrebnim predmetima rada (materijali, sirovine, djelovi, poluproizvodi i slično) i informacijama.

3.2. META – LOGISTIČKI SISTEM

Meta – logistički sistemi su, zapravo. Interorganizaciona politika koja prelazi pravne granice preduzeća. Karakteristični su po kooperativnim odnosima između preduzeća koja učestvuju u premještanju dobara.

Jedan meta – logistički sistem ne obuhvata cijeli transport robe u jednoj nacionalnoj privredi, kao ni transportne sposobnosti samo jednog preduzeća, već promet niza preduzeća koja rade u jednom marketinškom kanalu. Ti se sistemi mogu međusobno razlikovati prema vrsti preduzeća koja sarađuju pri obavljanju logističkih zadataka. Saradnja može biti horizontalna, to jest saradnja između preduzeća koja obavljaju usluge na istom nivou logističkih kanala (na

22


primjer između špediterskih preduzeća) i vertikalna saradnja, to jest saradnja između preduzeća na različitim nivoima logističkog kanala (na primjer između proizvođača, transportera, špeditera i potrošača).

Tako je moguća saradnja između specijalizoivanih regionalnih špeditera (na primjer zajednička otprema pošiljki), transportnih preduzeća i različitih vrsta prevoza ili između iste vrste prevoza (na primjer zajedničke radionice za servis vozila, saradnja pri formiranju zajedničkog transportnog lanca), distributivnih centara, proizvodnje i trgovine, kao i između špediterskih i transportnih preduzeća. Opseg i intenzitet saradnje zavisi od udjela pojedinih učesnika, koji učestvuju u ukupnim robnim tokovima logističkog lanca.

Prema tome, putem saradnje se vrši podjela rada u logističkom kanalu, što uslovljava niz prednosti za svako od preduzeća koje u njoj učestvuju.

Prednosti saradnje koje se ostvaruju u logističkom kanalu, za pojedine učesnike, ispoljava se kroz :

Smanjenje pojedinih poslova i zadataka u logističkom kanalu (na primjer može se smanjiti obim skladištenja za isti proizvod na više nivoa logističkog kanala)

Racionalnije korišćenje transportnih sredstava i opreme, kao i otklanjanje uskih grla u logističkom kanalu

Ubrzavanje robnog toka i povećanje kvaliteta logističkih usluga (na primjer ubrzanje robnog toka može se postići kroz formiranje transportnog lanca i usklađivanja informacionih tokova, a bolji kvalitet logističkih usluga se postiže uključivanjem logističkih usluga, tj. boljim servisom opsluživanja).

3.3. MAKRO – LOGISTIČKI SISTEM

Makro – logistički sistem obuhvata mikro i meta – logistički sistem u jedan jedinstven sistem, koji predstavlja jedan podsistem privrede neke zemlje. Kriterijum za izbor i objedinjavanje logističkih elemenata u makro – logistički sistem je njihovo učestvovanje u akcijama koje doprinose prostornom savladavanju i vremenskom skraćivanju premještanja predmeta rada u procesu reprodukcije.

23


Logističke aktivnosti počinju (saradnja sa dobavljačima) i završavaju, van preduzeća (kroz odnose sa kupcima preko kojih se vrši plasman proizvoda na tržište). Makro – logističkim sistemom, obuhvaćene su, ne samo sve logističke akcije preduzeća u zemlji, već i one iz međunarodne razmjene dobara.

Razvoj računarske (kompjuterske) tehnologije omogućio je povezivanje i usklađivanje prevoza robe putem integralnog transporta i to unutar zemlje i prema inostranstvu. Prema tome makro – logistički sistem čini neposredna okolina u kojoj se nalaze mikro – logistički i meta – logistički sistemi.

4. SADRŽAJ LOGISTIČKIH ZADATAKA I POSLOVA

Logistički kompleks se može razgraničiti kao što je prikazano na donjoj slici, prema sadržaju logističkih zadataka i poslova na :

Sistem dostavljanja i obrade narudžbi Transportni sistem Sistem skladištenja Sistem upravljanja zalihama Sistem pakovanja

Slika 12 – podjela logističkog sistema

24


Ulazne podatke (input) logističkog sistema predstavljaju ulaganja u logističke procese, a izlazne podatke (output) logistički učinci i logističke usluge.

Za uspješno obavljanje logističkih poslova i zadataka uz kvalitetne stručne kadrove neophodan je dobar informacioni sistem. Informacioni sistem ima zadatak da predstavlja funkcionalnu vezu između elemenata potražnje i nosioca distribucije u cilju približavanja proizvoda kupcima.

Informacije se razmjenjuju prije, za vrijeme i nakon toka dobara, one ga izazivaju, prate i objašnjavaju, kontrolišu i slijede, te potvrđuju ili ukazuju na greške. Zato su tokovi informacija, takođe, logistički procesi.

25


TREĆI DIO

LOGISTIČKI PODSISTEMI

26


1. LOGISTIKA NABAVKE

Rad i uspjeh svake firme zavise od nabavke sirovina, materijala, roba, usluga, opreme i slično, od dobavljača. Pri tome su bitni cijena, kvalitet, tačnost i uslovi isporuke, način plaćanja, servis, visok obrt ulaznih zaliha, transakcioni troškovi nabavke i slično. Sa tim u vezi se sve više izračunava logistika nabavke (ili «na ulazu»), koja podrazumijeva nekoliko osnovnih aktivnosti kao što su :

planiranje dostava prijem kontrola kvaliteta i kvantiteta reklamacije skladištenje i čuvanje i davanje u proizvodnju

Osnovne funkcije odjeljenja nabavke su : definisanje potreba obračun potrebnih finansijskih sredstava izbor dobavljača zaključenje ugovora i kontrola njihove realizacije mjere u slučaju narušavanja uslova isporuke (reklamacije) prijem poručenih resursa i provjera pravovremenog i kvalitetnog

snabdijevanja proizvodnje

Pod kupovinom se podrazumijeva izdvajanje finansijskih sredstava za razne nabavke kojima se preko troškova poslovanja bitno utiče na ukupan prihod i profit preduzeća.

Kupovina je značajna za firmu zbog troškovne efikasnosti i operativne efektivnosti. Efikasnost je odnos između ostvarenih rezultata i utrošenih sredstava i vremena, a efektivnost označava rad ili ostvarivanje rezultata na pravi način.

Smatra se, da su osnovni ciljevi logističkog menadžmenta u sferi nabavke proizvodne i/ili trgovinske firme sledeći :

nabavka robe po povoljnoj cijeni održavanje zaliha na optimalnom nivou garantovanje dostave roba nabavka robe najboljeg kvaliteta

27


dobra saradnja sa najpouzdanijim dobavljačima smanjenje transakcionih troškova nabavke itd.

Naravno, nabavna cijena, u mnogome, utiče na cijenu koštanja, tako da je potrebno razmatrati i niz drugih faktora kao što su :

uslovi plaćanja veleprodajna sniženja cijene istraživanje mogućnosti supstitucije sirovine, materijala i drugih

djelova izbor kompetentnog dobavljača itd.

Na primjer, u Luci Bar, kriterijumi logističkog menadžmenta su isti kao i kod proizvodnih i trgovačkih firmi : minimalni opšti troškovi, minimalne zalihe, izvršenje usluga «tačno na vrijeme», minimizacija logističkih rizika, odnosi sa pouzdanim dobavljačima itd.

2. LOGISTIKA DISTRIBUCIJE I POSTPRODAJNA LOGISTIKA

Distribucija je funkcionalna oblast marketing logistike koja se bavi integrisanjem logističkih funkcija i operacija kretanja proizvoda i pratećeg logističkog servisa od proizvođača (ili veleprodavca) do konačnih potrošača.

Osnovne funkcije logistike distribucije su : Izgradnja distributivnih kanala Optimalna lokacija distributivnih centara (baza, skladišta) Uspostavljanje standarda kvaliteta logističkog servisa Transport proizvoda Skladištenje Čuvanje i prerada tereta Upravljanje zalihama Osiguranje od rizika itd.

U zavisnosti od tipa distributivnih kanala (intenzivni i selektivni, direktni i indirektni) i vrste proizvoda formiura se odgovarajuća logistička struktura u kojoj mogu postojati mnogi logistički posrednici: veleprodavci, dileri, agenti, serviseri, prodaja putem kataloga, provajderi logističkih usluga, osiguravajuće kompanije, špediteri itd.

28


Pojedinim logističkim funkcijama u distribuciji odgovaraju različiti zadaci. Funkcija informacione podrške upravljanja zalihama podrazumijeva razradu strukture mreže realizacije narudžbi, definisanje stepena automatizacije obrade narudžbi i korišćenje sopstvenih i spoljnih telekomunikacionih veza. Funkcija upravljanja zalihama i skladištenje obuhvata definisanje minimalnih zaliha, kontorlu zaliha na skladištima, nabavku ili zakup skladišta i opreme, definisanje broja, lokacije i veličine skladišta, izbor oblika svojine skladišta, tehničko obezbjeđenje skladištenja i kompletiranje narudžbi. Funkcija transporta se odnosi na izbor tipa i načina transporta, donošenje odluka o sopstvenom transportu ili preko posrednika, definisanje optimalnih transportnih puteva i planova korišćenja transportnih sredstava. Funkcija pakovanja reguliše obezbjeđenje zaštite robe, manipulacije i informisanja, izbor načina pakovanja, harmonizaciju jedinica pakovanja i utilizaciju pakovanja, dok funkcija servisiranja obuhvata povraćaj reklamiranih proizvoda i garancijsko servisiranje. Najzad, funkcija logističkog administriranja podrazumijeva obračun i raspored logističkih troškova, optimizaciju skladišnih zaliha i otpremnih partija i upravljanje obrtnim sredstvima.

Za distribuciju je od posebnog značaja logistika servisiranja proizvoda, jer potrošač stalno ocjenjuje njegov kvalitet, upoređujući ostvareni servis sa svojim očekivanjima. Najvažniji pokazatelji kvaliteta servisiranja proizvoda su: a) okruženje u kojem se sprovodi servis (opremljenost, udobnost, kadrovi, itd.) b) pouzdanost (servisiranje na vrijeme) c) odgovornost (želja da se pomogne kupcu)d) kompetentnoste) dostupnost servisaf) povjerenjeg) korektnost personala i komunikativnosth) razumijevanje zahtjeva kupaca i) informisanost

Postoji servisiranje potrošača prije, za vrijeme i poslije prodaje. Politika servisiranja prije prodaje podrazumijeva upoznavanje kupaca o politici servisiranja, fleksibilnost i logističkog sistema i izgradnju upravljačke kulture. Za vrijeme prodaje se vodi računa o nivou

29


deficita proizvoda, informacijama o zalihama, ubrzanoj otpremi tereta i tačnosti otpreme. Poslije prodaje prodavac brine o montaži i aktiviranju proizvoda, ispunjavanju uslova garancije, eventualnoj doradi, redovnom snabdijevanju rezervnim djelovima, razmatranju žalbi kupaca, vraćanju neispravnih proizvoda, zamjeni sa ispravnim itd.

Veliki značaj u distribuciji ima logistika obrnutih (povratnih) tokova, koja u konkretnom slučaju podrazumijeva reklamiranje i vraćanje defektnih proizvoda zbog postojanja raznih vrsta grešaka. Časopis “Time” je u januaru 1995. objavio mišljenje specijalista da se u povoljnoj situaciji godišnje vrati oko 10% prodanih kompjutera. Na takve oštećene proizvode primjenjuju se razne operacije: dorada, popravka i sl., a kada je to nemoguće, proizvođač isporučuje kupcu novi proizvod.

3. LOGISTIKA TRANSPORTA

Transportna logistika je nova naučna disciplina koja organski dopunjuje ciklus tržišnih temeljnih disciplina kao što su marketing, menadžment (transportnih usluga) i slično. Transport je izuzetan strategijski resurs koji ima primarnu ulogu i značaj za primjenu logistike kao nove metodologije optimizacije racionalnog kretanja tereta, koja omogućuje povećanje efikasnosti tokova, smanjenje troškova i veće zadovoljenje korisnika. Značaj transporta ogleda se, pored ostalog u činjenici da on učestvuje u mnogim fazama lanca isporuka, kao što su : planiranje aktivnosti i vremena realizacije narudžbi, snabdijevanje, proizvodnja i distribucija.

Logistika transporta je dominantan logistički proces zbog toga što se navedene usluge (interne i eksterne) često poručuju, zahtijevaju ljude i opremu, a troškovi su veoma značajni i uočljivi. Ona predstavlja kompleksan sistem organizacije i kontrole teretnih tokova koji podrazumijeva, pored ljudskih resursa, korišćenje savremenih elektronskih, komunikacionih, transportnih i informacionih tehnologija.

Smatra se, da je transport ključna karika logističkog lanca, jer povezuje dobavljače, proizvođače, distributere i kupce. On se

30


definiše kao kretanje dobara sa ciljem da se ona sa nekom određenom svrhom stave na raspolaganje na nekom drugom mjestu. Poslednjih dvadesteak godina, posebno sa talasom globalizacije, došlo je do suštinskih promjena u privrednom životu. Uvedene su nove metode i tehnologije dopreme roba, zasnovane na koncepciji integralnog transporta i materijalno – tehničkog obezbjeđenja, kao i na najsavremenijim transportnim tehnologijama.

Transportne usluge se definišu kao prevozne i sve ostale usluge koje su povezane sa njegovom pripremom i realizacijom, a odnose se na sljedeće aktivnosti :

Prevoz tereta i putnika Istovar, utovar i pretovar Presijedanje putnika Unutar skladišne operacije Čuvanje tereta Priprema prevoznih sredstava Davanje prevoznih sredstava pod zakup Dostava novih i remontovanih transportnih sredstava Ostale usluge.

Transportne usluge predstavljaju djelatnost premještanja tereta i putnika u prostoru i vremenu, te pratećih uslužnih djelatnosti kao što su odgovarajuće pakovanje u skladu sa fizičkim osobinama robe, markiranje, kodiranje, i specijalno označavanje, formiranje jediničnih tereta, paletizacija i kontejnerizacija, izbor optimalnog obilaska prevoza i transportnog sredstva, optimalno iskorišćenje transportnog sredstva putem pravilnog utovara, korišćenje savremenih tehnologija i pristupa u pogledu organizacije razmještaja i obračuna tereta i zaliha na skladištima i terminalima, te primjena savremenih informacionih tehnologija i kompjuterske podrške.

Suština transportne logističke usluge je u stvaranju dodatne vrijednosti putem brzog, efikasnog, pravovremenog, kvalitetnog prevoza tereta. Transport odavno ima izuzetan značaj u sistemu kretanja roba. Težnja za transportnim uslugama na konkretnom prostoru (regionu) zavisi od razvijenosti svih oblika transporta, njihove integrisanosti u jedinstvenu cjelinu, nivoa cijena po oblicima transporta, asortimana i kvaliteta usluga, koje se obavljaju

31


potencijalnim klijentima, prilagođenosti specifičnim zahtjevima klijenata itd.

Uloga transportnih usluga u logističkom lancu je da riješi zadatke koji su povezani sa premještanjem tereta različitim transportnim sredstvima. Ta uloga je značajno povećana primjenom tehnologije «tačno na vrijme» (just in time).

Ključni značaj transportnih usluga je, pored ostalog, određen činjenicama da troškovi transporta :

Preovladavaju u strukturi logističkih troškova na mikro i makro nivou

Značajno utiču na ukupne troškove naručioca navedenih usluga.

4. LOGISTIKA ZALIHA

Kod logistike zaliha postoji poznata ekonomska protivuriječnost između zahtjeva za visokim zalihama koje su poželjne za marketing (da se brzo udovolji zahtjevima kupaca) i proizvodnju (da se obezbijedi neprekidna proizvodnja u dugom roku), sa jedne strane i zahtjeva finansija za što manjim zalihama (zbog angažovanja obrtnih sredstava i smanjenja troškova) sa druge strane.

Slika 13 – model određivanja troškova držanja zaliha

32


Međutim, držanje zaliha na optimalnom nivou je potrebno zbog sljedećih razloga :

povećanje efikasnosti proizvodnje efikasno snadbijevanje potrošača osiguranje od prekida u isporukama dobavljača zaštita od povećanja nabavnih cijena ekonomisanje vezano za veleprodajne cijene i transport

Da bi se u praksi ostvarili minimalni logistički troškovi, potrebno je razraditi pravilnu strategiju održavanja (popunjavanja) zaliha, stalno provoditi odgovarajuće logističke aktivnosti na svim punktovima i tokovima, kako materijalnim tako i informacionim.

Slika14 – logistički model upravljanja zalihama

Iz gornje slike se vidi povezanost pojedinih poslovnih subjekata materijalnim i informacionim tokovima, sa aspekta zaliha. Takođe, se vidi da su osnovni parametri u modelu tražnja (rashodi), narudžbe proizvođača, momenat i obim isporuka i nivo zaliha na skladištu. Osnovno regulisanje zaliha u preduzeću svodi se na održavanje njihovog potrebnog nivoa na skladištima.

33


U pogledu materijalnih tokova, osnovne logističke aktivnosti treba da budu usmjerene na ostvarivanje niskih troškova, visokog nivoa opsluživanja, garantovanog kvaliteta i relativno malog obima uloženog kapitala, što se mora sprovoditi u sledećim pravcima :

prognozama materijalnih potreba definisanjem izvora isporuka i dobijanje materijala praćenjem ulaza materijala u proizvodni proces i monitoringom statusa materijala kao dijela obrtnih sredstava.

5. LOGISTIKA SKLADIŠTENJA TERETA I MANIPULISANJA

Sve firme koje imaju skladište, svakodnevno moraju da rješavaju mnoge probleme operativnog (manipulativnog i drugo) i strategijskog karaktera (definisanje oblika svojine, broj skladišta, način snabdijevanja i drugo). Logistički proces u skladištima je uvijek povezan sa funkcijama nabavke, prodaje i marketinga, manipulativnim transportom, organizacijom prerade tereta i pakovanjem. On služi za premošćavanje vremenske nepodudarnosti između priliva i odliva tereta.

Skladište je veoma značajan element, odnosno karika logističkog sistema, koji je logističkim kanalima povezan sa ostalim elementima. Iz razlikovanja pojedinih vrsta skladišta može se zaključiti da se u skladištima obavlja nekoliko osnovnih logističkih funkcija i to :

Konsolidovanje (ukrupljavanje) tereta (spajanje proizvoda više fabrika ili dobavljača, koji su namijenjeni pojedinim potrošačima),

Sitnjenje tereta (raščlanjivanje tereta iz jedne fabrike na isporuke koje idu za više potrošača),

Distribucija određenog proizvodnog asortimana (razvrstavanje i raspodjela proizvoda više firmi i usmjeravanje prema više potrošača),

Podrška proizvodnji (prijem robe od više dobavljača, kompletiranje i usmjeravanje na proizvodne linije) i

Kompletiranje otpremnih partija tereta iz više fabrika u skladišta i/ili terminale te njihovo usmjeravanje na više potrošača.

34


Osnovne prednosti skladištenja su koordinacija i izjednačavanje ponude i tražnje u procesu nabavke i distribucije , smanjivanje logističkih troškova pri transportu, maksimalno zadovoljenje potrošačke tražnje, stvaranje uslova za aktivnu prodajnu strategiju, širenje tržišnog prostranstva, neprekidno snabdijevanje proizvodnje i/ili potrošača, fleksibilna politika snabdijevanja itd.

Logistički troškovi skladištenja mogu se odnositi na kapitalne (vezane za prostor, zgradu i slično), čuvanje, tekuće opsluživanje, skladišne operacije i osiguranje od rizika. Postoje brojni podsistemi i moduli skladištenja u tehničko- tehnološkom i funkcionalnom pogledu, kao i u pogledu sistema podrške (informacione, ekološke, pravne, organizacione i slično). Pored toga, postoji veoma raznovrsna oprema koja se koristi u skladišnim operacijama, kao i načini čuvanja tereta.

Logistički proces u skladištu obuhvata dvije vrste osnovnih logističkih operacija i to :

1) Logističku koordinaciju nabavke i prodaje (ponuda dobavljača i tražnja kupaca, maksimalno iskorišćavanje skladišnih kapaciteta i minimizacija logističkih troškova)

2) Logističke operacije vezane za tokove tereta, preradu tereta i odgovarajuću dokumentaciju.

Iz naredne slike se vidi da se u skladištima dobavljača nalaze pomoćni materijali, razni djelovi, zatim sirovine i osnovni materijali, koji se sa tih skladišta upućuju u proizvodnju. Iz procesa proizvodnje izlaze poluproizvodi i gotovi proizvodi, kao i otpad (proizvodi sa greškom). Dalje se gotovi proizvodi upućuju u distributivno– proizvodna , veleprodajna i maloprodajna skladišta.

35


Slika 15 – uprošćena šema skladišnih tokova

Skladištenje karakterišu tri osnovne funkcije :1) Premještanje tereta

a) Prijemb) Transfer (razmještaj)c) Kompletiranjed) Sortiranjee) Otpremu

2) Čuvanje tereta3) Predaja informacija

36


6. EKOLOŠKA LOGISTIKA

Još prije 30 godina, briga o okolini postala je glavni prioritet društvenih aktivnosti. Tokom 60-ih godina XX vijeka, briga o okolini u SAD je postojala, ali je bila u sjeni ratova. Dan planete Zemlje počeo se obilježavati, da bi se ukazalo na problem okoline i podstakla svijest potrošača.

Posljedice negativnog ponašanja potrošača prema okolini postale su takve da su Amerikanci tražili od svoje Vlade da obrate više pažnje na probleme zaštite okoline. Istraživanja pokazuju da 90% od 200 najvećih firmi u SAD-u ima program koji se odnosi na ekološka pitanja.

Jedna od glavnih tačaka ekoloških programa je analiza životnog ciklusa proizvoda/usluge. Analiza životnog ciklusa mjeri kakve ekonomske i ekološke posljedice ima proizvod tokom njegove proizvodnje, upotrebe i čuvanja. Ovo mjerenje počinje stvaranjem proizvoda od sirovina i završava kada taj isti proizvod dospije do potrošača. Analiza životnog ciklusa procjenjuje kakve posljedice izaziva proizvod tokom cijelog ciklusa njegovog stvaranja, uključujući i to kakve posljedice taj proizvod ima na ekonomiju i okolinu prilikom njegovog odstranjivanja u obliku otpada.

Slika 16 – EKO kamion

Ekološka logistika na neki način spada i u «logistiku povratka». A kada govorimo o tome, neophodno je spomenuti proces reciklaže, odnosno šta reciklaža podrazumijeva.

37


Obično nekoliko članova lanca opsluživanja učestvuju u sistemu recikliranja. Reciklažno – opslužni lanac je proces koji ima četiri stepena i to :

Prvi stepen – sastoji se od sakupljanja otpadnog materijala iz reciklažnih kontejnera i dostavljanja tog materijala strankama koje su odgovorne za njegovo recikliranje

Drugi stepen – obrada reciklažnog materijala u sekundarne sirovine

Treći stepen – korišćenje sekundarnih sirovina pri izradi novih proizvoda

Četvrti stepen – povratak proizvoda na tržište

38


ČETVRTI DIO

LOGISTIČKE ORGANIZACIJE

39


1. INTEGRISANA LOGISTIKA

U savremenim ulsovima napredne firme nastoje da u najvećoj mogućoj mjeri integrišu sve funkcionalne oblasti logistike, u cilju značajnog skraćivanja materijalno – robnih zaliha, ubrzavanja tokova obrtnog kapitala, smanjenja lofističkih troškova, smanjenja vremena logističkih operacija i odgovarajućeg kvalitetnijeg i potpunijeg zadovoljenja potrošača u dijelu logističkog servisa.

Svakodnevno raste brzina, intezivnost i složenost materijalnih i informacionih tokova, jača tendencija redukovanja pojedinih karika i osiguravajućih (rezervnih) zaliha. U tim uslovima, jedini način obezbjeđenja stabilnosti poslovnih sistema uopšte, i logističkih sistema u okviru njih je njihova dalja integracija.

Zato se savremeni logistički sistemi sve više posmatraju kao jedna cjelina u smislu integrisanih marketing i menadžment funkcija kojima se realizuje proces biznisa od isporučioca do konačnog potrošača.

Slika 17 – proces integrisane logistike

40


Zapravo, insistira se na što potpunijem integrisanju materijalnih i pratećih informacionih tokova koji prate kompletan životni proces proizvoda : od ideje i konstrukcije, preko proizvodnje, distribucije, prodaje, poslije prodajnog servisa do ponavljanja navedenog ciklusa, koji se stalno prilagođava promjenljivim zahtjevima kupaca. Jasno je, da se radi o neprekidnom lancu postepenog dodavanja vrijednosti robama koje se dostavljaju i uslugama koje se obavljaju blagovremeno, kvalitetno, pouzdano, funkcionalno i sinhronizovano.

Formiranje sistema integrisane logistike je sve aktuelnije pitanje privrednog razvoja, koje sve voše dobija na značaju. Dinamika privrednog razvoja stalno postavlja nove zahtjeve pred sistem integrisane logistike, koja zbog toga mora biti veoma elastična i prilagodljiva narastujućim promjenama u mnogim segmentima okruženja, a posebno tržišnom, tehnološkom i transportnom.

Za ocjenjivanje efikasnosti navedenog sistema veoma je značajan kriterijum logističkih troškova, koji su direktno povezani sa servisom isporuka. Principi i metode integrisane logistike usmjereni su na ostvarivanje optimalnih rezultata, koji se ne mogu realizovati bez navedene minimizacije logističkih troškova firme, zatim smanjenja logističkih rizika, smanjenja vremena realizacije narudžbe i povećanja kvaliteta logističkog servisa.

Suština logističke integracije sastoji se u tome da svaka funkcionalna oblast maksimalno doprinese opštem rezultatu koji povećava logističku kompetentnost firme.

Integrisana logistika obezbjeđuje :o proces predviđanja potreba i želja klijenata i kupacao obezbjeđivanje resursa i informacija potrebnih za zadovoljenje

potreba i željao optimizaciju tokova roba i uslugao stvaranje i korišćenje mreže, koja je u funkciji ispunjenja

zahtjeva klijenata i kupaca u razumonm roku

41


Slika 18 – logistički sistem firme

Gore prikazana slika navodi primarne aktivnosti logistike usluga i primarne logističke aktivnosti koje se povezuju u sistem integrisane logistike zajedno sa ključnim poslovnim funkcijama firme, a sve to u cilju održive, konkuretne i strategijske prednosti.

1.1. MENADŽMENT (UPRAVLJANJE) INTEGRISANOM LOGISTIKOM

Fizičkim premještanjem sirovina, djelova i gotovih proizvoda, opreme i slično, od ulaznih do izlaznih mjesta mora se upravljati. To upravljanje se uobičajeno naziva menadžmentom integrisane logistike. Pri tome se integrisanost upotrebljava za označavanje koncepta neprekidnog toka proizvoda, usluga i informacija, odnosno za zajedničko i istovremeno funkcionisanje svih logističkih aktivnosti.

Kod menadžmenta integrisane logistike ukazuje se na značaj primarnih aktivnosti, koje se kod usluga odnose na vrijeme čekanja, a preduzima se u vremenskom periodu od momenta narudžbe do momenta, kada se klijentu pruža usluga.

42


1.2. DODATNA VRIJEDNOST PROIZVODA

Dodatna vrijednost (value added service) se odnosi na poboljšanje klijentovog i kupčevog zapažanja vrijednosti proizvoda pomoću povećanja njegove ekonomske upotrebljivosti, koja može biti vezana za upotrebljivost forme, svojine, vremena i lokacije. Upravo zbog toga je višestruk značaj integrisane logistike, jer ona kao podsistem mikro – logističkog sistema (pored fizičkog snabdijevanja proizvodnje, doprema sirovine i materijala, i unutrašnjeg kretanja sirovina i gotovih proizvoda u firmi), nastoji da prebrodi navedene prostorne, vremenske i svojinske probleme, uz smanjivanje broja posrednika.

Slika 19 – aktivnosti VAL servisa

43


2. LOGISTIČKO PLANIRANJE

Planiranje omogućava da se preduzeće priprema za buduće odluke, te omogućuje da se one donesu brzo i bez remećenja dnevnih aktivnosti. Planiranje je tek prvi korak a najbolji plan je beskoristan bez pravilne implementacije.

Prednosti efektivnog planiranja su :o Planiranje pomaže menadžeru da bolje razumije organizacijuo Planiranje pomaže menadžeru da odabere pravi smjer za

organizacijuo Planiranje pomaže menadžeru da djelotvornije razmišlja,

odlučuje i djelujeo Planiranje pomaže da se organizacija održi fleksibilnomo Planiranje pomaže u pristupu problemimao Planiranje pokazuje kako treba ocijeniti napredak prema

specifičnim ciljevimao Planiranje može voditi ka rezultatima korisnim za društvo i

privredu

Planiranje otvara put prema upotrebljivom skupu odluka. Kao i mnogi sistemi, planiranje je nastalo iz niza etapa ili faza. Menadžeri integrisane logistike moraju razumjeti tri elementa u procesu planiranja i to :

1. planiranje se javlja na svim nivoima preduzeća2. planiranje se događa u svim vremenskim okvirima3. svako u preduzeću treba da bude uključen u proces planiranja

Planiranje se odvija na svim nivoima preduzeća i kroz više vremenskih okvira. Izvršni direktori i potpredsjednici planiraju na duže razdoblje, obično od tri do pet godina. Menadžeri srednjeg nivoa planiraju na srednji rok, obično od jedne do tri godine. Operativni menadžeri nadziru kratkoročno planiranje, koje obuhvata jednu godinu ili kraće.

Veličina preduzeća utiče na to ko planira i na koji rok. U malom preduzeću, direktor može planirati na sva tri roka, dok u velikom

44


preduzeću, direktor obično prenosi odgovornost za planiranje prema nižim nivoima kroz čitavu organizaciju. Bez obzira na veličinu, planiranje se i dalje događa na svim nivoima i za sve vremenske okvire.

Planiranje znači biti spreman da se suočimo sa problemima. Za planiranje se kao dio menadžment procesa najčešće kaže da pomaže menadžerima da sagledaju budućnost. Planer razmišlja :

1. retrospektivno – analizira prošle događaje2. prospektivno – o šansama i prijetnjama kojima je organizacija

izložena

Postoji pet osnovnih faza ili koraka planskog procesa i to :1. utvrđivanje ciljeva ili grupe ciljeva2. dijagnoza postojećeg stanja3. identifikacija prednosti i ograničenja4. razvoj pravaca akcije5. implementacija plana

Slika 20 – faze u procesu planiranja

45


3. TROŠKOVI LOGISTIKE

Troškovi logistike se mogu posmatrati kao :o ukupni i po pojedinim logističkim funkcijamao po pojedinim aktivnostima u okviru jedne funkcijeo po područkimao po tržištimao po proizvodimao troškovi upravljanja i operativni troškovi.

Ukupni troškovi se izražavaju kao troškovi logistike. Troškovi po pojedinim funkcijama imaju izraz u troškovima snabdijevanja, troškovima transporta, troškovima skladištenja, troškovima zaliha, troškovima rukovanja materijalima, troškovima komuniciranja. Na taj način se može mjeriti stepen efektivnosti i efikasnosti izvršenja poslovnih aktivnosti u okviru svake logističke funkcije.

U okviru svake funkcije moguće je posmatrati troškove po pojedinim aktivnostima (u okviru funkcije skladištenja na primjer može biti riječi o troškovima prijema proizvoda, troškovima usaglašavanja primljenih proizvoda sa dokumentacijom i slično). Moguće je mjeriti stepen efikasnosti svake poslovne aktivnosti i imati informaciju o efiksnim i manje efikasnim aktivnostima. Na osnovu informacija primjenjuju se napori za otklanjanje utvrđenih uzroka manje efiksnosti pojedinih aktivnosti.

Posmatranje troškova po područjima otvara mogućnost praćenja troškova ulazne, unutrašnje i izlazne logistike. Veoma je značajno analizirati njihov odnos, jer troškovi unutrašnje logistike u porastu mogu biti posljedica neizvršenja ili manje efikasnog izvršenja aktivnosti ulazne logistike.

Logistički troškovi se mogu posmatrati po tržištima, sa stanovišta vrste proizvoda i prostornih granica tržišta. Moguće je analizirati troškove logistike potrošnih proizvoda i troškove logistike industrijskih

46


proizvoda, odnosno logističke troškove na domaćem tržištu, jednom inotržištu ili globalnom tržištu.

Logistički troškovi, i u okviru njih troškovi po pojedinim aktivnostima, mogu se posmatrati po svakom proizvodu, kako bi se utvrdilo koliko koji proizvod izaziva logističkih troškova a koliko doprinosi profitabilnosti kompanije. U tom slučaju je moguće mjeriti koliko je kompanija profitabilna na pojedinim tržištima ili u radu sa pojedinim proizvodima.

Troškovi upravljanja i operativni troškovi se odnose na obavljanje upravljačkih aktivnosti i izvršenje planiranih aktivnosti, tako da se prema njima može mjeriti efikasnost menadžmenta i operative u obavljanju sopstvenih aktivnosti.

Troškovi logistike mogu biti varijabilni i fiksni. Mogu se posmatrati kao ukupni varijabilni, prosječni varijabilni, ukupni fiksni i prosječni fiksni. Varijabilne troškove je relativno lako identifikovati, izmjeriti i podijeliti na nosioce (proizvode ili tržišta), ali to nije slučaj sa fiksnim troškovima. Oni mogu biti značajno zastupljeni u obavljanju logističkih aktivnosti.

Troškovi logistike su jako visoki i čine i do 45% prodajne cijene asortimana nekog preduzeća. U strukturi troškova najveće učešće imaju troškovi transporta (oko 40%) i troškovi skladištenja (oko 20%). Mogu činiti do 40% troškova proizvoda. Zato se područje marketing logistike često naziva «tamnom stranom ekonomije».

U savremenim uslovima poslovanja, lanci diskonta ruše tvrđenje da nema efiksne distribucije bez visokih troškova. Novim tvrđenjem «visok kvalitet, niska cijena», lanac diskonta «Wal Mart» nudi u cijelom svijetu proizvode pod sopstvenim znakom po diskontnim cijenama, koji su široko distribuirani. Tajna uspjeha je u sistemu distribucije i logistike. Zato se ulaganja u aktivnosti logistike ne smiju posmatrati kao trošak, već kao instrument izazivanja i stimulisanja tražnje. Ali, ne smiju se prepustiti stihiji, već ih treba kontrolisati i njima upravljati. Da bi se efikasno upravljalo logističkim troškovima, neophodno je posjedovanje većeg broja različitih informacija o troškovima, kao i sposobnosti za njihovo razumijevanje.

47


4. LOGISTIČKA MISIJA I CILJ

Misija kompanije predstavlja svrhu njenog postojanja – obavljanja poslovne aktivnosti u određenoj okolini.

Istraživanja su pokazala da su tržišno orijentisane definicije poslovanja kompanije bolje od onih orijentisanih na proizvod. To znači da se kompanija treba orijentisati na proces zadovoljenja potreba potrošača, a ne na proces proizvodnje proizvoda za te potrebe. U skladu sa tim, logistička misija treba da je tržišno a ne proizvodno orijentisana (definisana).

Proizvodno orijentisana misija glasi : «Kompanija proizvodi i prodaje šta i koliko može – isporučuje proizvod kako može».

Tržišno orijentisana misija glasi : Kompanija nudi potrošačima ono što oni žele, šta im treba i koliko mogu kupiti – isporučuje im željenu satisfakciju to jest očekivan nivo usluge uz očekivani trošak.

Misija kompanije izražava željeni stepen njene konkurentnosti, a kada se ista dostigne, konkurentnost postaje misija kompanije i misija logistike. Otuda logistička misija izražava ciljeve poslovanja, odiše poslovnom politikom i nagovještava mjesto kompanije u oblasti djelovanja.

Misija kompanije mora biti usklađena sa potencijalom kompanije i budućim trendovima u njenom okruženju. Logistička misija ne može biti suprotna misiji kompanije. Iz definisane misije se definišu ciljevi.

Primaran cilj integrisane logistike je efektivan i efikasan logistički tok. Sekundarni ciljevi se odnose na ciljeve pojedinih logističkih aktivnosti. Sekundarni ciljevi su cilj snadbijevanja, cilj transporta, cilj skladištenja, cilj rukovanja materijalom, cilj zaliha i cilj komuniciranja.

48


Ispunjenju primarnog cilja doprinose sekundarni ciljevi. Ukoliko bilo koja logistička aktivnost ne bude obavljena u skladu sa postavljenim ciljem, cilj integrisane logistike neće biti ostvaren.

Kako je cilj integrisane logistike efektivan i efikasan logistički tok, biće ostvaren ukoliko je optimiziran odnos između kvaliteta logističke usluge i troškova logistike.

Logistički ciljevi treba da zadovolje zahtjeve elastičnosti, dinamičnosti, mjerljivosti, uporedivosti, preispitivanja.

Savremeno poslovanje je neizvjesno, ali je izvjesno da se ciljevi moraju revidirati tokom izvršenja. Sposobnost revidiranja im daje osobine elastičnosti i dinamičnosti.

Ciljevi su vremenski uslovljena kategorija, a njihovo preispitivanje kontinuirano.

Ciljevi treba da su mjerljivi i uporedivi. Ukoliko se cilj definiše kao dugoročna svrha ili želja koju kompanija želi da ostvari, on je nemjerljiv. U tom slučaju zadaci su mjerljivi i određeni vremenom.

Svrha logističkog poslovanja je efektivna i efikasna podrška poslovnim operacijama sa ciljem optimizacije kvaliteta logističke usluge i troškova kroz ostvarenje logističkog zadatka.

49


PETI DIO

LOGISTIČKILANCI

50


1. LOGISTIČKI LANCI

Logistički lanac i lanac isporuka (logistical chain/ supplay chain) su pojmovi koji se često koriste kao sinonimi. U rječniku ANNEX oni se definišu kao skup svih oblika biznis procesa (projektovanje, proizvodnja, prodaja servis, kupovine, distribucija, upravljanje resursima, podržavajuće poslovne funkcije) koji su potrebni za zadovoljenje tražnje za proizvodima ili uslugama – od početnog momenta dobijanja izvornih sirovina ili informacija do isporuke konačnom potrošaču.

Lanac isporuka čine tri ili više ekonomskih jedinica koje direktno učestvuju u spoljnim ili unutrašnjim tokovima proizvodnje, usluga, finansija i/ili informacija od izvora do potrošača. Dakle, logistički lanac se tretira kao integrtacija osnovnih uzajamno povezanih logističkih funkcija na relaciji isporučilac – potrošač, koje su neophodne za stvaranje dodatne vrijednosti.

Smatra se, da logistički lanac u praksi mora biti linijski uređen i to zbog jednostavnijeg obračuna i analize troškova, optimizacije resursa, racionalnijeg donošenja odluka, pravilnije raspodjele rizika i dobiti i bolje organizacije.

Upravljanje lancima isporuka, kao što se vidi na donjoj slici, predstavlja integrisanje ključnih biznis procesa, koji, kreću od početnog isporučioca i obuhvataju sve isporučioce roba, usluge, materijalne i informacione tokove kojima se povećava vrijednost za konačne potrošače, odnosno korisnike.

51


Slika 21 – koncepcija upravljanja lancem isporuka

Potrebno je navesti i četiri ključne kompetencije menadžmenta lanca isporuka koji presudno doprinose stvaranju dodatne vrijednosti proizvoda. Radi se o

brzini sposobnosti reakcije minimizaciji troškova kvalitetu usluge

Slika 22 – lanac isporuka

52


2. TRANSPORTNE USLUGE U LOGISTIČKOM LANCU

Kao najvažnija karika logističkog lanca, transport je poslednjih dvadeset godina uz pomoć tehnoloških i informacionih promjena značajno doprinio dinamizaciji privrednog života. Pod transportnim uslugama se podrazumijevaju prevozne i sve ostale usluge koje su povezane sa njegovom pripremom i realizacijom (prevoz putnika i tereta, istovar, utovar i pretovar, presijedanje putnika, unutar skladišne operacije, čuvanje tereta, priprema prevoznih sredstava, davanje prevoznih sredstava pod zakup, dostava novih i remontovanih transportnih sredstava i druge usluge). Iz navedenih raznih oblika transportnih usluga, one u stvari predstavljaju djelatnost premještanja tereta i putnika u prostoru i vremenu, a isto tako i pratećih uslužnih djelatnosti kao što su pakovanje, markiranje, kodiranje, specijalno označavanje, formiranje jediničnih tereta, paletiranje, kontejnerizacija i slično.

Suština transportne logističke usluge je u sledećem : stvaranju dodatne vrijednosti preko brzog, efikasnog,

pravovremenog i kvalitetnog prevoza tereta rješavanju zadataka koji su povezani sa premještanjem tereta

različitim transportnim sredstvima

Osnovni elementi transportne logistike su : izbor načina transporta izbor oblika transporta izbor logističkih posrednika izbor pomoćnih logističkih posrednika

Kod izbora načina transporta bira se između unimodalnog, mješovitog, kombinovanog, intermodalnog, terminalnog i multimodalnog transporta, dok se kod oblika transporta bira između željezničkog, drumskog, morskog, riječnog, vazdušnog i cjevovodnog transporta. Izbor logističkih posrednika obuhvata prevoznike, špeditere, agente, transportno – logističke firme i drugo, dok se izbor pomoćnih logističkih posrednika odnosi na osiguravajuće kuće, čuvare, prerađivače tereta, banke, informacione centre, brokere i drugo.

53


Slika 23 – logistička suština transportne komunikacije

Osnovne djelatnosti u lancu ispruka na koje utiče transport su : planiranje, koje podrazumijeva: racionalnu organizaciju mreže i

aktiva, vrijeme realizacije narudžbi, izvore isporuka i optimalni obim narudžbe

snadbijevanje, koje obuhvata punu vrijednost, upravljanje tranzitnim zalihama i smanjenje zaliha sirovina

proizvodnja, odnosno njeno premještanje između firmi, blagovremenost (tačno na vrijeme) i druge specijalizovane usluge

distribucija, koja obuhvata planove , pripremu otpremne dokumentacije, grafik otpreme i upravljanje otpremom

3. PROCES TRANSPORTA

U procesu transporta učestvuju mnogi subjekti, od kojih su najznačajniji vozar (prevoznik), predstavnik vozara, špediter, brodski agent i ostali posrednici koji obavljaju određene radnje u carinskom postupku i kontroli.

Šema dostave (otpreme) tereta sastoji se od nekoliko osnovnih etapa i to :

1. formiranje jedinica tereta ili jedinica transporta2. utovar formiranih jedinica tereta u transportna sredstva3. prevoz tereta do terminala4. otpremanje jedinica tereta koje imaju adresu dostave u

terminalu5. prevoz tereta raznim transportnim putevima

54


6. transportno – skladišne operacije u toku istovara tereta u odredišnom terminalu

7. prevoz tereta od terminala do skladišno – distributivnih centara8. otprema tereta konačnom potrošaču 9. kontrola realizacije otpreme (dostave) tereta

U tabeli koja slijedi, vidi se redosljed pojedinih poslovnih aktivnosti koje prate transportnu dostavu tereta. U prvoj fazi se analiziraju uslovi i mogućnosti dostave tereta, poslije čega slijedi razrada raznih varijanti dostave, a zatim ocjena konkurišućih varijanti dostave i izrada odgovarajućih ekonomskih kalkulacija. U četvrtoj fazi vrši izbor konkretne varijante dostave, a u petoj se zaključuju ugovori i sastavljaju transportne instrukcije. Zatim se realizuje dostava tereta, poslije čega se vrši obračun izvršenih transportnih usluga. U poslednjim fazama se kontroliše i analizira realizovana dostava tereta.

Tabela 2 – redosljed transportno – tehnološke dostave tereta

55


Poseban značaj za logistiku transporta imaju određene operacije u fazama pripreme tereta za otpremu i potrošnju. Otpremi prethodi formiranje i kompletiranje pojedinih tereta po korisnicima, pakovanje, mjerenje, slaganje, brojanje, markiranje, grupisanje tereta po destinacijama, plombiranje i sastavljanje odgovarajućih dokumenata. Potrošnji prethodi raspakivanje tereta, a u slučaju oštećenja vrši se reklamacija.

4. IZBOR OPTIMALNOG OBLIKA TRANSPORTA

Jedno od najvažnijih pitanja za korisnika transportnih usluga je izbor optimalnog oblika transporta. On zavisi od više faktora, među kojima su najznačajniji : priroda tereta, princip prevoznika, cijena, tranzitno vrijeme, sigurnost tereta, zakonska regulativa pojedinih država, bezbijednost i drugi logistički zahtjevi.

Svaka vrsta transporta (kopneni, vodeni, vazdušni) ima posebne karakteristike s obzirom na ulaganja, mrežu saobraćajnih pravaca, tehničku opremljenost, tehnološki nivo, prevozne mogućnosti, raznolikost vozila, organizaciona rješenja i slično.

Osnovni pokazatelji svakog oblika transporta su : nivo troškova, brzina kretanja i rokovi isporuke, pouzdanost i neprekidnost prevoza, garancija čuvanja tereta i prtljaga koji se prevoze, uslovi efikasnog korišćenja transportnih stredstava, mehanizacije i automatizacije utovarno – pretovarnih poslova i drugo.

Logistički izbor oblika transporta rješava se primjenom određenih kriterijuma koji su prioritetni za vlasnika tereta. Za ocjenu logističkog obezbjeđenja transportnih zadataka najčešće se koriste sledeći kriterijumi : minimum prevoznih troškova, minimum vremena koje teret provede na putu, minimum rizika i slično.

Prema namjeni se razlikuje : 1. transport opšte namjene, koji se obavlja na komercijalnoj

osnovi2. transport koji izvode vlasnici tereta za svoje potrebe

56


Prema načinu prevoza transport može biti :1. unimodalan, prevoz samo jednim oblikom transporta2. multimodalan, prevoz sa dva ili više oblika transporta

Tabela 3 – karakteristike raznih oblika prevoza prema izabranim kriterijumima

57


5. ŠPEDITER KAO LOGISTIČKI OPERATER

Tokom prve dekade XXI vijeka klasična špedicija postepeno se transformiše u logističku špediciju, pa time i klasični špediter, ako nosilac značajnih špeditersko – posredničkih poslova, postaje novotransformisani logistički špediter.

Klasična špedicija za osnovnu misiju ima organizovanje otpreme, dopreme i tranzita materijalnih dobara od mjesta otpreme do mjesta dopreme, svim prevoznim sredstvima i po svim putevima, a sve u skladu sa pravilima iz ugovora o špediciji.

Logistički špediteri moraju, prateći savremena kretanja i propise ( na primjer u Evropskoj Uniji nema više potrebe za carinskim posredovanjem klasičnih špeditera), postati transformirani logistički špediteri, koji će se specijalizovati za upravljanje složenim transportnim lancima, transportnim mrežama i na kraju logističkim mrežama i zadacima.

Na području Evropske Unije špediteri ne vrše samo radnje u carinskom postupku izvoza i uvoza roba, već i posreduju između prodavaca i kupaca proizvoda, aktivno učestvujući u savladavanju prostornih i vremenskih dimenzija između proizvođača i potrošača – a to ujedno predstavlja misiju, poslove i zadatke logistike kao «djelatnosti podrške i snabdijevanja».

Savremeni logistički operater je lice (pravno ili fizičko) koje pretežno u svoje ime i za svoj račun obavlja, odnosno organizuje obavljanje brojnih logističkih aktivnosti ukupnih tokova roba, od tačke isporuke, preko tačaka diobe do tačke prijema, a istovremeno uz minimalne uložene resurse (input) maksimalno zadovoljava zahtjeve tržišta (nalogodavca, partnera, kupca, potrošača proizvoda, odnosno korisnika usluga).

Najznačajniji zadaci logističkih špediterskih operatera su : Nacionalni logistički zadaci (traži se od preduzeća usklađivanje

sa ciljevima i smjernicama nacionalne logističke strategije na duži rok)

58


Evropski logistički zadaci (traži se uključivanje u mreže i sistem Evrope)

Međunarodni logistički zadaci ( uključivanje u svjetske robne tokove)

Prekomorski logistički zadaci (naročito su važne za brodare i velike špeditere koji organizuju robne tokove pomorskim putevima i kapacitetima linijskih, tankerskih i tramperskih – slobodnih brodova)

Tranzitni logistički zadaci (traži se povezivanje sa onim državama preko kojih se vrši tranzit robnih tokova)

Partnerski logistički zadaci (važe ih zajednički logistički cilj ; brzo i sigurno, ekonomično i racionalno upravljanje robnim tokovima)

6. DOKUMENTACIJA U PREVOZU ROBE

Transport tereta prati dokumentacija među kojima su najčešća: otpremnica robe, pismo spremnosti robe, špediterska dispozicija, atest kvaliteta robe, faktura, izvještaj o vaganju, željeznički međunarodni tovarni list, specifikacija tereta, uvjerenje o porijeklu robe, drumski tovarni list, špediterski zapsinik, nalog za ispostavu dokumenata, molba za prenaupućenje pošiljke, špediterska potvrda o predaji i prijemu robe, otpremna obavijest, polisa osiguranja, manifest robe, konosman ili teretnica (Bill of Lading B/L), prevozni ugovor, pomorski tovarni list, špediterska potvrda i teretnica za kombinovani prevoz FBL, karnet TIR, itd.

Poseban značaj u pomorskom i lučkom transportu ima konsman ili teretnica ( Bill of Lading – B/L). To je dokument koji potpisuje kapetan broda u ime brodovlasnika i/ili brodara da je primio na prevoz određenu robu od krcatelja (pošiljaoca) u luci ukrcaja, uz obavezu da je preveze morem i preda zakonskom primaocu u uputnoj luci, pod uslovima koji su u njoj precizirani i uz određenu naknadu. Teretnica na određeni način predstavlja i potvrdu o prevoznom ugovoru zaključenom između brodara i pošiljaoca robe.

Postoje tri osnovne karakteristike a ujedno i funkcije teretnice i to :

59


1. predstavlja hartiju od vrijednosti, što znači da se roba koja je u njemu navedena može prodati više puta u toku plovidbe. Može glasiti na ime, po naredbi i na donosioca

2. služi kao dokaz krcatelja prilikom naplate robe kod banke da je isporučio robu i tako izvršio ugovorenu obavezu čime je stekao pravo naplate po konkretnom poslu

3. služi kao potvrda da je teret koji je u njemu naveden predat na prevoz brodaru (ukrcan na brod)

6.1. TERETNICA

Teretnica se izdaje u više primjeraka (najčešće tri) i sadrži sljedeće podatke :

naziv firme i njeno sjedište naziv i nacionalnost broda i brodara naziv i sjedište krcatelja robe naziv luke ukrcaja naziv luke iskrcaja naziv i sjedište primaoca robe količina tereta oznake za utvrđivanje identiteta robe stanje tereta i opis prema spoljnom izgledu odredbe o vozarini (naknadi) mjesto i datum ukrcaja tereta i izdavanja teretnice potpis zapovjednika broda (brodara ili njegovog agenta) potpis krcatelja ili njegovog opunomoćenika (špeditera) broj izdatih primjeraka teretnice

Teretnica može biti čista i nečista, zavisno od stanja robe i ambalaže koja je ukrcana na brod. Čista teretnica podrazumijeva da brodar nije upisao bilo kakvu primjedbu u pogledu stanja robe ili njenog pakovanja, što je veoma važno za krcatelja kod naplate. Kod nečiste teretnice najčešće se susreću primjedbe tipa : loše pakovano, roba curi iz ambalaže, osjeća se zadah, roba je zarđala, itd.

U praksi se susreću četiri osnovne vrste teretnice i to :1. teretnica ukrcano na brod, koja se izdaje poslije završetka

ukrcaja robe na brod2. teretnica primljeno na ukrcaj, koja se izdaje kada je brodar

primio robu krcatelja, ali će je naknadno ukrcati na brod

60


3. direktna teretnica, koja se izdaje kada u prevozu učestvuje više raznih brodara

4. grupna teretnica, koja se izdaje kada se kao krcatelj robe pojavljuje neki međunarodni špediter koji šalje robu različitih pošiljaoca raznim primaocima sa jednom teretnicom

6.2. KARNET TIR

Karnet TIR je standardizovani tipski međunarodni dokument koji proizilazi iz Konvencije TIR. On sam po sebi predstavlja garancije, a pored toga služi i kao carinska isprava za praćenje kretanja robe i teretnih drumskih vozila (kontejnera) od polazne do odredišne carinarnice.

Štampa se na francuskom jeziku, uz mogućnost dopunskih stranica na jeziku zemlje izdavaoca. Izdaje se u povezanim kompletima sa 6 ili 14 listova koji su numerisani, a sastoji se od : korica, žutog kontrolnog lista i 6 ili 14 listova koji služe za operacije zaduženja i razduženja na putu tereta i vozila preko raznih carinarnica.

Slika 24 – karnet TIR Slika 25 - teretnica

Ostala dokumenta su prikazana u Dodatku ove skripte.

61


ŠESTI DIO

LOGISTIČKI INFORMACIONI

SISTEMI

62


1. OPŠTE O INFORMACIONO – KOMUNIKACIONOM SISTEMU

Informacioni sistem preduzeća je skup ljudi, programa, metoda i drugih elemenata, svrsishodno povezanih i organizovanih, radi obavljanja informacione aktivnosti. Informacioni sitem predstavlja djelatnost prikupljanja, obrade, memorisanja i distribucije odgovarajućih naučnih, tehnoloških, statističkih i drugih informacija, neophodnih za vođenje sadačnje i razvojne politike preduzeća.

Zadaci informacionog sistema su : prikupljanje i memorisanje podataka i informacija postavljanje ciljeva i praćenje njihovog izvršavanja definisanje odluka potrebnih za ostvarivanje ciljeva definisanje konkretnih odluka kontrola ostvarivanja postavljenih ciljeva i izvršenje zadataka i definisanje konkretnih odluka za ostvarivanje postavljenih

ciljeva, odnosno o redefinisanju ciljeva.

Slika 26 – elementi informacionog sistema preduzeća

63


U najopštijem smislu, u strukturi informacionih sistema bitna su četiri glavna elementa i to :

1. hardware – odnosi se na mehaničke i elektronske uređaje koji se u informacionom sistemu koriste (kompjuter, ekran, tastatura, štampači i drugo)

2. software – je nematerijalni element informacionog sistema, koji se odnosi na razne programe koje koristi sistem

3. lifeware – ljudi koji koriste informatičku tehnologiju4. orgware – organizaciona rješenja svih elemenata

sistema

Posmatran sa aspekta poslovnih komunikacija preduzeća, informacioni sistem može se podijeliti na :

1. finansijsk2. računovodstven3. marketinški4. logistički podsistem

2. PROCESI U LOGISTIČKOM INFORMACIONOM PODSISTEMU

Pod logističkim informacionom podsistemom podrazumijeva se sveukupnost informacionih veza u okviru poslovnog logističkog sistema.

Ako se logistički sistem posmatra kao niz međusobno povezanih elemenata unutar određene cjeline, može se uočiti da se između djelova odvija proces razmjene materije i informacija.

Logistički informacioni podsistem omogućuje funkcionisanje logističkog i distribucionog sistema. Tako pravovremene informacije o problemima, koji su nastali na nekom tržištu, mogu omogućiti rukovodstvu preduzeća, da na vrijeme preduzme korektivne mjere i akcije, kako bi se eventualne teškoće, koje bi mogle nastati u vezi sa tim otklonile ili ublažile.

Efikasnost poslovanja logističkog sistema, koji se sastoji od čitavog niza specifičnih radnih zadataka, zavisi ne samo od stručnosti i

64


sposobnosti izvršioca, već i od kvaliteta i kvantiteta informacija sa kojima raspolaže. U logističkom informacionom podsistemu procesi razmjene informacija, po pravilu, prethode, teku uporedo ili naknadno sa fizičkim procesima rada.

Zato, logistički informacioni podsistem treba biti u funkciji odvijanja i kontrole toka predmeta rada u procesu distribucije. Znači da se na osnovu informacija logističkog informaciong podsistema donose logističke poslovne odluke.

U današnje vrijeme, lako je doći do kompjuterske opreme i programa koji se mogu koristiti u informacionom logističkom sistemu. Postoje razne mogućnosti primjene sofware – a u distribuciji robe. Posebno su korisni pri donošenju poslovnih odluka i planiranju logističke strategije. Sofver ili program, može se kupiti na tržištu ili specijalno naručiti za potrebe firme.

Što se tiče izbora softvera ili programa namijenjenih logističkom i distribucionom sistemu, treba ih pažljivo odabrati. Od više ponuđenih programa, treba izabrati tri do četiri potencijalna, od kojih se na osnovu upoređivanja, po određenim elementima, izabere odgovarajući.

Elementi za upoređivanje mogu biti : dosadašnji rad ponuđača programa sigurnost, da će ponuđač programa na vrijeme izvršiti potrebne

promjene i dopune programa iskustvo drugih korisnika u radu sa određenim programom i

ponuđačem programa sigurnost da su u cijenu programa uključeni svi troškovi oko

njegove izrade i instaliranja

S obzirom na različite mogućnosti skladištenja i premještanja robe unutar distribucionog sistema, potrebno je procijeniti troškove različitih mogućnosti, koje se nude u programima. Oni zavise od cijena primarnog transporta, lokalne dostave, skladištenja i držanja zaliha.

65


Opšte gledano, osnovni ciljevi logističkih programa se nalaze u davanju što preciznijih odgovora na pitanja koja se odnose na :

broj, veličinu i lokaciju skladišta količinu i lokaciju zaliha u određenom skladištu vrstu i tip transportnog sredstva najpovoljnijih za prevoz izbor optimalne rute i odabira vozila za prevoz robe, od mjesta

isporuke do mjesta prijema

3. KARTOTEKE, DATOTEKE, BAZE I BANKE PODATAKA

Podaci koji se prikupljaju za potrebe logističkog sistema toliko su brojni i različiti da je ponekad potrebna velika vještina pri njihovom slektovanju.

Svaki informacioni sistem mora komunicirati sa svojom okolinom pomoću komunikacionog sistema. Poslovno komuniciranje je sastavni dio informacionog sistema preduzeća, obuhvata dvosmjernu razmjenu podataka, između različitih nivoa odlučivanja u preduzeću, između preduzeća i njegove okoline.

Ukoliko u preduzeću postoji integrisani informacioni sistem, tada, sve funkcije u preduzeću unose propisane podatke u kompjutere, pa se formiraju određene datoteke. Sve datoteke podataka u nekom preduzeću čine bazu podataka. Ukoliko se više baza podataka međusobno povežu čine banku podataka.

3.1. KARTOTEKE I DATOTEKE PODATAKA

Ako se evidencije za donošenje poslovnih odluka vodi u knjigama ili karticama naziva se kartoteka, a ako se vodi uz pomoć kompjutera, naziva se datoteka (engl. file). Prema tome, pod datotekom podataka podrazumijeva se skup istih i sličnih podataka, obuhvaćenih nekim zajedničkim kriterijumom smještenim na posebnom mjestu u računaru, koji omogućuje kompjutersku obradu podataka u potrebne informacije.

66


Za potrebu distribucije robe, bazu podataka najčešće sačinjavaju sledeće datoteke :

datoteka dobavljača datoteka kupaca datoteka narudžbi datoteka nabavnih cijena datoteka ulaznih računa datoteka robe na skladištu datoteka reklamacija datoteka ponuda datoteka ambalaže datoteka transportnih sredstava itd.

U datoteci dobavljača bitni su podaci, koji se odnose na :1. naziv, mjesto, adresu, poštanski broj, broj telefona, adresa, e-

mail, broj tekućeg računa i drugi potrebni lični podaci2. vrste, količine, kvalitet, cijene, uslove isporuke pojedinih

proizvoda koje nude pojedini dobavljači3. ranije zaključene ugovore i iskustva

U datoteci narudžbi nalaze se podaci o :1. naručiocima koji su poslali narudžbe2. vrsti, količini, kvalitetu i cijenama pojedine robe3. isporukama robe (kupac, vrijeme, vrsta, količina i način

isporuke)

U datoteci zaliha robe na skladištu daju se podaci o :1. nazivu robe, jedinici mjere, šifri pojedine robe2. zalihama robe3. razmještaju robe u skladištu4. obrtaju pojedinih roba itd.

U datoteci kupaca, bitni su podaci koji se odnose na :1. naziv, mjesto, adresu, poštanski broj, broj telefona, e-mail, broj

tekućeg računa i drugi potrebni lični podaci o postojećim i potencijalnim kupcima

67


2. dosadašnje poslovne odnose sa kupcima, kao što je : broj i datum ugovora, vrsta, količina i cijena ugovorene robe, uslovi isporuke, naplata, reklamacije, zahtjevi po pitanju načina otpreme robe, pakovanja, popusta u cijenama i druge podatke koji su u vezi sa poslovnim odnosima sa pojedinim kupcima.

3.2. BAZE I BANKE PODATAKA

Ako se međusobno poveže više datoteka na određenom području poslovanja, stvaraju se baze podataka. Baza podataka je skup međusobno povezanih datoteka podržan zajedničkim softverom, koji se stvara za obradu podataka određenog područja poslovanja, ali tako da se programom za upravljanje bazama podataka obavlja automatizovano ažuriranje podataka u svim vezanim skupovima podataka.

Pod bazom podataka podrazumijeva se skup međusobno povezanih podataka memorisanih u računarima na način koji omogućava njihovu upotrebu za različite potrebe i od različitih korisnika nezavisno od programa sa kojim oni raspolažu.

Ako se više baza podataka međusobno i logički ili tehnički povežu čine «banku podataka». Opšte gledano, bankom podataka može se smatrati kolekcija informacionih resursa koje sistem posjeduje nezavisno od oblika, medija i tehnologije, koja se pri tome upotrebljava.

Podaci za baze i banke podataka se prikupljaju, obrađuju i distribuiraju na osnovu posebno izrađenih programa. Za formiranje i korišćenje baze i banke podataka koriste se posebni programski jezici (SQL, ALPHA, COBOL, BASIC i drugi). Podaci se unose u računar putem tastature ili skenera, a razmjenjuju sa centralnom memorijom pomoću takozvanih off- line ili on- line povezivanja.

68


Slika 27 – osnovne mogućnosti povezivanja informacionih sistema3

Poznatije banke podataka su : DATASTAR, DIALOG, GENIOS, I.P SHARP, DATA RESURCES, REM, ECU, COMEXT, EUROSTAT, WORLD TRADE CENTER i druge.

4. KOMUNICIRANJE U LOGISTIČKOM INFORMACIONOM SISTEMU

Komuniciranje u i između pojedinih logističkih informacionih sistema je jedno od najznačajnijih pitanja od kojeg u dobroj mjeri zavisi proizvodnost rada, ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja u logističkom i distribucionom sistemu.

Tehnološki aspekti komunikaciono – informacionog sistema značajno utiču na brzinu razvoja logističkog sistema. Promjena analognih u digitalne mreže i razvoj mobilne tehnologije, kao što je sistem mobilnih telefona u telekomunikacijama i slobodan pristup radio- televiziji, povečali su brzinu i kvalitet informacionih sistema.

Komunikacioni odnosi između pojedinih elemenata sistema mogu se uspostaviti :

1. usmeno2. pismeno 3. elektronski

3 Računalo - računar

69


4.1. USMENO KOMUNICIRANJE

Usmeno komuniciranje u logističkom i distributivnom sistemu koristi se u situacijama koje zahtijevaju rješavanje kompleksnih poslovnih problema koji se odnose na :

Cijene logističkih usluga (prevoz, skladištenje, pakovanje, isporuka robe i slično)

Način prevoza Reklamacije na količinu ili kvalitet primljene pošiljke Slična pitanja i problemi koje treba hitno rješiti

Ukoliko su partneri međusobno udaljeni, komuniciraju telefonom. U poslednje vrijeme, u svijetu se koristi u poslovnom komuniciranju nova komunikaciona tehnologija, kao što su video telefoni.

Ukoliko je potrebno, usmeni razgovor se dokumentuje, prenosi se na papir, pa usmeno i pismeno komuniciranje čini jednu cjelinu.

4.2. PISMENO KOMUNICIRANJE

Pri pismenom komuniciranju, informacije se prenose pomoću papira, diska, televizijskog teksta i video teksta.

Kao sredstvo prenosa podataka, može biti : Lična ili poštanska dostava Teleks Telefaks

Pismeno komuniciranje je pogodno za prenos podataka koji dokumentuju neke poslovne događaje, te neke od dokumenata, čiji bi sadržaji kasnije mogli biti sporni (ugovori, narudžbe i slično), a treba ih staviti u arhivu.

4.3. ELEKTRONSKO KOMUNICIRANJE

Pojava i razvoj elektronskog komuniciranja u poslovnim transakcijama posljedica je stalnog razvoja informacione tehnologije, koja sada, kroz razmjenu podataka u preduzeću i između različitih

70


informacionih sistema, nastoji da unaprijedi ukupno poslovanje privrednih subjekata.

Pod elektronskim komuniciranjem se podrazumijeva upotreba informaciono – komunikacione tehnologije u poslovnim transakcijama. Elektrosnkim komuniciranjem omogućuje se brži, lakši i jeftiniji tok robe i informacija kroz logistički sistem.

Elektronsko komuniciranje između poslovnih partnera, posebno, dolazi do izražaja u logističkom sistemu. Elektronsko povezivanje proizvođača i kupaca pruža čitav niz pozitivnih efekata koji se ispoljavaju kroz :

Niže distribucione troškove Povečanje konkurentske prednosti na tržištu Smanjenje administracije Brže tokove robe kroz logistički i distribucioni sistem Poboljšanje logističkih usluga Niže zalihe robe na skladištu Razvoj partnerskih odnosa

Upotreba Interneta u logističkom sistemu preduzeća obično se odnosi na :

Elektronsku poštu (e – mail) Elektronska razmjena podataka i dokumenata (EDI) Oglašavanje i prodaju proizvoda (na Web stranicama)

Elektronska pošta ima niz prednosti u odnosu na klasičan način slanja poslovnih (kao i privatnih) poruka, putem pisma ili telefona, a one su :

Troškovi slanja poruka su niži Brzina je znatno veća (poruka brže stiže) Isporuka poruke je pogodnija, jer se može primaocu uručiti i van

radnog vremena

Preduzeća koja primjenjuju EDI sistem komuniciranja u logističkom sistemu, ostvaruje brojne prednosti, među kojima su :

Skraćuje vrijeme isporuke

71


Povećava se nivo usluga Smanjuju se troškovi telefona Povećava se sigurnost snabdijevanja Smanjuju se greške u procesu naručivanja Smanjuju se troškovi zaliha i administracija

Pri prezentaciji proizvoda putem Web stranica (WWW – World Wide Web), treba voditi računa da :

Prezentacija prizvoda i usluga na Web stranicama bude takva da izražava želju za njihovom kupovinom

Propagandne poruke na Web stranicama treba da budu jednostavne, razumljive, maštovite i informativne

Oglase treba stalno dorađivati i popunjavati novim sadržajima, Na Web stranicama treba oglašavati samo proizvode koji su

odgovarajuči za takav način predstavljanja i upoznavanja Maksimalno treba osigurati kupce od indiskrecije i eventualne

prevare (što se posebno odnosi na plaćanje putem kreditne kartice)

72


SEDMI DIO

LOGISTIČKI TRANSPORTNI

LANCI

73


1. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANCI U RAZLIČITIM VIDOVIMA SAOBRAĆAJA

1.1. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANCI U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU

Drumski prevoz prdstavlja najznačajniji dio prevoza, ako se uzme u obzir da sada u svijetu ima preko 450 miliona putničkih automobila, 150 miliona teretnih automobila i autobusa, može se zaključiti da drumski prevoz omogućuje najmasovniji oblik prevoza putnika i robe.

Prednosti drumskog saobraćaja u odnosu na druge vrtse transporta su :

o Cijene su niže na kraćim i srednjim relacijamao Raspolaže sa specijalnim vrstama vozila za prevoz pojedinih

robao Zbog rasprostranjenosti transportne mreže, isporuka robe je

brža i nije potrebno njeno prekrcavanje u druga prevozna sredstva

Nedostaci drumskog transporta u odnosu na željeznički i pomorski su:

o Ima relativno veću potrošnju goriva po jedinici teretao Ima veće cijene prevoza na većim udaljenostima u odnosu na

pomorski i željezničkio Više zagađuje okolinu

74


Slika 28 – autobus Slika 29 - kiper

Drumski prevoz se može klasifikovati prema :o Namjenio Teritorijalnim obilježjima,o Načinu organizacije

Prema namjeni razlikuje se :1. javni prevoz2. prevoz za vlastite potrebe

Prema teritorijalnim obilježjima razlikuje se :1. unutrašnji2. međunarodni prevoz

Prema načinu organizovanja prevoza, razlikuje se :1. linijski2. slobodan prevoz

Sredstva prevoza u drumskom transporta, su vozila koje pokreće motor. Prema namjeni, ona mogu biti : radna, teretna, putnička, kombinovana, specijalna, vučna i vojna. Za potrebe logistike, uglavnom se koriste teretna i radna. Radna vozila služe za obavljanje određenih poslova. Tu spadaju : bageri, rovokopači, pokretne dizalice i slično. Teretna vozila su namijenjena prevozu različitog tereta. Mogu biti prikolice, poluprikolice i druga priključna vozila.

Teretna vozila prema maksimalnoj težini tereta kojeg mogu nositi razlikuju se ;

1. mala vozila (do 3.5 tona)2. srednja vozila ( od 3.5 do 7 tona)3. velika vozila ( iznad 7 tona)

Teretna vozila, prema obliku karoserije, mogu biti :- vozila sa tradicionalnim tipom karoserije- vozila sa karoserijom koja se pokriva šatorski pokrivačem- vozila sa zatvorenom karoserijom (kombi)- vozila sa niskom i zatvorenom karoserijom (džambo)- vozila sa karoserijom koja se pomoću hidraulike može spuštati i

dizati (kiper)

75


- vozila cistijerne- vozila kontejneri, i- kombibus

Glavni cilj menadžmenta u transportnim preduzećima usmjeren je prema stvaranju što kvalitetnijih prevoznih usluga, uz što je moguće niže troškove. Za ostvarenje tog cilja, potrebno je :

1. maksimizirati vrijeme korišćenja vozila2. maksimizirati iskorišćenost kapaciteta vozila3. minimizirati kilometražu4. minimizirati broj vozila koja se koriste

Proces transporta robe obuhvata poslove : 1. pripreme za prevoz2. utovar robe3. prevoz robe4. istovar robe5. skladištenje robe

Slika 30 – kamion cistjerna Slika 31 – kamion sa poluprikolicom

Organizacioni sistemi transporta sa aspekta logistike su :o ponavljajućio prstenastio radijalnio kombinovani

76


Ponavljajući sistem je karakterističan po tome, što se kod njega vrši prevoz robe između dva mjesta u istim smjerovima (drumom) uzastopno nekoliko puta. Nedostatak ovog sistema je što su vozila u povratku djelimično iskorišćena (ambalaža) ili potpuno neiskorišćena.

Kotor Podgorica0 0

Radijalni sistem je karakterističan po tome, što se kod njega vrši prevoz robe iz više pravaca u jedno mjesto ili iz jednog mjesta u više pravaca.

Prstenasti sistem je karakterističan po tome što se vozila kreću u jednom smjeru po nekoj zakrivljenoj liniji (prstenu), sa više utovarnih i istovarnih tačaka. Te putanje su vrlo pogodne za razvoženje robe do potrošačkih mjesta sa povratnim teretima.

Nikšić

Kotor Podgorica

Kombinovani sistem je kombinacija gore navedenih sistema, a prikladan je za prevoz robe široke potrošnje i druge komadne robe od proizvođača do potrošača. Najčešće ga koriste špediterska preduzeća.

Pri određivanju ruta i izboru odgovarajućeg prevoznog sredstva treba voditi računa o brojnim čioniocima kao što su :

- dužina rute- ograničenja na putu i pri isporuci robe- karakteristike vozila- karakteristike tereta

Karakteristike vozila koje se moraju uzimati u obzir odnose se na :- kapacitet- vrstu i tehničke osobine vozila

77


1.2. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANCI U ŽELJEZNIČKOM SAOBRAĆAJU

Glavne prednosti željeznikog prevoza u odnosu na ostale grane saobraćaja su :

o Relativno niža cijena prevoza (posebno za prevoze na srednje i velike udaljenosti)

o Pogodniji je za prevoz pojedinih vrsta roba, jer ima specijalno konstruisane vagone

Nedostaci željezničkog prevoza se ispoljavaju kroz :o Češće potrebe za pretovarom robeo Sporiji prevoz u odnosu na drumski i vazdušnio Češće krađe

Slika 32 – teretni voz

Sredstva izvršenja prevoza na željeznici su : 1. lokomotive2. kola3. ostala vučna i prevozna sredstva

Lokomotive su obilježene posebnim oznakama kao što su : oznaka vlasnika, oznaka serije, redni broj, vrsta i tehnički podaci.

Prema namjeni i načinu izgradnje, teretna kola mogu biti :1. zatvorena (G)

78


2. otvorena (E)3. hladnjače (I)4. kola platforme (K)5. cisterne (U)

Nosivost kola se iskazuje u tonama i kreće se između 20 i 60 tona. Tara kola predstavlja težinu kola bez tereta i kreće se između 20 i 25 tona. Bruto-težina kola sastoji se od tare i utovarenog tereta.

Slika 33 – putnički voz

Koeficijent tare izračunava se na način da se stavi u odnos tara i nosivost kola izražene u tonama.

Razlikuju se komercijalna i tehnička brzina vozova.Komercijalna brzina jednaka je količniku ukupnog prevaljenog puta i ukupnih voznih sati.Tehnička brzina se izračunava kao odnos dužine dionice sa jedne strane i razlike vremena vožnje voza na dionici i vremena zadržavanja na usputnim stanicama sa druge strane.

Vozovi se mogu podijeliti na osnovu sljedećih kriterijuma :- prema načinu formiranja- prema načinu transporta- prema brzini transporta

Prema načinu formiranja vozovi mogu biti :1. maršutni - formira sam pošiljalac

79


2. stepenasti maršutni - formira više pošiljaoca3. tehnički maršutni - formira tehnička stanica

Prema načinu transporta na željezničkoj mreži, teretni vozovi mogu biti :

1. direktni2. dionički3. sabirni

Direktni voz prolazi kroz tehničke stanice bez izmjena u njegovom sistemu.Dionički voz se kreće po jednoj dionici bez izmjene u sistemu.Sabirni voz se kreće kroz stanice na način da razvozi puna kola i istovremeno prikuplja prazna kola po stanicama.

Prema brzini prevoženja teretni vozovi mogu biti :1. ekspresni2. brzi3. ubrzani4. ostali teretni vozovi

Ekspresni voz je namijenjen za najbrži prevoz robe u unutrašnjem transportu.Brzi voz je namijenjen brzom prevozu robe (lako kvarljiva roba i stoka).Ubrzani voz je namijenjen ubrzanom prevozu direktnih pošiljki.Ostali teretni vozovi su namijenjeni prevozu razne robe, čiji se prevoz organizuje prema datim potrebama.

1.3. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANCI U VAZDUŠNOM SAOBRAĆAJU

Vazdušni saobraćaj treba smatrati kao složeni dinamički sistem u kojem postoje osnovne djelatnosti i to :

- prevoz putnika i tereta- prihvat i otprema putnika i tereta- kontrola letenja i vođenja aviona

80


U razvoju konstrukcije i praktične primjene aviona, stalno je aktuelan problem odnosa brzine i kapaciteta. Smatra se, da će avioni četvrte generacije imati brzinu oko 1100 km/h i kapacitet od 300 do 500 putničkih mjesta.

Prema namjeni, razlikuje se linijski i čarter prevoz. Linijski prevoz se organizuje prema unaprijed određenim redu vožnje, tarifama i drugim uslovima. Čarter prevoz vrši se na način da uslove prevoza ugovara prevoznik i korisnik prevozne usluge.

Tempo razvoja vazdušnog prevoza doveo je do proširenja i modernizacije mreže aerodroma u svijetu. Dva osnovna čionioca, koja utiču na opremljenost aerodroma, su :

o tehničko – eksploatacione karakteristike aviona koji koristi aerodrom

o namjena (regionalni, nacionalni, međunarodni prevoz) i količina prometa

Slika 34 – putnički avion

Pojedine države podstiču razvoj avio-flote putem raznih tipova subvencija (olakšica). A najčešći oblici subvencija su :

- direktne subvencije- subvencije za nabavku flote, uređaja i opreme- subvencije za kapitalne investicije u infrastrukturu- subvencije za školovanje kadra- subvencije u vidu oslobođenja od poreza- ostali oblici subvencija

81


Pri obavljanju transporta robe vazduhom, mogu se koristiti tri moguće verzije aviona :

1. putnička verzija – Belly Hold avion2. teretna verzija – All Cargo avion3. kombinovana verzija – Kombi Aircraft

Avio-kompanije koje su isključivo orijentisane na prevoz robe u svojoj floti, imaju samo «All Cargo» avione. Prema kapacitetu se mogu podijeliti u tri grupe :

1. mali avioni do 30 tona,2. srednji avioni od 30 do 50 tona3. veliki avioni više od 50 tona.

U strukturi prevoza robe avionom razlikuju se :oobičneopoštanskkeoposebne pošiljke

Slika 35 – teretni avion

Prevoz posebnih pošiljki je najdelikatniji, pa se njima posvećuje posebna pažnja.Pod posebnom pošiljkom se podrazumijeva pošiljka kojoj je zbog specifičnosti svojstva robe potrebno posebno rukovanje i pakovanje pri prevozu. U tom pogledu razlikuje se :

- vrijedna roba- žive životinje- lakokvarljiva roba- posmrtni ostaci- novine, filmovi i slično

82


Prema propisima međunarodnog udruženja za vazdušni transport IATA, roba se mora pakovati u odgovarajuću ambalažu. Ako spoljašnji izgled ili kvalitet pakovanja ne odgovaraju propisanim uslovima, prevoznik nije dužan prevesti pošiljku, već vlasnik pošiljke mora sadržaj prepakovati u skladu sa propisima. Našin pakovanja zavisi od vrste i količine robe.

1.4. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANCI U VODNOM SAOBRAĆAJU

Prevoz na vodi može se podijeliti na :1. riječni2. kanalski3. pomorski

Riječni prevoz je pogodan za masovne robe niske pojedinačne vrijednosti, koja ne podnosi visoke prevozne troškove i ne zahtijeva veliku brzinu prevoza. Tereti koji se najčešće prevoze rijekama su : razne rude, pogonska goriva, dva, ugalj, građevinski materijal, žitarice i slično. Riječnom prevozu je po svom obliku, vrlo sličan kanalski, pa se ova dva prevoza često izjednačavaju. Riječni i kanalski prevoz je, uglavnom razvijen u industrijsko razvijenim zemljama (Belgija, Holandija, Njemačka, Francuska).

Slika 36 – riječni brod

Najveći nedostatak riječnog i kanalskog prevoza je, što je zbog klimatskih uslova neprikladan za transport tokom cijele godine.

83


Cijene prevoza u riječnom saobraćaju prosječno su niže za tri puta od željezničkog, a deset puta od drumskog prevoza.

Osnovne karakteristike, druge vrste vodenog transporta – pomorskog transporta su : veliki kapacitet i snaga prevoznih sredstava, sigurnost i male brzine prevoza. Za nabavku i eksploataciju brodova potreban je veliki kapital, pa je veliki dio pomorske flote koncentrisan u vlasništvu malog broja kompanija.

U odnosu na drumski i željezniki prevoz, prednosti pomorskog prevoza su :- niže cijene- veći kapacitet- veća fleksibilnost prevoznih sredstava za više vrsta tereta- manje zagađenje okoline

Najveći nedostatak pomorskog prevoza je sporost i velika cijena prevoznih sredstava.

Ekonomičnost pomorskog transporta je uslovljena sljedećim faktorima:

a) Besplatnim saobraćajnim putemb) Velikim kapacitetom brodovac) Najpovoljnijim odnosom između sopstvene težine I težine

teretad) Relativno niskom potrošnjome) Relativno dugim vijekom trajanja brodaf) Velikim stepenom ekonomskog korišćenja pogonske

energije g) Velikom produktivnošću rada

Sredstva pomorskog prevoza su brodovi, koji mogu biti : teretni, putničko teretni i putnički.

Teretni brodovi mogu biti specijalno građeni za prevoz : rasutih tereta (bulk), tečnih tereta (liquid, tankeri), ukapljenog plina (LPG, LNG), kontejnera (container), vozova i automobila (trajekti), kvarljive i smrznute robe (frigo), natovarenih automobila (ro/ro) i drugi.

84


Slika 37 – kontejnerski brod

Teretni brodovi mogu biti linijski i brodovi slobodne plovidbe – tramperi. Linijski brodovi održavaju redovne veze među određenim lukama, po unaprijed utvrđenim tarifama prevoza. Tramperi su brodovi koji prevoze teret prema potrebama, bez unaprijed utvrđene rute, po dogovorenim cijenama prevoza.

Putničko- teretni brodovi su brodovi namijenjeni za prevoz putnika i tereta. Ovi brodovi se najčešće koriste za prevoz robe na kraćim relacijama.

Putnički brodovi su namijenjeni prevozu putnika i pošte na svim relacijama.

Organizacija prevoza na vodi, mora se prilagoditi specifičnostima procesa rada. Radni proces obuhvata :

o pripremu za ukrcaj robeo pripremu za iskrcaj robeo prevozo propratne poslove tokom prevozao završne poslove po iskrcaju robe

Priprema utovara robe sastoji se od raznih poslova, koji se odnose na pripremu plovnih objekata za prevoz. Tu spadaju poslovi oko obezbjeđivanja broda pogonskim gorivom, provjere ispravnosti

85


električnih uređaja, priprema brodske posade za putovanje i drugi slični poslovi.

Slika 38– putnički brod Slika39- LPG brod Slika 40– bulk brod

Poslovi ukrcaja i iskrcaja tereta (robe) zavise od vrtse i veličine broda, kao i od količine i vrste tereta. Činjenica je, da brod zarađuje dok plovi sa teretom, a troškovi su veći u luci, nego tokom plovidbe, pa je brzina ukrcaja i iskrcaja tereta postala bitan faktor njegove profitabilnosti i konkurentske sposobnosti. Organizacija i način ukrcaja i iskrcaja tereta zavisi od vrste i količine tereta. Prema vrsti tereta, razlikuje se :

1. tečni2. rasuti3. generalni teret

Propratni poslovi pri prevozu tereta su različiti. Tu spadaju poslovi koji se odnose na carinjenje robe, obezbjeđenje broda potrebnim namirnicama, poslovi oko policijski i lučkih formalnosti i drugi poslovi na putu.

2. LOGISTIČKI TRANSPORTNI LANAC U KOMBINOVANOM PREVOZU

Roba, ako teretna jedinica, ako na putu, od prvog utovara do isporuke korisniku ostane tokom cijelog puta nerasformirana, riječ je o takozvanom transportnom lancu. Pod transportnim lancom se podrazumijeva skup tehničkih i organizacionih postupaka pomoću kojih se premještaju ljudi i dobra, od izvora do odredišta.

86


U transportnom lancu učestvuju svi elementi poslovne logistike kao što su :

o prevozo skladištenjeo manipulacijao informacioni logistički sistemi

Svrha formiranja transportnog lanca je, da bi se realizovao što povoljniji prevoz robe, po načelu «od vrata do vrata», (door to door service).

Transportni lanci mogu biti :- jednočlani - višečlani-

U jednočlanom lancu, tačke prijema i isporuke su povezane neprekidnim prevozom, odnosno direktnim prevozom bez promjene prevoznih sredstava. Jednočlani lanac je karakterističan za konvencionalni ili unomodalni prevoz, kod kojeg se prevoz robe vrši samo jednim prevoznim sredstvom jedne grane prevoza (kamion, vagon, avion ili brod) i to na osnovu jedinstvene prevozne iprave. Taj prevoz organizuje samo jedan organizator – špediter.

Višečlani transportni lanac formira se od više vrsta transportnih sredstava, to jest kombinovanim prevozom robe. Pod kombinovanim ili multimodalnim prevozom podrazumijeva se sistem prevoza robe sa najmanje dva transportna sredstva iz različitih grana transporta pri čemu nema promjena u transportnoj jedinici tokom čitavog transportnog puta, to jest kada transportna jedinica prelazi iz jedne vrste prevoznog sredstva u drugo nerasformirana.

U kombinovanom prevozu transportni poduhvat može organizovati jedan ili više preduzetnika. Po pitanju odgovornosti, pri prevozu robe kombinovanim prevozom, primjenjuje se načelo da svaki učesnik u prevozu odgovara za teret na svojoj dionici puta, a u skladu sa nacionalnim i međunarodnim običajima koji regulišu tu problematiku.

87


Kod kombinovanog prevoza problem je optimalnog odabira transportnih sredstava, što je preduslov za ostvarenje maksimalnih transportnih prihoda i dobiti. Pri kombinovanju pojedinih vrsta transportnih sredstava, koja će učestvovati u transportnom lancu, treba imati u vidu i prednosti i nedostatke koje imaju pojedine vrste prevoza.

Osnovne karakteristike kombinovanog transporta su :o prevoz robe se vrši sa najmanje dvije vrste transportnih

sredstava iz različitih granao transportna jedinica prilikom prekrcaja sa jednog na drugo

transportno sredstva ostaje nerasformiranao teretnu jedinicu na putu prati jedna jedinstvena prevozna

isprava

Za efikasnu primjenu kombinovanog prevoza neophodno je osigurati :o dobru organizaciju prevoznog procesao odgovarajuće komunikacione veze i obavještenja između

učesnika u transportnom lancuo standardizaciju transportnih jedinica (palete, kontejneri i slično) i

transportnih sredstavao odgovarajuću količinu tereta za duže vrijeme

Prma Konvenciji UN o međunarodnom multimodalnom prevozu robe (1980. godina), osnovna obilježja međunarodnog multimodalnog prevoza su :

o mjesto preuzimanja robe i mjesto predaje robe primaocu nalaze se u dvije različite države

o prevoz robe obavlja se sa najmanje dva prevozna sredstva iz različitih grana transporta

o cijeli poduhvat zasniva se na samo jednom ugovoru o transportu

o teret prati samo jedna isprava o prevozu robeo cijeli transportni proces organizuje samo jedan preduzetnik

U praksi se primjenjuju dva oblika kombinovanog prevoza i to :1. ro / ro i LASH2. kontejnerski prevoz

88


3. VIRTUALNA LOGISTIKA ( TRANSPORT I MOBILNOST)

Moderno društvo se jako oslanja na mogućnost naprednih nivoa fizičke mobilnosti. Fizička mobilnost se definiše kao svakodnevno kretanje sa mjesta na mjesto (isljučujući selidbu).

Tamo gdje je ponuda prevoza neadekvatna s obzirom na veličinu i izgled potražnje treba izvršiti prilagođavanje. Kada je infrastruktura fiksna, naglasak prilagođavanja pada na stranu potražnje.

Na taj način putnik na posao mora krenuti ranije, kako bi uzeo u obzir očekivano zagušenje saobraćaja, osoba na godišnjem odmoru koja putuje možda će morati prespavati na aerodromu, kako bi udovoljila uslovima jeftinijh paket aranžmana, transportna kompanija će možda morati raditi noću i vikendima, kako bi izbjegla saobraćajne špice, proizvođač će možda koristiti zalihe, kako bi zaštitio proizvodnju od oscilacija u lancu nabavke uslijed nesigurnosti i na krjau lanca – kupac će se možda morati zadovoljiti smrznutnom ili konzervisanom hranom u samoposluzi, umjesto svježih proizvoda.

Druga, dugoročnija opcija je proširenje transportne usluge i kapaciteta. Korisnik usluge može prihvatiti zagušenje mreže kao :

1. prihvatanje većih transportnih troškova2. preusmjeravanje na zaobilazne puteve3. promjena odredišta4. odlaganje putovanja za vrijeme bez gužve5. odustajanje od putovanja

Nemogućnost transportnog sistema da pruži mobilnost, koje traži korisnik, prisiljava korisnika da prihvati alternativne oblike mogućnosti. U idealnom slučaju to znači da dolazi do postupka raspoređivanja kojim se postiže odgovarajuća preraspodjela na pravedan način.

Na mikro niou i uz dugoročne perspektive kreator transportne politike mora voditi računa i o nivou pružanja transportne infrastrukture koja

89


je potrebna, kako bi se osiguralo da svaka zajednica i industrija redovno prima svoj željeni obim mobilnosti.

Idealni transportni sistem treba pružiti usluge koje su stalne, besplatne i moguće u svim smjerovima bez štetnog djelovanja na okolinu.

90


OSMI DIO

POJAM DISTRIBUCIJE

91


1. POJAM DISTRIBUCIJE

Distribucija je već više godina važna karika privrednog života, ali njeno naučno istraživanje počelo je tek u zadnje vrijeme. Razlog je u njemim podfunkcijama, od kojih se svaka može posmatrati kao posebna menadžerska operacija, pa se kao takva posmatra kao jedinstven sistem.

Danas se distribucija najčešće sagleda sa dva aspekta. Sa opšteg privrednog aspekta, pod distribucijom se podrazumijevaju sve aktivnosti koje služe raspodjeli proizvodnih dobara potrošačima, a sa aspekta pojedinačnog privrednog subjekta, distribucija se odnosi na sve preduzetničke odluke i radnje, koje su povezane sa kretanjem proizvoda do konačnog kupca.

U savremenoj ekonomskoj literaturi postoji veći broj definicija distribucije. Najčešće se koristi definicija Međunarodne privredne komore prema kojoj je distribucija : proces koji slijedi proizvodnju dobara od trenutka, kada su ona prodata do njihove isporuke potrošačima, olakašavajući pri tome kupovinu i upotrebu robe.

Distribucija obuhvata sve makroekonomske i opštedruštvene funkcije unutrašnje trgovine. Distribucija nije sinonim za trgovinu. Trgovina obavlja samo dio distributivnih funkcija, dok drugi dio obavljaju proizvodna, transportna i neka druga preduzeća.

U pogledu preduzetničkih odluka i radnji, distribucija je marketinška funkcija, koja upravlja kretanjima dobara od proizvođača do krajnjih potrošača preko veleprodaja, maloprodaja, skladišnih i transportnih institucija, kako bi roba bila pristupačnija kupcima, kad ih trebaju i gdje ih trebaju i žele.

Učinkovito kretanje gotovih proizvoda od kraja proizvodne linije do potrošača, uključujući međuskladišno poslovanje, izbor lokacije skladišta i razne usluge kupcima, naziva se sistem integralne distribucije, koji je najuže povezan sa poslovnom logistikom.

92


Tako najprihvatljivija definicija glasi : Pod distribucijom se podrazumijva koristan prenos dobara od mjesta proizvodnje do mjesta potrošnje uz minimalne troškove i prihvatljive usluge kupcima.

2. MJESTO DISTRIBUCIJE U LOGISTIČKOM SISTEMU

U naučnoj literaturi opšte je prihvaćen stav da distribucija predstavlja uži pojam od logistike. Logistika, osim distribucije, u sebi sadrži upravljanje materijalom, sirovinama, poluproizvodima i djelovima od izvora do proizvodnog procesa i kroz njega, dok sama distribucija obuhvata tok gotovih proizvoda, od završetka procesa proizvodnje do konačne potrošnje. U tom smislu, odnos logistike i distribucije se može sagledati na sljedeći način :

Odnosi logističkog i distribucionog sistema su vrlo složeni i međusobno se prepliću, što je prikazano u sledećoj slici.

Slika 41 – odnos logistike i distribucije4

4 Tijek - tok

93


To, zapravo, znači da je distribucija roba ili usluga samo važan segment univezalne logistike ili samo jedna vrsta logistike : logistika distribucije ili distribuciona logistika ili još jednostavnije logistika prodaje.

Poslovna logistika ima mnogo šire značenje nego distribucija. Fizička distribucija je skup aktivnosti koje omogućuju djelotvorno kretanje gotovih proizvoda sa kraja proizvodnog procesa do potrošača. U nekim slučajevima uključuje kretanje sirovina od izvora nabavke do početka proizvodne linije.

Ove aktivnosti obuhvataju sistem : narudžbe i isporuke robe, upravljanja zalihama, skladištenja, manipulacije robom i prevoz. Fizička distribucija u sebe uključuje planiranje i kontrolu fizičkih tokova robe od njenog izvora do mjesta upotrebe, kako bi se uz ostvarenje profita što bolje zadovoljile potrebe kupaca, odnosno potrošača.

Iz takvog shvatanja fizičke distribucije, proizilaze i njeni ciljevi, oni glase :

u pravo vrijeme na pravo mjesto u optimalnim količinama u odgovarajućem asortimanu uz najniže troškove

Fizička distribucija je mnogo više od kamiona ili kompjutera. To je organizacioni povezan skup sredstava, opreme i ljudi. Na nju treba gledati kao jedan kompleksan sistem sa međusobno skladno povezanim djelovima.

Osnovna karakteristika fizičke distribucije je stalan tok materijala ili proizvoda, sa tim da taj tok, na određenim tačkama doživljava zastoje. Razlog postajanja tih zastoja je potreba da se roba neko vrijeme uskladišti, doradi, pakuje, montira (ako je u pitanju montažna proizvodnja) i slično.

Fizička distribucija je važna preduzetnička aktivnost koja omogućava vrednovanje materijalnih i ljudskih resursa pojedinog područja ili zemlje. Prema istraživanjima vršenim u Velikoj Britaniji, oko 30%

94


zaposlenog stanovništva radi na poslovima koji su u vezi sa fizičkom distribucijom.

3. ODNOSI PROIZVODNJE I DISTRIBUCIJE

Usku korelacionu vezu proizvodnje i distribucije uslovljavaju savremeni privredni procesi. Distribucija, kao faza procesa reprodukcije dobija poseban značaj u tržišnoj privredi gdje označava kretanje gotovih proizvoda, od kraja proizvodne linije do potrošača. U nekim slučajevima uključuje premještanje sirovina od izvora obezbjeđivanja do početka proizvodne linije. Dakle, označava ukupne aktivnosti koje slijede proizvodni proces, sve do potrošnje, proizvodnje ili konačne.

Nove tehnologije prevoza, pakovanja i održavanja ispravnosti robe omogućuju nove koncepte u distribuciji robe. Tehnološke mogućnosti proizvodnje robe sa praktično neograničenim rokom trajanja, omogućuju proizvodnju u jednoj zemlji, za potrebe drugih zemalja. Tako velikoj količini proizvoda treba organizovati pravu distribuciju, kod koje potrošači neće osjetiti veliku fizičku udaljenost proizvodnje.

Posebnu važnost za ostvarenje takve strategije ima primjena POS sistema (Point Of Scale), kojim se informacionim putem prati kretanje robe. Informaciona tehnologija pruža vrlo značajnu tehnološku podršku logistici distribucije. Logistički način upravljanja aktivnostima pri distribuciji robe može znatno poboljšati usluge i istovremeno smanjiti troškove poslovanje.

Afirmacija koncepta marketinga, posebno pojava «lanca opsluživanja» dovela je do punog izražaja zajednički interes proizvodnje i distribucije. Pri tome je bitno da svaki od učesnika u procesu reprodukcije racionalno i svrsihodno obavi svoju funkciju. Kod toga nije važno da li će se distribucijom baviti proizvođači, trgovačka radnja na veliko ili pak specijalna distribuciona preduzeća. Prednost će imati onaj učesnik u transportu, koji obavi distribuciju najbrže, najkvalitetnije i najekonomičnije.

95


Nosioci distribucije imaju posredničku ulogu između proizvodnje i potrošnje. Na taj način aktivno učestvuju u procesu reprodukcije. To znači, da je u savremenom načinu privređivanja međuzavisnost proizvodnje i distribucije sve veća.

U današnjim okolnostima, kljčna stvar je fleksibilnost u proizvodnji. Potrebno je proizvesti robu određene vrste i kvaliteta, koju potrošači žele i hoće da kupe uz uslove koje će prihvatiti tržište.

U prošlosti, čak i danas često preovladava mišljenje da je najvažnije proizvesti robu uz minimalne troškove, bez obzira kolika je potražnja za njom na tržištu. Ovakav oblik razmišljanja doveo je do izgradnje velikih fabrika, koje su u stanju proizvesti ogromne količine standardnih proizvoda po vrlo niskim cijenama. Takva proizvodnja, bez mogućnosti brzog odgovora na promjenljive zahtjeve savremenog tržišta, ima za posljedicu stvaranje velikih zaliha gotovih proizvoda i velike probleme u finansiranju.

Zato se, savremena poslovna strategija, bazira na maksimalnoj fleksibilnosti prema zahtjevima kupaca i težnji da se smanje, ne samo proizvodni troškovi već i troškovi distribucije. Tako, cilj svakog preduzeća mora biti količina proizvoda koja će količinom, asortimanom i cijenom odgovarati zahtjevima kupaca.

4. ZNAČENJE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Osnovni zadatak poslovne logistike i distribucije je da osiguraju vremenski i prostorno optimalan, a troškovno povoljan tok materijala, roba i odgovarajućih informacija u preduzeću. Da bi se to postiglo, potrebno je koordinisati, uskalditi i sistemno oblikovati sve postupke oko naručivanja, proizvodnje, transporta, skladištenja, šifrovanja, etiketiranja, pakovanja i isporuke robe i materijala.

96


Gore navedeno se može postići kroz : organizaciono i tehničko oblikovanje, planiranje, upravljanje i

kontrolu tokova predmeta rada i to od njihove nabavke od dobavljača do isporuke gotovih proizvoda kupcima

smanjenje zaliha robe, pomoću blagovremenih narudžbi, spajanje slanja i primanja, kako bi se mogle transportovati jednim transportnim sredstvom čime se izbjegavaju prazne vožnje

standardizaciju pakovanja robe i transportnih sredstava izgradnju integralnog informacionog sistema

Pojedine službe preduzeća nastoje da ostvare svoje specifične ciljeve i zbog toga :

- služba nabavke teži da nabavi optimalne količine predmeta rada, jer one osiguravaju kontinuitet proizvodnje i niže nabavne i skladišne troškove

- služba transporta nastoji da izabere što povoljniju vrstu prevoza i prevoznih sredstava, kako bi prevozni put bio kraći, a troškovi što niži

- proizvodnja je zainteresovana da ubrza protok predmeta rada i potrebnih informacija u procesu proizvodnje

- služba prodaje teži prema potpunoj pripremljenosti isporuka i što bržem ispunjenju narudžbi

Uloga distribucije, kao integrisanog dijela logistike, dolazi do većeg izražaja u savremenom načinu poslovanja. Kod tradicionalnog poslovanja, njen se zadatak samo svodio na trasnport i uskladištenje. U današnjim uslovima, distribucija treba da u svako vrijeme adekvatno odgovori na zahtjeve kupaca.

Načelo «brzog odgovora» je cilj mnogih preduzeća, jer im omogućuje da ostvare dvostruke strategijske ciljeve, kao što su :

1. smanjenje troškova2. povećanje kvaliteta distribucionih usluga

Načelo «brzog odgovora» se zasniva na menadžmentu potražnje po kojem se proizvodi, upravo, onoliko koliko se može prodati. Informacija je ključ za menadžment potražnje. Informaciona tehnologija je pretpostavka za ostvarenje «brzog odgovora» u

97


distribuciji. Ona omogućava brzo povezivanje tačke potrošnje sa tačkom proizvodnje.

Distribucija nastoiji da po svaku cijenu zadovolji potrošače na taj način što im stavlja robu na raspolaganje pod uslovima i na način koji odgovara njihovim zahtjevima.

Osnovni zadaci distribucije su : skraćenje puta i vremena robe od mjesta proizvodnje do mjesta

potrošnje povećanje konkurentske sposobnosti robe vremensko i prostorno usklađivanje potrošnje i proizvodnje programiranje proizvodnje prema potrebama potrošača osiguranje plasmana novih proizvoda uticaj na promjene navika potrošača i zaštita njihovih interesa

Na logističke akcije otpada znatan dio vremena i troškova procesa reprodukcije, što poslovnoj logistici daje poseban značaj. Prema istraživanjima, koja su vršena u Zapadnoj Evropi, udio logističkih troškova u ukupnim troškovima poslovanja u prosjeku iznosi od 1 % do 25 %.

Istraživanja u auto - fabrici «VOLVO» pokazala su da je za pripremu i proizvodnju bregaste osovine potrebno 50 minuta, za unutrašnji i spoljašnji dio 22 sata, a za ležanje na raznim skladištima i salonima automobila do konačnog korišćenja, čak 5 mjeseci i 29 dana. U odnosu na ukupna obrtna sredstva, koja ova automobilska industrija angažuje, na transport, manipulaciju i distribuciju, otpada 57 % , na montažu 23 %, dok čista proizvodnja angažuje samo 20 % tih sredstava.

Važnost distribucije i logistike još bolje potvrđuju rezultati istraživanja koja su data u jednoj studiji objavljenoj u Velikoj Britaniji, a prema kojoj je potrošeno 39 % nacionalnog dohotka na distributivne i logističke aktivnosti, što je iznosilo oko 87 milijardi funti od ukupnog bruto društvenog proizvoda, koji je iznosio 223 milijarde £ (funti).

98


Troškove logističke funkcije nije moguće direktno odvojiti od troškova ostalih funkcija, pa se zato često procjenjuju. Tako na primjer troškovi održavanja transportnih sredstava, troškovi skladišta, troškovi angažovanog kapitala u zalihama i drugi slični troškovi se ne iskazuju kao logistički troškovi iako to jesu. To je ujedno i razlog da se logistici ne daje važnost, koja joj pripada.

99


DEVETI DIO

KANALI DISTRIBUCIJE

100


1. UVODNA RAZMATRANJA

Pored fizičke distribucije koju čine fizički tokovi robe, od kraja proizvodnje do potrošača, kao i kretanje sirovina i materijala od izvora do početka proizvodne linije, razlikuju se još i marketinški (trgovački) kanali distribucije, pod kojim se podrazumijevaju unutrašnje organizacione jedinice proizvođača i spoljašnji posrednici preko kojih roba stiže do potrošača.

Prema definiciji, kanali distribucije su unutrašnje organizacione jedinice i spolašnji posrednici preko kojih kruži transport robe i usluga. Još jedna definicija kanala distribucije podrazumijeva da su to grupe institucija koje obavljaju sve one aktivnosti (funkcije) koje su prisutne pri kretanju proizvoda i njegovog vlasništva od proizvodnje do potrošnje.

Slika 42 – fizička distribucija5

5 Prodavaonica- prodavnica, poduzeće - preduzeće

101


2. ULOGA I VAŽNOST KANALA DISTRIBUCIJE

Uloga posrednika u robnoj distribuciji mijenjala se tokom vremena. Pojavom marketinga, koji polazi od potreba potrošača za nekim proizvodom, porasla je važnost istraživanja marketinških kanala distribucije i važnost njihovog pravilnog izbora. Sada, kada tržišna potražnja diktira proizvodnju dobara, sistem distribucije ne funkcioniše samo na osnovu konkurentskih, već i kooperativnih odnosa. Broj i uloga pojedinih posrednika, u kanalima distribucije u prvom redu je podređena potrebom stvaranja adekvatnog asortimana kojeg jedna karika u distributivnom lancu nudi drugoj. Tako na primjer trgovina na veliko nudi odgovarajući asortiman robe trgovini na malo, a trgovina na malo nastoji oblikovati asortiman robe, koji će odgovarati potrebama potrošača.

Osnovni razlog za postojanje posrednika u transportu robe leži u potrebi prostornog i vremenskog povezivanja sve udaljenije sfere proizvodnje od sfere potrošnje, kao i težnji da se smanje posredničke transakcije. Zadaci posrednika su :

sabiranje sortiranje distribucija robe

Neposredna distribucija, to jest distribucija bez posrednika je karakteristična za tzv. proizvodnu potrošnju, dok se roba konačne potrošnje kreće kroz dvije ili više faza distribucije, odnosno više posrednika. Neposredna distribucija ili prodaja bez posrednika je najjednostavniji kanal distribucije. U njemu direktno kontaktiraju proizvođač i potrošač.

U savremenoj privredi, proizvođač sve rjeđe robu prodaje potrošaču. Sve češće to radi preko posrednika. Broj posrednika je veći kod razvijenih tržišta. Činjenica je, da neko mora sakupiti, sortirati, upakovati i obaviti distribuciju robe. Da li će to uraditi proizvođač ili posrednik zavisi od više činilaca. Najvažnije je, da to uradi onaj koji će to obaviti kvalitetnije i ekonomičnije.

102


Prevelik broj posrednika može povećati transakcije, a time i troškove distribucije, što je prikazano na sljedećim slikama. Na slikama su dati primjeri prodaje kod koje dva proizvođača uspostavljaju kontakt sa pet kupaca i to :

- bez posrednika- sa jednim posrednikom- sa tri posrednika

Slika 43 - broj transportnih transakcija kod prodaje robe bez posrednika

Slika 44 – broj transportnih transakcija sa jednim posrednikom

103


Slika 45 - broj transportnih transakcija sa tri posrednika

Iz prethodnih slika se vidi da broj transakcija zavisi od broja posrednika u kanalu distribucije. Tako je broj transakcija u kanalima distribucije bez posrednika iznosio 10, sa jednim posrednikom 7, a sa tri posrednika je iznosio 21.

Na osnovu navedenog, može se zaključiti da se optimalnim brojem posrednika minimizira broj transakcija a samim tim i troškovi distribucije.

Opstanak pojedinog posrednika u distributivnom lancu zavisi u prvom redu od njegoce sposobnosti da organizuje takvu distribuciju robe, kod koje će troškovi biti niži nego da sam prizvođač distribuira svoje proizvode.

Prosječni troškovi distribucije kod prodaje robe preko posrednika su vrlo visoki kod malih tržišta i naglo opadaju ako se tržište povećava. Međutim, ako se roba prodaje direktno, to jest bez posrednika, prosječni troškovi distribucije ne zavise od veličine tržišta (broja kupaca).

104


Slika 46 – kretanje troškova distribucije pri neposrednoj i posrednoj prodaji

Na gornjoj slici se vidi različito ponašanje troškova kod direktne (bez posrednika) i posredne prodaje robe (sa posrednicima). Kod prodaje robe preko posrednika na malom tržištu, troškovi su vrlo visoki. Sa povećanjem tržišta (broja kupaca) troškovi se naglo smanjuju, što nije slučaj i kod direktne prodaje, jer su uvijek isti, bez obzira na veličinu tržišta.

3. VRSTE KANALA DISTRIBUCIJE

Pošto roba od prizvođača do potrošača može doći različitim kanalima distribucije, ostale alternativne kanale treba razmatrati u odnosu na troškove. Zbog mogućnosti da se prilikom određenih distributivnih operacija kod pojedinih posrednika u knalau distribucije jave suprotna kretanja troškova, što može izazivati konfliktne interese, a osiguranje optimalnih distribucionih ciljeva može se postići samo putem kompromisa u okviru odgovarajućeg kanala distribucije.

Efikasnost sistema fizičke distribucije ne zavisi od dužine kanala kao ni profitabilnosti poslovanja pojedinih posrednika u kanalu, već od ukupnog odnosa između inputa i outputa u čitavom sistemu. Prema tome, fizička distribucija uključuje planiranje, primjenu i kontrolu fizičkih kretanja materijala i finalnih proizvoda od izvora sirovina do

105


početka proizvodne linije, kao i od kraja proizvodne linije do mjeta upotrebe, odnosno potrošnje da bi se uz profit zadovoljile potrebe kupaca.

Pošto je efikasnost distributivnog sistema usko povezana uz troškove distributivnih aktivnosti, potrebno je istraživati ukupne troškove alternativnim kanalima distribucije i odabrati onaj, koji će svesti na minimum troškove distribucije bez dovođenja u pitanje kvaliteta distributivnih usluga. Da bi se to postiglo, neophodna je primjena savremene informatičke tehnologije, kojom se mogu koordinirati i ubrzati procesi oko slanja i obrade narudžbi, a potom otpreme, prevoza i fakturisanja robe.

Preduzeće se može odlučiti za direktni ili indirektni marketinški kanal distribucije. U direktnom kanalu proizvođači direktno prodaju robu potrošačima, a kod indirektne prodaje javljaju se posrednici.

Kod direktnog oblika prodaje proizvođači mogu prodavati robu putem: kataloga prodajom od vrata do vrata prodavnica na mjestu proizvodnje (fabričke prodavnice) dostava poštom i slično

Indirektni kanal može biti : kratak – učestvuje samo jedan posrednik dug – učestvuje dva ili više posrednika

Osim trgovačkih preduzeća na veliko i malo u distribuciju se mogu uključiti kao posrednici još i distributivni centri, trgovački zastupnici ili brokeri. Dugi kanali su pogodni za opsluživanje većeg broja potrošača raširenih na većim geografskim područjima. Kratke kanale je najkorisnije primijeniti kada je u pitanju manji broj kupaca na geografski ograničenom području. Na narednoj slici prikazani su alternativni marketinški kanali distribucije.

106


Slika 47 – alternativni marketinški kanali distribucije

Kanal «A» ima karakteristiku direktnog kanala distribucije. Proizvođač može prodavati robu direktno potrošaču putem fabričke maloprodajne mreže, kataloga, novinskih oglasa, a u novije vrijeme putem televizije i interneta. Dostava robe se vrši preko pošte, prevoznika ili dostavne službe proizvođača.

Kanal «B» ima karakteristike kratkog, indirektnog kanala u kojem se nalazi osim proizvođača još kao posrednik i trgovačko preduzeće na malo.

Kanal «C» ima, takođe, karakteristike kratkog marketinškog kanala distribucije. Ovim kanalom se, uglavnom, koriste veliki potrošači kao što su bolnice, hoteli, škole i slično.

Ostali kanali ( «D», «E», «F», «G» i «H» ) imaju karakteristike dugih kanala, jer u njima učestvuje više posrednika.

107


Kanalom «D» roba se potrošačima dostavlja preko trgovačkih preduzeća na veliko i trgovačkih preduzeća na malo pri čemu trgovačka preduzeća na veliko po pravilu koriste svoja vlastita skladišta i vozni park.

Kanal «E» se najčešće koristi pri snabdijevanju regionalnih tržišta robom široke potrošnje.

Kanal «F» je karakterističan po prodaji robe za gotovinski novac. Koriste ga trgovačke radnje na veliko, pri prodaji vlasnicima maloprodajnih objekata po sistemu «Cash and Carry» (plati i nosi). Roba se plaća gotovinski prilikom preuzimanja.

Kanal «G» se relativno rijetko koristi kao kanal distribucije. Karakterističan je po brokeru kao posredniku u kanalu distribucije. Broker je, zapravo, samostalni trgovac koji bez ikakvog ugovornog odnosa na osnovu konkretnih naloga posreduje između kupaca i prodavaoca pri sklapanju kupoprodajnog ugovora.

Kanal «H» se u poslednje vrijeme sve češće koristi u razvijenim industrijskim zemljama. Karakterističan je po specijalizovanim distribucionim preduzećima kao posrednicima u distribuciji robe. U razvijenim industrijskim zemljama proizvođači sve češće povjeravaju različite poslove pri distribuciji robe specijalizovanim distribucionim preduzećima.

Osim kanala distribucije kojima roba kreće od proizvođača do potrošača, postoje i povratni kanali koji su uslovljeni reciklažom povratnih stvari. U povratnim kanalima mogu učestvovati :

otkupni centri razne društvene grupe stručnjaci za skupljanje otpada centri za reciklažu brokeri za reciklažu otpadaka skladišta prerađevina

108


U poslednje vrijeme sve evropske zemlje uvele su stroge mjere zaštite okoline. Novim zakonskim propisima, od proizvođača se traži sve veća odgovornost po pitanju ambalaže koja zagađuje okolinu. Zato je ponovna upotreba i recikliranje ambalaže postala glavni problem logističkog menadžmenta u Evropskoj Uniji. Povratni kanali distribucije sve više zahtijevaju praćenje i kontrolu ambalaže kroz kanale distribucije, od korisnika proizvoda do proizvođača, kao i njenu reciklažu i odlaganje.

109


DESETI DIO

ORGANIZACIJA LOGISTIKE I

DISTRIBUCIJE U PREDUZEĆU

110


1. MODELI ORGANIZACIJE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Mjesto poslovne logistike u organizacionoj strukturi preduzeća zavisi od više faktora. Najvažniji su :

veličina preduzeća veličina pojedinih odsjeka preduzeća organizaciona struktura preduzeća asortiman i veličina pojedinih narudžbi strauktura i broj kupaca tehnička opremljenost preduzeća (prevozna sredstva, palete,

kontejneri, mehanizacija za prenos robe i obradu podataka) tehnika rada i odlučivanja redovnost naručivanja sistem planiranja poslovna politika i slično

Zadatak logistike je upravljanje tokovima predmeta rada u procesu reprodukcije. U sklopu opšteg zadatka određuje se niz raznih logističkih zadataka. Prema tome, organizacija poslova i zadataka može biti u okviru :

više klasičnih službi preduzeća kao njihov sastavni dio, jedne od klasičnih službi u preduzeću kao posebna

organizaciona jedinica posebne organizacione službe preduzeća

U praksi preduzeća, logistički poslovi i zadaci, nejčešće se obavljaju u okviru više klasičnih funkcija, a rijetko kada u posebnoj službi ili posebnom odjeljenju, koji se nalazi u okviru jedne od službi preduzeća.

Organizacija logistike kao posebne službe preduzeća ima za posljedicu bolju kontrolu logističkog menadžmenta ali i probleme oko potrebne podrške drugih službi pri izvršavanju logističkih zadataka.

Neuspjeh da se logistika organizuje kao posebna služba ili odijeljenje u okviru drugih službi rezultat je tradicionalnog shvatanja organizacije, a manje želja da se ignoriše zahtjev za jasnom organizacijom distribucionog menadžmenta. Nedvosmisleno jej da

111


ako će funkcija logistike biti korisna u planiranju i izvršavanju logističkih zadataka, potrebne su jasne organizacione strukture.

2. MODEL ORGANIZACIJE POSLOVNE LOGISTIKE U OKVIRU JEDNE OD KLASIČNIH SLUŽBI PREDUZEĆA

Poslovna logistika se može organizovati kao odjeljenje u okviru jedne od klasičnih službi preduzeća (nabavka, prodaja, marketing, proizvodnja i drugo). U dosadašnjoj praksi, logistička funkcija je najčešće organizovana kao posebno odjeljenje u okviru službe marketinga.

Slika 48 – poslovna logistika kao organizaciona jedinica službe marketinga6

Sve veći uticaj globalizacije na tržište i pojava koncepta lanca opsluživanja upućuju na opravdanost modela organizacije po kojem se logistika organizuje kao odjeljenje u okviru službe marketinga. To posebno dolazi do izražaja, ako se uzme u obzir sve veća važnost pružanja logističkih usluga potrošačima koje se u marketinškom okruženju najbolje prepoznaju.

6 Nabava – nabavka, financije - finansije

112


3. MODEL ORGANIZACIJE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE KAO POSEBNE SLUŽBE

Neka preduzeća u svijetu da bi unaprijedila planiranje, organizaciju i kontrolu logističkog menadžmenta služe se matričnom organizacionom strukturom. Cilj matrične organizacione strukture je u tome što se pri projektovanju organizacije preduzeća zadržava funkcionalno načelo, to jest vertikalne linije ovlašćenja uz uspostavljanje relativno stalne horizontalne strukture, koja poštuje kontinuirani dotok informacija. Kod ovog tipa organizacije, poslovi i zadaci se izvršavaju u posebnoj organizacionoj jedinici, iako je potreba za bliskom saradnjom sa drugim službama i dalje jako potrebna.

Nosilac ovlašćenja i odgovornosti po «vertikali» je rukovodioc logističke službe, koja se formira u vidu tima za logistiku, a članovi tog tima formiraju se posebno od osoblja raspoređenog po drugim službama kao što je prikazano na donjoj slici.

Slika 49 – model matričke organizacione strukture logistike

113


Za uspješno izvršavanje logističkih poslova i zadataka, ključnu ulogu ima sposobnost lidera tima ili menadžera logistike koji svoje rukovođenje zasniva na tezi : «niko od nas nije kao pojedinac toliko pametan kao svi zajedno». Dakle, menadžer logistike ne može uspješno rukovoditi, ako nije prihvaćen od tima kao cjeline.

Menadžer logistike, posebnu pažnju mora da usmjeri na : koordinaciju pri obavljanju pojedinih logističkih zadataka komuniciranje sa drugim članovima tima brzo rješavanje problema i konfliktnih situacija organizacionim pravilima radnu atmosferu međuljudske odnose tima

Rukovodilac logistike je stalno predsjedavajući član tima, koji uvijek«gura» tim na izvršavanje logističkog programa i rješavanje problema koji u poslovanju iskrsnu. Za matričnu organizaciju, karakteristična je dvostruka odgovornost članova tima, koji sa jedne strane odogovaraju rukovodiocu logistike, a sa druge strane, rukovodiocu službe u koju su stalno raspoređeni (nabavka, prodaja, marketing i slično).

Prednost modela matrične organizacije je što se u rješavanje specifičnih logističkih zadataka mogu uključivati specijalisti iz raznih područja bez promjena o organizaciji odjeljenja. Nedostatak ovakve organizacije je što ponekad nije brza pri donošenju odluka. Postoji i mogućnost konflikta između članova odjeljenja i funkcionalnih područja.

Postoji i mogućnost drugačijih organizacionih struktura logistike. Jedna od takvih su «upravljanje po misiji» i «upravljanje po sistemu matrica».

Bez obzira na koji se način organizuje logistika, najvažnije je da se prvo osigura odgovarajući informacioni sistem, a zatim i precizno definiše njena organizaciona struktura sa potrebnim izvršiocima i rukovodiocima, utvrde njihovi zadaci, prava i odgovornosti, i da se odredi način njihove koordinacije i odgovarajuće metode te tehnike obavljanja logističkih zadataka.

114


4. ELEMENTI LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Logistički način upravljanja u prevozu, skladištenju, manipulaciji i fizičkoj distribuciji može mnogo poboljšati usluge, a tim i konkurentsku sposobnost preduzeća. Logistika, da bi povećala kvalitet usluga, skratila vrijeme premještanja predmeta rada, smanjila troškove upravljanja, izučava i prati čitav niz aktivnosti koje se obavljaju u posebnim elementima logističkog sistema.

Logistički i distribucioni sistem je sastavljen od čitavog niza različitih ali međusobno povezanih elemenata kao što su :

narudžba i isporuka skladištenje upravljanje zalihama manipulacija prevoz informacioni logistički sistemi

Narudžba i isporuka je osnova informacionog toka robe u logističkom i distribucionom sistemu. One su važna veza između preduzeća i tržišta. Narudžbe su veza između distribucione logistike dobavljača i nabavne logidtike kupaca.

Skladištenje materijala se vrši u posebnim organizacionim jedinicama. U skladišta se spremaju odgovarajuće zalihe predmeta rada, čime se štite od kvara, oštećenja i krađe.

Upravljanje zalihama predstavlja jedan od najvažnijih zadataka menadžmenta preduzeća. Pri tome je glavni cilj da one budu što manje, ali dovoljne za održavanje kontinuiteta procesa proizvodnje i prodaje.

Manipulacija predstavlja skup aktivnosti kojom se podspješuje cirkulisanje robe prilikom uskladištenja, transporta i prodaje. U manipulativne aktivnosti spadaju :

pakovanje paletizacija kontejnerizacija

115


Prevoz služi za premještanje predmeta rada i ljudi. U prvom redu to su aktivnosti koje se odnose na : ukrcaj, prevoz i iskrcaj sirovina, materijala, djelova poluproizvoda i gotovih proizvoda te drugih stvari između proizvodnih pogona i skladišta.

Informacioni logistički sistem predstavlja aktivnosti prikuplanja, memorisanja i razmjene informacija, koje su u vezi sa cirkulisanjem robe, od njenog izvora do potrošnje.

Svi elementi logističkog i distribucionog sistema se nalaze u logičnoj vezi. Logistički i distribucioni procesi počinju nabavkom repromaterijala od dobavljača, koji se vanjskim i unutrašnjim transportom premješta kroz proizvodnju, da bi kao gotov proizvod završio prodajom robe potrošačima.

5. ORGANIZACIJA LOGISTIKE

Organizaciona struktura je sredstvo kojim se postižu ciljevi preduzeća. Ona usklađuje sve potencijale preduzeća, to jest sve materijalne i kadrovske resurse koje usmjerava prema unaprijed određenom cilju. Ciljevi se neprestano mijenjaju tokom poslovanja preduzeća, jer je organizaciona struktura podložna stalnim promjenama.

Izbor organizacione strukture, pa tako i modela organizacije poslovne logistike podložan je uticaju brojnih činilaca, koji se dijele na spoljašnje i unutrašnje. Pošto logistika i distribucija obuhvataju više djelatnosti u kojim se isprepliću ekonomski i tehnički problemi, organizaciono povezivanje djelova dolazi do punog izražaja. Poslovi i zadaci logistike i distribucije mogu se izvršavati u okviru organizacione strukture preduzeća ili se mogu povjeriti na izvršavanje specijalizovanim distribucionim preduzećima.

Organizacija poslovne logistike u okviru preduzeća najčešće se koristi u većim preduzećima kod kojih su poslovi logističke prirode uočljivi u tolikoj mjeri da se isplati organizacija sopstvene logističke

116


službe. Međutim, ukoliko je mali obim logističkih poslova nema potrebe za organizacijom sopstvene logističke službe. Povjeravanje poslova logistike spoljašnjim distribucionim preduzećima je opravdana u manjim i srednjim, a ponekad i velikim preduzećima.

Dobro poznavanje transportnog puta, carinskih i drugih administrativnih propisa, kao i prilika u pojedinim lukama i terminalima, pretpostavke su dobrog obavljanja logističkih poslova i zadataka.

117


JEDANAESTI DIO

MEĐUNARODNI LOGISTIČKI I

DISTRIBUTIVNI SISTEMI

118


1. POJAM I ZNAČENJE MEĐUNARODNE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Pošto se razmjena dobara ne odvija samo unutar nacionalnih granica, nego i između pojedinih država, potrebno je da se logistički proces posmatra i sa međunarodnog aspekta.

Kod međunarodnog logističkog i distributivnog sistema, mjesto isporuke i mjesto prijema robe se ne nalaze u istoj zemlji. Zbog toga, upravljanje fizičkom distribucijom robe ima posebnu važnost. Tu je bitno prilagođavanje izvoznog preduzeća prilikama u zemlji izvoza, zbog pitanja prevoza robe, izbora lokacije, skladištenja robe, komuniciranja i informisanja učesnika u međunarodnom logističkom procesu. Međunarodni logistički i distributivni sistemi rade u težim uslovima od logističkog i ditributivnog sistema u zemlji. Uzrok tome su razne pravne, administrativne, tehničke, infrastrukturne, kulturne i slične specifičnosti. Oni različito utiču na tokove robe i informacija, što ima za posljedicu i različite troškove i razna politička i aministrativna ograničenja.

Zato je za efikasno funkcionisanje međunarodnog logističkog i distributivnog sistema neophodno voditi računa o specijalnim uslovima koji vladaju u pojedinim djelovima međunarodnog tržišta.

U međunarodnim logističkim procesima, osim proizvođača i prevoznika učestvuju različite ustanove kao što su :

carina osiguravajuća društva trgovački sudovi privredne komore razni administrativni i porezni državni organi, čiji se propisi i

pravne norme od zemlje do zemlje razlikuju

Upravo zbog toga, ti sistemi zahtijevaju više koordinacije, komunikacije i nadzora. Pri oblikovanju međunarodnog logističkog i distributivnog sistena treba posebnu pažnju posvetiti nivou servisa, to jest tačnosti, brzini i pouzdanosti isporuke.

119


2. FAKTORI OBLIKOVANJA MEĐUNARODNE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Na oblikovanje međunarodnog logističkog i distributivnog sistema utiču brojni faktori među kojima su najbitniji :

način stupanja preduzeća na inostrano tržište troškovi i kvalitet prevoznih usluga transportna udaljenost nivo servisa isporuke pravni propisi o uvozu i izvozu robe u zemlji izvoza

Način stupanja pojedinog preduzeća na međunarodno tržište iz dana u dan se povećavaju. Mogu nastupiti kao :

direktni izvoznik izvoznik preko posrednika izvoznik preko sopstvene inostrane proizvodnje izvoznik putem lizinga i slično

Troškovi i kvalitet prevoznih usluga određeni su : gustoćom i kvalitetom putne mreže brojem i tehničkom opremljenošću prevoznih sredstava nivoom komunikaciono – informacionog sistema organizacionom sposobnošću prevoznih preduzeća

Na izbor transportnog sredstva i transportnog puta u međunarodnom distributivnom kanalu utiče čitav niz faktora kao što su :

troškovi prevoza sigurnost i pouzdanost prevoznog sredstva trajanje prevoza opremljenost prevoznog sredstva potrebe i uslovi pretovara tereta zahtjevi za posebnom ambalažom propratne usluge pri transportu (uvozne i izvozne dozvole,

carinjenje robe, sertifikati i slično)

Transportna udaljenost bitno utiče na dužinu kanala distribucije kroz potrebu većeg broja učesnika u distribuciji. Zbog dužine transportnog puta kod međunarodnog transporta, manipulacija robom

120


ima posebnu važnost. Tu treba, uvijek voditi računa o zaštiti robe od oštećenja, krađe i gubitka.

Mjere sprečavanja šteta na robi mogu biti u vidu : odgovarajućeg pakovanja robe izbora odgovarajućeg transprtnog sredstva udruživanja manjih transportnih jedinica u veće

U nivo servisa spadaju : brzina tačnost pozdanost isporuke raspoloživost rezervnih djelova

Zato, pri modeliranju međunarodnog logističkog i distributivnog sistema treba voditi računa o nivou servisa kao o bitnom faktoru.

3. MODELI ORGANIZACIJE MEĐUNARODNE LOGISTIKE I DISTRIBUCIJE

Međunarodna logistička strategija je sastavni dio strategije internacionalizacije, a logističke poteškoće se rješavaju u sklopu međunarodnog menadžmenta, odnosno međunarodnog tržišnog nastupa.

S obzirom na različite mogućnosti nastupa preduzeća na međunarodnom tržištu, postoje i različiti modeli organizacije logističkog i distributivnog sistema.

Sa tog aspekta, specifični organizacioni moideli su kod : direktnog izvoza izvoza preko posrednika izvoza preko ulaganja u sopstvenu inostranu proizvodnju izvoz preko franšize

121


Kod direktnog izvoza robe u inostranstvo, razlikuju se četiri karakteristična modela organizacije logističkog i distributivnog sistema, i to :

klasični regionalni tranzitni direktni model

Pri izvozu robe preko posrednika, po pravilu, za sve poslove, oko izvoza brinu posrednici, pa proizvodna preduzeća nemaju potrebu organizovanja međunarodnog logističkog i distributivnog sistema.

Pri oblikovanju međunarodnog logističkog i distributivnog sistema pri izvozu putem inostrane proizvodnje, treba razlikovati, izvozi li se putem inostrane trenutne proizvodnje ili u obliku zajedničkog ulaganja sa inostranim partnerom (Joint Venture).

Zavisno od uslova ugovora o franšizi, postoji više načina prodaje putem franšize. Korisnik franšize dobija pored ugleda firme, još i marketinška saznanja i osnovni okvir nastupanja na tržištu. Sistemom izvoza putem franšize posebno se uspješno rješavaju teškoće oko prilagođavanja prodaje na stranim tržištima.

4. DOKUMENTACIJA U MEĐUNARODNOM ROBNOM TRANSPORTU

Prilikom uvoza ili izvoza robe, glavni dokumenti su : tovarni list, teretnica ili konosman, kamionski tovarni list ili

avionski tovarni list komercijalna faktura polisa osiguranja potvrda ili sertifikat o kvalitetu robe carinska uvozna ili izvozna deklaracija potvrda ili sertifikat o prijeklu robe potvrda o standardu robe nalog za devizne doznake nalog za otvaranje akreditiva drugi potrebni dokumenti

122


5. NAČIN PLAĆANJA U MEĐUNARODNOM ROBNOM TRANSPORTU

Rok i način plaćanja uvezene ili izvezene robe precizira se ugovorom. Zavisno od dogovora stranaka, vrijeme plaćanja robe može biti prije ili poslije njene isporuke.

Izbor načina plaćanja zavisi od : kredibiliteta kupca (uvoznika) uvoznih ograničenja (ako ih ima u zemlji uvoznika) uslova konkurencije sa kojom se susreće izvoznik

Kao instrumenti plaćanja u međunarodnom transportu, uglavnom, se koriste :

dokumentarni akreditiv bankovne doznake inkaso dokument kreditno pismo kreditna kartica ček mjenica strani novac drugi instrumenti plaćanja uobičajeni u međunarodnom platnom

prometu

123

logistika skripta lektorisana

Documents