BIOTEHNIKI FAKULTET PODGORICA

KVALITET POVRAPredmet:Botanika

Profesor Doc.dr Danijela Steevi

Student Jelena Radievi Broj indexa:48/10

Podgorica, april 2012.

Seminarski rad

Kvalitet povra SADRAJ

UVOD........................2 I FAKTORI KOJI UTIU NA KVALITET POVRA...........3 II PROIZVODNJA POVRA...........3 2.1.Zemljite.4 2.2.Agrotehnike mjere......................................................................................................4 2.2.1.Ishrana biljaka.......................................4 2.2.2.Navodnjavanje..........................................................................................................6 2.3.Sortiment......................................................................................................................7 III BERBA......................................................................................................................10 3.1.Uklanjanje primjesa..................................................................................................12 3.2.Klasiranje povra......................................................................................................13 IV UVANJE POVRA................................................................................................15 4.1.Kontrola kvaliteta......................................................................................................16 4.2.Pakovanje..................................................................................................................17 V TRANSPORT POVRA.............................................................................................19 VI TRITE...................................................................................................................21 ZAKLJUAK................24 LITERATURA.....................................25

1

Seminarski rad UVOD

Kvalitet povra

Kvalitet povra obuhvata vie svojstava. S nutritivnog stanovita znaajan je biohemijski sastav. Zahvaljujui raznolikosti vrsta i sorti, povre ima gradivnu, energetsku i metabolitiku funkciju u organizmu, a bioaktivne supstancije ine povre hranom. Bioloke specifinosti vrste i sorte kao i primjenjene agrotehnike mjere utiu na kvalitet povra. Na mnoga svojstva moe da se utie. Danas znaaj ima kvalitetno zdravstveno bezbjedno povre. Takvo povre dobija se primjenom kontrolisane proizvodnje (konvencionalna integralna, organska i odriva). Neophodnost povjeanja udjela povra u ishrani kod nas zahtjeva i obrazovanje potroaa kao osnove za postavljanje zadataka proizvodnji. Najbitniji uslov za uspjenu prodaju povra jeste njegov kvalitet tj.spoljni izgled i unutranja svojstva.Povre mora biti tehnoloki zrelo,svjee,isto i suvo bez natrulih djelova,bez ostataka sredstava za zatitu biljaka u koliinama tetnim po zdravlje bez stranog mirisa j ukusa,bez naprslina,oteenja i drugih nedostataka koji mogu uticati na pogoranje kvaliteta. Sa stanovita prodaje izgled povra je najvaniji.Kupca naroito privlai ujednaena veliina ,oblik i boja ,zatim istoa i svje izgled proizvoda. Unutranji sastav povra kupac najee moe vidjeti i ocijeniti kasnije,prilikom njegove upotrebe,npr.boranija moe biti konana,graak prezreo,paradajz suvie vodenast ,lubenica nedozrela ili prezrela itd.Unutranja svojstva svjeeg povra zavise od sorte,stepena zrelosti,uslova gajenja i postupaka kojima se izlae posle berbe. Ukus je znaajno unutranje svojstvo povra.Povre se u tom pogledu razlikuje,ali se razlikuju i ukusi potroaa.Proizvodja je medjutim duan da prati zahtjeve trita i da porizvodi robu koja se najvie trai.Ukus je od manjeg trinog znaaja kod onih vrsta povra koje se pripremaju za jelo uz dodavanje zaina. Kod drugog povra ukus je opet od bitnog znaaja npr. gorina u krastavcu,ljutina u paprici,slast u lubenici .Svaka zemlja donosi potrebne propise o kvalitetu povra koje se stavlja u promet.Ispitivanje zdravsvene ispravnosti i kontrola kvaliteta biljnih proizvoda vri se u ovlaenim laboratorijama: Biotehnikog fakulteta(BF),Instituta za javno zdravlje CG (IJZ) i Centra za ekotoksikoloka ispitivanja CG (CETI).

2

Seminarski rad I FAKTORI KOJI UTIU NA KVALITET POVRA

Kvalitet povra

BERBA

TRANSPORT

PROIZVODNJA POVRA UVANJE-UKLANJAJE PRIMJESA -KLASIRANJE -KONTROLA KVALITETA -PAKOVANJE

TRITE

II PROIZVODNJA POVRA

Bez obzira na nain proizvodnje povrtarstvo, kao dio biljne proizvodnje, prati trendove razvoja poljoprivrede. Tako je od proizvodnje za potrebe sopstvenog domainstva ona prerasla preko naturalne u robnu proizvodnju povra. Intenzivna proizvodnja povra poeta ezdesetih godina dvadesetog vijeka imala je za cilj visok prinos, to je dovelo do specijalizacije proizvodnje i jasnijeg razgraniavanja izmeu njivske i batenske proizvodnje, uz razvoj objekta, tehnike i tehnologije u zatienom prostoru. Visoki prinosi i organoleptiki kvalitet povra zahtjevali su primjenu visokih koliina mineralnih ubriva i pesticida to je, uz druge inioce, dovelo do naruavanja agrosistema i ivotne sredine. 1 Razvoj analitikih metoda omoguo je utvrivanje tetnih ostataka kontaminenata u hrani i ekosistemu. Uz to evidentan je gubitak genetske raznovrsnosti i smanjenje biodiverziteta. Sve promjene u ekosistemu dovele su do pojave zelenog talasa i rada na novim tehnologijama proizvodnje koje uspostavljaju harmoninost u ekosistemu i agrosistemu, stavljajui preventivu i predostronost u prvi plan u proizvodnji hrane, pa i

1

Lazi, B., Minarov, E., ovljanski, R., Lazi, S. (1999) Savremena poljoprivreda, 3-4

3

Seminarski rad

Kvalitet povra

povra. Tako je poeo put razvoja ekolokih tehnologija u poljoprivredi. Danas se u svetu, a sve vie i kod nas razvijaju: - kontrolisana kvalitetna proizvodnja povra (od kontrole zemljita do primjene svih agrotehnikih mera); - integralna, gde se jasno propisuju pravila primjene agrotehnickih mjera za odreeni region i vrstu s tim da su sve mjere meusobno integrisane, ali i - kontrolisana i organska proizvodnja. Istovremeno, povrtarstvo je dio multifunkcionalnog tipa proizvodnje gdje se, osim agrarnih proizvoda, nude i drugi (kuna radinost, turizam, edukacija). Osnov svake proizvodnje povra jeste ostvarenje kvalitetnog visokog prinosa i proizvod koji je bezbjedan po zdravlje oveka. U proizvodnji povra, kao uostalom i u poljoprivrednoj proizvodnji uopte, glavni motiv proizvodaa i osnovni cilj jeste postizanje visokih i stabilnih prinosa izuzetnog kvaliteta. 2.1 ZEMLJITE Jedan od najvanijih elemenata koji utiu na kvalitet povra u ranoj fazi proizvodnje je zemljite. Zemljite je, osim toga to predstavlja podlogu za biljke, tj. biljke rastu i razvijaju se na njemu, glavni izvor vode i hranljivih materija, koje su neophodne za rast i razvie i koje biljke usvajaju preko korjena. Povre je velika grupa biljaka kod kojih se za ishranu koriste razliiti biljni organi od korjena do semjena, u svjeem stanju, u vidu jela ili industrijski pripremljenih proizvoda. Povrtarstvo je nauka i intenzivna grana biljne proizvodnje (po prinosu i ekonomskom efektu). Odlikuje se raznolikou povrtarskih vrsta i naina proizvodnje, kao i velikim ueem ljudske radne snage. Neophodna primjena organskih ubriva zahtjeva usklaenost sa stoarskom proizvodnjom.U uslovima navodnjavanja, to je osnova intenzivne povrtarske proizvodnje, bez upotrebe organskih ubriva, pre svega, stajnjaka (zbog visokog sadraja sveih ili poluzgorelih organskih materija slame i sl.) dolazi do brzog naruavanja strukture zemljita i smanjivanja plodnosti. Zato se i rauna da je za jedan hektar pod povrem potrebno 1-2 uslovna grla krupne stoke. Istovremeno, znaajna zelena masa povra odlina je stona hrana. Posle ubiranja graka ostaje 15-20t/ha, a posle kupusa 13-15t/ha zelene mase visoke energetske vrednosti. 2.2.AGROTEHNIKE MJERE 2.2.1.Ishrana biljaka Meutim, i nadzemni organi, pre svih list, mogu da usvajaju mineralne materije i vodu. Sposobnost biljaka da usvajaju vodu i hraniva preko lista danas u savremenoj proizvodnji 4

Seminarski rad

Kvalitet povra

povra, kako na otvorenom polju, tako i u zatienom prostoru, koristi se kao redovna agrotehnika mjera u ishrani biljaka. Ovakav vid ishrane naziva se folijarna ishrana. Znaaj folijarne ishrane je, pre svega, to hranivo aplicirano na ovakav nain moe brzo da djeluje, brzo dospeva do hloroplasta, gdje se obavlja proces fotosinteze, a i stepen iskorienja hraniva unetog na ovaj nain je izuzetno visok. Pri ovakvoj ishrani povra izbegavaju se, gotovo, redovne pojave koje se, inae, javljaju pri ishrani iz zemljita, pre svih, antagonizam izmeu pojedinih elemenata, fiksacija hraniva u zemljitu, kao i meusobno vezivanje jona u oblike koji nisu pristupani biljkama. Protivnici folijarne ishrane, kao glavni nedostatak ove mjere istiu da se folijarnim ubrenjem dodaju male i nedovoljne koliine hraniva koje ne mogu da zadovolje potrebe biljaka, zatim da se nepanjom i poveanim koncentracijama moe dovesti do stvaranja oegotina, kao i da se trokovi proizvodnje korienjem folijarnih ubriva znaajno poveavaju.

Sl.1 Proizvodnja paradajza u zatienom prostoru

Ovakve kritike su bez osnova zato to folijarna ishrana nije, niti treba da bude, osnovni ili jedini nain ishrane biljaka, ve je treba posmatrati kao dopunsku ishranu, odnosno mjeru koja omoguuje brzo i efikasno djelovanje, radi korekcije ishrane biljaka, tj. folijamo ubrenje treba kombinovati s osnovnim ubrenjem, kao i prihranom. Kada je rije o poveanju trokova proizvodnje oni mogu da se smanje ako se folijarna ishrana izvodi i kombimije sa drugim agrotehnikim mjerama, pre svih zajedno s aplikacijom sredstava za zatitu bilja. Obino se u prskalicu stavljaju prvo zatitna sredstva, pa tek onda ubrivo. U tom sluaju, pri primeni, ubrovo pomae boljem usvajanju pesticida od strane biljke i rezultira u boljem efektu preparata. Pri intenzivnoj proizvodnji povra uprkos obilnom i pravilnom unoenju hraniva u zemljite, esto se javljaju nedostaci pojedinih hraniva, kao posledica nemogunosti korjena da usvaja dovoljne koliine hraniva, pa se kao reenje tada namee folijarna ishrana. Folijarnom ishranom se uglavnom otklanjaju nedostaci Ca, Mg, B, Fe, Cu, Mn, Mo, Zn, ree N, P, K, jer takvom mjerom moe brzo i kvalitetno da se otkloni taj nedostatak, pre nego prihranom granulisanim hranivima ili prihranom preko sistema kap po kap.

5

Seminarski rad

Kvalitet povra

Neki elementi (npr. kalcijum, gvoe, bor) su slabo pokretni ili gotovo nepokretni i veoma sporo se transportuju, tako da esto dolazi do pojave nedostataka tih elemenata, pa se za otklanjanje nedostataka ovih elemenata preporuuje upravo ishrana preko lista. Folijarna ishrana se koristi i u sluaju oteenja ili bolesti korjena ili ako postoje uslovi koji utiu na slabo usvajanje ili potpuni prestanak usvajanja hraniva iz zemljita (poremeen vodno-vazduni reim, nepovoljna pH vrednost, niska ili visoka temperatura zemljita, ispiranje hraniva iz oraninog sloja, fiksacija pojedinih hranljivih elemenata, antagonizarn meu pojedinim jonima i dr.). Folijarna ishrana savetuje se i u sluaju pojave oteenja, koja su izazvana vremenskim nepogodama (kia, grad, vjetar) ili oteenja od bolesti i insekata, kao i fizioloka oteenja (sunane pjege). 2 2.2.2.Navodnjavanje Povrtarske biljke intenzivno transpiriu, to je jedan od uzroka poveanih potreba ovih useva za vodom. Njihov korenov sistem se nalazi u povrinskom sloju zemljita gdje su rezerve vode male i nestabilne. Navodnjavanjem se u aridnim, semiaridnim i semihumidnim rejonima, obezbeuje cjelokupna ili vei dio vode od ukupnih potreba biljaka za vodom. ak i humidnim rejonima navodnjavanjem se koriguje lo raspored padavina. Visoke prinose dobrog kvaliteta povre moe postii samo u uslovima povoljnog vodnog reima zemljita, te se njegova proizvodnja ne moe zamisliti bez navodnjavanja. Pri nedostatku vode , odnosno deficitu vlage u zemljitu smanjuju se prinosi povra i pogorava kvalitet prinosa, dolazi do stvaranja drvenastih vlakana i nutritivna vrednost povra se smanjuje.

Sl.2 Primjeri sistema za navodnjavanje Kap po kap

Na rast i razvie biljaka takoe nepovoljno deluje visoka vlanost zemljita, iznad optimalne, formiraju niski prinosi male bioloke vrednosti sa malim sadrajem eera, vitamina i mineralnih materija. Due prevlaivanje zemljita uzrokuje zabarivanje i stvara anaerobne uslove, biljke zaostaju u porastu, ute, venu i uginu. Poremeen tok vlanosti zemljita, kada se smanjuje niska i visoka vlanost, dolazi do naglih promiena sadraja vode u biljkama, to izaziva pucanje korenastog dela, pa i plodova veine vrsta.

2

Djurovka,M.,2008.Gajenje povra na otvorenom polju,9-21

6

Seminarski rad

Kvalitet povra

U odnosu na zahtieve prema vlanosti zemljita povrtarske biljke se svrstavaju u etiri grupe: 1. Vrste koje intenzivno usvajaju vodu iz zemljita i troe je intenzivno, imaju dobro razvijen korienov sistem kao i nadzemnu masu (celer, krompir) 2. Vrste koje intenzivno usvajaju vodu i ekonomino je troe, imaju razvijen korienov sistem i takvu grau lia, koja spreava preteranu transpiraciju (mrkva, spargla), ili su listovi prekriveni maljama (paradajz, lubenica) 3. Vrste koje slabo usvajaju vodu, a rasipniki je troe su sa slabo razvijenim korienom, a dobro razvijenom lisnom masom (kupusnjae, paprika, salata) 4. Vrste koje slabo usvajaju vodu i slabo je troe, sa slabo razvijenim korienovim sistemom i malom transpiracionom povrinom (crni i bijeli luk). Kod veine povrtarskih biljaka nadzemni dio je bujan bez obzira na habitus, ima krupno i debelo lie, krupne elije i veoma ovodnjeno tkivo sa veim stomama, koje se karakteristino ponaaju. U stvari iz njih se odvija intenzivna transpiracija, to je jedan od uzroka poveanih potreba povrtarskih useva za vodom. Povrtarskim biljkama je potrebna poviena vlanost zemljita, jer veina vrsta ima korjen slabe usisne moi, te mogu da koriste vodu koja se dri slabijim silama.Povre ima slabo razvijen korjen, rasprostranjen u manjoj zapremini zemljita. On se nalazi u povrinskom sloju zemljita gdje su rezerve vode male i nestabilne. Na poetku vegetacije korjen se sporo razvija, posle 40-50 dana najvea masa se nalazi u sloju 10-20 cm, gde je neophodno odravati povoljnu vlanost to je oteano. Pored toga veina povrtarskih biljaka ima preko 10 pa i do 26 dijelova nadzemne mase na jedan dio korenove mase. Stoga prinos nekih povrtarskih biljaka naglo opada ukoliko se vlanost zemljita, iako visoka i malo spusti ispod donje optimalne granice.Moe se procjeniti da su ukupne potrebe za vodom povrtarskih usjeva od 150-200 mm kod vrsta sa kratkom vegetacijom, koje se gaje rano u proljee ili jesenjem zimskom periodu, kada su evapotranspiracioni zahtjevi sredine skromni, one mogu dostii 600-650 pa i 700 mm kod useva pune vegetacije, ija je setva rano u proljee, a skidanje kasno u jesen, ili kod vrsta koje se proizvode iz rasada. U zatienom prostoru celokupnu koliinu vode treba obezbjediti navodnjavanjem. U zavisnosti od uslova i biljne vrste ukupne potrebe za vodom kod proizvodnje rasada su 80-160 mm u zatienom prostoru, a na otvorenom mogu da budu i vee (npr. kod proizvodnje rasada kasnog kupusa). Obavlja se veliki broj zalivanja sa malim normama, odrava se optimalna vlanost zemljita u povrinskom sloju od nekoliko santimetara do 15-30 cm, gdje su rezerve vode nestabilne. 2.3.SORTIMENT Povrtarstvo je tesno povezano sa tritem - zelena pijaca ili preradivaka industrija. Naime, najvei broj vrsta zahteva brzu potronju ill preradu, a mnoge vrste su osetljive na transport. U zavisnosti od trita razvili su se i nani za proizvodnju, ali i sorte unutar istih vrsta povra. Tako se danas jasno razlikuju metode batenske, zatim njivske, 7

Seminarski rad

Kvalitet povra

posebno intenzivne industrijske proizvodnje i u zatienom prostoru. U okviru ovih metoda proizvodnje ,povre se proizvodi kao : rano, srednje rano, srednje kasno i kasno, odnosno, to je uslovljeno duinom vegetacionog perioda. to je ovaj period (za nae uslove odgovara bezmraznom periodu) dui, to moe da se gaji i vei broj vrsta. S obzirom na raznovrsnost proizvoda (svjee i preraeno) i mogunost vremenskog usaglaavanja sa potronjom, povrtarstvo ostvaruje visoku vrednost proizvoda i profit. Tokom dosadanjeg rada na genetici i oplemenjivanu povra u Naunom institutu za ratarstvo i povrtarstvo praen je napredak u toj oblasti i koriene sve savremene metode radi olakavanja, ubrzavanja i injenja tog rada sigurnijim i uspjenijim. Sem o stvaranju sorata visokog prinosa vodilo se rauna o tome da sorte svojim izgledom i ukusom zadovoljavaju zahtjeve probirljivog trita povra, da su prilagoene naim agroklimatskim uslovima i ekonomine u potronji svih inputa u proizvodnju. Stvoren je sortiment povra priznat u zemlji i inostranstvu koji daje mogunost poveane proizvodnje kvalitetnog povra i gajenje tokom cijele godine na otvorenom polju i u zatienom prostoru namenjen korienju u sveem, preraenom ili konzervnom stanju. Ovaj sortiment ine domae i odomaene sortne populacije i novostvorene sorte i hibridi.3

Sl.3 Praziluk

Dugogodinja tenja proizvodaa povra bila je dobijanje to veih prinosa, to krupnijih plodova, a time i bolje zarade. Uvoenjem novih tehnologija koje ukljuuju primjenu visokoprinosnih sorti, obilno ubrenje i navodnjavanje, intenzivnu zatitu, prinosi povra su u poslednjih 10-15 godina izuzetno poveani. To je u mnogim

3

Vuk Vujasinovi, 2008.Savremeni povrtar broj. 18 p.22-24

8

Seminarski rad

Kvalitet povra

zemljama dovelo do prekomeme ponude, samim tim i pada cijena, tako da se neretko javlja jedna apsurdna situacija: maksimalna proizvodnja jedva obezbjeuje minimalni profit!? Stoga se poelo traiti neko drugo reenje, koje bi doprinelo veoj trinosti, a kao rezultat pojavio se jedan trend tzv. mini povre, odnosno sorte koje obrazuju veoma sitne plodove.

Sl.4 Primjer mini povra Cheri paradajz

Svakako da sorte, koje obrazuju sitne plodove ne mogu da imaju tako visoki potencijal rodnosti kao standardne komercijalne sorte, to znai da su prinosi kod njih znatno nii Prema objektivnim mjerilima (hemijski sastav), ali takoe i po osnovu gastronomskih osobina (aromatinost, miris, ukus) minijaturno povre prevazilazi standardne proizvode, a kod nekih vrsta (paradajz) mogunost za uvanje plodova je na temperaturi 15-20C i do tri nedelje, znai znatno vie nego standardnih proizvoda. Imajui u vidu da je komercijalna proizvodnja mini povra praktino na samom poetku, razumljivo je da mnogi tehnoloki postupci, poev od etve pa do ubiranja, odnosno prerade, zahtevaju traenje odgovarajueg reenja. Tako se kod nekih vrsta, kao to je cvekla, primenjuje izrazito gusta setva, koja "spreava" formiranje krupnog korjena, kod mrkve ili kukuruza eerca koriste se specijalno selekcionisane sorte, primjenjuje se oskudnije ubrenje i navodnjavanje i sl. Poseban problem predstavlja primjena mehanizacije i prerada minijaturnih plodova, s obzirom na to da postojee maine i uredaji prilagoeni odreenim standardima. Mini povre je osmiljeno u Evropi, za razliku od mnogih inovacija u gajenju povra, koje su potekle iz Amerike, zaeci gajenja, ali i naglo irenje vezani su za Evropu. Zapravo, domovina mini povra je Francuska (oblast Bretanje) gde je polovinom sedamdesetih godina (oko 1975) zapoela komercijalna proizvodnja. Poelo je tako to su se brali plodovi ili jestivi delovi u poetnoj fazi formiranja, ali to nije bilo pravo reenje, jer je recimo mlada mrkvica bila izuzetno ukusna, a mladi plod paprike bljutav. To je motivisalo agrotehniare i selekcionare da reenja trae u primjeni specifinih agrotehnikih mjera, odnosno stvaranju specijalnih sorti. Danas Francuska dominira u proizvodnji, ali i u izvozu mini povra.

9

Seminarski rad

Kvalitet povra

Holandske sjemenske kompanije su brzo reagovale na ovu pojavu, u ponudi ve imaju itav niz mini sorti raznih vrsta, ali je ta zemlja i znaajan izvoznik tog povra. Interesantan je primjer Belgije, s impresivnim poveanjem prodaje od 10% svake godine. Najpre je krenulo korienje u otmenim restoranima gde se to smatralo kao status luksuza, a danas je to opte prihvaeno u domainstvima. Ceo asortiman mini povra potie iz uvoza (Francuska, Juna Amerika, Izrael), ali zbog neoekivano velike potronje, postavilo se pitanje pokretanja domae proizvodnje. U naoj zemlji proizvodnja mini povra do sada nije uveliko prihvaena. Povremeno se u marketima i na pijacama u ponudi naao chery-paradajz i to je bito sve. Ove godine ima nagovetaja zainteresovanosti nekih povrtara za gajenje tog povra i realno je oekivati veu produkciju. U nekim zemljama (Nemaka) trite je osvojila mini salata (sorta Romana i Little gem) ija je glavica veliine teniske loptice. Razlog je izuzetno nena, fina konzistencija, manja izraenost centralnog lisnog nerva (to je kod standardnih sorti veoma prisutno), i ukus koji ima ta da ponudi. Isto tako i kuhinjska priprema ove salate je veoma brza i jednostavna, to domaice posebno cijene. Nesporno je da je mini povre definitivno obezbjedilo primjenu u mnogim restoranima, u aviosaobraaju u nekim trgovakim lancima. Ono to je posebno interesantno, osim to je najee ukusnije, jeste njegova atraktivnost, tako da izuzetno doprinosi atraktivnosti kod araniranja i serviranja jela. Dosadanja iskustva pokazuju da je mogue zadovoljiti obje strane, i proizvodae kada je u pitanju profit i potroae kada je re o kvalitetu i cijeni mini povra.

III BERBA

Povrtarska proizvodnja se u dananjim uslovima ne moe zamisliti bez zatite hemijskim sredstvima. Za uspjenu borbu protiv bolesti i tetoina koriste se razliita sredstva, a veoma esto i raznovrsne kombinacije. Prije berbe proizvoai povra moraju misliti o vremenu trajanja pojedinih hemijskih sredstva za zatitu povra. Ustvari, dobro je gajiti sorte koje su prirodno otporne na jednu ili vie bolesti. Na taj nain se smanjuje upotreba hemikalija iji ostaci na plodovima 10

Seminarski rad

Kvalitet povra

mogu imati neeljene posljedice po zdravlje krajnjih potroaa. Kvalitetno povre na trpezi je garancija ekonomske efikasnosti, jer onaj ko jedanput bude imao neke neprilike, teko e se opredijeliti drugi put da kupi isto povre od istog prodavca ili proizvoaa. Naunici tvrde da hemijska sredstva, koja slue za suzbijanje bolesti i tetoina povra, nisu jaki otrovni za ljude i ivotinje. Meutim, ako se i tako male koliine unose u organizam kontinuirano, mogu biti tetne po zdravlje. Zato je bitno ispotovati karencu. To je period od posljednjeg tretiranja biljke do korienja plodova povra. O prestanku primjene hemjskih sredstava povrtalar vodi rauna i u skladu sa uputstvom proizvoaa mora planirati kada e posljednji put upotrijebiti konkretno hemijsko sredstvo. Neka od njih mogu da se upotrijebe samo sedam dana pred berbu povra, ali neka druga ne smiju da se primijene ni dvije nedjelje pred berbu. Postoje ak i hemijska sredstva ija karenca je tri nedjelje, pa i vie. Bolje je prekinuti primjenu hemijskog sredstva blagovremeno, nego da doe do zagaenja plodova. To se mora initi i kada postoji realna opasnost za povre od bolesti i tetoina. Povre se najee jede u svjeem stanju i veoma je vano da na plodovima ne bude ostataka pesticida. U nekim zemljama, koje zatiti hrane poklanjaju vie panje i brinu o zdravlju svog stanovnitva, postoji zakonska regulativa kojom se odreuje koliina hemijskih sredstava za zatitu bilja koja smije da se nae na plodu povra ili u samom proizvodu. Ta koliina se pedantno utvruje u laboratorijama i ukoliko se utvrdi da je ostatak hemijskih sredstava iznad propisanog nivoa, takvi proizvodi se iskljuuju iz prodaje i unitavaju. Povre namijenjeno potronji u svjeem stanju treba brati runo, a plodove koji su namijenjeni preradi i mehanizovano.Vrijeme berbe zavisi od vrste i sorte povra, od mogunosti naknadnog dozrijevanja kao i daljine trita duine transporta. Kada je povre ubrano i izloeno uticaju vie temperature od optimalne, dolazi do brzog gubitka kvaliteta, posebno sadraja vitamina C. Postoji nekoliko tipova zrelosti: transportna zrelost-to je vrijeme kada plodovi dostignu punu veliinu ali procesi zrenja nijesu u potpunosti zavreni. U ovoj zrelosti najee se bere povre i voe koje ima sposobnost naknadnog dozrijevanja (paradajz , kajsija, kivi, kruka, dinja, ljiva...) tehnoloka zrelost-je faza sazrijevanja koja prua optimalne uslove kvaliteta za konzervisani proizvod tj. preradu fizioloka (botanika) zrelost esto se tehnoloka zrelost poklapa sa fiziolokom -paradjz, lubenica, dinja... Kod graka, boranije, krastavca stadijum tehnoloke zrelosti je znatno prije fizioloke. Odreivanje optimalnog vremena berbe u periodu zrelosti je subjektivno. Optimalna zrelost za proizvoae je u funkciji prodajnih i proizvodnih inilaca.

11

Seminarski rad

Kvalitet povra

Neki od parametara koji su potrebni za odreivanje zrenja su : vremenski period, veliina, oblik, karakteristina povrina, boja, vrstoa, sadraj suve materije, sadraj eera, skroba, odnos eer -kiseline... Berba moe biti runa ili mehanizovana zavisno od vrste povra, kao i od cilja proizvodnje. Vrlo je vana u cjelokupnom procesu ima higijena. Preventivnim mjerama se sprjeavaju kasnije negativne posljedice. Berba, ienje, sortiranje i pranje plodova treba da se odvija u higijensko sanitarnim uslovima kako bi se smanjio rizik od irenja infekcije. Takoe, vrlo je vana higijena ruku i odjee beraa. Na taj nnain sprjeava se kontaminacija mikroorganizmima. Berbu treba obaviti rano izjutra poslije rose ili pred vee, a ne u podne kada je jako toplo. Kod rune berbe,predmeti za branje treba da su takvi da se mogu brzo oistiti. Plodove ne treba bacati, ve sa njima paljivo postupati. Plodovi se slau u kontejnere, gajbice, koji moraju biti suvi i isti, bez prisustva pijeska, zemlje i drugih primjesa. Gajbice ne smiju da su prepune, jer u tom sluaju dolazi do mehanikih povreda plodova ako se gajbice stavljaju jedna na drugu. Plodove ne treba gnjeiti prilikom provjeravanja vrstine. Takoe, prepune ruke plodova mogu biti razlog nagnjeenja. Plodovi koji su nagnjeeni ili oteeni moraju se odvajati od kvalitetnih. Za plodove koji su namijenjeni potronji u svjeem stanju, uglavnom se preporuuje runa berba, dok plodovi koji su namijenjeni preradi mogu se brati i mehanizovano. Isipanje plodova iz gajbi u kontejnere treba obavljati polako, sa najmanje mogue visine, da ne bi dolo do povreda plodova. Transportna sredstva moraju biti ista. Plodovi se moraju paljivo transportovatiprevozna sredstva moraju imati dobre amortizere, kako ne bi dolo do povreda plodova. Kako se plodovi ne bi transportom kontaminirali prainom , blatom, kiom, dobro je da se tokom transporta pokriju. Puni kontejneri se odlau na zasjenjena mjesta, ne due od sat i po do dva. A nakon toga u objekte za preduvanje jer je napolju toplo. Ako je temperatura plodova visoka, sa berbom se prekida. Pravovremena i pravilna berba znaajna za optimalni kvalitet i uvanje plodova. 4 3.1.UKLANJANJE PRIMJESA Pri prijemu voa i povra potrebno je izvriti uzorkovanje i odreivanje tehnolokih parametara sirovine, jer samo kvalitetne sirovine moemo uvati dui period. Voe i povre kao polazna sirovina treba da ima potrebna svojstva koja ih ine pogodnim za uvanje u sveem stanju. Tehnoloki parametri koji se proveravaju kod prijema odreene vrste su: sorta, stepen zrelosti, hemijski sastav, prisustvo insekata i drugih tetoina, oteenja usled djelovanja mikroorganizama, kao i druge vrste eventualnih oteenja mehanike i fizioloke prirode itd. Ovi parametri karakteristini su za svaku sortu, a zavise i od agro-ekolokih i agro-tehnikih uslova proizvodnje kao i naina branja, vremena branja, naina transporta itd. Voe i povre namenjeno za preradu ne mora da4

Markovi V. 2004. Berba, pakovanje, transport i uvanje paprika, Savremeni povrtar, 3(11), 22-23

12

Seminarski rad

Kvalitet povra

ispunjava striktne uslove kvaliteta kao voe i povre koje je namenjeno za konzumiranje u sveem stanju. Osetljive sirovine sa oteenim kvalitetom plodova moraju odmah da se prerade.Kvalitet sirovine podrazumeva poseban stadijum tehnoloke zrelosti. Nakon to se utvrdi da sirovina zadovoljava propisane parametre, da nema znaajnijih prepreka za prijem u skladite, sirovina se prima u skladite. Sada se mora adekvatno uskladititi do upotrebe. Ponekad se i tokom prijema (ako e se sirovina due vrijeme zadrati u skladitu) vri prebiranje-inspekcija i sortiranje, s ciljem uklanjanja eventualnih primesa koje bi mogle izazvati kvarenje. uvanju je namenjeno samo najkvalitetnije povre treba odstraniti sve plodove oteene mehanikim povredama i one na kojima su prisutni simptomi delovanja uzronika biljnih bolesti ili insekata. Kada se uskladite, ovakvi plodovi podloniji su gljivinim i bakterijskim bolestima i sa njih se uzronici bolesti mogu proiriti na ostale, zdrave plodove. Zelene dijelove stabljika i listove obavezno odstraniti poto plodu oduzimaju vodu i brzo trule. Suenje veine plodova pred skladitenje nije preporuljivo, sem za crni i bijeli luk, bundevu i tikvice, koje treba drati na suncu oko dvije nedelje kako bi im kora dobila vrstinu. 3.2.KLASIRANJE POVRA Nakon pranja i ienja plodovi se klasiraju, na osnovu razliitih kriterijumuma. Maine i ureaji za klasiranje u najveem broju sluajeva sastavni su dio linije prerade. Klasiranje ima za cilj da se plodovi razvrstaju u grupe, klase, proizvoda istih, odnosno slinih osobina. Klasiranje se najee obavlja prema:

veliini, teini i boji.

Ureaji za sprovoenje klasiranja su mehaniki ili elektrini, odnosno elektronski. Razvojem senzora, raunarske tehnike i snienjem cijena elemenata i sklopova raste broj ureaja druge grupe. Ve danas su mnogi od takvih ureaja isplativi, a pored klasiranja obino su pripremljeni i za dodatne zadatke, koji se pre svega tiu voenja evidencije o koliinama po klasama, vremenu rada i slino.5 Pri izboru ureaja za klasiranje vano je da se odabere onaj koji e u potpunosti zadovoljiti eljene efekte. Plodovi iste biljne vrste razlikuju se po veliini i drugim osobinama. Takoe je bitno da se jasno definiu klase po kojima e se plodovi

5

Momirovi N. 2003. Trine karakteristike, dorada, pakovanje, transport i uvanje povra izvoznog kvaliteta, Povrtarski glasnik, 2(1), 5-12

13

Seminarski rad

Kvalitet povra

razvrstavati. Vrlo je vano, pogotovu ukoliko je ureaj sastavni dio linije maina, da ima zadovoljavajui uinak, a to znai vei od prethodne maine odnosno ureaja u liniji. Pri odluivanju za uinak u obzir treba uzeti i eventualna poveanja u budunosti. Za planiranje obavljanja ove operacije i procenu trokova bitno je i to koliko radnika je potrebno za rad na ureaju.Na osnovu navedenih zahteva bira se ureaj koji odgovara potrebama. U svakom sluaju, a posebno ukoliko je na raspolaganju vie ureaja, treba razmotriti i cijenu. U Evropi se za klasiranje razliitih biljnih vrsta najee primjenjuje:

krompir mehaniki po veliini, crni luk mehaniki po veliini, mrkva mehaniki po teini, plavi patlidan mehaniki po teini, tikvice elektronski po teini, krastavac elektronski po teini, paradajz elektronski po boji i veliini, paprika elektronski po veliini i teini.

Svi elektronski ureaji mjerenja parametrara obavljaju se na poetku, na mjestu ulaska plodova, a nadalje mehanike naprave, na osnovu dobijenog zadatka od elektronskog upravljakog ureaja razvrstavaju po klasama. Tako na primer, na ureaju za klasiranje krastavca, svaki plod se pojedinano meri na poetku, a zatim se transportuje trakom. Kada doe do odgovarajue pozicije, podruja u kojem treba da se nae na osnovu izmerene teine, usmeriva ga izbaci sa trake u prihvatni ko. Na ureaju za klasiranje paprike, veliina i masa plodova meri se na samom ulazu, kamerom i vagom u zatvorenoj kutiji. Posle toga se plodovi transportuju, te kada se nau iznad mesta namenjenog za prihvat te veliine odnosno teine plodova sputa se nosea lopatica i plod propada u odgovarajui ko. Mogue je da se obavi razvrstavanje u etiri klase po veliini i etiri klase po boji, dakle ukupno do esnaest klasa. Nakon pranja i klasiranja proizvod moe da se proda kupcu na veliko, koji e ga pripremiti za maloprodaju. Ipak, bilo bi bolje da se tu proces ne zavri, ve da se nastavi sa pakovanjem i oznaavanjem.

14

Seminarski rad IV UVANJE POVRA

Kvalitet povra

Sve povrtarske vrste ne mogu podjednako da se uvaju. Najlake i najee se uvaju one koje sadre mali procenat vlage, a to su uglavnom korenaste vrste.Osnovnu tenju nutricionista da se omogui snabdjevanje sveim proizvodima tokom itave godine povrtari reavaju na nekoliko naina. Osnovni je da se selekcijom kreiraju sorte koje podnose nepovoljniji period godine, zatim ukljuivanjem agrotehniara i omguavanjem uslova za produetak vegetacije (plastenika ili staklenika proizvodnja) i najzad uvanjem proizvedenih plodova u zimskom periodu. Da bi se povre ouvalo u duem vremenskom periodu, a posebno tokom zime, potrebno je poznavati uslove kojima je uvanje regulisano. Osnovni uslovi su temperatura, vlanost i fakultativno svetlost. Hortikulturni materijal, sa svim karakteristikama vrste (miris, boja, ukus, tvrdoa, svjeina, oblik i dr), diktira uslove i dozvoljeno vreme za skladitenje. Za vrijeme trajanja skladitenja, procesi u materijalu (fotosinteza, disanje, dozrijevanje, gubitak vlage) se usporavaju ili prekidaju. Za sve naine skladitenja osnovno je da skladini prostor bude bez prisustva svetlosti, sa mogunou provetravanja, regulacije mikroklime i ostvarenja hermetinosti. To su najee namenski gradjeni ili izradjeni objekti za dugotrajno skladitenje (tzv.hladnjae), ali esto se koriste i neuslovni prostori za kratkotrajno, privremeno skladitenje. Duina vremena skladitenja odredjuje se u zavisnosti od ostvarivosti potrebnih mikroklimatskih uslova u skladinom prostoru. Ukupni skladini prostor se dijeli na manje cjeline, u kojima se regulacija uslova lake obavlja. Poznato je da nekim proizvodima (npr. luk, krompir) sveina moe da se odri i nekoliko meseci, samo provetravanjem i snienjem temperature na 5 do 10 C. U tabeli 1.dati su skladini uslovi za neke vrste robe.Tabela 1.Uslovi za uvanje sveeg povra

Nacin hladjena Paradajz RC,FC Paprika RC,FC Krastavac FC,HC Lubenica RC Dinja HC,IT Karfiol IT Lisnato pove HC,IT Zainsko bilje RC Mrkva HC Luk RC,FC Mladi luk I HC,IT praziluk

Vrsta povra

temperatura 8-10 8-10 8-10 12-15 3-5 0 0 3-4 0 0 0

Vlanost vazduha% 85-88 85-90 95 90 95 90-98 95-100 95-100 98-100 65-70 95-100

Duina uvanja 21-28 dana 14-21 dana 10-14 dana 14-21 dana 10-14 dana 14-21 dana 7-14 dana 5-7 dana 28-180 dana 30-180 dana 7-10 dana

*) RC - hladna komora (room cooling), FC - brzo hladjenje vazdunom strujom (forced cooling), HC - hidrohladjenje (hydro cooling), IT - hladjenje ledom (ice topping).

15

Seminarski rad

Kvalitet povra

Temperatura je osnovni faktor. Uopteno se moe rei da se temperature uvanja kreu od nule do osam, ree do deset stepeni. Ove temperature ne mogu da eliminiu mikroorganizme i procese raspadanja organskih materija u dijelovima biljaka koji se uvaju, ali mogu da utiu na smanjenje aktivnosti mikroorganizama i procese degradacije materija svesti na minimum. Ako se mikroorganizmi (gljive, bakterije), nau u uslovima pogodnim za porast i razvie, tada e se i procesi degradacije organske materije ubrzati. Znaajna je i vlanost sredine u kojoj se povre uva. Kao i temperatura, vlanost sredine mora biti konstantna u granicama 85 95 odsto. Ukoliko se ne obezbjede niski i ujednaeni uslovi temperature i vlanosti sredine, javlja se tzv. vlaenje, odnosno kondenzovanje vodene pare na povrini proizvoda i u gornjim slojevima trapa. Poviena vlanost utie ne poveanje temperature. Sa poveanjem temperature poinje ubrzano disanje i razgradnja biomaterije, ime se poveava vlanost sredine i tako u zatvorenom ciklusu sve zajedno utie na poveanje aktivnosti mikroorganizama, to dovodi do truljenja plodova. Ako se mikroorganizmi nekako i eliminiu, to je izuzetna pojava, pod ovakvim uslovima plodovi sa pojaanim metabolizmom i njegovim produktima smanjenog su kvaliteta, tj. plodovi uvenu, sparue se, postaju ilavi i sl. Svjetlost je faktor koji ne utie tako izrazito na uvanje plodova kao predhodna dva, ali je injenica da sa poveanom svjetlou obino ide i poveana temperatura. Sama svjetlost omoguava intenzivniji rast mikroorganizama, mada velikom broju ona nije potrebna. U cilju smanjenja temperature i vlanosti, kao i njihovog odravanja u datim okvirima, treba obezbjediti i odgovarajue provetravanje. O jaini provetravanja posebno treba voditi rauna ukoliko je skoncentrisana velika koliina proizvoda, koji se pritom i meusobno dodiruju. 4.1.KONTROLA KVALITETA Pitanje kvaliteta i higijene je veoma vano, jer na tritu predstavlja bitan elemenat konkurentnosti, koji utie na odluku o kupovini proizvoda.To je ujedno i jedan od najznaajnijih elemenata koji utie na stvaranje pozitivne slike potroaa o proizvodu. Dananji potroa sve vie panje poklanja kvalitetu namirnica koje konzumira. Ako nije siguran da je proizvod najboljeg kvaliteta koji moe da se oekuje nee ga ni kupiti. Zato je u najboljem interesu industrije hrane da preduzme i primjeni sve neophodne mere za obezbjeenje zdravstvene ispravnosti i kvaliteta do nivoa potroaa. Prema Evropskoj organizaciji za kontrolu kvaliteta EOAC (1980) kvalitet proizvoda predstavlja:Stepen u kojem proizvod zadovoljava potrebe korisnika (potroaa).Standardi daju osnovu za sistem obezbeenja kvaliteta koji obuhvataju sve etape proizvodnog procesa. Primjena standarda nije obavezna ali je veoma poeljna osim ako to nije odreeno pravilnikom o kvalitetu ili nekim drugim propisom. Cilj standarda je da omogui organizacijama svih veliina i vrsta, da primjenjuju i sprovode efektivne i efikasne sisteme upravljanja kvalitetom,odnosno da isporuuju proizvode koji zadovoljavaju korisnika i ispunjavaju zahteve odgovarajuih propisa. Kao osnova 16

Seminarski rad

Kvalitet povra

prilikom izrade standarda koriste se dostignua nauke i prakse kao i meunarodni standardi i propisi .Jedan od najznaajnijih aspekata u proizvodnji i distribuciji hrane svakako je njen kvalitet i zdravstvena ispravnost (higijena).Obaveza svakog proizvoaa je da potroau prui kvalitetnu hranu sa odreenim nutritivnim svojstvima i senzorskim osobinama. Takoe obaveza proizvoaa je da istovremeno prui potroau higijenski ispravnu hranu, ime e povoljno uticati na zdravlje potroaa.6 4.2.PAKOVANJE Ambalaom se naziva materijal u koji se proizvod pakuje. Sam proces stavljanja proizvoda u ambalau, zatvaranje i oznaavanje naziva se pakovanje robe. Osnovna funkcija ambalae je zatita i dranje upakovanog proizvoda. Ambalaa titi robu od raznih mehanikih naprezanja, fizikih, hemijskih i atmosferskih uticaja, od djelovanja mikroorganizama, insekata glodara i slino. Materijal za izradu ambalae treba da posjeduje dobra mehanika svojstva, hemijsku otpornost prema unutranjem sadraju, otpornost prema koroziji, organoleptiku neutralnost, nepropustljivost za gasove, tenosti i masnoe.Prema osnovnoj funkciji koju ima u prometu robe, ambalaa moe biti : prodajna, transportna i zbirna. Prodajna ambalaa slui za pakovanje robe iroke potronje dok transportna ambalaa slui za zajedniko pakovanje vie prodajnih jedinica. Skupna ambalaa racionalizuje pakovanje robe u transportnu ambalau i rukovanje robom u maloprodajnoj trgovini. Ambalaa se takoe dijeli na povratnu i nepovratnu pri emu je povratna ambalaa trajna i moe se vie puta upotrijebiti za pakovanje robe.

U Evropi se svee voe i povre sve ee prodaje sortirano, oieno, oprano, esto ak i mehaniki pripremljeno za salatu, i, naravno, spakovano u atraktivnu ambalau. Ljudi iz brane tvrde da takva pakovanja potroaima tede vreme i

6

Momirovi N. 2003. Trine karakteristike, dorada, pakovanje, transport i uvanje povra izvoznog kvaliteta, Povrtarski glasnik, 2(1), 5-12

17

Seminarski rad

Kvalitet povra

garantuju kvalitet a proizvodaima, ambalaerima i trgovcima osetno poveavaju profit, te da e taj evropski trend uskoro morati da se odomai i kod nas. Ovo je ujedno nagovetaj da e se prodaja u rinfuzi i na biranje" sve bre povlaiti iz supermarketa, pa ak i sa zelenih pijaca, a tradicionalni nain branja ili vaenja i pakovanja ustukniti pred robotizovanom opremom. Postoje dvije osnovne grupe uzroka, psiholoki i finansijski, zbog kojih e se domaa maloprodaja prehrambene robe sporo prilagoavati evropskoj praksi i trendovima. Psiholoki faktori obuhvataju, u prvom redu, naviku kupca da svaki komad voa ili povra uzme u ruku ili ga bar dobro pogleda, da se uveri da krompir nije truo, da luk nije proklijao, da se salata nije sparuila i sl.. On, jednostavno, nema povjerenja u robu koja mu se prodaje s reda" ili ve upakovana, hoe da je izabere kako bi bio siguran. Drugu grupu razloga ine oni jednostavniji i ivotniji, isto finansijske prirode. Kupovna mo je na relativno niskom nivou, a svako pakovanje, pa i ono priruno, u radnji, poveava cijenu proizvoda. Koliina pojedinanog pakovanja moe da bude vrlo razliita, od velike do vrlo male. Sve zavisi od toga ko je krajnji kupac i koja jedinina koliina pakovanja zadovoljava njegove potrebe. esto se za isti proizvod primjenjuje i pakovanje razliitih koliina, pokrivajui na taj nain potrebe razliitih kupaca.

Za supermarkete u EU najee se plodovi povra pakuju na sledee naine:

na traci u skupljajuu foliju, primjer sl. 5, u mreice, primjer sl. 6 i folije sa zavarenim rubom

Sl .5 Pakovanje primenom sakupljajue folije

Sl.6 Pakovanje u mreicu

Pakovanje namjenjeno supermarketima najee sadri 0,2 do 5 kg plodova.Kupci su nezadovoljni ukoliko utvrde da se u pakovanju nalazi manja masa plodova od one koja je 18

Seminarski rad

Kvalitet povra

na etiketi upisana. Voe i povre gubi na teini, te je dobro da se na naljepnicu upie manja teina, ili da se, ukoliko je teina definisana, u pakovanje doda vie plodova. Poveanje teine odreuje se na osnovu merenja ili iskustva, a teina treba da se odredi tako da je na nivou deklarisane do roka trajanja, odnosno izlaganja u prodajnom prostoru. Postoji i drugo reenje, da se na nalepnici napie da je teina plodova bila najmanje, na primjer, 1,5 kg u trenuntku pakovanja. Sve veim razvojem maloprodajnih lanaca i okrupnjavanjem proizvoaa voa i povra stvara se potreba za unificiranjem ambalae u kartonsku ambalau. Najee pakiranje moderne maloprodaje je u ambalai od valovitog kartona to podrazumijeva: Gajbe,teleskopske dvodijelne kutije,klasine amerikane,kartonski kontejneri. Prednost kartonske ambalae oituje se kroz: Ekoloki prihvatljivo zbrinjavanje, Mogunosti apliciranja tiska na ambalau, Ambalaa je oznaena TARA kodom koji olakava distribuciju robe u veleprodaji, Kartonska ambalaa djeluje atraktivno i na samom prodajnom mjestu.

Kartonski kontejneri predstavljaju bazian nain pakiranja, distribucije i prodaje svjeeg voa i povra. Kako bi osigurali otpornost na vanjske uticaje i to bolje zatitili robu, kartonski kontejneri esto su parafinirani ime dobijaju veu otpornost na vlagu.

V TRANSPORT POVRA

Izborom tehnologije proizvodnje esto se operacije, koje slede nakon ubiranja, objedinjavaju ili preklapaju tako to se obavljaju istovremeno ili bez uoljivog razgranienja. Stoga, malo koja operacija moe da se nazove izriitom za hortikulturu, ali zajedniki cilj im je da se maksimalno sauva sveina i bioloka vrednost proizvoda do trenutka krajnjeg korienja. Transport moe da bude i masovni i pojedinani. Razliitost i osjetljivost hortikulturnih proizvoda i duina transportnog puta diktira potrebu da se koriste svi naini transporta (kopneni, vodeni, vazduni) i sva sredstva tzv. spoljnog (kamion, prikolica, vagon, avion, brod, bara) i unutranjeg transporta (puni, letviasti i trakasti transporteri, vodeni ili vazduni transport itd). Transportna linija treba da bude prilagodjena nameni proizvodnje (industrijska prerada i upotreba u sveem stanju) i potrebama-zahtjevima krajnjeg potroaa. Najjednostavnije je organizovati transport (voa i povra) za industrijsku preradu. Uslov je da se oni ne otete i ne prestare do 19

Seminarski rad

Kvalitet povra

isporuke. Primenljivost nekog transportnog sredstva najvie zavisi od osetljivosti transportovanog materijala i dozvoljenog vrijemena za transport. Neke vrste su vrlo zahtjevne u transportu: ubrani graak u zrnu prestari i drastino gubi na kvalitetu za nekoliko sati (standard za trajanje prevoza graka je 0,5 h od momenta ubiranja); itd. Najkvalitetnije organizovan transport je onaj koji je identian skladinim uslovima a izvodi se u istoj ambalai kao za skladite kada je re o velikoj koliini, radi racionalnog korienja transportnog sredstva, ili u trajnom pakovanju za trite.Sl.7 Bera kukuruza

U zavisnosti od toga da li se transport obavlja u rasutom ili ambalairanom stanju prihvat transportovanog materijala je prilagodjen tome i najvie je u upotrebi prevoz u sanduku ili na platformi kamiona ili traktorske prikolice, kako na parceli, tako i u daljoj manipulaciji. Kod dueg transporta koriste se jo i vagoni, kao i rena i vazduna prijevozna sredstva, s tim da je est oblik prevoza u kontejnerima (sa i bez klima-uredjaja). est je sluaj da transport zapoinje na njivi branjem plodova u gajbe (paradajza, paprike, kupusnjaa, ...) ili dakove (krompir, luk), sa korienjem utovarnog transportera ili bez njega (kod runog branja), a radi lake manipulacije esto se koriste palete.7 Udeo transporta u ukupnom vremenu angaovanja mehanizacije je 30 do 40%, a u trokovima 10 do 30%. Transport zapoinje od momenta branja ili vadjenja iz zemljita na njivi, a u tu svrhu se koriste transporteri koji su u sklopu maine za ubiranje ili je jedna od maina u tehnolokoj liniji ubiranja. Transportni elementi su prilagodjeni vrsti materijala za utovar. Zadatak utovarnog transportera je da ubrane plodove dopremi u transportno sredstvo. U veini sluajeva zajedno s utovarom treba obaviti i dodatno ienje od zemlje i sitnih primesa. Radi smanjenja oteenja plodova treba obratiti panju na visinu pada i dozvoljenu visinu slaganja plodova. Osim vrstoe ploda, veliki uticaj na oteenja ploda ima materijal, oblik i tvrdoa povrine na koju oni padaju. Dozvoljene visine pada za plodove su: paradajz 30-50 cm, lisnato povre 50-60 cm, paprika 80-100 cm i za luk 100-200 cm, dok za krastavac ve pri visini pada od 10 cm, na tvrdu podlogu javljaju se oteenja. Oteenja mogu da se izbegnu korienjem amortizujuih materijala za

7

Vlahovi, B., Ilin, ., Umievi, B. (2002) Stanje i mogunosti za plasman povra na meunarodno trite. Savremeni povrtar, 3/4, 74-78

20

Seminarski rad

Kvalitet povra

podlogu npr. sundjerasta guma, drvo, a kod utovara u transportni sanduk ili istovara u podno skladite koriste se ublaivai pada .Kod sudara ploda o plod, dozvoljena visina padanja je dvostruko vea. Radi to manjeg oteenja ploda, na savremenim kombajnima, prihvatni bunker se pravi sa pokretnim dnom. Palete su, u savremenom transportu, najprisutnije pomono sredstvo. Njihove dimenzije su standardizovane i stoga su prihvaene u cijelom svetu. Prema konstruktivnoj izvedbi, dijele se na: ravne, stubne, boks, sanduk i specijalne.

Ravna paleta je osnovni oblik, a njenom nadgradnjom su nastali svi ostali tipovi. To je drvena podloga na sopstvenom postolju, pojedinane nosivosti do 1.000 kg (vie naslaganih paleta moe da nosi do 4.000 kg). Stubna paleta ima na uglovima stubove. Boks paleta ima bone stranice i pogodna je za sakupljanje, a po potrebi i uvanje ubranih plodova. Sanduk paleta ima i poklopac. Traktorske prikolice (redje kamioni) su najprisutnije transportno sredstvu u poljoprivredi. Koriste se univerzalne i specijalne, jednoosovinske i dvoosovinske, sa i bez kipovanja i razliite nosivosti. Zavisno od namene, prikolica je sa sandukom ili platformom . Palete sloene na prikolici skidaju se mehanizovano, sa viljukarom. Viljukari slue za istovar- utovar iz prevoznog sredstva, prevoz robe na male udaljenosti i podizanje tereta visine od nekoliko metara (npr. u skladitu). Nosivost viljukara je od 1,5 do 17 t. Na parceli, naroito zbog karakteristika podloge (neravnine, poveane vlanosti i mekoe), koriste se viljukari na traktoru. U skladinom prostoru najvie se koriste runi, polumehanizovani, samohodni ili prikljuni viljukari. Runi i polumehanizovani koji imaju sopstveni pogon za kretanje, slue samo za premetanje paleta i podizanje na male visine. Nosivost im je do 2 t, a brzina kretanja je prilagodjena hodu rukovaoca.

VI TRITE

Povre je oduvjek igralo znaajnu ulogu u ivotu ovjeka.Hrana treba da bude lijek, a lijek-hrana,rekao je prije 2.000 godina slavni grki ljekar Hipokrat.Znai povre mu je sluilo ne samo kao hrana ve i kao lijek,kao zatita od mnogih bolesti.Vei dio povrtarskih kultura bio je poznat i korien u ishrani preko 4000-5000 godina,prije nae ere, a neki od njih(crni i bijeli luk,ren i dr.)tretiralu su se kao ljekovi.U srednjem vijeku 21

Seminarski rad

Kvalitet povra

upotrebljavalo se samo nekoliko vrsta povra.Otkriem Amerike dospjelo je u Evropu mnogo povra ,dotle potpuno nepoznato(kropmir,paradajz,tikvice,boranija i dr.).

Znaaj povra u ishrani dugo je potcijenjivan ,a u novije vrijeme kada je otkrivena uloga vitamina i mineralnih soli,znaaj povra u ishrani je porastao.Danas se moe tvrditi da je osnovni znaaj povra u ishrani ovjeka,to se u njemu nalazi ivotno i biloko vani i nezamjenjivi kompleksi materija, koje organizam ne moe da obezbjedi iz drugih prehrambenih namjernica.Svakodnevnim konzumiranjem dovoljne koliine povra obezbedjujemo normalan rast,razvoj i funkcionisanje ljudskog organizma.Vano je napomjenuti i to da u ishrani ne treba uzimati due vrijeme istu vrstu povra ve treba teiti raznovrsnoj biljnoj hrani,kojom se obezbedjuje sve potreben mineralne soli,vitamin i razni biokatalizatori,to je ivotna potreba zdravog ljudskog organizma.8 Povre je sezonskog karaktera i zbog velikog sadraja vode je lako kvarljiva namjernica.Konzrviranje i prerada povra podrazumjevaju sprijeavanje kvarenja i ouvanje bez promjene u sastavu i izgledu ili sa takvim promjenama koje ne umanjuju hranljivu vrijednost i higijensku ispravnost proizvoda.Raznim nainima konzerviranja obezbjedjuje se due uskladitenje i uvanje svjeeg povra i dobijaju se razni proizvodi od povra.Prije nego to se pristupi konzerviranju,povre se mora pripremiti.Pripremnim radnjama sa povra se otklanjaju neistoa,mikroorganizmi,zatitna sredstva i neupotrebljivi djelovi.9 Preradom i konzerviranjem dobijaju se sljedei proizvodi od povra:

Sueno povre Smrznuto povre Povre konzervirano toplotom(sterilizacija) Bioloki konzervirano povre Marinirano povre Usoljeno povre

8

Vlahovi, B., trbac, M. (2007) Osnovne karakteristike trita i marketinga proizvoda organske poljoprivrede. Ekonomika poljoprivrede, br. 2,131-147 9 http://www.catlifttruck.com

22

Seminarski rad

Kvalitet povra

Sokovi i koncentrati od povra i Ostali proizvodi od povra,umak,keap,ajvar

Sl.8 Primjeri preradjenog i konzerviranog povra

Domai proizvodjai na strano trite najee plasiraju paradajz, papriku, krastavac, crni luk i lubenice. Potrebno je razmiljati i o sezonskom karakteru proizvodnje. Naime, navikli smo da se pojedine vrste u ishrani koriste samo u odredjenim periodima godine. S obzirom na klimatske prilike, najvie povra pristie u jesen, kada se u domainstvu i u industiji prave zalihe za zimu. Medjutim, ovo je bilo karakteristino za potronju u drugoj polovini prolog veka.

Danas se zalihe ne prave, ve se povre uglavnom koristi svee tokom cijele godine. To znai da zahvaljujui primjeni razliitih tehnologija, rokova setve i sadnje i uzgojem u zatienom prostoru, pristie u duem vremenskom periodu.

23

Seminarski rad ZAKLJUAK

Kvalitet povra

Kvalitet povra obuhvata vie svojstava. S nutritivnog stanovita znaajan je biohemijski sastav. Zahvaljujui raznolikosti vrsta i sorti, povre ima gradivnu, energetsku i metabolitiku funkciju u organizmu, a bioaktivne supstancije ine povre hranom. Bioloke specifinosti vrste i sorte kao i primenjene agrotehnike mere utiu na kvalitet povra. Na mnoga svojstva moe da se utie. Danas znaaj ima kvalitetno zdravstveno bezbjedno povre. Takvo povre dobija se primjenom kontrolisane proizvodnje (konvencionalna integralna, organska i odriva). Neophodnost poveanja udjela povra u ishrani kod nas zahtjeva i obrazovanje potroaa kao osnove za postavljanje zadataka proizvodnji. Sve masovnija proizvodnja povra u zatvorenom prostoru, usavravanje sistema za navodnjavanje, uvoenje raznih vrsta grijanja u proizvodnju povra (ukljuujui i podno) konvencionalnu proizvodnju povra sve vie pribliavaju industriji. Cilj je, zna se, profit. Da bi se postigli eljeni rezultati u povrtlarskoj proizvodnji poveavaju se koliine mineralnih ubriva i hemijskih sredstava za zatitu bilja. Posljedice takve proizvodnje su ekoloki problemi i pojava oboljenja novog doba, koja su, bar tako tvrde eksperti iz medicinskih nauka, posljedice ishrane zagaenom hranom (ako je to prejaka rije, bolje rei hranom sumnjivog kvaliteta). Nae mogunosti za proizvodnju povra su ogromne. Meutim, nije dovoljno imati samo zemljite, vodu, kadrove. Potrebne su savremene hladnjae, pakeraji, kapital U takvoj situaciji sve ee se uje da je ansa naih povrtlara u organskoj proizvodnji povra. Na taj nain stvorile bi se mogunosti za ozbiljniju konkurenciju u sistemu slobodne trgovine koju nam je donijela CEFTA, a tek ta e biti kada se jo vie pribliimo Evropskoj uniji. U svijetu je sve manje povra proizvedenog po principima organske proizvodnje, a na tritu se takva hrana sve vie trai. Za proizvodnju povra veoma je bitno da se ona odvija u skladu sa medjunarodnim standardima kvaliteta,kod koga se primenjuje dobra proizvodna praksa EUREPGAP ili HACCP standard.

24

Seminarski rad

Kvalitet povra

Literatura Markovi V. 2004. Berba, pakovanje, transport i uvanje paprika, Savremeni povrtar, 3(11), 22-23 Momirovi N. 2003. Trine karakteristike, dorada, pakovanje, transport i uvanje povra izvoznog kvaliteta, Povrtarski glasnik, 2(1), 5-12 Vuk Vujasinovi, 2008.Savremeni povrtar broj. 18 p.22-24 Lazi, B., Minarov, E., ovljanski, R., Lazi, S. (1999) Savremena poljoprivreda, 3-4: 17-25 Vlahovi, B., trbac, M. (2007) Osnovne karakteristike trita i marketinga proizvoda organske poljoprivrede. Ekonomika poljoprivrede, br. 2,131-147 Vlahovi, B., Ilin, ., Umievi, B. (2002) Stanje i mogunosti za plasman povra na meunarodno trite. Savremeni povrtar, 3/4, 74-78 Djurovka,M.,2008.Gajenje povra na otvorenom polju,9-21 http://www.balcancar-record.com http://www.catlifttruck.com http://sr.wikipedia.org

25