EĞİTİM PROGRAMININ KONUSU

KUMAŞ VE GİYSİLERDEN BEKLENEN KALİTE ÖZELLİKLERİ, BUÖZELLİKLERİ DEĞERLENDİRMEDE UYGULANAN STANDART

TESTLER

PROGRAMIN ÖĞRETİCİSİ:

AYFER ÇİFTÇİ

PROGRAMIN İÇERİĞİ:

0. GİRİŞ

Kalitenin tanımı ve anlamıKumaş ve giysilerden beklenen kalite özelliklerinin sınıflandırılması

1. KUMAŞ GİYSİLERİN KULLANIMINDA ÖNEMLİ OLAN MEKANİKÖZELLİKLER

Mukavemet (kopma, yırtılma, patlama mukavemetleri)Elastik uzama ve geri dönmeBoyutsal stabiliteYıpranma dayanıklılığı (Abrazyon, pillinglenme, iplik çekilme dirençleri)

2. KUMAŞ VE GİYSİLERİN ESTETİK KABUL EDİLEBİLİRLİKLERİ İLE İLGİLİÖZELLİKLERİ

Tutum, dökümlülük, parlaklıkRenk uygunluğu, renk haslıklarıKolay bakım özellikleri (buruşmazlık), kirlenme, lekelenme, leke iticilik

3. KUMAŞ VE GİYSİLERİN VÜCUDA SAĞLADIĞI RAHATLIKLA İLGİLİÖZELLİKLER

Fizyolojik rahatlık sağlama özellikleriDuyusal rahatlık sağlama özellikleri

4. KUMAŞLARIN GİYSİ HALİNE GETİRİLMESİNDE ÖNEMLİ ÖZELLİKLERBeden şekline göre dikilebilirlikKalıplama yöntemi ile şekil verilebilirlik

5. ÖZEL UYGULAMALARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER (KORUYUCU GİYSİLERLE İLGİLİ ÖZELLİKLER)

Su iticilik ve su geçirmezlikRüzgar geçirmezlikGüç tutuşurluk

6. GİYSİLERDE DİKİŞ PERFORMANSI

Dikiş hasarıDikiş potluğuDikiş gerginliği ve dikiş sırıtmasıDikiş mukavemetiDikiş kayması ve yıpranması

7. KUMAŞ VE GİYSİLERİN KALİTE ÖZELLİKLERİNİ DEĞERLENDİRMEDEUYGULANAN STANDART TESTLER

Haslık testleriPerformans testleriKumaş ve iplik özellikleri ile ilgili diğer önemli testlerTest laboratuvarlarından beklenen nitelikler, uygulanan standart test metodları

0. GİRİŞ

KALİTENİN TANIMI:

Belirli bir ihtiyacı karşılamak üzere bir mal (ürün) veya hizmetin karakteristiklerive özellikleri toplamına kalite denir.

KALİTENİN ANLAMI:

“Kalite” sözcüğü tek başına ille de yüksek kalite anlamına gelmez.

Kalitenin anlamı, tüketicinin istediği veya üreticinin sağlayabileceği özelliklereulaşmak ve bu özelliklerin değişmezliğinin sağlamaktır.

KUMAŞ VE GİYSİLERİN KALİTE ÖZELLİKLERİNİN SINIFLANDIRILMASI:

Giysilik kumaşlardan beklenen kalite özellikleri birkaç geniş kategoriye ayrılır:

- Kullanımda önemli olan mekanik özellikler:

Kopma, yırtılma, patlama mukavemetleri, abrazyon direnci, pillinglenme direnci,boyutsal stabilite, elastik uzama ve geri dönme özellikleri gibi.

- Estetik kabul edilebilirlikle ilgili özellikler:

Tutum ve dökümlülük, kolay bakım özellikleri, parlaklık, görünüşünü koruma(renk haslığı ve renk uygunluğu dahil) gibi.

- Rahatlıkla ilgili özellikler:

Hava ve su buharı geçirgenliği, termal izolasyon, radyant ısıya karşı koruyuculuk,sertlik, pürüzsüzlük gibi.

- Giysi imali için önemli özellikler:

Dikilebilirlik, dikimle beden şeklini alabilme, kalıplama yöntemiyle şekil alabilme,statik elektrikten arınmışlık gibi.

- Özel uygulamalarla ilgili özelikler:

Güç tutuşurluk, su geçirmezlik, rüzgar direnci, asitlere, alkalilere ve endüstriyelsolventlere karşı direnç gibi.

Giysilik kumaşlara uygulanan bu sınıflandırma giysiler için de geçerlidir. Ancakgiysilerde bu özellikler yanında dikiş performansı ile ilgili özellikler de (dikiş hasarı, dikişpotluğu, dikiş mukavemeti, dikiş kayması, dikiş gerginliği veya sırıtması gibi) çokönemlidir.

1. KUMAŞ VE GİYSİLERİN KULLANIMINDA ÖNEMLİ OLAN MEKANİKÖZELLİKLER

1.1. MUKAVEMET (STRENGTH)

Bir tekstil malzemesinin kullanım sırasında karşılaşacağı kuvvetlere karşıgösterdiği dirençtir.

1.1.1. KOPMA MUKAVEMETİ ( TENSILE STRENGHT)

Kumaşın, atkı veya çözgü yönünde uygulanan doğrusal çekme kuvvetine karşımukavemetidir.

Kopma mukavemetine: Lif tipi İplik eğirme metodu ve iplik bükümü Dokuma yapısı Santimetredeki iplik sayısı

etki eder.

Kopma mukavemetindeki herhangi bir düşüş: Kumaş yapısında Lif kompozisyonunda

Veya Terbiyede

meydana gelen muhtemel bir değişimin işaretidir.

1.1.2. YIRTILMA MUKAVEMETİ (TEARING STRENGHT)

Kumaşın, çözgü yönünde, atkı ipliklerinin herbirine sırası ile veya atkı yönünde,çözgü ipliklerinin herbirine sırası ile uygulanan yüke karşı gösterdiği dirençtir.

Yırtılma mukavemeti,

Kopma mukavemetinden küçüktür. İplikler birbiri üzeriden ne kadar kolay kayarsa kadar artar Sentetik reçine apresi tatbiki ile azalır. Lubrikant ihtiva eden aprelerle artar Kumaş yapısında mukavemeti yüksek lifler bulunması durumunda artar Kumaş yapısında kolay uzayabilir lifler olması durumunda artar.

Örme kumaşlar kopma ve yırtılma testine tabi tutulmazlar.

1.1.3. PATLAMA MUKAVEMETİ (BURSTUNG STRENGHT)

Kumaşın, yüzeyine dik olarak uygulanan kuvvete karşı gösterdiği dirençtir.

Patlama mukavemeti

İpliklerin mukavemetine İpliklerin uzayabilirliklerine Kumaş konstrüksiyonuna ve Apre işlemlerine bağlıdır.

1.1.4. MAKASLAMA MUKAVEMETİ (SHEAR STRENGHT)

Çok tabakalı tekstil malzemelerinde kumaş tabaklarının birbiri üzerinden yatayolarak koymalarına karşı olan dirençtir.

1.1.5. SOYULMA MUKAVEMETİ (PEEL STRENGHT)

Çok tabakalı tekstil malzemelerinde tabakaları birbirinden ayırmak için gerekenkuvvet anlamına gelir.

1.2. ELASTİK UZAMA VE GERİ DÖNME (STRETCH & RECOVERY)

Kumaşın bir kuvvet etkisi ile uzayıp, bu kuvvet ortadan kalktıktan sonra eskiboyunun kısalmasıdır.

1.3. BOYUTSAL STABİLİTE (DIMENSIONAL STABILITY)

Kumaşın, tek veya iki yönünde çekmeye veya uzamaya karşı direnci anlamınagelir.

1.3.1. KUMAŞ ÇEKMESİNİN NEDENLERİ

Üretim sırasında kumaşta meydana gelen uzamalar Lif şişmesi

ve bunlara ek olarak yünlü kumaşlarda Keçeleşme

üretim sırasında kumaşta meydana gelen uzamaların neden olduğu kumaş çekmesi(dinlenme/relaks çekmesi) kompressif çektirme prensibine dayanan sanforizasyonişlemi uygulanarak azaltılabilir.

Lif şişmesinin neden olduğu kumaş çekmesini azaltmak için su absorblanmasınıazaltan bir terbiye işlemi uygulanır.

Keçeleşme, yün liflerinin diferansiyel sürtünme özelliklerinin neden olduğu bir lifdolaşmasıdır.

Keçeleşmeye, kumaşın çekmesi ve daha sıkılaşması eşlik eder. Yüzeydetüylülük gelişip ve bu yüzden kumaş konstrüksiyonu gözle daha az görülür duruma gelir.

Keçeleşme, Bazı terbiye işlemleri (anti felting finishing) uygulayarak ve Kumaş bileşimine uygun bir keçeleşmez lif, örneğin PES, karıştırarak

azaltılabilir.

1.3.2. SENTETİK LİFLERDEN ELDE EDİLEN KUMAŞLARDA BOYUTSALSTABİLİTE

Sentetik liflerden yapılmış kumaşlar keçeleşmezler, ancak ısı fiksesineuğramamışlarsa belli sıcaklıkların üzerinde deforme olurlar. Bu nedenle bu tür kumaşlarboyama işlemine başlamadan önce ısı-fiksesine uğratılmalıdır.

1.3.3. ÖRGÜ KUMAŞLARIN BOYUTSAL STABİLİTESİ

Örgü kumaşlarda boyut stabilitesinin sağlanması dokuma kumaşlardan dahafazla özen gerektirir. Çünkü ilmeklerin kayabilme ve şekil değiştirebilme özellikleriyüzünden örgü giysilerin çekmeye ilave olarak esneme ve şeklini kaybetme ihtimalivardır.

Sentetik lifler termoplastik yapılıdır. Bu nedenle bu çeşit liflerden yapılan örgülerısı fiksesi ile stabilize edilebilirler. Böylece çekme problemi minimum olur. Bu durumiplik üretiminden terbiyenin sonuna kadar mümkün olduğu kadar gerilimsiz çalışmayıgerektirir.

Kulanım sırasında da örgü mallar yıkama sonrasında asarak kurutulursa ağırlık

etkisiyle deforme olabilirler, bu nedenle sererek kurutulmaları daha uygundur.

1.4. YIPRANMA DAYANIMI (DURABILITY)

Bir kumaş veya giysinin kullanım sırasındaki mekanik etkilere dayanmaderecesidir.

Yıpranmanın başlıca belirtileri şunlardır:

Kumaş yüzeyinde oluşan aşınmalar (flat abrasion) Kenarlarda oluşan aşınmalar (edge abrasion) Bükülme ve çatlamalar (flexing and craking) Hav kaybı (pile loss) Boncuklanma (pilling) İplik çekilmesi (snagging)

1.4.1. AŞINMA DİRENCİ (ABRASION RESISTANCE)

Kumaş yüzeyinin çeşitli malzemelere sürtünerek tahrip olmasına aşınma,kumaşın aşınmaya karşı gösterdiği dirence aşınma direnci denir.

Aşınma direncine etki eden başlıca faktörler şunlardır: Lif tipi Lif inceliği İplik bükümü Kumaştaki iplik sıklığı Dokuma tipi Kumaş kalınlığı

ayrıca, Bazı apre işlemleri

ve Ağartma, sıcak ütü, fazla ışığa tutma aşınma direncini düşürür.

1.4.2. BONCUKLANMA DİRENCİ (PILLING RESISTANCE)

Liflerin sürtme ile kumaş yüzeyine sürüklenmesi ve birkaç kuvvetli lifin etkisiyleyüzeyde minik topçuklar hainde tutunmasına boncuklanma, kumaşın boncukoluşumuna karşı direncine boncuklanma direnci denir sürtme eylemi kumaşın kumaşasürtmesi şeklindedir.

Boncuklanma sadece kesikli liflerde yapılmış kumaşlarda görülür. Zayıf liflerin kuvvetli liflerle karışımları boncuklanmaya müsaittir. Kuvvetli lif

olarak boncuklanmayan özel sentetik lifler seçilmelidir. Bükümü az ipliklerle yapılmış seyrek konstrüksiyonlarda boncuklanma

şiddetlidir. Yüzeydeki lif uçları topçukların oluşumunu kolaylaştırır. Bu nedenle

makaslama veya yakma ile uzaklaştırılmalıdır. Boncuklanma eğilimi özel apre teknikleri ile azaltılabilir.

1.4.3. İPLİK ÇEKİLMESİNE KARŞI DİRENÇ (SNAGGING RESISTANCE)

Kaba bir yüzeyde ya da bir noktada bir ipliğin herhangi bir şekilde yakalanarakküçük bir kısmının dışarı çekilmesine ve yüzeyde çirkin görünüşlü bir ilmek oluşmasınakarşı tekstil materyalinin gösterdiği dirençtir.

İplik çekilmesi tekstüre filament ipliklerden yapılmış örgü kumaşlarda meydanagelir.

Kumaşın iplik çekilmesine karşı direnci İplik tipine Örgü kumaşın yapısına Kumaş terbiyesine

bağlıdır.

2. ESTETİK KABUL EDİLEBİLİRLİKLE İLGİLİ ÖZELLİKLER

2.1. TUTUM (HANDLE)

Bir kumaşa dokunulduğu, parmaklar arasında büküldüğü, yüzeyinin elleyatıştırıldığı v.b. durumlarda algılanan duyumların tümüdür.

Bu duyumlar içinde en önemlileri kalınlık, yumuşaklık (veya sertlik), diklik (veyakatlanabilirlik), pürüzlülük (veya pürüzsüzlük) gibi duyumlardır.

- Kalınlık (Thickness):

Kumaşın birim alanının ağırlığına (gramajına) Kullanılan ipliklerin tipine Dokuma veya örgü yapısına Terbiyeye

bağlıdır.

Kalınlık tutum etkisi yanında, soğuğa karşı koruyucu etki sağlar.

- Yumuşaklık (Softness) x Sertlik (Handless)Kumaşın sıkıştırılabilme kolaylığıdır.

Yumuşak bükümlü iplikler Tekstüre iplikler Gevşek veya hacimli kumaş konstrüksiyonları Lübrikasyon etkili kimi terbiye maddeleri yumuşaklığı geliştirir.

Yumuşaklık tutum etkisi yanında, giysinin cilt için rahatlık sağlayıcı özellikteolmasını sağlar.

- Diklik (Stiffness) x katlanabilirlik (Pliability)Kumaşın bükülmeye karşı direncidir.

Kumaşın ağırlığı Lif cinsi Lif inceliği Dokuma konstrüksiyonunun kompaktlığı Terbiye prosesi

kumaşın dikliğine etki eden başlıca özelliklerdir

- Kabalık (Roughness) x Pürüzsüzlük (Smoothness):

· Dokuma tipi · İpliklerin düzgünsüz yapısı · Kalın liflerin varlığı

gibi sebeplerle düzgünsüz yüzeye sahip kumaşlara kaba kumaşlar denir.

Pürüzsüz kumaşlar ise

Düzgün dokuma konstrüksiyonları Pürüzsüz düzgün iplikler

ve Terbiyede kalandırlama işlemleri ile elde edilir.

2.1. DÖKÜMLÜLÜK (DRAPE)

Bir kumaşın asıldığında kendi ağırlığı nedeniyle yumuşak katlar oluşturmakabiliyetidir

Farklı kumaşlar farklı dökümlülük üzerinde birinci derece etkilidir Kumaşın dikliği ve gramajı dökümlülük üzerinde birinci derecede etkilidir Kumaşın distorsiyona karşı direnci dökümlülüğe etki eder. Kumaşın elastikliği de dökümlülük için bir etkendir.

2.2. PARLAKLIK (LUSTRE) :Kumaş yüzeyinin, üzerine düşen ışığı yansıtma kabiliyetidir.

Lif ve iplik özellikleri ile dokuma tip parlaklık üzerinde önemli etkiler yapar.Kumaş terbiyesi de gerek örgü, gerek dokuma kumaşlarda parlaklığı geliştirme vekontrol etmede önemli rol oynar.

2.3. RENK HASLIKLARI (COLOUR FASTNESS)

Bir tekstil malzemesinin maruz kaldığı çeşitli dış etkilere karşı üzerindekirenklerin dayanıklılığı, yani kalıcılığıdır.

Dış etkiler: gün ışığı, yıkama, kuru temizleme, ter, sürtme, su, ütüleme, denizsuyu, hipoklorit, peroksit, asit, alkali v.b. olabilir.

Renklendirmede kullanılan boyarmaddeler Lif tipi Uygulanan boyama / baskı prosesi Terbiye prosesleri Bu proseslere ait reçetelerdeki maddeler renk haslığına etkiden önemli

faktörlerdir.

2.4. RENK UYGUNLUĞU

Tekstil malzemesi üzerindeki rengin, tonu, parlaklığı ve doymuşluğu bakımındanstandart renge uygunluğudur.

Bir rengin standart renge olan tok farkı (DH)daha mavimsi, daha sarımsı, daha yeşilimsi, daha kırmızımsıterimleri ile ifade edilir. Bir rengin standart renkle olan parlaklık farkı (DL)daha parlak x daha matveyadaha açık x daha koyuveyadaha berrak x daha matterimleri ile ifade edilir Bir rengin standart renkle olan kuvvet farkı (DC)daha kuvvetli x daha zayıfveya daha ful x daha boşveya daha derin x daha pastelveya daha derin x daha solukterimleri ile ifade edilir.

2.5. RENKLE İLGİLİ DİĞER BAZI HUSUSLAR:

Foto Kromik Efekt:Bazı boyalar ışığa maruz kaldıklarında renkleri değişir. Kumaş karanlıkta

bekletildiğinde renk orijinal durumuna dönerse “fotokromik” olduğu söylenir.

Metamerik Efekt:Renkli malzemelerin farklı ışık kaynakları altında renk tonlarının değişmesidir.

Foto-kimyasal parçalanma:Bazı ışığa maruz kaldıklarında kimyasal parçalanmaya uğrarlar. Bu tür liflerden

yapılan kumaşlar ışık etkisi ile zamanla çürürler. Bazı boyalar bu çürümeyi hızlandırır.

2.6. KOLAY BAKIM ÖZELLİKLERİ (EASY CARE PROPERTIES)

“Kolay bakım özelliği” terimi giysi veya diğer tekstil ürünlerinin kullanımsırasında buruşmadığını ve yıkama-kurutma sonrası oluşan birkaç kırışığın hafif birütüleme veya presleme ile giderilebildiğini ifade eder.

Eskiden kullanılan buruşmaz (crease resist) yıka-giy (wash and weer) ütü istemez (non-iron)

terimleri artık kullanılmamaktadır.

Kolay bakılabilen giysilerin buruşmazlık yanında en önemli özelliklerinden biri plive ütü izlerinin kalıcı olması, giysiye ütü ile verilen şeklin yıkandıktan sonrabozulmamasıdır.

2.7. KİRLENME ÖZELLİĞİ (SOILING PROPERTY)

Kumaşların kirlenmesi evrensel bir sıkıntı olup yıkama ve kuru temizleme içinönemli harcamalara neden olur. Ayrıca yıkama kumaşta bozulmalara, çekmeye,solmaya sebep olur.

Kirlenme terimi genelde toz ve yağlarda kirlenmeyi ifade eder. Havdaki kir miktarıtekstil malzemesinin kirlenmesine büyük etkide bulunur

Seyrek dokulu kumaşlar hava geçişine imkan verip süzdüklerinden daha çokkirlenirler.

Yüzeyi pürüzsüz kumaşlar daha uzun süre temiz kalırlar. Kumaştaki statik elektrik kiri çeker.

Kirliliğin problem yaratmamsı için tekstil malzemelerinin sık sık yıkanması ve ağırşekilde kirlenmelerine imkan verilmemesi gerekir.

2.8. LEKELENME ÖZELLİĞİ (STAINING PROPERTY) x LEKE İTİCİLİK(STAIN REPELLENCY)

Lekelenme tekstil malzemelerinin suda kısmen çözünebilen ve uzaklaştırılmakiçin özel muamele gerektiren gıda, bira, şarap, kahve, ruj veya ter artıkları ilekirlenmesidir.

Bazı lekeler suda, bazı lekeler yağda çözünür türdendir.

Lekelenmeyi önlemek için leke iticilik veren bir apre maddesi ile kumaşamüdahale edilmelidir.

3. KUMAŞ VE GİYSİLERİN SAĞLADIĞI FİZYOLOJİK VE DUYUSALRAHATLIKLA İLGİLİ ÖZELLİKLER

3.1. FİZYOLOJİK RAHATLIK SAĞLAMA ÖZELLİĞİ

Giysiler ve diğer tekstil malzemeleri insanların bütün aktiviteleri boyunca daimiolarak fizyolojik rahatlık sağlayacak özelliklere sahip olmalıdır. İnsan vücudununfizyolojik rahatlığı ancak derinin kuru ve vücut sıcaklığının sabit tutulması ile sağlanabilir

Giysileri bu amaç için uygun kılan kumaş özellikleri şunlardır:

1. Isıyı izole etme özelliği2. Hava geçirgenliği, su buharı geçirgenliği, rüzgar geçirgenlik, su geçirmezlik,3. Radyant ısıya karşı koruyucu özellik4. Neme karşı davranış (nemi emme ve fitil gibi çekme)

3.1.1. KUMAŞLARIN ISIYI İZOLE ETME ÖZELLİĞİ:

Giysilerin en önemli fonksiyonu vücudun ısı kaybını azaltmaktır. Bu nedenlegiysiler ısı için kötü bir iletken olmalıdır. Bütün kumaşlar lifleri arasında bir miktar havatutar. Bu hava ısıyı kötü iletir. Kumaş içinde tutulan hava hacmi ne kadar büyüksekumaşın izolasyon özelliği o kadar iyidir.

3.1.2. KUMAŞLARIN HAVA GEÇİRGENLİĞİ, BUHAR GEÇİRGENLİĞİ,RÜZGAR GEÇİRGENLİĞİ

Bir tekstil malzemesinin, gözenekleri vasıtasıyla hava akımını geçirmekabiliyetine hava geçirgenliği denir. Kumaşın gözenekleri sadece havayı değil su buharıve su damlası moleküllerini de geçirirler.

Kullanım yerine bağlı olarak gözenekleri çok ya da az kumaşlar istenebilir.Örneğin sıcak iklimlerde kullanılan giysilerin vücut terinin buharlaşmasına imkanverecek ve rüzgar geçirerek vücudu serinletecek şekilde seyrek dokuda (bol gözenekli)olması istenirken, soğuk iklimlerde kullanılan giysilerin vücudu dış havanın soğuketkisinden korumak için sık dokuda olması istenir. Böylece gözeneklerin içindengeçecek soğuk hava az olur. Özellikler rüzgarın rahatsız edici etkisine karşı havageçirgenliği düşük kumaş (rüzgar geçirmez kumaş) kullanımı çok önemlidir. Havageçirgenliği düşük kumaşlar yağmur damlalarının da kumaştan geçecek vücuduıslatmasını bir ölçüde engeller.

Yağmur ve hava geçişini bütünüyle engelleyen hiç gözeneksiz, kaplamakumaşlar, vücut terinin buharlaşmasına imkan vermediğinden fizyolojik rahatlık vesağlık açısından uygun değildir. Son yılların ileri teknoloji ürünü mikro gözeneklikaplama kumaşlar ise rüzgar ve suyu geçirmeyip su buharını geçirmeleri nedeniyle sonderece hijyeniktirler.

3.1.3. KUMAŞLARIN RADYANT ISIYA KARŞI KORUYUCU ÖZELLİĞİ:

Vücut güneşten direkt radyasyon yoluyla ısı alabilir. Seyrek yapılı kumaşlar birkısım radyasyonun geçmesine izin verirler, bir kısım radyasyon da kumaş tarafındanabsorblanır, geri kalan kısım ise kumaş yüzeyinden yansır. Burada kumaşın yapısıyanında rengi de önemlidir. Renk tonu yanında, boyanın kimyasal kompozisyonu dakumaş yüzeyi tarafından absorbe edilen veya yansıtılan ısı miktarına etki eder.

3.1.4. KUMAŞLARIN NEME KARŞI DAVRANIŞI

Vücudun termal dengede kalmasında terleme büyük önem taşır. Ortamhavasındaki nem miktarı dengeye ulaşmamışsa (yani ortam havası neme doymamışsa)ve giysi gözenekliyse vücudun salgıladığı ter kolayca buharlaşarak giysi gözeneklerivasıtasıyla vücuttan uzaklaşır. Oysa ortam havası neme doymuşsa vücut teribuharlaşamaz. Cilt üzerinde rahatsız edici bir ıslaklık olarak kalır. Bu rahatsızlığınmeydana gelmemesi için kumaş ve giysi tasarımı teri vücuttan uzaklaştıracak şekildeolmalıdır.

Bunun için iki imkan mevcuttur.

Nemi emme (absorbation) Nemi fitil gibi çekme (wicking)

3.2. DUYUSAL RAHATLIK SAĞLAMA ÖZELLİĞİ

Bir giysi ile temas eden cildin duyumsadığı hisler gıdıklama, diken gibi batma,tırmalama, lokal sıkma, soğukluk, ıslak bir yapışkanlık hissi gibi hisler ve alerjiktepkilerdir.

Duyusal rahatsızlık veren hislerin çoğunu kumaş konstrüksiyonu ve giysi tasarımıbelirler. Örneğin alerjik reaksiyonların çoğunun nedeni giysilerin mekanik etkisidir. Yanilif uçlarının ve kumaş yüzeyinin cilde çarpması gibi.

Asıl alerjik reaksiyonla ise terbiye işlemlerinden gelen bir takım kimyasalmaddeler veya bizzat tekstil lifinin kimyasal yapısı nedeniyledir.

3.3. GİYSİ MALZEMELERİNİN RAHATLIKLA İLGİLİ ÖZELLİKLERİNEGÖRE SEÇİMİ

Giysilerin kullanım yeri dikkate alınarak uygun kumaş özellikleri seçilmelidir.

Örneğin, Soğuk koşullarda giyilecek giysiler için ısı izolasyonu iyi olan kumaşlar

seçilmelidir. İç çamaşırı ve uyku giysileri teri emebilmeli veya bir dış tabakaya fitil gibi

çekebilmelidirler. Cilde temas eden giysiler için örgü kumaşlar tercih edilmeli ve hijyenik

nedenlerden ötürü yıkanabilir olmalıdır. Açık hava giysileri rüzgar ve yağmura karşı koruyucu özellikte olmalıdır. Dış giysilerin rengi güneş ışınlarının verdiği ısıdan korunma isteğimize bağlı

olarak seçilmelidir

4. KUMAŞLARIN GİYSİ HALİNE GETİRİLMESİNDE ÖNEMLİ OLANÖZELLİKLER:

Bir giysinin stili, imalat prosesi ve kumaş özellikleri arasında öyle bir etkileşimvardır ki bu etkileşim kumaş seçimini (kumaşın spesifikasyonu ve terbiyesini) giysiimalinin başarısı için çok önemli kılar.

Giysi imali için seri kesimde, dikimde, tela yapıştırmada kumaştan beklenen pekçok özellikler vardır. Ayrıca boyut stabilite eksikliği, dikiş kayması ve yıpranması, dikişpotluğu ve hasarı gibi durumlar kumaştan beklenenleri baştan dikkate alarakönlenebilir.

Bütün bunlardan ayrı olarak kumaşın şekil alabilme özelliği giysi imali için çokönemlidir. Kumaşa iki türlü şekil verilebilir:

1. Beden şekline göre dikilebilir.2. Kalıplama ile şekil verilebilir.

Kumaşın beden şekline göre dikilebilme (tailorability) özelliği, bende pürüzsüzbir şekilde oturarak, vücudun siluetini belirgin şekilde vermesi ve bu sıradagiyen kişinin rahatını ve hareket serbestliğini bozmamasıdır.

Kumaşın kalıplama ile şekil almasında çözgü-örgülü ve atkı-örgülü kumaşlar,dokuma kumaşlar veya non-woven kumaşlar kullanılır. Kalıplama yöntemindeörgü kumaşlar ilmeklerin deforme olmasıyla şekil alırlar.

Dokuma kumaşların şekil alabilmesi ipliklerin uzayabilirliğine ve eğrilebilirliğinebağlıdır.

Non-wovenlerin şekil olması lif ve reçinelerin davranışına bağlıdır.

5. ÖZEL UYGULAMALARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER

Koruyucu giysilerle ilgili özellikler de diyebileceğimiz bu özellikleri başlıca üçgrupta toplayabiliriz.

1. Su iticilik ve su geçirmezlik2. Rüzgar geçirmezlik3. Güç tutuşurluk

5.1. SU İTİCİLİK – SU GEÇİRMEZLİK:

Su itici ve su geçirmez kumaşlar genelde yağmura karşı koruyucu dış giysiyapımında kullanılırlar. Ancak su geçirmezlik su iticiliğe göre çok daha ağır koşullarıkarşılaması gereken giysiler için önemlidir.

Gerek su iticilik gerek su geçirmezlik için an koşul kumaşın çok sık dokulu (azgözenekli) olmasıdır ama buna ek olarak su itici kumaş elde etmek için kumaşı uygunbir su itici apre maddesiyle muamele etmek gerekir.

Su geçirmez kumaş elde etmek içinse genelde kumaş yüzeyi suyunpenetrasyonunu bütünüyle önleyen bir kaplama maddesiyle kaplanır. Kumaş üzerindekikaplama kontinü (hiç gözeneksiz) ise su ve hava geçişi mümkün olmadığı gibi terin debuharlaşarak vücuttan uzaklaşması mümkün değildir. Bu nedenle bu tür su geçirmezkumaşlar vücut rahatlığı ve sağlığı açısından uygun olmayan kumaşlardır. Giysiliktenziyade yelken bezi ve branda kumaş olarak kullanılırlar.

Mikro gözenekli, modern kaplamalarla kaplanmış su geçirmez kumaşlar ise su vehavayı geçirmeyip su buharını geçirdiklerinden amaç için idealdirler.

5.2. RÜZGAR GEÇİRMEZLİK:

Rüzgar geçirmez kumaşlar rüzgarın nüfuzuna karşı bariyer oluşturmak vesoğukta vücut sıcaklığını korumak açısından önemlidir.

Bilindiği gibi rüzgarlı havanın vücudu soğutma gücü sakin havanın soğutmagücünden fazladır. Vücudu bu soğutma etkisinden korumak için hava geçirgenliği düşüksık dokulu kumaşlar kullanılır. Daha iyisi su geçirmez kumaşlarda olduğu gibi mikrogözenekli kaplama kumaşların kullanılmasıdır.

5.3. GÜÇ TUTUŞURLUK:

Tekstil liflerinin yanması ısı etkisiyle oksijen varlığında meydana gelen kimyasalreaksiyonların sonucudur. Isı önce liflerin yapısını bozar ve yanabilen gazlar açığaçıkar.

Bu gazlar yanarak daha fazla ısı meydana getirir, dolayısıyla lifin daha fazlabozulmasına sebep olur.

Bir kumaşın tutuşabilirliğine etki eden faktörler şunlardır:

Kullanılan lif ve lif karışımlarının cinsi Lifin gramajı Kumaş dokusunun sıklığı Yüzeyinin tüylü olup olmaması Kumaşa uygulanan apre

Giysinin tutuşabilirliğine etki eden faktörler şunlardır:

Kumaşın tutuşabilirliğine etki eden faktörlerin tümü ve ayrıca Giysi tasarımı Kullanımdan sonra giysinin yıkanması Giysinin kompozit yapısında kullanılan malzemelerin tipi

LİFLERİN TUTUŞABİLİRLİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI

1. TUTUŞABİLİRLİKLERİ YÜKSEK LİFLER

Asetat Akrilik Pamuk Keten Viskoz Triasetat Bazı lif karışımları (Örneğin:PES/Pamuk, PES/Viskoz)

6. TUTUŞABİLİRLİKLERİ ORTA LİFLER

Güç tutuşurluk apresi uygulanmış pamuk ve viskoz Modakrilik Naylon Poliester Yün ve kıl

7. TUTUŞABİLİRLİKLERİ DÜŞÜK LİFLER

Aramid (Aromatik Poliamid) Polivinil Klorür “Zirpro” apresi uygulanmış yün

Pratikte cam lifi ve asbest dışında bütün lifler yanar. Buna özel olarak üretilmişyanmaz lifler (örneğin aramid lifleri) veya özel olarak yanmaz apre uygulanmış lifler dedahildir. Genellikle “yanmazlık” yerine “güç tutuşurluk” teriminin kullanılması da buneden dayanmaktadır. Tekstil malzemelerinin güç tutuşur kılmaktan amaç, yanmaolayını saniyelerle de olsa mümkün olduğu kadar geciktirmek ve/veya alevle yanmayıönlemektir.

Kumaşları güç tutuşur kılmak için çeşitli yöntemler uygulanabilir.

Bazı apreler kumaşın alevi besleyen yanıcı gazlar açığa çıkarmasını önler,diğer bazıları ise alevi bastıran gazlar meydana getirirler. Her iki tip aprede dekumaş sadece kömürleşir, alevle yanmaz. Bu tür maddeler lifin yüzeyinikimyasal olarak modifiye eder bu yöntem özellikle doğal lifler için uygundur.

Yapay liflerin yanma davranışları ise polimerizasyon veya lif çekimi öncesialevlenmeyi geciktirici katkı maddelerinin ham maddeye ilavesiyle modifiyeedilir.

Ya da, kumaşlar aramid lifleri gibi kimyasal yapıları gereği güç tutuşan çoközel liflerden yapılır.

6. GİYSİLERDE DİKİŞ

Tatminkar bir dikiş elde etmeye katkıda bulunan parametreler şunlardır:

Dikiş tipi Dikiş adımı tipi Dikiş frekansı Dikiş ipliği tip ve numarası İğne ipi Kumaş kompanentlerinin bir araya getirilmesinde ve dikiş makinesine

beslenmesinde gösterilen hüner.

Bu parametrelerin seçiminde şu hususlar dikkate alınır:

Örgü ve dokuma kumaşların yapısal özellikleri Giysinin kullanım yeri Dikişin giysideki yeri ve fonksiyonu

Dikişlerle ilgili başlıca problemler şunlardır:

Dikiş hasarı ve ilmek kaçması Dikiş potluğu Dikiş gerginliği ve dikiş sırıtması (dikiş açılması) Dikiş mukavemeti Dikiş kayması ve dikiş aşınması

6.1. DİKİŞ HASARI:

Dikim operasyonu sırasında kumaşın ipliklerinin tahrip olmasına denir.

Dikiş Hasarının Nedenleri:

Yüksek büküm nedeni ile iplikteki liflerin hareketliliğinin azalması, Kumaşın sıkı dokusundan veya apre yapısından ötürü ipliklerin kendisinin

hareketliliğinin azalması, Çok büyük veya körelmiş iğnelerin kullanılması.

6.2. DİKİŞ POTLUĞU:

Kumaşın dikiş boyunca distorsiyona uğraması olarak tanımlanabilir.

Dikiş Potluğunun Nedenleri:

Hafif gramajlı kumaşlarda pürüzsüz kumaş yüzeyinin iğne batmasıyladistorsiyona uğraması,

Sıkı konstrüksiyonlu kumaşlarda kumaş içinde dikiş iplikleri için yeterli boş yerolmaması,

Dikişin birleştirdiği komponentlerin pürüzsüz ve kaygan olması, Makinede çalışırken kumaş tabakalarından birinin diğerine göre daha çok

gerilmesi, Dikiş ipliklerinin dikim işlemi sırasında gerilim altında olması.

6.3. DİKİŞ GERGİNLİĞİ VE DİKİŞ SIRITMASI:

Kullanım sırasında dikiş yönüne paralel bir kuvvetle dikişe etki yapıldığındadikişin kumaş kadar esneyememesi dikiş gerginliğine yol açar.

Dikiş gerginliğini önlemek için dikiş içinde ipliklerin uzun tutulması ise, dikişyönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapılması halinde dikiş sırıtmasına (dikiş açılmasına)neden olur.

6.4. DİKİŞ MUKAVEMETİ:

Dikiş yönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapıldığında şu durumlar meydanagelebilir.

Dikişler açılabilir, Dikiş kopabilir, Dikiş kayması olabilir.

Dikiş açılması bir önceki bölümde anlatılmıştı.

Dikiş kopmasına gelince bu durum iki nedenden kaynaklanabilir.

a) Dikiş ipliğinin kopmasındanb) Kumaşın ipliklerinin kopmasından

Dikişi bu iki nedenden biri yüzünden koparan yüke dikiş mukavemeti denir.

6.5. DİKİŞ KAYMASI VE AŞINMASI:

Dikiş Kayması:

Hareket sırasında strese maruz kalan bir giysinin dikişe paralel uzananipliklerinde meydana gelen kaymaya denir.

Dikiş kayamsı seyrek konstrüksiyonlu dokuma kumaşlarda, pürüzsüz kontinüfilament iplikleri olan dokuma kumaşlarda ve uzun yüzen iplikleri olan dokumakumaşlarda görülür.

Dikiş Aşınması:

Dikiş köşeleri kumaşın ipliklerini aşındırarak dikiş kaymasına ve sonunda dikişkopmasına neden olabilir. Buna dikiş aşınması denir.

Dikiş kayması ve aşınması ile ilgili önlemler:

Dikiş köşeleri bol yapılabilir Çift dikiş yapılabilir Santimetredeki dikiş adımı sayısı arttırılabilir Non-slip apre uygulanabilir.

8. KUMAŞ VE GİYSİLERİN KALİTE ÖZELLİKLERİNİ DEĞERLENDİRMEDEUYGULANAN STANDART TESTLER

Bir ürünün kalite özelliklerini değerlendiren testler (kalite kontrol testleri) o ürününtüketici tarafından istenen veya üretici tarafından sağlanabilen spesifikasyonlara ya dastandartlara ne ölçüde uyduğunu belirler.

Tekstil ürünlerinin çeşitli formlarda (açık elyaf, iplik, dokuma / örme kumaş vehazır giysi formlarında) kontrolünü sağlayan çok sayıda kalite kontrol testi vardır. Butestlerin bir bölümü tamamen kuru nitelikte, fiziksel (mekanik) testlerdir.

Bir bölümü ise yaş nitelikte olup fiziksel veya kimyasal karakterlidir.

Basitten hayli karmaşık olana kadar geniş bir yelpaze oluşturan tekstil testlerininçoğu özel alet ve donanım gerektirir.

Bu yelpaze içinde kumaş ve hazır giysi formundaki tekstil ürünlerine uygulananen yaygın ve tüketicilerin beklentileri nedeniyle tekstil üreticileri ve tekstil ihracatçılarıtarafından en çok dikkate alınması gereken kalite kontrol testleri şu kategorilerdeincelenebilir.

1. Haslık testleri2. Performans testleri3. Kumaş ve iplik özellikleri ile ilgili önemli testler

7.1. HASLIK TESTLERİ:

Bu testler baskılı/boyalı kumaş ve giysilerin üzerindeki renklerin kullanımsırasında maruz kaldıkları çeşitli etkilere karşı ne ölçüde dayanıklı olduklarını tayinetmek için uygulanan testlerdir.

En çok talep edilen haslık testleri şunlardır:

- Yıkama haslığı,- Sürtme haslığı,- Su haslığı,- Ter haslığı,- Klorlu/klorsuz ağartma haslıkları,- Işık haslığı,

Bunların dışında talep edilebilen daha pek çok haslık testi vardır. Örneğin; Denizsuyu haslığı, klorlu havuz suyu haslığı, ütü haslığı (ısı haslığı), süblimasyon haslığı,ozon haslığı, salya haslığı gibi.

Ayrıca depolama sırasında kumaştan-kumaşa renk transferi ve fenolik sararmatestleri gibi testler de haslık testlerine benzer yöntemlerle değerlendirilen testlerdir.

7.2. PERFORMANS TESTLERİ:

“Performans” Kelime olarak iş görebilme kabiliyeti anlamına gelir. Performanstestleri kumaş ve giysilerin iş görürken karşılaşabilecekleri çeşitli mekanik etkilere neölçüde dayanıklı olduklarını tayin etmek için uygulanan testlerdir.

En çok talep edilen performans testleri şunlardır:

- Mukavemet testleri (kopma, yırtılma, patlama mukavemetleri),- Dikiş performansı testleri (dikiş mukavemeti, dikiş kayması),- Yıkama ile boyut değişmesi tayini,- Dönem testi- Pillinglenme direnci testi,

- Abrazyon direnci testi,- Yanma davranışı testi,

Bunların dışında talep edilebilen daha başka performans testleri de vardır.Örneğin; elastik uzama ve geri dönme, iğne hasarı, dikiş esneyebilirliği, yıkama sonrasıgörünüm, kuru temizleme sonrası görünüm, baskı dayanıklılığı, atkı eğriliği (dokumakumaşlarda), sıra eğriliği (örgü kumaşlarda), ilmek kaçması, termal stabilite, buharstabilitesi, su iticilik, su geçirmezlik, hava geçirgenliği, buruşmazlık testleri gibi.

7.3. KUMAŞ ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ DİĞER ÖENMLİ TESTLER

Bu grup testlerin çoğu kumaş ve kumaşı oluşturan ipliklerin sayısal özellikleri ileilgili testlerdir.

- Gramaj tayini,- Dokuma kumaşlarda atkı-çözgü tayini,- Örme kumaşlarda sıra-çubuk sıklığı tayini,- Kumaştan çıkarılan iplikte numara tayini,- Kumaştan çıkarılan iplikte büküm tayini,- Örgüden dolayı kısalma oranı tayini,- Kumaş eni tayini,- Kumaş kalınlığı tayini gibi,

Ayrıca PH tayini, lif cinsi tayini (kalitalif ve kuantilatif) boyarmadde cinsi tayini,apre cinsi tayini, merserizasyon derecesi tayini, optik tayini, beyazlık derecesi tayini,renk uygunluğu tayini, kimyasal hasar tayini de bu gruba girebilecek testlerdir.

Bütün bu testlerden ayrı olarak tekstil ürünlerinin ekolojik özeliklerini belirlemedeuygulanan çok sayıda test vardır. (Formaldehit testi, PCP testi, PCB’s testi, pestisidtesti, kanserojen aril-aminler (azo boyaları) testi v.b. gibi) ancak bu testler tekstilürününü kalite açısından değil ekolojik açıdan değerlendiren testler olup, konumuzdışındadır.

7.4. TEST LABORATUVARLARINDAN BEKLENEN NİTELİKLER VEUYGULANAN STANDART TEST METODLARI

Testlerle ilgili sonuç raporlarının uluslar arası ticari ilişkilerde kabul görmesi içinüzerinde durulması gereken iki nokta vardır.

1. Testi yapan laboratuvarın tarafsız, güvenilir, teknik bakımdan yetkin, sağlıklıçalışan bir laboratuvar olması,

2. Testlerin ürün sahibi veya alıcısının istediği standart test metodlarına göreyapılması,

Bir tekstil test laboratuvarının tarafsızlık, güvenilirlik, teknik yetkinlik v.b.bakımlardan değerlendirilmesinde geleneksel ölçü çeşitli test talep sahiplerinin çeşitlizamanlarda o laboratuvara yaptırdıkları testlerden edindikleri izlenimdi. Günümüzde iseuluslararası saygınlığı olan bazı yetkili akreditasyon kuruluşları tarafından akrediteolmak laboratuvarın güvenilirlik tarafsızlık ve yetkinlik bakımından ciddiye alınmasında

büyük önem taşımaktadır. Ancak bu tür bir akreditasyon hayli külfetli ve uzun işlemlergerektirmektedir. Bu işlemler sonuçlanana kadar bazı laboratuvarlarla çok sayıdamukayeseli test (cross-check) yaparak bu laboratuvarlardan güvenirlik sertifikasıalmaktadır. Bu sertifika akreditasyon belgesi alana kadar geçecek süre içinde test talepsahiplerine güvenilir hizmet sunmayı kolaylaştırmaktadır.

Bazı müşteriler ise kalite kontrol departman yetkilileri vasıtasıyla, laboratuvarıdoğrudan denetleyerek sadece kendi ürünleri için sertifikalandırmaktadırlar.

Test raporlarının uluslar arası ilişkilerde geçerli olması için önem taşıyan ikincinokta ise testlerin ürün sahibi veya alıcısının istediği standart test metoduna göreyapılmasıdır.

Avrupa ülkelerine ihraç edilen ürünlerin kalite kontrol testlerinde müşterinintalebine bağlı olarak genelde DIN, BS, SN v.b. Ulusal standartların Avrupa Birliğistandartlarına (EN) göre tadil edilmiş yeni şekilleri (DIN EN, BS EN v.b.) veya ISO gibiuluslar arası bir standardın yine EN’ye göre tadil edilmiş ISO EN şekli kullanılmaktadır.

ABD’ye ihraç edilen ürünlerin kalite kontrol testlerinde ise ASTM ve AATCCstandartları kullanılmaktadır.

Müşteriler zaman zaman yukarıda adı geçen standartları amaçları doğrultusundakendilerine özel şekilde tadil etmekte böyle durumlarda da testler müşterinin istediğişekilde uygulanmaktadır.

Günümüzde TSE de tekstil ile ilgili standartlarının çoğunu ISO ve ENstandartlarını karşılayacak şekilde yeniden düzenlemiştir. Böylece Türk Standartlarıuluslar arası tekstil ilişkilerinde bir ölçüde kullanılabilir hale gelmiştir.

FAYDANILAN KAYNAKLAR:

1. TAYLOR, Marjorie A, Technology of Textile Properties, ForbesPulications Ltd. London, 1994

2. ÇİFTÇİ, Ayfer – ÇİFTÇİ, Fikri. Kumaş Terbiyesi ile ilgili temel bilgiler,SAGEM yayınları, Bursa, 1991

3. ÇİFTÇİ, Ayfer – ÇİFTÇİ, Fikri. Tekstil Terbiyesinde temel Prosesler ve BuProseslerin Ürün Kalitesi Üzerine etkileri Semineri, K.M.O. Ege BölgesiŞubesi,İzmir, 11-13 Kasım 1996

4. ÇİFTÇİ, Ayfer. Group Training Programme In The Field of Finishing ofCotton Textiles, SAGEM – Bursa/TURKEY, 23 Sept.-11 Oct.1996

5. ÇİFTÇİ, Ayfer, Kumaş kalite Kontrolünde Uygulanan Başlıca Testler, BuTestlerde Esas Alınan Metodlar, Dye & Tech Dergisi, Sayı:1, İstanbul,1997