Shaka, gdy upadły mury?

Czyli co na temat języka metafor w odcinku„Darmok” ma do powiedzenia semantyka

kognitywna.

Krystian Aparta

krystian.aparta@gmail.com

„DARMOK”

Seria: Star Trek: Następne pokolenie. Sezon 5, odcinek 2.Tytuł oryginalny: Darmok

Scenariusz: Joe MenoskyReżyseria: Winrich KolbeRok produkcji: 1991

JĘZYK TAMARIAŃSKI

Data: [Tamarianie] porozumiewają się poprzez odniesienia do postaci i miejsc występujących w

ich mitach i podaniach historycznych.

Darmok and Jalad at Tanagra. Shaka, when the walls fell.Darmok i Jalad na Tanagarze. Shaka, gdy upadły mury.

Kiteo, his eyes closed. Sokath, his eyes uncovered.Kiteo. Jego oczy zamknięte. Sokath! Jego oczy odkryte!

SEMANTYKA

• Dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem znaczenia – języka, znaków, symboli.

• Istnieje wiele „semantyk” (np. strukturalna, generatywistyczna, kognitywna…)

Czym jest „znaczenie”?

Istnieje wiele koncepcji znaczenia:

• Znaczenie to sposób, w jaki symbole odnoszą się do świata realnego.

• Nie ma „znaczenia”. Istnieją tylko sposoby użycia danego symbolu i jego relacje z innymi.

• W semantyce kognitywnej: znaczenie ucieleśnione.

Znaczenie ucieleśnione

• Znaczenie to ani odbicie, ani reprezentacja rzeczywistości.

• Znaczenie pochodzi z ludzkiego doświadczeniai wynika z interakcji jednostkiludzkiej, widzianej jakoorganizm biologiczny,z jej otoczeniem.

Doświadczenie ucieleśnione

Doświadczenie kształtowane jest przez:

• Fizjologię człowieka:

Obecność zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, zmysł kinestetyczny, itp.)

Procesy fizjologiczne (spożywanie pokarmu, termoregulacja, itp.)

• Cechy szeroko rozumianego środowiska kulturowego (np. obecność grawitacji)

W czym jest znaczenie?

Znaczenie nie znajduje się w słowach ani innych symbolach, ale w naszej wyćwiczonej,nieświadomej reakcji mózgowej.

Kontrola aktywności mózgowej przez takie bodźce dzieje się bez udziału woli, nieświadomie(w „nieświadomości poznawczej”).

Czym jest „pojęcie”?

Pojęcie to aktywacja określonej struktury umysłowej:

• Cech interakcyjnych (wynikających z interakcji ucieleśnionej, np. wygląd, dotyk, „przeznaczenie” danej rzeczy – co się z nią robi)

• Innych pojęć, konotacji (dobre, złe) itp.

Konwencjonalność

• Konwencjonalne (powszechne) struktury umysłowe badamy obserwując działanie człowieka i jego rezultaty (język, gesty, sztuka, nauka itp.).

• Semantyka kognitywna zawiera też narzędzia teoretyczne do badania tego, jak tworzą się struktury nowe, mniej konwencjonalne;przykład – teoria przestrzeni mentalnych.

(ang. mental spaces; Gilles Fauconnier, 1993).

Czym są przestrzenie mentalne?

Struktury, które pojawiają się„na żywo” podczas myśleniaczy rozmowy, umożliwiające nadanie organizacji zawartości umysłowej

• co jest czym• co się do czego odnosi• co jak się do czego odnosi

Zawartość przestrzeni mentalnych

• Elementy (np. pojęcia)

• Pomiędzy elementami przestrzeni mentalnych tworzą się relacje

Przykład: Mam dla niej róże.

ELEMENTY:

• Przestrzeń 1: JA (pojęcie OSOBA, itp.)

• Przestrzeń 2: RÓŻE (pojęcie PRZEDMIOT, ROŚLINA itp.)

• Przestrzeń 3: ONA (pojęcie PŁEĆ, pojęcie OSOBA, itp.)

• RELACJA A: POSIADANIE („ja mam róże”)

• RELACJA B: PRZEZNACZENIE („róże dla niej”)

• Zakładamy, że rozumienie językato nieświadomy proces tworzenia struktur przestrzeni umysłowychi relacji między nimi.

• Język to narzędzie do kontroli nieświadomego procesu tworzenia się sieci przestrzeni mentalnych.

Ramy pojęciowe / poznawcze

Jeśli przestrzeń mentalna zawiera jakąś strukturę (konfigurację elementów i relacji), która odpowiada jakiejś innej dostępnej kulturowo strukturze umysłowej (pojęciu, relacji, itp.), ta inna struktura zostanie „zaimportowana” do tej przestrzeni.

Takie zaimportowane, znane ujęcie elementówi relacji w danej przestrzeni nazywamy ramą (ang. frame).

Relacja PRZEZNACZENIE pomiędzy elementami RÓŻE i ONA może zaimportować ramę:

„narzeczeństwo”, „randka”, „przeprosiny”… „dostawa” (Mam róże dla pani Kowalskiej!)

Jak to się ma do języka Tamarian?

Dziwność Tamariańskiego 1:

Używanie nazw własnych zamiast „normalnych słów”

Jak działają nazwy własne:

To nauczyciel. To Marek.

1: Struktura umysłowa odpowiadająca temu w otoczeniu, na co wskazujemy

2: NAUCZYCIEL: Rola (czarny) i Wartość (biały)

3: Amalgamat pojęciowy (to=nauczyciel)

1: Struktura umysłowa odpowiadająca temu w otoczeniu, na co wskazujemy

2: MAREK: Wartość (biały)

3: Amalgamat pojęciowy (to=Marek)

Wnioski:

• Nazwy własne różnią się tym od rzeczowników pospolitych, że niosą mniej znaczenia.

• Rozumienie nazw własnych możliwe jest przy aktywacji odpowiednich struktur mózgowych, wspólnych dla obydwu jednostek (np. musimy znać Marka).

• Tak samo przebiega rozumienie rzeczowników pospolitych.

Im doświadczenie (struktura znaczeniowa) bardziej konwencjonalne (powszechne), tym mniej słowo

przypomina nazwę własną.

Marek Judasz Rower

Dziwność Tamariańskiego 2:

Braki w teorii umysłu

Data: Struktura ego Tamarian nie pozwalana wytworzenie się tego, co my rozumiemy

jako tożsamość jednostki.

Teoria umysłu

Nieświadoma wiedza o stanach mentalnych (przebiegu myślenia,

emocjach, intencjach) drugiej osoby.

„Test Sally/Anne” (Leekam et al.)

Przeniesienie w przestrzeni umysłowej

B: Widzisz mnie?

A: Podejdź bliżej.

B: Jestem przy X.Gdzie ty jesteś?

A: Trzy przecznice dalej.

Wniosek: ludzie posiadający „normalną” teorię umysłu

są w stanie nieświadomie odtworzyć / przewidzieć proces konstrukcji i

zawartość przestrzeni mentalnychu rozmówcy, co znajduje odbicie

w języku.

Dziwność Tamariańskiego:ograniczenie w teorii umysłu,

upośledzona zdolność do przeniesienia w przestrzeni

umysłowej.

Tamarianie mają narzędziado sterowania konstrukcją przestrzeni

mentalnych u rozmówcy (wiele słów nie będących nazwami własnymi, gesty).

Nie są w stanie ich wykorzystać.Nie wiedzą, czego nie wie rozmówca.

Dziwność Tamariańskiego 3: Brak zaimków osobowych

Zaimki osobowe: ja, ty, on...

Język to narzędzie do sterowania nieświadomą konstrukcją przestrzeni mentalnych.

Jeśli w naszej kulturze nie ma pojęcia tożsamości jednostki, nie będziemy starać się wywołać

jego konstrukcji u rozmówcy.

Rezultat: brak zaimków osobowychi form osobowych czasowników (np. robię).

Jaka jest rola ciągłych odwołań do mitów i historii?

• Jeśli nie posiadam narzędzi językowych,które mogłyby wyrazić mój stan mentalny, zawsze mogę powiedzieć „to jest tak, jak tamto”.

• Nazwy własne mają taką funkcję wskazującą. Dzięki temu użycie ich może częściowo rekompensować kulturowe ograniczeniaw zakresie konwencjonalnych struktur pojęciowych opisujących stany jednostki.

Krystian, jego prelekcja skończona.

(=Dziękuję za uwagę).

Więcej materiałów: timetravel.net46.net

Pytania, komentarze, fan-mail: krystian.aparta@gmail.com

Star Trek: The Original Series / Star Trek: The Next Generation / Star Trek: Voyager: Copyright © CBS Paramount Television

Bibliografia:

Fauconnier, Giles. Mappings in Thought and Language. CUP 1997Mental Spaces. CUP 1994

„Teoria umysłu”. http://www.charaktery.eu/slownik-psychologiczny/T/29/Teoria-umyslu/