08c_civata.doc 2010 Martwww.guven-kutay.chHARAKETCIVATALARI08czet M. Gven KUTAY 08c_civata.doc I N H A L T S V E R Z E I C H N I S 1Hareket cvatalar ......................................................................................................................... 3 1.1Genel .................................................................................................................................... 3 1.2Hareket cvatasnn llendirilmesi.................................................................................... 4 1.2.1Flambaj tehlike snrnn tanm ................................................................................... 4 1.2.1.1Flambaj tehlikesi olmayan hareket cvatasnn llendirilmesi ............................. 4 1.2.1.2Flambaj tehlikesi olan hareket cvatasnn llendirilmesi .................................... 5 1.3Hareket cvatasnn kontrol................................................................................................ 7 1.3.1Birinci durum iin........................................................................................................ 7 1.3.1.1Cvatay etkileyen torsiyon momenti taraf.............................................................. 7 1.3.1.2Cvatay etkileyen burkma kuvveti taraf................................................................. 8 1.3.2kinci durum iin.......................................................................................................... 8 1.3.2.1Cvatadaki burkulma gerilimi .................................................................................. 8 1.3.2.1.1Eulere gre burkulma geriliminin hesaplanmas .............................................. 8 1.3.2.1.2Tetmajere gre burkulma gerilimi .................................................................. 10 1.3.2.1.3Johnsona gre burkulma gerilimi.................................................................... 10 1.3.3Gerekli emniyet faktrleri.......................................................................................... 11 1.4Hareket cvata sisteminde somun....................................................................................... 11 1.4.1llendirme.............................................................................................................. 12 1.4.2Kesme gerilimi k...................................................................................................... 12 1.5Hareket cvatalarnda verim............................................................................................... 13 1.5.1Kilitlenme, oto blokaj ................................................................................................ 14 1.6Hareket cvatalarna eitli rnekler .................................................................................. 15 1.7Hareket cvatalar iin rnek.............................................................................................. 17 1.7.1Kriko .......................................................................................................................... 17 1.7.1.1zm.................................................................................................................... 17 1.7.2Freze tezgah vidal klavuz mili ................................................................................. 19 1.7.2.1zm.................................................................................................................... 19 1.7.2.1.1DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar.......................................... 19 1.7.2.1.2Dayankllk ve burkulma kontrol.................................................................. 20 1.7.2.1.3Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu................................................. 21 1.7.2.1.4Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari) ................................................ 21 1.7.2.1.5Ana motorun gc............................................................................................ 21 1.7.3skele ayarlama aya................................................................................................. 22 1.7.3.1zm.................................................................................................................... 22 1.7.3.1.1Dayankllk ve burkulma kontrol.................................................................. 22 1.7.3.1.2Ayarlama ayan tayacak somunun boyu (Ust37-2) .................................... 23 2Konu ndeksi .............................................................................................................................. 24 H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 3 1Hareket cvatalar 1.1Genel Hareketcvatalardnme(torsiyon)hareketiniboyuna(dorusal)hareketeveyaboyunahareketin dnme hareketine evrilmesinde ve kk torsiyon kuvvetlerini byk boyuna kuvvete evirmekte kullanlrlar.rnein:Tornaveyatakmtezgahmili,Preshareketmili,gemelerdeskmeveya takma aletleri. Hareket cvatalar iki ayr durumda toplanr:SYF F F DalmLaF F LSF NM DalmDalmSVM ekil 1, Ciltci presi aF LSF F NDalmF LSVM DalmF F SYDalm M ekil 2, Vana Hareketcvatalarndagenelde Trapeztipividalarkullanlr. Trapeztipividalardrtke vidalaragredahabykkuv-vettarlarvecvatannkendi kendiniortalamasngerekle-tirirler.Trapeztipividalarn imalatlarndatoleranslardaha verimliveekonomikolarak kullanlr. 1.Durum,Somunsabit,cvata hareketli, ekil 1 Somunsabittir.Cvatadnd-rlrvesomunsabittutuldu-undancvataboyunahareket eder.rnein:Ciltcipresi, kriko, v.b. 2.Durum,Somunhareketli, cvata sabit, ekil 2 Cvataeksenelyndesabittu-tulurvednmehareketiyapar, somunun dnme hareketi engel-lendiindeneksenel(boyuna) hareket eder. rnein: Vana, mengene, v.b. Malzemeolarakgeneldecvata iinSt50veyaSt60,somun iinbronzveyakrdkm kullanlr. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 4 Hareket cvata sistemi u ekilde zorlanr: Cvata:Somun: ekme veya Basma (Presleme kuvveti). Yzey basnc. Cvata ve somun vidalarnn temas yzeylerinde Torsiyon, yatak ve vida srtnme momenti.Eilme, vidann di dibinde Flambaj, oldukca uzun cvatalarda.Kesme, vidann di dibinde 1.2Hareket cvatasnn llendirilmesi Basyazorlananhareketcvatalarnnalmaboylarileaplararasndakioran,cvatadaflambaj (burkulma)tehlikesininolupolmadngsterir.Flambajtehlikesicvatadakibasgerilmesi emniyetlibasmukavemetdeerininokokaltndaolmasnaramenortayakabilir.Flambaj tehlikesinin, yani cvatann burkulmasnn, mukavemet deeri ile bir alakas yoktur. Bu tehlike, hareket cvatasnn ekseninin hibir zaman tam doru olamyaca ve zorlayan kuvvetin cvatann tam arlk ekseninde etki gsteremeyecei iindir. 1.2.1Flambaj tehlike snrnn tanm Basya zorlanan hareket cvatasnda flambaj tehlikesi olup olmad u ekilde anlalr: flambaj tehlikesi yok 20dL 4=3bkF ( 1 ) flambaj tehlikesi var 20dL 4=3bkF ( 2 ) 1Narinlik derecesi Lbk mmBurkulma boyu, nerilen deer Lbk 0,7 . L d3mmVidann i ap Bu kontrol yapldktan sonra cvatann hangi deerlere gre llendirileceine karar verilir. 1.2.1.1Flambaj tehlikesi olmayan hareket cvatasnn llendirilmesi Byle bir cvatann llendirilmesi normal bir silindir aftl parann llendirilmesi gibidir. Genel art:EM ) ( B3bkvorh ) ( bAF = Di dibi kesit alann: 4dA233 = Di dibi kesit alann (A3) deerini yukardaki formle yerletirirsek: EM ) ( B23bkdF 4 = buluruz ve bu eitliid3e gre zersek: H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 5 EM ) ( Bbk3F 4d F ( 3 ) d3mmVidann i ap Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti B()EMN/mm2Emniyetli basma (ekme) mukavemet deeri Emniyetli basma mukavemet deeri B()EM u ekilde hesaplanr: Statik zorlama = +1B()EM = Re (Rp0,2) / 1,5 Dalgal zorlama 0B()EM = DL / 2 Deiken zorlama-1 < 0B()EM = DG / 2 DI veDGdeerleri malzemenin mukavemet deerinden alnr. 1.2.1.2Flambaj tehlikesi olan hareket cvatasnn llendirilmesi Eer flambaj tehlikesi varsa, yani hesaplanan narinlik derecesi 20 ise bak F ( 2 ) vidann i ap Euler e gre llendirilir. Dier artta < 0 olmasdr. Euler e gre burkulma gerilmesi 22bkE= F ( 4 ) bk N/mm2Burkulma gerilmesi EN/mm2 Elastiklik modl 1Narinlik derecesi Dier taraftan narinlik derecesii/ L=min bk bk olarak yazlr. Burada atalet yar ap 3 minA/I =i dr.Bunun yannda cvatadaki atalet momenti,vidann i ap yuvarlak olduundan 64 / d= I43dr.Vidann i apnn kesit alanda 4 / d=A233 dr. Bylece atalet yar apn hesaplarsak: 4dd 644 dA/I =i323433 min= = elde ederiz. Bylecenarinlikderecesifoml i/ L=min bk daataletyarapnyerletirirsek d/L 4 =3 bk eldeedilirvenarinlikderecesiniEulergerilimiformlneyeletirirsekuEulergerilimformln buluruz: 2bk232bkL 16dE= F ( 5 ) bk N/mm2Eulere gre burkulma gerilmesi EN/mm2 Elastiklik modl d3mmVidann i ap Lbk NHesap iin burkulma boyu Dier taraftan cvatadaki bileik gerilim deeri hesaplanr. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 6 ( )BEM2t 02b bi3 + = F ( 6 ) bN/mm2 Cvatadaki basma gerilmesi tN/mm2Cvatadaki torsiyon gerilmesi 01Zorlanma katsays 0 = 1 eer ve ayn zorlama, 0 = 0,7eer ve deiik zorlama ise. BEMN/mm2 Cvata malzemesinin emniyetli basma mukavemet deeri Cvatadaki gerilme ile Euler burkulma gerilimi arasnda u bant olmaldr: S=SBKGERbibkbkF ( 7 ) Sbk 1Hesaplanan burkulma emniyet katsays bk N/mm2Eulere gre burkulma gerilmesi biN/mm2Cvatadaki bileik gerilme SBKGER 1Gerekli burkulma emniyet katsays, nerilen say SBKGER 6...8 Burada llendirme iinSBKGERbibk= alnr ve deerler yerletirilir. SBKGER bi bk= F ( 8 ) Cvatadaki gerilme (basma): dF 4 AF23bk3bkb bi= = = Deerler F ( 8 ) yerletirilirse: SdF 4=L 16dEBKGER23bk2bk232 ELSF 64=d32bk BKGER bk 43 Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap 432bk BKGER bk3EL S F 64d F ( 9 ) Gerekli burkulma emniyet katsays iinSBKGER = 6...8aras deerler nerilir.Burada SBKGER = 8 yerletirilir ve vidann i ap deer forml bulunur. 42bk bk3EL F2 d F ( 10 ) Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti Lbk mmHesap iin burkulma boyuLbk 0,7.L nerilen deer. Euler, 3. Durum EN/mm2 Elastiklik modl H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 71.3Hareket cvatasnn kontrol 1.3.1Birinci durum iin Cvatahareketli,somunsabit.BurkmakuvvetiFbkilecvatayetkileyentorsiyonmomentiMtayn yerde deil. Bunun iin cvatann iki ayr kesimindede gerilim kontrolnn yaplmas gereklidir. 1.3.1.1Cvatay etkileyen torsiyon momenti taraf Burassomuniledndrmehareketiyapankolarasndakiksmdrveburayzorlayantorsiyon gerilmesi u ekilde hesaplanr. TEMttt WM=F ( 11 ) MtNmmcvatay etkileyen torsiyon momenti WtNTorsiyon karkoyma atalet momenti TEMN/mm2Emniyetli torsiyon mukavemet deeri Cvatadakitorsiyonmomenti(Mt)vidadaki(MSV)veyataklamadaki(MSY)srtnmemomentlerinin toplam olarak hesaplanr. SY SV tM M M + =F ( 12 ) Cvatada vidadaki srtnmeden doan torsiyon momenti MSV

) ( tan2dF =MV2N SV F ( 13 ) Vida yandaki normal kuvvet FN

) 2 / ( cos / F =Fbk NF ( 14 ) Cvatada yataklamadaki srtnmeden doan torsiyon momenti MSY

a F Mbk SY SY =F ( 15 ) Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti d2mmVidann profil ap Vidann helis as VVidadaki srtnme as SY1Yatakta srtnme katsays ammSrtnme kuvveti eksen mesafesi. Bazan ror alnr. Ortalama yatak yar ap a = ror = (D+d)/4 Emniyetli torsiyon mukavemet deeri TEM u ekilde hesaplanr: Statik zorlama = +1TEM = tAK / 1,5 Dalgal zorlama 0TEM = tDL / 2 Deiken zorlama-1 < 0TEM = tDG / 2 tAK 1,2. Re / 1,732 H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 81.3.1.2Cvatay etkileyen burkma kuvveti taraf Cvatadaki bileik gerilim; ( )BEM2t 02b bi3 + = F ( 16 ) bN/mm2Cvatadaki basma gerilimi tN/mm2Cvatadaki burkulma gerilimi 01Zorlanma katsays 0 = 1 eer ve ayn zorlama ise, 0 = 0,7eer ve deiik zorlama ise. Cvatadaki basma gerilimi AF=3bkb F ( 17 ) Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti A3mm2Di dibi kesit alan 1.3.2kinci durum iin Cvatasabit,somunhareketli.BurkmakuvvetiFbkilecvatayetkileyentorsiyonmomentiMtayn alanda. Bunun iin yalnz bir alandaki gerilim kontroln yapmak yeterlidir. 1.3.2.1Cvatadaki burkulma gerilimi Burada sistemdeki narinlik derecesi ile referens narinlik derecesi bulup karlatrrz. Sistemdeki hesaplanan narinlik derecesi u ekilde bulunur bak F ( 1 ): dL 4=3Khe Eer sistemdeki narinlik derecesi St37iinhe 0 = 105ise ve : St50iin he 0 = 89 ise burkulma gerilimi hesab Euler e gre yaplr. 1.3.2.1.1Eulere gre burkulma geriliminin hesaplanmas Genelde basma gerilimi bak F ( 16 ) AF=3bkbdir. Eulere gre burkulma kuvveti:LI E=F2bk2bk Buradaburkulmannkarakteristikbyklnarinlikderecesini(Lambda)yazpbiraz deitirirsek: AIL=iL= bkminbkH a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 9buradan burkulma boyu Lbk y hesaplarsak bkAI=L eitliini buluruz. lk evvela burkulma boyu Lbk y burkulma kuvveti formlnde ve sora bu buluna burkulma boyu deerini basma gerilimi formlnde yerletirirsek: ||.|

\| 322bkAI I E=F ve 3322bkAAI I E=||.|

\| Euler gerilim forml bulunur. E=22EuF ( 18 ) Eu N/mm2Eulere gre burkulma gerilmesi EN/mm2Elastiklik modl 1Narinlik derecesi Buradakonstruksiyongeneldeeliklerleyapldndanformldahadabasiteindirmekiineliin elastiklikmodlE=210000N/mm2ve2=10formldeyerletirilirse,elikiinEulerforml bulunur. 26Eu10 2,1= F ( 19 ) FFLbkL = 2 . LI IIF FbkbkL = 0,7 . LL = LbkL = 0,5 . LIII IV ekil 3, Eulere gre burkulma boyunun drt hali EuleregreburkulmagerilimformlHookkanunlarnngeerliolduuelastikdeformasyon snrlar iersinde geerlidir.H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 101.3.2.1.2Tetmajere gre burkulma gerilimi Eer sistemdeki narinlik derecesi < 0ise, burkulma gerilimi Tetmajer e gre yaplr. b - a =Tet Eer sistemdeki narinlik derecesi: St37 iin < 0 = 105 ise, St37 iin Tetmajer forml; 1,14 - 310 =Tet F ( 20 ) Eer sistemdeki narinlik derecesi: St50 iin < 0 = 89 ise, St50 iin Tetmajer forml; 0,62 - 335 =Tet F ( 21 ) TetN/mm2Tetmajere gre burkulma gerilmesi 1Narinlik derecesi 1.3.2.1.3Johnsona gre burkulma gerilimi ( )20O EZ EZ John||.|

\| = F ( 22 ) JohnN/mm2Johnsona gre burkulma gerilmesi EZN/mm2Malzemenin ezilme mukavemet deeri; EZ Re veya Rp0,2 ON/mm2Malzemenin orantl mukavemet deeri; O 0,8 (Re veya Rp0,2 ) 1Narinlik derecesi 01Narinlik snr Johnsona gre narinlik snr; O 0/ E = dir. Bu formle malzemenin orantl mukavemet deerini yerletirirsek, e 0R / E 5 , 3 = deerinielde ederiz.FormlF(22)debtndeerleryerletirilipbasitletirilirseJohnsonagreburkulma forml basite indirgenmi hali ile elde edilir: (((

||.|

\| = 0e John2 , 0 1 RF ( 23 ) JohnN/mm2Johnsona gre burkulma gerilmesi ReN/mm2Malzemenin akma mukavemet deeri 1Narinlik derecesi 01Narinlik snr H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 11 1.3.3Gerekli emniyet faktrleri Burkulmada emniyet BKGERbibkbkS S =F ( 24 ) Cvata ne kadar ince olursa emniyet katsaysda o kadar yksek olmaldr. Emniyet faktrleri iin u deerler nerilir: Cvatann llendirilmesindeSGER 8 ... 6 EULERe gre kontroldaSGER 3...6 SGER 3 =105 veya 89 iin SGER 6 106 veya 90 iin TETMAJERe gre kontroldaSGER 4...2 SGER 4 105 veya 89 iin SGER 2 > 21 Eer 20 ise zaten cvatay burkulmaya gre kontrol etmeye gerek yoktur. 1.4Hareket cvata sisteminde somun Standart vidal somunda llendirme ve kontrol dorudan yzey basnc ile ilgilidir. EMtopbkpAF= p F ( 25 ) pN/mm2 Vida yanaklarndaki yzey basnc Atopmm2Burkulma kuvvetini tayan toplam yzey alan pEMN/mm2Malzemenin emniyetli yzey basnc mukavemet deeri Burkulma kuvvetini tayan toplam yzey alan u ekilde hesaplanr:An =Adi di gesBir diin yanak alan: H d=A1 2 di Somunda burkulma kuvvetini tayan di says: PL= n1di Bu deerlerinumaral formle yerletirirsek u formln buluruz. EM1 1 2NpL H dP F= p F ( 26 ) Bu forml llendirmeye gre zmlersek aadaki forml elde ederiz. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 121.4.1llendirme H dpP FL1 2 EMbk1 F ( 27 ) L1mmSomunun kullanlan diler ksmnn boyu Somun boyu, neri: L1min 2,5.d Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti. FNNDi yanan etkileyen normal kuvvet FN = Fbk/cos(/2) PmmAdm, hatve pEMN/mm2Malzemenin emniyetli yzey basnc mukavemet deeri d2mmBlm veya profil ap H1mmDiin deen yanak ykseklii pheN/mm2Sistemde hesaplanan yzey basnc Standartlaragrealmamdilerdedidibikesilmesivedieilmesikontrolleriyaplmaldr. Geneldehepsomunundilerikontroledilir.nksomununmalzemesininmukavemetdeeri cvatannkinden daha dktr. StH442DD1 DLF ekil 4,, Vidann di yana Di dibindeki bileik gerilim bykl: 2k2eg bi3 + = Eilme gerilimi e : WM=egegeg Yana etkileyen eilme momenti: t F =MegKuvvet kolu 4D Dt1 4=formlyle hesaplanr. Di dibinin eilme karkoyma momenti We :6s n D=6s L=W2di 22eg Bylece di dibindeki eilme gerilimi e u fomlle hesaplanr: 2di 2bkegs n Dt F 6 = F ( 28 ) Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti tmmDi dibi ile blm dairesinin mesafesi D2mmSomunun blm veya profil ap ndi mmBurkma kuvvetini tayan di says smmDi dibi kalnl 1.4.2Kesme gerilimi kSomunun di dibi kesme gerilimiktopbkkAF= olarak hesaplanr.BuradaAktopalan di 4 ktopn s D = A deerinikesmegeilimiformlneyerletirirvekk faydalbirhataileD4dolarakalrsak,somunundidibikesmegeriliminiuekilde hesaplayabiliriz. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 13 s n dF=dibkk F ( 29 ) Fbk NFlambaj (burkma) kuvveti dmmSomun vidasnn anma ap ndi mmBurkma kuvvetini tayan di says smmDi dibi kalnl Tablo 1, Vidada srtnme katsays ve as Somun malzemesi (Cvata elik)VV Kuru 0,2 12 Kr dkm Yal 0,1 6 Kuru 0,17 10 CuZn veya CuSn alam Yal 0,1 6 Kuru 0,1 6 zel suni malzeme Yal 0,05 3 Tablo 2, Hareket cvatalarnda emniyetli yzey basnc pEM

Malzeme ikilisi CvataSomun pEM

N/mm2 olarak Kr dkm3 7 elik dkm, Temper dkm5 10 CuSn veya Alu alamlar10 20 elik (C 35, v.b.)10 15 elik rnein: C15, St 50, 9SMn28K Suni malzeme5 15 CuSn veya Alu alamlarelik (C 35, v.b.)10 20 1.5Hareket cvatalarnda verim almas motorlu olan veya altrld yerde hareket cvatasnn verimi bilinmesi gereken bir byklk olduu zaman, hareket cvatas sisteminin verimi hesaplanmaldr. Genelde bir sistemdeki verim, o sistemden alnan iin verilen ie orandr. veralAAi verileni nan al= = F ( 30 ) hEFF ekil 5, Vida Alnan i:P F = hF =Abk bk al Adm veya hatve: tand= P2 tandF =A2 bk al Verilen i: d F=A2 E ver evre kuvveti: ) + ( tan F =FVbk E d) + ( tan F =A2Vbk ver H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 14 Burada bulunan deerleri yukardaki forml F ( 30 ) de yerletirirsek: d) + ( tan FtandF=AA=2Vbk2 bkveral formln elde ederiz. Ksaltmalar yapldktan sonra verim forml olarak u forml elde edilir: ) + ( tantan=V F ( 31 ) 1Verim Vidann helis as V Vida yzeylerindeki srtnme as 1.5.1Kilitlenme, oto blokaj Eer vidada u art V > var ise, sistemde kilitlenme, oto blokaj vardr. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 151.6Hareket cvatalarna eitli rnekler ekil 6, Ciltci presiekil 7, Vana ekil 8, Marangoz cenderesi ekil 9, Ayarl iskele veya raf aya ekil 10, Krikoekil 11, Torna tezgah vidal ana mili H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 16 Tablo 3, Metrik ISO-Trapez profilli vidalar, (DIN 103). ller mm dir. d2 = D2 = d 0,5P d3 = d 2h3 D1 = d 2H1 = d P D4 = d + 2aC H1 = 0,5 P H4 = h3 = H1+aC

R1 = max 0,5.aC R2 = max aC dS = (d2+d3)/2 tan = P/(.d2) Matkap apDM = D1 = d PGsterilmesi : Anma ap d=40 mm ve hatvesi 7 mm olan Trapez vidaTr 40x7 I VIDA, SOMUNd d2d3h3R2acDIS VIDA, CIVATAH1ac = 30R130PD4D1D2H4 ekil 12, P1.523456789101214161820 aC0.150.250.250.250.25 0.50.50.50.50.50.51111 H4 = h3 0.91.251.752.252.75 3.544.555.56.5891011 Anma ap d Hatve (Adm)P Blm ap d2 = D2 Di dibi ap d3 Di yksekliiH1 Di dibi kesiti A3 Di dibi boluu aC Helis as 81.57.256.20.7530.20.153.768 10(1.5)297.5144.20.254.046 12(2)310.58.51.556.70.255.197 16(2)41411.521040.255.197 20(2)41815.521890.254.046 24(3)5(8)21.518.52.52690.254.234 28(3)5(8)25.522.52.53980.253.571 32(3)6(10)292534910.53.768 36(3)6(10)332936610.53.312 40(3)7(10)36.5323.58040.53.493 44(3)7(12)40.5363.510180.53.149 48(3)8(12)4439411950.53.312 52(3)8(12)4843414520.53.037 60(3)9(14)55.5504.519630.52.955 65(4)10(16)6054522900.53.037 70(4)10(16)6559527340.52.804 75(4)10(16)7064532170.52.604 80(4)10(16)7569537390.52.430 85(4)12(18)7972640720.52.768 90(4)12(18)8477646570.52.604 95(4)12(18)8982652810.52.458 100(4)12(20)9487659450.52.327 110(4)14(20)103947694012.477 120(6)14(22)1131047849512.258 Bu tabeladaki deerler, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanmtr. Burada bulunmayan vida deerleri, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanr.H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 171.7Hareket cvatalar iin rnek 1.7.1Kriko dLLSDLE ekil 13, Kriko Taslakta grld gibi cvatal kriko ile 50 kN kaldrlmak isteniyor. Konstruksiyonun boyutlar nedir? Taslaktan bilinen deerler: Cvata St 50 ve max. kaldrma boyu, cvata boyu L= 600 mm. El ile evirme yar ap LE = 710 mm. aplar D = 60 mm, d = 16 mm. Sehpa yani somunun malzemesiGG 25 . 1.7.1.1zm Vidann gerekli i ap bak F ( 9 ) 432bk BKGER bk3EL S F 64d d3 48,779 mm Kaldrlacak ve burkma etkisi veren toplam yk kuvvetiFbk = 50 000 N Burkulma iin gerekli emniyet katsays SBKGER = 8 Burkulma boyu, Euler e gre 1.DurumLbk = 2.L bak ekil 1Lbk = 1200 mm Elastikiyet modlE = 210000 N/mm2 Seilen vida : bak Tablo 3, d3 = 50 mm d2 = 55,5 mm P = 9 mm H1 = 4,5 mm = 30 Tr60x9 Di dibi kesit alanA3 = 0,25..d32 A3 = 1963 mm2 Vidada srtnme katsays bak Tablo 1V Y 0,1 Vidada srtnme as bak Tablo 1V 6 Vidann helis as 2dPtan = ||.|

\| = 2dParctan = 2,95.. I. Kilitlenme (otoblokaj) kouluV 6 > = 2,95.. yerinde olup, kriko kendi kendine hareket etmez. Kilitlenme koulu yerinde Vida yanana etki eden normal kuvvet( ) 2 / cosFFbkN=FN = 51764 N Vidada srtnme momenti bak F ( 13 ) Kaldrmada( )V2N SVKtan2dF M + =ndirmede( )V2N SVtan2dF M = MSVK = 226,4 Nm MSV = 76,4 Nm Yatakta srtnme momentibak F ( 15 )a = (D+d)/4 a F MY SY =a = 19 mm MSY = 98,4 Nm Toplam momentMt = MSVK + MSYMt = 325 Nm H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 18Basma gerilmesi bakF ( 16 ) 3bAF= b = 26 N/mm2 Torsiyon gerilmesi bakF ( 11 ) tSVKtWM= t = 9 N/mm2 Bileik gerilmebak F ( 6 )0 = 1( )2t 02b bi3 + = bi = 30,8 N/mm2 Emniyetli basma mukavemet deeri, bak F ( 3 ). Hemen hemen statik. Statik zorlama BEM = Re / 1,5 = 285/1,5 = 190 Re "Mukavemet Deerleri"n den = 60 mm iin ReSt50= 285 N/mm2 BEM = 190 N/mm2 II. Kopma tehlikesi yok. Kriko normal alr. Burkulmaya kar kontrol arinlik derecesi bak F ( 1 ) veya F ( 2 ) 3bkdL 4= = 96 > 0St50 = 89 nach Euler Euler'e gre burkulma gerilmesi bak F ( 4 ) 22EuE= Eu = 225 N/mm2 Burkulmada emniyet, bak F ( 24 )BKGERbiEubkS S =Sbk = 7,3 Eulere gre Eu iin, SEUGER 3...6bak F ( 24 )SBKGER = 6 III. Burkulma tehlikesi yok. Kriko normal alr. Burada el ile tahrik olduundan verimin hesaplanmasna gerek yoktur. IV. Somunun boyu Somun boyu, bak Hata! Bavuru kayna bulunamad. P 2H d pP FL1 2 EMV1 + =136,75.. L1 = 140 mm Vidada emniyetli yzey basnc bak Tablo 2, pEMV= 3 7pEMV = 5 N/mm2 Bylece krikonun btn hesaplar yaplm olur. Kriko tereddtsz kullanlabilinir. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 19 1.7.2Freze tezgah vidal klavuz mili Taslaekil14degrlenfrezetezgahvidalklavuzmilininretilmesiiinhesaplanmas gerekmektedir.4 1 25 3 ekil 14, Freze tezgah klavuz vida mili 1 Vidal klavuz mili 2 Kzak konsolu somunu3 Tazgah konsolu 4 Redktr 5 Kzak konsolu Bilinenler: Vidal klavuz milini etkileyen dalgal kuvvetFmax = 32 kN Vidal klavuz milinin malzemesiSt60-2, W.Nr. 1.0060 Bilyal rulman yatakap serisi 2 Vidal klavuz milinin devir sazsnVM = 62,5 d/dak Kzak konsolu somunun hareket hzv2 = 0,5 m/dak Kzak konsolu somunun hareket yoluL = 800 mm Hesaplanmas gereken artlar: 1.DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar 2.Dayankllk ve burkulma kontrol 3.Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu 4.Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari) 5.Redktr verimi Red = 0,91 kabul edilirse ana motorun gc ne kadar olmaldr? 1.7.2.1zm 1.7.2.1.1DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar Burkulma iin gerekli emniyet katsaysn Hata! Bavuru kayna bulunamad.greSBKGER = 8 alalm. Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap bak F ( 9 ) Fbk = Fmax = 32000 N;E = 210000 N/mm2

Lbk = L = 800 mmEulere gre II. Burkulma hali 432bk BKGER bk3EL S F 64d 36 mm d3 36 mm H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 20 Vida hatvesinin bulunmas: v2 = Pv . nVMformlnden.v2 = 500 mm/dak ; nVM = 62,5 dak-1 Pv = v2 / nVM = 500 / 62,5 = 8 mm PV = 8 mm Vidann seimi ve geometrik lleribak Tablo 3,: DIN 103 e gre Trapez vida Tr 48x8 Vidal klavuz milin akma mukavemeti > 40 mmiinRe = 305 N/mm2 Vida apd = 48 mm HatvePv = 8 mm Blm apd2 = 44 mm Di dibi apd3 = 39 mm Temas eden di yksekliiH1 = 4 mm U as = 30 Di dibi kesit alanA3 = 1195 mm2 1.7.2.1.2Dayankllk ve burkulma kontrol arinlik derecesi bak F ( 1 ) veya F ( 2 ) 3bkdL 4=St 60 < 89 iinbakF ( 19 ) 62 , 0 - 335 =bk = 82,051 bk = 284 N/mm2 Vida yanandaki normal kuvvet bak F ( 27 )FN = F/cos(/2)FN = 33129 N Vidada srtnme momentibak F ( 13 )( )V2N SVtan2dF M + =MSV = 115734 Nmm Torsiyon kar koyma momenti16dW33t =Wt = 11647 mm3 Torsiyon gerilmesibak F ( 11 ) tttWM= t = 9,9 N/mm2 ekme veya basma gerilmesi bak F ( 16 ) 3bAF= b = 27,7 N/mm2 Zorlanma katsaysb = 1ve = 1 ikisi ayn0 = 1 Vidal klavuz milindeki bileik gerilmebak F ( 6 )( )2t 02b bi3 + = bi = 32,6 N/mm2 Emniyetli basma mukavemetibak F ( 3 )Deiken zorlama BEM = Re /2 = 305 / 2 BEM = 150 N/mm2 bi = 32,6 N/mm2< BEM = 150 N/mm2 krlmaz. Burkulmada emniyetbak F ( 7 ) bi bk bk/ S =Sbk = 8,7 Tetmajere gre gerekli burkulma emniyet katsays SBKGER 4...2SBKGER = 4 SBKGER = 4 < Sbk = 8,7 burkulmaz. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 21 1.7.2.1.3Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu Somun boyubak F ( 27 )P 2H d pP FL1 2 EM1 + = 63,93 L1 = 70 mm Somun malzemesi, G-CuSn12Ni,W.Nr.:2.1060.01, V = 0,1 Somunda emniyetli yzey basncpEM = 10 N/mm2 1.7.2.1.4Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari) Verimbak Hata! Bavuru kayna bulunamad. ( )VVtantan + = V = 0,364 Bir rulman yatan verimiYR = 0,995 Yataklamann verimi (4 yatak)Ytop = YR4 = 0,9954Ytop = 0,98 Toplam verim VMtop = Ytop . V VMtop = 0,357 1.7.2.1.5Ana motorun gc Redktr verimi Red = 0,91 Rulman yataklardaki srtnme momentibak F ( 15 ) or YR SYr F M =MSY = 31472 Nmm Toplam moment Mtop = MSV + MSY Mtop = 147207 Nmm Asal hzVM = 2 . . nVM (nVMs-1 olarak)VM = 6,545 s-1 Toplam verim top = VMtop . Red top = 0,325 PMot = Mtop . VM / top = 2,964PMot >2,964 kW Ana motor iletmede en az 3 kW verecek gte olmaldr. H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 22 1.7.3skele ayarlama aya Tasla ekil 15 de grlen iskele ayarlama ayann retilmesi iin hesaplanmas gerekmektedir. maxFhmax ekil 15, skele ayarlama aya Bilinenler: Vidal klavuz milini etkileyen dalgal kuvvetFmax = 7 kN Vidal klavuz milinin malzemesiSt60-2, W.Nr. 1.0060 stenilen genel emniyet katsaysSEMGER = 12 Ayan ayarlama hareket yoluhmax = 600 mm 1.7.3.1zm Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap bak F ( 9 )432bk BKGER bk3EL S F 64d 23,349 mm d3 23,5 mm Vidann geometrik lleri(bak Tablo 3,): DIN 103 e gre Trapez vida Tr 32x6 Vidal klavuz milin akma mukavemetibak Re = 305 N/mm2 Vida apd = 32 mm HatvePv = 6 mm Blm apd2 = 29 mm Di dibi apd3 = 25 mm Temas eden di yksekliiH1 = 3 mm U as = 30 Di dibi kesit alanA3 = 491 mm2 1.7.3.1.1Dayankllk ve burkulma kontrol arinlik derecesi bak F ( 1 )veyaF ( 2 ) 3bkdL 4= = 96 St 60 > 89 iin bakF ( 4 ) 22bkE = bk = 225 N/mm2 Vida yanandaki normal kuvvetbak F ( 27 ) FN = F/cos(/2)FN = 7247 N H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 23 Vidada srtnme momentibak F ( 13 )( )V2N SVtan2dF M + =MSV = 17544 Nmm Vidann helis as bak dan ||.|

\| = 2VdParctan = 3,7679 Srtnme as bakV = arctan (V)V = 5,71059 Vidada srtnme katsays; hafif yal elik/elikV = 0,1 Torsiyon kar koyma momenti 16dW33t =Wt = 3068 mm3 Torsiyon gerilmesibak F ( 11 ) tttWM= t = 5,7 N/mm2 ekme veya basma gerilmesi bak F ( 16 ) 3NbAF= b = 14,8 N/mm2 Zorlanma katsaysb = +1ve = +1 ikisi ayn0 = 1 Vidal klavuz milindeki bileik gerilimbak F ( 6 )( )2t 02b bi3 + = bi = 17,8 N/mm2 Emniyetli basma mukavemetibak F ( 3 )Deiken zorlama BEM = Re /12 = 305 / 12 BEM = 25 N/mm2 bi = 17,8 N/mm2< BEM = 25 N/mm2 krlmaz. Burkulmada emniyetbak F ( 7 ) bi bk bk/ S =Sbk = 127 SBKGER = 12 < Sbk = 12,7burkulmaz. 1.7.3.1.2Ayarlama ayan tayacak somunun boyu (Ust37-2) Somun boyubak F ( 27 )P 2H d pP FL1 2 EMVi1 + = 27,909 L1 = 30 mm Somunda emniyetli yzey basnc pEM = 1015pEM = 10 N/mm2 H a r e k e tC v a t a l a r www.guven-kutay.ch 242Konu ndeksi B Burkulma ..................................................................... 8 E Euler gerilmesi............................................................. 8 Eulere gre burkulma kuvveti ..................................... 8 N Narinlik derecesi........................................................... 8 T Tetmajer gerilmesi ..................................................... 10 Trapez Cvatalar......................................................... 16