KONDICIJAFakultet SPORTA i Fizikog Vaspitanja Univerzitet u BEOGRADUDoc dr Milivoj DopsajI tematska jedinica (ExTrEmO)EXTREMNA naprezanja u SPORTU

Trenana tehnologijaTransformacioni procesStruktura transformacionog procesa sportskog treninga

TehnologijaNauka o proizvodnim procesimaTehnologija je suma ukupnog znanja i vetina u odreenom proizvodnom procesuTehnologija proizvodnje je nain pravljenja proizvoda i odreuje maksimalnu koliinu proizvoda iz date koliine ulaza (inputa)

Trenana tehnologija Pod Trenanom tehnologijom podrazumeva se skup svih relevantnih faktora trenanog procesa i njihova meusobna uslovljenost radi postizanja optimalnog ishodita u trenanom procesu.

Trenana tehnologija- prevodDakle, trenana tehnologija predstavlja sve postupke, mere, sredstva, metode i modele rada, tj. ono to radimo pre, na samom treningu i posle njega u cilju postizanja sportskog rezultata

Ipak, bez obzira na cilj, zadatak trenane tehnologije je uvek isti:Koristiti to efikasnija sredstva kako bi se ostvarili ciljevi sa minimalnom koliinom potronje bio-psiho-socijalnog potencijala sportiste, odnosno.....Stii na cilj sa to manje potroenog pogonskog goriva Kako?

Osnovni cilj svake, pa i trenane tehnologije jeste efikasnostEfikasnost- odnos uloenog rada i ostvarenih efekataTrenana tehnologija je upravljena ka poveanju efikasnosti sportista u takmiarskoj aktivnostiEFIKASNOST biti bolji u sportsko-takmiarskom razultatu od protivnika

TRANSFORMACIONI PROCESI SPORTSKOG TRENINGAPod sportskim treningom podrazumeva se specifian transformacioni proces antropolokih karakteristika sportista u kome se postizanje sportskih rezultata postie specifinim sredstvima, metodama i optereenjem kroz odreeno vreme.

TRANSFORMACIONI PROCESSfFinalno stanjeSiInicijalno stanje

Dakle, cilj sportskog treninga je poveanje onih karakteristika, sposobnosti i osobina od kojih zavisi postizanje sportskih rezultata.Da bi dolo do poboljanja datih sposobnosti na poetno stanje (Si) se mora nadovezati neki operator, odnosno TRENING.Operatori moraju biti takvi da se finalno stanje postie to veom aproksimacijom i da se pri tome utroi to je mogue manje vremena i energije.

Jedan od osnovnih preduslova kontrole kvaliteta primenjenog treninga (operatora) jeste da postoji mogunost merenja datih sposobnosti u toku itavog procesa kako bi se eventualni operator koji nije zadovoljio zamenio sa drugim.

Finalno stanje ne moe biti definisano generalno, ve mora biti tano definisano, vodei rauna o inicijalnom stanju sportiste i modelnim karakteristikama sportske grane.

Struktura transformacionog procesa sportskog treninga

EXTREMNA naprezanja u SPORTUEXTREMNO znai:

u odnosu na NAPREZANJE fiziko, mentalno.... u odnosu na HABITAT visoko, duboko, hladno, vrue, daleko od kue... u odnosu na MOTORIKU SLOENOST.......extreme endurance races 100 km run race, 6 days Mohava desert, Ironman triathlon, tough guy....... ....extreme sports disciplines alpinism, apnea dip dive, dynamic and static apnea, hot or cold environment....altitude training.... ....extreme sports disciplines extreme skiing, motor cycle and bike acrobatics, free climbing, strongest man.........

juce (27 januara) sam ucestvovao u jedinstvnenom dogadjaju na svetu. naime, rec je o 'tough guy'-u koji je 'the safest the most dangerous sport in the world'. dogadjaj se uspesno organizuje vec 18 godina na jednoj zapustenoj farmi u severnom delu engleske (blizina wolverhampton-a). ono sto je karakteristicno jeste da se tough guy odrzava svake godine i to poslednje nedelje januara - jasno je vec o kakvim vremenskim uslovima je rec. celi dogadjaj je sastavljen od 20 obstacles (prepreka) i 'killing fields-a' i najboljim/najspreminijim ucesnicima, da bi presli udaljenost od pocetka do cilja (13km), potrebno je 1.45 min. medju ucesnicima (njih oko 2000) su zastupljeni i muskarci i devojke (zene) - punoletni bez limita godina, ali svaki od ucesnika je obavezan da prilikom registracije potpise 'dead warrant', i da za sve sto mu se desi tokom takmicenja nece sudskim niti bilo kojim drugim putem traziti bilo koju vrstu nadoknade za moguci gubitak, povredu itd. naravno od ogromnog broja osiguravajucih kompanija ovde u engleskoj nijedna ne pristaje da osigura bilo koga od ucesnika tough guy-a. www.toughguy.co.uk. ono sto zelim da istaknem jeste da od 2:30 min koliko mi je bilo potrebo za dodjem do kraja od toga sam oko jedan sat bio u vodi a od toga 15 minuta sa glavom zaronjenom u vodi. voda kroz koju se prolazi, u nekim delovima pliva ili u koju se skace sa 4 m visoke skakaonice je potpuno mutna i prljava. u nekoliko slucajeva medicinsko osoblje je intervenisalo zbog hypothermia-e a i profesionalni ronioci su imali posla.

Altitude Training - Trening na ne standardnoj nadmorskoj visini -(Trening u HIPOKSINIM uslovima)Jedan od OSNOVNIH zadataka u VRHUNSKOM sportu je obbezbeivanje NEKONFORMNIH uslova (oteavajuih) u kojima sportista mora da funkcionie. SUTINA je obezbediti uslove PROMENA ACIDOBAZNOG statusa trenanog rada organizma. Homeostaza - Adaptacija

Koncentracija O2 u suvom vazduhu na h = 0 m je konstantna 20.94 %. Sa visinom progresivno koncentracija O2 -Dobro aklimatizovane osobe mogu provesti samo 1h na 8.000 udiui atmosverski vazduh

2000 2500m, negativno deluje na discipline AEROBNOG karakteraNegativnost se manifestuje: 2 3 dana po dolasku, poveava se sve do 10 14 dana, a zatim se smanjuje do 21 28 dan.Readaptacija (reaklimatizacija) zapoinje ODMAH po silasku; aerobni kapacitet je od oko 3 5 dana znaajno vii (efekat Visine), a kod nekih sportista i do 7 14 dana (strogo je INDIVIDUALNO No Rules)1000 1200m, negativno deluje na udarne treninge, bez obzira na usmerenje; pozitivno deluje na oporavak sportista, ali uz treninge malog i srednjeg obima i niskog intenzitetaNakon prvih 1000 m O2 kapacitet se smanjuje za 10 % na svakih novih 1000 mOI Mexico Sity do 400m isti ili bolji rezultati (Atletika); na 1500m 3% loiji; 5000 i 10000m 8% loiji; isto je i sa plivanjem na 100m 2-3% loiji; na 400m 6-8% loiji...

Sa smanjenjem PO2 za 25 %, dolazi do kompenzatornog poveanja plune ventilacije za 30 % (fenomen DEHIDRIRANJA na hladnoi, ili velikim visinama)Intenzivnija CIRKULACIJA uslovljava vei intenzitet KAPILARIZACIJE tkiva tj. miiaVei stepen izluivanja BIKARBONATA od strane BUBREGA kao kompenzacija pada PCO2 izazvanog hiperventilacijom, to dovodi do privremenog stanja respiratorne alkaloze (pH krvi se pomera ka alkalnom /vrednost pH preko 7.35/, a to poveava bikarbonata preko bubrega)

HemoglobinFeritinFeTIBC

% saturacijeMorfologijaEritrocitasTfRNormalanSnienNormalnoNormalan/blago snienNormalanNormocitnaNormohromnaNormalanNormalanSnienSnienoPovien

SnienNormocitnaNormohromnaPovienSnienSnienSnienoPovien

SnienMikrocitnaHipohromnaVisok

Prekurzori ERITROCITA prethodnici ERITROCITA iz kostne sriRelativna POLICITEMIJA uzrok poveanja AEROBNIH sposobnosti (vea koliina po jedinici zapremina plazme)

JISS Low oxygen hotel Mart Tokyo 2006

Takenaka, Japan's foremost dome construction company, together with ESPEC Corp., has developed a High-Altitude Environment Training System based on a new concept of a special sports facility. This system makes it possible to carry out, in low altitude areas, altitude training equivalent to 3,500 meters, as carried out by Olympic gold medallists. With "Altitube" as its core, it also comprises a "Low-Oxygen Athlete's Hotel" and a "Low-Pressure Minidome."Also, the "Alticube," a small low-oxygen training room has been developed, and is now available.

8 vrhunskih sportista na 2300 m: redukcija VO2rel za 16 % (od 9 do 22 %) nakon 19 dana redukcija na nivou od 11 % (od 6 fo 16%)SUMA SUMARUM:Posledino poveanje plune ventilacije,Posledino poveanje Hb u krvi (ali zbog poveanje hemo-koncentracija tj. policitemije),Morfoloke i funkcionalne promene u tkivu (kapilarizacija, poveanje sadraja mioglobina, modifikovana enzimska aktivnost),Poveanje buferskog kapaciteta (bri oporavak od acidoze).

Principi Altitude training: Za visine 1700 do 2000m dui period aklimatizacije / 2 3 nedelje/METOD: Linerano progresivno poveanje obima i intenziteta:I nedelja mali i srednji obimi; mali i srednji intenziteti;II nedelja srednji i veliki obimi; srednji i veliki intenziteti;III nedelja veliki i submaksimalni obimi; veliki i submaksimalni intenziteti.METOD: Udarno optereenje submax i maxalna intenzifikacija rada:

I nedelja veliki obimi; submax i max intenziteti; i/ili

II nedelja veliki obimi; submax i max intenziteti.2 do 5/7 dana mali i srednji obimi; mali i srednji intenziteti;

Ljudski organizam moe optimalno funkcionisatiukoliko se njegova unutranja temperatura ne menja zavie od 0.5 C.Maksimalnamehanika efikasnost pretvaranja energije hranjivih stvari umiini rad iznosi 20-25%, a ostalo se pretvara u toplotu.

Mehanizmi odavanja toplote: radijacija (golo telo na sobnoj temperaturi zraenjem gubi 60%) zbog fluida i zakona spojenih sudova...., kondukcija (direktno voenjem u vazduh -12%, na predmete -3%), evaporacija (znojenjem -25%), i, konvekcija (strujanjem vazduha).

Svi ovi mehanizmi variraju zavisno o atmosferskim prilikama.Mehanizmi za odravanje RAVNOTEE Telesne TEMPERATURESunanica ...ili...Toplotni Udar....

Unutaranju temperaturu od 41 C organizam moe podnositi kratki vremenski period, a termoregulacijski poremeaji nastali na tom nivou ili tim mehanizmom (temperature) nazivaju se hipertermija ili hiperpireksija.U mirovanju ovjek gubi oko 20% topline isparavanjem dok za vreme treninga taj % se moe poveati do 80-90%. U toplim uslovima okoline znojenje je glavni mehanizam odavanja toplote.Atletiar u toplim uslovima gubi 1-2L ttenosti na sat znojenjem, pa sve do 4L, a isparavanjem 1L znoja gubi se priblino 600 kcal to se odvija kroz 2-3 miliona znojnih lezda.

..Dva sata pre treninga na 15 20 min po 1-2 dL tenosti....po gutljaji tenosti nekom linim dinamikom..

U vlanoj okolini, evaporacija je oteana, smanjena, da bi pri potpunoj zasienosti vazduha vlagom i potpuno prestala. Zato je kombinacija visoke temperature i visoke vlanosti posebno opasna.Indeks koji procjenjuje TEMPERATURNI RIZIK: wet bulb globe temperature

Blaga stanja: toplotni umor, toplotni gr, toplotna sinkopa Srednje teka stanja: toplotna iscrpljenost Teka stanja: toplotni udar

/Toplotni udar (siriasis) hitno je medicinsko stanje sa smrtnou do 80%/Sunanica ...ili...Toplotni Udar....Ppotvrda dobre hidracije unutar 24-48h je praenje diureze i boje urina koja mora biti svijetla i prozirna

Ukoliko se temperatura tijela ne odri, mjereno rektalno iznad 32C , dolazi do progresivnog usporavanja svih fiziolokih procesa.U mirovanju metabolikim procesima oslobaa se 70 do 100 kcal energije, a za vreme drhtanja oslobaa se do 500 kcal.

Zasvaki C, smanjuje se potronja kiseonika za 7%.Pad telesne temperature ispod300C manifestuje se semikomatoznim stanjem i prelazi uduboku komu.Kliniki znaci hipotermije su

Metode PASIVNOG i AKTIVNOG zagrevanja princip POSTUPNOSTI

K R A J D R U G O G A S AK R A J D R U G O G A S AK R A J D R U G O G A S AH V A L A N A P A N J I

Grafikon 1. Struktura trenanog optereenja u odnosu na primenjene mikrocikluse tj. u odnosu na dati mezociklus

Literatura: , . . (1982) o. : . M, . (2007). . -: - . Zaciorski, V. M. (1969) Fizika svojstva sportiste. JZFK i FFK, Beograd Zhelyazkov, T & Dasheva, D. (2001) Training and Adaptation in Sport, The Digital Document Company, pp. 202. Epstein, M., Herzog, W. (1998) Theoretical Models of Skeletal Muscle Biological and Mathematical Consideration, John Wileys & Sons Ltd., England.Siegel, J., Gilders, R., Staron, R., Hagerman, F. (2002): Human muscle power output during upper and lower body exercises, Journal of Strength and Conditioning Research, 16(2):173-178.

Zhelyazkov, T & Dasheva, D. (2001): Training and Adaptation in Sport, The Digital Document Company.Maughan, R., Gleeson, M., Greenhaff, P. (1997): Biochemistry of Exercise and Training, Oxford Unniversitu Press, England.Dopsaj, M: Metodologija pripreme vrhunskih ekipa u sportskim igrama, Nauna Knjiga, 1993.Astrand, P-O., Rodahl, K. (1986): Textbook of Work Physiology: Physiological Bases of Exercise (Third Ed.), McGraw-Hill, Inc.