2013

Kümelenme Modeli ve

Türkiye’deki Kümelenme

Çalışmaları

Hazırlayan:Stajer Sercan Bozkurtoğlu

2

İÇİNDEKİLER

Kümelenmenin Tanımı ............................................................................................................................3

Kümelenmenin Nedenleri ve Ekonomiye Etkisi ......................................................................................4

Kümelenme Evreleri ................................................................................................................................6

Porter’ın Elmas Modeli ............................................................................................................................7

Dünya Genelinde Kümelenme Örnekleri ................................................................................................9

Silikon Vadisi .................................................................................................................................. 10

Dünya Medya Şehri ....................................................................................................................... 10

Londra Bankacılık Sektörü ............................................................................................................. 11

Hollywood ..................................................................................................................................... 11

Kümelenme Çalışmalarının Türkiye’de Uygulanması .......................................................................... 12

Türkiye’de Kümelenme Stratejisi ve Aşamaları ................................................................................... 13

Türkiye’den Kümelenme Örnekleri ...................................................................................................... 16

İzmir Organik Gıda ......................................................................................................................... 16

Sultanahmet Bölgesi Turizm Sektörü ............................................................................................ 17

Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim ................................................................................................... 19

İnegöl Mobilya Sektörü ................................................................................................................ 20

Marmara Otomotiv ....................................................................................................................... 20

Şanlıurfa Organik Tarım ................................................................................................................. 22

Mardin Gıda Ürünleri .................................................................................................................... 22

İzmir Lojistik ................................................................................................................................... 23

İzmir Teknokent ............................................................................................................................. 24

3

Kümelenme: İş kümeleri, kendi aralarında bazı benzerlikler, bağlar veya çeşitli ticari

ve üretimsel ilişkiler bulunan işletme ve şirketlerin aynı coğrafi alanda faaliyetlerini

gerçekleştirmesi yoluyla oluşurlar. Bahsi geçen şirket, firma ve kuruluşların birbirini

tamamlamaları ve kendi aralarında rekabet halinde olmaları önemlidir. İş kümeleri sadece

küme içinde yer alan şirketlere indirgenemez. Bu şirketlerin yanında, kümenin tamamının

ortaya çıkardığı ekonomik değerin oluşmasında katkıları bulunun diğer sektör, kurum ve

kuruluşlar da küme içerisinde yer alırlar. Örneğin, bir beyaz eşya kümesi ele alındığında,

küme sadece bu eşyaları üreten şirketleri değil, tedarikçiler, yan sanayiler, makine üreticileri

ve gerekli altyapı imkânlarını sağlayan kurumları da kapsar. Diğer bir deyişle kümelenme, bir

sektörün bütün aktörlerinin aynı bölgede yer almasına verilen ad olarak da kabul edilebilir.

İş kümeleri müşterileri, dağıtım kanallarını ve birbirini tamamlayan ürünlerin

üreticilerini de içine alan geniş bir yelpazeye sahiptir. Düşünce kuruluşları, mesleki eğitim

sağlayan kurumlar, gerekli teknik bilgi ve desteği sağlayan kamu kurumları, yüksek öğretim

birimleri, standardizasyon kurumları ve özel kuruluşlar da iş kümelerinin oyuncuları arasında

yer alır. Bu yüzden kümeler, bir proje veya organizasyon gibi dış müdahale yolu ile

oluşturulacak bir oluşumun ötesindedir. Yani kümeler müdahalelerden bağımsız var olan

sistemlerdir. Önemli olan aynı coğrafyada yoğunlaşmış, üstte sıralanan şartları sağlayan ve

rekabet avantajına sahip olan birbirlerinden bağımsız şekilde hareket eden firmaların

oluşturduğu sektörleri ortaya çıkarıp onları kümelenme ile en verimli hale getirerek, dış

piyasaya karşı daha güçlü hale getirmek ve devamlılıklarını sağlamaktır. Buradan şu tanım

çıkarılabilir: kümelenme, iş kümesinin gelişimini mevcut aktörler arasındaki

ilişkileri düzenleyerek ve/veya işbirliği potansiyelini güçlendirerek arttırmayı hedefleyen

organize bir çabadır.

Kümelenme girişimleri kümelerin vizyon ve stratejilerini belirleyerek, küme gelişimini

sağlayacak faaliyet veya faaliyet gruplarını ortaya çıkaran küme yol haritalarına ihtiyaç

4

duyarlar. Kümelenme organizasyonları bu yol haritasının çizdiği sınırlar dahilinde varlıklarını

sürdürürler. Bu yolda kendilerine küme kolaylaştırıcıları yardımcı olurlar. Kümeyi geliştirme

sürecinde, küme aktörlerini bir araya getirmeye ve onların işbirliği yapmasını sağlayacak

çalışmalar yürütmesine yardımcı olan küme kolaylaştırıcıları, küme oluşturma ve bunun

devamını sağlamada kilit rol oynarlar. Devlet, küme kolaylaştırıcılarına verilebilecek en iyi

örneklerden biridir.

Kümelenme çalışmalarının nedenleri ve kümelerin ekonomiye etkisi: Devlet destek

ve teşvikini arkasına alan, gelişi güzel belirlenmiş bir coğrafyada tek başına çalışmaya

başlayan bir firmanın kısa vadede büyük kazanç elde edebildiği gözlemlenebilir. Fakat uzun

vadede, bu firma kendisini kısıtlanmış hissedecek ve kendisini daha çok geliştirmek istiyorsa,

kendi rakiplerinin bir arada bulunduğu bölgelere kaymak isteyecektir. Bunun sebebi iş

kümelerinin bulunduğu coğrafyada, ilgili sektörle ilgili uzmanlaşmış ve yetkin tedarikçilere,

eğitimli iş gücüne, sektör hakkında gerekli teknik bilgi ve desteği sağlayacak kuruluşlara

ulaşmak daha kolaydır ve bu da verimliliği arttırır. Bunların yanında birbirlerine rakip

firmaların bir arada olması, müşterilerin o bölgede kendi ihtiyaçlarına göre en karlı firmayı

seçmesini kolaylaştırır. Bu durumda firmalar arasındaki rekabet müşteriyi çekmek adına artar

ve inovasyona verilen önem büyür. Bu sebeple firmalar, küresel markette rekabet edebilir hale

gelirler.

Üstte sıralanan nedenlerin yanında kümeler, firmalar arasındaki bilgi alışverişi ve

işbirliği ağının oluşumunda da önemli rol oynarlar. Böylece firmaların deneyimleri sonucu

oluşmuş ortak bir bilgi havuzu ortaya çıkar ve firmalar bu havuzdan yararlanabilir. Ayrıca

firmalar, kümeler içinde sektörün tüm alanlarına odaklanmak yerine, belli alanlarına

odaklanma kolaylığına erişirler. Bir nevi firmalar arası iş bölümü, kümelerin firmalar arasında

sağladığı işbirliği sayesinde gerçekleşmiş olur.

5

Kümelenmenin bir diğer avantajı ise firmaların gelişimleri ve uluslararası arenada daha

rekabetçi hale gelmeleri yolunda, gerekli gördükleri temel istekleri veya çözülmesini

bekledikleri ortak sorunları belirlemenin kolaylaşmasıdır. Ortak istek, problem ve

eksikliklerin belirlenmesi, firmalara destek sağlayacak devlet vb. aktörlerin de daha sağlıklı

hareket etmelerini sağlayıp, daha efektif kararlar almalarına yardımcı olur. Böylelikle

firmaların gelişim hızı daha da artmış olur.

Son olarak kümelenmenin, üniversiteler gibi eğitim kurumları ile firmaların daha yakın

ilişkiler içerisinde çalışmalarını sağlama gibi bir faydası olacaktır. Aynı sektör için çalışan,

aynı coğrafyada toplanmış birbirleri ile iş birliği içinde olan, rekabetçi ve gelişime açık şirket

ve firmalar, bu sektörlere yoğunlaşacak üniversitelerin o bölgelerde oluşturulmasına imkan

sağlarlar. Örneğin Stanford Üniversitesi Silikon Vadisi’nin hemen yanında yer alır. Yine

Amerika’da ileri teknoloji alanında çalışmalar yapan kümeler MIT yakınlarında yer alırlar,

tıpkı İngiltere’de Cambridge’in çevresinde olduğu gibi.

Kısaca özetlemek gerekirse, birbirinden bağımsız firmalar yığın halinde bulunan tek

hücreli canlılara benzetilebilir. Kümeler ise beraber çalışan ve birçok hücreyi içinde

barındıran kompleks organizmalardır. Tek başına bir hücrenin alabileceği yol da doğal olarak,

büyük bir organizmanın alabileceği yola oranla daha küçüktür. Yani kümelenme sayesinde

firmalar, bireysel hareket ettikleri zamana göre daha karlı, yenilikçi ve efektif hale gelirler.

Küresel anlamda rekabet edebilir düzeye ulaşırlar, bu da ihracatı arttırmış olur. Yani

kümelenmeye giderek her firma kazanmış olur.

6

Birbirinden bağımsız hareket eden firmalardan başarılı bir kümeye giden

kümelenme süreci: Bu bölümde bağımsız firmaların kümelenme organizasyonları ile nasıl

efektik kümelere dönüştüğü “yığın, yeni oluşan, gelişen ve olgunlaşmış” olmak üzere dört ana

başlık altında incelenecek.

-Yığın: Yığından kasıt birbirinden bağımsız fakat aynı bölgede yer alan firmalar

bütünüdür. Örnek verilecek olursa: bir bölgede 100 adet şeker fabrikası faaliyet gösteriyor.

Bölgede üniversite var ama şeker fabrikalarının hiçbirinin üniversite ile bir ilişkisi yok.

Bölgede bir borsa var; ancak borsa ile ilişkiler de sadece kanuni yükümlülükleri (kayıt) yerine

getirme düzeyinde. Şeker fabrikaları ürettikleri şekeri hazır gıda fabrikalarına satıyorlar,

ancak bölgede sadece iki tane hazır gıda fabrikası var, bu fabrikalar da bölge dışındaki

yerlerden şeker temin ediyorlar. Bölgede üretilen şekerin analiz edilmesi ciddi bir ihtiyaç

olmakla beraber, firmalar bugüne kadar bir araya gelip bu konuda faaliyet gösterecek bir

laboratuarın kurulması konusunda bir girişimde bulunmamıştır.

-Yeni oluşan: Bir bölgede, 50 tane kalıp enjeksiyon atölyesi bulunmaktadır. Atölyelerin

büyük kısmı sadece taşeron olarak çalışmaktadır. Atölyeler arasında işbirliği kültürü olduğuna

dair işaretler bulunmaktadır. Bir atölye belirli bir sürede üretmesi gereken bir sipariş

aldığında, eğer kendi üretim kapasitesi bu siparişin tamamını karşılayacak düzeyde değilse,

komşu atölyelerden birisinin boş kapasitesini kullanmaktadır. Ancak, bu işbirliği yapısal

değildir, örneğin, bölgenin üretim kapasitesini toplu olarak pazarlayarak, sipariş toplama

yönünde bir işbirliği bulunmamaktadır. Nitelikli eleman çok ciddi bir sıkıntı olmasına ve

bölgede bir meslek lisesi bulunmasına rağmen, firmalar ile bu meslek lisesi arasında nitelikli

eleman ihtiyacını karşılayacak bir işbirliği tesis edilmemiştir.

-Gelişen: Bir bölgede, 5 iplik, 15 kumaş ve 25 konfeksiyon atölyesi bulunmaktadır. Bu

üreticilerin yaklaşık %80’inin üye olduğu bir tekstil ve konfeksiyon üreticileri derneği

7

kurulmuştur. Bölgedeki üniversitede ise hem tekstil mühendisliği hem de meslek yüksek

okulu eğitim vermektedir. Dernek, özellikle konfeksiyon atölyelerinin üretim kapasitesini

güçlendirmek için bir hibe projesi hazırlanmasını temin etmiş ve bu proje hibeye almaya hak

kazandıktan sonra bölgedeki üniversitenin meslek yüksek okulundaki eğitim laboratuarlarının

makine ve teçhizatı yenilenmiş ve öğrencilerin sanayide kullanılan makine ve teçhizat ile

eğitim almaları temin edilmiştir.

-Olgunlaşmış: Gelişen küme için verilmiş örnekten devamla; üreticiler tarafından

kurulmuş derneğe, eğitim ve araştırma kurumlarından üyeler katılmıştır. Dernek, üniversite ve

oda ile işbirliği içerisinde kümenin geleceği ile ilgili bir arama toplantısı yapmış, toplantı

sonucunda da kümenin daha rekabetçi olabilmesi için bir yol haritası hazırlanmıştır. Küme

geleceğini teknik tekstil uygulamalarında görmektedir. Bu çalışmanın çıktıları çerçevesinde

dernek genel sekretaryası güçlendirilmiş, küme yol haritasının uygulanmasına yönelik

projeler üretilmiştir. Bu projelerden birisi kapsamında üniversitedeki tekstil mühendisliği

bölümünde uygulamalı ar-ge birimi oluşturulmuştur. Ar-ge biriminde çalışan doktora

öğrencilerinin masrafları dernek tarafından karşılanmaktadır.

Porter’ın Elmas Modeli: Amerikalı ünlü ekonomist Michael Porter, bir kümenin

rekabet avantajına sahip olup olmadığını belirlemek için dört değişkenden oluşan bir elmas

analojisi oluşturmuştur. Eğer bir küme, bu dört değişken tarafından sağlanır ve elmas

oluşturulursa küme küresel alanda rekabet edebilir hale gelmiş demektir. Ayrıca bu yolla bir

kümenin rekabet avantajına sahip olup olmadığının ortaya çıkarılması da kümeleşme

çalışmalarına destek verilip, verilmeyeceğinin belirlenmesi için önemlidir. Zira rekabet

potansiyeli yüksek sektörlere yatırım yapmak önemlidir. Ayrıca bu dört değişkeni

incelemeden önce belirtilmelidir ki Porter klasik iktisatçılardan farklı olarak rekabet

avantajını sadece nüfus, doğal kaynaklar ve ülke toprağından oluşan faktör havuzları ile

8

sınırlamaz. Porter’a göre uluslar; kalifiye iş gücü, ileri teknoloji ve bilgi birikimi ile de kendi

faktör havuzlarını oluşturabilirler.

Porter’ın elmas modelini oluşturan dört element şunlardır:

-Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı

-Girdi Koşulları

-Talep Koşulları

-İlgili ve Destekleyici Endüstriler

1- Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı: Elmasın bu elementi, küme içinde yer alan

firmaların kümelenme organizasyonunu yöneten koşulları ve aynı küme içinde yer alan

firmalar arasındaki rekabetin niteliğini kapsar. Eğer kümelenen firmalar sürekli devam eden

yatırım ve gelişim yolunu seçerlerse, bu firmalar rekabetçi durumlarını sürdürürler. Buna ek

olarak, eğer firmalar aynı iş kümesindeki diğer firmalar ile rekabet ederse, her biri kendisini

bir diğerinden farklı kılabilmek için yenilikçi olmaya motive olacaktır. Bu nedenle hem

strateji, hem de rekabet uluslararası alanda rekabetçi hale gelebilmek için önemlidir. Sektörde

düşük rekabet normal şartlarda o sektörü çekici kılar. Bu açıdan bakıldığında firmalar düşük

rekabeti tercih ederler fakat bölgesel rekabet firmaları yeniliğe ve gelişmeye zorlar. Sonuç

olarak yüksek bölgesel rekabet, küresel rekabet edebilme gücünü doğurur. Bölgesel rekabet,

firmaların temel avantajlardan öteye gitmeye zorlar.

2-Girdi Koşulları: Girdi koşulları nitelikli iş gücü, teknolojik birikim, sektör için gerekli

alt yapı ve eğitim kurumları gibi küme içindeki tüm firmaların yararlanabileceği üretim

faktörlerini (vasıtalarını) kapsar. Porter’a göre verimi arttırabilmek için, etkinlik, kalite ve

uzmanlaşma gibi kriterler baz alınarak üretim faktörleri geliştirilmelidir. Bu tür uzmanlaşma

çalışmaları üretimi olumlu yönde etkiler. Eğer uzmanlaşmış faktör koşulları sadece bir

9

bölgede bulunuyorsa, o zaman büyük ihtimalle bu koşullar başka hiçbir bölgede

sağlanamayacak anlamına gelir. Bu yüzden bu küme içindeki firmaların sağladığı ürün

ve/veya hizmetlere olan talep artacaktır. Zira başka herhangi bir yerden temin söz konusu

değildir.

3-Talep Koşulları: Bir ürüne iç pazardaki talep, dışarıdaki pazarlardaki talepten daha

yüksek olduğu zamanlarda, yerel müşteriler iş kümesinde yer alan firmalara, kendilerini

geliştirme ve yenileştirme gibi konu konularda baskı yaparlar. Küme içindeki firmalar,

müşterileri ile onların taleplerini karşılayabilmek için işbirliği yapmak zorundadırlar. Buna ek

olarak, yerel müşterilerin taleplerine cevap verebilmek için çalışmak ve bu yönde gelişmek,

küme içindeki firmaların küresel pazarda daha başarılı şekilde rekabet edebilmelerine yardım

eder. Zira güçlü ve değişimleri takip eden iç Pazar, bölgesel firmaları küresel değişimleri

takibe zorlar.

4- İlgili ve Destekleyici Endüstriler: Porter’ın elmasının bu son elementi, bölgede yer

alan yetkin destekçi endüstrileri işaret eder. Bu destekleyici endüstriler kümedeki firmaların

yararlanabileceği gerekli tedarikçileri içinde bulunduran bir ağ oluşturur. Firmalar ve onların

bahsi geçen destekleyicileri arasında oluşacak işbirliği ise yenilikçiliği tetikler. Çünkü bu

firmalar arasında yeni süreçler ve ürünler hakkında bilgi alışverişini sağlayabilmek, büyümek

ve gelişmek adına büyük öneme sahiptir.

Dünya Genelinde Başarılı Kümelenme Örnekleri:

Bu bölümde dünya genelinde başarılı sonuçlara ulaşmış dört kümelenme örneği

incelenecek. Bunlar Silikon Vadisi, Güney Kore’nin Seul kentinde bulunan Dijital Medya

Şehri, Londra Bankacılık Sektörü ve Hollywood örnekleridir.

10

Silikon Vadisi: 1990’ların sonlarına doğru, bazı başarılı bilgisayar teknolojisi üzerine

çalışan şirketler Kaliforniya’nın Silikon Vadisi adı verilen bölgesinde ortaya çıkmaya başladı.

Bu durum, bu sektörde yeni şirketler kurmak isteyen yatırımcıların da Silikon Vadisi’ne

kaymasına yol açtı. Bu sektöre yeni başlayacak firmaların sayısı Silikon Vadisi’nde artmaya

başlayınca bunu fırsat bilen finans kuruluşları da Silikon Vadisi’nde kendilerine ofisler

açmaya başladılar veya var olan ofislerini büyüttüler. Böylece sektöre yeni başlayacak daha

çok girişimci Silikon Vadisi’nde yerini almış oldu. Bir başka deyişle, hem kredi sağlayıcılar

hem de kredi alıcılar Silikon Vadisi’nin etrafında kümelenmiş oldu.

Sermaye pazarındaki bu kümelenme çok geçmeden iş gücü pazarına da yansıdı. Yeni

firmaların sayısı arttıkça, Silikon Vadisi’nde daha büyük iş olanakları bulabileceklerini

düşünen yazılımcılar, programcılar, mühendisler ilgilerini bu bölgeye doğru çevirdiler. Bu ilgi

sayesinde nitelikli iş gücü, iş bulmak için Silikon Vadisi’ni tercih etmeye başladı. Zira onlar

Silikon Vadisi’nin nitelikli işgücüne ihtiyacı olduğunu biliyorlardı. Böylece ileri teknoloji

konusunda gerekli eğitime sahip olan iş gücü de kümelenmedeki yerini aldı. Bugün bu

kümelenme Silikon Vadisi’ni, alanında küresel piyasalarda da rekabet edebilecek çok güçlü

şirketleri içinde bulunduran bir bölge haline getirdi.

Dijital Medya Şehri: 1990’ların sonlarında Seul şehrinde kurulan Digital Media City

(DMC) Seul’un hızla büyüyen multi-medya, bilgi teknolojisi ve eğlence endüstrilerinde

faaliyet gösteren firmalara büyümeleri konularında yardımda bulundu. Zira bu endüstrilerin

ve firmaların varlıklarını sürdürmek için bilgi, iletişim ve medya teknolojisi büyük önem

taşıyordu. DMC küresel iş dünyasında Seul’un önemli bir ticari gücü olarak büyüdü. Kendi

bünyesinde yer alan dijital medya ile alakalı ileri teknoloji alanında faaliyet gösteren firmalar

ortaklıklar oluşturmaya başladılar. Bu da bölgedeki insani ve sosyal sermayeyi arttırdı.

Böylece DMC Seul şehrinde bulunan sektörle ilgili (küçük ölçekli internet, oyun ve

telekomünikasyon bazlı) 10000 firmanın yenilenme çalışmasına destek oldu. Bunların

11

yanında hükümetten gelen bazı vergi teşvikleri DMC’ye olan ilgiyi arttırdı ve daha çok firma

ve yatırımcı ilgisini bu bölgeye çevirdi. Bu nedenlerle DMC birçok firmayı, yatırımcıyı ve

nitelikli iş gücünü bünyesinde barındıran bir küme haline geldi. Sonuç olarak DMC, dünyada

ileri teknoloji ve dijital medya alanındaki ana merkezlerden biri haline geldi.

Londra Bankacılık Sektörü: New York şehri gibi Londra da birçok bankanın ve

sigorta şirketinin ana merkezini bünyesinde barındırdığı için dünya finans merkezlerinden

birisi olarak kabul ediliyor. London Stock Exchange, Lloyd’s of London ve Bank of England

gibi büyük kuruluşların tümü Londra’da konuşlanmışlardır. 500’den fazla bankanın ofisi şehir

içinde yer almaktadır. Bu da finans dünyasının merkezi haline gelmesini sağlamaktadır. Bu

durum finansal alanda daha çok şirketin Londra’da ofisler açmasına sebep olmak da ve küme

daha da büyümektedir.

Bugün kendisi o kadar büyük bir hale gelmiştir ki dünya döviz piyasasının lideri haline

gelmiştir. Bu nedenden dolayı İngiltere para birimi olan Sterlin dünyanın dördünce en çok

kullanılan dövizi haline gelmiştir. Londra’daki finans piyasasının bu büyüklüğü ve getirdiği

avantajları kaybetmemek için İngiltere’nin Euro Bölgesi’ne girmeyi reddettiği

söylenmektedir.

Hollywood: Hollywood Amerika’nın Kaliforniya eyaletinde bulunan Los Angeles

şehrinin bir bölgesidir. Daha önce tek bir büyük şirketin kontrolü altında bulunan Hollywood,

bu şirketin iflasından sonra küçük film yapımcılarına ev sahipliği yapmaya başlamıştır.

50’lerden sonra altın çağını yaşayan Hollywood bugün birçok sinema stüdyosunun, film

yapımcısının ve aktörün içinde bulunduğu dünyanın sinema sektöründe gösterilebilecek en

büyük kümesi haline geldi. Sadece film stüdyoları ve aktörler değil; kostümcüler, senaristler

ve diğer sinema ile ilgili yan dalları oluşturan firmalarda Hollywood çatısı altında bulunuyor.

12

Birbirleri içerisinde rekabet halinde olan film şirketleri bu rekabetleri ile kaliteyi arttırıp

küresel markette rakipsiz hale geldiler.

Kümelenme Türkiye’de Nasıl Uygulanabilir?

Türkiye’de hali hazırda Uluslararası Rekabetçiliği geliştirmek adına kümelenme

çalışmaları yapılmaktadır. Ekonomi Bakanlığı ihracatı arttırmak amacı ile kümelenme

organizasyonlarına destek vermektedir. Bu amaçlar doğrultusunda firmaların, Ekonomi

Bakanlığı’nın ve işbirliği kuruluşlarının (ihracatçı birlikleri, ticaret ve sanayi odaları,

organize sanayi bölgeleri vb.) beraber hareket ettiği bir sistem oluşturmuştur. Bu bağlamda,

ihtiyaç analizi, istihdam, eğitim ve danışmanlık programları, yurt dışı pazarlama ve alım

heyeti ve son olarak bireysel danışmanlık alt başlıklarından oluşan firmalara kümelenme

yolunda verilecek destek kapsamı ve süreci belirlenmiştir.

İhtiyaç analizi şu adımları kapsamaktadır: Eğitim ve danışmanlık ihtiyacının analizi, iş

planı ve ihracat stratejilerinin hazırlanması, izlenmesi ve ihracat potansiyelinin belirlenmesi.

Eğitim ve danışmanlık programları ise dış ticaret, satış-pazarlama-insan kaynakları, süreç

iyileştirme ve yönetimi, stratejik yönetim, bilgi ve iletişim teknolojileri, kalite ve verimlilik,

sektöre özgün konular ve bakanlıkça uygun görülen diğer hususları içeren konuları kapsar.

Yurt dışı pazarlama; ortak pazar araştırmaları, pazar ziyaretleri, ticaret heyetleri, yurtdışı fuar

ziyaretleri, eşleştirme faaliyetleri ve küme tanıtım faaliyetlerini içerir. Bu sıralanan çalışmalar

için proje başına belli ödenekler ve teşvikler devlet tarafından sağlanmaktadır.

Fakat tüm bu çalışmaların yanında belirtilmelidir ki bazı kültürel ve anlayış

farklılıklarından dolayı yurtdışındaki bir sistemi olduğu gibi Türkiye’ye getirip uygulamaya

sokmak doğru bir davranış değildir. Zira beklenen sonuç bu yolla elde edilemeyebilir.

Örneğin, Almanya’da yaşayan insanlar belirlenen kurallara uyma ve disiplin konusunda

Türkiye’deki insanlara göre daha başarılıdır. Hatta bazı durumlarda kuralların tam tersine

13

hareket edildiği bile gözlemlenebilir. Ayrıca Türkiye’de insanlar grup/takım halinde hareket

etmekten de hoşlanmazlar ve bu tür çalışmalara karşı çekince ile yaklaşırlar. Toplum içinde

bir güven eksikliği söz konusudur. Bu yüzden kümelenme gibi bir çalışma için sosyologlar ve

antropologlarla Türkiye’ye uygun iyileştirmeler saptanıp, bu yönde gerekli çalışmalar yapıp

sonra işe başlamak en doğrusudur. Örneğin Türkiye’de firmalar bireysel hareket etmeyi tercih

eder ve bu yüzden kümelenmeye sıcak bakmayabilirler, bu doğrudur. Fakat aynı zamanda

Türk insanı başarılı olanı takip etmeyi de sever. Bu yüzden kümelenme çalışması için önce o

bölgede bulunan sektörün ileri gelenleri ikna edilmeli ve geri kalan firmalar için yapılacak

reklam çalışması bu firmalar üzerinden uygulanmalıdır.

İkna süreci Türkiye’de karşılaşılacak en büyük sorundur. Zira ülke insanının kısa

vadede somut kazançları hedefleyen bir yapısı var. Kümelenme çalışması ise uzun emek ve

büyük bir katılım isteyen türde bir yol. Uzun vadede kazancın daha büyük olacağı bir şekilde

anlatılmalı, gerekiyorsa da kısa vadede devlet hibe ve teşvikleri ile firmaların beklentileri

karşılanmalıdır.

Türkiye’de KOBİ’lere Yönelik Kümelenme Stratejisi ve Aşamaları

Bu bölümde Türkiye’nin KOBİ’lere yönelik kümelenme projesinin stratejisi ve

aşamaları incelenecektir. KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi’nin küme çalışmaları ve

kümelenme faaliyetleri konusunun daha önce denenmemiş olarak kabul edilebilecek yenilikçi

yanı, belli kriterler ışığında saptanacak pilot illerde “Küme Geliştirme Merkezi” oluşturma

çalışmaları yapmaktır. Küme geliştirme çalışmalarının kurumsal bir çizgi içerisinde devam

ettirilmesinin sağlanması amacıyla pilot illerin (Malatya, Samsun, Kahramanmaraş, Sivas,

Gaziantep, Yozgat, Trabzon, Kayseri, Erzurum, Kars, Mardin, Çorum) her birinde

Kümelenme Bilgi Merkezleri faaliyete geçirilmiştir. Bu sayede, bilgi ve beceri düzeyi

artırılmış, bünyesinde bulundurduğu tecrübeyi paylaşarak çoğaltan ve hem proje illerinde hem

14

de ilgili bölgelerde birçok sanayi ve ticaret kümelenmesinin liderliğini üstlenecek yeni ve

dinamik bir yapının ortaya konması amaçlanmıştır. Bahsi geçen merkezler, katı ve statik bir

düzene sahip değil; aksine yaratıcı iş gücünün gelişmesini amaçlayan, kendisini devamlı

geliştiren, enternasyonal kümelerle yakın bir şekilde çalışacak birimler olarak tasarlandı.

Yapılan analizler, incelemeler ve değerlendirmeler ışığı altında tüm iller için ön plana

çıkan sektörler belirlenecek ve bu sektörlerde pilot küme geliştirme çalışmaları hayata

geçirilecektir. Bu noktada kümelenme çalışmalarına destek verecek tedarik zinciri ve değer

zinciri çalışmalarıyla kümelerde bulunan şirket ve firmaların mal ve hizmetlerinde farklılık

yaratabilmeleri, dikey ve yatay bütünleşmede bulunabilmeleri için de kapasitelerinin

arttırılmasına yönelik eğitim çalışmaları sağlanacaktır.

Türkiye’nin diğer kentlerinde gerçekleştirilecek kümelenme çalışmalarında kullanılması

için “Küme Geliştirme Araçları” hazırlanacaktır. Küme Geliştirme Araçlarının hem mevcut

çalışmada hem de gelecekte yapılması planlanan projelerde bir referans ve kolaylaştırıcı yol

olarak kullanılabilmesi sağlanacaktır.

Geçmiş yıllarda düzenlenen çalışmaların ışığında, kümelerin, bölge içi ve bölgeler arası

işbirliği ve bilgi ağlarının arttırılması ve geliştirilebilmesi için önemli elementler olması

beklenmektedir. İlk olarak, bölgesel oyuncuların rolleri, sorumlulukları ve konumları ile

detaylı bir ihtiyaç değerlendirmesi düzenlenecektir. Bu değerlendirme sayesinde, küme

analizi, kümeyi hareketlendirme, küme yönetimi, küme destekleri, izleme ve değerlendirme

için araçlar geliştirilecek ve bahsi geçen araçlar bölgesel oyuncuların belirli kabiliyet ve

kapasiteler ile donatılmalarının yanında kümelenme ile alakalı politika ve programlarla ilgili

güncel bilgileri de sunmaya yönelik olacaktır.

KOBİ’lerin, kümelerin ve ilgili destek kurum ve kuruluşlarının ihtiyaç duyacağı

bilgileri toplama, bunları ihtiyaçlara uygun olarak kolay kullanılabilir biçimde ayırma, sunma

15

ve devamlı güncellemeye yönelik olarak “Bilgi Yönetim Sistemi” (KMS-Knowledge

Management System) oluşturulacaktır.

Bununla beraber, kurulacak olan Ulusal Kıyaslama Sistemi ile Türkiye’deki kümelerin

performansını takip etme, bölgesel kümelerin rekabetçilik durumuna hız kazandırma ve

kümelerin enternasyonal kümeler ile kıyaslanabilmesi hedeflenmektedir. Bu sistemin

Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOSGEB, TUBİTAK vb.

kuruluşların geliştirdiği veya geliştirmeyi düşündüğü destek programlarının akışını

kolaylaştıracağı tahmin edilmektedir.

Bunlara ek olarak, kümelenme projesi içerisinde, küme çalışmaları ve kümelenme

aktivitelerine şu katkıların yapılması da beklenmektedir:

-Küme gruplarının gelişmesi ve büyüyebilmesi için nitelikli uzmanların yönetiminde

önceliğe sahip kümelerin liderlerine destek verilecektir,

-Uluslararası Kısa Dönem Uzmanlar, bölgesel performans düzeyinin uluslararası

standart performansla karşılaştırmasını yapacaklardır,

-Yerel danışma komitesi, il belediyeleri ve eğitim kurumlarının stratejileri birbirleri ile

örtüşür hale getirilebilecektir.

-Dikkatli yönetimle, kilit öneme sahip uzmanlar proje boyunca ve sonrasında birlikte

çalışabilecek bir “Doğu Akdeniz Kümelenme Bilgi Merkezleri” ve “Karadeniz Kümelenme

Bilgi Merkezleri” ortaklığı kurmayı planlamaktadırlar. Böylece Bilgi Merkezleri açısından

daha büyük ve zengin bir havuz oluşturulması hedeflenmektedir.

-Uluslararasılaşmaya ve rekabet gücünde genel ilerlemelere önemli destek verilebilecek

alt-sektörlerde kilit gruplarla çalışarak katma değer sağlanabilecektir.

16

-Kent düzeyinde belirli paydaşlarla yapılacak olan çalışmalar aracılığıyla projenin

performansı yerel boyutta ölçülebilecektir,

Türkiye’den Kümelenme Örnekleri

Türkiye’de 2000’li yıllarla beraber kümelenme çalışmaları hızlanmıştır. Kalkınma

Bakanlığı işbirliğiyle yapılan anketler sonucunda Türkiye’de çoğunluğu fikir aşamasında olan

356 küme/potansiyel küme tespit edilmiştir. Bunlardan 35 tanesi Fikir aşamasının ötesine

geçmeyi başarmış olgunlaşmış kümelerdir. Bugün Ankara Makine Kümesi, Ankara Yazılım

Kümesi, Denizli Uşak Ev Tekstili Kümesi, Eskişehir–Bilecik-Kütahya Seramik Kümesi,

İzmir Organik Gıda Kümesi, Konya Otomotiv Parça ve Aksamları Kümesi, Manisa Elektrik

Elektronik Kümesi, Marmara Otomotiv Kümesi, Mersin İşlenmiş Gıda Kümesi ve Muğla

Yatçılık Kümesi gibi birçok başarılı iş kümesi varlığını sürdürmektedir. Bu bölümde

Türkiye’deki dördü başarılı dördü de başarısız olmak üzere toplam sekiz farklı kümelenme

çalışması incelenecek ve neden başarılı veya başarısız oldukları hakkında kısaca bilgi

verilecektir. Bahsi geçen sekiz kümelenme çalışmaları: İzmir Organik Gıda, Sultanahmet

Bölgesi Turizm, Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim, İnegöl Mobilya, Marmara Otomotiv,

Şanlıurfa Organik Tarıma Dayalı Sanayi, Mardin Gıda Ürünleri Sanayi ve İzmir Lojistik

Kümelenme Çalışmalarıdır. Bu incelemelerin sonunda İzmir Teknokent Projesi hakkında da

kısaca bilgi verilecektir.

1) İzmir Organik Gıda Kümelenme Çalışması

İzmir Organik Gıda Kümesi, Türkiye’nin başarılı olmuş kümelenme projelerinden

birisidir. 2008 Haziran ayında çalışmalarına başlanan projede önce grup toplantılarıyla küme

vizyonu, misyonu ve stratejisi belirlenmiş, sonra küme yol haritası oluşturulmuş, 2009’da

faaliyet planı netleştirildikten sonra aynı yılın Temmuz ayında proje kamuya sunulmuştur.

17

Temel faaliyetlerini koordinasyon birimi faaliyetleri (kümenin kurulması, Pazar

araştırmaları, tüketici davranışları araştırmaları, küme üyelerine yönelik eğitim programları,

üyelere yönelik danışmanlık vb.), üretim ve tedarik zinciri faaliyetleri (ürünlerin test

edilebilmesi için bir laboratuarın oluşturulması, girişimci destekleme programının

oluşturulması), dağıtım kanalı faaliyetleri (ürünlerin depolanabileceği, perakende ve toptan

satışının yapılabileceği altyapının oluşturulması, sadece ilgili ürünlerin satılabileceği

mağazaların oluşturulması, eşleştirme programları düzenlenmesi) ve pazarlama iletişim

faaliyetlerinin (bölgesel marka yaratılması, ulusal ve uluslararası fuarlara katılım, ortak

tanıtım faaliyetleri vb.) oluşturduğu kümelenme projesinin amacı mikro anlamda; organik

gıda sektörünün üretimden imalata, sertifikasyondan ihracata, perakende satışından nihai

tüketiciye kadar tüm tarafları kapsayacak bir çalışma ile sektörün ulusal ve uluslararası

rekabet gücünü ve yenilikçilik kapasitesini arttırmak, mikro bazlı oluşturulacak modelin orta

ve uzun vadede tüm Türkiye’de uygulanabilmesini sağlamak, makro anlamda ise; Türkiye

kümelenme politikasının oluşturulmasına katkıda bulunmaktır.

Şu ana kadar yapılmış olan; AB’nin ileri gelen tarım ülkelerinin organik tarım

temsilcileri ile İzmir’de gerçekleştirilen toplantılar, birçok farklı ülkeden çok sayıda firma ve

ziyaretçinin katıldığı organik gıda ürünlerinin sergilendiği Ekoloji İzmir etkinliği, Ekopazar

İzmir’in kurulması, Yarımada’da yapılan Organik Tarım Projesi, Buca Karaağaç Organik

Köyü’nün oluşturulması ve Organik Ürünler İçin Uluslararası Rekabetin Geliştirilmesi

Projesi’nin hazırlanması gibi etkinlikler bu kümelenme çalışmasının başarısını arttıran

faktörleri oluşturmuştur.

2) Sultanahmet Bölgesi Turizm Sektörü Kümelenme Çalışması

İstanbul, bünyesinde birçok farklı kültürün miraslarını barındıran ve Osmanlı ile Bizans

gibi önemli imparatorluklara başkent olmuş dünyanın nadir şehirlerden biridir. Bu

18

nedenlerden dolayı önemli bir kültür başkenti olan İstanbul Türkiye’nin Antalya’dan sonraki

en popüler turizm alanıdır. Osmanlı ve Bizans dönemlerinden birçok önemli tarihi eser ve

yerleşim bölgesini içerisinde bulunduran Eminönü, Eski İstanbul olarak anılmakta ve bu

yüzden turistlerin yoğun ilgisini üzerine çekmektedir. Bu turistik değerler ışığında

Sultanahmet turizm kümelenme geliştirme projesi 2000 senesinde hayata geçmiş ve 2005

yılına kadar devam etmiştir. Çalışma rekabetçilik analizi, kümelenme analizi ve kümelenme

geliştirme aşamaları olmak üzere üç ana kısmın tamamlanması ile son bulmuştur. Kümelenme

geliştirme çalışmaları bölgesel kuruluşlar tarafından kurulan sistemle sürdürülmektedir.

Sultanahmet turizm sektörünün rekabetçilik seviyesinin analizi için üstte detaylıca

incelenen Porter’ın Elmas Modeli kullanılmıştır. Modeldeki elmasın köşelerini oluşturan dört

element (firma stratejisi ve rekabet yapısı, girdi koşulları, talep koşulları, ilgili ve destekleyici

endüstriler) ile Sultanahmet turizm kümelenmesinin ilk olarak rekabetçilik düzeyi analiz

edilmiştir. Kümelenme analizi için çeşitli anketler uygulanmıştır. Kümelenme analizi sonucu,

merkez oyuncular, çevre oyuncular gibi küme aktörleri belirlenmiş, aynı zamanda kümelenme

geliştirmeye öncülük edecek oyunculara da ulaşılmıştır.

Anketler sonucunda öncülük yapabilecek yetilere sahip kümelenme aktörlerinden bir

“Yerel Komite” oluşturulmuştur. İlk komite toplantısı 2000 yılında 4 temsilcinin katılımı ile

gerçekleştirilmiştir. Komitenin kararlarını görüşüp uygulamak için daha sık bir araya gelme

imkânına sahip olan alt komiteler de kurulmuştur. Kümelenme içerisinde yer alan aktörler

arasındaki işbirliğini geliştirmek ve nitelikli işgücü sayısını arttırmak amacıyla yürütülen

projelerin yanı sıra Sultanahmet’teki tarihi alanların bakım ve onarımı, cadde ve yön

işaretlerinin yenilenmesi ve kamusal alanların iyileştirilmesi gibi kümelenmenin fiziki

durumunun geliştirilmesi konusunda da birçok gerekli proje, Yerel Komite tarafından

yürürlüğe konulmuştur.

19

Sultanahmet turizmcileri, 1999 senesinin getirmiş olduğu negatif havayı, Kümelenme

Geliştirme Projesi ile ortaya çıkmış “birlikte rekabet” anlayışı ile dağıtmayı başarmış ve

günümüzde Türkiye’nin en başarılı turizm kümelenmelerinden biri haline gelmiştir. Ayrıca

diğer turizm alanlarında da kümelenme çalışmalarının başlanmasına öncü olmuştur.

3) Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması

Adıyaman kümelenme projesi ile Adıyaman merkez olmak üzere bazı çevre illeri de

içerisine alan bir bölgede, tekstil ve hazır giyim sektörünün rekabet edebilme gücünün ve

dolayısıyla ihracatının arttırılması ve bu yolla, bölgesel refahın yükseltilmesine katkıda

bulunmak amaçlanmıştır. Proje genel olarak Adıyaman ilinde yürütülmüştür. İl Valiliği,

belediyesi, ticaret ve sanayi odası, sektördeki işadamları ve Adıyaman Üniversitesi Tekstil ve

Hazır Giyim Yüksek Okulu kümelenme projesinin katılımcıları arasında yer almaktadır.

Proje kapsamında, öncelikle sektörün güncel durumu belirlenerek küme haritası

oluşturulmuş ve gerekli olan eksik aktörler tespit edilmiştir. Bu nedenle 100’ü aşkın firma ile

anketler yapılmıştır. Sonrasında Adıyaman Küme Geliştirme Komitesi kurulmuş ve bu komite

yoluyla sektörü kalkındırmak için projeler üretilmiş ve projelerden sorumlu olacak paydaşlar

belirlenmiştir.

Adıyaman’da yürürlükte bulunan bu kümelenme çalışmasının en önemli avantajı yerel

yönetimin, eğitim biriminin (üniversitenin) ve firmaların sürece desteğinin ve katılımın

sağlanmış olmasıdır. Sürecin en zorlu noktalarından olan işbirliği çalışmalarının proje

kapsamında herhangi bir mali destek almaması da bu durumun göstergelerinden biridir. GAP

bölgesi çıkışlı bir projenin daha sonra yerel oluşumlarla desteklenmesi ve bunların vasıtası ile

devam ettirilmesi de sahiplenmenin açık bir göstergesi ve devamlılık adına önemli bir işaret

olarak kabul edilebilir. Bu projenin başarılı olmasının bir diğer nedeni ise İstanbul’daki

benzer sektör ve kümeler ile işbirliği yapması ve karşılıklı bilgi alışverişinde bulunmasıdır.

20

4) İnegöl Mobilya Sektörü Kümelenme Çalışmaları

İnegöl Mobilya Sanayicileri Derneği (İMOS) 2010 yılında, İnegöl’de varlığını sürdüren

mobilya sanayicilerinin işbirliği içerisinde hareket etmenin faydalarından yararlanmaları

amacı ile kurulmuştur. Günümüze kadar yaptığı üretim ve çalışmalarla kendi ihtiyaçlarını

karşılamakla yetinen İnegöl mobilya üreticileri, bundan sonraki faaliyetlerinde İMOS’un

önderliğinde kümeleşmeye giderek hareket etmektedirler.

Kümelenme çalışmaları ile aralarında 25 bin metrekarelik fuar alanı oluşturmak da

bulunan birçok projeyi hayata geçiren sanayiciler, İMOS’un da katkıları ile dünyanın en

önemli akredite mobilya test laboratuarı olan TÜV Rheinland Mobilya Test Laboratuarı’nın

İnegöl’e kazandırılmasını sağlamıştır. Bunların yanında sadece toplu mobilya ürünlerinin

sunulacağı bir AVM’nin de inşaatı hala devam etmektedir. Bittiğinde ülkenin en büyük

kapalı mobilya alışveriş merkezi olacak olan AVM toplam 135 bin metrekarelik bir kapalı

alana sahip olacaktır. Böylece mobilyasını üreten ve üretilen mobilyanın kalitesini TÜV

vasıtası ile garantileyebilen üreticiler artık ürünlerini dünya standartlarında bir mobilya

alışveriş merkezinde satışa sunabileceklerdir.

Tamamı mobilya üreticisi veya tedarikçilerden oluşan dernek çatısı altında, işbirliği

içinde hareket eden 91 üye bulundurmaktadır. Yıllık 245 milyon dolarlık mobilya ihracatı

yapan İnegöl’de, derneğin üyelerinin toplam ihracata oranı %65’i bulmaktadır. 2013 yılında

İMOS, Avrupa Küme Analizleri Sekretaryası tarafından Türkiye’de sadece 20 iş kümesine

verilen bronz kalite etiketini elde ederek başarısını taçlandırmıştır.

5) Marmara Otomotiv Kümelenme Çalışması

Türkiye’deki Otomotiv sektörü yerleşim olarak Doğu Marmara Bölgesinde

yoğunlaşmıştır. Analizlere göre Türkiye’deki Doğu Marmara Otomotiv Kümesi 45 000

civarında kişiyi istihdam etmektedir ve küme genel olarak bazı merkez firmalar etrafında

21

organize olmuştur. Doğu Marmara Otomotiv Kümesi, değerlendirmelere göre Avrupa’nın 3

yıldıza sahip 13 büyük kümesinden biridir. Fakat bu değerlendirme sadece istihdam kriteri

baz alınarak oluşturulmuştur. Bu yüzden kümeler için önemli olan bilim ve teknolojik

göstergeler, patent, katma değer ve verimlilik gibi bazı konular dışarıda bırakılmıştır. Bu da

Marmara Otomotiv Kümesini, potansiyelini bütünüyle kullanabilen bir kümeden çok henüz

kümelenmenin ilk aşamasında kalmış bir yığın tanımının içerisine sokmaktadır.

Bu duruma bir son vermek ve Bursa ve çevresinde otomotiv sektöründe faaliyet

gösteren firmaların yenileşim ve teknoloji tabanlı bir kümeleşmeye gidebilmeleri için

Otomobil Kümeleri için Kapasite Oluşturma Projesi (OKÜMKAP) hayata geçirilerek 2008

yılında çalışmalara başlanmıştır. Yapılan analizler sonucunda Doğu Marmara Otomotiv

Kümesinin bilgi/teknoloji tabanlı bir kümeye doğru evrilmesini hızlandıracak, Bursa ve

çevresine odaklanan bir projenin hazırlanmasına karar verilmiştir. Her ne kadar ilgili kamu

kuruluşlarının, özel sektörün ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan bir

yönlendirme kurulu ortaya çıkarılsa da yol haritası belirleme aşamasında süreç hazırlık

aşamasında kalmıştır.

Firmaların kendi aralarında ve üniversiteler ile işbirliği yaparak Ar-Ge’ye dayalı

yenileşimci projeler geliştirmeleri, her ülkede kamunun pozitif müdahalesi başta olmak üzere

oldukça yoğun çaba gerektirmektedir. Uzun bir süreçte gerçekleşebilen bilgi tabanlı

kümeleşme olgusunun hızlandırılması da; hem çalışmaların doğru yönlendirilmesine, hem

ilgili tarafların (sanayi, üniversite, kamu) katılım kararlılığına ve birbirlerin duydukları

güvene, hem de hazırlık araçlarının doğru kullanılmasına bağlıdır. Bu projede, belirtilen söz

konusu noktalarda zayıflıklar gözlenmiştir. Üstte belirtilen sürecin yol haritası belirleme

aşamasında sekteye uğramasının sebebi de budur.

22

6) Şanlıurfa Organik Tarıma Dayalı Sanayi Kümelenme Çalışması

Şanlıurfa’daki bu çalışmanın amacı, ilin bünyesinde bulundurduğu organik toprakların

ve bu topraklara dayalı ürün elde etme potansiyelinin, kümelenme yöntemi kullanılarak

rekabet avantajına çevrilmesidir. Proje kapsamında tedarik ağında yer alan 60 kuruluş ile

çeşitli mülakatlar yapılmıştır. Sektörde küme analiz çalışmaları ve sektör içerisinde bulunan

üreticilere yönelik bilinçlendirme ve farkındalık oluşturmaya yönelik faaliyetler

yürütülmüştür. İlgili kamu kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve özel sektör katılımcıları

tarafından “Organik Tarımı Geliştirme Yerel Komitesi” kurulmuştur.

Şu an gelinen aşama baz alındığında, kümelenme girişiminin yörede başlatılmış olduğu

fakat kısıtlı bir yol alınabildiği gözlenmiştir. Zira kurulan dernek gerektiği kadar verimli ve

etkili olamamış ve bölgesel aktörler arasında işbirliği ve karşılıklı güven, hedeflenen seviyeye

çıkarılamamıştır. Ayrıca projenin yeterli mali kaynaklarla desteklenmemesi de çalışmanın

etkinliğini minimum seviyeye indirmiştir.

7) Mardin Gıda Ürünleri Sanayi Kümelenme Çalışması

Bu projenin amacı, ilgili bölgede gıda ve gıda ile bağlantısı bulunan diğer sektörlerin

etkinliğinin arttırılmasına yardımcı olmaktır. Sektörel ithalat ve ihracat durumları ile tehdit ve

fırsat unsuru taşıyan konular incelenmiştir. Bu çalışmalar sonucunda orta ve uzun vadeli

hedefler ve küme yol haritası oluşturulmuştur. Çalışmada belirlenen temel sorun alanları,

yerel aktörler arası işbirliğinin geliştirilememiş olması ve aktörler arası güven düzeyinin

düşüklüğüdür. Bunun yanında Şanlıurfa’da olduğu gibi bu çalışmada da bölgesel sahiplenme

ve maddi destek eksiklikleri bulunduğundan dolayı beklenen sonuçlar elde edilememiştir.

23

8) İzmir Lojistik Kümelenme Çalışması

İzmir asırlar boyu ticari anlamda çok önemli bir şehir olagelmiştir. Birçok farklı

medeniyeti çatısı altında bulunduran Anadolu’nun, Ege Denizi ve Akdeniz’deki yerleşim

yerlerine açılan bir kapısı olan İzmir, coğrafi bakımdan doğal bir liman şehridir. Kent, bu

özelliğini tarih boyunca korumuş ve kurulduğu zamandan bu yana üzerinde yaşayan

toplumlara ticari aktivitelerini geliştirmek ve kolaylaştırmak adına önemli bir katkı olarak

sunmuştur. Bu nedenlerden dolayı İzmir, lojistik alanında ülke için büyük bir öneme ve

potansiyele sahiptir. Yapılan araştırmalara göre lojistik sektörünün, İzmir ili içinde yarattığı

istihdam 55.000 civarı ciddi bir rakama tekabül etmektedir.

Fakat İzmir Lojistik Sektörü kümelenme çalışmasında ilerleme kaydedemediği için var

olan potansiyelinin altında bir gelişim kaydetmektedir. İlde lojistik ve nakliye sektöründe

yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. Bazı firmalar yeni müşterilerine referans olması amacıyla

bile çalıştıkları müşterilerin isimlerini vermekten kaçınmaktadırlar. Bu da firmalar arasında

“birlikte büyüme” anlayışı için gerekli olan işbirliği ortamının kurulmasını engellemektedir.

İzmir’deki lojistik firmaları, iç pazarda oldukça etkin durumdayken dış pazardaki

etkinlikleri çok düşük düzeyde kalmaktadır. Türkiye pazarındaki lojistik potansiyel, sektörü

tatmin eder bir vaziyette dursa da, pasta sabit kaldığı için şirketler arası büyük rekabetlere yol

açmaktadır. Öte yandan rekabetin olumsuz yanlarını minimuma indirmek ve yıpranmayı

önlemek için yabancı müşterilere ulaşmak ve pazarı büyütmek yoluna gidilmemiştir. Sektörde

uluslararası lojistik fuarlarına katılım yapılmamaktadır. Yurt içi fuarlar ise nadiren ziyaret

edilmektedir.

Sektördeki firmaların en çok işbirliği yaptığı kamu kurumları Ulaştırma Bakanlığı ve

Gümrük Müsteşarlığı’dır. Lojistik ve taşımacılık konusunda bilinen aktif birçok dernek

olduğu halde bu derneklerle ilişkiler geliştirilmemiştir. Kümelenme çalışmaları nedeniyle

24

irtibat kurulan firmaların birçoğu, dernek faaliyetlerinin yetersiz olduğundan yakınmıştır.

Ayrıca genellikle organizasyon ve fiyat odaklı olan bu sektörde bilgi, bölgedeki ilgili eğitim

kurumlarından (üniversite ve meslek okulların) firmalara doğru tam olarak yansıtılamamakta,

firmaların birçoğu, zaman içinde kazanılan tecrübeleri ile yol almayı tercih etmektedirler.

Yönetim etkinliği bakımından incelendiğinde, küçük birimlere/bölümlere ayrılma

(departmanlaşma) ve yönetim sistemleri açısından eksiklikleri gözlenen firmaların birçoğu,

yeni hizmet tasarımı gerçekleştirmekte bu yüzden de sadece fiyat bazlı rekabet etmektedirler.

İstihdam ettikleri personel sayısı düşünüldüğünde yüksek istihdam oranına sahip olan

firmaların, ciroları analiz edildiğinde ise orta seviyede oldukları ortaya çıkmaktadır. Sektörde

işbirliğini geliştirme ve araştırma kuruluşları ile çalışma düzeyi de düşük seviyelerde

kalmıştır.

İzmir Teknokent Projesi

Araştırma ve geliştirme yapan şirketler açısından, üniversitelerin insan kaynaklarının

katkısıyla verimlerini arttırmalarına, teknoloji üretimi için gerekli olan bilgiye en kısa yoldan

ulaşmalarına olanak sağlayan; üniversiteler açısındansa bilimsel çalışmaların gerçek hayata

aktarılmasına, yetişmiş insan gücünün kısa yoldan değerlendirilmesine imkan veren, teknoloji

üretilen kampuslar olarak kabul edilen teknokentlerin bir örneği de İzmir’de oluşturulmuştur.

Fakat belirtilmelidir ki İzmir Teknokent Projesi üstte yer alan diğer kümelenme çalışmaları

gibi başarılı veya başarısız olarak değerlendirilemez. Zira proje daha gelişim aşamasındadır

ve elde yeterli veri yoktur.

İzmir Teknoloji Geliştirme Bölgesi'nin kurucuları arasında Sanayi Bakanlığı, İzmir

Valiliği, İzmir Ticaret Odası, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir İleri teknoloji Enstitüsü,

İzmir Ekonomi, Ege, Dokuz Eylül ve İzmir Üniversiteleri başı çekmektedir. Teknokentin

diğer ortakları arasında ise çok sayıda iş dünyası kuruluşu ve özel sektör şirketi

25

bulunmaktadır. Bölgede yer almak isteyen firmaların taleplerini kısa sürede karşılamak için

hafif çelikten bin 700 metrekarelik yeni bir Ar-Ge ofis binasının inşa çalışmaları Urla’da

halen sürdürülmektedir.

Söz konusu bina tamamlanmadan alanların tamamı rezerve edilmiştir. Bu yüzden

katılım talebinin yüksek olduğu söylenebilir. Yer talebini karşılamak için İzmir Teknoloji

Geliştirme Bölgesi'nde yap-işlet-devret modeliyle bina yapılması gündemdedir. Bu

doğrultuda yatırımcılarla görüşmeler sürmektedir. Buna ek olarak çalışmalara hız

kazandırmak amacı ile bir kısım firmayla protokol imzalanarak yeni bina yapımına

başlanmıştır. Bölgedeki 9 bin 500 metrekarelik alanın daha aynı yöntemle değerlendirilmesi

planlanmaktadır.

Proje çerçevesinde özellikle elektronik, yazılım, iletişim, enerji, kimya, bioteknoloji ve

çevre sektörleri için inceleme yapacak ve yazılım geliştirme faaliyeti yürütecek ulusal ve

uluslararası şirketlerin teknokent çatısı altına alınması teşvik edilecektir.

Bilimsel araştırma, teknoloji geliştirme ve yazılım üretme gibi faaliyetler teknokentte

ana faaliyetler olacaktır; fakat araştırmacıların, mühendislerin, yazılımcıların ve tüm diğer

çalışanların günlük hayatlarının önemli bir bölümünü (bazı durumlarda tamamını)

geçirecekleri Teknokentin, yüksek nitelikli bir yaşam alanı olarak planlanması ve sosyal

hayatın zenginleştirilmesine de önem verilmektedir.

İzmir Teknokent'te metrekare kira bedeli 10 Dolar’dır. 4 Dolar da işletme gideri talep

edilmektedir. Firmaların elektrik ve su giderleri bölge yönetim ofisi tarafından

karşılanmaktadır. Bölgede faaliyet göstermek isteyen dünya devi telekomünikasyon, bilişim

ve teknoloji firmalarıyla görüşmeler devam etmektedir. Bu firmaların kısa bir süre içinde

kendi Ar-Ge binalarıyla bölgede faaliyete başlaması beklenmektedir. Projenin başarıya

ulaşması konusunda firmalarla eğitim kurumlarının işbirliği içinde çalışması, teknokentin

26

varoluş amacından dolayı büyük önem taşımaktadır. Üniversiteler bilgiyi üreten merkezlerdir.

Firmaların bu bilgiyi kullanmaları için talepkar olmaları ve üniversiteleri daha üretken olmak

için tetiklemeleri önemlidir.