T.C.

Mersin niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits

Kamu Ynetimi Ana Bilim Dal

KENTSEL SYASET BALAMINDA YEREL BASIN:

MERSN RNE

Kandemir ATEKEN

Danman Do. Dr. Serdar Ula BAYRAKTAR

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2013

i

NSZ

Yaklak iki yl sren bu tez srecine balamamdaki en nemli etken, kent

leinde basn-siyaset ilikisini anlayabilme ve tezimin demokrasi ile ilgili almalara

yeni bir tartma alan salayabileceine ilikin dncemdir. Ayrca, arkadalarmla

Mersinde eksiklii hissedilen bir kent dergisini hayata geirmeye alrken edindiim

bilgi birikimi, deneyim ve zorluklarn da bir hayli faydas oldu.

Dier nemli bir etken, tezimin bandan sonuna kadar gsterdii zen ve yapc

eletirileriyle en byk destei sunan tez danmanm olmutur. Bu noktada yaam ve

deneyimlerini arkadaa paylaarak beni gelecek akademik kariyerime motive eden S.

Ula Bayraktara, deerli grleri ve eletirileri ile tezin olumasna katkda bulunan jri

yelerine ve yaadm akademik zorluklarda beni sahiplenerek, tezime odaklanabilmeme

yardmc olan tm Kamu Ynetimi Blm hocalarma, alma srasnda gazetecilik

blmne ilikin bilgi eksikliklerimi byk bir zveriyle gidermeye alan ve ikinci tez

danmanm gibi emek veren Erhan Arslana, tezin istatistiksel ksmlarn hazrlamamda

yardmc olan Glhan Orekici Temele teekkr ederim. Bu alma srasnda btn

skntlarma ortak olan, beni bkmadan usanmadan dinleyen aratrma grevlisi

arkadalarma, yine alan aratrmasnda bana yardmc olan yerel medya alanlarna ve

mlakatlarda sorularm itenlikle cevaplayan ilgililere teekkr ederim.

Son olarak, yaam boyu kendi ayaklarm zerinde durbilmem iin, maddi manevi

her trl destei sorgusuz sualsiz sunan ve hala ilgilerini zerimden eksik etmeyen

anneme, babama ve kz kardeime ayrca teekkr ederim [(BAP-SOBE KYB(KA) 2012-

8 YL].

ii

ZET

Kentsel Siyaset Balamnda Yerel Basn: Mersin rnei

amzda, hzl kentleme ve demokratikleme, ehirleri politik g ve denge

paylamlarnn en nemli merkezlerinden biri haline getirmi, bu balamda yerel siyasetin

kapsad konular genilemi ve bu srece etki eden yerel aktrler kent siyasetinde daha

etkin yer almaya balamtr.

Bugn kent insan, yerel ynetimlerin almalarna bireysel katlm salayarak,

kentsel politikalarn birlikte yaratlmasna ya da en azndan alnan kararlar etkileyerek,

yerel demokrasinin gelimesine yardmc olmaktadr. Katlmc demokrasi kavramyla da

ifade edilen bu demokratik ynetim modelinin uygulanabilmesi noktasnda, yerel basna

zellikle kent insann bilgilendirme ve kamuoyu oluturma gibi nemli grevler

dmektedir. Yerel basn hem bu aktrlerden biri, hem de demokrasinin yerelde

srdrlebilmesi noktasnda etkin bir kurum olmasna karn, kendisinden beklenen

ilevleri yeterli lde yerine getiremedii dnlmektedir.

Bu kapsamda alma, kentsel siyasetin ileyiinde nemli bir yeri olduu

dnlen yerel basnn, demokrasinin gelimesine ne lde katk saladn saptamay

hedeflemektedir. Bu amala, kentsel siyasetle yerel basn arasndaki ilikinin

gzlemlenecei Mersin ili alma alan olarak belirlenmitir.

Anahtar Kelimeler: Kentleme, Kentsel Siyaset, Yerel Demokrasi, Yerel Basn, Mersin

iii

ABSTRACT

Local Press in the Context of Urban Politics: The Case of Mersin

Rapid urbanization and democratization efforts have rendered the city as one of the

most important venues of the political power-sharing struggles. Thus, the issues of the

local politics context have extended and the local actors who affected the process have had

more important role in urban politics.

Nowadays, urban dwellers participate in activities of local administrations

individually and assist in collective formation of urban policies or at least development of

local democracy by affecting decisions taken. In terms of application of this democratic

administration model, which is also referred to as participatory democracy, local press

takes on important tasks like informing people or molding public opinion. Although local

press is both one of these actors and effective institution which, supports to make

democracy sustainable in local context, it is thought that local press isnt successful enough

to carry out the expected function.

This study aims at revealing to what extent the local press that is considered to have

an important role in performance of urban politics contributes in development of

democracy. For this purpose, a case study will be conducted on the relation between urban

politics and local press in Mersin.

Keywords: Urbanism, Urban Politics, Local Democracy, Local Press, Mersin

iv

NDEKLER

NSZ .................................................................................................................................. i

ZET .................................................................................................................................... ii

ABSTRACT ........................................................................................................................ iii

NDEKLER ................................................................................................................... iv

KISALTMALAR ................................................................................................................ vi

TABLOLAR LSTES ...................................................................................................... vii

EKLLER LSTES ....................................................................................................... viii

GR .................................................................................................................................... 1

I. BLM: KENTSEL SYASET ve YEREL BASIN LKS ............................ 4

I.1. Kentsel Siyaset ........................................................................................................ 6

I.1.1. Aktr, Birey ve Devlet..................................................................................... 8

I.1.2. Katlmc Demokrasi ve Kentsel Siyaset ......................................................... 9

I.1.3. Trkiyede Kentsel Siyaset ............................................................................ 10

I.2. Basn ..................................................................................................................... 13

II.2.1. Ulusal Basn Yerel Basn ........................................................................... 13

II.2.2. Trkiyede Yerel Basn ................................................................................. 15

II. BLM: MERSNDE YEREL BASIN ve SYASET LKS ...................... 20

II.1. Mersin Tarihi ........................................................................................................ 21

II.1.1. Sosyo-Ekonomik Yaps ................................................................................ 22

II.1.2. Sosyo-Politik Yaps ...................................................................................... 25

II.2. Mersin Basn ........................................................................................................ 28

II.3. Mersinde Kentsel Siyaset ve Yerel Basna likin Alan Aratrmas .................. 31

II.3. 1.Mersindeki Yerel Gazetelerin Ulalabilirlii ............................................. 31

v

II.3. 2.Mersin Basnnn Yerel Aktrlerle likisi .................................................. 39

II.3. 1.Mersin Basnnn Kent Gndemini Oluturma Dzeyi ............................... 52

II.3. 2.Mersindeki Yerel Gazetelere Haber Sonras Geri Dn Dzeyi ............... 57

III. BLM: YNTEM ................................................................................................ 61

III. 1. Aratrmann Tanm, Amac Ve nemi ............................................................. 61

III. 2. Aratrma Sorular ve Denenceleri ...................................................................... 61

III. 3. Aratrma Yntemi .............................................................................................. 63

SONU ............................................................................................................................... 70

KAYNAKA ...................................................................................................................... 75

vi

KISALTMALAR

AGC: Akdeniz Gazeteciler Cemiyet

AKP: Adalet ve Kalknma Partisi

AP: Adalet Partisi

BDP: Bar ve Demokrasi Partisi

BK: Basn lan Kurumu

CHP: Cumhuriyet Halk Partisi

DP: Demokrat Parti

DSP: Demokratik Sol Parti

DTP: Demokratik Trkiye Partisi

HADEP: Halkn Demokrasi Partisi

MDTO: Mersin Deniz ve Ticaret Odas

MGC: Mersin Gazeteciler Cemiyeti

MGD: Mersin Gazeteciler Dernei

MHP: Milliyeti Hareket Partisi

MY: Mersin dman Yurdu

RP: Refah Partisi

RTG: Radyo Televizyon Gazete

SHP: Sosyaldemokrat Halk Parti

TGC: Trkiye Gazeteciler Cemiyeti

TK: Trkiye statistik Kurumu

vii

TABLOLAR LSTES

Tablo 1. Grlen Yerel Aktr ve Gazetecilerin Knyesi .................................................... 64

Tablo 2. Mersin ve evresinde Faaliyet Gsteren Yerel Medya Kurulular Listesi ............. 32

Tablo 3. Mersin Gazetelerinin Tiraj Oranlar Karlatrmas ................................................ 36

Tablo 4. Haber Kategorisinin Siyasi Partilere Gre Dalm ................................................ 46

Tablo 5. Haber Kategorisinin Yerel Ynetim Organlarna Gre Dalm ............................ 48

Tablo 6. Haber Kategorisinin Bask Gruplarna Gre Dalm ............................................. 49

Tablo 7. Haber Kategorisinin Merkezi Hkmet ve Brokrasi Asndan Dalm ............. 50

viii

EKLLER LSTES

ekil 1. llere Gre Trkiyedeki Yerel Gazetelerin Gnlk Fiili Sat Ortalamalar .............. 17

ekil 2. Gazete eriinin Haber Konularna Gre Dalm .................................................. 52

ekil 3. Haberin Dzenlenme Biimine Gre Dalm .......................................................... 53

ekil 4. retim Bakmndan Haber Kaynaklar ...................................................................... 55

ekil 5. ncelenen ki Gazetenin Haber Kategorisi Oran ....................................................... 45

1

GR

Gnmzde yerel siyaset kavram, yerel dzeyde karar alma srelerini etkileyen

btn faktrlerin incelenmesini ifade eden, ayn zamanda kapsad konular ve bu srece

etki eden aktrlerin eitlilii gz nne alndnda, ok geni bir alma alanndan

beslenmektedir.

Kavram, sklkla merkezi hkmetlerin yereldeki politikalarna iaret etse de,

zamanla kentte var olan iktidar mcadelesine ortak baka gruplarn da yer almas, kent ve

siyaset ilikisinin yasa koyucu ile onu uygulayanlar arasnda sregiden dar bir siyaset

tartmasnn daha kapsaml boyutlarda incelenmesine olanak tanmaktadr. Bugn kent

insan, yerel ynetimlerin almalarna bireysel katlm salayarak, kentsel politikalarn

birlikte yaratlmasna ya da en azndan alnan kararlar etkileyerek, yerel demokrasinin

gelimesine yardmc olmaktadr. Bu ekilde, hemen her alanda artan yerelleme

taleplerinin sonucu olarak otoriter siyasal ve toplumsal rgtlenme modelleri, yerini

demokratik ynetim modellerine brakmaktadr. Katlmc demokrasi kavramyla da ifade

edilen bu demokratik ynetim modelinin uygulanabilmesi noktasnda, yerel basna nemli

grevler dmektedir. Yerel basn, kent siyaseti ve yaam ile ilgili yapt haberler

araclyla kamuoyunun bu konular renmesine ve tartmasna imkn salar. Kent

siyasetinde etkin tm gruplarn yapt almalar, yerele ait kaynaklarn verimli kullanlp

kullanlmad, yerel ynetim uygulamalarnn kamusal karlar dorultusunda ekillenip

ekillenmedii gibi konular nasl inceledii ise, kendisinden beklenen; haber verme,

bilgilendirme ve kamuouyu oluturma gibi ilevleri ne lde yerine getirdii ile ilgilidir.

Yerel basn - demokrasi ilikisinde sklkla dile getirilen varsaym: Temel ilevlerini

yerine getiren, ekonomik sorunlarndan arnm, merkezi otoriteye bal kalmayan gl

bir yerel basn, demokrasinin dzgn ilemesine yardmc olur (Gosselin, 2006: 12)

2

nermesidir. Fakat bu teorik nermeyi grgl olarak snamak iin elimizde ne yazk ki ok

fazla veri bulunmamaktadr. Basn zerine yaplan almalar ierisinde, ulusal basn

hakknda pek ok veriye kolaylkla ulalabilirken, yerel basn zerine tahminler ve

temenniler zerine bir ilikilendirme sz konusudur. Yerel basn hem bu aktrlerden biri,

hem de demokrasinin yerelde srdrlebilmesi noktasnda etkin bir kurum olmasna karn

literatrde yeteri kadar ilgi grmemitir. Bu nedenle alma, kentsel siyasetin ileyiinde

nemli bir yeri olduu dnlen yerel basnn, demokrasinin gelimesine ve

srdrlmesine ne lde katk saladn saptamay hedeflemektedir.

almada bu nermeyi snamak iin; kentsel siyaset ve yerel basn ilikisinin

incelendii birinci blmde; tartma daha genel hatlaryla ortaya konmu, yerel lekte

devlet, sivil toplum, aktr ve birey ilikisi oulcu yaklam erevesinde

deerlendirilmitir. Ayrca, bu kapsamda katlmc ve oulcu bir demokrasinin nasl

kurgulanmas gerektii dnlmtr. Yine, Trkiyede kentsel siyaset kavramnn

bugne kadar hangi boyutlarda tartldn anlayabilmek iin, lkenin kentleme tarihi

sosyo-ekonomik ve sosyo-politik adan deerlendirilmitir. Ayn blmde, ulusal ve yerel

basn ayrmna deinilerek, yerel basnn kentsel siyaset zerindeki nemi ve demokrasinin

gereklemesi noktasnda ne tr ilevleri olduu tartlmtr. almann belli bir kent

leinde zgnln anlatan ikinci blmde ise, aratrmann yapld Mersin ilinin

neden seildii vurgulanarak, kentin sosyo-ekonomik ve sosyo-politik sreci

deerlendirilmitir. almann hipotezi; ulalabilirlik, sorunlar kapsama genilii,

ilikiler ve geri bildirim olmak zere drt aratrma sorusu ile snanmtr1. Aratrma

1 Gosselinin Komnizm sonras Avrupa lkelerinde, demokrasinin glendirilmesinde yerel medyann oynad rol

belirlemek iin kulland aratrma sorularnn, Trkiyede ki yerel basn leine uyarlanmas ile ortaya karlmtr

(2006: 12).

3

sorularndan ilki olan ulalabilirlik ksmnda; Mersin basnnn bask says, datm,

abonelik konular zerinden gazetelerin, yerele ne kadar daltld ve mevcut tirajlarn,

kent insann gazeteleri takip edebilmesi iin yeterli olup olmad sorgulanmtr. kinci

olarak, ilikiler ksmnda; kent siyasetinde etkin olan bask gruplar, bireyler, seilmiler ve

atanmlar ile yerel basn aktrleri arasndaki mlkiyet ve yaknlk ilikisi sorgulanmak

istenmitir. nk bu tr bir ilikinin boyutu, yerel gazetelerin ne kadar bamsz

olduunu, kent aktrlerinden kimleri ounlukla ve neden temsil ettiklerini anlamaya

yardmc olacaktr. nc olarak, sorunlar kapsama genilii ksmnda; katlmc bir

demokrasi anlaynn yerel lekte yaygnlk kazanmas iin gerekli olan basnn

ilevlerinden, zellikle haber yapma, bilgilendirme ve kamuoyu oluturma gibi grevleri

ne kadar yerine getirdii incelenmitir. Son olarak, geri bildirim ksmnda; bir haber

sonras Mersin gazetelerine kamuoyundan ne dzeyde geri dnler olduu renilmek

istenmitir. Yerel gazetelerin kent genelinde ulalabilirlii ve eitli evrelere yaknlna

bal olarak, bu geri bildirimlerin genellikle kimler tarafndan ve nasl yapld

incelenmitir. Ayrca, gazetelerin kent bilincini ve aidiyetini korumak iin nasl bir aba

iinde olduu gzlemlenmitir. nc blmde ise, yerel basnn kentsel siyasetle ilikisi

ve yerel dzeyde demokrasinin geliimine ne lde katk salayabildii, aratrma

sorularnn grgl olarak incelenmesinde kullanlan ierik analizi ve mlakatlardan elde

edinilen bilgilerle ortaya konmaya allmtr.

4

I. BLM: KENTSEL SYASET ve YEREL BASIN LKS

Trkiyenin yerel siyaset ile basn tarihindeki en temel benzerlik, ikisinin de devlet

ideolojisiyle uyumlu politikalarn hayata geirilmesinde ara olarak kullanlmas olmutur.

Bu yzden, her iki konuyla ilgili yaplan aratrmalarda deerlendirme lt, genellikle

merkez - yerel ilikisi zerinden tartmaya almtr. Yalnz, tartmalarn daha kapsayc

irdelenmesi iin; merkezi-yerel ynetim, bask gruplar, siyasi partiler, il zel idaresi,

vatandalar boyutuyla amprik ve Trkiyenin farkl corafyalarn kapsayacak,

karlatrmal almalarla, katlmc demokrasi anlay evresinde yeniden kurgulanmas

daha anlaml olacaktr (Bayraktar, 2007: 188).

Gerekten, ekonomik g, toplumsal kltrel kaynaklarn blm ve politik

iktidar mekanizmasna yaknlk ya da uzaklk asndan, snfsal ve dier eitsizlikler;

kamusal sorunlarn yurtta insiyatifleriyle demokratik bir biimde tartlp zme

balanabilmesi gibi sreler (Kker, 1997: 196) yalnz merkez-yerel ilikisi ile

zlemeyecek boyutlardadr. Ayn zamanda bu konular, demokrasinin nnde duran

temel sorunlar olarak da gze arpmaktadr. nsanlarn bu engelleri en dolaysz biimde

yaadklar, en derinden duyumsadklar alan (Kker, 1997: 196) ise kentsel siyaset alan

olarak belirtilebilir. Bu tr sorunlarn etkin bir demokrasiye dnmesi ve gelitirilmesi

iin; kentsel siyasetin tartma srelerine katlmak isteyen vatandalarn gereken bilgiye

eriebilmesi ve tartma srelerinin herkese ak hale getirilebilmesi nemlidir. Bu

iletiim grevini yerine getirmek iin kamusal bir grevi bulunan yerel basnn,

kendisinden beklenen bu ilevleri ne kadar yerine getirdii demokrasi sreci ile paralellik

tar. Bu balamda yerel basn, bir yandan yre insanna onun bir toplum iinde yaad

duygusunu vererek toplumsallamasn salarken, te yandan da onun yerel kimliini

glendirmekte ve yaad evreye katlmn salayabilmektedir (Vural, 1999: 114).

5

Yaymlad haberler, fotoraflar, ele ald sorunlar, kentin gereksinimleri, kentteki

kltrel ve sosyal etkinliklere ilikin aktard bilgilerle; bireye, yaanan yer duygusunu,

yaad yerin bir paras olduu dncesini kazandrmaktadr (Gezgin, 2009: 236).

Ayrca, yerel basn, kentin tartma srelerine bireyin katlmn tevik etmek, siyaseti bir

yaam biimi olarak kurgulamasn salamak noktasnda, katlmc demokratik rejimlerin

nemli aralarndan biridir (Atabek, 2005: 48). nk yerel basnn hedef kitlesi, kentsel

siyaset srecinin taraf olan btn btn aktr ve gruplar merkeze alr. Bunlar ayn

zamanda kent gndemini belirleyen ve kamuoyu oluturan kesimlerdir. Onlar, u ekilde

sralamak mmkndr; aboneler ve gazeteyi satn alanlar, yrede yaayanlar, valilik,

emniyet mdrl, belediyeler, kamu kurumlar, haber, aratrma ve yorum retiminde

rol ya da ayrcal olan gruplar, meslek rgtleri, siyasi partiler, sendikalar, dernekler,

rekabette olduu dier yayn kurulular ve reklam verenlerden olumaktadr (Vural, 1999:

111). Bu ekilde yerel basn, gndemine tayaca haberler vastasyla kenti ynetenlerle,

sz sahibi olmak isteyenler arasndaki iletiim eksikliini gidermeye yardmc olmaktadr.

Yerel basnn, kent siyasetinin ileyiine yardmc olabilecei konular u ekilde

zetleyebiliriz:

Devletin etkinlikleri ve hkmet icraatlarn duyurmak, yerelde faaliyet gsteren her trl

kurumun alma ve faaliyetlerininin duyurulmasna aba gstermek, onlar kamu adna

denetlemek, kent gndemini ilgilendiren belirli konularda kamuoyu olumasn salamak,

kent kltr ve bilincininin gelimesine katk salamak ve kentte demokrasi kltrnn

yerlemesine yardmc olmaktr (Girgin, 2001: 49).

Bulunduu yerin toplumsal, siyasal ve kltrel olaylarn yanstan yerel basn, bu

zelliinden tr kentsel siyasetin ileyiinde nemli bir boluu doldurmaktadr. Yalnz,

yerel dzeyde basnn, bu tr haberleri ne ekilde sunaca da nem tamaktadr. Bu

6

noktada, ulusal basn iin saylan ilevleri, yerel basn iin de kullanmak mmkndr. Bu

ilevlerin banda, haber ve bilgi verme fonksiyonu gelmektedir. Bylece, kent insann

yaad evre ve gelien olaylara kar aydnlatmak, kanaatlarini srdrmek ya da

deitirmesini salamak mmkndr (Vural, 1997: 113). Yine, demokrasinin bir gerei

olarak yneten-ynetilen ilikisi erevesinde kamu hizmetlerinin salkl ve doru bir

ekilde yaplp yaplmadn aratrmak yani denetim ve eletiri grevi vardr

(Bykbaykal, 2005: 85; Vural, 1997: 117). Dier nemli bir grevi de; eitli evrelerin

kanaatlerini yanstarak topluma bildirilmesini, duyurulmasn, yaylmasn ve bylece bu

kanaatlerin hem ynetenler zerinde hem de ynetilenler zerinde etkileim salamasna

yardmc olmak, ksaca kamuoyu oluturmaya yardmc olmaktadr (Atabek, 2005: 49).

Yine, bireyin kltrel yaamn zenginletirici ve kltrn yaylmasn salayc eitme ve

elendirme (Vural, 1997: 140) ilevi de basnn grevlerinden bir tanesidir.

Sonu olarak, birey - siyaset ilikisinin en yakn hissedildii ve gzlemlenebildii

yerin kentsel siyaset alan olmas, demokrasi pratiinin de en kolay uygulanabilecei

alann yerel olduunu gstermektedir (Vetter, 2002: 3). Bu anlamda, kendisi de bir aktr

olan yerel basnn, sadece kentin eilmi ve atanmlar hakknda deil, onlarn dnda yer

alan birey, sivil toplum kurulular ve kentin dier aktrleri hakknda da yapt

haberlerde; aklama, talep, istek ya da eletirilerine yer verme boyutu, yasal-kuramsal bir

ereveye skm demokrasi anlaynn, gerek anlamda oulcu ve katlmc bir yapya

kavuabilmesinde nemli bir boluu doldurabilecektir.

I.1. Kentsel Siyaset

Kentsel siyaset kavram, kentin nasl dzenlenmesi, kaynaklarn nasl datlmas

ve kimler tarafndan, ne ekilde ynetilmesi gerektiini aratran siyaset biliminin bir alt

7

daldr (Pierre, 2011: 1). Bu anlamda, kentleme srecini ve yerel birimleri ilgilendiren

btn etkinlikler ve politikalar kentsel siyasetin bir parasdr (Kele, 2009: 111). Aslnda,

Trkiyede daha sk kullanlan yerel siyaset kavram, kente ilikin btn sreleri kapsayan

daha geni bir kavram olarak ortaya karken; kentsel siyaset, yerel siyasetten belirli bir

mekn merkeze almakla ayrlmaktadr (Alkan & Ta, 2007: 15-16). Bu ynyle sz

konusu ayrm, genel olarak, bir kentin siyasi aktrleri ile yerel basn ilikisi kentsel

siyasetin konusu olurken, yerel basnn ileyiini dzenleyen merkezi kurumlar ise yerel

siyasetin ilgi alanna girmektedir, eklinde zetleyebiliriz.

Kentsel siyaset, her ne kadar merkezi ynetimlerin kararlaryla yakndan ilikili

olsa da, yereldeki deikenlerin daha kolay gzlemlenebilir ve dier yerelliklerle

karlatrlabilir olmas asndan, aratrmaclara zengin bir alma alan salar (Pierre,

2011: 3). Yalnz, kentlerin kendine zg kltr, ekonomisi ve sosyo-politik farkllklar

konuyla ilgili ortak bir teori oluturmay gletirmektedir (Pierre, 2011: 3). Bu balamda

Kele, kentsel siyaset konularnn lkelerin gelimilik dzeylerine gre farkllk

gsterebildiini sylemektedir (2009: 113). Gelimi lkelerde kentsel siyaset konular;

kent ynetimlerinin akal bunalmlar, kentlerin yenilenmesine ve planl gelimesine ilikin

siyasal sorunlar, yerel ve zeksel erk odaklar arasndaki ilikiler ve evre sorunlarnn

trl ynlerini kapsayan bir sreci ifade eder (Kele, 2009: 113). Gelimekte olan

lkelerde ise bu srelerin ayn paralellikte olmad grlmtr. nc dnya lkeleri

ya da gelimekte olan lkelerde, kent gemiinin ksa olmas ve yerel ynetimlerin grece

zayfl yznden zerk olmayan, merkeze baml bir yap ortaya kmtr. Bu lkelerde

kentsel siyaset konular, gelimi lkelerde yaananlarn dnda, toplumsal ve ekonomik

sorunlarn eitli boyutlaryla da yz yze kalmaktadr (Ertrk & Sam, 2009: 25). Hzl,

dengesiz ve salksz kentleme sonucu ortaya kan; evresel sorunlar, isizlik ve

8

blgeleraras dengesizlik, gecekondulama, marjinal sektrlerde younlaan istihdam ve

bunun sonucu oluan siyasal iktidarszlklar gibi sorunlar olduu grlmektedir (Kele,

2009: 114; Arslan & Doan, 2004: 226230). Kentsel siyaset gndemine ilikin bu tr

sorunlar, gelimekte olan lkelerde siyasallatrlmaya [ve kullanlmaya] daha msait bir

ortam hazrlarken (Kele, 2009: 115); gelimi lkelerde kentte yaayanlarn katlm

salama isteklerini arttran; eitli sivil toplum rgtleri, bask gruplar ve bireylerin de

kent siyasetinde sz sahibi olabilmelerine imkn salar gzkmektedir.

I.1.1. Aktr, Birey ve Devlet

Gnmzde, kentsel siyasetin ileyiinde farkl kar gruplarnn ortaya kmas

siyasal sreci de etkilemektedir. Kentsel deiimde, devlet faktrne ek olarak etkin olan

toplumsal snflar ve sermaye birikimi sreleri (engl, 2000: 28), kararlarn tek

merkezden verilmesini zorlatrr hale getirmektedir.

Huntern Atlanta rneinde ortaya koyduu gibi artk politik gc elinde tutanlar,

devlet eliti gibi yksek oranda katmanlam gruplar deildir (Judge, 1998: 15). Ya da

Dahl (Judge, 1998: 15), Who Governs adl kitabnda tartt gibi; [klasik temsili]

demokraside oy vermenin dnda, baka unsurlarn da olduunu ve bu mekanizmalar

kimlerin ynettiini sorgular. Bu trden oulcu olarak nitelendirebileceimiz yaklamlar,

kent zerine alnan kararlarn artk ok aktrl bir yapda olduu iddiasna dayanarak,

bireyler ve birey temelli gruplarn siyasal davranlar ve bu davranlarn devletin karar

verme sreleri zerine etkisini incelemektedir (engl, 2001: 45). Yine g ilikilerinin

karmaklatn ve herhangi bir grubun kent dzeyinde kararlar tek bana alamayacan

savunan Rejim Teorisi (Stoker, 1995: 59), yerel karar alclarla zel sektr temsilcileri

arasndaki etkileimin zerinde younlamaktadrlar (Alkan & Ta, 2007: 47). Bu

9

yaklamn en nl yazar Stone; kentin siyasi, i ve toplum elitlerinin nemli kamusal

amalar gerekletirmek iin eitli koalisyonlar kurabilmelerinin mmkn olduunu

ifade eder (Wolman, 1996: 168). Eitliki veya eitsiz kaynaklara sahip olsalar da siyasal

srecin belirlenmesinde, gruplar nemli rol oynamaktadr (Alkan & Ta, 2007: 63).

zellikle, byk sermaye gruplarnn ekonomi ve siyaset zerindeki kresel, ulusal ve

yerel dzeydeki etkileri yadsnamaz. Yine, devletin kurumsallama derecesi ve biimi,

siyasal yaamn ileyii ile ilgili yasal dzenlemeler, devletin ekonomideki yeri ve

kalknmada izledii blgesel politikalar yerel siyasette farkllamaya ve gelime seyrine

dorudan ve dolayl olarak etkilerde bulunmaktadr (Alkan & Ta, 2007: 72). Bugn, kent

zerinde karar verme mekanizmalarnn eitlenmesi ve bu mekanizmalarn ileyiine

ortak olmak isteyen baka gruplarn da ortaya kmas, kentsel siyaset alannn alma

konularn eitlendirmi ve yerel demokrasi leinde bu kararlarn nasl alnmas

gerektii tartlmaya balanmtr.

I.1.2. Katlmc Demokrasi ve Kentsel Siyaset

Gnmz dnyasnda, toplumsal yaamn ve dnce biimlerinin kkl deiim

geirdii konusunda yaygn bir gr birlii vardr (Tekeli, 1999: 7). Artk, halka ait olan

egemenlik hakknn yalnz seim dnemlerinde, halkn setii kii ya da kurullar tarafndan

kullanlmas grne dayanan klasik temsili demokrasi (Belli & Aydn, 2012: 136)

kavramnn yetersizlii tartlmaktadr.

Klasik temsili demokrasi anlaynn yaad tkanklk sonucu ortaya kan

katlmc demokrasi kavram, bu konuda ideal bir yaklam olarak dnlmtr.

Katlmc ve oulcu demokrasiyi genel olarak, bireylere kendileriyle ilgili kararlara

katlabilme olanann tannmas, seim d yntemlerle de ortak kararlara bavurulmas

10

olarak zetleyebiliriz (ukurayr, 2000: 14). Adndan da anlalabilecei zere,

oulculuk ve katlmclk temel kavramlardr. Burada oulculukla ifade edilen, her trl

dncenin ve tm toplumsal katmanlarn demokratik platformlarda temsil edilebilmeleri,

toplumsal kesimlerin her trl hak ve karlarn koruyabilmesidir (ztekin, 2003: 67).

Katlm boyutunda ise, ilk akla gelen seimler olurken, insan yaamyla ilgili her trl

deerin tartlmas iin kullanlmas (ukurayr, 2000: 112), kararlarn demokratik bir

ekilde alnmas iin daha nemlidir. Artk, oy, temsil, seim gibi anlaylar eksikli bir

demokrasinin yani demokraturann simgeleri olarak grnrken, gnmzn ihtiyac

temsil kavramndan koparak dorudanlk olgusuna ekmektedir (Tekeli, 1999: 18).

Katlmclk ve oulculuk ilkelerini teoride sosyal gruplarn karn gzeten, kent

leinde koordinasyon ve merkezi-yerel ynetimler aras ilikileri dzenleyen bir yapda

olmasna ramen, uygulamada yeteri kadar demokratik olamad dnlmektedir (Polat

& Aras, 2007: 177). Trkiyede de 1980 sonras ortaya kan ve 2000li yllarla birlikte

nem kazanan yerelleme ve yerel demokrasinin glendirilmesi pratikleri, hizmetlerin en

yakn yerel birim tarafndan salanmas ve yerel dinamiklerin harekete geirilmesi

abalarnn bir sonucudur (Polat & Aras, 2007: 171). Fakat yllardan beri sregiden

iktidarn yerel zerinde kurduu eitli yasal kstlamalar ve vesayet ilikisi; yerel

gruplarn siyasal srelere eitsiz katlm ve vatandalarn tartma srelerine

katlabilmek iin gereken bilgiye eriebilme imknlarnn yetersiz kalmas, yerel siyasetin

demokratik niteliine glge drmektedir.

I.1.3. Trkiyede Kentsel Siyaset

Trkiyenin kentleme deneyimini, Osmanl mparatorluunun batya alma ve

kapitalistleme sreciyle balantl olarak, 19. yzyln balarna kadar gtrebiliriz.

11

mparatorluun heterojen yaps dolaysyla, eitli dnemlerde baz dzenlemelere

gidilmitir. Nitekim 19. yyn ikinci yarsnda, kent ynetiminin geleneksel yapsnn

yetersiz kalarak, belediyelerin kurulmaya balanmas bu deiimlerin sonucudur (Tekeli,

2011: 233).

Kurtulu sava sonrasnda ise, Trkiye Cumhuriyeti, da baml bir ekonomiyi

yadsm; ulusal burjuvaziyi yaratmak ve bunun batya ak kltrn ve yaam biimini

kurmak istemitir (Tekeli, 2011: 233). Bu dnemde, yerel ynetimlerden, merkezi

hkmetin devrimci siyasi projesine ynelik aidiyet bilinci yaratlmas ya da en azndan

rza retimi salamas asndan nemli bir ilev grmesi beklenmekteydi (Bayraktar,

2012: 9). lerleyen yllarda da, devletin ekonomik ve siyasal alanda merkezi bir etkinlii

sz konusudur. 1930-1946 yllarnn en belirgin zellii, devletin tarm d alanlarda ana

yatrmc ve retici unsur olarak sanayi birikimi iin gerekli temellerin devlet tarafndan

yaratlmasn salamaktr (Gler, 1998: 157). Bu durum iktidarn el deitirdii ok partili

dnemin ilk yllarnda da ayn ekilde devam etmitir. Yerel erafn desteini alarak

iktidara gelen DPde yerel ynetimlerin siyasi ynn pek vurgulamadan, zellikle ticari

hayatn canlandrlmasna ynelik imar ve altyap almalarna odaklanmtr (Bayraktar,

2012: 10). 27 Mays htihalinden sonra ve 1961 Anayasasnn zgrlk atmosferinde

bile, yerel ynetimlerin siyasal kurgusu ve ileyiinde ok anlaml bir deiimin olduu

sylenemez (Bayraktar, 2012: 10). Yalnz bu srete, deimenin mekana yansmas

olduka arpcdr. 1960 ylnda %26 olan kentsel nfus oran 1975te %42ye ulamtr

(Gler, 1998: 175). 1960lardan beri kentleme hzndan dolay artan hizmet talebi ve yerel

ynetimlerin bu konuda etkisiz kalmas, bir takm huzursuzluklarn domasna neden

olmutur. Bu dnemde, merkezi politikalar yznden yerel erafn muhalefet etme frsat

engeleniyor olsa da, boluktan doan enformel dayanma ilikileri ile yeni bir iktidar

12

alannn yava yava filizlenmesi (Bayraktar, 2012: 11), merkez-yerel ilikisinde dengeleri

deitirmeye balamtr. Enforrmel dayanma ilikileri, bu dneme kadar halkn

ynetimden uzak tutulmas nedeniyle byk lde ayrcalkl kesimlerin karna hizmet

eden (Tekeli, 2011: 243) belediyelerin karsna Toplumcu Belediyecilik adyla anlan ve

ksaca; kaynak yaratc, retici, zgrlk bir anlay domasna hizmet etmitir

(Bayraktar, 2012: 12). Yalnz, 1980 darbesi ile yerel ynetimler lehine deien tablonun

niteliinde bir farkllama oldu. 1980li yllarda balayan deime srecindeki en temel

ayrm; Amerika, ngiltere gibi lkelerde belirginleen yeni sa politikalarla birlikte, yerele

daha fazla kaynak ve yetki artrmna gidilmesidir (Bayraktar, 2007: 180). Bu ilgi

yerelletirmenin nihahi bir amac deil, zelletirme politikalarnn gelitirilmesi iin

dnlmtr (Gler, 1998: 185186). Bu trl zelletirme polikalar ile merkezi ve

yerel ynetimler, kendi grev tanmlarna giren hizmetleri zerlerinden atarak, sermaye

gruplarna devretmeye almtr. Bunun sonucu olarak 1990l yllar, yerel karar

srelerinde ok aktrl mekanizmalar talep eden, zellikle ekonomik aktrlerin

sistemde yerlerini almalarn karakterize eder, oldu (Gler, 1998: 192). ok aktrl

ynetiim sistemi, ynetiim (governance), ad verilen bu model, merkezi ynetim ile

balar gevetilmi yerel karar mekanizmalarnda ncelikle sermaye gruplarna yer amak

zere gelitirilmi grnmektedir (Gler, 1998: 193).

Sonu olarak, Osmanldan gnmze kadar gelinen srete merkezi ve yerel

ynetimler arasndaki iktidar ilikisi bir ok kez deimi, bu deiiklikler kimi zaman

Cumhuriyetin ilk yllarnda olduu gibi devrimlerin benimsetilmesi ya da merkezin yereli

kontrol edebilmesi iin snrl yetkilere sahip bir yerel kurgusu eklinde tanmlanm; kimi

zaman da bu sre sosyal demokratlarn 1970lerde hayata geirmeye alt Toplumcu

Belediyecilik haline brnm ya da 1980 sonras olduu gibi kentlerin rant paylamnda

13

nemli bir mekan olduu anlaldnda, sermaye gruplar tarafndan kontrol edilmeye

allmtr.

I.2. Basn

Basnn tarihsel geliimi ve gnmzdeki yerine deinmeden nce, basn kavram

hakknda kapsayc bir tanm yapmak gerekirse: sreli olarak yaymlanan, haber verme,

bilgilendirme, elendirme ya da propaganda amacyla ierisinde; makale, fkra, deneme,

sohbet, yorum, eletiri gibi yazlara yer veren ve sanayi retimi yntemlerinden yararlanan

yaynlara topluca verilen isim olarak zetleyebiliriz (AnaBritannica, 2004: 440; Byk

Larousse, 1986: 1347;Salihpaaolu, 2007: 11; Vural, 1999: 30; nuur, 2005: 21).

Gnmzde eitli konulara (spor, ekonomi, siyaset, magazin) ynelik farkl ihtiyalar

karlayan gazeteler kmakta; bu gazetelerden bir ksm snrlar daha kk bir blgeyi

hedef alrken, dierleri lke apnda, hatta uluslararas boyutta faaliyet gstermektedirler

(Bodur, 1996: 2930). Gazeteleri bu amalarna gre, ulusal ve yerel gazeteler diye

ayrabiliriz.

II.2.1. Ulusal Basn Yerel Basn

Ulusal gazeteler denilince her trl siyasal, ekonomik, kltrel, sosyal haberleri,

reklam ve ilanlar ulusal ve uluslararas boyutta ele alan gazeteler anlalmaktadr. Ulusal

basn, bir toplumdaki insanlarn ounluunu ilgilendiren konulara yer veren ve yaynlarn

yine nfusun ounluuna ulatrabilecek, hizmet an oluturmu basn kuruluudur.

Sanayi Devrimi ile balantl gelien enformasyon srecinde gazetecilik daha fazla

zgrlk elde etmi ve daha ok okuyucu kazanm, bir meslek haline gelmitir (Tokgz,

2008: 55). 19. yyn ortalarndan itibaren, sekinci gazetecilik anlayndan halka dnk ve

kitle gazeteceliine gei (Tokgz, 2008: 56), basnn toplum zerindeki etkisini

14

arttrmtr. Yalnz, bu olumlu sre 20. yzyl iinde deimi, medya endstrisinin basn

da iine alan medya tekeline dnerek birlemeleri bu dnem ierisinde yaanmaya

balanmtr (Tokgz, 2008: 27). Gazeteciliin gnmzdeki durumuna baktmzda; son

be yl iinde Avrupada gazete tirajlarnn %5,2 orannda geriledii biliniyor (Tokgz,

2008: 80). nternet patlamasnn yansra, son be yl iinde metro ve tren istasyonlarnda

satlan bedava gazeteler, reklamlardan para kazanarak geleneksel gazetelerden okur

alyorlar. Fransada halen en yksek tirajl gazeteler bedava satlan gazetelerdir. Bedava

gazetelerin piyasadaki oranlar, spanyada %51, Portekizde %33, talyada ise %29u

buluyor (Tokgz, 2008: 80). Trkiyede basn tablosuna baktmzda; BK tiraj verilerine

gre, bugn Trkiyede toplam basmlar 4-4.5 milyon kadar olan ulusal gazeteler, btn

yerleim blgelerine ulatrlmaktadr. Yalnz bu rakam, lke nfusu ile karlatrldnda

bir hayli dk kalmaktadr.

Gazeteler, ok geni alanlara datm yapabildikleri ve bu amala yaynlandklar

gibi, belirli bir yre halkna ulamak ve o yrenin yerel konularyla ilgilenmek amacyla da

yaynlanabilirler (Bodur, 1996: 3839). Yerel basn; lkenin eitli yrelerinde, zellikle

byk kentler dndaki yerleim birimlerinde, il, ile ve beldelerde, gnlk, haftalk ya da

daha fazla aralklarla yaymlanan, yaymlandklar yrenin haberlerini veren, sorunlarn

dile getiren, halkn isteklerini ilgililere aktarmay hedefleyen yazl basn organlardr

(Girgin, 2001: 235). Yerel Basn, belirli bir blgede yaynlad haberi ulusal basna gre

daha ayrntl inceleyebilmesi, kentle ilgili gndem oluturabilmesi, kentin aktrlerini daha

yakndan tand iin daha doru habercilik yapabilmesi, yereldeki yneticilerin

kararlarn denetleyebilmesi ve eletirebilmesi noktasnda, kent yaam zerinde nemli

katklar bulunmaktadr. Yalnz, Trkiyede yerel basnn ortaya ksndan bu yana

yneticiler tarafndan eitli uygulamalar ile bask altnda tutulmaya allmalar, arz-talep

15

ilikisini yaratamad iin devletten ald destekle ayakta kalmaya almas dolaysyla

sklkla tartma konusu olmaktadr.

II.2.2. Trkiyede Yerel Basn

Osmanlda gazetecilik faaliyetlerinin balad dnem, Batda yaanlan

gazetecilik pratiklerinden daha farkl bir srecin ve ihtiyacn sonucu olmutur. Avrupada

gazeteciliin ortaya k, tarihsel-toplumsal bir srecin rn ve siyasal sisteme halkn

katlmnn bir sonucu olurken; Osmanlda devletin yaplanmas iinde brokratik

mekanizma ile iletiim kurulmas, onlarn eitilmesi ve ilerleyen srete halkn

yaratlmas iin kullanlmtr (Aydeniz, 2007: 10). lk gazete olan Takvim-i Vekayi2 ve

yerel basnn kurulmasna nclk eden vilayet gazeteleri, ihtiya duyulan yeni toplumsal

rgtlenme biimine uygun bir iletiim sisteminin paras olarak tasarlanm; hkmet

bildirilerini ve kararlarn uzak vilayetlere ulatrmak amacn asli grev olarak yerine

getirmeye almtr (, 2007: 32). Ama st dzey yneticilerin yeni dzenlemeleri

renmelerini salamak olmutur (Aydeniz, 2007: 12). Osmanlda basnn Batl anlamda

ilev grmesi ve devletten bamsz olarak ortaya kmas ancak 1860tan sonra olmutur.

Hatta Tanzimatla balayan adalama sreci, basnn nemli katklaryla hayata

geirilmi; basn politik olduu kadar, kltrel alanda da zgrln, demokrasinin ve ak

toplum olma zleminin en byk destekisi olmutur (Duman, 2007: 87). 1908 ylnda 2.

Merutiyetin ilan edilmesiyle birlikte bu durum devam etmi; gerek yerel gerekse ulusal

gazetelerin saysnda nemli bir art grlmtr. Yerel ve ulusal basn, tek dzelikten

kurtulmu ve devlet basksnn ok az olduu dnce platformlarna dnmtr (,

2007: 50).

2 Bugn, Takvim-i Vekayi gazetesi Resmi Gazete ad altnda hala yaynlanmaya devam etmektedir (Erin, 1999: 107)

16

Milli Mcadele dneminde, igal kuvvetlerine kar direnen ve byk oranda birlik

iinde bulunan yerel basn, Cumhuriyetin ilanndan sonra farkl ynelimlere girmitir.

Yeni rejimin yerletirilmesi abalar; ilkin henz kaldrlmam olan hilafeti destekleyen

gazetelere, ardndan da tek parti ynetimine muhalif tm gazetelere ynelik sert tedbirlerin

uygulanmas sonucunu dourmutur (Topuz 1996, 80). Cumhuriyet sonrasnda ayakta

kalan vilayet gazetelerinin birou zel gazeteciliin zendirilmesi iin kapatlmtr

(Aydeniz, 2007, ss 13141). ok partili sisteme geilen 1946dan beri, tek parti dnemin

basn ynlendirme alkanl (Demir 2008: 6573) hala Trk basnnn en nemli sorunu

olmaya devam etmektedir. Bu srecin her ne kadar 1980 sonrasnda liberal politikalarla

deimeye balad grlse de, iktidar basksyla ezilen basnn ba, bu kez de byk

sermayenin bu alana girmesiyle oluan siyaset-basn-ticaret geniyle ve bu sayede oluan

tekellemelerle derde girmitir. Bugne dek devlet ynetimine gelen iktidarlarn basks,

ulusal basnn gl yaps ve ekonomik yetersizlikler yznden bir trl geliemeyen

yerel basn, imdilerde de tekelci sermayenin egemen olduu ve zellikle kresel pazar

politikalarnn yrtld bir ortamda sorunlarla boumaktadr (Erdoan, 2007: 64).

Gnmzde, Trkiyede yerel basnn skntlar medya sektrnde yaanan bu

makro deiim ile paralellik arz etmektedir. Bunlarn en banda; kresel deiimler, yeni

sa politikalarla birlikte medyann tekellemesi ve zellikle devletlerin yerel basna verdii

destei azaltarak, onlar piyasa koullar ile ba baa brakmas olarak sralayabiliriz. Bu

skntlar yakndan bilen ve yerel basn zerine nemli almalar yapan Demirkentin

(1997: 2732) nemli bir saptamas vardr: Trkiyede yerel basn gereki bir arz-talep

dengesi zerinde hizmet veren bir sektr deildir. Amac gazete satmak deil, devletten

resmi ilan geliri elde etmektir. Yerel basnn daha etkin ileyen bir kurum olabilmesi iin,

kendi imkanlaryla ayakta durabilmesi ve bamszln koruyabilmesi nem arz

17

etmektedir. Gerekten yerel gazetelerin bask oranlarndaki yetersizlik, reklam geliri elde

etmedeki baarszlklar ve dzenli bir abonelik sistemi yaratamaylar, yerel basn

ekonomik anlamda skntya drmekte ve yerel gazeteler yalnzca BKten ald

gelirlerle ayakta durmaya almaktadr. Bu ekilde, yerel gazeteler gelirlerinin byk bir

ksmn merkezi hkmetlere bal kurululardan ald iin, yerel basnn bir ekilde

iktidara bal kaldn sylebiliriz. Yine, yerel gazeteler belirli bir maliyeti resmi

ilanlardan karladklar iin eski zihniyeti devam ettiren, yeniliklere kapal aile irketi

eklinde gazetecilik yapmaya devam etmektedirler. Dier yandan, yerel basn sektrnde

karlln ok az olduu bir ortamda, baka i alanlarnda faaliyet gsteren kii ya da

irketlerin bu sektre girmesi, yerel basn hakknda kimi phelerin olumasna neden

olmaktadr. O zaman, yerel gazetelerin bazlarnn da siyasi ya da ekonomik bir kar elde

etme amac tadklar iin faaliyet gstermekte olduunu syleyebiliriz.

ekil 1. llere Gre Trkiyedeki Yerel Gazetelerin Gnlk Fiili Sat Ortalamalar

llere Gre Gazetelerin Gnlk Fiili Sat

Ortalamalar Kasm 2012

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Ada

na

Afy

on

Ant

alya

Balik

esir

Batm

an

Burs

a

Den

izli

Diy

arba

kir

Erzu

rum

Eski

sehi

r

Gaz

iant

ep

Hat

ay

Kay

seri

Koc

aeli

Kon

ya

Mal

atya

Man

isa

Mer

sin

Ord

u

Saka

rya

Sam

sun

Tek

irda

Siva

s

Tra

bzon

Urf

a

Van

Zon

guld

ak

OR

TA

LAM

A

Kaynak: BK

Gnlk Fiili Satis Ort.

Gnlk Fiili Sat ortalamas asgari 500 !

Kaynaka: (BK, 2012b)

18

Yerel basn zerinde nemli bir etkisi olduu bilinen BK verilerinden hareketle,

bahsedilen skntlarn biraz daha derinine inmek gereklidir. Bilgi edinme kanunu ile

BKten alnan bilgiye gre; 28 ubat, 5 Eyll ve 1 Aralk 2012 tarihlerindeki

dzenlemelerden nce, BKin stanbul, Ankara ve zmir illeri dnda faaliyet gsteren

yerlerde gnlk asgari fiili net sat art nceden 1.000 adet olarak uygulanmaktayd; fakat

yerel gazete sahiplerinden gelen tepkiler zerine, bu oran 500 adet olarak yeniden

dzenlemitir. Yukardaki tabloda grld zere; Bursa, Eskiehir, Kocaeli, Trabzon

(kkl yerel basn gemii bulunan iller) dnda yerel gazetelerin tiraj oran 500 adet ile

snrldr. Bu duruma, bayi satlarndan datc firmalarn ald cret de eklendiinde ve

gazetelerin birim sat fiyatnn ok dk olduu dnldnde, yerel basnn gazete

satdan hibir ekilde gelir elde edemeyecek olduu ortadadr. Dolaysyla, Trkiye

genelinde faaliyet gsteren yerel gazetelerin byk bir blm bask oranlarn arttrmaya

almak bir yana drme gayreti ierisindedir. Bu da, yerel gazetelerin byk bir

ounluunun etkin bir gazetecilik yapma abasnda olmadn gstermektedir.

Yerel basnn yaad skntlar genelletirmek gerekirse en bata ekonomik

problemler yer alr. Yerel gazetelerin reklam geliri, abonelik ve bask says oranlarnn

istenilen llerde olmay ekonomik kayglar arttrmaktadr. Bu durumda, resmi ilanlar

ve matbaaclk gibi ilerle ayakta durmaya alan, kalifiye eleman istihdam etmekte ve

alanlarn maalarn demekte zorlanan, belirli yerlere datm yaplan ve kent

genelinin tanmad bir yerel basn tablosu ortaya kmaktadr. Yerel basnn yaad bu

trl skntlar eitli etik sorunlar da beraberinde getirmektedir. zellikle, mlkiyet

ilikilerinde ortaya kan bu duruma en yaygn rnek aile irketlerinin varldr. Fiilen

gazetecilik yapmayan e, dost, akraba, benzerlerinin naylon kadrolarla sigortal olarak

altrlmalar ve bu yolla sar basn kart sahibi olmalar sk karlalan durumdur. Ayn

19

zamanda, gazete sahiplerinin eitli kar gruplar ile kamuoyunu etkileyebilmek iin

kardklar yerel gazeteler de mevcuttur. Bu tr gazeteler, zellikle ekonomik rant,

reklam, propaganda ve siyasi amal kmaktadr (Ylmaz, 2009: 138140). Dier bir sorun

ise; BKden daha fazla pay alabilmek iin ayn gazete sahibinin birden fazla gazete

karmasdr.

Yerel basnn yaad skntlarn byk benzeri, almann yapld Mersinde de

yaanmaktadr. Kentte faaliyet gsteren yerel gazetelerin byk bir ksmnda grnm;

gazeteciliin temel ilevlerini yerine getirmekte zorlanan, resmi ilandan baka geliri

bulunmayan, eitli evrelerin baskllarna maruz kalan ve bir ksm gazete sahibi ya da

gazetecilerin de kentin eitli ekonomik ve siyasi aktrleri ile kar ilikileri ierisinde

bulunduu bir yerel basn tablosu ile karlamaktayz.

20

II. BLM: MERSNDE YEREL BASIN ve SYASET LKS

Mersin kuruluunun ilk yllarnda bir liman ve tarm kenti olarak, yalnz Trkiye

asndan deil, blge lkeleri asndan da nemli bir pozisyona sahipti. Bu dnem

ierisinde mekn olarak daha kk; ama ekonomik olarak kendine yetebilen planl bir

kent grnm izmektedir. zellikle 1980lerden sonra Mersin, corafi konumunun da

etkisiyle byk deiimlere uramaya balamtr. Gnmze kadar gelinen srete, d

ticaretin urak noktalarndan biri olan kent, Ortadoudaki istikrarszlklardan zarar

grm, Trkiyenin 1990larn banda yaad ekonomik krizden etkilenerek, kentin

ekonomik yaps deimi ve lkede yaanan terr olaylarndan sonra en fazla g alan

illerden birisi olmutur.

Kentin yaad bu deiimlere ramen, Mersin, TK (17-18: 2012) in illere gre

2011 yl ithalat ve ihracat rakamlarnda 12. srada yer almakta ve hala ekonomik olarak

Trkiyenin gl ekonomilerinden birisi olarak grlmektedir. Fakat kent kendisini dier

kentlerden geri kalm hissetmekte ve eitli dnemlerde ortaya kan; ama sonrasnda

yarm kalan proje temelli (Adgzel, 2004: 168) uygulamalarla planlama anlayndan

uzak, belirli bir stratejisi olmayan hedeflerle ynlendirilmeye allmaktadr. Bugn

Mersin, dier kentlerle daha fazla yarr hale gelmek iin tarm ve lojistik deerinin

yanna gda, turizm ve inaat sektrlerini de eklemi, bu durumun bir sonucu olarak da kent

zerinde sz sahibi olmak isteyen yeni kar evrelerinin ortaya kmasna neden olmutur.

Dier yandan, gle kente yeni gelen kesim, kendi meknlarn ve dayanma alarn

yaratm, neticesinde farkl sosyal bask gruplar ortaya kmtr. Mersinin bu zgn

durumu, en arpc biimde kentin yerel siyaset ilikisinde gzlemlenebilmektedir.

zellikle, on yl akn sredir iktidarda olan AKPnin yerel seimlerde birok ilin

21

belediye bakanln kazanm olmasna ramen, iktidar sresince Mersin Bykehir

Belediye Bakanln kazanmam olmas arpcdr. Bu durum; Trkiyenin genel

siyasetinde var olan basit bir sa-sol ya da laik-muhafazakr ayrmndan deil, daha ok

kentin meknsal dalmnda etkin olan Yrk, Alevi, Krt, Arap nfusa gre

deikenlikler gsteren sosyo-kltrel farkllndan kaynaklanmaktadr. Kentin bu ynl

eitli kltrel, ekonomik ve politik zgnl, Mersini Trkiyedeki birok kentten

ayrmakta ve zerine daha fazla alma yaplmas ihtiyacn dourmaktadr.

Mersin zerinde bir ekilde sz sahibi olan bu evrelerin, kentin iktidar

mcadelesinin neresinde yer aldn, kararlarn hangi boyutlarda verildiini, taleplerinin

neler olduunu anlayabilmek ve vatandalarn da bu srece katlmna olanak salamak

kentin demokratik ileyii iin nemlidir. Kentte, bu aktrlerin aklamalarn duyuracak,

faaliyetlerini denetleyecek, gerektiinde eletirecek ve bu ekliyle kamuoyunun oluumuna

katk salayabilecek en nemli ara ise Mersin basn olarak gze arpmaktadr.

II.1. Mersin Tarihi

Mersinin tarihi, Anadolu Medeniyetlerinin en eski izlerini tayan Yumuktepe

blgesinde M.. 5500-2000 yllar arasna dayanr. lk, orta ve yeni ada Kk Asyann

en eski meskn blgelerinden birisi KLKYA (Cilicie) blgesidir (Develi, 1998: 14).

Mersin, tarihi boyunca Romallar ve Bizansllarn hakimiyetine girmi, zaman zaman,

Arap istilasna uram, XI. y.y.da Seluklularn, XIV. y.y.da Karamanoullar ve

Ramazanoullarnn ve XV. y.y.da Osmanl mparatorluunun hakimiyetine girmitir

(Yurt Ansiklopedisi, 1982: 3637). I. Dnya Savanda, Mondros Mtarekesiyle itilaf

devletlerinin istilasna urayan Mersin, 1918 tarihinde ngilizler tarafndan igal edilmi,

sonrasnda ngilizlerin ekilmesiyle Franszlarn igalinde kalm, milli mcadele ile 3

22

Ocak 1922de tekrar Trklerin hakimiyetine gemi ve 1924 ylnda Mersin adyla il

olmutur (Yavi & Yavi, 1998: 7375).

II.1.1. Sosyo-Ekonomik Yaps

Yaklak 150 yllk kentsel gelime tarihine sahip olan Mersin, Doann (2002)

Birkimin Hamallar adl kitabnda neo-liberal politikalarn dsal sonular ve kente zg

gelimelerle birlikte drt blme ayrlarak incelenmektedir.

lk tarihsel aralk, kentin 1850lerden I. Dnya Savana kadar sren hzl oluum

ve gelime dnemidir (Doan, 2002: 181). Kent, 1855 ylnda ukurovann balca

iskelesi haline gelmitir. ukurovada pamuk tarmnn yaygnlatrlmas, Adana-Mersin

demiryolunun ve limann varlyla, ukurovann da alan kaps olmutur (Ouztimur,

2009: 1145). Mersinin kentleme tarihinin ikinci dnemi olan 1. Dnya Savandan

1950lere kadar sren yaklak 40 yllk dnem iinde, kentin nfusunda ve ekonomik

canllnda azalma meydana gelmitir (Doan, 2002: 186). Bunun nedeni, d ticaretin

youn olduu lkelerle yaplan sava, savala birlikte yaanan ykm, yenilgi ve igal ve

Trk Ulusal Kurtulu Savanda aznlklarn blgeden ayrlmas ile azalan nitelikli igc

ve ulusal burjuvazi yaratmaya dnk ekonomi politikalardr (Doan, 2002: 186). Rum ve

Ermeni tccarlarn yerini Arap tccarlar, kente yzyln bandan itibaren gelmeye

balayan Yahudiler ve byk kentlerden gelen Trk tccarlar almtr. Yalnz, Develinin

aktarmna gre blgedeki Trk asll tccarlarn says hala aznlk dzeyindedir (Develi,

2008: 184). Bu dnemde kurulan Mersin Ticaret Bankas (1929), Mersin Ticaret ve Zahire

Borsas (1926), Mersin Liman letmesi imtiyazn alan Mersin Liman leri nhisar

T.A.. (1927) gibi kurulular (Develi, 2008, ss 164 - 167) ulusal burjuvaziyi gelitirme ve

glendirme amacna dnk ilev gren kurulular olarak uzun sre grev yapmtr

(Doan, 2002: 187). Bunlarn dnda kurulan Halkevi, Tccar Kulb (Develi, 2007: 198)

23

gibi kurulular da kentte modern bir kltrn gelimesine katkda bulunmutur (Doan,

2002: 189). Bu dnem ierisinde Mersin, ekonomik ve sosyal adan zmir ve stanbul gibi

kentlerle yarr duruma gelmitir.

Da almayla birlikte ticaretin artt, 1961de hizmete giren yeni limanla ve lke

genelinde geerli olan ithal ikamesine dayal sermaye birikim tarz ile birlikte ekonominin

canland ve kent nfusunun hzla artt nc dnem aral 1950-1980 yllardr

(Doan, 2002: 189). 1960l yllar, modern limann yapmnn tamamlanmas nedeniyle,

kentin ekonomik anlamda yeni bir canlanma dnemine girdii dnem olmutur (Levent,

2009: 1131). Bu dnem ierisinde, Beyrut kentinin Dou Akdeniz ierisinde nemini

yitirmeye balamas, tamaclk ve ticaretin ksmen de olsa Beyruttan Mersine kaymas,

ran-Irak sava gibi dsal politik dinamikler (Levent, 2009: 1131), ilerleyen dnemde

Serbest Blgenin almas (1987) ve ukurovada hzla gelien sanayinin artan ihracat ve

ithalat talepleri gibi isel dinamikler 1980li yllarda Mersindeki ekonomik canlln ve

kentin yeniden Ortadou iin nemli bir ticaret merkezi haline gelmesinin arkasnda yatan

temel nedenlerdir (Levent, 2009: 1131).

Doann son dnem aral olarak belirledii neo-liberal politikalarn nemli

lde etkiledii, Dou ve Gneydou Anadoludan youn nfus akmnn olduu kabaca

1980lerden gnmze kadar deerlendirdii sreci, 2000ler sonras zellikle AKP

iktidar ve zellikle blgeyi yakndan ilgilendiren Suriye i sava ve yine Arap Bahar

hareketleri balamnda yeniden deerlendirmek gerekmektedir. Yalnz, bu meselelerin u

an devam ediyor olmas konuyu btnlkl olarak yorumlamay gletirmektedir. 1990l

yllarda kent ekonomisini ve sermaye birikim srecini etkileyen ve Mersinin 1970 ve

1980lere gre ekonomik bir durgunluk iine girmesine neden olan drt nemli gelimenin

de anlmas gerekir (Doan, 2002: 220). Sz konusu gelimeler; Krfez Krizi sonras

24

Iraka uygulanan ambargodan Orta Dou lkeleriyle d ticaretinin urak noktas olan

Mersinin nemli lde etkilenmesi, 1994te Trkiye ekonomisinde yaanan kriz ve 5

Nisan Kararlar, dokumaclk sanayinin gerilemesi ile Dou ve Gneydou Anadolu

blgelerinden kente ynelen hzl gtr (Doan, 2002: 221). Mersin, lkede yaanan

politik ve ekonomik krizlerden etkilenmi, hem de Ortadouda yaanan uluslararas

krizlerin sonucunda liman kenti olarak zarar grmtr. Mersine i bulma umudu ya da

terr dolaysyla artan g dalgas, kentin ekonomik kimliini nemli lde etkilemitir.

Ulatrma ve lojistik faaliyetleri yannda, ucuz i gcne dayal emek pazarnn olumas,

sanayilemenin ivme kazanmasna ve ekonomik yapnn nemli bileenleri olan finans ve

ticaret sektrnn hzla gelimesine neden olmutur (Levent, 2009: 1131). Yine, inaat

sektr de kente yeni g edenlerin ve ky kesimlerinde ikinci konut edinmek isteyenlerin

talepleri erevesinde bymtr (Levent, 2009: 1131).

1990-1997 dneminde illerin nfus art hzlar incelendiinde, Mersindeki nfus

art Akdeniz Blgesi ve Trkiye geneline gre daha yksek kmtr (zer, 2004: 26),

(akr & Sar, 2009: 1570). Mersindeki g hareketliliinin yalnz ekonomik anlamda

deil, toplumsal olarak da kentin yapsn deitirdii grlmektedir. Doana (2002: 225)

gre, bunun temel iki nedeni vardr. lki, kentin hzl ve youn g kaldracak ekonomik

canlla ve istihdam olanaklarna sahip olmamas, ikincisi ise sz edilen gmen

kitlesinin g etme nedenlerinden ve g biimlerinin niteliinden dolay kentte nasl bir

yaam tarz gelitireceklerine duyulan toplumsal ve kamusal meraktr.

Bugn, sosyo-ekonomik gelimilik dzeyi ile ilikili birok gstergesi halen dier

birok Trk kentine gre daha iyi durumda olsa da, gelime hzlandrlamam ve lke

ierisinde net bir byme oda haline geleyemen Mersin iin, geride kalma sendromu

olarak adlandrlabilecek bu durum, 2000li yllara kadar kentin ekonomik yapsnn genel

25

zeti gibidir (Levent, 2009: 1141). Mersin bu geride kalma sendromunu, 2006 ylnda

yrrle koyduu Mersin novasyon Stratejileri (RS MERSN) ile amaya alm, bu

proje ile gndeme gelebilecek yeniliki stratejilerin, blgenin kalknmas iin bir ara

olabileceini ortaya koymutur. Bu proje erevesinde ne kan sektr; lojistik, tarm-

gda ve turizm olmu (Levent, 2009: 1141), ama bu proje askda kalmtr.

Sonu olarak, eskinin kk bir liman ehri olmaktan kan Mersin; 1980lerden

itibaren dnya genelinde ortaya kan krizler, Ortadouda yaanan sorunlar, lke

politikalar ve kentin ekonomik her alanda Trkiyenin nemli kentlerinden biri olmaya

almas; kentin altyap, rant, kentle btnleme, konut, gecekondulama gibi sorunlar

derinden yaamasna neden olmu. Bu duruma, ekonomik veya zorunlu sebeplerle kente

g edenlerin eklenmesi, kentin daha nceki yerleimcilerinin varl ile birlikte sosyo-

politik yaps da deiime uramtr.

II.1.2. Sosyo-Politik Yaps

1980 sonras, yerel siyasetin yetki ve ekonomik bakmdan ulusal siyasetten greceli

bamszlamaya balad ve kentlerin kendine zg dinamiklerini ortaya kard bir

dnem olmutur. Bu zgnln Mersindeki yansmalarn grmek iin kentin sosyo-

ekonomik tarihine ilikin deerlendirmelerin ardndan politik zgnlne de bakmak

gerekir. Her ne kadar, yerel iktidar mcadelesine seilmi ve atanmlarn dnda baka

gruplarn da dahil edilerek tartlmas gereklilii bilinse de, siyasal mcadelenin temel

boyutlarn ortaya karmak asndan yerel seimlere gz atmak anlaml grnmektedir.

1950den gnmze Trkiyenin siyasal yaamnda sa siyaset gelenei etkin

grnrken baz istisnalar dnda Mersinde de ayn durum sz konusudur (Arslan, 2009a:

1704). te yandan solun Mersinin siyasi yaps iinde elde ettii semen destei

26

Trkiyede olduu gibi inili kldr (Arslan, 2009a: 1705). Fakat milletvekili

seimlerindeki tablonun aksine, zellikle Bykehir Belediye Bakanl yar kentin

farklln ortaya karmaktadr. rnein, 2004 yerel seimleri Trkiye solu iin tarihi bir

hezimetle sonulanrken, Mersin Bykehir Belediye Bakanl seimlerinde sol byk

bir baar elde etmitir.

Trkiyede yerel seimlerin daha dzenli yaplmaya baland 1963 ve 1968

yllarnda seimleri AP kazanmtr. 1973 seimlerinde ise, Trkiye genelinde, sa partiler

oy kaybetmeye balamtr. Oylarn yelpazeye dalm balamnda Mersin yerel seim

sonular incelendiinde; il genel meclisi seimlerinin galibi sa partilerken, kent

merkezinde %27 orannda ezici bir stnlkle sol partiler stnlk kazanmtr. 1977

seimlerinde CHP dzenli geliimini srdrmtr. 1984 seimlerinde 12 Eyll ara

rejiminden sonra, sa partiler kendini toparlam, oylarn arttrm ve bu gcn Mersin

genelinde de srdrmtr. 1989 seimlerinde, Mersin il genelinin siyasi yapsnda da sa

partiler arln korumay baarmtr. 1994 seimleri, SHP dramatik bir d yaarken

RP ykseli eilimi sergiler. Bu tablo, Mersin il genel meclisi asndan Trkiyede olduu

gibidir. 1999 seimleri ANAP dnda DSP, CHP, HADEP, MHP kent merkezinde

birbirine ok yakn oylar almtr. Burada asl dikkat edilmesi gereken nokta, 1994 yl

yerel seimlerinde il genelinde %14.22 oy alan MHPnin 1999 yl yerel seimlerde

%29.41 oy almasdr. Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlan HADEP ise, 1999 ylnda

%17.48 oy almtr (Arslan, 2009b, ss 1753-1764). 2004 seimlerinde ise, sa partiler son

40 yln en byk kazanmn elde etmi, sol ise %26.33 bir oranla, 1963ten bu yana en

byk yenilgisini almtr. Buna ramen, Mersinde san ykseli trendi gereklememi,

sol partiler %57nin zerinde oy almtr. Bu, 1977den bu yana solun kentte elde ettii en

27

byk semen desteidir (Arslan, 2009b: 1753-1764). Bu durum, Trkiyenin tersi ekilde

Mersinde solun zaferi ile sonulanmas bakmndan hayli ilgintir.

Mersin; ekonomik ve sosyo-politik zgnl dolaysyla zellikle 1990larn

ortasndan itibaren, yerel seimlerde, lke genelinden farkl bir tablonun ortaya kmasna

neden olmutur. Bu tabloyu, 2009 yl yerel seimleri zerinden corafi olarak

izlediimizde daha arpc sonulara ulamak mmkn gzkmektedir. Konuyla ilgili bir

alma, kent genelinde hangi partinin en ok oyu aldndan bir adm teye geerek,

mahalle baznda hangi partilerin ne ktn gzlemlemitir. Kentin yerel siyaset

zmlemesinde nicel byklnden ok nitel eitliliine vurgu yaplm ve 1980lerden

bu yana youn olarak g alan kentin sakinleri ok farkl etnik ve dini gruplara aidiyetleri

ile ok eitli bir nfus yaps sergiledii vurgulanmtr (Bayraktar, 2011: 7). Gerekten

kent; Yrkler, Fellahlar, Levantenler derken 1990lardan itibaren ehre Gneydou

Anadolu Blgesinden g etmek zorunda kalan gmen gruplarn yerlemesi ile birok

farkl kltre ev sahiplii yapma ansna sahip olmutur (Bayraktar, 2011: 8).

almada; Mersinin 2009 il genel meclisi seimlerinde kentin kuzeyinde

MHPnin, gneybatsnda CHPnin ve gneydousunda DTP (imdi BDP) ile ksmen

DSPnin baskn olduu grlmektedir (Bayraktar, 2011: 40). 1990 sonras son yerel

seimlerde corafi olarak da izlenebildii zere; Gneydoudaki Krt kkenli gmenlerin

DTP, Arap Alevilerin DSP; tm kuzeyde Yrk kkenlilerin MHP ve kuzeybatdaki orta-

st snflarn CHPden yana oy kullandklar grlm ve partinin etkinlii burada gze

arpmaktadr (Bayraktar, 2011: 40). u anki Bykehir Belediye Bakannn ortalamann

zerinde oy almasnda, milliyeti adaylar destekleyen semenlerin DTP (BDP)ye kar

Macit zcana ynelmelerinin byk rol olduu iddia edilmektedir (Bayraktar, 2011: 19).

Bu trl etnik ve snfsal bir yaplamann sonucunu 2000 sonras lke genelinde,

28

milletvekili ve yerel seimlerde en yksek oyu alan AKPnin kentte glenememesinin

sebeplerinden biri olarak grmek mmkndr. Ayrca, bir zaman Kazanlda DSPden

belediye bakanl yapan ve 2009 seimlerinde ise DSPden Akdeniz Belediyesine aday

olan Kenan Yldrmn, bu partinin Trkiye genelinde zlmesinden sonra dahi

Mersinde hatr saylr bir oy oranna sahip olmas, kentteki siyasetin ulusal lekte

karlalamayacak boyuttaki zgnln ortaya koymaktadr.

Sonuta; kentin eitli etnik ve snfsal gruplar ierisinde barndryor olmas ve bu

gruplarn meknsal olarak belirli yerlerde bulunmalarnn en arpc sonucu yerel

seimlerde karmza kmaktadr. Kentin bu eitliliini ortaya koyacak, farkl grup ve

bireylerin talep, istek ve ikyetlerini yanstacak, yapt haberlerle kamuoyunun

bilgilendirilmesini ve yerel aktrlerin yapt ilemlerin denetimini salayacak yerel

basnn bu iktidar mcadelesinde nasl bir konumda olduu, kentin demokrasi pratiini

anlamamza yardmc olacaktr.

II.2. Mersin Basn

Mersinde ilk gazete 1877 ylnda Mezzinzade Mehmet Tahir tarafndan baslm,

sonrasnda matbaa geniletilerek 1908 ylnda Tarsus isimli gazete yayn hayatna

balamtr (Bulut, 2007: 140). 1927 ylnda yayn hayatndan ekilen gazete, Mdafaa-i

Hukuk Cemiyetinin szcln stlenmi, Milli Mcadeleyi destekleyen yazlar ve

zengin ierii ile kentte etkili olmutur (Bulut, 2007: 140). Mehmet Fuat Akba Beyrutdan

getirttii makine ve hurufatla Yeni Mersin gazetesini eski Trke olarak yaynlamaya

balar. Tarsus ve Yeni Mersin gazetelerinin 1928e kadar eski Trke yaynlanan nshalar

bugn Milli Ktphane arivinde bulunmaktadr (Bulut, 2007: 140). 1930lu yllar Mersin

ve Tarsus basnnda gelime yllar olarak tanmlanabilir. Tarsusda Glek ve Tarsus

29

gazeteleri yaynlarn srdrrken; Mersinde Yeni Mersin, Akn, el Postas, Akn ve Ege

gazeteleri yayn hayatna devam etmektedir (Artan, 1996: 20-23). Bu dnemde Yeni

Mersin, Mersin basnn amiral gemisidir. O yllarda mer Ltfi Ouzcan, vali ve devlet

brokratlar da Yeni Mersinin yazarlar arasndadr (Artan, 1996: 17). 1950li yllara

gelindiinde Mersinde Akn kapanm, Mehmet Fuat Akba vefat etmi, Yeni Mersinin

ynetimi oullar Besim Fuat Akba ve Mstak Akbaa gemitir. 1953'te Rfat zavc,

Sabah Postasn Mersin ve Tarsus'ta yaynlamaya balamtr. 1956da Rahmi Yaln,

Hrsesi yine ayn yl Nevin-Nevzat umnu Cenup Postas gazetesini yaynlamaya

balamlardr (Artan, 1996: 33-36). Gen iki arkada Kemal Tursunbay ve Kazm Erbil

1952de Hakimiyet gazetesini yaynlamaya balar (Bulut, 2007: 153). Hakimiyet, o

gnlerde yayn hayatna balayp bugn de gnlk olarak yayn hayatn srdren en eski

Mersin gazetesidir. 1958de Nimet-hsan Tufan ifti Sonhaberi kurar. Nimet-hsan

Tufan'n oullar Tankut Tufan 1965 ylnda Sonhaber'in bana geer (Artan, 1996: 39).

1960'l yllarda panorama yle gzkmektedir: Sonhaber, Yeni Mersin, Hakimiyet,

Kerbela (Kurtulu), Cenup Postas, Hrses, Akdeniz gazeteleri yaynlarn

srdrmektedirler (Artan, 1996: 36-38). 1970li yllarn ortalarna kadar Mersinli

gazeteciler, Adana Gazeteciler Cemiyeti (AGC)ne yeyken, 1977 ylnda Mersin

Gazeteciler Dernei (MGD)yi kurarak bu dernee ye olurlar ve ilk bakanln Tankut

Tufan yapar (Artan, 1996: 47). 1980li yllara gelindiinde bu gazetelere Kamil

Cmertler'in kard Mersin Ticaret ve Nural Emirolu'nun kard Hakikat gazeteleri

eklenir. Bu arada ok sayda kurumsal dergi ve gazeteler de yaynlanr (Bulut, 2007: 156).

1984te baz nedenlerle MGDden ayrlan gazeteciler 1985 ylnda Akdeniz Gazeteciler

Cemiyeti (AGC)ni kurmulardr.

30

Mersinde 1990l yllara kadar gnlk, haftalk, iki haftalk olmak zere 28 gazete

mevcuttu. Bunlarn balcalar; el Ekspres, Gney, Gne, Yeni Gn, ukurova, Yeni

Haber, ukurova Gne gazeteleridir (Bulut, 2007: 155). 1992 ylnda btn gazetecileri

bir at altnda toplama giriimi sonrasnda, MGD ve AGCnin Mersin Gazeteciler

Cemiyeti (MGC) olarak deitirilmesi ile tm gazetecilerin bir araya gelmesi

gerekletirilmitir (Artan, 1996: 48). 1990l yllarda gazete says ortalama 30 civarna

ulamtr. 2000li yllarda ise, Mersinin gazetecilik konusunda epey deneyime sahip ve

ok sayda gazetenin yaynland bir il olarak geleneini srdrd grlr (Bulut, 2007:

157). 1990-2000 yllar aras Mersinde faaliyet gsteren gazeteler, daha ok altyap ve

teknolojik donanmlarn gelitirmek iin aba gstermilerdir. 2000 yl sonrasna

bakldnda, gazetecilik hayatna atlan balca gazeteler unlardr; Mersin Olay, Gneyde

mece, MTSO Haber, Bugn Mersin, Akdeniz Gazetesi... olmak zere 40a yakn gazete

yaynlanm, bunlarn byk bir ksm hala varlklarn srdrmektedir (Bulut, 2007: 157

159). Bu yllar ierisinde, Mersin Gazeteciler Cemiyeti (MGC), Anadolu Basn Birlii

Mersin ube Bakanl, Mersin Merkez Gazeteciler Dernei, Trkiye Gazeteciler

Cemiyeti Mersin Temsilcilii adlar altnda basn ilgilendiren be kurulu yayn hayatn

srdrmektedir. Bugn Mersin Valilii (2013) verilerine gre; Mersin ili genelinde 67

yerel gazete yaynlanmaktadr. Bu gazetelerin sekizi BK tarafndan resmi ilan almaya hak

kazanm vasfl yerel gazeteler olarak adlandrlmaktadr. Bunlar; Akdeniz, ukurova,

Gney, Haberci, Hakimiyet, Mersin, Mersin mece, Yeni Gney gazeteleridir.

31

II.3. Mersinde Kentsel Siyaset ve Yerel Basna likin Alan

Aratrmas

almann yaplaca Mersin kentinin, illere gre gelir sralamasnda ve Trkiye

genelinde iller baznda baslan yerel gazeteler sralamasnda hep ilk ononbe il arasnda

yer aldn gz nnde bulundurursak, Mersin basn zerine yaplan aratrmalarn

olduka yetersiz olduunu grrz. Dier yandan, uygun iklimi ile bir tarm kenti, kltrel

miras ve doas ile bir turizm kenti, blgedeki sayl limanlardan birine sahip olmas ile

lojistik alanda nemli bir ehir olan Mersin, sermayenin de dikkatini ekmitir. Ayrca,

yerel seim dnemlerinde sosyokltrel yaps ile birka kilit ehirden birisi olmas

dolaysyla, kentsel siyaset ve basn ilikisinin ciddi bir grgl aratrmayla ncelikle

tartlmas gereken illerden birisidir.

II.3. 1. Mersindeki Yerel Gazetelerin Ulalabilirlii

Mersin basn tarihi 19. yyn sonlarna kadar uzanmasna ramen, o dneme ait

birok gazetenin arivine, hatta bazlarnn nshalarna dahi ulamak mmkn deil. Yine

yakn bir tarihe kadar, gazetelerin tiraj says ve datm oranlarna ilikin veriler

bulunmadndan, yerel gazetelerin vatandalar asndan yaygnln aratrmak mmkn

olmamtr. Bu amala, Mersin basnnn bask says, datm ve abonelik konular

zerinden vatandalara ne kadar ulatrlabildii sorgulanmak istenmitir. Ayrca, kentte

faaliyet gsteren yerel medya kurulularnn kent genelinde ulalabilirlii ve says bu

kapsamda sorgulanmtr.

Mersin ve evresindeki medya organlarnn genel grnmne baktmzda, kentte

ok sayda ve eitli ieriklerde faaliyet gsteren kuruluun olduunu grmekteyiz. Mersin

32

Valiliinin medya kurulular listesi zerinden gncel verileri incelendiinde arpc

sonular ortaya kmaktadr.

Tablo 1. Mersin ve evresinde Faaliyet Gsteren Yerel Medya Kurulular Listesi

Kaynaka: (Mersin Valilii, 2013)

Mersinde faaliyet gsteren medya kurulularnn saysna bakldnda; kentte 7

televizyon kanalnn olduu, fakat sadece bir (Kanal 33) televizyon kanalnn 2013te

uydudan da yayn yapmaya balad grlmektedir. Gnmzde, karasaldan faaliyet

gsteren televizyon kanallarnn snrl takip edildii dnldnde; kentteki

televizyonlarn ok izlenmediini syleyebiliriz. Yine, kent genelinde yayn yapan 33

radyo istasyonu bulunduu grlmektedir. Mersinde radyolarn dinlenebilirlii zerine bir

aratrma olmasa da; yerel televizyonlar zerine yaplan bir almada, yerel televizyon

kanallarnn kent aidiyeti oluturma ve kentlilik bilincini ekillendirme noktasnda yetersiz

kald grlmektedir (nal, 2009: 1529). Mersin basnnn saysal durumuna gre;

merkezde yaynlanan 9 gnlk, 40 haftalk, 5 iki haftalk, 11 aylk ve 1 de aylk olmak

zere toplam 66 yerel gazete yaymlanmaktadr. Bunlardan 8i BKten resmi ilan almay

33

hak eden vasfl gazeteler snfna girmektedir. Ayrca, kentte yaynlanan 15 dergi olduu

grlrken, 21 tane de mesleki rgt yayn bulunmaktadr. Mersin ilelerinde yayn yapan

yerel gazetelerin geneline baktmzda ise; Anamurda 4, Bozyazda 1, Erdemlide 4,

Glnarda 1, Mutta 2, Silifkede 3, Tarsusta 21 olmak zere toplamda 36 gnlk,

haftalk, iki haftalk ya da aylk gazetenin yer aldn grmekteyiz. Yalnz, Mersin mece

gazetesinin internet sitesinde verdii bir haberde; Gazetemiz ok yaknda Anamur, Mut,

Glnar, Silifke, Aydnck ve Bozyazdaki okurlara da ulaacak ve Mersinin en geni

datm ana sahip gazetesi olacak (Mersin mece, 2013) diye bir duyurusu yer

almaktadr. O zaman, Mersinde yaynlanan BKin vasfl gazete olarak adlandrd 8

gazeteden yalnz bir tanesinin baz ilelere de datld grlmektedir. Dier bir ifadeyle,

Mersinde farkl zaman aralklarnda, ile gazeteleri hari, yaynlanan 66 gazete olmasna

karn, sadece bir tanesinin kent evresine de datld, ama bunun ok yetersiz olduu

grlmektedir. Son olarak, Trkiyede birok ilde TGCnin yerel uzants bir tane

cemiyetin bulunmasna karn; Mersinde basnla ilgili 5 farkl rgtn olmas da Mersin

basnndaki dzensizlie iaret etmektedir.

almann konusunu oluturan Mersindeki basn gemii incelendiinde bu

gerilemenin ne zaman ve nasl olutuuna dair nemli ipular elde edilmitir.

Eskiden gazeteler, resmi ilanla deil kendi imknlar ile karlard. Zaten eskiden

Mersinde bu kadar gazete kmazd. Yeni Mersin, Gney diye bir gazete kard. O

zaman stanbul gazeteleri kente bir gn ge gelirdi. O boluu doldurmak iin yerel

gazeteler kard. Mesela, Mersin nfusu 30-40 bin iken Ticaret Gazetesi 3000 basar,

derlerdi3.

3 A15, 13 Ocak 2013

34

Mersinde 1950lere kadar daha az sayda gazete bulunmasna ramen, gazetelerin

k amacnn kentte ihtiya duyulan haber eksikliini gidermek olduunu syleyebiliriz.

Ticaret Gazetesinin tirajn nfusa oranladmzda, gnmzden daha yaygn

datldn grmekteyiz. 1950li yllarda, Mersin basnnn kent insanna ulalabilirlii

ve habercilik bakmndan daha ciddi bir etkisi bulunmaktadr. Eskiden Trkiyede ulusal

apta yayn yapan gazetelerin taralara ge gittii dnemlerde yerel gazeteler ok daha

anlaml, etkili, okunabilir noktadayd. rnein; Son Haber gazetesinin ok nitelikli

sahipleri vard. Deyim yerindeyse 5.000e yakn datyordu4.

Mlakat yaplan kiiler arasnda gazetecilikle ilikisi olan herkes, net bir tarih

aralnda birlemese de 1980li yllara kadar etkin bir gazeteciliin yapld

dnlmektedir. 1930 ile 1970 aras inanlmaz bir gazetecilik vard. Btn brokrasiyi

hizaya sokan hesap soran, sorgulayan sonra 80 darbesi ile burada da bir tank gemi.

Yerel basn kendi kabuuna ekilmi5. Ayn zamanda, gazete okuma alkanlnn da bu

dnemde azald belirtilmektedir. 12 Eyll ncesi 800 gazete satlyordu. Mersin nfusu

yz binlerdeydi. imdi nfusu milyonlarla ifade ediliyor, 16 tane gazete var ama tiraj 400-

500lerdedir6. Baka bir rnek de bu kany dorulamakta, bu dnemde abonelik

oranlarnn da dtn belirtmektedir. ....80e kadar benim 1600 abonem vard.

Tarsusta ulusal basn 4500 satarken ...in 1200 abonesi vard. 80 geldi silindir gibi sildi

gitti. .... 80e kadar Mersinin yerel geliimini gazeteler salad desem yeridir. O

zamanlar gazeteleri herkes ciddiye alyordu7.

4 A15, 13 Ocak 2013

5 A14, 19 Ocak 2013

6 A5, 12 Ocak 2013

7 A1, 19 Kasm 2012

35

1990l yllarn sonlar ise, Mersin basnnn kentte etkisini yeniden gstermeye

balad bir dnem olmas asndan nemlidir.

Mersinde, 2000li yllarn balarndan itibaren basnda bir farkllama yaanm. Krlma

noktalarndan birisi, Yeni Gazete8nin kurulmas olmutur. lk kez bayi datmn

gerekletiren ve renkli baslan bir gazete olmasndan dolay ne kt. Yine mali gc

sayesinde daha kurumsal olarak piyasaya girmiti. nk o zamana kadar gazete sahibi

olmak; uzun yllar gazetecilik yapp sonrasnda gazete sahibi olanlarn ya da avukat,

mhendis gibi sonradan gazeteci olma hevesiyle daha dar bteli ekilde bu ie

girmeleriyle olmutur. Yeni Gazete daha gl bir sermaye yapsyla yayn hayatna

balamt. 9

Dier bir rnek ise, bu yllarda basn alannda yaanan teknolojik ilerlemelerle

birlikte, Mersindeki gazetelerin de teknik ve altyap yeterliliini gelitirmeye gayret ettii

grlmektedir. 2000li yllara kadar Mersinde teknik ve altyap yeterliliine sahip gazete

yoktu. Genellikle, siyah beyaz 4 sayfa, maneti bile belli olmayan gazeteler vard. Ben

ulusalda grmek istediim renkli maneti olan gazeteleri grmek istedim. 1,5-2 ylda bunu

gerekletirebildim10, demektedir. Yine bu dnem ierisinde, gazetecilik yapma isteinin

de olduu vurgulanmtr: Bir dnem var olan klasik anlayn tersine, en azndan bir

gazetenin ehrin btnne datlmas, muhalif grlere yer verilmesi gerektii algs

kendisini hissettirdi11. Kentte gazetelerin etkin olma abas, zellikle 1980li yllardan

sonra neoliberal politikalarn etkisiyle, kltlen devlet aygtnn yerine, yerelin artan

nemi ile aklanabilir (Bayraktar, 2011). rnein, bykehirlerde zellikle 1990 sonras,

8 Yeni Gndem Gazetesi, Tahir zgr tarafndan 2000 ylnda kurulmutur. Gnlk tiraj 1000 adettir.

9A11, 23 Ekim 2012

10A10, 14 Kasm 2012

11A11, 23 Ekim 2012

36

partilerin gsterdii belediye bakan adaylarnn, seim kampanyalarn, [...] yerel sorunlar

ve yerel politikalar zerine kurduklar ve bu ekilde medyann ilgisini cezbederek kentli

kamuoyunun ilgisini ekmeye altklar gzlemlenmektedir (Erder & nciolu, 2004:

539). Aslnda, Trkiyede yaanan bu srecin biraz gecikmeli olarak, Mersin basnn da

etkilemi olduu ve iktidara ortak birey ya da gruplarn basn dorudan veya dolayl

olarak etkilemeye alt grlmektedir. Mesela, Mersin basn ile ilgili yaplan bir

almada, kentte faaliyet gsteren basn rgtleri arasnda dayanma olmad ve eitli

anlamazlklarn olduu ifade edilmektedir (Gle, 2005:110). Bu dnem, kentin iktidar

mcadelesinde, eitli evrelerin basn zerinde daha etkin olmak istedii ve bir ekilde

onlarn paralanmasna sebep olduu dnlmektedir. Konuyla ilgili MGCnin

bakanln yapan Ahmet nal: Kentin o byme hzyla ile birlikte, biz de revizyona

uradk, biz de baz deerlerimizi kaybettik (Mersinistikbal.net, 2009) diye aklamada

bulunduu bir gazete haberinde, basn rgtlerinin benzer bir nedenden tr saylarnn

arttna dikkat ekmitir.

Tablo 2. Mersin Gazetelerinin Tiraj Oranlar Karlatrmas

Kaynaka: (BK, 2013), (BK, 2012c)

37

Mersin basnna ilikin gemi dnem anlatmlarda, yerel gazetelerin gnmze

oranla daha etkin ve ulalabilir olduunu grmekteyiz. 1990 sonras, bir dnem, kentte

faaliyet gsteren gazetelerin daha etkin olmaya altklar dnlse de, bugn srekli

artan kent nfusuna oranla, ok yetersiz tiraja sahip ve sadece belirli datm noktalarna

ulaan yerel gazetelerin kent zerinde pek bir etkisinin olmad dnlmektedir. Yerel

gazetelerin, kent geneline datm ve tirajyla ilgili en byk sknt ekonomik nedenlerden

kaynakland dnldnden; BKten yardm alabilmeye hak kazanan12 16 gazete,

yerel gazete sahiplerinin de isteiyle, Mersinde Aralk ay banda birleme karar almtr

(BK, 2012d). Bu durumda, her bir gazete bu vasflar tek tek yerine getirmek zorunda

kalmayacandan daha fazla tiraja sahip ve daha etkin bir gazetecilik yapma ans

yakalam olacakt. Yukardaki tabloda; BKin resmi ilan almaya hak kazanan Mersin

gazeteleri iin yaynlad aylk ortalama tiraj oranlarna ilikin birleme ncesi ve sonras

aylk tiraj oranlar yer almaktadr. Buna gre; Kasm 2012de faaliyet gsteren 16

gazetenin aylk ortalama tiraj 500-600 civardr. Birleme karar ile en azndan tiraj

oranlarnda bir art olmas beklenmektedir. Fakat birleme kararndan 6 ay kadar bir sre

gemesine ramen, gazete says yar yarya azalrken, tiraj oranlarnda hibir deime

olmamas, hatta greli azal yaanmas olduka arpcdr. Bu tabloya gre; yerel

gazetelerin, birleme kararndan sonra yerine getirmekle ykml olduklar birok

zorunluluun (her bir gazetenin en az 7 alan olmas gereklilii gibi ) yar yarya

azalmasna ramen; tiraj oranlarn ykseltmek noktasnda yeterli giriimde

bulunmadklarn gstermektedir. Aslnda, birleme kararndan nce bu gazetelerin

birounun sahipliine bakldnda, en az iki gazetenin ayn kiiler tarafndan

12

BK ubesi bulunan illerde yayn sresi, personel says, datm ve abonelik gibi belirli vasflar yerine getiren

gazetelere resmi ilan yaynlama hakk tanmaktadr. Resmi ilan says bu gazetelerin vasf dzeylerine gre orantl bir

ekilde datlmaktadr.

38

yaynlandn grmekteyiz (Bugn Mersin, ukurova gazeteleri Ykseliim Grubuna;

mece Mersin ve Anadolu gazeteleri Nazmi Aktaa; Yenign ve Yeni Gney gazeteleri

zol ailesine; Akdeniz ve Manet gazeteleri Turan Beyazatee; Mersin Kadn ve Mersin

gazeteleri Akku ailesine [HA, 2012] aittir). Bu durum, yerel gazete sahiplerinin resmi

ilanlardan daha fazla gelir elde edebilmek iin birden fazla gazete karma eiliminde

olduklarn ve nceliklerinin daha fazla tiraja ulamak olmadn ortaya koymaktadr. Bir

mlakatta da konuyla paralel olarak, 16 gazetenin birounun gerekten gazetecilik

yapmad iddia edilmitir.

Belki ilerinden 3-4 tane gazete aba gsteriyor. Geri kalan, eini, dostunu alyor

gsteriyor. Hatta, sigorta yaptklar insann da parasn ondan olan, gazeteyi ajans

haberleriyle dolduran insanlar var. Sonuta, bu gazeteler hzla oalm ve yasal olarak

da baz artlar yerine getirdikleri iin nlem alnamyor.13

Mlakatlardan, BK tiraj raporlarndan ve Mersin Valiliinin kent ve evresinde

faaliyet gsteren medya kurulular verilerinden kan sonular tekrar deerlendirmek

gerekirse; Trkiye genelinde olduu gibi Mersinde faaliyet gsteren gnlk gazetelerin

ok byk bir oran BKten elde ettii resmi ilanlarla faaliyetlerini srdrmekte, bask

saylarn da kurumun gsterdii alt limitlerde karmaktadr. Yalnz, 1980li yllara kadar

kentte karlan gazetelerin daha etkili ve ulalabilir olduunu sylemek mmkndr.

Yine, kentte faaliyet gsteren gazetelerin 1990l yllardan sonra bir dnem, yerelin artan

nemiyle birlikte, daha ok gndem oluturmaya altklar gzlemlenmitir. Gnmzde

ise, nfusu bir milyon civarnda olan bir kentte, tirajlarn ortalama 500 adet dzeyinde

olmas ulalabilirlik boyutundaki yetersizliini ortaya koymaktadr. Ayrca, BKin

koyduu zorunlulua gre; baslan gazetelerin yarsnn bayilerden satlmas gerektii ve

13 A9, 03 Aralk 2012

39

dierlerinin de kentte bulunan brokratik kurumlara datld dnldnde

vatandalar asndan ulalabilirlik oran daha anlamsz grnmektedir. Son olarak; kentin

btn basn alanlarn kapsayan, sorunlarn dile getiren ve zm retmeye alan

gl bir basn rgtnn bulunmamasnn bu etkisiz yerel basn tablosunun olumasnda

pay olduu dnlmektedir.

II.3. 2. Mersin Basnnn Yerel Aktrlerle likisi

Aratrmann bu blmnde, Mersin basnnn bask gruplar ile kentin yneticileri

arasndaki ilikinin ne boyutta olduu sorgulanmak istenmitir. Bu tr bir ilikinin boyutu,

yerel gazetelerin ne kadar bamsz olduunu, kent aktrlerinden kimleri ounlukla ve

neden temsil ettiklerini anlamaya yardmc olacaktr. Bu amala, kent siyasetinde etkin

olan bask gruplar, bireyler, seilmiler ve atanmlar ile yerel basn aktrleri arasndaki

mlkiyet ve yaknlk ilikisi gzlemlenmeye allarak, bu kiilerin gazetelerde ne kadar

temsil edildikleri incelenmitir.

Kent siyasetinde yerel ynetici ve i adamlarnn yerel medya zerindeki kar

ilikisi, en arpc biimde Mersinde faaliyet gsteren X TV rneinde ortaya

kmaktadr. Kentin ekonomik ve siyasi adan gl aktrlerinin, medyann btn

aralarna sahip olmaya altn grmekteyiz. X TVde bir dnem yneticilik yapan A8,

yapt bir yaynda, bir belediye bakan ve i adam ortaklarnn sahibi olduu X TVnin

siyasi karlarna aykr habercilik yapt iin iten kovulduunu belirtmektedir.

X TVyi ynetiyordum. Belediye Bakan o zaman seildi. [rakip] ... Belediyesini de

Partisi ald. Ve daha sonra Kabotaj Bayram vard. Yerel televizyonun snr nerede balar,

nerede biter aklamas asndan nemliydi. Kabotaj Bayram iin hem valilik hem de

MDTO davetiye gndermi, kutlama yaplyor. [rakip] Belediye Bakan oraya alnmyor,

40

geri gnderiyorlar. Seilmi bakan geri gnderiyorlar. Bu dnyann her yerinde byk bir

haberdir. Haberini de kendim yaptm14

.

Mlakatn devamnda, X TVden atldktan sonra, bir sre kendisinin kurduu X

radyoda altn ama benzer ekibin, bu sefer ekonomik kar amal, bir ihaleyi almak

iin kendilerini tekrar ynetici olarak ardklarn ifade etmektedir. Bu dnem aralnda

A8, X TVden ayrlanlarla birlikte X radyosunu kurmas yznden, sz konusu kiilerin

bir ekilde radyoyu da kendi mlkiyetlerine geirerek, kentte etkin faaliyet gsteren radyo,

televizyon ve gazete ortaklna sahip olmak istedikleri dnlmektedir.

Gvence verdiler. Mevzuyu bilmiyordum. O zaman bu adamlar tesisi aacaklar hem [rakip]

... Belediyesine hem de [X TV ile ilikili olan] ... Belediyesine ihtiyac var. Televizyonlar

ok gl kullanlacak ki o zaman istediine ulaacak. Arada sel felekati var. Burada kenti

kurtardk. Bu arada przler halledilmi. Bugnk televizyonu ynetenler ayamz

kaydrd. .... Sadece zgrce 1 sene haber yaptm, bir de sel felaketi hari, onun dnda

patron ne diyecek kaygsn yaayarak haber yapmaya altm15

.

A8 burada, X TVye sahip ekibin ihaleyi aldktan sonra, bir bahane ile iine son

verdiini ifade etmektedir. Bu olay baka bir mlakatta u ekilde dorulanmaktadr. Daha

nce A14n de iinde bulunduu, X gazetesi kent gndemine ilikin konularda aratrma

habercilik yapt iin .... Belediye Bakannn ortaklar bu gazeteyi de kendi

mlkiyetlerine geirmitir. Mlakatn devam, A8in anlattklarn zetler niteliktedir.

X gazetesi kapanma aamasna gelirken 2001 ylnda iadamna gazeteyi sattk. Orada

da kalmad ok ortakl bir X TV vard. Ardndan, belediye bakannn yakn ekibi olan

kiiler, X TVyi de aldlar. X radyo bir biimde o patronajn etkisine geti. l RTG

14 A8, 12 Ocak 2013

15 A8, 12 Ocak 2013

41

sermaye grubuna sahip oldular. Sonra aldlar gazeteyi X TV binasna tadlar. Ve gazete

gazete olmaktan kt. nk anlay deiti. Belki de bunun byle olmasn istediler16

.

A14n iddiasna gre X gazetesi [X Tv ile ilikili olan ] ... Belediyesini ok

eletirdii iin, o kiiler tarafndan satn alnmtr. Mlakatn devamnda, baka bir

gazetede eletirilerine devam ettii iin o gazetenin de bir ekilde ayn grubun eline

getiini sylemektedir. X TV rneinde aka grld zere, Mersindeki baz medya

kurulularnn, siyasi ve ekonomik kar elde etmek isteyen kiiler tarafndan satn

alndn gstermektedir. Burada deinilmesi gereken baka bir nokta, A8in Mersinde

yaanan sel felaketi sresince bir sene zgr habercilik yapmasdr. A8in iddiasna gre,

patronlarn karna ok ters dmedii srece, medya organlarnn editoryal

bamszlklarn koruduklardr. Bu iddiay A4de mlakatnda vurgulamtr. A13de

konuya farkl adan yaklaarak, Mersinde eletirel haberler yaplmadn bu yzden,

bamsz olmann da ok birey ifade etmediini vurgulamtr.

Bahsedilen olaylarn 1990l yllardan sonra yaanmas, almann Mersindeki

Gazetelerin Ulalabilirlii blmnde bahsedilen, yerel basnn yerel yneticiler

asndan nem kazanmasyla paraleldir. Yine X TV rneinde, yerel bir siyasetinin

etkinlii sz konusudur. Dier yandan, 1980 sonras dnem yalnz siyasi adan yerelin

nemini arttrmam, bir rant objesi olarak da deerli hale getirmitir. Bu noktada, kentin

eitli aktrlerinin baz konularda ortak kar ilikileri yaratmaya balamas sz konusudur.

Tokgz bu konuda; yerel basnn, kentin rant paylamnda olan sermaye gruplarna dolayl

ya da dolaysz olarak araclk etmesinden sz etmektedir (Ylmaz, 2004: 260). Bu rnekte;

siyaset, i adam ve medya aktrlerinin birliktelii sz konusudur. Gerekten 1990l

yllarda, ciddi bir habercilik yapldndan sz edilirken, bir taraftan da baz evrelerin

16 A14, 19 Ocak 2013

42

gazetelerin deerini arttrarak elden karma arzusu dile getirilmitir. Bu durum bir

mlakatta u ekilde aklanmtr.

Gemite ... alm sonra i hayatna atlmlar. Onlar gazete zerinde ok ilgili deildiler.

Ellerine bir matbaa gemi. Matbaa alsn ardndan da gazete i yaparsa onu da satalm

dncesindeydiler. Yani, hem matbaaya hem gazeteye para kazandracak gzyle

bakyorlard. Sonra onlar ii gtremediler. Gazete kapanma aamasna gelirken ... i

adamlarna devrettiler17

.

Baka bir mlakat da benzer bir noktaya iaret ederek; Mersinde bir gazetenin bir

sre iyi gndem yarattn, fakat sonrasnda yaad ekonomik skntlar yznden, bu

gazetenin nce bir adayn seim yarnda kullanld, baarl olamaynca da gazetenin bir

i adam tarafndan satn alnd iddia edilmitir.

Gndem yaratmaya balamtk. Cebimize para girmeye balamt .... maddi skntlar

yaand. Teknik eleman filan altrmak ok zordu. Sonrasnda ben hastalandm ve

bilabedel ... devrettim. O da yerel seimlerde gazeteyi etkin olarak kullanmaya gayret etti.

Ama, deyim yerindeyse diki tutturamad. Trnak ierisinde gazeteyi bir adaya pazarlama

durumu filan olmu, baaramaynca .... bir i adamna satt.18

Dier bir mlakatta ise, yerel gazetelerin bu trden mlkiyet ilikilerine sahip

olmasalar bile, yerel yneticilerle iyi ilikiler kurulmasnn bir ekilde kendi menfaatlerine

olaca algsnn yerel basnda yaygn olduu ifade edilmektedir.

Genelde belediyelerin gcn hissettii yerlerde basn, belediye ile kurduu yakn iliki

ierisinde, bazen belediye alanlarnn cretini karlam dahi olabiliyor. Merkezi

17 A14, 19 Ocak 2013

18 A4, 06 ubat 2013

43

iktidarla balar bu anlamda ok olmasa da, blge milletvekilleri ile arann iyi tutulmasnn

gazetelerin karna olaca beklentisi, yanlsamas oluyor19

.

Bu konuda A14 ve A8, ... Belediyesinde basn biriminde alan kiilerin eitli

ayrclklarla, sadece medya iinde durduklar pozisyonlardan dolay, maa aldklarn ifade