kentlerde yoksulluk ve atiklarin … · geçmişten günümüze bak ld ğ nda, ... bundan dolay g...

419TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013

* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.

KENTLERDE YOKSULLUK VE ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KENTSEL TARIM

Ahmet TOMAR Ziraat Yüksek Mühendisi [email protected]

1. GİRİŞ Kentleşme, günümüz toplumlarnn başlca özelliklerinden birini oluşturmakta ve toplumlarn kentleşme oranlar gelişmişlik düzeyinin önemli bir göstergesi olarak görülmektedir. Çünkü sanayi devrimi sonras kentleşme, sanayileşmenin sonuçlarndan biri hatta en önemli sonuçlarndan biri olarak ortaya çkmaktadr. Bu bağlamda da kentleşme ve sanayileşme birbiriyle yakndan ilişkili iki olgu olarak kabul edilmektedir. Kentleşme sorunu, sadece teknik boyutu fiziksel çevredeki değişim ile gündeme gelmemektedir. Kentleşme sadece fiziksel çevrenin ve nüfusun büyümesi değildir. Dolaysyla kentleşme ve göç insan hayatnda köklü ve derin değişimler meydana getirmektedir. Bu değişimlerin başnda yoksulluk olgusu gelmektedir. Sanayileşme ve kentleşmenin planl geliştiği toplumlarda kentlere olan göçün skntlar daha sorunsuz atlatlrken, toplumsal planlamann sonradan gerçekleştiği ve kentleşmenin kendiliğinden geliştiği toplumlarda büyük sorunlar yaşanmaktadr. Kentsel yoksulluğun ve doğurduğu parçalanmşlğn giderilmesi öncelikli olarak bir sosyal planlama konusudur. Temel altyap sorunlar aşldktan sonra kentle bütünleşemeyenlerin kentsel toplumsal sistemle bütünleştirilerek, her alanda üretken, kendine yeten, dolaysyla her türlü sosyal şiddet ve ykmdan arnmş bir kimliğe büründürmeleri için katlmc ve demokratik bir sosyal planlamann ksa ve uzun dönemli olarak gerçekleştirilmesi gerekmektir. Kentlerin krsal alanlarndan ayrm bugün dünyada karş karşya kaldğmz çok sayda sorunun temel kaynağn oluşturmaktadr. Çevre sorunlar, iklim değişiklikleri, afetler, enerji sorunu, güvenlik sorunu, yoksulluk ve sağlk sorunlar bunlarndan bazlardr. Mevcut endüstriyel besin üretim sistemlerinde doğal çevrenin zarar görmesi, tarmsal ürünlerin düşük besin kalitesi ve gda taşmaclğnda kat edilen uzun mesafelerden dolay yüksek oranda enerji tüketimi bu sistemlere yönelik endişelere ve eleştirilere neden olmaktadr. Besin üretimini giderek zorlaştğ, üretimin pahal olduğu ve taşmaclk yöntemlerinin çevreye zarar verdiğinden dolay yerel üretim sistemlerinin desteklenmesi, kentlerin beslenme sorunlarna ve krizlere karş kalmalarn önlemektedir.

2. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KENTSEL TARIM Geçmişten günümüze bakldğnda, kentsel tarmn yüzyllarca kentler ile bütünleşmiş bir biçimde uygulandğ, hatta ilk şehirlerin tarmdan gelen üretim fazlas ve pazar ekonomisinden dolay ortaya çktğ görülmektedir. Sanayileşme ile kent içi arazi değerinin artmas ve tarmn ekonomik olarak düşük gelir sağlamas, kent merkezi ve kent kenarlarndaki arazilerin daha yüksek ekonomik getirisi olan faaliyetlere tahsis edilmesine neden olmuştur. Sonuç olarak tarmsal araz günümüzde kent kenarlarnda ve hatta yüzlerce kilometre uzaklkta olan alanlara kayarak, kent merkezlerinde yaşayanlarn sağlkl ve taze

TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013420


besinlere erişimini zorlaştrmakta, ekonomik olarak da yüksek maliyet taşmaktadr. Bugün metropollerde yaşayan düşük gelirli aileler ise sağlkl beslenmekten mahrum kalmş olarak, çevresel ve fiziksel açdan düşük standartlar taşyan ortamlarda yaşamaya mahkum kaldklar bilinmektedir. Oysa, kent kenarlarnda, kentin varoşlarnda yaşayan ve yoksullukla karş karşya olan kesimlerin kentsel atklar kullanarak tarmsal faaliyetlerde bulunabileceklerini ve bu yolla öncelikle kendi ihtiyaçlarn karşlayacaklar gibi gelir elde ederek yoksulluğu biraz olsun azaltabilecekleri, bu yolla çevrenin korunmasna da katk koyacaklar görülmektedir. Günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkelerde yerel yönetimlerin gündemlerine alnan kentsel tarm, Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya’da uzun yllardan beri desteklenerek çeşitli uygulama ve araştrmalara konu olmaktadr. Ülkemiz ve ilimiz koşullar itibariyle kentsel tarmn yeni bir anlayşla ele alnmas kaçnlmaz görünürken, hangi yöntemler ile ve ne ölçüde kentlerle yeniden bütünleştirilmesi sorusu akla gelmekte, tartşlarak projelere konu edilmesi, desteklenmesi gerekmektedir. Tarm tarihine bakldğnda, tarmn 20. yüzyldan itibaren kentlerde kaybolmaya başlamş ve küçük tarmsal faaliyetler kentliler tarafndan göz ard edilerek kent dşna taşnmştr. Büyük kent merkezlerinin en yoğun bölgelerinde bile çok sayda kentsel tarm faaliyetleri için potansiyel alanlarn bulunmasna rağmen, taze besinlerin yüzlerce ve hatta binlerce kilometre yol kat ederek tüketicilere ulaşmas, tazeliğini ve besin değerinin yitirilmesine neden olmaktadr. Gda erişilebilirliği insan yerleşiminde her zaman en önemli etkenlerden biri olmuştur ve bundan dolay gda kaynaklar ilkel yerleşimlerde kentsel yapyla doğrudan bağlantl olarak yer almştr. Endüstriyel gelişmeler, tarm ticareti, ucuz taşmaclk ve gda koruma teknolojilerinin ortaya çkmasyla birlikte tarmsal arazi ve pazarlar arasndaki mesafe hzla artarak bugün mevcut yaplaşmş çevrenin biçiminden dolay, gda üretim sistemlerine kentsel alan içinde yer verilmemektedir (Gorgolewski ve diğerleri, 2011). İnsan yerleşimlerinde tarmsal ürünlere erişmek yannda suya erişimde önemli bir rol oynamştr. Eski medeniyetlerin su kenarlarnda ve verimli ve geniş tarm alanlarnn bulunduğu yerlerde Mezopotamya örneğinde görüldüğü gibi kurulduğu görülmektedir. Kentsel planlama tarihine bakldğnda, saylar azda olsa hazrlanan aklc ve modern planlamalarda besin üretimi yani kentsel tarmn sorgulandğ görülmektedir. Yaplan bu yöndeki planlamalarda arazinin 5/6’i tarmsal faaliyetlere ayrlmş olduğu, bahçeşehir tanmlamalarnn yapldğ görülmektedir. Kent / Şehir ve tarmn karşmndan oluşan bir kent ideal kent olarak gösterilmektedir. Arazi kullanm yaklaşmlarnda, üretim alanlar ve şehir merkezlerinin ilişkisine açklk getirmek amacyla çeşitli teorilerin geliştirildiği görülmektedir. 3. KENTLERDE YOKSULLUK Son yllarda gerek Dünyada gerekse ülkemizde yoksulluk çok konuşulmaya başlanmş, hatta giderilmesine yönelikte birbiriyle tutarl olmayan yaklaşmlar ortaya atlmaktadr. Bu yaklaşmlarn başnda ülkemizde ortaya atlan mikro proje yaklaşmdr. Yoksulluk kavramna, yoksulluğun nedenlerini ve giderilmesine yönelik yaklaşmlara değinmeden önce yoksulluğa neden olanlarn yoksulluğu daha çok gündeme getirmeleri gerçeğini ifade etmek gerekir.



Birleşmiş Milletler Kalknma Program UNDP'nin hazrlamş olduğu İnsanî Gelişme Raporlarnda yoksulluk geniş bir şekilde yer almakla birlikte, net bir tanma sahip değildir. Bu, yoksulluğun zaman ve mekân göreliliğinin getirdiği bir olağan durumdur. Ayrca, kavram çok boyutluluğu da içermektedir. Yalnzca kişi başna millî gelire göre varlacak bir yarg desteksiz olacaktr. Dolaysyla, kalknma kavramnn niteliksel boyutuna ilişkin birtakm göstergeler de yoksulluğun anlamn vurgulamaktadr. Buna göre yoksulluk; "düşük gelir düzeyi", "yetersiz ve dengesiz beslenme ile sağlkszlk", "psikolojik ve ekonomik bireysel güvensizlik", "şoklara açklk ve risk ve belirsizliğe cevap verememe", "doğal çevrenin bozulmas ve sosyal çevrede ksr döngü" gibi baz aksaklklarn bir bütün olarak alglanmas gereğine işaret etmektedir. Ne var ki; bu gibi bakş açlar ülkeden ülkeye, hatta ayn ülkenin farkl dönemlere ilişkin analizlerinde de farkllklar taşyabilmektedir. Bu noktada, yoksullukla ilgili birtakm kavramlar bağlamnda yoksulluğun türlerine değinmekte yarar vardr: Mutlak yoksulluk-Göreli yoksulluk,Objektif yoksulluk-Sübjektif yoksulluk, Gelir yoksulluğu-İnsanî yoksulluk, Sosyo-ekonomik Güçsüzlük, Krsal yoksulluk-Kentsel Yoksulluk, Krsal yoksulluk daha çok, bağmszlk, güvenlik, öz-sayg, sosyal kimlik, sosyal ilişkilerin sklğ ve sağlamlğ, karar alma özgürlüğü, hukukî ve siyasî haklar gibi niteliksel beklentiler ve yoksunluklar üzerine odaklanrken; kentsel yoksulluk, gelir ve tüketim şeklinde niceliksel beklentiler ve yoksunluklar konusuna eğilmektedir. Yoksulluk, belirgin bir tanmlamaya sahip olmayan bir kavram olarak çeşitli göstergelerle ele alndğnda üzerindeki belirsizlik perdesi kalkan bir olgudur: Bir ülkede yoksulluk snrnn ne düzeyde olduğu ile ilgili göstergeler, daha çok gelir düzeyi ile tüketim düzeyini ilişkilendiren göstergelerdir: "Temel ihtiyaçlar yaklaşm", "gda-gelir oran yaklaşm", "ortalama gelirin yüzdesi yaklaşm" ve "yüzdelik dilimler yaklaşm" gibi yöntemler, yoksulluk snrnn belirlenmesinde kullanlmaktadr. Yoksulluk snr ile ilgili çalşmalarda genelde, kişinin yaşamn sürdürebilmesi için gereken en düşük standart geçinme düzeyi belirlenmektedir. Yaş, cinsiyet ve yaşanlan yerleşim yerine göre bu tür gereksinimlerin belirlenmesinde, kişinin günlük almas gereken en düşük kalori miktar ve bu kaloriyi alabilmesi için yapmas gereken harcama dikkate alnmaktadr. Yoksullukla ilgili olarak birçok kavram kullanlmaktadr. “Mutlak yoksulluk, bir insann yaşamn en düşük düzeyde sürdürebilmesine, yani biyolojik olarak gerekli kalori ve diğer besin bileşenlerini sağlayacak beslenmeyi gerçekleştirmesine dayal olarak tanmlanmaktadr. Ayni ve nakdi gelirleri bu temel gereksinimleri karşlamakta yetersiz olanlar mutlak yoksulluk snrnn altnda kalmaktadr. Dünya Bankasnca günlük geliri bir insann hayatta kalabilmesi için gerekli en düşük kalori miktar olan 2400 kkal besini almaya yetmeyen insanlar “mutlak yoksul” olarak tanmlanmştr. Yoksulluğun çözümünde diyalektik düşünmek gerekir. Bu bakmdan da önce yoksulluğun nedenleri, sonra da bu nedenlerin hangi araçlarla giderilebileceği belirtilmelidir. Yoksulluğun Nedenleri; Yolsuzluk, Küreselleşme-Özelleştirme-Üretimsizleştirme, Sosyal Devlet İlkesinden Uzaklaşma, Yüksek Nüfus Artş – Düşük Tarmsal Üretim, Sanayide Geri Kalmşlk, Gelir Dağlmnda Adaletsizlik, İstihdam Yetersizliği “işsizlik”, Topraksz Köylülük, Göç olduğu belirtilmektedir.



TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafndan yaplan Gelir ve Yaşam Koşullar Araştrmas, (2012) sonuçlarna göre En zengin kesimin geliri en yoksul kesimin gelirinin 8 kat olduğu ortaya konmuştur. Yüzde 20’lik gruplarda, en yüksek gelire sahip son gruptakilerin toplam gelirden aldğ pay %46,6 iken, en düşük gelire sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden aldğ pay %5,9’dr. Buna göre, son yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldğ pay, ilk yüzde 20’lik gruba göre (P80/P20 göstergesi) 8 kat oldu. P80/P20 göstergesi hem kentsel yerler hem de krsal yerler için 7,2 olarak hesapland. Tablo.1- Hanehalk Kullanlabilir Gelire Göre Sral Yüzde 20’lik Gruplar, 2011-2012

Not: Gelir referans dönemi bir önceki takvim yldr.

Tablolardaki saylar yuvarlamadan dolay toplam vermeyebilir.

(*) Fertler eşdeğer hanehalk kullanlabilir gelirine göre küçükten büyüğe sralanarak 5 gruba ayrldğnda; “İlk yüzde 20’lik grup” geliri en düşük olan grubu, “Son yüzde

20’lik grup” ise geliri en yüksek olan grubu tanmlamaktadr. Toplam gelir içinde maaş-ücret gelirleri en fazla pay ald Maaş-ücret gelirleri %46,5’lik oranla toplam gelir içerisinde en fazla paya sahip oldu. Bunu %20,4 ile müteşebbis gelirleri ve %20 ile sosyal transferler izledi. Sosyal transferlerin %92’sini emekli ve dul-yetim aylklar oluşturdu. Emekli ve dul-yetim aylklar toplam gelir içinde %18,4’lük paya sahip iken, diğer sosyal transferlerin pay %1,6 olarak belirlendi. Müteşebbis gelirlerinin ise %66,7’si tarm-dş gelirlerden oluştu. Nüfusun %16,3’ü yoksulluk snrnn altnda kaldğ ifade edilmektedir. Eşdeğer hanehalk kullanlabilir medyan gelirin %50’si dikkate alnarak belirlenen yoksulluk snrna göre nüfusun %16,3’ü yoksulluk riski altnda kaldğ, kentsel ve krsal yerler için hesaplanan yoksulluk snrlarna göre, kentsel yerlerde bu oran %13,8 iken, krsal yerlerde %16,3 oldu. Sürekli yoksulluk riski altnda bulunanlarn oran %16 olarak hesaplanmştr. 4.ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KENTSEL TARIM Kentsel tarmn ilk modern örnekleri, bu bildirinin sunulmasndaki amaçta olduğu gibi yoksullara gda üretimi için kamu desteği ile arazi sağlanmas, kentsel tarm konusunda eğitilmesi ve öneminin anlatlmas biçiminde ortaya çkmştr. Kentsel tarm, atklar, çevre ve yoksulluk düşünüldüğünde söz konusu bu üç bileşenin de yaşam kalitesini olumlu etkilemesi ve desteklemesi için kaynaklar yok etmeden, kaynaklarn geri dönüşümlü olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Kentleşme. Sanayileşme ve tarmdaki gelişmelerin beraberinde doğal kaynaklar korunmas için, doğadaki en temel kural olan madde akş döngüsünün, dengeli bir şekilde sürdürülmesidir. Bu amaca yönelik olarak gerek sanayi atklarnn, gerekse evsel ve tarmsal atklarn yeniden değerlendirilmesi için



kullanlacak yöntemlerden birisi organik atklardan kompost üretilmesi ve üretilen bu kompostun tarmsal üretimde kullanlmasdr. Kompost; organik atklarn ayrşmas sonucu toprak benzeri bir maddeye dönüşmesi olarak tanmlanabilir. Kompostlaştrma ise organik atklarn biyolojik olarak parçalanabilen ksmnn geri kazanlmas ve yeniden değerlendirilmesidir. Kompostlaştrma ile toprak iyileştirici özelliği ve gübre değeri yüksek olan bir ürün elde edilir. Bugün ABD’de yaplan kentsel tarm faaliyetleri genellikle yerel ve şehir ölçekli olarak, vergiden muaf ve kar amac gütmeyen örgütler tarafndan yürütülmektedir. Söz konusu örgütler şehir çapnda tarm destekleyen programlar yürütmenin yan sra, gerekli araç ve malzemenin sağlanmas, gençler için özel eğitim programlarnn sunulmas, yerel tarm ticaret ağnn yaygnlaşmas ve göçmenlere yönelik tarmsal ve pazarlama becerilerinin geliştirilmesi gibi alanlarda faaliyet göstermektedirler. Kentsel tarm bugün özel bahçeler ve toplum bahçelerini kapsamann dşnda, daha geniş çapl bir alan olarak tanmlanmakta, genellikle yerel tüketim ve satş amaçl meyve, sebze, hayvan ve balk yetiştirme faaliyetlerini içermektedir. Sistemin daha bütünsel bir yaklaşm çerçevesinde ele alnmasnn temel nedeni, kentsel tarmn büyük bir gda ağ ile ilişiği ve çeşitli ekonomik, sosyal ve çevresel kaynaklarla etkileşimidir. Kentsel tarm; “Kent içinde ve kent çeperlerinde yaplan tarmsal faaliyetleri, metropollerin merkezi alanlarnda gda ve diğer ilgili ürünlerin üretim, dağtm ve pazarlamasn kapsamaktadr. Geniş çapl bir bakşta ise, söz konusu çalşmalar toplumsal gda güvenliğini, mahalle ve komşuluk gelişimini, çevresel sürdürülebilirliği, arazi kullanm planlamasn, tarm ticaret ağlar ve gda ağlarn, tarmsal arazilerin korunmasn ve diğer ilgili konular içermektedir.” (Community Food Security Coalition, 2007) Kentsel tarm çeşitli şekillerde yaplabilmektedir. Bu çalşma kapsamnda kentsel tarm ticari, ticari olmayan ve hibrit /hobi uygulamalar olmak üzere üç grupta ele alnmaktadr. Hibrit uygulamalar ise gdann üretimi, işlenmesi, dağtm ve pazarlamasndan oluşan sosyal faaliyetler, ayrca sosyal, ekonomik veya çevresel amaçlara yönelik çeşitli kurumlar tarafndan yaplan ücretsiz eğitim faaliyetlerini kapsamaktadr. Kentsel tarm yerel ölçekte toplumun besin ihtiyaçlarn karşlamann yan sra, çevresel sürdürülebilirlik, sağlk, beslenme ve sosyal etkileşim gibi farkl boyutlarda da arttrc etkilere sahiptir. Ayrca yerel ölçekte gda üretim faaliyetleriyle ilgili iş olanaklar sağlayarak, ekonomik gelişimi, toplumsal katlm, bütünleşmeyi ve güçlenmeyi desteklemektedir. Son yllarda WHO, FAO, UNICEF ve APA gibi çeşitli örgüt ve kuruluşlar tarafndan yürütülen araştrmalar, kentsel tarmn, taze sebze ve meyvelere erişilebilirliği arttrarak, özellikle besin erişiminin snrl olduğu düşük gelirli aile ve kişiler için, sağlkl ve maddi olarak karşlanabilir gdann sağladğn göstermektedir. Kentsel tarm sağlk programlar ve beslenme konularnda bilinçlendirme uygulamalar vastasyla ayrca toplumsal farkndalk oluşturmaktadr (Bellows ve diğerleri, 2004). Kentsel tarm ayrca terepatik açdan da değer taşmaktadr. Örneğin Manhattan’a 80km uzaklkta New York’un kuzeyinde Garrison bölgesinde bulunan “Renewal Farm” bir kent çeperi bahçesi olarak, uyuşturucu bağmllar ve alkolik kişilere yönelik iyileştirme programlar sunmann yan sra, etrafta bulunan restoranlara da gda sağlamak amacyla çeşitli sebzeler yetiştirmektedir. Kentsel tarm, doğrudan pazarlama stratejileri ve toplum bahçeleri ile farkl etnik kökenler ve yaş gruplar arasnda bulunan ilişkileri, toplumsal katlm, sosyal etkileşimi güçlendirerek, sağlk ve çevre konularnda da sağladğ eğitimler ile pozitif etkiler yaratabilmektedir



(Hodgson ve diğerleri, 2011). Öte yandan doğrudan pazarlama stratejileri, çiftçiler ve tüketiciler arasnda iletişim kurarak, toplumsal ölçekte ekonomik güvence sağlamaktadr. Kentsel tarm toplumsal gelişmeye yönelik karşlkl sorumluluk, güven, paylaşm, huzur ve dostluk sağlayarak, ayrca boş arazilerin yeniden kullanlmas açsndan da bir alternatif oluşturmakta ve bundan dolay suç işleme, yasadş çöp yğma, yangn ve benzeri gibi toplumda tehlike oluşturan olaslklar azaltmaktadr (Lyson, 2005; Teig ve diğerleri, 2009; Bellows ve diğerleri, 2004; Kaufman ve Bailkey, 2000; Veenhuizen, 2006). Kentsel tarmla İzmir için gündeme getirilerek tartşlmakta olan Avrupa Yeşil Başkent ödülüne hak kazanmasnda önemli bir rol oynayacaktr. . Haritadan da görüleceği gibi İzmir kenti içinde ve kenarnda bu yönde değerlendirilecek boş alanlarn bulunmas yan sra, kooperatif siteleri ve toplu konut alanlarnda yeşil alan olarak ayrlp, değerlendirilemeyen alanlarn öncelikle bu amaçla planlanmas yararl olacaktr Harita .1- İzmir Büyükşehir Belediyesi Snrlarnda Arazi Kullanm



Aşağda verilen fotoğraflardan da görüleceği gibi kentsel tarm ayn zamanda kentin görünümünde de pozitif bir değer kazandrmaktadr.

Fotoğraf .1 Dakar'da Bir Hastahane Çats

Fotoğraf.2 - Caracas' ta mikro bahçeler



Tablo.2-Kentsel Tarm Şekilleri

TİC

ARİ O

LM

AY

AN

Öze

l B

ahçe

ler Tek veya çok aile konutlarnn ön veya arka bahçe, çat, balkon, duvar kenar, cam

kenar ve bodrumlarnda gda üretimi veya kişisel çalşma olarak yaplanfaaliyetlerdir. Üretilen ürünler genellikle kişisel tüketim için kullanlmaktadr.

Top

lum

B

ahçe

leri

Küçük veya orta ölçekli gda üretme ve süs bitkileri yetiştirme bahçeleri olarak,bitişik veya ayrk parseller halinde konut bölgeleri, kamu veya özel arazilerüzerinde gruplar tarafndan ekilip, biçilmekte ve yönetilmektedir.

Kur

umsa

l Ba

hçel

er

Küçük, orta veya büyük gda üretme, süs bitkileri veya meyve bahçeleri olarak özelveya kamuya ait kurumlarn arazilerinde kurum veya işyeri tarafndan ekilip, biçilipve yönetilmektedir. Çalşmalar eğitim, terepatik veya kamusal hizmet amacylayaplp, üretilen ürünler bağş ve kişisel tüketim için kullanlmaktadr. Yerelyönetimin yasalarna bağl olarak satş doğrudan bahçe içinde, pazarlarda veyakuruma ait mağazalarda yaplmaktadr.

Gös

teri

Ba

hçel

eri

Küçük gda üretim bahçeleri olarak özel veya kamusal alanlarda topluma gösteriş için yerel hükümet, kurum veya işyerleri tarafndan yaplmaktadr. Üretilen ürünlergenel olarak bağş için toplanlmaktadr.

Yen

ilebi

lir

Peyz

aj

Tasa

rm

Konut, ticaret ve karma kullanml alanlarda gda üretim çalşmalar dş mekanlarn tasarmnda şahslar veya işyerleri tarafndan peyzaj objeleri olarakkullanlmaktadr. Üretilen ürünler genel olarak kişiler tarafndan tüketilmektedir.

Ger

illa

Bahç

eler

i Kişi veya gruplar tarafndan izinsiz olarak, terkedilmiş veya boş alanlarda gda üretimi veya süs bitkileri yetiştirme faaliyetleridir. Üretilen ürünler genelliklemahallenin yeniden canlandrmasna yönelik kullanlmaktadr.

Hob

i A

maç

l A

rc

lk Kişisel kullanm için ufak boyutta özel bahçe, arsa, parklarda veya çatlarda

yaplmaktadr. Üretilen ürünler kişisel tüketim, eğitim veya bağş içinkullanlmaktadr.

TİC

ARİ

Paza

ra

Yön

elik

Ta

rm

Özel veya kamusal arazilerde toprak içi, topraksz, konteynr ve hidroponiksistemler gibi çeşitli üretim tekniklerini kullanarak ticaret amaçl küçük, orta vebüyük ölçekli gda üretimi veya süs bitkileri yetiştirme, arclk, su ürünleri, kümeshayvanclğ ve büyükbaş hayvanclk olarak yaplmaktadr. Üretilen ürünler alaniçi, pazarlarda veya mağazalarda satlmaktadr.

Ken

t Çift

liği

Genellikle Pazar çiftliklerinden daha büyük ölçekte gda üretiminin yan sra süsbitkilerinin yetiştirildiği, arclk, su ürünleri üretimi, kümes ve küçük/ortabüyüklükte haynaclğn da yapldğ ve ürünlerin ticaret amacyla üretildiğialanlardr. Üretim teknikleri çeşitli yatay ve dikey sistemlerden oluşarak toprakta,topraksz, konteynr ve hidroponik yetiştirme sistemleri içermektedir. Üretilenürünler genel olarak çiftlikte veya çiftlik dş tezgahlarda, pazarlarda veya mağazalarda satlmaktadr. Çiftliklerin yeterli büyüklükte olduklarnda ise dağtmmodeli için, “Community Supported Agriculture’ (CSA) veya Toplum DestekliTarm yaplabilmektedir. Söz konusu modelde tarmsal faaliyetler tüketicilerce tarm sezonunda yaplmakta ve bu kişilerin tarmnn içerdiği risklerede de ortakolmalar gerekmektedir.

2011 APA Raporu verileri kapsamnda düzenlenmiştir.



Kentsel tarm birçok ekonomik frsat sunabilmektedir. Kamusal alanlarn bakm giderlerinin azaltlmas, yerel istihdam ve gelir sağlayc frsatlarn artmas, kullanlmayan kaynaklarn işlenmesi (örneğin; çatlar, yol kenarlar, kamu hizmetlerine ayrlan yerler ve boş araziler), mülk değerlerinin artmas gibi konularda etkin olmakta, ayrca işletme tesisleri, restoranlar, çiftçi pazarlar, ulaşm ve dağtm teçhizatlar gibi unsurlar vastasyla çoğaltc etkiler yaratabilmektedir (Veenhuizen, 2006; Kaufman ve Bailkey, 2000). Tüketime yönelik üretimin yaplmas, hane için gda masraflarn azaltarak, gelirin farkl şekillerde harcanmasna izin verebilmektedir. Ayrca çevrelerindeki taşnmazlarn değerini arttrmaktadr. New York kentindeki bahçelerle ilgili olarak yaplan bir araştrma, bahçelerin kurulmasndan yani kent kenar tarmdan sonra 5 yl içerisinde, çevredeki taşnmazlarn değerinin % 9.4’e kadar arttğn ve artmaya devam ettiğini göstermektedir. Kentsel tarm çevre yönetimi açsndan, özellikle kirlenmiş arazilerin üretken bir biçimde yeniden kazandrlmasnda katkda bulunabilmektedir. Artan bitki örtüsü sayesinde, kentsel tarm yağmur suyu akntlar ve hava kirliliğinin azaltlmasna katkda bulunurken, kentsel biyo çeşitliliği artrmakta olup, türlerin korunmasna yardmc olmaktadr (Kaufman ve Bailkey 2000; Veenhuizen 2006). Birçok kentlerde doğal ürünlere erişim ve aile bütçesine katk amac ile kentsel tarmn yapldğ görülmektedir. Kentlerde yaşayanlarn kentsel tarma yönelmeleri için yazl ve görsel basnda, sosyal medyada konu sürekli işlenmektedir.

Doğann ykm, kentsel yeşil alanlarn kentsel gelişim projelerine kurban edilmesi toplumda ekolojik duyarllğn gelişmesine neden olmaktadr. Gezi Park direnişi günlerinde parkta d ik i len Gezl Bostan geçici olsa da kentte gdamz üreterek kendimize yetebiliriz mesajn vermiştir. Kentte doğal besinlere ulaşmada yeni bir kavram: Topluluk destekli tarm, Bir topluluk oluşturularak ve tükettiğiniz ürünlerin, nerede ve kimler tarafndan üretildiğini bilerek, üretenleri destekleyerek, üreticilerde tüketiciler destekleyerek, ya da saylar her geçen gün artan kent bahçelerinde bizzat tüketiciler bu ürünleri yetiştirmektedir. Günümüzde kentsel tarma olan ilgi her geçen gün artmaya devam etmekle birlikte, yerel yönetimler söz konusu faydalarn belgelendirilmesinde üniversitelerle işbirliği yaparak, konu ile ilgili araştrmalarn ilerlemesinde etkin rol alabilmektedirler. Türkiye’nin pek çok şehrinde hobi bahçeleri var artk. Genellikle belediylerin alt yapsn hazrlayp küçük parçalara böldüğü alanda kiraladğnz yerlerde sebze, çiçek hatta meyve yetiştirip serbest zamanlarnz doğann içinde hoşça geçirebiliyorsunuz.

Fotoğraf.3- 3 Gezi Park direniş günlerinde bostan Fot.4-Bir Kent Bahçesi ve Kentsel Tarm



İlimizde bu alanda sevindirici uygulamalarn olduğu görülmektedir. EÜ Ziraat Fakültesinin gerek Bornova kampüsünde gerekse Menemen Uygulama çiftliğindeki hobi bahçeleri, Bornova Belediyesinin Atatürk mahallesindeki hobi bahçeleri, Buca ve Menemende özel kişilerin oluşturup kiraladğ hobi bahçeleri bu kapsamda olumlu gelişmeler olarak değerlendirilmektedir.

Kentlerde yaşayan ve bahçesi olmayan kişiler , balkonlarnda hatta pencerelerinin önünde de sakslarla küçük bahçeler kurabilirler. Kendi yetiştirdikleri bitkileriyle uğraşarak, gelişme /

Fotoğraf.3 – Buca Göletteki hobi bahçesi

Fotoğraf.5-Evde Tarm/ Balkondaki Tarla

Krsal alanlarda yaşayanlar şansl; kendi gdalarn kendileri yetiştirebilirler. Apartmanlarda yaşayan şehirliler için durum daha zor ama imkansz değil. Balkonlarn küçük bir tarla gibi tasarlayp işleyebilirler.



büyümelerini seyreterek, dalndan toplayarak, ne yazk ki şehirlerde bulamadklar stresten uzak huzuru, streslerini alan ve onlar sizi mutlu edebilen tatl bir heyecan yaratarak hem bütçelerine katkda bulunmalarna olanak yaratmak kentsel tarmla mümkündür. 5. SONUÇ ve ÖNERİLERİMİZ Tarm ve tarma bağl faaliyetler günümüzde büyük ölçüde kentlerden uzak tutulduğundan dolay, özellikle yüksek yoğunluklu kent merkezleri ve banliyöler, tarmsal gda üretimi alanlarndan yoksun kalmştr. Söz konusu kentsel alanlarn en yoğun bölgelerinde bile belirli say ve çeşitli ölçülerde kentsel tarm faaliyetleri açsndan potansiyel boş arazilerin bulunmasna rağmen, kentlilerin günlük gda tüketim ihtiyaçlar, kimyasal, koruyucu, işleme ve taşma gibi çeşitli nedenlerden dolay besin değeri ve tazeliğini yitirmiş şekilde uzak mesafelerden kentlere ulaştrlmaktadr. Kentsel tarm toplumsal gda sisteminin bir parças olarak krsal alanlar, kent çeperleri, banliyöler ve kentsel alanlarn bütünleştirilmesinde önemli role sahip olmaktadr. Topluma dayal besin sistemleri toplum içinde besin güvenliği, toplumsal sağlk ve eşitlik, çevresel sağlk ve iyileştirmenin yan sra ekonomik olarak da verimli ve dayankl ekonomik faaliyet olanaklar sağlamaktadr. Kentsel tarmn mekana dayal olmas, ekolojik açdan duyarllğ, ekonomik olarak verimliliği, sosyal açdan bütünleştiriciliği ve besin üretimi ve erişimi konusunda güven sağlamas, söz konusu yaklaşmn çeşitli yönlerini ortaya çkarmaktadr. Kentsel tarmn arazi kullanm planlamas gibi çeşitli uzmanlk alanlar ile bulunan güçlü bağlantlar kentsel tarmn sosyo-ekonomik ve mekansal boyutlarn bütüncül biçimde destekleyerek, sağlkl ve karşlanabilir besin erişimi gibi sağlk konularnda değerli bir araç ve yenilikçi bir yaklaşm olarak görülmeli ve çeşitli fiziksel, mekansal, sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlar planc, tasarmc ve besin üreticileri için ortak faaliyet alanlar sağlayarak, etkin bir planlama ve tasarm arac olarak değerlendirilmelidir. KAYNAKLAR

BAYINDIRLIK ve İSKAN BAKANLIĞI, “Kentsel Yoksulluk, Göç ve Sosyal Politikalar Komisyon Raporu”, Ankara 2009

BELLOWS, A. C., Brown, K., and Smit, J., (2004). “Health Benefits of Urban Agriculture, Community Food Security Coalition’s North American Initiative on Urban Agriculture,”

COMMUNİTY Food Security Coalition., (2007). The North American Urban and Peri-Urban Agriculture Alliance

DPT, Türkiye’de Yoksulluğun Ölçülmesi Ve Sosyo-Ekonomik Yaplarla İlişkisi, 2007

GORGOLEWSKİ, M., Komisar, J. and Nasr, J., (2011). Carrot City Creating Places for Urban Agriculture , Random House, Inc., NY.

KABASAKAL, Leyla, “ Evde Tarm Balkondaki Tarla” Yeşil Atlas, Kasm 2013

KAUFMAN, J., and Bailkey, M., (2000). Farming Inside Cities: Entreprenneurial Urban Agriculture in the United States, Lincoln Institute of Land Policy Working Paper,

LESTER R. Bown , İnsanlar İçin Kentler Tasarlamak, TEMA Vakf,İstanbul,2009

RASOULİ, Sara, Kent topraklarnn tarmsal amaçl kullanm: Kentsel Tarm, Sağlkl Şehirler Proje Eğitimi, Sağlkl Kentler Birliği, Bursa,2013

TİMUR, Aytaç, Kentte Doğal Gda Besin Bahçeleri, Yeşil Atlas, Kasm 2013

TOMAR, Ahmet, Yoksulluk Kavram Ve Giderilmesine Yönelik Yaklaşmlarn Değerlendirilmesi, Mevzuat Dergisi İzmir 2010

kentlerde yoksulluk ve atiklarin … · geçmişten günümüze bak ld ğ nda, ... bundan dolay g...

Documents