KENTLERDE HAVA KALİTESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

Dr. Tuğba Ağaçayak

İÇERİK

Hava Kirliliği

Kirleticiler

Emisyon Kaynakları

Kriter Hava Kirleticiler

Sınır Değerler

İzmir’de Durum

Hava Kirliliğine Bağlı Olaylar

Hava Kalitesi Kontrolü

Hava Kirliliğinin Azaltılması için Stratejiler

HAVA KİRLİLİĞİ

Havada istenmeyen maddelerin zarar verici seviyede bulunmasıdır.

İnsan Sağlığı

Bitkiler

İklim Değişikliği

Estetik

"All things are poisonand nothing is withoutpoison; only the dosemakes a thing not apoison."

HAVA KİRLİLİĞİ

Dünyada 10 kişiden 9’u kirli hava soluyor.

Her yıl 7 milyon insan hava kirliliği nedeniyle ölüyor.

WHO, 2018

Türkiye’de hava kirliliğine yol açan fosilyakıtlarının kullanılmasına bağlı olarak yılda:

2 876 erken ölüm

4 311 hastaneye yatış

3 milyar Euro’yu aşan sağlık harcaması

HAVA KİRLİLİĞİ

KİRLETİCİLER

ATMOSFERDE OLUŞUMUNA GÖRE

Birincil Kirleticiler : Bir kaynaktan havaya direkt olarak salınan zararlı formda kirletici

CO, SOx, NOx, PM

İkincil Kirleticiler : Havaya salındıktan sonra kimyasal reaksiyonlarla zararlı hale gelen kirleticiler

H2SO4, NO3, HNO3

EMİSYON KAYNAKLARI

KAYNAKLARINA GÖRE

Doğal Kaynaklar

Antropojenik Kaynaklar

DOĞAL KAYNAKLARDoğal Yangınlar : CO

Deniz suyu (sea spray) ve bitki örtüsünün bozunması : reaktif sülfür bileşenleri

Ağaçlar, çalılar vb. : Uçucu organik bileşikler (terpenler ve isoprenler)

Polenler, sporlar, virüsler, bakteriler : Alerji ve hava yoluyla taşınan enfeksiyonlar

Kurak bölgelerde fırtınalar : Toz bulutları ve toz taşınımı

Hayvanlar : CH4

Yıldırım : NOx

ANTROPOJENİK KAYNAKLARTermik Santraller, elektrik üretimi : SO2

Ulaşım : NOx, CO

Endüstriyel Prosesler : Pb, PM, NOx, SO2

Evsel ve endüstriyel yakıt kullanımı: SO2, PM

Solvent kullanımı : VOC

ANTROPOJENİK KAYNAKLARKAYNAK TÜRÜNE GÖRE

Nokta Kaynaklar

Bir noktadan emisyon veren büyük kaynaklar

Alan Kaynaklar

Yerleşim bölgelerindeki motorlu taşıtlar

Noktasal olmayan yayılı sabit kaynaklar

Çizgi Kaynaklar

Yerleşim bölgeleri dışındaki motorlu taşıtlar

EMİSYON KAYNAKLARI

1. Enerji

2. Endüstriyel Prosesler

3. Tarım

4. Atık

5. Doğal Kaynaklar

6. Diğer

Ref: EMEP/EEA air pollutant emissioninventory guidebook 2016

KRİTER HAVA KİRLETİCİLER

Kükürt Oksitler (SO2)

Azot Oksitler (NO2)

Partikül Madde (PM)

Karbon Monoksit (CO)

Yer Seviyesi Ozonu (O3)

Uçucu Organikler (VOC)

SO2

Renksiz bir gaz

Kaynaklar : Fosil yakıtlarEndüstriyel tesislerTermik santrallerEvsel ısınma (kömür, fuel oil)

Etki: Öksürük, akciğer fonksiyonlarında değişim, solunumsistemi tahribatı, taş binaların ve diğer materyallerin dekorozyonu, asit yağmurları ve ikincil partiküller

NO2

Kahverengi veya turuncu

Kaynaklar : Motorlu taşıtlarda yakıtların yanması,elektrik üretimi, fabrikaların ısıtılması, endüstriyelprosesler vb.

Etki: Solunum yollarında tahriş edici bir etkiye sahiptir.Ozon kirliliği, asit yağmurları, ikincil formdakipartiküllerin oluşumu, ekinler ve bitki örtüsü üzerindezararlı etkiler vb.

PARTİKÜL MADDE

Kaynaklar :

• Birincil kaynaklar: büyük,

mekanik aşınma

• İkincil kaynaklar: küçük,

yanma, buharlaşma ve yoğuşma

Etki : Astım, alerji, migren

16

Location of the source areas and scale of the dust emissions.

Adapted from Tanaka and Chiba, 2006.

SAHARA

TOZ KAYNAKLARI

En büyük sıcak çöl

9,400,000 km2 alan

En büyük mineral aerosol kaynağı

Toz çeşitli bölgelere taşınır

17

SAHRA ÇÖLÜ

Saharan Desert Dust storm in Saharan Desert

2 March 2003 (MODIS Terra

Satellite)

I. Over Atlantic Ocean to America, Carribbean and South America (transport: summer 3-5 days, winter 1 week)

II. Mediterranean and Europe (transport: 7-8 days)

III. Eastern Med. and Middle East (Engelstaedter et al., 2008)

North Africa is the main source of dust transported to Turkey.

Sharav Cyclones is the transport wind during spring (Alpert, 1989).18

SAHRA TOZUNUN TAŞINIMI

İZMİR’DE OCAK 2018

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

İzmir - PM10

Alsancak Bayraklı Bornova Çiğli Gaziemir Güzelyalı Karşıyaka Şirinyer

TOZ TAŞINIMI

SİYAH KARBON

Karbondioksitten sonraki en önemli kirletici olduğu tespit edilmiştir.

Kaynaklar:

Doğal

İnsan aktiviteleri : Trafik (dizel motorlar), yanma (kömür, odun, orman yangınları)

Etkileri: İnsan Sağlığı, Hava Kirliliği, İklim Değişikliği

Siyah karbon iklimi iki yolla etkiler:Havada asılı kaldığında güneş ışığını absorblar, havayıısıtır.

Kar ve buz yüzeyinde güneş ışığını absorblar, hemhavayı hem de kar ve buz kütlesini ısıtır.

Atmosferde bir-dört hafta arasında kalır, dolayısıylaetkileri bölgeseldir. Kısa ömürlü olması bu emisyonunazaltılması durumunda etkilerinin kolayca azalmasınısağlar.

SİYAH KARBON

CO

Renksiz ve kokusuz

Kaynaklar : Fosil yakıt veya organik maddelerin eksikyanması sonucu oluşur, trafik vb.

Etki : Kandaki oksijen, karbon monoksit ile yerdeğiştirdiğinde oksijen açlığına neden olarak aşırıdurumlarda ölümlere yol açabilir.

VOC

Kaynaklar:

Boyalar, Solventler

Ahşap koruyucular

Temizleyiciler

Dezenfektanlar

Yakıt depoları

Kuru temizleme

Pestisitler

VOC

Etkiler:

Göz, burun, boğaz irritasyonu

Başağrıları

Koordinasyon bozukluğu, baş dönmesi

Böbrek, karaciğer, sinir sistemi zararları

Kanser

Kaynaklar:

Doğal

Antropojenik: Kentlerde hava kirliliğinin en önemli nedenlerinde (NOx, VOC varlığında, yüksek sıcaklıklarda, parlak günlerde)

Biyojenik VOCleri etkileyen bitki örtüsü değişiklikleriyle

Isı adalarına sebep olan şehirleşme

YER SEVİYESİ OZONU

Etkileri: İnsan Sağlığı, Hava Kirliliği

İklim değişikliği ozon oluşumuna sebep olur.

Sıcaklık, rüzgar, solar radyasyon, atmosferik nem vb. ozon öncüllerini ve ozon oluşumunu etkiler.

Oluşumu güneş ışığına bağlı olduğundan özellikle yazları konsantrasyonu yükselebilir.

Ancak bütün kentlerde mevsimsellik gözlenmez.

YER SEVİYESİ OZONU

HAVA KİRLİLİĞİNE BAĞLI OLAYLAR

Asit Yağmurları

Duman

Stratosferik Ozonda İncelme

İklim Değişikliği

ASİT YAĞMURLARI

Kükürt dioksit (SO2) ve azot oksitlerin (NOX), sülfürikasit (H2SO4), amonyum nitrat (NH4NO3) ve nitrik asit(NH4NO3)’e dönüşmeleri sonucu oluşur ve yüzlerce,binlerce kilometre taşınabilirler.

DUMAN

Duman, gaz ve partikül madde (sıvı veya hava içindeasılı olarak duran katı veya sıvı madde) karışımındanoluşan ve atmosferde sis gibi görünen kirliliktir.

İki önemli kaynağı, yer-seviyesi ozonu ve partikülmadde (PM)‘dir.

Yazın kaynağı güneş ışığı ve sıcak havadır.

Kışın ise özellikle stabil hava durumlarında daha çokPM yüzünden oluşur.

STRATOSFERİK OZON

Stratosferik ozon tabakası kutuplarda yoğun, ekvatorda incedir. Ekvatorda yaklaşık ~260 DU (~2.6 mm)

CFC’lerin kullanımı ile kutuplarda azalma olmuştur.

UV radyasyonunun (0.2 - 0.4 μm) filtrelenmesi azalmış, cilt kanseri vakalarında artışlar olmuştur.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

Siyah karbon

Yer Seviyesi Ozonu

AMAÇ

Bütün kriter kirleticiler için ölçüm yapmak: Azot Oksitler (NO2),

Yer Seviyesi Ozonu (O3), Uçucu Organikler (VOC)

Partikül madde seviyesi artış nedenlerini araştırmak (mineral

toz, siyah karbon)

İklim değişikliğine sebep olan siyah karbonu sınırlandırma

faaliyetleri yapmak

Hava kirliliğini yaşam kalitesini yükseltmek için azaltmak

PARAMETRELERE GÖRE SINIR DEĞERLER

ParametreSO2

[µg/m³]NO2

[µg/m³]CO

[µg/m³]O3

[µg/m³]PM10

[µg/m³]1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort.

Ulusal Sınır Değer

380 260 10.000 120 60

AB Ülkeleri Sınır Değeri

350 200 10.000 120 50

35 kez18 kez 25 kez

HAVA KALİTESİ KONTROLÜ

Sürekli İzleme

Emisyon Envanteri

Hava Kalitesi Modelleme

Raporlama

Temiz Hava Planları

SÜREKLİ İZLEME

İzmir - Alsancak İBB

İzmir - Bayrakli İBB

İzmir - Bornova İBB

İzmir - Çigli İBB

İzmir - Gaziemir

İzmir - Güzelyalı İBB

İzmir - Sirinyer İBB

İzmir - Karşıyaka İBB

EMİSYON ENVANTERİ

• Bütün olmalı : tüm ülke ve tüm sektörleri kapsamalı

• Sürekli olmalı : sistematik bir uygulama içinde olmalı

• Açık olmalı : emisyon faktörleri, aktiviteleri,

istatistikleri

• Karşılaştırılabilir olmalı : sonuçlar diğer ülkelerle

kıyaslanabilmeli

• Doğru olmalı : hesaplama sürecinin kalite güvencesi olmalı

EMİSYON HESABI

E= EF . A

E : Emisyon (kirletici kütlesi/yıl)

EF : Emisyon Faktörü (kirletici kütlesi/toplam kütle)

A : Aktivite (toplam kütle/yıl)

HAVA KALİTESİ MODELLEME

Bir tesisin etkisi nasıl kontrol edilir?

– Kaynaklar

– Lokasyonlar

– Zaman

Hava Kalitesi Modeli’yle kontrol edilebilir.

Partiküllerin yüksek olduğu günlerde:

Ateş yakmaktan uzak durmak, odun sobalarını yakmamak

Çim biçme makinalarını kullanmamak

Bahçe atıklarını yakmamak

Çöp yakmamak

Gereksiz inşaatlara son vermek

AZALTIM

AZALTIMOzonun yüksek olduğu günlerde:

Elektrik tüketimini azaltmak

Çevre dostu ulaşımı tercih etmek

Araçlara akşam saatlerinde benzin almak

Yolculukları azaltmak

Motoru rölantide bırakmamak

Buharlaşıp havaya karışan kimyasalları kullanmamak

Enerji

Fosil yakıtları kullanmamak

Yenilenebilir enerjiyi yaygınlaştırmak

Enerji verimliliği çalışmaları yapmak

Endüstri

Tesisleri uygun yerlere yapmak

Baca gazı kontrollerini yapmak

Proseste hammadde kayıplarını önlemek

AZALTIM

Ulaşım

Özel araçların trafiğe çıkmasını sınırlandırmak

Akılcı büyüme yöntemleriyle araç emisyonlarını azaltmak

Araba paylaşımı, toplu taşıma, bisiklet gibi ulaşımların yöntemlerini benimsemek

Araca çok kalkış yaptırmamak ve rölantide bekletmemek

Lastiklerin şişkin olduğundan emin olmak

Araç egzos bakımını yaptırmak

Benzin deposunun iyice kapandığından ve kaçak olmadığından emin olmak

AZALTIM

Evler

Çevreye dost boya ve temizleme malzemesi kullanmak

Havayı kirleten ürünleri kullanmamak

Elektrik kullanımında dikkatli olmak

Yazın soğutucuları kışın ısıtıcıları fazla açmamak

Odun, kömür kullanmamak

AZALTIM

TEŞEKKÜRLER! agacayak@gmail.com