-

1 54

Underground kurumsal Dzen' in mevcut b iimleriyle uyum ierisinde olmay reddeder ve geleneksel kltrn kstlamalarndan bamsz bir toplum dzeni hayal eder. Hapdr, esrar orunun politik bir ara olduuna inanr. 60'l yllarda Underground, Kara Panrerler'e tam destek vermi, onlarla yrm ve onlarla birlikte savamtr. Malcolm X, devrimci dnce ve yaantsyla Underground literatrndeki by-1 adlardan biridir. Dzen'e kar srdrd mcadeleyle Malcolm bir bayraktr.

Underground'un eylemci doasn eletirenler de vardr. Wilcock bu tavr pek beenmese de boyun eer: 'Belki hakldrlar. Herkesten barikatlarda yer almalarn bekleyemeyiz. Kimileri bunu istemeyebilir. Deiim aksiyonuna her dzeyde katkda bultnabilir" ;tler. Yine de bu uzlamac turum cann skar. O,Wzen'in gnahlar pek oktur nk: Bata Vietnam ve Irk Ayrm, sonra mahkemeler, yarglar, polis, kanunlar, gettolar, banliyler . . .

Underground nihilist ve sklkla anaristrir. evrecidir, teknolojiye kin duyar. Ahlaki sapmalar bir hamiyet duygusuyla iinde barndrr. Radikal feministtir. Dzen'i hi sevmez ve Marx' a gz krpar. Uzakdou dinleriyle fln halindedir. Dzen'e kar olan her eyin yanndadr, aykrlklarn tmne kucak amtr. Eldridge Cleaver -ki, nce Elijah Muhammed'e taklm, sonra ondan ayrlarak sadk bir Malcolm X izleyicisi olmu ve Malcolm'n lmyle Kara Panterler'e gemi biridir- Underground'u ateleyen siyah-beyaz dayanmas konusunda unlar syleyecektir:

"Amerika'da Karalar da, Beyazlar da bask altndadr. Karalara bask yapan ayr bir ynetici snf, Beyazlara bask yapan bir

ynetici snf bulunduunu sanmyorum. Beyazlar, Karalar

bask alrnda tutan tek bir snf var. Bu snf Meksikallar, Por-

ro-Rikolular, herkesi, herkesi boyunduruu alrnda ruruyor.

Yalnz, Zenciler karsnda bask arac rk ayrm ise, Beyazlar

karsnda snf ayrmdr. Diyeceim, Amerikay olururan eidi ropluluklar eidi ynremler kullanan rek bir egemen

g ekip eviriyor."

Underground lkedeki toplumsal canlann siyah ropluluklardan fkraca fikrindedir. Kara Panrerler'in nderleri Bobby Seale ve Huey Newton hapiste, Eldridge Cleaver ise srgndedir, Malcolm X de Dzen tarafndan ldrlmtr. Fakat Kara Halk ayaktadr ve canldr, dinamizmiyle Sessiz ounluk'u hala korkutmaktadr.

Sessiz ounluk Underground terminolojisinde nemli bir yer tutar. taatkar ve Dzen'in gdmndeki insan kitlesini ifade etmek iin kullanlr. Underground, Panterler'in Rubin ve Sinclair gibi nderlerinin tutuklanma nedeni olarak onlarn Amerika halkna, ac eken byk Sessiz ounluk'a olan mesajlarn gsterir: Underground srarla bireylerin kendilerini ynlendirmek isteyen kurumlardan daha deerli olduunu syler. Cezaevinden yazd mektupta "unu ak seik anlatmalyz" der Sinclair, "biz genelde bu itaatkar insanlara kar deiliz, fakat sadece ellerini kollarn balayp onlar gdkletiren kuvvetlerin karsndayz." Sessiz ounluk'u oluturanlar evrelerini tahakkm altna alm endstriyel rmeyle, trafik kazalar ve ykselen vergilerle, evlatlarn yitirdikleri savalarla akna dnm orta tabaka vatandalardr.

Underground'a gre cezaevi olgusunun kendisi bir sutur. nk iyileri ieri alr, ktleri ise darda brakr. Dzen, Underground nderlerini hapseder nk onlar Amerika'da insanln ve iyinin szcln yapmaktadrlar. Bu insanlar Dzen'i sinirlendirirler nk insanlarn kurumlardan daha

-

155

-

1 56

nemli olduunu sylemektedirler. nk niversitelerin t0pluma nasl faydal olunabileceinin renildii yerler olmasn isterler ve bireye, sisteme kle olmasn ve hi yksek okula gitmemi insanlara efendilik yapmasn telkin eden beyin ykayc niversitelere kardrlar. Underground byle bir mesaj n toplum nezdinde byk bir cazibesi olduu fikrindedir. Bu ise byk kurumlarn iyi hallerini tehdit etmekle kalmaz, geleneksel Amerikan politikasn oluturan hareket tarzlarnn da altn oyabilir. Underground cezaevi konusunda yle dnr: Aslnda Amerika'da kimse (kfrsz bir ekilde olduu srece) doru konumaktan dolay hapsedilmez. Ama dzen bunun da kolayn bulmutur, sizi hapsetmek iin en az bir milyon sebep bulabilirler. Szgel imi, esrar imek Amerika'da gnlk yaamn bir paras olmutur; Dzen bunu bilir de, yalnzca susmasn istediklerini ve tehlikeli grdklerini pseder esrar imekten . Ayrca, Dzen sizi mahkum etmek istiyorsa her trl tezgah kurabilir. Ayaklanmaya tevik, ateli silah tama, i llegal toplanma veya dalmamakta direnme gibi nedenlerle birdenbire tutuklanmanz iten bile deildir. Eer hapse girmek istemiyorsanz susacak ve baskc kurumlar karsnda gknz bile karmayacaksnz. Dzen, Underground'a gre bu devrimcileri cezaevinde tutmak iin her gn onlara yeni bir su isnat eder, nk onlar dverek veya beyinlerini ykayarak 'adam' edemeyeceini bilir. Hatta dier mahkumlar zerinde etkili olabi leceklerinden korktuu iin onlar hcrelere koyar. Tecrit edilme ve salarnn kesilmesi Underground nderleri iin mukadderdir.

Bunlardan birisi, Jerry Rubin, yle diyecektir: "Uzun sam kesebilirsiniz, ama uzun sa kesemezsiniz." Bu sz Underground'un vecizelerinden birisi olur. Bunlar mahkumu tamamen demoralize etmek iin yapyorlardr, ama iin tuhaf bunu mahkumun 'rehabili tasyonu' iin yaptklarna sizi inan-

drmak isriyorlard r. Jerry Rubin cezaevinden yle yazmaktadr: "Adaler, adaler; kelime konservesi sadece! Mahkumlar en ufak insani nezaket karsnda kran duymallar: Bir glmseme, kibarl k ve ufack bir bilgi karsnda. Bize srekli u syleniyor: Siz kimsiniz de bilgi istiyorsunuz; bir idrar birikintisi, pislikten baka bir ey deilsiniz." yle devam eder Rubin: "Malcolm X demir ubuklarn arkasnda kimsenin daha iyi olamayacan sylemiti. Katlyorum. kenin her yanndaki cezaevlerinde yzlerce tutukluyla tantm ve yaptndan, yapmadndan tr pimanlk duyan bir kiiyle karlamadm. Hepimiz biliyoruz ki, gerek sulular bizi buraya tkan domuzlardr. Anahtar ellerinde tutanlar asl sululardr."

Underground'a gre cezaevleri Dzen'i n insanlar ypratmak iin kurduu ada ikencehanelerdir. Eer Adalet Bakanl General Motors adna konuuyorsa ve siz de zencileri ayaklanmaya tevik etmekten dolay hapiste bulunuyorsanz, dmanlar ayn demektir. Kara Panterler ise iddete kar iddetin mbah olduunu sylemekte ve polisin iddet eylemlerine kar durmaktadrlar. Kuruculardan Hvey Newron uyduruk bir cinayet suuyla tutuklanr. Susuzluu apak olan H vey iin Kara Panterler lke ap nda kampanyalar dzenlerler. Bu arada kimi ayak oyunlaryla Hvey onbe yla mahkum olur. Kampanyalar gn getike yaylr ve glenir. Sonunda kefaletle serbest braklan Hvey sistemin tezgahyla yl hapishanede kalm olur. 1 970'te zgrle kavuunca brn s iyasal mtuklularn kurtar lmas ii n sonuna kadar savaacan syler.

Hvey cezaevinden yazd bir mekmpta yle demektedir:

"Cezaevi, mahkuma kar bir zafer elde edemez. nk insann

brn bedenini bir hcreye koyduunuzda o insan oluturan her

-

1 57

-

1 58

eyi elinizde tuttuunuz dncesi yanltr. Mahkum geometrik

bir biim deildir, bu yzden matematikte geerli olan yaklam

sz konusu insan olunca btnyle baarszla urar. Cezaevi

bir kiinin bedenine sahip olunursa btn varlna sahip olu

naca ilkesiyle iler; onlara gre brn, paralarn toplamndan

byk olamaz. Bedeni hcreye kapatr ve bundan bir rahatlk

ve emniyet hissi duyarlar. O halde cezaevi zaferi tutuklu kii onlarn istedii ekilde davranmaya, dnmeye ve inanmaya

baladnda ortaya kar. te o zaman sava kazanmlardr

ve gerekten kiiyi rehabilite ermilerdir. Bu da pek mmkn

deildir. Zira cezaevlerini kontrol edenler kendi inanlarn bile

doru drst inceleyememi kiilerdir ve kontrol ermeye kalk

tklar insanlar anlamaktan da acizdirler. insanlk konusunda

brn, kendi paralarn n toplamndan daha byktr. nk

saylabilen ve denetim alcna alnabilen bedenlerle birlikte, say

lamayan ve dehetim altna alnamayan dnceleri de iine alr."

Undergound nderlerinden olan bir dier Kara Panterler kurucusu Bobby Seale de Dzen' in tezgahyla ieriye denlerdendir. Cezaevinden yle yazar:

"Kara Panter Partisi bu lkenin eyalet ynetimlerine, yerel yne

timlerine ve ABD ynetimine, Kara Halk'a ve dierlerine kar

gsterdii insafsz baskdan tr ayak diremektedir. Bugne

dek pek ok Kara Panter Dzcn'in ajanlarnca ve polislerce l

drld. Ama imdi bizi cinayetle sulayarak kitleleri yanltmay

planlyorlar. Ak bir aldatmaca var ortada."

Grld gibi Dzen, mahkumu seslendii ki eleni n gznden drmek, onun itibarn zedelemek istemektedir.

Underground rzgar 60'l yllarda niversiteleri de kasp kavurur. Teorik yerine pratik, soyut yerine somur bilginin ne alnd bir niversite istenmektedir. Sosyal bilimlerin

objektif olduu iddias kmsenir. re burada araya Anton Zijderveld girer ve yle der:

"Bu insanlar (bakaldranlar) farkl yorumlara ve farkl biim

lerde ilenmeye ak slogan tr ifadelere kar hayranlk besle

mektedirler. Marshall McLuhan'n teorileri, Hegel, Marx, Freud

ve Herbert Marcuse'un grleri hararetle karlanmakra fakat

nadiren anlalmakta ama arzuyla tatbikat alanna konulmaya

allmaktadr. Bunlar entellektel oklar ve gazete bilgisi iin

aka gzken arzuyu tatmin ederler. Bugn teoriler ve felse

feler yeni, hi iitilmemi, dehet verici ve gizli eyleri, srlar

ifa edici nitelikte olmaldrlar. Politikaya uygulanabilir ve bu

alanda kullanlabilir bilginin peindedirler. Gerein aratrlmas

iin gerektiinde sknclara kadanmay modas gemilik olarak

dnrler ve sama olarak nitelendirirler. Aslnda itirazlar daha

ok niversitelerin mevcut otorite sistemi zerine younlam

bulunmaktadr."

Underground niversite ile srekli olarak iki hususta atma halindedir: ncelikle, ynetim hiyerarisini ocoriter olmakla sular. niversitede retilen bilginin, btnyle yararsz olmasa bile, toplum sorunlaryla ilgili olmadna inanr.

Berkeley'deki Serbest Konuma Hareketi, niversiteyi totaliter bir toplum iin eleman yetitiren bir kurum olarak gren ve kapsaml, pratik deeri olan bilgilerin zlemi iinde olan rencilerin balatt bir hareketti. niversite onlara gre Dzen'in szcln stlenmiti ve otoriter yapsyla baskcyd, faistti.

"Hareketin amac elbette bilgi ve eirim zerine bir mnazara balatmaktan ibaret deildi. Daha geni bir anlamda yneticilerin brokratik tavrlarna kar yrtlen bir isyan eylemiydi" der Zijderveld. Serbest Konuma Hareketinin n-

-

1 59

-

1 60

derlerinden, eski radikal Mario Savio ise ayn konuda unlar syler:

"Kaliforniya'da imtiyazl aznlk ralebelerin politik zlemlerini

bastrmak amacyla niversire brokrasisini ynlendiriyordu.

Bu 'saygdeer' brokrasi, zengin snfn maskelemekre idi: Bu kiiliksiz brokrasi 'Yeni Cesur Dnya'da en erkili dmandr.

Kaliforniya niversitesi'nde serbesr konuma hakk iin verdii

miz savra, bizim ulusumuzun en byk sorunu olarak ortaya

kmas olas olan ey ile kar karya geldik. Bu, kiiliksiz, repki gstermeyen brokrasi idi."

iek ocuklardr onlar. Politik ve sosyo-ekonomik gcn yerine, iein gcn yeleyenlerdir. Bu bir kar-kltrdr. Bu kar-kltr mevcut dzenin normlarn, deer yarg !arn, sosyal yarglarn, sosyal yaplarn ve kltrel yaam biimini btnftyle red ve inkar eder. Bu kltr tamamen nihilist, yer yer de anarist ve aktivistrir. Anarizminde insan boan kapitalist rekabet ortamna kar bir muhalefet gizlidir. Aktivizminde de otoriteye ve wrba politik-kurumlara kar isyann damarlar grlebilir. 60'l yllarn Avrupa hippilerinden daha fazla eylemcidirler. Sosyal ve politik alanlarn yeniden dzenlenmesi iin sava verirler. Avrupal iek ocuklar 'savama, sevi' derlerse de Underground'un iek ocuklar Dzen'le savamaktan asla ylmazlar ve baskc kurumlara kar verdikleri savamda 7..aman zaman iddetin ocuklar oluverirler. te Underground'u D zen nezdinde tehlikeli klan da budur. Cezaevleriyle bu yzden pek hair neirdirler. Underground hareketi de ite bu ynyle bizim iin anlamldr. Avrupa hippilerinin bakaldr hareketi kltrel bazda seyrederken, Underground Sam Amca' nn Viernam'da ne aradm sorar. Halk Vietnam igaline kar koymaya arr. Underground basn da olaylar izleyip rapor etmekten ok

olaylarn iinde yer almay cercih eder. Yzlerce kiiyle birlikce Pencagon' a yrr.

60'l yllarn rzgar arck apkalar uurmuyor. Bir saman alevi gibi parlayan o harekec arnk kimseyi yakmyor. ce romancizmin cehlikeli dikeni de bu. Moda dnce ve eylemler, genliin doludizgin izgisi iinde siliniyor ve geriye yalnzca noscajiyle hacrlanan ayak izleri kalyor.

Tm bunlara ramen, Underground hareketinin gerek siyahlarn eiclik mcadelesinde, gerek brokrasilerin baskc cavrlarnn sarslmasnda, gerekse de gl olan hakldr' varsaymnn temellerinin dinamitlenmesinde nemli bir ilevi yerine gecirdii sylenebilir.

O yrekli klar duygusallk srecinden manckllik srecine kayabilse ve anlk heyecanlarn esiri olmasa idi, kukusuz ok daha kalc tavr deiikliklerine yol aabileceklerdi.

-

161

Bir airi n Dn m l eri

Amiri Baraka'nn

b ir nehir gib i akan

dncesi, airin

yaamna Malcolm

X' in glgesi

vurunca gerek

yatagn bulmu 1 oldu. Beatn ikl ikten

n iversite hocal na

uzanan zg

zerinde Baraka,

Malcolm'den miras

kalan bir eyden

vazgemiyor. 'Siyah

Bi l in'ten.

Leroi Jones 1 934 ylnda Newark'ra dodu. Orradirek bir ailenin ocuu: Babas posta memuru, annesi ii. Ve bir erken ergen: Ortaokulda mizah hikayeleri, onbe yanda mezun olduu lisede bilimkurgu yazmaya balad. Rurgers niversitesi'nde bir yl bilim tahsil etti, fakat yalnz geen bir yldan sonra ayrlarak Howard niversitesi'ne kaydoldu. ngiliz dili dalndaki renimini bitirdikten sonra Hav:a Kuvvetleri' ne girdi, ordudaki yl boyunca uzak diyarlarda istihdam edildi. l 957'de ordudan kovuldu.

Bu yl boyunca Jones'un i burkuntular giderek artyordu; bir okuma ve kendini tartma srecine girmiti ve giderek evresinden soyutlanyor, sessizleiyordu. Bu gnlerden birinde bir kitap dergisinde Kafka diye bir szce rastlar Jones. Tm szckleri tararsa da, anlamna

1 rastlayamaz. Yazarlnn ilk yllarn-

da kendisini youn olarak etkileyecek olan Kafka ile byle tanr. Dnen, aratran bir asker ordu iin lkstr oysa, bunu Jones da fark etmitir. Sonunda komnist eilimleri olduu gerekesiyle ordudan kovulur.

ok sonralar, yle diyecektir:

"Howard niversitesi unu anlamama yardmc oldu: Zenci

hastal n. Size nasl bir beyaz gibi davranacanz retiyorlar.

Fakat Hava Kuvvetleri'nde beyaz hastaln anladm. Bana

ve benim gibilere olanlar fark etmek beni derinden etkiledi.

Zencilere hkmederek Beyazlar zalimlie soyunmu oluyorlard;

insanlara ktlk ediyor, fakat kendilerinin hakl olduuna

i nandryorlard."

1 950'1i yllarn sonuna gelindiinde LeRoi Jones kasabasna dnmtr. Yine bu yllarda, beyaz ve Yahudi olan ilk ei Nellie'yi tanr. Nellie Yahudiliinden eziklik duyan bir orta tabaka insandr. Nikah Jones'un istei zerine bir Budist rapnamda kylr. Bu yllarda Naked Ear (plak Kulak) isimli bir iir dergisi karr ve nl iiri "Yirmi Ciltlik Bir ntihar Notuna nsz" yaynlar. Yan sra, edebi evrelerde de grnmeye balamtr. iir toplantlarna katlr. Bu toplantlardan birinde nl zenci air Langston Hughes ile tanr. Langston onu yreklendirir ve kkl bir dostluun cemelleri bylece arlr. Ve Ailen Ginsberg'in nl iiri "Uluma"y okur. Okur ve sarslr, nk Ginsberg'in iiri ilgilerini kurabilecei ve kendisini zdeletirebilecei bir dnyann kaplarn aralamaktadr. Ginsberg'in dier iirlerini de ayn cokuyla okur ve sonunda o sralarda Paris'te yaayan aire bir mekrup yazar. Tuvalet kadnn zerine yazd bu mektupta Ginsberg'e 'harbi' olup olmadn sorar. Ginsberg'den gelen mekcup yine tuvalet kadna yazlmtr ve cevap ksadr: "Samimiyim, ama Ailen Ginsberg olmaktan yoruldum."

-

1 63

-

1 64

LeRoi Jones, SO'li yllarn sonuna doru, Downbeat, Metronome ve Jazz Review gibi nl mzik dergilerinde bir caz eletirmeni olarak sivrilmeye balar. lk karsnn yard myla Zazen adl dergiyi karrmas da ayn dnemdedir. Zazen, Zen cerminolojisinde esrar szcn karlayan bir kelimedir. Jones dergi iin Ginsberg'den iir ister. Ginsberg yalnzca iir gndermekle kalmaz, dnemin nl Beat yazarlarnn da yaz ve iirleriyle dergiye katl mn salar. Bylece Gary Snyder, Jack Kerouac, Peter Orlovsky gibi isimleri de bnyesinde barndrmasyla Beat yaznnn bir szcs olur Zazen. Yaklak dokuz say kan bu dergiyi Floating Bear, Kulchur adl dergiler izler. Sivil haklar hareketinin Martin Lurher King'in nderliinde younlat yllardr. Jones, King'in felsefesini

.. ,.. onaylamaz. Ona kalrsa, iddete kar olmak ve her seferinde yumrtu yiyen taraf olmaktan ise, savamak ve haklarn savunmak iin iddete bavurmak elzemdir. O gnlerde yazm olduu bir iir u dizelerle biter:

"Bekledik geliini doal hadiSelerin Mistikler, romantikler ve mahir Jileri lkenin. Gelmedi hibiri (Tekrar) hibiri gelmedi Makinal tfekiler, ltfen ne geerler mi?"

1 960 ylnda bir grup yazarla birlikte Kba'ya gider. Kbal resmi makamlarn arls olarak katld bu gezide Kbal ve Larin entellektellerle grr. Bu gezi Jones'ta derin bir iz brakr. Castro ile grr, devrim enliklerine katlr ve tebliler sunar. Ne ki, sunduu teblilerin apolitik olmas kimi airlerin onu 'burjuva bireycilii' ile sulamasna yol aar.

Jones'un siyasal ivmesi Kba gezisiyle ani bir srama gsterir ve 'devrimci duygular' yava yava benliinde yerini alr.

Amerikan sistemi zerine daha boyudu ve elecirel bir dnme sreci iine girer. Arck sol eilimli bir siyahi enrellektel olarak tannmakcadr. Ahmed bin Bella hkumetinin yaynlad ve dnyann her kesinden yazarlarn katlmyla kan African Revolution (Afrika Devrimi) adl dergiye mzik yazlar yazar. O yllarda Malcolm X'in gl sesi Jones'a da ulamaya balamtr. Malcolm'n szleri daha nce benzerini yaamad bir biimde kendisini kuatm, sarmrr. Onun eylemci cavr, cesur, politik klar Jones' u yreklendirmektedir. Malcolm X'in szleri ve eylemleri ondaki atl bilinci ateler gibidir. Jones'un 'beyaz avangard'a katlm hibir zaman btnyle ve yrekten olmamcr zaten, iten ie gelien bir tedirginlik ya7..arn yaptlarnda kendini ele vermeye balamtr. lk tiyatro yaptlarnda bir siyahi yazarn beyaz bohemya ile olan i l ikilerindeki zdrap ve kararszln vurguland grlr. Bunun yan sra yazar, beyaz deerler dizgesini aalar, tiye alr. Amerikan yaam biiminin yararsz olduuna ve ok rkl bir toplum yaratmann anlamszl na inanr. Beyaz Amerika'daki siyah mzik zerine yazd kitab Blues People'da ( 1 963) bu younlaan yabanclamay yle ifade eder: "Siyal1 olmann u bir sorumluluk olduu bir roplumda siyah olduunuzu kavramanz bir yana, aksayan ve onulmaz ekilde bozulmu olann siz deil de toplum olduunu fark ermeniz, ite bu, insan daha fazla tecrid ediyor."

60'l yllarn ortalarna doru Jones bir oyun yazar olarak nlenmeye balar. Ksa oyunu Dutchman (Hollandal) bir metroda gen bir siyah ile beyaz bir kadn arasnda sonu cinayecle biten ilikiyi anlatr. Broadway'de uzun sre oynayan bu oyunun ardndan yazd The Toilet (T uvalec) ve

-1 65

-

1 66

The Slave (Kle) adl oyunlar eletirmenler tarafndan ilki kadar beenilmez. Pek ok eletirmen her ne kadar yazarn en baar l oyunu olarak Dutchman ' i gsterirse de, b ilinen eletiri ltlerinin yazarn sonraki yaptlar iin fazla geerli olmad da dipnot olarak dlr. lk iki iir kitab olan Yirmi Ciltlik ntihar Notuna Bir nsz ile l Vaiz, srasyla 1 96 1 ve 1 964 yllarnda yaynlanr. Jones'un 'siyah bilince hicreti' artk tamamlanmak zeredir, Malcolm X'in etkisiyle yazlarnda ve konumalarnda beyazlara atar ve onlar aalar olmutur. O gnlerde zenci hareketine beyazlarn bir katks olup olamayacan iyi niyetle soran bir beyaz kadna verdii cevap bu nefreti rablolatrrnaktadr: "Yardm edebilirsiniz, lerek. Sizler bir kansersiniz. Dnya insanlarna ancak lerek yardm epebilirsinj."

Beyaz bir kadnla evli olmas, beyaz enrellektellerden bir evresi olmas onu huzursuz eder olm utur. Karsn artk bir 'beyaz' olarak alglamaktadr ve bu yzden evlilik ban koparmak istemektedir. Hayatnn bu kesitini olanca aklyla yanstan The Slave adl oyununda bii- siyah, rklar savann arefesinde devrimci kimliini bulmak iin beyaz karsndan ayr l maktadr. Malcolm' n ldrlmesi brn siyah cemaati olduu kadar onu da fazlasyla sarsar ve onun miras brakt mcadeleyi srtlanmak iin -karsn da terk.ederek- Harlem' e tanr. Ona gre, Malcolm'n lm, Elijal' n kurduu Nation of Islam'n lm olmutur aslnda. Harlem'de bir bina ki ralayarak 'Siyah Sanatlar Repemar Tiyatro ve Okulu'nu kurmak iin kollar svar. Harlem'deki ksa ama ses getiren etkinlii politik basklarla sona erdirilir, bu durum Jones'un edebi vurgusunu -beyazlar protesto etmekten ok, dorudan siyallara hitap etmek eklinde- deitirmesine yol aar. Jones, Harlem'de kald bir yl boyunca ok deiik insanlarla karlar. Afrika kabile tresi olan Yoruba'y bir yaam biimi

olarak benimseyenlerden, slam ad altnda farkl uygulamalar ortaya koyanlara dek geni bir yelpaze zerinde uzanr siyah muhalefec. Elijah Muhammed'in nderi olduu Nation of Islam (slam Milleti), Malcolm'n ldrlmesinden sonra byk lde prestij kaybetmirfr. zyaam yksnde Jones'un o yllarn Harlemi'nin toplumsal krokisini izerken aktard tablo, Siyah slam hareketinin kozmopolitlii hakknda da nemli ipular veriyor. Gerekten slam' yalnzca terminoloji dzeyinde alglayan ve derinine nfuz etmekten yoksun insanlarn ounluu oluturduklar anlalyor.

Jones slam hakknda ok az ey bilmektedir. lgisini slam'a ynelten de, Malcolm X'in mcadelesi ve ehadetidir zaten. Harlem'deyken, Tong adnda bir 'Snni Mslman'la tanr, Tong'un tartmak iin toplanlan brosunda 'sk slami kurallar' uygulanmaktadr: Szgelimi, apkayla girilmemekte ve sigara iilmemektedir. Yaam yksnde Jones, Tong'un yardmcsndan bahsederken yle der: "Tong'un yardmcsn son grdmde, H anefi Mslman olmutu. Yani, dini fanatizm tayan kk bir slan1 mezhebinden."

1 984 ylnda yaynlanan kitabndaki bu szleri Jones'un bugn bile slam adna pek bir ey bilmediini orcaya koyuyor. Kald ki, 60'l yllarn kark sosyopolitik orcam derinlemesine bir slam bilgisine ulamasna zaten engeldi. Harlem'i terketmesindeki amillerden biri de Tong ile arasndaki nderlik rekabetidir. Bu yzden Tong'un temsilcisi olduunu savlad akma da kendini pek yakn hissetmez. slam'a duyduu ilgi Harlem'den ayrldktan sonra yoalr Jones'un, ancak kendi ifadesiyle 'dini ibadetlerden ok kltr milliyetilii' ilgilendirmektedir onu. slam ad altnda ortaya konulanlarn ilk elde kltr milliyetiliini artrmas da bir alglama biimine k tutuyor.

-

1 67

1966 ylnn hemen banda Newark' a tanan LeRoi Jones burada Spirit House'u (Canevi) kurar. Yan sra, bir tiyarro topluluu olan Canevi Tayclar faaliyete geer.

;; &" Canevi dzenli retimlerle Newark siyah cemaatinin bi-

-ro

lin dzeyini ykseltmek ister. Cihad yaynlar kurulur ve ilk - ki rap olarak Jones'un Kara Sanat adl iir kitab yaynlanr. 1 68 O gnlerde -sonra ikinci kars olacak olan- Sylvia ile tanr.

Sylvia bilinli siyah bir kadndr. Canevi etkinlikleri politik bir dzlemde younluk kazanr. Siyahlarn ounluu oluturduu ehirde 'beyaz ve stelik narnussui belediye bakanna kar LeRoi Jones'un nderliinde kampanya balatlr ve seimlerde bakan] a ilk kez bir siyah seilir.

LeRoi Jones 1 967 ylnda klrr milliyetisi Ron Karenga ile tanr. Krenga'run iyi rgtlenmi ve disiplinli cemaati Jones'uetkiler. Mevlana Ron Karenga yerel Afrika kltrn ada ideolojilerle sentez ederek dirilrmeyi amalamakcadr. Kawaida adn verdii dokrrini yedi ilkeden oluur; Birl ik, Muhtariyet, Kollektif alma ve Sorumluluk,

_Kollektif Eko

nomi, Ama, Yaratclk ve man. Grld gibi, Kawaida doktrini de slam' kltrel bir motif olarak alglamakta ve ondan terminoloji dzeyinde yararlanmaktadr. Karenga'nn LeRoi Jones zerinde daha sonralar youn bir etkisi olacak ve Jones yaklak sekiz yl onun rgtledii politik ve toplumsal etkinliklerde nemli rol oynayacakrr. zyaam yksnde, Karenga'nn herkesten iine geleni alntladn syler - Mao'dan Fanon'a kadar- . l 967'de olu olur, adn Obalaji Mal ik Ali koyar. Obalaj i yerel Afrika dil inde 'Kral'n savas' anlamndadr. Malik ise Malcolm X'in ansna verilmitir. O yl Newark'ta siyah bilincin kprdanmaya balad bir yldr, kara halk sokaklara tamaya balamtr. Bir gn Newark isyan patlak verir. Bir hafta sren atmalarda 2 1

siyah, 2 beyaz ve bir polis lr. Binlerce siyah yaralanr ve daha fazlas mruklanr. Bun lar resmi rakamlardr, aslnda ok daha fazla siyah ldrlmtr. syann birinci gnnde polis LeRoi Jones'a ate eder, yaralanan Jones o an lmn eiine geldiini duyumsar ve haykrr: ELHAMDLLLAH! Oysa henz Mslman olmamtr. O an artk devrime aykr rutumlarndan arnmas gerekriini fark eder. Bireyciliini, Batl ve Beyaz alkanl klarn, 'Zenci Emellektalizm i'n i cerkeder. Sigara ve ikiyi brakr.

syann zerinden ok gemeden kendilerini Snni Mslmanlar olarak tantan iki adam kagelir. Jones'un bu konudaki bilgisi, Malcolm'n Nation oflslam'dan ayrldktan sonra bir Snni Mslman olarak yoluna devam ettiidir. Malcolm'n bu izgisi pek ok siyah entellekteli zaten etkilemitir. Adamlardan biri Kamil Vedud adnda, iri yapl sakall bir adamdr. Kam il, Jones'ran Malcol n' defneden imam Hac Hiam Cabir'le tanmasn ister. Kimi! eski bir gangsterdir fakat -kendi deyi miyle- slam'n mesaj yla doru yola girmitir. Liderliin artk Jones'un zerine vazife olduunu sylerler, Jones'a slam' tebli etmek iin gnderilmilerdir. Jones, Hac Hiam'la buluur, Hiam ona Amir Bereket ismini veri r. Kars Sylvia da Amine adn al r. Daha sonra Karenga'nn etkisiyle ismini Swahili lehesine uydurarak Amiri Baraka yapar. Kamil, dier Snniler ve Hiam, Canevi'ne gelip gitmeye balarlar. slam'n anlam zerine uzun rammalar olur. slam inancnn temel rknlerini ve namaz klmay retirler Jones'a. Yaln z Kamil tuhaf biridir, Masonluk ile slam'n birbirine ok benzer olgular olduunu syler sk sk. Ona kalrsa Masonlarn 33. derecesindeki gizli kelime "Allahekber" dir.

Canevi giderek bir cemaat evi kimliine brnr, Arapa kurslar ve slami dersler verilmeye balanr.

-

1 69

1 967'de kendisini ldreyazan polisleri aklamak amacyla, illegal silah cad iddiasyla yarglanr Jones. Kendisi tm beyaz bir jri tarafindan yarglanamayacan sylerse de,

;;, yarg, airin "Kara Halk" ad iirinden bir blm okuyarak

) suu sabit klar: "Kendi dnyamz kurmalyz adamm, bunu - yapamayz beyaz adam lmeden. Haydi davranalm adamm, 1 70 toplanalm, toplamak iin gnein meyvesini." Yarg "ki

adet silah bulundurmaktan hkm giydiniz" deyince, Jones barr: "Bir de iir!" yla mahkum edilir. Bu, bylesi bir su iin allmadk bir cezadr, eitli evrelerden protestolar ykselir. Youn basklar sonucunda Amiri Baraka kefaletle serbest braklr. Artk yeni ismini kullanmaktadr nk bu ismin kendi siyahlnn bir simgesi olduunu dnmektedir.

l 968 ylnda air iki grn etkisi altndadr, bir yanda kltr mill iyetiliini savunan Ron Karenga'nn Kawaida doktrini, te yanda kendi deyimiyle 'orcodok'i slam' vardr. Bir yol ayrmna gelmitir. Snniler ona kalrsa politik adan pek ileri deildirler. Militan olmamas konusunda onu sk sk uyarmakta ve siyahlarn aslnda Arap olduunu, gerek Araplarn da siyah olduunu telkin etmektedirler. Kamil duruma esnasnda Baraka'ya ayaklar 45 a yapacak ekilde durmasn ve elini bann stne koymasn sylemitir. Bu Masonlar'n yardm isteme iaretidir. Ve Kamil, hakimin bu hareketi grnce Baraka'nn mason olduuna hkmedip onu serbest brakacan iddia etmektedir. Buna benzer kimi olaylar Baraka'nn Snni Mslmanlarla arasnn biraz almasna yol aar. Ama ipler Kamil'in polis hesabna casusluk yaprnn aa kmasyla iyice kopar. Kamil Canevi'ndeki 'fantastik' etkinlikleri dolgun bir cret karlnda polis brosuna aktarmaktadr.

Bylece 60'l yllar biterken, Baraka kendini Kawaida doktrininin mntesipleri arasnda bulur. Kawaida, slami terminolojiyi yer yer kullanmakla birlikte, kendisi farkl bir din gibidir. Baraka, Kawaida doktrininin nderlerinden biri olarak isminin nne mamu sfatn ekler. Artk Afrika elbiseleri giymekte ve Swahili dilini de konumaktadr. Karenga asl etkinliini Los Angeles'ta srdrrken, Baraka dou blgesinde liderlii yrtmektedir. Ne ki, doktrinin baz ksmlar ok sama gelir ona; bu yzden onlar tebli etmez. Karenga onun bir 'revizyonist' olduundan yaknr. Szgelimi, doktrin fazlasyla ataerkil bir roplum dzenini savunmakta ve cemaat yesi kadnlarn erkeklerin yanndan geerken kollarn gslerinde aprazlayarak hafife ne eilmelerini ngrmektedir. Buna benzer kimi uygulamalar Baraka kaldrr. Karenga'nn kadnlara ynelik cinsel imalar da ona ters gelmektedir. Karenga kadnlarn fazla rtnmemesi gerektiini syleyen, herkesin ortasnda onlarn fiziksel zelliklerinden bahseden b iridir .

. Benzeri anlamazlklar ve karsnn da youn telkiniyle, Baraka, doktrinden bir kopma srecine girer. Kendi rgtleriyle anarist Kara Panterler rgt arasnda gittike trmanan gerginlik Karenga'y paranoyak kiilii iinde grmesini salar. Sekiz yl ilikisini srdrd doktrinden ve Karenga'dan kopar. Baraka'ya gre Kawaida'nn temeli vardr ve i.i de yanltr: ( 1 ) Tek adam rgt olmas, lidere ar teslimiyeti; (2) ataerkill ii ileri boyutlara vardran zihniyeti; (3) ii bo metafizik inanc. Kltrel bir devrim olacaksa bu, siyah halklarn devrimi olacaktr. Ona gre, politika da bunun en nemli aracdr.

70'li yllarda Baraka'nn zerindeki en byk etki ei Amine'n in etkisidir. Baraka'nn ei, Snni slam'a meyletmesine ne lde kar koyduysa, Karenga'ya ynelmesine de o lde kar kmtr. Yine 70'li yllar, Baraka'nn (bu kez

-

1 7 1

-

1 72

karsnn da katlmyla) sola iyice arkettii yllardr. Mao'yu, Lenin'i, Marx' okumakta ve sosyalizmin zorunluluuna inanmaktadr. 1 974'te Altnc Pan-Afrikan Kongresi'ne katlr ve Nyerere ile grr. Kimliini ank 'Amerika Afrikals' olarak aklamakta ve Afrika'y anayurr olarak kabul etmektedir. Ei Amine Afrikal Kadnlar Konferans'n dzenlerken Baraka da nderlik ettii CAP (Afrikal Halklar Kongresi) rgtn \iarksist-Leninist bir rgt olarak i lan eder. Bohemlikten devrimcil ie, oradan mulak bir slam'a, sonra kltr milli:retiliine uzanan izgi Marksist-Leninist durakra mola verir.

Baraka yaam boyunca urad dnmlerin hep bir ;eyleri n hazrl olduu n u sylyor zyaam yksnde. Son dura nda ne kadar kalacan kendisi de bilmiyor. 1 982 yl na dek yir,tn idrr opn, iki roman, yedi deneme kitab ve

Lon d ra Mektubu: " Modern H ayat p l kt r !"

Ve Londra'da

bombalar patlar.

Durmadan dvd '

ufak kardei, frsatn

bulduunda tekmeyi

yaptnr. Kameralar

ehri tarasa da,

bir bomba yolunu

bulup ehrin

kalbinde patlar.

Trk lokantasnn

garsonu sevnr.

Bu ehrin kasveti insan boar. Hani o gzelim parklar olmasa, gri bir kenttir Londra. G gri, rma gridir. Sokaklarda siyah ve beyaz stste biner ve gri bir kalabalk tela saatlerinde yeralt erenlerine akar. Yeral c trenlerinde gazete ve ok satan romanlar okunur. Bir de vagonlara ilitirilmi iirler vardr: Keder ykl dizeler kentin yorulmu insann baka yolculuklara karr. Uzun ve dolambal yeralt dehlizlerinde m zik yolunuzu keser. Bir zenci glckler datarak davudi sesiyle Rock'n Roll'un unutulmaz namelerini okur. Bir kadn yryen merdivenlerden indiiniz srada sizi kemanyla karlar. Maiet dnyasnda, brakacanz -be peni onlar sevindirecektir. Bir de karanlk sokaklara inildiinde, bile bile lades yaparcasna, lks dkkanlarn nnde battaniyelerinin scaklna ekilenler vardr. Kvrlp gecenin souuna kar siper alrlar. Bu ehirde otuz bin

-

1 74

evsiz yaar. Ye zerinde bir odada, hasret gnlerimi yaadm Zippy lokantasna her akam kimsesiz ngilizler urar. Kendi kendilerine konuur, gler, her akam ayn eyleri yer ve ayn kede otururlar. Bu ehir onlarn illeridir. Bir duvar slogan bunu aklar: "Modern hayat plktr!"

Bu eh ir ngilizlerin olduu kadar Hindilerin, zencilerin, Rumlarn ve Trklerindir de. ngilrere'nin mi lyon yabancs burada yaar. Hint, in ve Trk lokantalar yllar yl damak tad nedir bilmemi ngilizler'e deiik lezzetler sunar. Karlnda sterlin alr. Zippy'nin mutfak efi Ali bu memlekette kral olmaktansa kendi memleketinde peynir-ekmek yemeye raz olduunu syler ama buralar brakamaz. Az daha para biriktireyim ister. te yanda sava srer. Yarm kiloluk ngiliz gazeteleri Bona yazar. +Ikumet askeri mdahalenin tekerine hep ama. sokar. Ya askerlerinden birinin burnu kanarsa! Gazeteler hep Bosna yazar. Aslnda kimin umurundadr. Gemii trl gnahlarla kirlenmi imparatorluk, medya ile

_gnah

kamr. Ama kan lekesi yle kolay kmaz. Bir yapmaya grsn, srtr durur. O leke fark edilmesin diye, imparatorluk btn elbisesini kana boyar. Bosna feryad figan arasnda atlaslardan kaybolur.

Bu ehrin kitaplar gzeldir. Mslman kitabevinin yannda feminist kitabevi durur. Raflar tklm tklm doludur. Hastanenin ilan panosunda Hristiyan ve Mslman tekilatlarn ilanlar kardee yaar. Arada Budisder'in ilanlar vokal yapar. Bu ehir farkl olan her eyi bnyesinde birletirip birarada tutabilir. Belki de bu sayede hayatiyetini srdrr.

Bir yandan, buras pop kltrnn ikinci ssdr. Daha dorusu, ii bo Amerikan gsteri dnyasnn ilenerek ierik verildii, salamlatrld bir atlyedir. Hollywood ve mzik endstrisi bu lkenin medyalarnda bir deer ve ierik kaza-

nr. nc Dnya'nn yapaca, artk bu vitamin haplarn yutmaktan ibarettir.

Ve Londra'da bombalar patlar. Durmadan dvd ufak kardei, frsatn bulduunda tekmeyi yaptrr. Kameralar ehri tarasa da, bir bomba yolunu bulup ehrin kalbinde patlar. Trk lokamasnn garsonu sevinir. "Bizimkiler yine baard" der. Uluslar liginde ngi!tere'ye kar neden Kuzey rlanda'y tuttuu, yorgun bedeninden tren sla zleminden anlalabilir. Milli malarda lkesini farkl yenerek gurbeti gururunu inciten ngiltere'ye ofsayttan atlan bu gol kendi hanesine yazar.

Ve hayar srer. Bosna'da film biter. Oysa Londra sinemasnda matineler devamldr.

-

1 75

EK

Ben Yokum, Beni Kart rmayn

Odalar dolusu kitap bunca basl kat Akl ve selloz karm hamurdan yorulmu kafalarnz; Mezarlarnza kapanm konuuyorsunuz. Vd vd vd konuacaksnz Melekler peremlerinizden tutuncaya kadar Kurtlarn, bceklerin eneleriyle . . .

Ben yokum, beni kartrmayn; Kulaklarm balkla svadm ben, -Yukardakiler de-dualarnza, aminlerinize . . .

Vd vd vd vd . . . Bunca sz nereden buluyorsunuz? Ne kadar ok ey istiyorsunuz, Ne kadar ok ey biliyorsunuz, Mezar talarndan, kitabelerden ok . . .

Ayp, ayp! . . . Tanr konumak iin sizin susmanz bekliyor.

Cahit Koytak