KAVRAMLAR

ve

KAVRAMSAL ÖĞRENME

Kavramlar

Olay, obje ve olguların, sınırlı sayıda da olsa

gözlemler sonucunda, ortak özelliklerinden yola

çıkılarak bir genellemeye varılır, bu

genellemenin insan zihninde oluşturduğu yapı

(imaj) KAVRAM’ dır.

Benzer özellikleri veya ayırtedici vasıfları

taşıyan sınıflandırılmış nesneler veya

olaylardır.

Kavram, kişinin bir kategorinin örneklerini

kavramasını sağlayan kategorinin hayali

yapısı veya temsilidir.

Kavramlar

Kavramlar somut eşya, olaylar veya varlıklar değil,

onları belirli gruplar altında topladığımızda

ulaştığımız soyut düşünce birimleridir.

Kavramlar gerçek dünyada değil,

düşüncelerimizde vardır. Gerçek dünyada

kavramların ancak örnekleri bulunabilir.

Kavram öğrenme; Nesneleri, olayları ya da

olguları bir sınıfa koyabilme ve bu sınıfa bir

bütün olarak tepkide bulunabilme

durumudur (Özyürek, 1984)

Kavramları zihnimizde oluştururuz,

Kavramlar olay, olgu ve nesnelerin benzer

özelliklerini toparlayıp özetleyen bilgilerdir

Kavramlar soyut düşünce birimleridir,

Kavramlara niçin ihtiyaç duyarız

Bu bir kaos olur, sistemli bir edinim veya bilgi

olmazdı.

Deneyimlerimiz sonucunda varlıkları ortak

özelliklerine göre gruplamasaydık, birbirinden ayırt

edilmemiş ve birbiriyle ilişkileri kurulmamış binlerce

izlenim karşısında bulunurduk.

Hayvanları düşünelim, teker teker yüzlercesinle

karşılaşmış olabiliriz.

Kavramlar bilgilerin yapı taşlarını, kavramlar

arası ilişkiler de bilimsel ilkeleri oluşturur.

İnsanlar çocukluktan başlayarak kavramları öğrenir,

sınıflar, aralarındaki ilişkileri bulurlar, böylece bilgilerine

anlam kazandırır, yeniden düzenlerler, hatta yeni

kavramlar ve yeni bilgiler yaratırlar. İnsan zihnindeki bu

öğrenme ve yeniden yapılanma süreci her yaşta sürüp

gider.

‘Uçan’ hayvanları diğerlerinden ayırt ederek ‘kuş’

kavramına ulaşırız; böylece ‘kuş’ sözcüğü zihnimizde

anlam kazanır. Kuşların ortak özelliği uçmaları mıdır?

Öyleyse ‘kuş’ kavramı gerçek dünyadaki tüm kuşları

değil.

Kuş kavramının gerçek dünyadaki örneği ‘tipik’

kuşlar olur, istisnalar değil.

Kavram Öğretimine Önem Verilmesinin Nedenleri

1- Kalıcı öğrenmede kavram öğretiminin daha

etkili olması

2- Bilgilerin yeni durumlara uygulanabilmesinin

kavramsal öğrenmeyi gerektirmesi

3-Bilgilerin gelişimi ve değişimi öylesine hızlı

olmaktadır ki, bu insanın algı sınırını

aşmaktadır. Bundan dolayı, kavramsal olarak

temel bilgiler kazanmak daha önemli hale

gelmektedir.

Kavramlar öğreniliş yollarına göre üçe

ayrılır.

1) İnsanın dış dünyadan duyu organlarıyla aldığı

izlenimler sonucu oluşan kavramlara

algılanan kavramlar denir (Açlık, siyah, susuzluk,

aydınlık gibi).

2) İnsanlar, eşya ve olayların gözlenebilir

niteliklerini özetlemeye, açıklamaya onlara anlam

vermeye çalışır. Bu yolla edinilen kavramlara

betimlemeli kavramlar denir.

(daha hafif, daha hızlı, daha yukarıda gibi).

3) Bazı kavramlar insanın dış dünya ile doğrudan

doğruya etkileşimiyle değil, zihinsel işlemlerle ve

süreçlerle öğrenilir. Bu şekilde öğrenilen

kavramlara kuramsal kavramlar denir.

Örneğin, sıcaklık dendiğinde “moleküllerin

kinetik enerjilerinin bir ölçüsüdür“ anlaşılıyorsa

bu bir kuramsal kavramdır.

Kavram geliştirme süreçleri

Kavramların geliştirilmesinde önemli zihin

süreçlerinden biri genelleme sürecidir.

Kişi kavramlarını çoğu halde sınırlı sayıda gözlem

ve deneyimlerden genellemelere giderek geliştirir.

Aynı şekilde önceden tasarlanmış deneylerden bir

takım sonuçlar çıkararak bir genel ilkeye varmak

da genellemedir.

Çocuk birçok kuşu gözledikten sonra onların

ortak özellikleri olan ‘tüylü olmak’, ‘uçmak’,

‘yumurtlayarak üremek’ gibi niteliklerden

genellemeye varırsa zihninde ‘kuş’ kavramı

oluşur.

Ancak, genellemelerin hatalı olabileceği de

unutulmamalıdır. Bu süreçte ilgilendiğimiz

varlıkların hepsine ulaşmamız mümkün değildir.

Bir kategoriye dahil varlıkların ancak bir kısmını

gözleriz, fakat kategorinin tümüne ilişkin bir

genellemeye varırız.

Kategoriye dahil olmayacak varlıkları da

kategorideymiş gibi düşünmeye gereğinden fazla

genelleme denir.

Bir kategoriye dahil olması gereken bir varlığı

dışarıda bırakmak da gereğinden az genelleme

olur.

‘Sıvı’ kavramını dikkate alalım. Çocuk sıvılarla ilgili

deneyimlerini süt, çay, su, vb. gibi ‘içilen’ örneklerle

kazandıysa, ‘şampuan’ onun için sıvı değildir. Bu,

sıvı sayılması gereken bir örneği kategori dışı

bırakmaktır; ‘içilmeyen sıvılar olamayacağı’ gibi

yanlış bir düşünceye götürür.

Çocuk sıvıların ‘akıcılık’, ‘bulunduğu kabın şeklini

alma’, v.b. gibi özelliklerinden hareket ederek ince

kumu da bulundukları kabın şeklini aldıkları için

sıvı sayarsa, gereğinden fazla genelleme

hatasına düşmüş olur.

Spor ilgili kavramları ders de konuşmuştuk.

Kavramların geliştirilmesinde önemli zihin

süreçlerinden bir diğeri ayırım sürecidir. Bu

süreç ‘birbirine benzer iki uyarıcıyı ayırt edip

her birine farklı tepkide bulunma’ diye

tanımlanabilir. Bu süreç genellemenin

aksine, varlıkların ve olayların birbirine

benzemeyen özelliklerini görebilmeye

dayanır.

Ayırımları yapabilmek genelleme

yapmak kadar kolay değildir. Ayırımlar

kavramlarımızda netleşmeye ve

bilgilerimizde kesinleşmeye götürür.

Ayırımlara ulaşılmayan hallerde

kavramlarımızın anlamı genel kalır,

bazen de hatalı olur.

Penguenleri dışarıda bırakan kuş tanımı

dar olduğu için hatalıdır.

Yarasaları içine alan bir kuş tanımı ise

kategoriye dahil olmaması gereken bir

elemanı kapsadığı için hatalıdır.

Örneğin, ’dik üçgen’ kavramı kolayca tanımlanabilir. Çünkü bir üçgeni dik üçgen yapan nitelikler ve dik üçgeni diğer üçgenden ayıran nitelikler kesinlikle bellidir.

Ne yazık ki birçok kavramda tanımlayıcı nitelikler ve ayırt edici nitelikler açıkça belirlenemez. Böyle hallerde tanımın kapsadığı kategorinin tüm elemanlarını değil, kavrama en çok uyan elemanı tanımlamaya çalışırız.

Bazı kavramların tanımlamayla geliştirilmesi kolaydır.

Genel hallerden yola çıkarak özel hallere inmeyi

temsil eden tümdengelim sürecinde kavram önce

sınıfta değişik yöntem ve tekniklerle verilir. Daha

sonra laboratuar ortamında somut materyallerle bu

kavramların ispatı yapılır.

Kavram öğretimij, ilköğretimin

ilk yıllarından itibaren önem verilmesi

' gereken önemli bir süre çiti ri İçerdikleri

kavramların büyük çoğunluğu, soyut olan , fen disiplinlerine ait terapi

kavrarilann, ilköğretimde tam ve doğru

olarak öğretilmesi, öğrencilerin,

ortaöğretim ve daha sonraki

dönemlerdeki kavranılan anlamalarında

oldukça önemlidir. Doğru bir şekilde

öğrenilmeden geçilen kavramlar ve^a

bilgiler, bireylerin hem daha sonraki

öğrenim hayatlarım etkilemekte, hem de

günlükj ve mesleki yaşantılannda çok

daha büyük anlama ve kavrama

problemleriyle karşı karşıya gelmelerine

neden olabilmektedir (Schulte, 2001). ı;

KAVRAM YANILGILARI

36

Kavram yanılgısı, öğrencilerin herhangi bir konudao konunun uzmanlarından farklı olarakdüşünmeleri şeklinde tanımlanabilir.

Kavram yanılgısı zihinde bir kavramın yerine oturanfakat bilimsel olarak o kavramdan farklı yapıdemektir.

Öğrenciler, hatalarının doğru olduğunu sebepleriile birlikte açıklıyorsa ve ısrar ediyorlarsa o zamankavram yanılgıları var diyebiliriz.

37

Bütün kavram yanılgıları birer hatadır ama bütün hatalar birer kavram yanılgısı değildir.

38

Atom gözle görülemeyecek kadar küçükolduğundan atomun yapısı Güneş sisteminebenzetilerek veya somut bir model oluşturularakanlatılmaya çalışılır.

Bu şekilde yapılan bir anlatım sonucundaöğretmen, öğrencilerin zihninde köklü bir yanılgıoluşmasına sebep olur.

Sporla ilgili kavram yanılgılarını dersde

konuşmuştuk.

40

Kavram yanılgıları

Okul öncesindeki yaşam döneminde ya da

İlköğretim,

Ortaöğretim,

Üniversite ve lisansüstü eğitim olmak üzere

örgün eğitimin her seviyesinde de şekillenebilir.

Kavram yanılgıları değişime karşı engel teşkil eder.

41

Öğrencilerdeki kavram yanılgıları sınav yaparak, deneyyaparak veya ev ödevi vererek düzeltilemez.

Öğrenci sahip olduğu kavram yanılgılarını kullanarakkarşılaştığı problemleri çözdüğü veya çözdüğünüdüşündüğü sürece kavram yanılgıları zihinde kalmayadevam eder.

Öğrenci sahip olduğu kavram yanılgısı ile yüzleşmediği vebu bilgi ile açıklayamayacağı olay ve problemlerlekarşılaşmadığı sürece zihinde kalmaya devam eder.

42

Ödüllendirilen kavram yanılgıları kalıcıdır. Bazısınav soruları öyle hazırlanır ki öğrenci kavramyanılgısına sahip olsa dahi doğru cevap verebilir.Bu durumda öğrencinin kavram yanılgısıödüllendirilmiş olur.

Benzetmeler ve modellemeler yapılırken hedef ilemodel arasındaki ortak yönler ve ortak olmayanfarklı yönler mutlaka belirtilmelidir.

son