KALP VE DAMAR HASTALIKLARINDA

BESLENME

Yaşam kalitesini düşüren ve ölüm nedenlerinin başında yer alan

kalp-damar hastalıklarında temel risk faktörleri;

Hipertansiyon

Kanda artmış LDL-Kolesterol (Low Density Lipoprotein)

Kanda artmış Trigliserit düzeyi

Kanda azalmış HDL-Kolesterol (High Density Lipoprotein)

Sigara

Diyabet

Obezite

Kalp damar hastalıklarının temel göstergesi kan kolesterolünün

yükselmesidir.

• Kolesterol;

Hayvansal kaynaklı besinlerde ve tüm hücrelerde bulunan, yağ

sınıfı içerisinde yer alan mum benzeri bir maddedir.

Kan kolesterolü;

Kan dolaşımında bulunur. Kandaki kolesterolün çoğunu vücut

kendisi üretirken geri kalan kısmı da besinlerle alınan kolesterol

oluşturur.

Bitkisel kaynaklı besinler yağ içerseler bile kolesterol içermez.

Kolesterol yalnızca hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.

• En çok kolesterol bulunan besinler

• Karaciğer

• Yumurta sarısı

• Sardalya

• Kırmızı et

Daha az miktarda kolesterol bulunan besinler

Süt ve sütten yapılan besinler

Kolesterol bulunmayan besinler

Yumurta beyazı ve bitkisel besinler

Kolesterol, kanda çözünebilmesi ve taşınması için karaciğerde

lipoproteinlerle birleşir. Yani paket edilerek taşınır. Bu lipoproteinlerden;

HDL kolesterol;

HDL dokulardaki kolesterolü toplayarak atılmasını sağladığı için iyi

kolesterol olarak bilinir. Yalnızca vücutta bulunur, besinler içerisinde

bulunmaz.

LDL kolesterol;

Kolesterolü dokulara taşıyarak arter ve diğer kan damarlarının

duvarlarında birikmesine neden olduğu için LDL, kötü kolesterol olarak

da bilinir. LDL yalnızca vücutta bulunur, besinler içerisinde bulunmaz

Kolesterol kanda neden yükselir?

Kolesterol bulunan besinler çok yenildiğinde hem daha çok

kolesterol hem de doymuş yağ alınır. Bunun sonucunda kanda

kolesterol yükselir.

Kolesterollü besin yenmediğinde de kanda kolesterol bulunur.

Karaciğer, besinlerle alınmasa da kolesterol yapar ve kana salınır.

Kandaki kolesterolün % 20-30’u besinlerden gelir.

Kolesterolün yükselmesi nasıl önlenir?

HDL kan kolesterol düzeyinin yükseltilmesi ile;

Fiziksel aktivitenin artırılması

Eğer şişmansa vücut ağırlığının azaltılması

Toplam yağ tüketiminin azaltılması

Doymuş yağlar yerine tekli doymamış yağların

tercih edilmesi

Sigara içilmesinin engellenmesi

LDL kan kolesterol düzeyinin azaltılması ile;

Diyet posa miktarının artırılması

Düzenli fiziksel aktivite

Doymuş yağlar yerine tekli doymamış yağların

tercih edilmesi

Suda pişmiş beyaz tavuk eti ve ızgara balık

Mercimek, fasulye, nohut, kepekli ekmek, bulgur,

sebze ve meyve tüketilmeli

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN

KORUNMADA BESLENME İLKELERİ

1- Beslenmede yağın azaltılması

Beslenmede toplam yağ tüketimi enerjinin % 30’nu

geçmemelidir.

Diyette yağı azaltmanın yolları;

Yenilen tüm besinlerin yağ miktarına dikkat edilmeli

Süt ve süt ürünlerinin az yağlı veya yağsız olanları tercih

edilmeli

Balığa daha çok yer verilmeli

Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmeli

Yağsız dana, koyun eti ile derisi alınmış kanatlı hayvanlar tercih

edilmeli

Tahıl ve tahıl ürünleri tercih edilmeli

Yemeklerde katı yağ az kullanılmalı

Satın alınan besinlerin etiketleri üzerindeki yağ miktarları

kontrol edilmeli

Ara öğünlerde atıştırmalıklar için yağ miktarı düşük besinler

tercih edilmeli

Uygun pişirme yöntemlerini seçerek yağ kullanımı azaltılmalı ya

da kullanılmamalı

Ev dışında yemek yenildiği zaman yağsız/az yağlı

yemekler tercih edilmeli

2- Diyette doymuş yağlar azaltılmalı

3- Doymamış yağlar tüketilmeli

4- Diyette kolesterol kaynakları sınırlandırılmalı

5- Posa tüketimi artırılmalı

6- Daha fazla meyve ve sebze tüketilmeli

7- İdeal vücut ağırlığı korunmalı, birey şişman ise ideal ağırlığına

ulaşmalı

8- Fiziksel aktivite artırılmalı

9- Hipertansiyon var ise kontrol altına alınmalı

10- Sigara içiliyor ise bırakılmalı (sigara kan basıncını ve kalp atım

hızını artırır. HDL kolesterol düzeyini düşürür, kanın pıhtılaşma

eğilimini artırır ve ani kalp krizine neden olur)

11- Stres azaltılmalı

12- Alkol tüketiminden kaçınılmalı

BÖBREK HASTALIKLARINDA BESLENME

Böbreklerin en önemli görevi;

Besinlerin vücutta kullanıldıktan sonra oluşan atık

maddelerin uzaklaştırılmasıdır.

Genellikle üst solunum yollarında başlayan Beta-hemolitik

streptokok enfeksiyonunun böbreklere geçmesiyle hastalık oluşur.

Böbrek fonksiyonlarının bozulmasına bağlı olarak gelişen

böbrek hastalıklarında üre, kreatinin ve özellikle potasyum çok

yükselir. Kandaki elektrolitlerin dengesi bozulur.

Böbreklerin süzme yetenekleri azaldığında tuzu ve üreyi dışarı

atamaz. Sonuç olarak bacaklarda, göz altında vücudun diğer

kısımlarında su toplanması (ödem) görülür. Hastalık ilerlediğinde

protein atılımı da olur (Nefrit).

Beslenme tedavisindeki ilkeler

Uygun miktarda enerji ve protein alınması

Uygun vücut ağırlığının sağlanması ve/veya korunması

Diyetteki besin öğelerinin yeterli miktarda alınması (sodyum,

fosfor, potasyum, sıvı, vitamin-mineraller)

Hastalığın belirtileri ve diyetin niteliği;

Belirtiler Diyetin Niteliği

1- İdrar çıkışı yoksa, ödem varsa, idrar az

ve çok bulanıksa

1-2 gün proteinsiz tuzsuz besinler verilir.

En uygunu; şeker, nişasta, meyve, yağ

karışımı tatlılardır.

2- İdrar biraz fazla fakat kan üresi yüksek

ve ödem varsa

Az proteinli, tuzsuz besinler verilir,

Nişasta, şeker, meyve, yağ karışımı tatlı

yanında 1 adet yumurta, 2 kase sütlü tatlı

verilir.

3- Kan üresi normal düzeyine yaklaşır,

ödem devam ederse

Tuzsuz, kaliteli protein içeren yüksek

enerjili diyet verilir. Günde 1 yumurta veya

1 yumurta kadar et, 2 kase sütlü tatlı,

meyve kompostosu, pirinç pilavı uygun

yiyeceklerdir.

4- Çok fazla idrar çıkarılırsa bu idrarla

vücuttan protein atımı olur, kanda albümin

azalır kan lipitleri artarsa

Yüksek enerjili, yüksek proteinli;

kolesterolü ve doymuş yağı az diyet verilir.

Yemekler sıvı yağ ile pişirilir. Yoğurt, sütlü

tatlılar, tavuk ve balık eti tercih edilir.

Bazı böbrek hastalarında potasyum birikimi olabilir. Bu durumda

hastanın diyeti potasyumun azaltılması yönünde düzenlenmelidir.

Potasyum kaynakları olan çay, kahve, yeşil yapraklı sebzeler,

bileşiminde potasyum tuzu bulunan kabartma tozları, meyve suları

gibi yiyeceklerden sakınılır. Meyve ve sebzeler pişirilip suyu

süzülürse, potasyum miktarı azalır.

Hastalar iştahsızdır. Sık aralıklarla az beslenir. Tuzsuz yemekler

limon sıkılarak ya da yoğurtla birlikte alınırsa daha kolay

tüketilebilir.

Hastalar yeterince besin alamadıklarında zayıflar ve dirençleri azalır.

Hastanın yeterli enerjiyi alması için şeker, nişasta, yağ karışımlı

tatlılar önerilir. Proteinsiz diyet 1-2 gün içindir. Alınan besinin

protein kalitesi yüksek ise alınacak miktar azaltılabilir. Bu nedenle

düşük proteinli diyetlerde kaliteli protein kaynakları kullanılır.

Bütün bunların amacı, üresi yüksek olan hastaya az fakat vücutta

kullanımı yüksek iyi kaliteli protein vererek protein ihtiyacını

karşılamaktır.

GASTRİT VE ÜLSERDE BESLENME

Gastrit; mide yüzeyinin iltihaplanmasıdır.

Nedenleri;

Fazla aspirin ya da aspirinin yapısında yer alan salisilatları içeren

ilaçların kullanımı (domates saklamak için kullanılan toz salisilat

yapısındadır)

Aşırı sigara ve alkol tüketimi

Röntgen ışınları ile aşırı temas

Uzun süreli yetersiz ve dengesiz beslenme

Hızlı yeme

Çok sıcak yeme ve içme

Sık besin zehirlenmesi

Gastrit belirtileri;

Yemeklerden sonra şişkinlik

Ağrı

Bulantı ve kusma

Bu şikayetler bireyin besin alımını güçleştirdiğinden ve kanama

olasılığını artırdığından zayıflık ve kansızlığa yol açar.

Ülser; mide salgısının aşırı artmasıyla oluşan yaralardır. Yaralar,

mide ve 12 parmak bağırsağında oluşabilir.

Nedenleri;

Helycobacter pylori enfeksiyonu

Uzun süren yetersiz ve dengesiz beslenme

Fazla ve sık aspirin tüketimi

Alkol tüketimi ile hücrelerin yıpranması ve sinirsel baskı ile mide

salgılarının artmasıdır.

Oluşan yaralar sebebiyle kişi kan kaybetmeye başlar. Az miktarda

kanamada durum fark edilmeyebilir. Mide salgısını uyarıcı aspirin

alımı, uzun süre aç kalma ya da sinirsel baskı ile kanama birden

hızlanabilir. Kan siyah ve kahve telvesine benzer.

Gastrit ve ülser tedavisi için Helycobacter pylori’nin uygun

antibiyotikle tedavisi ve beslenmenin düzeltilmesi zorunludur.

Beslenme kuralları;

1- Besinler düzenli aralıklarla alınarak midenin boş kalmasının

önlenmeli

2- Yemekler normal ısıda olmalı, yavaş ve iyi çiğnenerek

yenmelidir. Böylece diri besinin, aniden alınan besinin sıcak veya

soğuk etkisiyle yarayı zedelemesi önlenir.

3- Yemekler suda pişirilerek ağızda kolayca ezilebilecek duruma

getirilmeli, kızartmalardan kaçınmalı

4- Koyu çay, kahve, alkol, boza, et suyu, sirke, tavuk suyu, işkembe,

acı biber gibi mide salgısını uyaran yiyecek ve içeceklerden

kaçınmalı

5- Sebze ve meyvelerin kabuk ve çekirdek kısımları yarayı açıcı

etkinlik gösterdiklerinden ağızda iyi ezilmeyen bu kısımlar

ayıklanmalı ve gerektiğinde pişirilerek yenmeli

Kanamadan sonra birkaç gün saat başı bir küçük bardak süt

alınır. Kanama düzelince, diyete başka besinler eklenir. İkinci

aşama diyeti olarak isimlendirilir.

Yemekler imkana göre 6 öğünde alınır. Süt ve sütlü tatlılar yanında

pilav, makarna, haşlanmış patates, pişmiş yumurta, pişmiş sebze,

meyve kompostosu yenir. İkinci aşama diyetine geçilir.

Akşam geç yatılırsa veya sabah erken kalkılırsa takip eden zamanda

1 küçük bardak süt içilebilir.

GUT HASTALIĞI’NDA BESLENME

Gut; hücre çekirdeğinde yer alan nükleik asitlerin (DNA ve RNA)

bileşiminde bulunan pürin metabolizması bozukluğu sonucu oluşan

bir hastalıktır. Pürinin yıkımı ile oluşan ürik asit kanda yükselir, ürik

asidin tuzları da eklemlerde birikerek şiddetli ağrılara neden olur.

Nedenleri;

Hiperürisemidir. Beslenme düzeni, genetik yakınlık veya ürik asit

tuzları olan üratın yeterince atılamaması sebepleri arasındadır.

Beslenmede ürik asit oluşturan pürinden sakınılmalıdır. Pürinden

zengin besinler olan havyar, ançuez, av etleri, sardalya

yenmemelidir.

Sığır ve koyun etleri, tavuk, balık, kuru baklagiller, mantar, ıspanak

ve karnabahar orta düzeyde pürin içerirler. Özellikle atakların

geldiği sırada bu grup besinlerden sınırlı miktarda alınmalıdır.

Belirtileri;

Tekrarlayan akut enflamatuvar artrit (kırmızı, hassas, sıcak, şiş

eklem) ataklarıdır.

En sık ayakta gözlenir. Topuk, diz, bilek ve parmak gibi diğer

eklemler de etkilenebilir. Eklem ağrısı genellikle gece başlar.

Sebebi gece vücut ısısının düşük olmasıdır.

Diğer tıbbi sorunlarla birlikte ortaya çıkar.

Abdominal obezite, insülin direnci, hipertansiyon

Ayrıca yağ, ürik asit atımını azalttığı, su ise artırdığından, yemekler

az yağlı yapılır, çorbalar birinci sırada yer alır ve bol sıvı alınır. Yine

sebze ve meyveler çok alınarak idrarın alkaliye dönüşmesi

sağlanarak ürik asidin atımına yardımcı olunur.

Gutlu bireylerin çoğu şişmandır. Bu bireylerin birdenbire

zayıflamaları kan ürik asit düzeyini yükseltebilir. Şişman bireyler

enerjisi yoğun besinleri azaltarak yavaş yavaş zayıflamalıdır.

KARACİĞER HASTALIKLARI’NDA

BESLENME

Proteinler karaciğerde yapılır.

Proteinin yapı taşı aminoasitlerden ayrılan amonyak karaciğerde

üreye çevrilerek sıvılarla vücuttan atılır.

Yağların sindirimi için gerekli safra karaciğerde oluşur.

Yağda eriyen vitaminler, demir, glikojen karaciğerde depolanır.

Alkol karaciğerde enerjiye dönüşür.

Karaciğer hastalıklarının en çok bilineni enfeksiyöz hepatit

(sarılık) ve sirozdur.

Hastalarda; iştah azlığı, bulantı ve kusma görülmesi besin alımını

azaltır.

Hastalığın ilk döneminde hasta karaciğer amonyağını üreye

çeviremediği için kanda amonyak yükselir. Sirozda da amonyaklı su

birikir ve karın şişliği olabilir.

Hastalıkta yıpranan karaciğer hücrelerinin onarımı için iyi kaliteli

protein içeren ve enerjisi yüksek diyet alınması gerekir.

Fazla alınan yağ ise karaciğeri safra yapmaya zorlar.

Hastanın diyeti hastalığın belirtilerine ve hastanın durumuna göre

ayarlanmalıdır.

Belirtilere göre besin önerileri;

1- Kanda amonyak yüksek olduğu dönemde proteinli besinler

azaltılmalıdır. Kaliteli protein kaynakları olan süt, peynir, yoğurt, yumurta,

tavuk, balık ve et gibi besinler kullanılarak hem vücuda aşırı protein

vermekten kaçınılır hem de bireyin protein ihtiyacı karşılanır.

2- Ödemli durumda tuz sınırlandırılır

3- Bunların dışındaki durumlarda yağı biraz az, hastanın kolayca

yiyebileceği ve sindirimi kolay besinler verilir.

DİYARE VE KONSTİPASYONDA

BESLENME

Diyare, kendi başına bir hastalık değil, bir çok hastalığın belirtisi

olabilir. Diyareye neden olan etmenler; tifo, kolera, dizanteri, gibi

bağırsak enfeksiyonları, besin ve ilaç zehirlenmeleri ve kronik

beslenme yetersizliğidir.

Diyare, vücuttan kaybolan su ve tuzun yerine konulması ve uygun

bir beslenme ile iyileştirilebilir. Diyareli bireyin aç kalması önlenir.

En iyi besin yoğurttur. Yoğurt, kaynamış su ve tuz eklenip ayran

olarak içilebilir. Pirinç lapası ile karıştırılarak, üzerine pekmez

dökülerek veya sade olarak yenir.

Diyare durumu azalınca şeftali suyu, ekşi elma suyu, koruk suyu, havuç

suyu veya ezmeleri verilmeye başlanır.

Diyare tedavisinde en önemli nokta, vücuttan kaybolan su ile tuzun yerine

konması ve besin depolarının boşalmasının önlenmesidir.

Konstipasyonun nedenleri farklıdır. En önemli nedeni diyetin az posalı, az

sulu olması ve hareketsizliktir. Aniden oluşan kabızlıklarda bağırsak

tıkanmalarından şüphelenilmeli ve hastaneye başvurulmalıdır.

Genellikle, uzun süreli konstipasyonun önlenmesinde uygun beslenme ve

beden hareketleri faydalıdır. Konstipasyona meyilli olanlara sabah

kalkınca 1 kaşık kayısı veya erik marmelatı ile 1 su bardağı su veya

ıhlamur içmeleri ve 15-20 dakika beden hareketi yapmaları önerilir.

MALNUTRİSYONDA BESLENME

Malnutrisyon; beslenmenin içerik veya miktar açısından yetersiz

olması sonucunda, vücudun gereksinimlerine karşın sağlanan enerji

ve besin öğelerinin yetersiz kalmasından kaynaklanan klinik

durumdur.

Gıda tüketiminin metabolik hızı karşılayamaması durumunda

endojen enerji kaynaklarının yıkımı ile ortaya çıkan klinik durum

olan malnütrisyon, iki şekilde meydana gelebilir:

1- Gıda tüketimi normal, hasta hipermetabolik

2- Metabolik hız normal, yetersiz gıda alımı

Malnutrisyonda kaybedilen vücut dokularının tekrar sentezi, yeterli

düzeyde enerji ve besin öğeleri alımını gerektirir.

Hafif malnutrisyonda kaybedilen ağırlığın çoğu adipoz doku

olmasına karşın, uzun süren ağır malnutrisyonda kas kitlesinin %55-

60’ı kaybedilebilir.

Bu durumda bozulan elektrolit dengesini düzeltmek için serum

verilmesi gerekebilir. Orta derecede olanlarda ishal görüldüğünden

diyet posasız, yağı az, enerji ve proteini yeterli olacak şekilde

düzenlenir. En iyi besin yağsız süt veya yoğurttur. Diyare tamamen

durup, yeme eylemi düzelince yoğurtlu çorba, muhallebi, az yağlı

kıyma konmuş sebze yemekleri ve meyve ezmeleri de verilir.

DİSFAJİ (YUTMA BOZUKLUĞU) VE

ASPİRASYONDA BESLENME

Besin içeriği, mide sıvıları ve/veya tükürüğün hava yollarına

tekrarlayan geçişi kronik solunum sistemi semptomlarına yol açar.

Videofloroskopik (modifiye baryum yutma çalışması. Hastalara

içerisine baryum karıştırılmış farklı kıvamlarda yiyecekler verilir)

yutma çalışması, yatak başı klinik değerlendirme, pH probu, akciğer

grafisi ile tanı konulur.

Alınan sıvıların akışkanlığındaki değişiklik olasılığı, ağızdan hiçbir

şey alınmaması durumu olasılığı, sıvı ve katı ile beslenme

yöntemindeki olası değişiklikler beslenmeyi etkiler.

Yutma Disfonksiyonu;

İstemli ve istemsiz hareketlerin koordinasyonu, normal yutma için

gereklidir. İstemli kısmı katı veya sıvılar ağıza alındıktan sonra farinkse

gönderilmesidir. İstemsiz olan kısmı ise yumuşak damak, nazofarinksi

kapattığında başlar. İstemli veya istemsiz aşamalar içerisindeki herhangi

bir anormallik, bir miktar subglottik bölgeye geçişe ya da belirgin biçimde

aspirasyona (besinlerin nefes borusu yolu ile ciğerlere kaçması) neden

olur.

Videofloroskopik yutma çalışması, ağızdan sıvıların hiç alınmadığı

durumda hangi yoğunluktaki sıvının güvenli olduğunu, herhangi bir

sıvının güvenli olup olmadığını, ya da hangi besinlerin aspire edildiğini

saptar.

Akışkanlıkları Değiştirmek

Sıvıları koyulaştırmak ve aşağı doğru aspirasyonu önlemek için esas

olarak 3 tip ürün kullanılır.

1- Bebek pirinç unu: 60 gr sıvıya (nektar kıvamında koyulaştırma) 1

yemek kaşığı, 30 gr sıvıya 1 yemek kaşığı (bal kıvamında koyulaştırma)

2- Mısır nişastası bazlı un şeklinde koyulaştırıcılar: Yetişkinler için

uygundur. Bazıları zamanla daha fazla koyulaşır. Anne sütü

koyulaştırmada uygun değildir.

3- Jel bazlı koyulaştırıcılar (ksantan sakızı): Anne sütü için en

uygunudur.

Girişimler;

Bireyin yiyecek, sıvı ve sekresyonu aspire etmesini önlemek ve

beslenmeyi sürdürmek.

Ağızda biriken sekresyonlar sürekli aspire edilmeli

Beslenme sırasında hasta semi fowler pozisyonunda olmalı ve

başı dik öne doğru tutulmalı

Su yerine kıvamı daha yoğun sıvılar

tercih edilmeli

Girişimler;

Hasta sık, küçük öğünler şeklinde beslenmelidir.

Acele edilmeyerek ağzındakileri yutması için zaman tanınmalıdır.

Ağız içerisinde yiyecek kalıntısı olup olmadığı kontrol edilmeli ve

ağız bakımı verilmelidir.

Hasta aspirasyon bakımından gözlemlenmelidir.

Nazogastrik beslenen hastalarda tolerans kontrol edilmelidir.

Bulantı ve kusması olan hastalar dikkatli gözlemlenmeli ve

doktoruna bilgi verilmelidir.

GASTROÖZOFAJİAL REFLÜ HASTALIĞI’NDA BESLENME

Mide içeriğinin klinik semptom verecek

veya biyopside histolojik değişiklikler

oluşturacak şekilde özofagusa geri

kaçışıdır.

Bebeklik döneminde; yeme güçlüğü,

huzursuzluk, ağrı, yetersiz ağırlık artımı

veya ağırlık kaybı ve tekrarlayan

solunum sistemi enfeksiyonları

görülebilir. Daha büyük çocuklarda

mide ekşimesi, disfaji, yutma sırasında

ağrı, tekrarlayan solunum sistemi

enfeksiyonları ve iştahsızlık görülebilir.

0-24 ay arasında;

Aşırı beslenmeden kaçınılmalıdır

Mama ile beslenen bebeklerde 30ml mamaya 1 yemek kaşığı tahıl

koyarak besin koyulaştırılabilir (biberon başı uygun hale getirilmelidir)

Beslenme sonrası en az 30 dakika bebek dik pozisyonda tutulmalı

Sıkı bezler ve kemerlerden kaçınılmalı

Sigara dumanına maruz bırakılmamalı

2-18 ay arasında;

Daha sık ve az beslenmeli

Yatmadan 2-3 saat öncesinden itibaren yemek yedirilmemeli

Yatak başı 30 derece yükseltilmeli

Karbonatlı içecekler, çikolata, yağlı besinler veya çok asitli ya da

baharatlı besinlerden kaçınılmalı

Sigara dumanına maruz kalma ve alkolden kaçınılmalı

GASTROENTERİT’TE BESLENME

Mide ve bağırsakların enşamasyonudur (iltihabi durum). Diyarenin

yanında bulantı, kusma, ateş ve karın ağrısı olabilir. Sebebi genellikle

bakteri veya virus olabilir.

Çocuklarda daha sık olmak üzere her yaşta görülebilir.

En önemli sonucu sıvı kaybıdır. Öykü ve fizik muayene ile tanı konulur.

Eşlik eden başka bir hastalık durumu olmadan 2 aylıktan büyük

çocuklarda kusma, ishal, kanlı ve safralı olmayan kusma, kanlı olmayan

ishal 7 günden az bir süredir devam ediyorsa;

Su kaybının derecesi belirlenmeli,

Hipoglisemi belirti ve bulguları varsa glukoz düzeyi düzenlenmeli

Oral rehidratasyon solüsyonu (ORS) veya tolere edilen herhangi

bir besinle az miktarda sık beslenme (her 10 dakikada bir)

yapılmalı

Dehidratasyon yok ise çocuğun tercih ettiği ve yaşa uygun diyete

devam edilir. Normal diyete muz, pirinç, elma ve kızarmış ekmek

gibi besinler eklenebilir.

Hafif/Orta/Ağır dehidratasyon var ise oral dehidratasyon solüsyonu

verilmeli, durum değişmez ise intravenöz sıvı veya nazogastrik ile

ORS verilmeli, rehidratasyon sağlandığında ilk fırsatta yeniden

normal diyet ile beslemeye başlanmalıdır.

VİTAMİN VE MİNERALLERE BAĞLI HASTALIKLARDA

BESLENME

A vitamini;

Besinlerde 2 şekilde bulunur:

1- A vitamini halinde

2- Pro A vitamini (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince

bağırsak mukozalarında ve karaciğerde A vitamini haline gelir.

Vücudun ihtiyacı olan A vitamini kanda ve diğer hücrelerde bulunur.

Fazlası karaciğerde depo edilir. Isıya dayanıklı olmasına rağmen

kolay okside olur ve vitamin özelliğini kaybeder (Acımış yağlarda

olduğu gibi)

Görevleri;

1- Vücudun dış yüzeyini, sindirim, solunum, üreme ve görme

organlarını dış etkenlerden koruyan epitel hücrelerin normal

çalışması için gereklidir.

2- Kemik gelişimi ve üreme için gereklidir.

3- Gözün ışık uyumu için gereklidir.

4- İmmün sistemin savunma görevinde yardımcıdır.

Eksikliği;

1- Vitamin A yetersizliği gözün ışığa karşı duyarlılığının

ayarlanamaması nedeniyle gece körlüğü oluşumuna sebep olur.

Gözde kuruma, kızarma, şişme gözlenir.

2- Kemikler ve dişler normal gelişmez

3- Deride kuruma ve pullanma

4- Üreme organlarının çalışmasında aksaklıklar

5- Büyüme geriliği

Vitamin A zengin besinler;

1- Hayvansal kaynaklı besinler; balık yağı, tereyağı, karaciğer, yumurta

sarısı. Et, yağsız süt ve peynirde çok azdır.

2- Bitkisel kaynaklı besinler; A vitamininin ön maddesi karoten bulunur.

Karoten daha çok yeşil yapraklı sebzeler, sarı sebzeler ve sarı meyvelerde

bulunur. Yiyeceklerdeki karotenin sadece 1/12-1/24’i A vitamini için

kullanılır.

Fazlası zararlıdır. Emilebilmesi için safraya ihtiyaç vardır. Hastalık

durumunda A vitamini ihtiyacı artar.

Vitamin D;

Kalsiyum ve fosforun sindirim yollarında kullanımı ve emilimi ile

özellikle çocuklarda büyüme için gerekli vitamindir. Eksikliğinde

Raşitizm hastalığı görülür. Hastalık genellikle kuzey bölgelerde, endüstri

sahalarında ve daha hızlı büyüyen çocuklarda yaygındır. Bunun yanında

çok balık yiyen eskimolarda daha az görülür.

Belirtileri;

- Uzayan kemiklerde çarpıklıklar

- Normal gelişememe

- Eklemlerde şişkinlik

- Göğüs kemiği üzerinde tesbihler

Yaygın olmasının sebebi doğal yiyeceklerde yeteri kadar

olmamasıdır. En iyi kaynağı balık yağıdır. Diğer besinlerde çok

azdır. Buna rağmen bitki ve hayvan dokularında A vitamininin ön

maddesi bulunur. UV ışınları ile D vitamini durumuna geçer.

Suda erimediği için vücuttan atılamaz bu nedenle fazlası zararlıdır.

Eklemlerde ve yumuşak dokularda anormal şekilde kireçlenmeye

neden olur. Güneşten yararlanamayan ve çok çocuk sahibi olan

kadınlarda osteamalazi ve yaşlılarda osteoporoz olarak görülür.

Vitamin E;

Günlük besinlerde yeteri kadar bulunduğundan eksikliği fazla

görülmez. Görüldüğü durumlarda ise anemiye neden olur.

Vitamin E vitamin A’yı okside olmaktan korur. Yeteri kadar

alındığında kanser ve kalp-damar hastalıklarından korunmayı sağlar.

E vitamini zengin besinler;

Bitkisel yağlar, tahıl taneleri, yeşil yapraklı sebzeler, fındık,

ceviz, kuru baklagiller.

Vitamin K;

Günlük besinlerde yeteri kadar bulunduğu ve kalın bağırsak bakterileri

tarafından da üretildiği için eksikliği fazla görülmez. Ancak sindirim

sistemi bozuklukları, karaciğer ve safra kesesi hastalıkları K vitamininin

kullanılmasını engeller. Fazla miktarda antibiyotik alımı bağırsak

bakterilerine zarar vereceği için K vitamini kaynağı zarar görür.

K vitamini kanın normal pıhtılaşmasını temin eden protrombin sentezi için

gereklidir. Eksikliğinde kan pıhtılaşmaz. Bu nedenle doğumda yeni

doğana ve anneye K vitamini verilir. 2-5 mg anneye, 1-2 mg bebeğe

uygulanır.

K vitamini zengin besinler;

Yeşil yapraklı sebzeler, balık, süt ve et.

Thiamin (B-1 vitamini);

Eksikliğinde Beriberi hastalığı görülür.

Isıya karşı duyarlıdır. Yüksek sıcaklıkta ve alkali ortamda vitamin

özelliğini kaybeder.

Enerji metabolizmasında görevlidir. Besin öğelerinin enerjiye

çevrilmesinde gereklidir.

Eksikliğinde belirtileri:

1- İştah azalması, yorgunluk, kusma, baş dönmesi, sindirim sistemi

bozuklukları

2- Sinir sistemi bozuklukları

Beriberi hastalığında eklem şişmesi ve ağrılar yüzünden refleks

hareketlerinin durması ile denge kaybolur. Thiamin eksikliği

giderilmez ise ölümle sonuçlanabilir.

Vücutta depo edilmez. Her gün yeteri kadar alınmalıdır. Yetişkin bir

bireyin ihtiyacı almış olduğu 1000 kkal için 0.4 mg’dır. Eğer 3000

kkal olursa 1.2 mg tiamin alınmalıdır.

Fazlası idrarla dışarı atılır.

Thiamin zengin besinler;

Karaciğer, kuru baklagiller, tahıllar (buğday, çavdar, mısır), ceviz,

fındık, süt ürünleri, yumurta, et ve sebzeler.

Tahıllarda bulunan thiaminin çoğu tahıl tanesinin öz ve kepek

kısmında bulunur. Öğütülme sırasında kepeği ayrılan beyaz unda

thiaminin % 65-90’ı kaybolur. Pirinçte ısı ile dışındaki sarı bölge

ayrıldığından dolayı kabukla beraber thiamin atılmış demektir.

Ülkemizde tahıl çok tüketildiği için thiamin eksikliği fazla

görülmez.

Riboflavin (Vitamin B-2);

Karbonhidrat, yağlar ve proteinlerin metabolizmasında görevlidir.

Eksikliğinde belirtileri;

1- Gözde kan damarları genişlemeye meyillidir

2- Deride, dudak, burun ve göz kenarlarında çeşitli yaralar görülür

3- Sinir sistemi bozuklukları ve anemi görülebilir

Riboflavin ışığa duyarlıdır. Riboflavin içeren besinler ışıkta

uzun zaman bekletilirse riboflavin oranı azalır. Suda eriyen bir

vitamin olduğu için sebzeler haşlandıktan sonra atılırsa kaybedilir.

Riboflavin zengin besinler;

Karaciğer, böbrek, et ve benzeri ürünler, süt ve süt ürünleri, yumurta, yeşil

yapraklı sebzeler, kuru baklagiller, tahıllar.

Günlük ihtiyaç metabolizma hızına bağlıdır. Bu nedenle büyümekte olan

bireylerde daha fazla ihtiyaç vardır.

Riboflavin fazla depo edilmez. Her gün bir miktar dışarı atılır. Fazla

alınırsa idrarla atımı da fazlalaşır. Karaciğerde depo edilen riboflavin

miktarı alınan protein miktarına göre değişir. Protein yetersizliğinde

riboflavin karaciğerde tutulamadığından riboflavine ihtiyaç artabilir.

Günlük ihtiyaç 1.2-1.4 mg’dır. Alınan her 1000 kalori için 0.55 mg

önerilir. Gebe ve emziren kadınlarda biraz daha fazladır. Düşük kalorili

diyet uygulanırsa günlük 1.2 mg alınmalıdır.

Niasin (Nikotinik asit Vitamin B3);

Pellegra hastalığından sorumludur. Suda çözünür. Işık, ısı, alkali,

asit ve oksidasyona duyarlıdır.

Eksikliğinde;

1- Sinir sistemi bozuklukları, hal ve hareket anormallikleri,

depresyon

2- Sindirim sistemi bozuklukları,

3- Deride yaralar (derideki yaralar simetriktir)

3 D (Dermatit, Diyare, Demans)

Pellegra hastalığı niasin eksikliği yanında tüberküloz tedavisinde

temel ilaç olan izoniyazidin kullanımına bağlı olarak da ortaya

çıkabilir. Alkoliklerde, böbrek hastalığı nedeniyle diyetle beslenen

bireylerde, karsinoid tümör varlığında doğumsal bir hastalık olan

hartnup (triptofan ve nötral aminoasitlerin bağırsak ve böbreklerden

emilim bozukluğu) hastalığında da pellegra oluşabilir.

Niasin zengin besinler;

Maya, karaciğer, böbrek, kalp, et, balık, ceviz, fındık, fıstık, kuru

baklagiller, bulgur, süt, yumurta. Niasin besinlerin pişme suyu ve

tahılların kepeği ayrılmadığı sürece kaybolmaz.

Günlük ihtiyaç; Yetişkin bir bireyin günde 12-15 mg (alınan her

1000kkal için 6.6 mg), 1 yaşına kadar olan çocuklarda günde 6-7

mg’dır. Depo edilemez. Günlük miktarın besinlerle alınması gerekir.

Pridoksin (Vitamin B-6);

1953 yılında belirli bir çocuk maması ile beslenen çocuklarda

konvülsiyon (havale) ile ilgisi olması nedeniyle önem kazanmıştır.

Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizması, hemoglobin sentezi

için gereklidir.

Eksikliğinde;

Sinir sisteminde bozukluklar, anemi, deride yaralar.

Pridoksin ışığa duyarlıdır. Işıkta ve sıcakta bekletilen besinlerde

kayıp oluşur. Çok çeşitli metabolik faaliyetlerde görevlidir ve

bireyler arasında genetik farklılıklar günlük ihtiyacı da

etkilemektedir.

Günlük ihtiyaç; bazı çocuklarda ve yetişkinlerde günde 2 mg, diğer

bazı bireylerde ise 1 mg’dan azdır. Depo edilemez günlük olarak

besinlerden temin edilmelidir.

Pridoksin zengin besinler;

Karaciğer ve sakatatlar, süt ve süt ürünleri, tahıllar, kuru baklagiller,

muz, balık, maya. Protein alımı artarsa pridoksin alımı da artmalıdır.

Alınan her gr protein için 0.016 mg’dır.

Pantotenik asit (Vitamin B5);

Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizması için gereklidir. Hayvanlarda

belirtileri daha fazladır. İnsanlarda belirtilere daha az rastlanır. Vitamin B5

insan bağırsak florası tarafından sentezlendiği için eksikliğine sık

rastlanmaz.

Eksikliğinde;

Ayaklarda yanma, sinir sisteminde bozukluklar, saç dökülmesi görülür.

Savaş esirlerinde görülen Burning Foot sendromunun vitamin B5

eksikliğine bağlı olduğu düşünülmüştür.

Vitamin B5 zengin besinler;

Brokoli, mercimek, buğday, yumurta ve yeşil yapraklı sebzeler.

Günlük ihtiyaç; 5 mg’dır.

Biotin (Vitamin H);

Üre oluşumu, yağ asitlerinin ve amino asitlerin metabolizması için

gereklidir. Besinlerde yeterince bulunduğu için eksikliğinde

oluşabilecek belirtiler görülmez.

Sadece çiğ yumurta akını fazla tüketen bireylerde saç dökülmesi ve

deride yaralar görülür. Yumurta akında bulunan avidin proteini

biotine bağlanarak vücutta kullanılmasını engeller. Biotin ince

bağırsaklarda bakteriler tarafından da sentezlendiği için yeterlidir.

Günlük ihtiyaç; 50 mcg’dır.

Folik Asit (Folat);

Amino asit metabolizması ve kan hücrelerinin yapımında gereklidir.

Eksikliğinde;

1- Anemi

2- Deride yaralar

Folik asit eksikliğinde oluşan anemi ile demir ve vitamin B6

eksikliğinde oluşan anemi arasında fark vardır. Folik asit eksikliği

sebebiyle oluşan anemi makrositik anemi adını alır. Kırmızı kan hücreleri

sayı bakımından fazla ve şekilleri anormaldir. Beyaz kan hücreleri sayı

bakımından azalır.

Yeni doğanlarda, besin öğelerinin ince bağırsaktan kana emilemediği

durumlarda (çölyak gibi) ve karaciğer hastalığında görülebilir.

Folik asit zengin besinler;

Karaciğer, böbrek, etler, koyu yeşil yapraklı sebzeler, karnabahar,

meyveler, süt ve süt türevleri, tahıl ve kuru baklagiller.

Günlük ihtiyaç; yetişkin bir bireyde 0.4 mg

gebelerde 0.6 mg

emziklilerde 0.5 mg

Anemi olgularında; bebekler için 5 mg

yetişkinler için 15 mg

Yaşlılarda ve kalp hastalığı riski olanlarda; 0.4 mg (homosisteini

normalleştirmek için)

Işığa duyarlıdır. Suda erir. Besinlerin piştiği su atılmamalıdır. Fazla

depo edilmez. Bağırsaklardaki bakteriler tarafından sentezlenir.

Sulfamidli ilaçlar bu üretimi etkiler. Folik asitin etkin olması için C

vitamini gereklidir. Vitamin C yetersiz alınırsa folik asit eksikliği

görülür. Ayrıca ağızdan alınan doğum kontrol haplarının folik asite

ihtiyacı artırdığı düşünülmektedir.

Kobalamin (Vitamin B12);

Amino asitler ve nükleoprotein metabolizması için gereklidir.

Böbrek kanamaları ve karaciğer hastalıklarında önleyici etkisi

vardır.

Eksikliğinde pernisyöz anemi görülür.

Pernisyöz anemide alyuvarlar ve akyuvarların sayısı ve hemoglobin

miktarı azalır. Hastada sindirim sistemi bozuklukları, yorgunluk ve baş

ağrıları görülür.

Pernisyöz aneminin sebepleri;

1- Hayvansal besinlerin yokluğu nedeniyle vitamin B12 alınamaması

2- Vitamin B12’nin bağırsaklardan kana emilmesi, midede bulunan

intrinsik faktörün etkisi ile mümkündür. Midede asit yokluğu intrinsik

faktörün yokluğuna işarettir.

3- Sindirim sistemindeki bozukluklar, B12’nin bağırsaklardan emilimini

güçleştirir. Yaşlılarda mide salgısı azaldığı için yetersizlik daha sık

görülür.

Günlük ihtiyaç; yetişkin bir bireyde 2.4 g

gebelerde 2.6 g

emziklilerde 2.8 g

Vitamin B12 zengin besinler;

Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, balık, yumurta. Bitkisel

besinlerde B12 bulunmaz. Hayvansal besinlerden yararlanmayan

bireylerde B12 eksikliği görülür. Bitkisel kaynaklı beslenen

gebelerde folik asit veriliyorsa B12 de verilmelidir. Bitkisel kaynaklı

beslenen bireylerde günde 2 bardak süt ve 1 yumurta ile B12

ihtiyacı karşılanabilir.

Askorbik Asit (Vitamin C);

Eksikliği Skorbüt hastalığı’na sebep olur.

Görevleri ve eksikliğinde belirtiler;

1- Dokuları birleştiren kollojenin oluşumu için gereklidir.

Eksikliğinde; diş etlerinde kanama, eklemlerde şişlik ve ağrılar,

vücudun diğer bölgelerinde ufak darbelerde kanamalar görülür.

Belirtilerin fazlalığı sonucu skorbüt görülür. Ağrılar hastayı

hareketsiz bırakabilir.

2- Bazı amino asitlerin metabolizması ve folik asitin etkin duruma

geçmesi için gereklidir. Vitamin C eksikliğinde folik asit işlev

göremez.

3- Antioksidan özelliğinden dolayı vücudu enfeksiyonlara karşı korur.

4- Demirin kana geçişini kolaylaştırır. Besinlerle birlikte alınan vitamin C,

bitkisel besinlerdeki demirin kullanımını 2-3 kat artırır.

Günlük ihtiyaç; 90 mg

Çocuklarda, gebelerde ve emziklilerde ihtiyaç daha fazladır. Ateşli

hastalıklarda günlük ihtiyaç normalin 5-10 katıdır.

Sigara C vitamini kaybını artırır

Vitamin C zengin besinler;

Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil sivri biber, koyu yeşil yapraklı sebzeler,

karnabahar, brokoli, portakal, limon, domates, çilek, kızılcık, böğürtlen,

patates.

Dayanıksızdır. Hava teması ile enzimatik oksidasyon sonucu

özelliğini kaybeder. C vitamini içeren besinler çiğ olarak yıkanıp

temizlendikten sonra hemen tüketilmelidir. Pişirilecek olanlar kısa

zamanda az sulu ya da susuz olarak pişirilir, suyu atılmaz.

MİNERALLER

Kalsiyum ve Fosfor

Vücuttaki kalsiyumun çoğu fosfor ile birleşik durumdadır.

Çoğunluğu kemik ve dişlerde toplanmıştır. Protein yapısındaki

yumuşak kısımların üzerini kaplayarak kemiklerin oluşumunu

sağlar. Kalsiyum ve fosforun bir kısmı ise vücut sıvılarında ve

hücrelerde bulunur. Hücre içi ve dışındaki sıvı konsantrasyonunun

dengede tutulması için gereklidir. Kanın pıhtılaşması, fosfor,

karbonhidrat, protein, ve yağların metabolizmasını sağlayan

enzimlerin parçası olarak hücrenin çalışması için gereklidir.

Eksikliğinde;

Raşitizm, osteomalazi (kemiklerde kırılganlık, kas zayıflığı, tüm vücutta

yaygın ağrı), osteoporoz

Kalsiyum zengin besinler;

Süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve tahıllar.

Hayvan kemikleri biraz sirke ile beraber muamele edilirse elde edilen sıvı

Ca bakımından zengindir. Sirke asidi ve ısı yardımıyla Ca suya geçer.

Ağızdan alınan kalsiyumun ince bağırsaklardan emilerek kemiklerde depo

edilmesini sağlayan en önemli faktör D vitaminidir.

Günlük ihtiyaç; yetişkin bireyler için 900-1000 mg

çocuklar için 600-700 mg

ergenler ve yaşlılar için 1300 mg

Sodyum ve Potasyum

Hücre içi ve dışı sıvıların asit-baz dengesinin sağlanması, sinir ve

kasların çalışması için gereklidir. Besinlerde yeterli miktarda

bulunur. Alınan miktar az olduğunda böbrekler idrarla atılımlarını

azaltarak yetersizliğini önler. Aşırı terleme, ishal ve kusma ile

kaybedilebilir. Bu durumda NaCl verilmesi gerekir.

Hayvansal besinlerde bitkisel besinlere oranla daha fazla sodyum

bulunur. Potasyum en çok yeşil sebzelerde, çay, kahve, meyve ve

meyve sularında bulunur.

Normal beslenen bir bireyin yemeklerine tuz ilave etmediği zaman

aldığı sodyum miktarı 1.5-2 gr, potasyum 1.4-4.5 gr’dır. Günlük tuz

alımı 6 gr’ı geçmemelidir.

Magnezyum

Besin öğelerinin metabolizması ile ilgili kimyasal tepkimelerin

bazılarında katalizör işlevi görür. Sodyum, potasyum ve kan

basıncını dengede tutar ve kalbin düzenli çalışmasını sağlar.

Hayvanlarda eksikliği sinir sistemi bozukluklarına neden olurken

insanlarda eksikliğinde oluşan belirtilere rastlanmamıştır. Bitkisel ve

hayvansal besinlerde yeteri kadar bulunur.

Günlük ihtiyaç; yetişkin ve gençlerde 350-450 mg

Magnezyum zengin besinler;

Ceviz, fındık, fıstık, kuru baklagiller, yeşil sebzeler, özü ve kepeği

ayrılmamış tahıllar.

Çinko

Protein ve nükleik asit metabolizmasında enzimlere yardımcıdır.

Büyüme, cinsiyet organlarının gelişimi, hücresel bağışıklığın

oluşumunda etkilidir.

Eksikliğinde;

Akondroplazi (cücelik)

Cinsiyet organlarında gelişme geriliği

Bağışıklık sisteminde zayıflama

Çinko zengin besinler;

Karaciğer, etler, peynirler, balıklar, süt ve yumurta, yağlı tohumlar,

kuru baklagiller.

Su kaybı ve su ihtiyacı

- Böbreklerden idrar

- Deriden ter

- Bağırsaklardan dışkı

- Solunum

Normal koşullarda yetişkin insan idrarla 1500 cc, deriden 500 cc,

solunumla 300 cc ve bağırsaklardan 200 cc olmak üzere 2,5 lt su kaybeder.

Kaybedilen suyun yerine konulması gerekir. Bu kayıp su, içecekler ve

metabolizma sonucu oluşan su ile karşılanır. Su kaybı sonucu kan

plazmasının yoğunluğu artar. Beyindeki susama merkezi uyarılarak

susama duygusu gelişir. 1 kkal için 1-1.5 cc su alınmalıdır.

Dehidratasyon sorunları

Besin zehirlenmesi, bağırsak enfeksiyonları, ishal ve kusma sonucu

su ile birlikte sodyum ve potasyum da kaybedilir. Elektrolit dengesi

bozulur. Bu durumda acilen önleme sıvısı hazırlanmalıdır.

1 su bardağı çay içine 2/3 silme çay kaşığı tuz, tuzun

yarısı kadar yemek sodası, 1 silme çorba kaşığı şeker, 1 tatlı

kaşığı varsa limon eklenir karıştırılır ve ishalli bireye içirilir

(varsa şeker yerine pekmez, limon yerine koruk suyu veya

şeftali suyu kullanılabilir).

Sıvı tedavisi yanında, hasta uygun şekilde beslenmelidir. Emiyorsa

emmeye devam edilir, emmiyorsa yoğurt, yoğurt pirinç lapası,

yoğurt, haşlanmış patates veya havuç ezmesi tuz eklenerek yedirilir.

Tuzlu ayran içirilir.

Çok şüpheli içme suları klorlanarak temiz duruma getirilebilir.

2.5 yemek kaşığı (40 gr) kireç kaymağı, 4-5 su bardağı (1 litre) suda

eritilir. İyice dinlendirildikten sonra üstte berrak olarak toplanan

klorlu sıvı koyu renkli bir şişeye aktarılarak kapatılır. Bu çözelti 10

gün dayanabilir. Kullanılacak suyun litresine bu çözeltiden 3-10

damla damlatılıp yarım saat bekletilirse patojenler ölür. Çiğ yenen

sebzeler de bu suda bekletilerek yenilebilir.

Ülseratif Kolit

Kalın bağırsağa karşı otoimmün reaksiyona ikincil olarak gelişen

kronik bağırsak inflamasyonudur (yangı ve iltihaplanma).

Belirtileri;

- Kanlı ishal

- Demir eksikliği

- Beslenme düzensizliği

- Büyüme geriliği

Tüm hastalara multivitamin verilmeli, eksikliği varsa kalsiyum ve

demir desteği verilmelidir. Sulfasalazin/metotreksat alan hastalara

folik asit desteği verilmelidir. Uzun süre steroid kullanımında

osteomalazi ve osteopeniye (kemiklerin erimeye başladığı

osteoporozdan önceki dönem) yol açabilir. Bu nedenle eksikliği

varsa D vitamini ve kalsiyum desteği verilmelidir.

Beslenme;

Hasta yüksek şeker içeren besinlerden, kafein tüketiminden

kaçınmalıdır. Alevlenme sırasında yalnız süt ürünleri tüketmelidir.

Yüksek miktarda lif içeren diyetle beslenmelidir.

ÜRE DÖNGÜSÜ BOZUKLUKLARI

Üre döngüsü amonyağın üreye dönüştürüldüğü enzim

mekanizmasıdır. Üre döngüsündeki bozukluklar üre yapımında

görevli 6 enzimin herhangi birindeki genetik defekt sonucunda

ortaya çıkar.

Belirtileri;

- Artmış plazma amonyak düzeyi

- Kan glukozu, keton, pH ve CO2 düzeyinde anormallikler

- Artmış plazma sitrülini

Sembol Kalıtım Semptomların

Başlangıcı

Semptomlar

N-asetilglutamat

sentaz eksikliği

Otozomal

resesif

Doğumdan hemen sonra

ortaya çıkar. Kısmi

eksiklik, yaşamın

ilerleyen dönemlerinde

enfeksiyon veya bir viral

enfeksiyon gibi stres

durumunu izleyerek

ortaya çıkar

Letarji, kusma, yetersiz

beslenme, karaciğerin

büyümesi, nöbetler,

hiperventilasyon

Karbamil fosfat

sentetaz eksikliği

Otozomal

resesif

Tam eksiklik: Doğumdan

24-72 saat sonra

Kısmi eksiklik:

Çocukluk dönemi

Letarji, koma, nöbetler,

kusma, yetersiz beslenme,

hepatomegali,

hiperventilasyon

Ornitin

transkarbamilaz

eksikliği

X’e bağlı Hemizigot erkekler:

Doğumdan 24-72 saat

sonra

Heterozigot kadınlar:

Çocuklukta %10’u

semptomatik

Letarji, koma, nöbetler,

kusma, yetersiz beslenme,

hepatomegali,

hiperventilasyon

Sembol Kalıtım Semptomların

Başlangıcı

Semptomlar

Argininosüksinat

sentetaz eksikliği

(sitrülinemi)

Otozomal

resesif

Tam eksiklik:

Doğumdan 24-72 saat

sonra

Kısmi eksiklik:

Çocukluk dönemi

Letarji, koma, nöbetler,

kusma, yetersiz beslenme,

hepatomegali,

hiperventilasyon

Argininosüksinat

liyaz eksikliği

(argininosüksinik

asidüri)

Otozomal

resesif

Tam eksiklik:

Doğumdan 24-72 saat

sonra

Kısmi eksiklik:

Çocukluk dönemi

Letarji, koma, nöbetler,

kusma, yetersiz beslenme,

hepatomegali,

hiperventilasyon

Arginaz eksikliği Otozomal

resesif

Diğer üre döngüsü

bozukluklarından daha

yavaş başlangıç

Gelişimsel gecikme,

protein intoleransı,

spastisite, nöbetler,

irritabilite, iştahsızlık,

kusma

Beslenme;

Üre döngüsü bozukluğu olan hastada akut hiperamonemi (kanda amonyak

ve bileşenlerinin düzeyinin artması) varsa,

- 24-48 saat süre ile diyetten protein uzaklaştırılmalı

- Hasta sindirim kanalı yoluyla beslenebiliyorsa özel mama ile ağızdan

veya enteral besleme yapılmalı; protein içermeyen mama, uygunsa L-

arjinin içeren düşük proteinli beslenme önerilmeli

- Hiperamonemi düzelmiş ise 0.5-1 gr/kg kısıtlı doğal protein eklenmeli,

uzun dönemde hastanın beslenmesi, büyüme ve besinsel durum

açısından yakından izlenmeli

Maple Syrup Ürin Hastalığı (Akçaağaç Şurubu İdrar Hastalığı);

Aminoasit metabolizmasında bozukluk; -ketoasit dehidrogenaz

kompleksinde eksiklik.

Belirtileri;

Anormal plazma aminoasitleri (yüksek lösin, izolösin, valin,

alloizolösin) ve idrar organik asitlerinde anormal dallı zincirli

hidroksiasitler ve ketoasitler.

Yaşam boyu beslenme tedavisi gereklidir

Beslenme;

Yükselmiş lösin düzeyi için hasta sindirim kanalı yoluyla beslenebiliyorsa;

- Acil olarak dallı zincirli aminoasit içermeyen mama başlanmalı

(ağızdan veya NG ile)

- Dallı zincirli aminoasit düzeyleri normale geldiğinde, esansiyel

aminoasit gereksinimini karşılamak için kısıtlı doğal protein kaynağı

başlamalı (ek olarak standart bebek maması ve bundan ayrı olarak

ihtiyaç oldukça %1 [10mg/mL] valin ve izolösin içeren aminoasit

solüsyonu)

- Plazma aminoasitleri, büyüme ve beslenme durumu kontrol edilmeli

KARBONHİDRAT

METABOLİZMASI

BOZUKLUKLARI

Galaktozemi;

Süt şekeri laktozun bileşiminde bulunan galaktozun, glikoza çevrilerek

kullanılmasını katalize eden galaktoz-1-fosfat üridil transferaz enziminin

yetersizliğidir. Kalıtsal bir hastalıktır. Galaktoz ve galaktoz-1-fosfat birikir.

Belirtileri;

- Süte karşı kusma ve ishal şeklinde tepki

- Fiziksel ve mental gelişme geriliği

Eritrositlerdeki galaktoz düzeyi ve transferaz enziminin aktivitesi

ölçülerek tanımlanır. Kanda galaktoz miktarı artınca bir miktarı idrarda

görülür.

Beslenme;

Diyetten süt çıkarılır. Süt yerine geçebilen besinler verilir. Bu

amaçla soya esaslı mamalar hazırlanmıştır. Bunlar çocuğun ayına

göre sulandırılarak verilir. Soya esaslı özel mama bulunamaz ise

soya unu kullanılır.

Her öğün için;

1 tatlı kaşığı soya onu (5 g) 1 çay bardağı su ile ezilerek pişirilir, 1

tatlı kaşığı şeker (5 g), ve 1 kahve kaşığı sıvı yağ (3 g) karıştırılıp

çocuğa içirilirse günde 15 g kadar protein ve 400 kalori sağlanır.

Çocuk büyüdükçe, soya ununa pirinç unu veya buğday unu

eklenerek çorba ve muhallebi yapılır. Süt dışındaki besinler normal

formunda verilir. 4 yaşından sonra süt sınırlaması sürdürülür, fakat

sınırlama derecesi daha hafiftir. Süt türevlerinden az miktarda

yemeklerin içerisine alınabilir.

Glikojen Depo Hastalığı Tip 1a ve 1b;

Glikojen yıkımı ve sentezini düzenleyen enzimlerin eksikliği

nedeniyle ortaya çıkar. Glukoz-6-fosfat ve glukoz arasındaki enzim

eksikliği, hem glikojenolizi hem de glukoneogenezi bloke eder.

Tip 1a; karaciğer, böbrek ve intestinal mukozada bulunan glukoz-6-

fosfataz enzim eksikliğine bağlıdır.

Tip 1b; glukoz-6-fosfatın endoplazmik retikuluma gönderilmesini

sağlayan glukoz-6-fosfat translokaz enzimindeki eksiklikten

kaynaklanır.

Karaciğer biyopsisi ve DNA analizi ile tanı konulur.

Belirtileri;

- Hepatomegali

- Büyüme geriliği

- Kanama eğilimi

- Ağır nötropeni (tip 1b)

- Hipoglisemi ve artmış laktat

- Ürik asit, trigliserid ve transaminaz yüksekliği

- Taş bebek yüzü

Beslenme;

- Sükroz, früktoz, laktoz ve galaktoz kısıtlanır

- Anne sütü verilmez, soya bebek maması verilir

- Her 2-4 saatte bir sık beslenir

- Düşük yağ, yüksek kompleks karbonhidrat içeren besin seçimleri

- Yeterli Ca ve D vitamini sağlanır

- Gece beslemesi; her 2-4 saatte bir aralıklı ağızdan beslenme veya

sürekli NG ile infüzyon (damla damla) besleme

Yapılan analizlerde pankreatik amilaz enzimi var ise (12 aylık)

diyetteki kompleks karbonhidratların yerini çiğ mısır nişastası alır.

Glukoz, albümin, prealbümin, demir profili, kalsiyum, vitamin D,

trigliseridler, kolesterol, laktik asit ve ürik asit düzeylerini içeren

analizlerle büyüme ve beslenme takip edilmelidir.