Jarosław DudaSekretarz Stanu

Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych

Sytuacja Socjalna i

Partycypacja Społeczna Osób Starszych

w Polsce

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce zamieszkuje około 15,4% osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowi liczbę 6 milionów osób.

Jest to spora część społeczeństwa, której liczba systematycznie wzrasta i która wymaga szczególnego zainteresowania ze strony polityki społecznej państwa.

Starzenie się społeczeństwa nie jest problemem dotykającym tylko Polskę ale i inne kraje Unii Europejskiej.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że liczba osób w wieku :

• powyżej 60 lat przekroczyła obecnie na świecie 600 mln,

• zaś prognozy mówią o 2mld w 2050 r.

Wyzwanie Starzejących się społeczeństw

Według prognoz Eurostatu od 2010 r. liczba ludności w Polsce

w wieku 18-59/64 lat zacznie się obniżać.

Szacuje się, że w 2050 r. populacja tej grupy osób zmniejszy się o 31 proc. w porównaniu rokiem 2007.

W 2011 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie 56 osób w wieku nieprodukcyjnym (w tym 24 osób w wieku poprodukcyjnym),

a w 2050 r. wskaźnik ten zwiększy się do 98 osób (w tym 67 będą stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym).

Sytuacja Socjalna - Osoby Starsze na Rynku Pracy

Polska należy do krajów, które w najniższym stopniu wykorzystują na rynku pracy potencjał osób starszych.

Ich wcześniejsza dezaktywizacja prowadzi do utraty istotnych zasobów kapitału ludzkiego, które zgromadzili, oznacza także konieczność ukierunkowania środków publicznych na ich wsparcie dochodowe.

Wcześniejsza dezaktywizacja to także problem społeczny – wiele osób starszych po przejściu na emeryturę traci swoje więzi społeczne, często związane ze środowiskiem pracy, co rodzi ryzyko poczucia osamotnienia, depresji oraz wykluczenia społecznego.

Biorąc pod uwagę wszystkie państwa członkowskie UE, współczynnik aktywności ekonomicznej w Polsce pośród osób w wieku 50-59/64 w 2006 r. był jednym z najniższych i kształtował się na poziomie o 13,7 punktów procentowych niższym od średniej dla 27 państw UE.

Niższą wartość zanotowano jedynie na Malcie.

Szanse na zmiany:

Jak można przeczytać w mediach wirtualnych i drukowanych, coraz bardziej pożądanym pracownikiem wśród pracodawców są osoby po 50 roku życia. Jak informują media powodów zainteresowania się grupa „50+” jest przynajmniej kilka.

Najczęściej wymienianymi są:

• wysokie doświadczenie grupy osób „50+”,

• emigracja zarobkowa młodych ludzi z doświadczeniem.

Sytuacja Socjalna - Edukacja Starszego Pokolenia

Przeciętny poziom wykształcenia osób w wieku 50-64 lata jest znacznie niższy w porównaniu z osobami w wieku 15 - 49 lat.

Osoby starsze w porównaniu z osobami młodszymi częściej posiadają wykształcenie zasadnicze zawodowe lub podstawowe i niepełne podstawowe.

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku wykształcenia średniego oraz wyższego – udział osób starszych w tych grupach jest znikomy.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

wyższe policealne średnie zasadniczezawodowe

co najwyżejgimnazjalne

ogółem w wieku 50-64 w wieku 15-4912%

3%

30%

32%

23%wyższepolicealneśredniezasadnicze zawodoweco najwyżej gimnazjalne

Uczestnictwo w edukacji dorosłych jest w Polsce nieznaczne.

W 2006 r. jedynie około 5% osób w wieku 24 - 64 lata kształciło się w systemie szkolnym lub pozaszkolnym natomiast osoby starsze stanowiły jedynie 8% tej grupy.

Pozytywnym przykładem próby przełamania tej sytuacji są:

Obecnie działa w Polsce około 90 Uniwersytetów Trzeciego Wieku.

Łącznie zrzeszają one ponad 30 000 słuchaczy, w różnych grupach wiekowych.

Ważnym wymiarem definiującym sytuację socjalną obywateli jest między innymi stan zdrowia .

Pogarszający się wraz z wiekiem stan zdrowia i kondycji fizycznej stawia starsze osoby w szczególnie trudnej sytuacji.

Sytuacja w Polsce jest relatywnie gorsza niż w innych krajach Europy.

Polska zajmuje bardzo niskie miejsce na liście krajów,uporządkowanych ze względu na wartość wskaźnika subiektywnej oceny stanu zdrowia.

Udział osób w wieku 50 lat i więcej oceniających swoje zdrowie jako bardzo złe lub złe wyniósł to 23,4% .

Sytuacja Socjalna - Osoby Starsze a Stan Zdrowia

W Polsce odsetek osób starszych, które deklarowały, iż choroba lub niepełnosprawność utrudnia wykonywanie

codziennych czynności, wyniósł ponad 49%, co stanowi wynik najwyższy wśród wszystkich badanych krajów w Europie po

Słowenii.

Aktywność Społeczna Osób Starszych

Wybory – to główny element partycypacji obywatelskiej Osób Starszych. Istotnym korelatem uczestnictwa wyborczego w Polsce jest właśnie wiek.

Osoby w wieku starszym zdecydowanie częściej pojawiają się przy urnach wyborczych.

Wyjątek stanowią osoby najstarsze, które ze względu na ograniczenia sprawności fizycznej nie mogą brać udziału w wyborach.

Tworzenie w Polsce społeczeństwa informacyjnego postępuje od najmłodszego pokolenia i odbywa się poprzez powolny mechanizm zastępowania pokoleń,

a nie poprzez nadrabianie zaległości w zakresie nowych technologii przez osoby starsze i w średnim wieku.

Aktywność Społeczna Osób Starszych Osoby Starsze a Nowe Technologie

Nie oznacza to oczywiście, iż wszyscy polscy seniorzy sąnieaktywni na polu użytkowania nowoczesnych technologii.

Pojawiały się i pojawiają coraz to nowe inicjatywy w tym zakresie

Polityka państwa w stosunku do osób starych w Polsce oparta jest przede wszystkim na dwóch systemach:

• Systemie zaopatrzenia emerytalnego

oraz

• Systemie pomocy społecznej (w zakresie usług opiekuńczych).

Wcześniejsze emerytury stanowią jeden z największych problemów polityki społecznej i polityki rynku pracy w Polsce.

Wczesna dezaktywizacja osób oznacza:• zmniejszenie podaży pracy na rynku pracy, a co za tym idzie rosnący problem deficytu pracowników i zmniejszenie potencjalnych wpływów ze składek i podatków do budżetu państwa, • zwiększone wydatki na emerytury powodujące konieczność utrzymywania wysokich składek i podatków, jak również ograniczenie możliwości wydatkowania środków publicznych w innych obszarach, w tym inwestycji społecznych (takich jak edukacja czy polityka rodzinna).

W Polsce w 2006 r. około 1,1 mln osób (25% ogółu emerytów w ZUS) nie osiągnęło ustawowego wieku emerytalnego (w tym 400 tys. mężczyzn i 700 tys. kobiet).

Wydatki na ich świadczenia wynosiły szacunkowo ponad 15 mld zł.

Oznacza to, że każda osoba ubezpieczona płaciła miesięcznie około 100 zł składki, aby finansować wydatki na wcześniejsze emerytury.

W Polsce nie ma wyodrębnionego systemu rozwiązań dotyczących

opieki nad osobami starszymi.

Osoby starsze podobnie jak inne osoby wymagające pomocy korzystają

z systemu pomocy społecznej na ogólnych zasadach i podobnie jak inni klienci aby uzyskać wsparcie

kierują pierwsze kroki do ośrodka pomocy społecznej.

Po przeprowadzeniu wywiadu rodzinnego osoba starsza może skorzystać z pomocy finansowej

(jeśli spełnia kryteria dochodowe) lub pomocy w formie usług.

Wyodrębnionym świadczeniem pieniężnym adresowanym głównie

do osób starszych jest zasiłek stały, przyznawany po spełnieniu warunków wynikających

z określonego w ustawie o pomocy społecznej kryterium dochodowego. Osoby starsze mogą korzystać również z innych świadczeń pieniężnych między innymi z zasiłku okresowego,

celowego czy specjalnego celowego .

Osoby starsze w głównej mierze korzystają z rozbudowanego katalogu świadczeń niepieniężnych,

a w szczególności z usług.

Usługi zorientowane są na wspieranie osoby w miejscu jej zamieszkania lub zamieszkaniu w placówce, która świadczy usługi całodobowo.

Usługi dzielą się na:• opiekuńcze • specjalistyczno opiekuńcze

Są to usługi świadczone najczęściej w domu danej osoby.

Odpowiedzią Rządu na w/w wyzwania są finalizowane obecnie prace nad programem

„Solidarność pokoleń 50+”.

Program przewiduje realizację szeregu rozwiązań z zakresu polityki rynku pracy oraz systemu świadczeń, których efektem ma być poprawa wskaźnika zatrudnienia osób w wieku powyżej 50 roku życia.

Cel:osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata na poziomie 40% w 2013 r. oraz 50% w 2020 r.

Proponowane działania mają na celu systemową zmianę indywidualnych wyborów dotyczących strategii działań:

• przejście ze strategii bierności - której celem jest maksymalizacja dostępu do świadczeń społecznych,

• do strategii aktywności - której celem jest maksymalizacja obecnych i przyszłych dochodów z pracy i emerytury. 

 

Cele podejmowanych działań:

Cel 1: Poprawa warunków pracy, promocja zatrudnienia starszych pracowników i zarządzanie wiekiem

Cel 2: Poprawa kompetencji i kwalifikacji starszych pracowników

Cel 3: Zmniejszenie kosztów pracy związanych z zatrudnianiem starszych pracowników         

Cel 4: Aktywizacja starszych osób bezrobotnych lub zagrożonych utratą pracy

Cel 5: Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych

Cel 6: Zwiększenie możliwości zatrudnienia kobiet przez rozwój usług pozwalających na godzenie pracy i życia rodzinnego

Działania w ramach programu obejmują inicjatywy:

• rządowe i samorządowe, w tym programy finansowane z EFS i Funduszu Pracy,• pracodawców, w tym finansowane z EFS,• poszczególnych osób zagrożonych utratą pracy i dezaktywizacją zawodową.

Sytuacja Socjalna i

Partycypacja Społeczna Osób starszych w Polsce

Jarosław Duda Sekretarz Stanu

Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych