A.GRJaponya tarihi boyunca zellikle Meiji restorasyonu sonrasnda Asya zerinde etkili olmaya balayan bir uygarlk olup 2. Dnya savanda ald yenilgiye kadar Asya da hakimiyet kurmay sert yntemlerle salamaya alm ancak yenilgi sonras kendi geleneklerine bal ayn zamanda batnn sanayisini de bnyesinde buluturan ve Asya ve dnya zerinde etkinliini bu yeni anlaya dayandran temeli ekonomik g olan bir devlettir. Bu almamzda Japonyay bata corafya tarih ve kltr temelinde inceleyip size Japonya hakknda bilgiler sunacaz. Japonya konusuna balamadan nce Japon adnn nereden geldiine bir bakmak gerekir. Japonya ad inlilerin gnein doduu ynde bulunan takmadaya gnein yeri (tanyeri) anlamnda bir ad vermiler. Tarm uygarlnn ou rnleriyle birlikte in yazsn da alan bu adallar bu ad beenmiler; kendilerine Nippon ya da Nihon demeye balamlar. Bylece lkenin ad bu ekilde konmutur. Gezgin Marco Polo in de duymu olduu Nippon adalarnn varln, ince (Cihpon) syleniine benzeterek Ciappone koymu. Batllar ise Japan da Japonu da ciapponeden tretmitir. Biz Trklerde batdan duyduumuz Japan-Japona Japonya demiiz.

1|Sayfa

B.JAPONYANIN CORAF YAPISIJaponya, kuzeydou Asya anakarasnn anda bir yay gibi uzanan 4 ana adadan olumaktadr. 31. Ve 45. Paraleller arasnda 2000 kilometreden fazla bir aralkta gney batdan kuzeydouya sralanmlardr. Kuzeyde Hokkaido adas, bu adann gneyinde Japonyay oluturan adalarn en by olan Honu adas, Honu adasnn gneydousun da Kyushu adas ve onun batsnda Shikoku adasndan ve toplamda 3000 den fazla adadan olumaktadr. Bu kmenin etrafnda daha kk adalar ve adalar topluluundan oluan Tua adas, Okinawa ve Ryky adalar da Japon topraklarna dhildir. Hokkaido adasnn en kuzey ucu uan Rusya ya ait olan Sahalin adasna 50 kilometreden fazla yaklar. Asya anakarasnda Japonyaya en yakn nokta kuzey Kyushudan 200 kilometre tedeki Kore yarmadasnn gney ucudur. Japonyann yzlm 377.873 km karedir. Japonyann toplam yzlm dnyann toplam yz lmnn %0,3 nden daha azdr. Bu ise Birleik Kralln toplam yz lmnn yarsndan biraz daha fazladr. Japonya da 47 eyalet bulunmaktadr. Bu eyaletler corafi zellikleri ve tarihsel gelimelerine bal olarak 9 blgede toplanmtr: Hokkaido, Tohoku, Kanto, Chubu, Kinki, Chugoku, ikoku, Kyuu, Okinawa. Yaklak olarak toplam 3200 ehir kasaba ve ky bulunmaktadr. Her belediyenin kendi meclisi vardr. Eyalet valileri ile ehir ve kasabalarn belediye bakanlar halkn oyu ile seilir. Japonya da blgeler dalk bir yap arz eder. Birok ksm orman rts ile kapl olan lke orman ve krlk alan yz lmnn %67sine tekabl etmektedir. lke Kii sra dalar, irakami dalar, lkenin en yksek da olan Fuji da (3776 mt.) ve bir baka volkanik da olan Aso da gibi nemli dalk alanlara sahiptir. Fuji da Japonyann en yksek da olmasnn yannda eski alardan beri Japon halk tarafndan kutsal bir da olarak taplmaktadr. Kyuunun ortasnda yer alan Aso da aktif kompozit bir volkandr. 300 bin yl boyunca yineleyen volkanik bir aktivite sonucu oluan volkanik patlama knts 20 km apndadr. Bu blge kaplca ve kaynak suyu bakmndan zengindir. irakami dalar ise dnyann en geni bakir kayn ormann yurdu olan Aomori ile Akita arasndaki snrda yer alan dalk bir alandr. Kii sra dalarnda 3 kutsal yer olan Yoino ile Omine, Kumano Sanzan ve Koyasan hac rotas ile eski bakent ehirleri olan Nara ve Kyotoya balanmtr. Kklerini, eskilere dayanan doaya tapnma geleneinden alan into ile Budizm arasnda benzersiz kaynamay yanstrlar. lke de sk sk deprem yanarda patlamas ve tayfun gibi ciddi doal afetler yaanmaktadr. Volkanik bir yapya sahip olan lkenin srlebilir topraklar olduka verimli2|Sayfa

bir hal almtr. Japon topraklar dnyada ate emberi diye bilinen tektonik arazilerin zerinde bulunmaktadr. Japonya topraklar bu zelliinden dolay bir ok fay hattna sahiptir. Japonya bir deprem lkesidir. lke tarihinde yakn gemie kadar birok nemli deprem meydana gelmitir. Bunlardan zellikle Tokyoyu harap eden 1923 Tokyo depremi, 1995 Kobe depremi ve Mart 2011 de gerekleen Sendai depremi maddi ve manevi ok ciddi zararlara yol amtr. Buna karlk Japonya afet zararlarnn en aza indirilmesi iin yllardr youn bir aba ierisindedir. lke de depreme dayankl yaplar tasarlamak ve frtnalar tsunamileri byk hassasiyetle izleyebilmek iin en yeni teknolojiler kullanlmaktadr. Ama son depremde olduu gibi bu bazen fayda vermemektedir. Ancak deprem sebebiyle len kii says sadece birka kiiyle ifade edilmektedir. Esas kayplar deprem sonras anszn gelen tsunami ile olmutur. B.1.DEMOGRAFK YAPI Japonya da nfus 1870 ylnda 30 milyon civar, 1900 de 44 milyon 1930 da 64 milyonken 1950 sonras gelimelerle 1950lerde 83 milyona ulam gnmzde ise Japonyann nfus 127,5 milyonu bularak dnyada en fazla nfusa sahip 9. lkesi konumuna gelmitir. 100 yllk srete nfusun 3 katna kt grlmektedir. Bu nfusun ou dz alanlar zerinde ki kk blgeler zerinde toplanmtr. Kanto dzlnden balayarak Tokyo ve Nagoyay dolanan ve Kansai dzlne uzanan ky eridi; Osaka, Kyoto ve Kobe kentleriyle dnyann en youn nfus blgelerinden birini oluturur. Nfus basks topran ve iklimin kaprisleriyle birlikte corafi konumu Japonlarn son 150 ylda d dnya ile ilikilerini iddetle etkiler ve Japonyann evriminde uzun sre hayati bir rol oynar. Japonyann bakenti olan Tokyo kenti dnyann en byk metropoliten blgesini oluturmutur. Bu metropoliten blge 33,5 milyonluk nfusuyla en kalabalk metropoliten alan olma zelliine de sahiptir. Tokyo, Japonyann bakenti, ayrca politik ve ekonomik merkezidir. Gkdelenlerin sraland caddeleriyle modern ehir merkezinin zelliklerini ve 400 yllk tarihini yanstan geleneksel unsurlarn birletirmektedir. Tokyonun eski ad Edodur. Tokyodan sonra Kyoto Kobe Osaka ve Nagoya kentlerini kapsayan blge nfus younluu asndan Japonyann en nemli 2. Blgesidir. Nfusu 1 milyonun zerinde olan ehirler ise unlardr: Hokkaido adasnda Sapporo; Tohoku blgesinde Sendai; Kanto blgesinde Kawasaki, Saitama Tokyo ve Yokohama; Chubu blgesinde Hiroima ve Kyuu adasnda Fukuokadr. Japonya 1 kmlik birim alana den ortalama nfus younluuna gre dnyann 6. Kalabalk blgesidir. Topografya asndan nfusun %90 lke topraklarnn %20 sini oluturan dzlklerde yaamaktadr. Dzlklerde ki ortalama younluk 1 km karelik yerleme aln iin 138 kiidir.3|Sayfa

2. Dnya sava ncesinde 3 kiiden 2 si krsal ancak birisi kentsel yerlemelerde yaarken 1975 de nfusun 7/8 i kentlere yerlemi (kentlemi) bulunuyordu. Endstrilemi bat lkelerinde olduu gibi, alan nfusun hizmetler kesimi, retimden ok daha hzl bymektedir. Bu srete hafif bir nfus patlamas bunalm geiren Japonya da, isiz kalan nfus Hawaiiye, kuzey Amerikaya ve Brezilyaya gmen gnderilmi, Nfusu beslemek iin alnan retim kararlar le de eltik retimini dnm bana den 200 250 kg dan 600750 kga kartlarak nfusu besleme sorunu byk lde zmlenmitir. B.2.KLM Japonyann byk blm kuzey blge de yer almaktadr. Yazn pasifik okyanusundan gneydou rzgrlar kn ise Asya ktasndan Kuzeybat rzgrlarnn estii rutubetli muson iklimi hkm srmektedir. lke de 4 mevsim belirgin olarak yaanr. Japon takmadalar kuzey-gney ekseni zerinde yaklak 2000 km boyunca uzanr ve iklim blgeden blgeye deiir. Bu deiimin en nemli sebeplerinden birisi Japonyann topraklarnn kuzey gney eksenli dalm gstermesi ve enlem deiimidir. Gney Kyuu ve Okinawa tropikal bir iklime yaknken kuzey Hokkaido kutup iklimine sahiptir. Japonyann nemli bir ksmn oluturan Honu adas genel itibariyle byk blmnde lman bir iklim hkimdir. Sert mevsim deiiklikleri orta ve kuzey blgelerinde sert klar ve scak yazlar ve bol yamurlar barndrr. lkenin bakenti Tokyo da yazlar scak klar ise souk ve ya oran azdr Tokyo da en ok ya den mevsim sonbahar aylardr. Kuzeyde Hokkaido adasnda bulunan Sapporo da ise klar ok souk ve kar yal yazlar ise serin gemektedir. lkenin en gneyinde bulunan Okinawa adasnda bulunan Naha ehrinde ise tropikal iklimin tm zellikleri grlr. Ortalama scaklk 20 derece ve stdr. Ylda 2000 ml ya alabilmektedir. B.3.TARIM Japonya da ekime elverili alan yz lmnn 1/5 i oranndadr. Japonya'nn yalnzca %13,3' tarma uygundur. Bu nedenle Japonya tarmda da bamldr. Bu lke dnyann en ok tarmsal rn ithal eden lkelerinden biridir. Japonya'da yetien rnlerin banda pirin ve buday gibi tahllar, portakal, karpuz ve armut gibi meyveler, sr, pili, domuz gibi hayvanlar, st ve yumurta gelmektedir. Japonyada pirin en nemli tarm rn olmutur. Japonyaya 2000 yl nce gelmitir ve temel besin rn olarak kalmtr. Japonyada pirin retimi sulu pirin tarmna dayanr. Sulu pirin tarm, ekonomik ve sosyal koullar, kuru4|Sayfa

toprak tarm yaplan yerlerde rnein Avrupada olduundan ok farkl bir ekilde harekete geirmitir. eltik retimi ok yksek younlukta ki bir nfusu ayakta tutmutur. Japonya da olaanst miktarda retim iin evre ve iklim koullar tarmsal tekniklerle birletirilip yksek verimlilik salanmtr. Japonya'da baz tarm rnleri, toprak olmakszn, su iinde, (hidrofonik yntem) retilmektedir. B.4.BALIKILIK Japonya denizlerle evrili bir ada lkesi olduundan, halk deniz rnlerine dayal bir damak zevki gelitirmitir. Japonya da balklk nemli bir sanayi tekil eder. Japonya'da 257.000 dolaynda kaytl balk teknesi vardr. lke toplam yllk balk avclnda dnyada 4. Srada gelmektedir Japonyada 1 milyon Japon balks ylda ortalama 10 milyon tondan balk tutmaktadr. Bu ise kii bana gnde 300 gram balketine, haftada 2 kg ylda ise 100 kg balketine e deerdir. Japonya da ok sevilen bir balk tr olan Balina uluslararas antlamalar gerei avnn yasak olmas sebebiyle avlanamamaktadr. Ancak Japonlar balina avna bilimsel alma demek suretiyle devam etmekte bu ise dnya kamuoyunda ve evreci rgtler de tepkiye neden olmaktadr.

C.JAPONYADA BLM VE TEKNOLOJJaponya teknolojinin en nemli odaklarndan biridir. Bilgisayardan nkleer enerjiye, havaclktan haberlemeye kadar birok alanda teknolojinin ncln yapmaktadr. lerlemenin itici gcn, zel sektr, niversiteler ve devlet koldan yapmaktadr. C.1.UZAY TEKNOLOJS Japonya bu alanda yapt almalarla haberleme, meteoroloji, corafya, yaynclk gibi birok sektre uzayn katklarn salam durumdadr. Bu amala birok uydu yrngelerine yerletirilmi, hizmet vermektedir. Szkonusu uydular 1986 ylndan itibaren Japon yapm roketlerle frlatlmtr. Japonya'nn gelitirdii ataletli gdm sistem ve bir ikinci aama motorlu H-1 roketini kulland bu tarih lkedeki uzay almalar asndan da bir dnm noktas olmutur. Japonya halen kendi gerekletirecei insanl uzay uularnn almalarn srdrmektedir. Bu arada, uzay istasyonu gibi insanl ve byk kapsaml uzay almalarnn iinde aktif biimde bulunmaya da zen gstermektedir.

5|Sayfa

C.2.HAVACILIK Havaclk, Japonya'nn iddiayla gelitirdii teknolojilerden biridir. 1980'li yllarda XS11 ve dier sivil ulam uaklar zerinde yaplan baarl almalar, Boeing-767 yolcu jetinin retilmesi Japon havacl asndan tarihi bir dneme oluturdu. Bu alandaki aratrma ve almalar, Japonya'nn bu konuda en nemli rekabeti lkeler arasnda yer almasna yetecek ldedir. C.3.NKLEER TEKNOLOJ Japonya'da 35 ticari nkleer reaktr bulunmaktadr. Bu reaktrler sayesinde toplam elektriin yaklak yzde 30'u retilebilmektedir. Alnan btn etkin nlemlere ramen, bu konudaki almalara aralksz devam edilmektedir. Nkleer tehlike annda tehlike nleme sistemlerinin gelitirilmesi ve gvenliin maksimum dzeyde salanmas, bu almalarn balca amacn oluturmaktadr. Bunun yansra nkleer fzyon alanndaki almalar da lkeyi, n sralara tamtr. 1985 ylnda yaplan JT-60 reaktr birka yl iinde, o tarih iin dnyadaki en yksek enerji-denge koullarn yakalamay baarmt. C.4.BYOLOJ Bu alanda elde edilen bulgular, bilgiler evre, balklk, tarm, gda sanayii, kimya endstrisi, ormanclk gibi ok eitli sektrlerin geliimini salayan nem veriler olmaktadr. Bu alandaki almalarda genetik n plana kmaktadr. Genetik mhendislii alanndaki almalar, ba dndrc bir hzla ilerlemektedir. Gen haritasnn karlmasndan, genlerin birbirleriyle ilikileri ve ilevleri, kanser aratrmalar, hormonlar, ender tbbi maddelerin retim teknikleri, biyo-kimya, yeni tr tarm bitkileri ve besi hayvanlarnn gelitirilmesi gibi faaliyetler, bu kapsam ierisinde grlmekte ve bu konuda elde edilen yeni veriler sk sk medya organlarnda haber olmaktadr. C.5.DENZ ARATIRMALARI Bu aratrmalar, denizlerin korunmas, enerji, deniz alanlarnn kullanm, biyolojik kaynaklar, deniz dibi zenginlikler gibi konular kapsamaktadr. Bu alanda yaplan almalar da tptan enerjiye, gda sanayiinden genetie kadar birok alana katk salamaktadr. Japonya deniz ve okyanus aratrmalar konusunda da dnyann nde gelen aratrmac lkeleri arasnda yer almay srdrmektedir.

6|Sayfa

C.6.YKSEK LETKENLER Baz metal ve benzeri maddelerin belirli bir snn altnda soutulduunda, diren gstermeksizin elektrii iletme yetenei anlamna gelen yksek iletkenlik, 1990'l yllarda ileri teknolojide iddial lkeler arasnda balca rekabet alanlarndan birini oluturuverdi. Yksek iletkenlik, elektrik enerjisi nakli, enerji depolama, manyetik ulam, bilgisayar, nkleer fzyon gibi alanlarda byk avantajlar salamas yznden kazand stratejik nemini srdrmektedir. Japonya ayrca Maglev (manyetik kaldrma gcyle havada giden) trenler, optik fiber iletiim (haberleme), yksek tanml televizyon, bilgisayar teknolojilerinde de dnyann nc birka lkesinden biri olmay srdrmektedir. C.7.ENERJ Japonya'nn enerjide kendine yeterlilik oran sadece % 18,1'dir. Japonya elektriini termal santrallerden, nkleer santrallerden, sudan elde ettii enerjiden, jeotermal enerjiden ve gne enerjisinden elde etmektedir. Ancak bata sanayi olmak zere lkenin enerji gereksinimi, bu kaynaklardan elde edilen retimin ok zerindedir. Sonuta lkenin en nemli dalm kalemlerini enerjiye dnk olanlar oluturmaktadr ve bunlarn banda petrol gelmektedir. Japonya tkettii petroln % 99,7'sini ithal etmektedir.

.JAPONYADA MALAT SANAYJaponya'nn ekonomik gcnn byk ksm imalat sanayiine dayanr. Arabalar Japonya'nn en ok bilinen rnleridir. Japonya, 1995 ylnda yaklak 10,2 milyon araba, otobs ve kamyon retmitir. Bu rakam dnyann en byk retimini de gstermektedir. Araba retimi arlk olarak robotlar tarafndan yaplmaktadr. Bu robotlardan kastedilense zel grevler yapmak zere tasarlanm karmak makinelerdir. Bu makinalar sayesinde rutin, mekanik iler makine dnyasna devredilirken, insanlara da makinalarn henz yapamad, zellikle eitim, yaratclk gerektiren ilere ynelmelerine olanak tannmtr. Japonya'da retilen aralarn yaklak yars darya satlmaktadr. Pazar alanlar bakmndan konuyu ele alacak olursak pazarlar tek tek saymak yerine btn neredeyse btn

7|Sayfa

dnya demek daha kolay olacaktr. Japon firmalar rettikleri arabalar btn dnyaya satmakla kalmyor, ayn zamanda eitli lkelerde kurduklar retim tesisleri ya da ortaklklarla yurt dnda retim de gerekletirmektedirler. Bu uygulama yllar ierisinde giderek yaygnlat ve retimin nemli bir blm yurtdna kayd. Japonya arabann yan sra otobs, kamyon, gemi ve dier ulam aralarn reterek, satmaktadr. Japon elektrikli cihaz ve elektronik endstrisi de btn dnyaca nldr. Elektronik cihazlarn dayankll, kalitesi Japonya'ya ok nemli bir avantaj salamaktadr. Mzik setleri, radyolar, televizyonlar, video kayt cihazlar, fotoraf makineleri ve bilgisayarlarda "Japon" markas bal bana bir kalite gvencesi olarak kabul edilmektedir. Evlere giren elektronik cihazlarn yannda, imalat sanayilerinde kullanlan hassas elektronik cihaz ve ortamlarn retildii balca merkez de Japonya'dr. Japonya telekomnikasyonda da dnya lideridir. Tokyo'nun Akihabara semti, gz alabildiine uzanan maazalar ile "elektrik-elektronik kenti" olarak bilinir. Japonya'nn ekonomik gcn ncelikle imalat sanayii salar. Ancak imalat sanayiinin yan etkisi olan evre kirlilii konusunda Japonya balangta bir istisna oluturmamtr. malat sanayiindeki bymeyle birlikte evre sorunlar da ciddi boyutlara ulaabilmitir. Ancak Japonya'nn baars gemiten ders alarak, bu sorunlar ortadan kaldracak ya da en aza indirecek teknolojileri ve yntemleri uygulamada yatmaktadr. Japonya srekli olarak, imalat sanayiinin yaratt kirlilii azaltmak iin yntemler gelitirmektedir. Btn sanayi dallar tarafndan evre korumacl iin gelitirilen teknolojiler uygulanmaya allmaktadr. Japonya'nn iddial olduu bir dier rn yelpazesi ise metal, metal rnleri, kimyasal ve dier makine endstrisi rnleridir.

D.JAPONYADA ULAIMJaponya ulam altyapsyla gurur duyar. Dnyann en hzl trenlerinden biri inkansen (hzl tren)'den bisiklete kadar akla gelebilecek her trl ulam aracn, en kaliteli trevleri ve modelleriyle Japonya'da bulmak, grmek mmkndr. lkede demiryolu ulam nce gelir. Trenler, mkemmel ulam altyapsnn bir gstergesi olarak tam zamannda kalkar ve gidecei yere zamannda ular. lke demiryollaryla rlmtr. inkansen Kyuu'da ki Hakata'dan Honu'nun kuzeyindeki8|Sayfa

Morioka'ya kadar lkenin bir bandan dier bana demiryoluyla rahat ve gvenli yolculuk yapmak mmkndr. Trenler saatte 270 kilometre hza ulaabilmektedir. Tokyo ve Shin Osaka arasndaki 552,6 kilometrelik mesafe bu trenle 2,5 saatte alnabilmektedir. Tokaido ve Sanyo inkansen hattnda her gn 400 ehirleraras tren seferi, Tohoku ve Yamagata hattnda ise her gn 159 sefer yaplmaktadr. inkansen'in yan sra, byk ehirlerin iinde ve arasnda ok youn banliy ve metro hatlar hizmet vermektedir. 1995 yl itibariyle, lkenin on byk ehrinde ileyen 36 metro hatt bulunmaktadr. Yalnzca Tokyo metrosunda gnde 9 milyonu akn kii yolculuk yapmaktadr. Metro byklyle, uygulamalaryla sk sk dnya medyasna konu olmaktadr. Tren istasyonlarndaki platformlarda, tren durduunda kapnn alaca yerleri belirten izgiler izilmitir. Okul ve i dalm saatlerinde istasyonlar grlmeye deerdir. Karayollar da ulam sisteminde yer alan nemli balant yollarndan biridir. Japonya'daki karayollarnn toplam uzunluu 1 milyon 100 bin kilometreyi amtr. Her kilometre kare araziye yaklak 3 kilometre yol dmektedir. Bu deer, Fransa ve ngiltere'dekinin iki kat, ABD'ndekinin 4.5 katdr. Karayollar yalnzca uzunluk bakmndan deil, alt ve st yaplaryla da stn nitelikler sergiler. Havayollarna gelince, Japonya'da ok sayda uluslararas hava alan bulunmaktadr. Japonya'nn bir ada devleti olduu hatrlandnda hava alanlarnn, lkeyi d dnyaya balamak bakmndan ne kadar nemli olduu daha iyi anlalr. Her hafta, Japonya ve dier lkeler arasnda yaklak 1700 uu gereklemektedir. hat uularnn yapld havaalanlarnda da gnde yaklak 1850 uula ok youn bir hava trafii yaanmaktadr. Deniz yolu da ulamn nemli aralarndan biridir. rili ufakl yzlerce aday birbirine balamakta deniz ulamnn nemini tarih boyunca ok iyi anlayan Japonya, teknolojinin son rnlerini bu alanda da kullanmaktan geri kalmamtr. Drt byk aday deniz, hava ve karayolu ile birbirine balayan Japonya bununla yetinmeyip, 1988 ylnda Honu adasn dnyann en byk tneli ile Hokkaido ya, Seto Denizi zerinden de kpr ile Shikoku adasna balamtr.

E.JAPONYANIN JEOPOLTJaponya denizlerle evrili bir ada lkesidir. Bu konumundan dolay tarihte 12.yy da Asyann maruz kald Mool istilasndan 20yya kadar sadece bir kez igal tehdidi altna girmitir.9|Sayfa

Ada lkesi olmas igale uramasna en byk engel tekil eder. Ada lkesi olmas kltrel bakmdan yabanc medeniyetlerden etkilenmesini zorlatrmtr. Japonyann etkileimden uzak ada lkesi eklinde konumlanmas, kendi kltrlerini koruyarak modernleen az sayda lkeden birisi olmasn salamtr. Bir ada devleti olan Japonyann komusu yoktur. Bu demektir ki Japonyaya hcum etmek isteyen bir devlet denizi amak mecburiyetindedir. Bu ise hi kolay deildir. 2 dnya sava rneinde grld gibi Japonyann istila edilmesi iin elinde bulunan gl donanmann yok edilmesi gerekmitir ki bu hem zor hem de maliyetli bir itir.

F.JAPONYA TARHPaloetik devirde insan varlna rastlanmayan Japonya neolitik dnemde iskna almtr. Eski bir Gney Asya kltr olan, avclarla balklarn yaad Jomon kltr dnemi (M.. 8000 M.. 300) kuzeydeki Sibirya'dan, yine ayn istikametten gelen Yayoi kltr ise (M.. 300 M.S. 250) Kore, in, Endonezya ve Filipinler'den glerle balad. Zamanla birok kk yerleim birimi kuruldu. mparatorluk geleneini tarihinin ilk dnemlerinden itibaren srdren Japonya'da efsanelere gre imparator ailesi gne ilhesi Amaterasu soyundan gelmektedir. Asilzadeler ise dier ilhlarn torunlardr. lk imparator olan Jimmo Tenno'nun milttan nce 660'ta tahta geerek kurduu feodal sistem milttan nce 97'ye kadar devam etti. IX. yzylda ocuklarn tahta karlmas det haline gelince devlet idaresinde aksakl nlemek iin 877'den itibaren bir nib (kvampaku) tayin edilmeye baland. Fujivara devrinde devrinde imparatorlar inzivaya ekilirken devlet ilerini nib ailesi yrtt. 1129'da mparator Toba'nn yapt gibi bazlar yetkilerini terk ederek din adam oldular. Bir asr sren (1233-1333) vaslik dneminde Tokimasa ailesinden dokuz kii vaslik yapt. lkenin btnleme yolunda ilerleyen bir konuma geldii 300 ylndan 710 ylna kadar gneyde kurulan ilk devlet Yamato'dur. 250'de Amaterasu, sadece imparator ailesinin deil btn halkn koruyucu ilhesi iln edildii iin din-devlet ilikileri birbirinden ayrld. into dininin en st temsilcisi olarak baka yere tandndan Yamato mparatorluu mstakil hale geldi. lke, komular in ve Kore'nin madd ve manev tesirlerinden kurtulmuyordu. intoizm'e in'den gelen felsef dncelerle dier unsurlar karnca din anlay epey deiti. Yamato dnemindeki nemli hadiselerden biri de 538'de Budizm'in Kore zerinden bu lkeye girmesidir. mparator ve evresi Budizm'e yaknlk gsterirken10 | S a y f a

asilzadeler intoizm'e bal kaldlar. Prens Shotokou 604 ylnda lkenin on yedi maddelik ilk anayasasn yapt. 645'te Taika reformlar balarken dier taraftan Japonya tarihi asndan nemli bir gce sahip olan Fujivara ailesi devleti daima arka plandan ynetti. 710'da balayan ve adn baehir yaplan Nara'dan (Heijo) alan dnem 784'te bakentin Nagaoka'ya tanmasna kadar devam etti. Asillerle din adamlarna zel mlkiyet hakknn tannd bu dnemde iftiler ar vergiler altnda ezildiler. lkede Konfyanizm yayld. Japon toplumunun yaps deimeye balad ve gittike asker snfn hkimiyetine girerek bir samuray devleti oldu. 794-1185 yllar arasnda ise yeni baehir yaplan Heian'dan (Kyoto) adn alan dnem balad. nce Hondo adasnn tamam tek ynetim altna girdi ve kk Japonya kuruldu. Fujivara Michinaga'nn 1016'da iktidar ele geirmesiyle aristokratlar idareyi kendi yetkilerine aldlar. XI-XII. yzyllarnda perde arkasndan yal imparatorlar tarafndan ynetilen lkede yaklak 150 yl boyunca ocuklar imparator yapld. Japon kltrnn kendine has yapsnn bozulmamas iin in'le iliki kurulmad. XII. yzyln sonlarndan itibaren Konfyanizm'in yeni ekil almasyla bir erkein efendisine gsterecei sadakat yksek bir vazife kabul edildi. Barsever ahlk gelenei olan bu din anlaytan asker zihniyetli bir inan dodu. 1192'de Minamoto Yorimoto kendini ogun iln ettirerek Kamakura'da asker hkmetini kurdu. Bu ayn zamanda yaklak yedi asr devam edecek olan derebeylik sisteminin balangcdr. Kyoto'da oturan imparator ailesiyle Kamakura'daki hkmet arasnda 1221'de kan kavga sonunda hkmet Hojo hkimlerinin eline geti. 1232'de Joei Shimikou adyla yeni bir kanun iln edildi. Moollar 1274 ve 1281 yllarnda Japonya'y istil etmeye altlarsa da bu teebbsleri baarszlkla sonuland. Kamakura devri 142 yllk hkimiyetin ardndan ekonomik bakmdan zayflaynca 1333'te ykld. Ertesi yl, imparatorun btn Japonya zerinde eski gcne kavutuu Kemmu dnemi balad. Ancak 1336'da Ashikaga Takauji, ynetimi beenmeyen halk ve samuraylarla Kyoto'yu zapt edince imparator kaarak Yoshino'daki Gney Saray'na yerleti. Takauji'nin kurduu Muromachi hkmeti dneminde (1338-1573) Kyoto'daki Kuzey Saray'na ikinci imparator Komei oturdu. Kuzeyle gney arasnda altm yl sren bir mcadele oldu. Bu iki imparatorluk dnemi, 1392'de saraylarn III. Ashikaga Yoshimitsu tarafndan birletirilmesiyle son buldu. ogunluun zayflad, daimyolarn glendii dnemin nemli hadiselerinden biri de feodal ailelerin hkimiyet kavgas iin yaptklar on yl sren Onin Sava'dr (1467-1477). 1568'de Nobunaga imparatorun oturduu Kyoto'ya girdi. 1573'te Muromachi devri kapand ve yerine Azuchi-Momoyama dnemi (1573-1603) balad. Din otoritenin asker11 | S a y f a

gcn kran Nobunaga asilzadeleri itaat altna ald ve ogunu fiilen etkisiz kld. Nobunaga 1582'de ldrlnce yerine Toyotomi Hideyoshi geti; iftilerin ellerindeki silhlara ve din kurumlara el koydu (1588). Odawara'y (Hojo) 1590'da ele geiren Hideyoshi, Kyushu adasn alnca lke topraklar tek devlet haline geldi. Hideyoshi 1592'de in'e bir sefer dzenlediyse de baarsz oldu. 1597'de ikinci defa Kore'ye kp birok yeri ald. Ancak 1598'de lm zerine sefer tamamlanamad. Onun idaresinde Japonya in'den sonra blgenin en gl lkesi oldu. Yerine Sekigahara Sava'nda rakiplerini yenen Tokugawa Ieyasu geti. Minamoto'nun Tokugawa soyundan gelen Ieyasu 1603'te ogun tayin edildi ve Yedo'da (Tokyo) Tokugawa hkmetini kurdu. Bu tarihten 1867'ye kadar sren Yedo dnemini balatt. 1605'te Hollandallara, 1613'te ngilizler'e lkede ticaret acentalar amalarna izin verdi. spanyol Fransiskenler ve Portekiz Cizvitler arasndaki rekabet lkede huzursuzlua yol at. 1611-1613 yllar arasnda Hristiyanl yasaklayan kanunlar yrrle kondu ve lke genelindeki misyonerler Nagazaki'de topland. Ardndan d dnya ile balar koparlarak ie kapanma dnemi balad. Heian dneminde in'den Tendai (805), ingon (806), Jodo (1175), tarihte samuraylar, gnmzde ise aydn kesim arasnda yaygn olan Zen (1191) ve Lotus Hoke (1253) gibi tarikatlar Japonya'ya geerek yaylmaya balad. zellikle Lotus Hoke tarikatnn gnmzde milyonlarca mntesibi vardr ve birok yeni din akma ilham kayna olmaktadr. Japonlarn d dnyaya kapand Yedo dneminde bilhassa kyller daima ezilen snf oldu. Gelirlerinin yzde krkn vergi olarak alan 270 derebeyi onlarn zerindeki glerini samuraylar vastasyla saladlar. Gcn korunmas iin lkeye giri ve klar yasakland gibi Pasifik Okyanusunu aabilecek byklkte gemi yaptrlmad. Hristiyanla kar basklar 1615te younlat. 1638te kan kyl ayaklanmasnda parma olan kilise mensuplarna kar tepkiler artt. imabara ve Amakusa derebeylikleri tamamen Hristiyanlatklar iin dier blgelerdeki Hristiyanlar da buraya topland. 1639da vergileri artan kyllerle Hristiyanlar birlikte isyan ederek Hara Kalesine sndlar. Japon ordusu zerlerine baskn dzenledi ve 20.000 insan katledildi. lkede Hristiyanln yaylmasn engellemek iin d ilikiler in ve Hollanda ile snrl tutuldu. Bilhassa Hollandallar, Deima adasnda 212 yl her trl zorlua katlandlar ve ilikilerini koparmadlar. Kapanma dnemi Japonyann dnya devleti olmasn iki asr geciktirdi. zellikle inin 1368-1644 yllar arasnda yaad benzer dnem biterken burada balamasnn12 | S a y f a

olumlu taraf savalardan uzak kalnmasyd. Byk ticarethanelerin temelleri atlrken Japon kltr asndan bilhassa kitaplk bir ticaret kolu haline geldi. intoizm yeniden canland ve imparator eski gcne kavuarak iktidarn onun eline gemesini isteyenlere frsat verdi. Kyllerin ar ykmllklerinde deiiklik olmad. Ancak hayvanlara yaplacak eziyet ar ekilde cezalandrldndan lkenin her taraf babo hayvanlarla doldu, kyller alamaz duruma geldi. Ata binmek bile eziyet sayldndan her trl tamaclk insan gcne dayal yaplyordu. Bu dnemde tarihe ve eitime nem verilmesi neticesinde bir kurul tarafndan lke tarihi yazlmaya baland. Avrupadan Hristiyanlk konusu hari btn alanlar ilgilendiren kitaplar getirtildi. Japonya tarihinde nemli yer tutan ocuk imparatorlar zellikle XVIII. yzylda da durumlarn korudular. XIX. yzylda ticaretin nemi artt ve kurulan byk ticarethanelerde almak zere kyllerle samuraylar byk ehirlere akn ettiler. Ancak lkede artan ktlk ok sayda isyann kmasna sebep oldu. 1854 ylnda sava gemilerinden oluan filosuyla Japonyaya gelen Amerikal Amiral Matthew Perry baz limanlar ticarete atrarak d dnya ile temasa geilmesini salad. Asrlardr sren kapanmann ardndan 1854-1856 yllar arasnda Amerika, Hollanda, Rusya, ngiltere ve Fransa ile antlamalar imzaland. lkeye yabanclarn girmesini istemeyen Kyotodaki imparator ogunun imzalad bu antlamalar reddetti. ogunluk sistemi Meiji lehine iktidar terk etti. Bylece son ogunun istifa etmesiyle yedi asrlk gelenek biterek tam yetkili imparatorluk dnemine yeniden dnld. 1868de lkeyi yeniden d dnyaya aan ve Japonyann dnyann sayl devletleri arasna girmesini salayan Meiji dnemi balad. 1869da yabanc aleyhtarl yasakland. mparator Kyotodan Tokyodaki ogunun sarayna tand. Eyalet sistemi yerine vilyet sistemi getirildi. Japon halk arasnda snf fark muhafaza edilerek asilzadeler st snf, samuraylar orta snf, kyller alt snf oluturdu. Bundan byle kk samuraylar asker snfta yer alarak eitimleri Fransz asker eitimcilere verilirken donanmann modernletirilmesi ngilizlere brakld. Yeni ordularn kurulmasyla samuraylarn varl tehlikeye girince emeklilii kabul edenlere tazminatlar dendi ve askerlikten el ektirildi. Bunun zerine 1877de Satsuma isyan balad. 40.000 kiilik samuray birlii 60.000 askerden oluan modern orduyla yapt sava kaybetti. Bu dnemde Japonlar deniz ar lkelere gitmeye baladlar. lkede huzur saland ve teknik alanda byk gelime kaydedildi. mparatorun ynetimi altnda yaplan reformlarla derebeyler ellerindeki arazilerini kaybettiler. Derebeylerin kyllerden ald vergi 1873ten itibaren devlete verilmeye baland.13 | S a y f a

lk defa 1872de Tokyo ile Yokohama arasnda demiryolu yapld. 1889da yeni anayasa kabul edilerek imparatorun konumu garanti altna alnd ve tahttan indirilmesi yasakland gibi meclis onun emriyle almaya ve kapanmaya balad. Kanunlar meclise danldktan sonra imparator tarafndan iln ediliyordu. cil durumlarda imparatorun meclise danmadan da kanun karma yetkisi vard. lke XX. yzyla girmekteyken savalar dnemi balad ve ilk sava 1894-1895te inle yapld. 1902de ngiltere ile bir ittifak antlamas imzaland. 1904-1905te bu defa Rusya ile sava balad. Beklenmedik bir stnlk salayan Japonlar Manuryaya doru ilerlediler, Koreyi 1910da ilhak ederek bir eyalet haline getirdiler. Meiji, krk drt yl imparatorluk yaptktan sonra 1912de lnce yerine geen olu Taishonun dnemi savalarla geti. I. Dnya Savanda ngiltere ile ittifak halinde olduundan savatan krl kan Japonya, ini igal etmek iin 70.000 kiilik asker birliini Dou Sibiryaya gnderdi. Avrupada sava esnasnda ihtiya duyulan btn mallar yksek fiyatla satmaya balad. 1923te meydana gelen Byk Kanto depreminde 60.000 kii lrken Tokyo ve Yokohama ehirleri tamamen ykld. Tahtn 1926da olu Hirohitoya terkeden Taisho 1927de lnce Japon tarihinde ova dnemi (1926-1989) balad. XX. yzylda lke tarihinin en nemli hadiselerine sahne olan bu dnemde byk Asya fikri uygulamaya konuldu. Dnyann girdii ekonomik krizden etkilenen Japonya bunu dzeltmek iin 1931de Manurya blgesini igal etti. Cemiyyet-i Akvm 1932de terk etti. kinci Japon-in sava 1937de balad ve Japonya Ekim 1938de inin byk bir ksmn ald. Ardndan Almanya ve talya ile II. Dnya Savana girdi. 1940ta lkedeki btn siyas partiler yasakland. Mays 1941den itibaren Singapur, Malezya, Burma, Endonezya, Filipinler ve Yeni Gine igal edildi. 1941de Amerika ve ngiltereye sava ald ve bylece Pasifik Sava balad. Amerikan birlikleri Filipinleri alnca Japonyann igalleri durdu. Ruslar Manurya ve Kuzey Koreye girdiler. 5 Austos 1945te Hiroimaya ve 8 Austos 1945te Nagazakiye atlan iki atom bombasndan sonra drt byk devletin Postdam Deklarasyonunu kabul eden Japonya mttefik devletlere teslim oldu. 1946 anayasas imparatoru yeniden sembolik konumuna dndrd. Sava sonras lke, Amerikal General Mac Arthurun ynetimi altnda demokratik usullerle seilen hkmet tarafndan ynetilmeye baland. 1952de mttefiklerin Japonyay igali sona erdi ve Japonya14 | S a y f a

1956da Birlemi Milletlere ye oldu. in ile olan mnasebetleri ancak 1972de normale dnd. Bu sre zarfndan Japonya blgesel bir devlet olmaktan kp sanayisiyle dnyann gl devletleri arasna girdi. 1989da Hirohitonun lmnden sonra 125. imparator olarak Akihito tahta geti, halen Heisei dnemi adyla imparatorluu devam etmektedir.

F.1.JAPONYA BATI LKLERin ile temasa geen Avrupallar daha yukar geerek Japonya ile de temas gemilerdir. lk gelenler Hollandallar olmu onlar Portekizliler takip etmitir. Yabanclara balangta hogryle bakan Japonlar yabanclarn faaliyetlerinin lkelerine zarar vermeye baladn ve lkelerinin gvenliini tehdit ettiini grnce yabanclarla her trl ilikisini kesti. Yabanclarla temas o derece yasakland ki, ak deniz gemilerinin yapm bile yasakland.1641 ylnda Nagasaki limannda Deshima denilen kk bir adann bir blm yabanclarla ticari temas iin tahsis edilmitir. Ada bir demir kpr ile karaya balyd. Yabanclarn karaya ayak basmalar kesinlikle yasakt. Sadece ylda bir defa ogunu trenle ziyaret edip hediye sunma haklar vard yabanclarn. Bu ekilde, Japonyann Bat dnyas ile balants, iki yz yldan fazla bu kk adaya ve ylda bir defa geilen kprye mnhasr kald. Japonyay d dnyaya aan lke ABD olmutur. Amerikay bu teebbse sevk eden sebeplerse tamamen ekonomiktir. Amerika Japonya ile kere temas kurmak iin teebbste bulunmu fakat hibirinde baarya ulaamamtr. Amerikann sonuncu ve baarl teebbs 1853te oldu. Komodor Matthew Calbraith Perry, iki frkateyn, iki korvet ve 560 askerle ve Bakan Fillmoreun Japon imparatoruna mektubu ile,7 Temmuz 1853 gn Tokyo Krfezinde Uraga kyne demir att. Perrynin gelii Japonlar ok korkuttu. Perryye verilen talimat, Japonlarla konuurken ikna yolunu kullanmas, Amerikann Japon topraklarnda gz olmayp, sadece dostluk ve ticaret amacyla geldiini anlatmasn bildirmitir. Perrynin ikinci geliinde Japonya ile Kanagava Antlamas imzaland. Bu antlamayla Japonlar lkenin en kt iki limann Amerikaya ayorlard. Amerikay dier devletler izledi.Bu antlamadan sonra 1854 ve 1859da ngiltere,1855 ve 1859da Rusya,1856da Hollanda ve 1859da da Fransa ve Portekiz, Japonya ile imza ettikleri antlamalarla ayn haklar elde ettiler. Lakin Amerika Japonyaya en fazla kayrlacak devlet ilkesini kabul ettirdiinden, btn bu antlamalardan Amerika da yararlanmtr.15 | S a y f a

Bununla beraber, Amerikann Japonyay d dnyaya amada atm olduu en byk adm, bu devletle 29 Temmuz 1858de imzalam olduu antlamadr. Amerikay bu antlamay imzalamaya gtren sebepse,1858de ngiltere ve Fransann zor ve tehdit yoluyla ine Tien-tsin Antlamalar n imzalatmalar ve bunun Amerikay cesaretlendirmesidir. Amerikaya bu antlamay salayan, bu antlamadan sonra Amerikann elisi olacak olan Shimodo konsolosu Townsend Harrlis olmutur. Konsolos Harrlis, kuzeyden Ruslarn, gneyden ngilizlerin Japonyaya ynelmesinin, Japonlarda uyandrd korkuya karlk, Japonlarla kurduu iyi mnasebetlerle onlarn gvenini kazanm ve hatta onlara danmanlk bile yapmtr. Grlyor ki, Japonya, inden daha ksa bir srede Batya almt.Fakat bu almann Japonya zerindeki tepkileri, ininkinden ok farkl oldu. Japonya, Batnn smrsnden yakasn kurtarmann en iyi yolunun, Bat metotlarn benimseyip, Japonyann bir an nce Bat dzeyine kmas olduunu grd ve bu yolda aba harcad. mparatorun 3 Ocak 1868 tarihli emirnamesiyle Japonyada ogunluun ilga edilmesiyle yabanc dmanl ortadan kalkm ve Japonyann Batllama hz artmtr.

F.2.MEC DNEMJaponyann Batnn teknik ve metodunu alarak ok hzl bir deiim geirmesi iin bir eyrek yzyl yetti. Aldktan krk yl sonra ise, Japonya uzak dounun bir kuvvet merkeziydi. Bu hzl gelimede Japon reformcularn abalar, Japon milletinin adaptasyon ve renme yetenei, disiplin ruhu da ok nemli faktrdrler. mparator Meiji ise her eyin nderliini yapmtr. mparator Mutsuhitonun 1868den itibaren balayan dnemine Meiji dnemi veya Meiji restorasyonu denir. mparator 17 Nisan 1868de 5 maddelik bir ferman (charte) yaynlad. Buna gre: Bir danma veya mzakere meclisi kurulacak ve alnacak btn tedbirlere kamuoyu karar verecekti. Alnacak ekonomik tedbirler, halkn btn tabakalarnda tartlacakt, eskinin anlamsz ve banaz adetlerine son verilecekti. mparatorluu sarslmaz bir ekilde ina etmek iin dnyann her tarafnda akll ve yetenekli adamlar aranacakt. Danma meclisinin kkl reformlar yapmadn gren Meiji meclisi datt ve kendisine bal kk bir danma grubu oluturdu. nemli memuriyetlere kendisine bal yenilik taraftarlarn getirdi. Bundan sonra devlet memurlar; idari, adli ve mali olmak zere 3 ksma ayrld. Devlet ve ynetim sistemindeki en nemli deiiklik ise,1871 Austosunda16 | S a y f a

derebeylik sisteminin kaldrlmasyd. Daymiyo snf datlarak toplum snfsz bir hale getirildi. Derebeylie son verilmesi Japonyay askeri gten yoksun brakyordu. Bu boluu doldurmak ve dzenli bir ordu kurmak iin 1873 ylnda karlan bir kanunla mecburi askerlik sistemi getirildi. Kltr ilerine de byk nem verildi.1872 de karlan bir kanunla, kadn ve erkek her Japon iin ilkretim zorunlu hale getirildi. Kltr reformu basn alannda da kendini gsterdi.1871 ylnda Japonyada ilk gnlk gazete yaynland.1875te gazete ve dergilerin says 100 buluyordu. Liberallerin etkisiyle mparator, 1878 ylnda il genel meclislerinin kurulmasn kabul etti.1880de de seime dayanan belediye meclisleri kuruldu. Daha sonra mparator anayasal bir rejimin kurulmasn kabul etti ve 11 ubat 1889da 76 maddelik Japon anayasas kabul edildi. Japonyann ekonomik alandaki gelimeleri, dier alanlardakinden ok daha hzl oldu. 1870 ylnda ilk demiryolunu kuran Japonya, yirmi yl sonra 7.200 kilometrelik demiryolu ana sahip bulunuyordu.1870 ylnda 17000 tonluk ticaret filosuna sahip olan Japonya, 1904e gelindiinde bu miktar 6 000 000a karmt.1869da ilk telgraf ebekesi ve 1890da ilk telefon ebekesi kurulmaya baland. Sanayiin kalknmasnda yabanc sermayeden yararlanlmayp devleti bir sistem benimsendi. nk Japonya, askeri gcnn de dayana olan sanayi, yabanc sermayeye balamak istemedi.1868-1898 yllar arasndaki otuz ylda Japonya, sahip olduu 2.190 fabrika ile Asyann en byk endstri lkesi oldu. Japonya kalknmasnda yabanc sermayeye deil yabanc uzmanlara bavurmutur. Fakat yabanc uzmanlara uzun sre bel balamamak iin, onlarn yerini alacak uzman ve teknik adamlar da yetitirmesini bilmitir.

G.20. YZYILDA JAPONYAJapon tarihi asndan Meiji dnemi nasl bir dnm noktas ise ayn ekilde 2. Dnya sava ve savan Japonya asndan kaybedilmesi sonucu gelien ve gnmze kadar devam eden srete bir dnm noktasdr. Ancak bu dnemin daha iyi anlalabilmesi, sava sonras dnem ile var olan fark ortaya karmas asndan Japonyann 2. Dnya savana giden yllarda izledii politikalar zerinde durmakta yarar vardr. Japonya 1. Dnya savana Japonyaya yakn, ele geirilmesi durumunda destek kuvvet gnderilemeyecek kadar uzak17 | S a y f a

olan Alman smrge ve topraklarn ele geirmek amacyla girmi amacna ulatktan hemen sonra topraklar ilhak ederek savatan ekilmitir. Japonyann bu tutumunda dnya apndaki bloklamann kendi aralarndaki mcadeleden ziyade kendilerine hedef koyduklar milli emellerini gerekletirme arzusunun n planda olduu grlmektedir. Asyann egemen gc olma Japonyann milli hedefleri arasnda olup bunu gerekletirme yolunda en byk rakipleri in ve Rusyayd. Rusyada bir ihtilal sonucunda rejimin deimesi ve yeni rejimin 1920lerin sonuna doru ancak Uzakdou'daki askeri tekilatlarn yeni bir dzene sokabilmi olmasna ramen bu kuvvetlerin ok yeni olmas Rusyann daha az tehdit olarak grlmesine neden olmutur. 1. Dnya sava sonras dnemde ykselen bir askeri vesayet sonucunda mevcut hkmetin barl politikalar terk edilmi ve daha sert yntemler kullanlarak milli hedefleri gerekletirilme abalar ortaya kmtr. Bu kapsamda gerekletirilen askeri darbe sonrasnda in ile olan ilikiler gerilmeye balam ve yer yer atmalar yaanmtr. Japonlar askeri gce dayal bu yaylma politikalarna Pozitif Politika ismini vermilerdir. G.1.MANURYANIN GAL 1931 yl yaznda Manurya'da Mukden hkmeti ile Japonlar arasnda pe pee olaylar ve arpmalar patlak verince, Japonya'da askerler daha fazla sabredemeyerek ve sivil hkmetin ihtiyatl hareketi karsnda teebbs ele alarak, 18 Eyll1931 gecesi Mukden in istasyonlarndan birinde bir bombann patlamas sonucu demiryolunun byk bir ksmnn tahrip edilmesi zerine, 19 Eyll'den itibaren Manuryann igali hareketine giritiler. Demiryollarn koruma bahanesi ile Japonya'nn zaten Manurya'da bir kuvveti bulunuyordu. Mukden olaynn ertesi gnnden itibaren Japonya'dan yeni kuvvetler gnderilerek,1932 Mart'nn banda btn Manurya igal edildi. 1 Mart 1932'de Japon taraftar Manuryal liderlerin katld bir kongre, bamsz bir Manchukuo devletini kurulduunu ilan etti. Kurulu beyannamesinde, Manurya snrlar iine, in 'e ait olan ve Japonlarn igalinde bulunmayan Jehol eyaleti de sokulmutu. Bu durum, Japonyann imdi de gzlerin in ktasna evirmi olduunu gsteriyordu. Japonya, Devletlerin durumlar dolaysyla Manchukuo devletini hemen tanmaya cesaret edemedi. Fakat bu askerleri kzdrd ve 1932 Maysnda bir hkmet darbesiyle sivil hkmeti drdler. Yeni hkmet, askerler ve emperyalist siviller tarafndan kuruldu ve bu teni hkmet austos aynda bu kukla Manchukuo devletini tand. Gerekten Manchukuo devleti tamamen Japonlarn kontrol altndayd.

18 | S a y f a

Japonya'nn Manurya'y igale balamas zerine in Milletler Cemiyetine ikayette bulundu. Milletler Cemiyeti,1933ylna kadar bu mesele ile urat. Fakat bu urama gayet stnkr oldu. rnein kimse Milletler Cemiyeti Paktnn 16. maddesine gre Japonya'y saldrgan ilan edip seksiyonlarn uygulanmasna girimeye cesaret edemedi. Bylece Japonya'nn saldrganlna kar etkili bir tedbir almak mmkn olmad. Milletler Cemiyetinin Manchukuo Devleti konusunda yapm olduu tek i, ABD tarafndan ortaya atlan Tanmazlk Doktrinini kabul etmesi olmutur. Bu ise, Japonyay yaylma ve saldrganlk politikasndan vazgeirebilecek kuvvette bir tedbir olmaktan ok uzakt. Nitekim Japonya 1933 ubatnda kuzey in eyaletlerinden biri olan Jehol' de igal etti ve Milletler Cemiyeti'nden bir yardm gremeyen in de Japonya ile yapt bir antlama ile bu igali de tanmak zorunda kald.27 Mart 1933'de de Japonya Milletler Cemiyeti'nden ekildi. Japonya'nn Manurya'y igali Sovyet Rusya'y g durumda brakt. nk 1907 ylnda Rusya ile Japonya arasnda yaplan bir antlama ile Kuzey Manuryada ki Dou in Demir yollan Rusya'nn elinde kalmt. Japonya Manurya ya hakim olduktan sonra Sovyet Rusya bu demiryollarnn iletilmesinde glklerle karlamaya balad. Bu ise kendisini Japonya ile bir atmaya gtrebilirdi. Bunu da istemediinden,1935 Martnda bu demiryollarn Manchukuo Devletine satarak buras ile ilgisini kesti. Tm bu olaylardan sonra in ksa vadede bertaraf edilmi gzkmekte ve en byk tehdit SSCB olarak belirmiti. Ayn dnemde 1935 tarihli Fransz-Sovyet ittifaknn Almanya zerinde yaratt etki, sadece Ren boylarnn Almanya tarafndan militarize edilmesi sonucunu vermekle kalmam, Almanya 1936 Martndan itibaren komnizme ve dolaysyla Sovyet Rusya'ya kar geni bir kampanya amtr. Hitler, 12 Eyll 1936'da verdii bir sylevde Ukrayna'nn, Urallarn ve Sibirya'nn tabii zenginliklerinden ve Nasyonal-Sosyalizm sayesinde bu topraklarn eriecei refah seviyesinden sz ediyor ve 14 Eylldeki sylevinde de Bolevizmi, "en byk can dmanmz" diye nitelendiriyordu. Almanya'nn bu politikalar Japonya'y Almanya'ya yaklatrmtr. Japonya, Manurya ve Jehol' ele geirdikten sonra, Moolistan'da faaliyete gemiti. Bu Japonya'nn Asya'nn ortalarna kadar ilerleme niyetinin bir iareti idi. Bunu fark eden Sovyet Rusya, 12 Mart 1936 da D Moolistan Halk Cumhuriyeti ile bir ittifak antlamas imzalad. Bu ittifak tabiatyla Japonya'ya kar yneltilmiti ve Sovyet Rusya, Japonya'ya bunu aka bildirmiti. Gerek Almanya, gerek Japonya iin ortak tehlike Sovyet Rusya grnyordu. Bu sebeplerle, 25 Kasm 1936'da iki devlet Anti-Komintern Pakt imza ettiler. Anlama ak ve gizli olmak zere iki ksmd. Ak ksma gre, taraflar Komnist Enternasyonalinin19 | S a y f a

(Komintern) faaliyetleri ve buna kar savunma tedbirleri hakknda birbirlerine danacaklar ve temas halinde bulunacaklard. Memleketlerindeki komnist faaliyetlerine kar sert tedbirler alacaklar ve bu konudaki ibirliini salamak iin de devaml bir komite kuracaklard. Gizli ksma gre de, taraflardan biri Sovyet Rusya'nn kkrtlmam bir saldrsna veya saldr tehdidine hedef olursa ortak menfaatlerini korumak iin alnacak tedbirler hakknda birbirlerine danacaklar ve ayrca, birbirlerine haber vermeden Sovyet Rusya ile hibir siyasal anlama yapmayacaklard. Pakt'n sresi, 3'nc Enternasyonal'in devam sresince idi. Anti-Komintern Pakt'a talya 6 Kasm 1937'de katlm ve Berlin-Roma-Tokyo Mihveri teekkl etmitir. Japonya SSCB ye kar bu ekilde etkisi byk bir tedbir aldktan sonra i istikrarszl bulunan ine kar 7 Temmuz 1937de sava at. Bu sava ilanyla Pasifikte 2. Dnya Sava resmen balam oldu. Japonyann sahip olduu modern teknolojiyle donatlm ordusu karsnda in fazla varlk gsteremedi ve sava ksa zamanda Japonya lehine dnmeye balad. Bu durumun Pasifikteki g dengesi asndan sarsc etkisini gren ABD in ordusuna silah ve mhimmat yardmnda bulunmaya balad. ABD tarafndan yaplan yardm in ordusunun mukavemet gcn artrarak Japon mparatorluk ordusunun ilerleyiini lkenin dalk blgelerinde durdurmu geri kalan yerlerde de yavalatarak inin komple istilasn engelledi. Japonya'da ykselen milliyetilik duygusu, Nazi devletine ve askeri baarsna olan hayranlk, Birleik Devletlerin Avrupa ve in savalarna mdahale etme olaslndan duyulan kayg ve Rus ordusunun yaratt korku, tam bir ittifaka ynelik basklar artrd, i muhalefet tarafndan geciktirilse de, sonuta Mihver in Avrupa'da muzaffer olacana ilikin ok az kukunun olduu bir dnemde, 1940 Eyll l Paktn kurulmasyla sonuland. Anlama o srada in ve Avrupa savalarna katlmam bir lkeden gelecek saldrya kar her imzac tarafa yardm taahht altna ald. Bu paktla Japonya, Dou ve Gneydou Asya'da smrgesi bulunan Avrupa devletlerine kar kendini skca balam oldu. 1940 sonbaharnda Japonya, in desteini snrlamak ve balang olarak Gneydou Asya'da Japon denetiminde bir blge yaratmak amacyla Fransz in Hindi'ne yrd. Bu, Vichy Fransas ile yaplan bir anlama erevesinde gerekletirildi. Temmuz 1941de Japonya, petrol zengini Hollanda Dou Hint Adalarnn ve dier Gneydou Asya20 | S a y f a

kolonilerinin gvenlii asndan gerek korkular douran ileri admlar att. Birleik Devletler artk kaytsz kalamazd. Japonya'y ekilmeye zorlamak umuduyla petrol ambargosu ve Japonya'ya ihra edilen nemli rnlere ynelik kstlamalar da ieren yaptrmlar getirildi. Japonya'y kendisi iin yaamsal nem tayan ithalattan yoksun brakmak yalnzca Japonya'nn hammadde ve petrol gereksinimlerinin karlanmasna ilikin kayglarna ynelik savunmaszlk duygusunu glendirmeye yarad. Grmelerde devam eden amaz, stoklar azaldka askeri bir atma olasln giderek artrd. Gneydou Asya blgelerinde Japon denetiminin yaylmas karar kolay alnmad. rnein Amerika ile bir atmay gndeme tayan bir Gneydou Asya ilerlemesi, Japonlarn Manurya ve Kore'deki kuzey cephesinin Sovyetlere kar savunulmasnda stratejik zorluklar getirdi. 1930'larn sonunda bu snr boyunca srekli srtmeler oldu. 1938-1939 yllarnda Sovyet gleriyle Manurya ve Kore snrlarnda, Zanggufeng ve Nomonhan'da Japonya'nn aleyhine sonulanan ciddi kar karya gelmeler byyen Rus glerine ynelik kaygy artrd. Bir cephede younlama, dierini hassas bir dengeye ve stnlk hakkm tartlr hale getirdi. Herhangi bir Kuzeydou Asya atmasnn darbesine dayanacak ordu ve bamszl Gneydou Asya petrolne dayal donanma, iten blnd. Nisan 1941'de Japonya ve Rusya her iki tarafa da ksa sreli bir gvenlik salam grnen bir saldrmazlk (tarafszlk) anlamas imzaladlar. Almanlarn sadece iki ay sonra Rusya'ya saldrmas Japonya'y sarst ve Japonlar saldrmazlk paktndan ayrlmay tartr duruma geldiler. Ancak bunun yerine 1941 sonbaharnda, imparatorluk snrnn daha gvenli olduunu hissettikleri gney tarafna doru ilerlemeye karar verdiler. Alman Richard Sorge tarafndan ynetilen Tokyo'daki Sovyet casusluk ebekesi bu bilgiyi muazzam byklkteki Sibirya birliklerinin Bat cephesine sevk edilmesi ve bylelikle Moskova'nn dmesine engel olabilmesi iin Moskova'ya duyurdu. Japonlarn Gneydou Asya'ya ilerlemesi hesaplanm bir kumard, Fransz ve Hollanda smrgeleri snrl bir diren gsterebilirken ve ngiltere Avrupa'daki karklk nedeniyle devre d kalmt kaynak zengini Birleik Devletler ile bir atmann kkrtlmas felakete davetiye kartmaktayt. Strateji uzmanlar Japonya'nn tek zafer ansnn, nce davranp Birleik Devletlere kar saldrlar dzenleyerek, mttefikleri grme masasna oturmaya zorlayacak bir dizi yldrm zafer beklemekten getiine karar verdiler. Japonya'nn azalan stoklarn yenilemek iin bir savaa zorlanmasndan nce, Birleik Devletler'in Japon ekilmesi talepleri konusunda ayrcalk tanyaca ynndeki bo bir umut nedeniyle, gneye doru ilerleme kararndan sonra uzayan grmeler Eyll 1941'e kadar srd, ancak Kasm21 | S a y f a

ayndan sonra ok az kii Birleik Devletlere saldrmaktan baka bir seenek olduuna inanyordu. Japonya 7 Aralk 1941'de Hawaii'deki Pearl Harbour ssne Birleik Devletler'in oradaki deniz ve hava gcn byk lde devre d brakan bir baskn dzenledi. Birleik Devletler topraklarna yaplan bu saldn Birleik Devletlerin bir atma iin hazrlksz olduunu ortaya kard, ancak herhangi bir anlama fikrine kar herkeste diren duygusunu kkrtt. Savan ilk aamalarnda iler byk lde Japonlarn planlam olduu gibi geliti. Avrupa smrgelerine denizden ve inhindini kullanarak karadan yaptklar ani saldrlarla 1942 yl ortalarndan itibaren Filipinler, Malaya, Singapur ve Hollanda Dou Hint Adalarn kapsayan Gneydou Asya'nn byk blm denetim altna alnd, imparatorluklar kuzeyde Manurya'dan gneyde Yeni Gine'ye kadar geniledi. Bununla birlikte, 1941'de ngiltere ve in'in hemen decei ynndeki Japon beklentisi gereklemedi, ngiltere ve Milletler Topluluu birlikleriyle desteklenen Birleik Devletler'in en gelimi silahlar, bu ulusun aamal olarak seferber edilen dev kaynaklar Japonya'ya kar yneltildi. Japon ilerlemesi Haziran 1942'deki Midway Savanda drt Japon uak gemisi batrlarak durduruldu. Japonlara kar son mttefik zaferi uzun ve pahalya mal olan bir mcadelenin sonunda geldi. Her iki tarafta nemli askeri kayplar oldu. Mttefik ilerlemesi ve Japonya'nn bombalanmasnda, ilerinde Gneydou Asya lkelerinin vatandalar, alkonulan mttefik vatandalar ve Japonlarn da bulunduu yz binlerce sivil ld. 1944 yl ortalarna gelmeden Filipinler ve Japon igalindeki Pasifik adalarna dzenlenen ifte saldr Japonya'nn kendisini de mttefik glerin menziline soktu. Bu saldrlar Japonya anakarasnn bombalanmasn ve hibir ekilde savaa devam edemeyecek biimde imparatorluktan mahrum edilmesini kolaylatrd. 1945 ylnn ortalarnda lke ekonomik, askeri ve psikolojik olarak dizleri zerine kmt, ancak kaytsz artsz teslim olmaya hl direniyordu. Mttefiklerin ani bir Sovyet saldrs ve Japon anakarasnn her iki taraftan binlerce lme mal olarak igal edilmek zorunda kalnaca korkulan, 1945 yl 6 Austosunda Hiroima'ya, 9 Austosunda ise Nagazaki'ye atom bombas atlmasna neden oldu. 8 Austosta SSCB saldrmazlk paktn tek tarafl bozarak Manurya ve Sahalin'i igal etti, Japonya 14 Austosta koulsuz teslim olmay kabul etti. Bunu Japonya'nn uzun tarihindeki ilk yabanc igali izledi. gal Japonya'ya radikal bir kurumsal reformlar dizisi getirdi. Ayrca dnyann en gl ve zengin kapitalist lkesine ynelik inan ve deerlerin uzun sren kefini de salad, igal koullarnda Japonya ancak Meiji dnemiyle kyaslanabilecek, hatta belki daha da byk lde maddi ilerlemenin artan nemine ve bir yabanc etkisi dalgasna tank oldu.22 | S a y f a

Maddi ilerleme basks balangta gereksinimden dodu. Japonlarn 1945 ncesindeki ulusal kendine yeterlilik kazanmaya ynelik giriimleri, Peter Duus'un dedii gibi kendi fikrinde gaddarca srar etme abalar kesinlikle baarsz olmutu. Japonya Pasifik savandan kurusuz, yoksul ve tkenmi, ekonomisi harap olmu bir ekilde kt. Bu yllardaki ilk ncelik temel yaam gereksinimlerinin karlanmasna ynelikti. Bir sre iin, sadece huzur, i, yiyecek, giyim ve barnma ou insann zlemini duyduu eylerdi ve darmadan olmu yaam biimlerinin ve ekonominin temel olarak yeniden inas yaklak 20 yl ald. 1964 Tokyo Olimpiyatlar bu dnemin bittiini gsterdi. Japonlara gre bu olimpiyat oyunlar uluslararas sahneye yeniden kmalarnn ve Japonya ekonomisinin ve toplumunun yeniden inasnn sembolyd. Geri henz maddi refah garanti edilmemiti. Maddi gvenlik ve kendine yetme arzusu d ilikilerin tayin edici anahtar olarak kald. Gerilimler ve ulusal karlarn olduu bir ztlama dnyasnda Japonya ekonomik refah ve askeri g iin maddi temeli asla salayamazd. Silahszlanarak, yasal aralarla bunu gerekletirmek izleyecei en iyi yoldu ve Japonya bunu byk bir baaryla yapt. Yenilgiden sonraki yabanc ynetim, yabanc etkisinin genel kabul eiliminin yolunu at. Japonya ve Bat lkeleri arasndaki sava Bat kltr etkilerinin ksmen dlanmasn getirmiti. Japonlar her zaman kendi geleneklerini korumak ve nemsemek iin gayret gstermilerdi ve bu tr eilimler daha milliyeti 1930'lu yllarda glenmiti. Ulus, in ile sava basks altnda giderek silahlanrken, Japon liderler ulusal birlik kayna olarak yeniden Japon geleneklerine ve deerlerine dnd. Nasyonal Sosyalizme belli alardan duyulan bir hayranla ramen, Batnn ekonomik, endstriyel ve askeri uygulamalar byk lde izlense de Bat kltrnn ou zellii ho karlanmad. Japonya, 'Bat teknolojisini, Japon deerlerine dntrmt, ya da en azndan Japonlarn byk ksm yle dnmekten holanyordu. Bir sre iin bu ok baarl bir bileim olarak grld, ancak sonuta Japon ruhunun endstriyel gteki geriliin karl olamayaca ve doal kaynaklarn ulusal gvensizlik duygusu ile rekabet edemeyecei anlald. Ulusun yenilgisinin bir etkisi, Japon ruhunun ou unsurunun, bireysel olarak onu en ok dile getirenlerle birlikte gzden dmesi oldu. O gne kadar empoze edilen ortodoksinin gzden dmesinin ardndan manevi bir boluk hkim oldu ve zafer baarsyla balants aka belli olan deerler ve Birleik Devletlerin maddi refah cokuyla benimsenmi grnd, igal yllar Bat deerlerinin ve alkanlklarnn yaylmasna neden oldu. Demokrasi ve eitlik kavramlar bu dnemde yerlemeye balad. Japonya'nn Bat kamp ats altna girmesine ynelik bu eilim Japon ve Birleik Devletler yetkililerinin sonraki23 | S a y f a

abalaryla glendirildi. Geri Bat paketinin tmyle kabul edilii enderdi ve genel olarak yzeyseldi ve igal deiimlerine kar kanlmaz tepkiler gerekleirken, Batnn nermek zorunda kalm olduklarnn kabullenilmesinde daha fazla seicilik gndeme geldi. Dahas Bat nfuzunun genel olarak yrekten kabul ile Birleik Devletler ile yakn iliki kurma taahhdn bir tutmak yanl olacakt. Birleik Devletler ile ttifakn en sesli savunucular ve komnist totalitarizmin muhalifleri olmu olan muhafazakrlar ayn zamanda Japonya'nn yeniden silahlanmasnn ve 'geleneksel deerlerinin' canlandrlmasnn en keskin savunucular arasndaydlar. Sosyalist partiler genellikle Bat ile bu tr balantlar kurulmasn reddetti, ancak Batdaki sol kanat partiler arasnda da bulunan edilgenlik, eitlik ve tarafszlk fikirlerine ballk iddias iinde oldular. Japonya, bamszln, yeniden ina dneminin tamamlanmasndan ok nce tekrar kazand, ancak bu bamszln koullarnn Japonya'nn uluslararas konumunda kabul grmesi sonraki yllarda oldu. gal devam ederken bile souk sava basklar ve Kore'deki ihtilaf, ABD politikasn Dou Asya'da kapitalist bir dost olarak gl bir Japonya'nn yeniden inasna itti. Bir nceki yl yaplan San Francisco Bar Anlamasnn ardndan 1952 ylnda igal resmen bittiinde, iki lke arasnda bir Karlkl Gvenlik Anlamas yrrle girdi. Kk deiikliklerle 1960, 1970 ve 1980 yllarnda yenilenen anlama Japonya'y sebatla ABD kamp iinde tuttu. Anlamada Japonya'nn rol neredeyse tamamen kendi topraklar ve kylarnn savunulmas ile snrlyd, ancak Birleik Devletlere ait birliklerin Japonya topraklarna yerlemesi Dou Asya'daki herhangi bir atmada Japonya'y karkla itebilirdi. Japonlarn ounluu Birleik Devletler ile yakn ilikilerden memnun olurken Diet'teki [Japonya'daki millet meclisi] muhalefet partileri Gvenlik Anlamasna srarla kar kt. 1960 ylnda anlamann yenilenmesine bu partilerin iinde yalnzca anlamann kendisine kar kanlar deil, silahlanmay cesaretlendirebilecei ve nkleer silahlarn Japonya'ya yerletirilebilecei korkusunu tayanlar da muhalefet etti. Anlama sonuta onayland ancak, kriz Kii ynetimini drd ve sava sonras yllarnn en yaygn siyasal protestosunu dourdu. Benzer kkrtmalar yinelenmezken hkmet Birleik Devletler yanls tutumu genel destee sahipmi gibi davranamad. Japonya'y Pasifik blgesinde gl bir mttefik yapma temel motifinden kaynaklanan Gvenlik Anlamas, Birleik Devletlerle igal yllarnda ar gelien yakn balarn glendirilmesine yardm etti. Japonya'nn Bat kampna bal kalmasnda ksmen 40 yl24 | S a y f a

akn ibirliinde ekonomisinin ve politikalarnn btnlemesi, ksmen Kuzey Asya'da devaml bir korku yaratan Sovyet saldr ve tecavzlerine kar en iyi savunmay sunmas ve ekonomik ve askeri olarak incinebilirliinin kantland bir dnyada Japonya'nn btnlnn en byk umudu olmas rol oynad. Birleik Devletlerle Japonya ilikisi Bat'nn Japonya'nn d ilikilerindeki en nemli belirleyici olarak kald. Ekonomik faaliyetleri Birleik Devletlerin egemen olduu uluslararas ekonomi parametreleri iinde yrtmeye ballk ve Batnn birok politik ve ekonomik deerini kabul etmenin ak gnlll temelinde bu liki Japonya'nn stn Bat lkelerinin nde gelen bir yesi olarak kabul edilmesinin atsn kurdu. Japonya tekrar Batnn fahri bir yesi olmu gibiydi. Japonya'nn bir Bat kamp yesi olarak artan nfuzu, Japonya iinde Batnn sunacaklarn nereye kadar kabul edeceklerine ilikin daha byk bir tartmaya yol at. Japonya'nn Birleik Devletler etki alan iine girmesi, askeri gszl, manevra yapabilmek iin diplomatik kulis eksiklii ve sava sonras 20 yl boyunca ierde yeniden ina zerine younlamas, Japonya'nn Bat ile ilikilerindeki byk deiimler ve geliimlerde Japonya'nn payna den olumlu etkinin sonucunun ok snrl olduu anlamna geliyordu. Artan uluslararas etki bu yzden nceki karar ve eilimleri yeniden deerlendirmeyi gerektirdi. Yeni tesis edilen zerklik uygulamas diplomatik alandan ok kltrel alanda grld. lke ekonomik ve askeri olarak glenirken, Bat ile karlkl etkileim gz nnde tutularak ksmen st rtlen belirsizlikler yeniden yze kt. Somut bilimsel ve teknik ilerlemeye olan alk srerken, soyut deerler iyice mercek altna alnd, igal srasnda edinilen ithal kurumlar ve rgtlenme biimleri giderek ayrc Japon bak ile ele alnrken, bir Bat teknolojisi, Japon deerleri hastal belirtilerinin yeniden ortaya kmas mmkn grnyordu. Japonya'nn uluslararas ekonomiyle skca btnletii ve iletiimin annda gerekletii bir dnyada byle kesin bir ayrm aka mmkn grlmyordu ancak model sren bir ikilemi ne karyordu. Japonya temel kkleri aslnda yerli olan deerler ve uygulamalarla, byk lde Batya ait olanlar arasnda uyum salamakta byk bir sorunla karlat. Bu ikilemin srmesi Japonlarn kendilerini esiz ve ayr grme eilimleriyle daha da mmkn klnd. Japonya'nn ABD nfuz alanna girmesi Sovyetler Birlii ile dmanln da getirdi. Sovyetler Birlii ve mttefikleri 1942'de varlan "tek bar" anlamasn ihlal etmesi nedeniyle 1951 Eyllndeki San Francisco Bar Anlamasn imzalamay reddetti ve Gvenlik Anlamasn knad. 1955 ylnda iki lke arasndaki diplomatik ilikiler yeniden balad25 | S a y f a

ancak byk lde Sovyetler Birlii'nin sava sonunda Kuril Adalarndaki belli kazanmlar zerindeki uyumazlk nedeniyle bir bar anlamas imzalanmad. Bu anlamazlk Japonlar tarafndan 'Kuzey topraklar sorunu olarak bilinmektedir. Kaybedilen topraklarn geri istenmesi meselesi Japonlar iin nemini hep korudu ve gerektiinde Sovyet kart duygulan alevlendirmekte uygun biimde kullanld. Sovyetler Birlii iin, sava srasnda igal edilmi bir topra bir ulusa geri vermek kt bir rnek yaratacakt. Japonya iin, Ruslarn tartlan adalarda toprak ele geirme biimi -yrrlkteki saldrmazlk anlamasn bozarak ve Japonlar neredeyse can ekiirken Kuzeydou Asya'daki Japon topraklarna frsatlkla girmeleri- Japonlarn Rusya'nn elindekileri tutmasna raz olma konusundaki isteksizliklerini bir kat daha artryordu. Adalarn sahiplii 1951 Bar Anlamas ile netlie kavumad ve bu sorun ki lke arasndaki yakn ilikileri engellemeye devam etti. Asya dnyasnn dnda kalanlarla kurulan, daha ok kltrel dei toku, turizm ve imdi de i ilikilerini kapsayan temaslar daha az tartlr olmutu. Japonya Pasifik'in lideri olmutu ve bu noktada sadece Gneydou Asya ile deil Japonya'nn byk nem verdii hammaddelere sahip olan Avustralya ile de yakn ilikiler gelitirdi. Afrika ve Amerika'nn nc dnya uluslar ile ilikileri nispeten seyrekti. Hammadde desteine sahip olmayanlarla nemli pazarlar sunmayan lkeler konusunda Japonya fazla kafa yormuyordu. Yardm buna bal olarak dkt ve miktar 1980'lerin ortalarndan sonra artsa da ou hl borlar ve Japon ticari krlarndan yararlanmakla snrlyd. Uluslararas ilikilerin ana ekseni Amerikan balants ve ticaret ve yatrmlarn izlenmesi erevesinde kald. Bat ile ilikiler ve zellikle 1945'ten sonra Birleik Devletlerle olan ilikiler, dier yzyllardan farkl olarak Japon tarihinin son 150 yln ynlendiren unsur oldu. Bu ilikiler dnya sahnesindeki neminin dnda Japonya'nn kendi yapsnn biimlenmesine de kesin bir etki yapt. Bu dnem arpc deiimlerle ortaya kt: Bunlar topyekn yaltlmlktan Bat rekabetinin geni kapsaml programlarna, imparatorluk Britanyas ittifakndan, Nazi Almanyas izgisine, Birleik Devletlere kar savata elinden geleni ardna koymamaktan, ekonomik, kltrel, askeri ve politik alanlarda Amerikan stnln kabul etmi bir grntye uzanan deiikliklerdi. Uluslararas ilikilerde Japonya'nn yaklamnn devamllnn altnda yatan nedeni aratrmak mmkndr. Eski inziva politikasnn geersizlii kantlanrken, Batya almak hibir zaman tmyle ve net olmamt. zellikle teknolojik modernleme ve ekonomik gelimede Japonlarn 'Batl' olarak niteledikleri baz unsurlar cokuyla ve etkili biimde26 | S a y f a

kabul grd. Dierleri, rnein sosyal normlar ve kltrel deerler fazla etkilenmedi. Her yerde Bat rgtlenme ve ileyi biimleriyle ou kez gizledikleri gerek icra tarzlar arasnda srekli bir gerilim vard. Bu srekli seyir Japonya'nn dier lkelerle ilikilerine de yansd. Yaltlmln anlamszln kabul eden Japonya'nn temel kaygs dardan karlayaca gereksinimleri gvence altna almak olmutu. Bunlar hammadde, petrol ve gda ile onlar almak iin gerekli yabanc parayd. Yntemler ok farkl olsa da ama akt.

.JAPONYANIN ETNK YAPISIJaponya etnik olarak olduka homojen bir yapya sahiptir. lkede yaayan nfusun %99,4 Japon, %0,6 ounluu inli ve Koreli olmak zere dier etnisitelerden bulunmaktadr. Japonya da baskn bulunan etnik gruba verilen isim Yamatodur. Japonyann kuzeyinde yer alan Hokkaido adas, Kuril Adalar ve Sakalinde yaan etnik gruba ise Aynular denilmektedir. Bu etnik grubun nfusunun 25 bin ile 200 bin arasnda olduu tahmin edilmektedir. Yine lkede ok kk bir nfusta da olsa 1905 Rus-Japon Sava sonras Ruslarn zulmnden kaarak ncelikle Manurya ve Koreye daha sonrada anakaraya gelerek Tokyo ve Kobe bata olmak zere byk ehirlere yerleen, gnmzde de varln srdren Tatar ve Bakurt aznlk bulunmaktadr.

H.JAPONYADA ALE VE TOPLUMH.1.GELENEKSEL ALE Japon toplum yapsnda ailenin yeri ok mhimdir. Aileye ayr bir nem vermektedirler. Aile toplumun temel ekirdeini tekil eder. Bir Japonun baarlarnda ve baarszlklarnda hep aile yaps sorumlu tutulur. Aile ii dzen ne kadar salkl olursa kiinin dardaki baarsnn da o denli yksek olacana inanlr. Aile iinde sr olmaz herkes her eyi bilir. Japonlarda komuluk ilikileri de youn biimde yaanr. Birka hanenin bir araya gelmesiyle oluan komuluk biriminden bahsedebiliriz. Bu birimde komular bir birlerinin her eyinden haberdardr, kimin evinde ne pitiini dahi grrler. Bu sebeplerden trdr ki aile ierisine girmek, onlara kabul edilmek zordur. Japonyann ekonomik baar ve kalknmasnda Japon aile yapsnn etkisi byktr. Kalknma ve ekonomik baarlar iverenle iinin, ynetenle ynetilenlerin tek bir aile imi27 | S a y f a

gibi almalarna dayanr. Bu aile tipi rgtlenme lkede legal ya da illegal tm rgtlerde grlr. rnein illegal bir rgt olan Yakuza etesinin bir aile gibi rgtlendii biliniyor. ete iindeki grevler ve ilikiler aile adlaryla ya da aileye benzer kelimelerle ifade ediliyor. Aile ii ilikilere bakacak olursak ailenin nasl tekil olduunu daha iyi anlayabiliriz. Kaynana(uto) gelinine, kk ailenin tresini retir. Kaynana gelin anlamazl olaan saylr. Kk aile bakanl denilen bir messeseleri vardr. Bu grev ailenin byk erkeindedir. Ailenin bakanl 40 yana gelen byk oula brakldnda kaynanada ev ynetiminin simgesi olan pirin kan gelinine brakr. Treye gre erkekler kadnlardan, yallarda genlerden stn saylr. Aile bakan isiz kalan aile yelerine, dul kalan kz kardelerine bakmakla ykmldr. Gelinler, i gveysi damatlar, yeni doanlar iye(evlilie dayal olarak; birlikte yaayan bir akrabalar ailesi.) ktne hemen geirilir; uzaklara gidenler ya da g edenler ise iye ktnden hemen silinmez, dnme ihtimallerine kar bir sre beklenir. Japon ailesi tarmsal aile tipine uygun olarak Tokugava (1600-1870ler arasnda Japonyadaki dnem. Genelde bar ve istikrarl bir dnemdir. Japonya bu dnemde d dnyay barbar bulup kendini d dnyaya tamamen kapatm, olduka statik, geleneklere bal bir Japon kltr oluturmutur. Her ne kadar izolasyon iinde olunsa da sava olmadndan ticaret nem kazanm ve son zamanlara kadar gelen Japonlarn ticaret anlaynn temelleri bu donemde atlmtr. Samuraylarn bir ksm ticaret adamna dnmtr. ) dneminde olumutur. Bu dnemde toplumda meslek guruplar belli, i olanaklar fazla deildi. Nfus art hz nispeten ok yksek deildi ve olduka kararl bir yap vard. Genler aileden ayrlp baka iler bulmas ok mmkn deildi. Dolaysyla kk aile yaps bozulmuyor iye devamlln salyordu. H.2.DEEN ALE VE TOPLUM YAPISI Togugava dneminde kararl bir nfus grlrken ilerleyen dnemde nfus srekli art eilimi gstermi artan nfus Japon adalar dna g etmitir. Ayrca Japonya iinde de kylerden kentlere dalardan ovalara i g yaanmtr. Tm bu deiim sreci sonunda ekirdek aile kk aileden ayrlm, doum oranlar azalmtr. Hlasa Japonya yenidnyann yeni aile ve toplum yapsna evrilmitir. Bugnn Japonyasnda geleneksel ailenin treleri kentlerde feodalite olarak deerlendiriliyor.

28 | S a y f a

Kentlerde

i

olanaklarnn

artmasyla,

yksekrenimin

yaygnlamas

ve

yksekrenimini tamamlayan genlerin kentlerde hizmet ve retim alanlarnda almas neticesinde genler kk aileye dnmeyi reddetme eilimindedir. te yandan gen erkeklerle ayn eitim olanaklarna sahip kadnlarn da gelin gitmek yerine e (eit) olma istekleri bu sreci desteklemektedir. Geleneksel tarmsal aile yaps ayn zamanda ekonomik bir birlikti. Birlik iinde baba oul arasnda karlkl bir i birlii vard. ada ekonomik koullar oullar aile d evrede i bulmaya ve iyeden ayrlmaya zorluyor. te yandan geride kalan iye yeleri de oullarnn yerine byk bir motor koymay yeliyor. Deien ekonomik yapyla birlikte gelir dalmnda hizmet sektrnn ald pay artmaktayd ve tarm aileleri de bunun farkndayd. Meiji dneminde mlkiyet hakknn tannmasyla tarm dndan kazanlan gelirler ailelere kalyor, aile aleyhine bireyin yeri gleniyordu. ocuklar bugn daha demokratik bir ortamda yetimekteler. Ailenin birey zerindeki haklar azalmakta buna karlk genler kendi kiisel amalar iin ailelerini bir ara olarak grmektedir. Kadnlar da deien i olanaklarnda yerini bulmutur. Evlenme ya giderek ykselmektedir. Haneler klyor, anne alyor ve o annenin elinde yeni bir ocuk yetiiyor.

I.JAPONYADA DNI.1.YARADILI MTOLOJS Japon mitolojisinin ilk yazl kaynaklar olan Kociki1 ile Nihongi2de yaradl hikayesi u ekilde ksaltlabilir: Balangta cennette kutsal ruhlar (tanrlar) varm. Onlarn son kua izanami ve izanagi kardelere yzen bir lke yaratma grevi verilmi. zanagi ve izanami kardeler yarattklar bu lkeye inerek orda evlenmiler. Orada bir ok tanr ve adalar yaratmlar. zanami ate tanrsn doururken yanm ve teki dnyaya gm. zagani onu grmek iin1

Kociki: Eskilerin kt anlamna gelen mitolojik yazt. .S. 712 ylnda derlenmitir. Nihongi: japon tarihi anlamnda mitolojik yazt. .S. 720 ylnda ince yazlmtr. 29 | S a y f a

2

ller diyarna gitmek istemi ancak izanaminin onu grmek istememesi ve frtna tanrsnn kar koymas nedeniyle bunu gerekletirememi. Geri dndnde zerindeki lmn kirini temizlemek iin nehre girmi. Ykanmaya baladnda zerinden kard her bir elbiseden ve her ykad uzvundan bir tanr domu. Bu tanrlardan Amaterasunun torunu Niningi izumo lkesinde yani bilinen adyla Japon adalarnda kendi soyundan bir hanlk kurmutur. (Gven Bozkurt, Japon Kltr, Ankara, 1995) I.2.NTOZM Tanrlar yolu olarak da tannr. Bir tr ok tanrclk yoludur. Belli sayda tanrdan olumaz; toplumun tm lmlerinin ruhunu da iine alan geni bir birikimin rndr. Tanrlara ve lm atalara Kami denilir. Bu durumda atlarn ruhlar ve tanrlar ayn rtbededir denilebilir. intoizmdeki tanrlarn saysnn yaklak 8.000.000a ulat biliniyor. Japonlarn bunlarn tamamna inanmas beklenemez ancak bir aile bunlardan birine inanmaya balamsa bu ballklarn srdrmeyi ihmal etmezler. intoizm Japonlarn milli dinidir. Esasnda doaya tapnma vardr. Her doa figrnn bir tanrs vardr. badet son derece basittir. badet etmek isteyen bir mabede gider, Mslmanlarn abdestine benzer ekilde elini yzn ykar sonrasnda kutsal bir eyann nne kerek dua eder. Kamilerin yani tanrlarn cinsiyetleri vardr. Aynen insanlar gibi doar byr evlenir, rer ve lr. Ayrca len herkesin Kami olacan belirtmek gerekir.

30 | S a y f a

I.3.BUDZM Budizm . 6. Yy da Hindistann Nepal blgesinden yaylmaya balamtr. Budizm birok lkeye yaylmtr. Japonyaya ise Kore zerinden gelmitir. Budizmin ilkeleri:

ki temel reti

Drt temel gerek

Sekiz davran ilkesi

*Doru bilgi *Istrap evrenseldir *Hayat deiimdir *Budalk doaldr *Istrabn kayna arzulardr *Arzulardan kurtulmak iin *Orta yolu izlemek gerek * * * * * * * niyet sz davran kazan aba yorum tutum

Kaynak: BDK 1980

*Doruyu Buda retir.

Japon Budizmi ilk Yy lardan balayarak geleneksel halk dininin inan ve uygulamalaryla uzlamak; varln srdrmek iin de belli toplumsal ilevlerde uzmanlamak durumunda kalmtr. Bugnk Japon Budizminin en anlaml toplumsal ilevleri: (a)cenaze kaldrmak ve (b) l ruhunu anma trenleri dzenlemektir. (Gven Bozkurt, Japon Kltr, Ankara, 1995) Japonyada Budizmin milli into ile bir ibirliine gittii sylenebilir. Bunun kant olarak da len insanlarn Buda olarak anlmas saylabilir. Zira milli into dininde lenlerin tanr zellii kazanmas yani Kami olmas dncesi Japon Budizminde de yerini almtr. Budizmin cenaze kaldrmak ve lleri anmak gibi kstl bir alanda kalmas aslnda Japonlarn ok dindar olup olmadklar sorusunu dndryor. into dinindeki tanrlarn okluu ve onlara tam bir imann olmamas da ok dindar bir toplum olmadklarn gsterebilir.

31 | S a y f a

I.4.ADA DN ANLAYI 1972 ylnda yaynlanan bir rapora gre eitli dini kurum ve rgtlere mensup Japonlarn toplam says lke nfusunun iki katna yakndr. Bu sonuca gre her bir Japon ayn anda iki- dine inanmaktadr(SJK, Religion in Japan,1980). Dolaysyla Japonyada din ayrt edici bir unsur deildir. Bir Japon prensi Hirobumi yle diyor: hangi dine mensup olursa olsun bir Japonun asl yolu Japonluktur. Japonyada hakim bir din yoktur. Kuaktan kuaa ierii artan ya da azalan bir halk dini vardr. Japonlarn bu durumu bir Japon tarafndan u ekilde ifade ediliyor: Biz Japonlar into doar, Budist lrz; ylda iki kez Hristiyanlarn Noeli gibi hediye alp veririz. slamdan da bir eyler renmeye hazrz. Tm bunlarn yannda Hristiyan olanlar, bireysel Kamisi olanlar, tm dinlere inananlar ya da hibirine inanmayanlarda vardr.

.JAPONYADA ETM SSTEM1947 ylnda kabul edilen Temel Eitim Kanunu bugn Japonyann eitiminin genel hatlarn belirler. Japonyada eitim sreci 6+3+3+4 eklinde uygulanmaktadr. 6 yl ilk okul 3 yl orta okul 3 yl lise ve 4 yl niversite eitimi biimindedir. lk okul ve orta okul toplam 9 yl zorunlu eitim sresidir. Bu zorunlu 9 yl kesintili ekilde uygulanmaktadr. lkede ulusal okullar, kamu okullar, zel okullar olmak zere tr okul bulunmaktadr. Ulusal okullar merkezi hkmet tarafndan kamu okullar il ve belediyelerce zel okullar ise zel teebbs tarafndan finanse edilmektedir. Eitim yl dnemden oluur. Her okul mfredata uygun olmak kaydyla rencilerin geliimi iin kendi ders programlarn belirleme serbestisine sahiptir.(Japon eitim sistemi zerine bir inceleme: eitli alardan Trk eitim sistemiyle karlatrma, Rezzan Uar & brahim Halil Uar.) Ders programlar ierik olarak milli bir grnm arz eder. Ayrca renci aile toplum sanayi arasnda youn bir i birlii vardr. renciler isteyerek dikkatli ve srekli bir alma iindedirler.(Japon eitim sistemi zerine bir inceleme: eitli alardan Trk eitim sistemiyle karlatrma, Rezzan Uar & brahim Halil Uar.) Japon eitim sisteminin esas amac insan haklarna saygl ve bara sayg duyan, demokratik deerleri zmsemi kendine gvenen insanlar yetitirmektir. Eitim sisteminde

32 | S a y f a

yerel ynetimlere byk arlk verilmi ve merkezi eitim bakanl ise bunlar arasnda koordinasyonu salayc grev slenmektedir. Yerel ynetimlerin sorumluluk alanlar ierisinde ilk ve orta retim kurumlarnn eitim programlar, denetimi ve bteleri yer alr. Okul ncesi eitim yana kadar inmektedir ancak bu zorunlu deildir. Zorunlu eitim alt yandan itibaren balar. lk okullarda resmi kyafet zorunluluu yoktur. Zorunlu kyafet orta okulla beraber balar. Orta okul, ilk okul ve liselerin binalar ayrdr. Orta okuldan sonra liseye gei snavla olmaktadr. Yaplan snavlar yerel yapya gre deiiklik gsterebilmektedir. Snav sorular Japonca, ngilizce ve matematikten oluur. Liseler normal eitim veren, teknik okullar ve mesleki okullar olarak e ayrlr. rencilerin yzde yetmii niversite giri snavna girmektedir. Bu snav rencilerin gelecek yllarn byk lde belirlemektedir. Yksek retim; niversiteler, yksek okul ve teknik okullar olmak zere trdr. niversite harlar olduka yksektir. Japon halk retmenlere byk sayg duymaktadr. retmenlerin sorumluluklarnn yksek olduuna inanlr. retmenlerin sosyal statleri yksek ve bununla beraber cretleri de dolgundur. retmen olabilmek iin kiilerin lisans almas ve yazl, szl, tez snav, doal yetenek snav gibi bir dizi zorlu sreten gemektedir. Ayrca greve baladktan sonra retmen adayna bir yl sreyle uygulamal liderlik eitimi verilir.

J.JAPON YEMEK KLTRHer lkeden her eit yiyecek, Japon yaam tarzn ssler. Japonya sadece esiz bir tat olan sashimiden salk kayna eritelerine kadar ok eitli damak zevkleri sunan ve dnyann en iyilerinden bir tanesi olan mutfan gelitirmekle kalmam, ayn zamanda, dnya apnda ne sahip alar kendi benzersiz lezzetlerini ortaya koymalar iin kendisine ekmitir. zellikle Tokyo, bir finans ve ekonomi bakenti olarak statsne yarar biimde sonsuz lezzet ve eide ev sahiplii yapmaktadr Japon mutfann saysz lezzetiyle tanmaya balamak iin, herhangi bir metro ya da tren istasyonu civarnda bir gezintiye kn. Buralarda yer alan mekanlar, yerli tatlar ok makul fiyatlarla ayanza getirir. Baz restoranlar Japonca bilmeyen mterileri iin, n camlarna mnlerinde bulunan yemek eitlerinin plastikten bir rneini koyar ya da bu eitlerin renkli resimlerinin bulunduu menler sunar.

33 | S a y f a

Makul fiyatlarda yemek yiyebilmenin bir dier yolu ise byk alveri merkezlerine gitmektir. Genellikle bu merkezlerin en st ya da en alt katlar, sadece restoranlara ayrlr. Baz restoranlarda, mterilerin yemek almadan nce kasadan ya da sat makinelerinden fi almalar gerekir. Bu arada, bahi vermek Japonyada uygulanan bir adet deildir. Bir zamanlar Batda sukiyaki ya da daha egzotik bir lezzet olan sushi ile bilinen Japon mutfa, son yllarda dnyada ok daha fazla tannmaya ve sevilmeye balamtr. Pek ok ziyareti Japonyaya i balk ya da kzarm karides lezzetlerini daha nceden tatm olarak gelmektedir. Ancak Japonyaya ilk kez gelen ziyaretilerin ok az geleneksel yntemlerle hazrlanan lezzetlerin esizliine ve eitliliine hazrdr. Japonyada yemek yemek, ok zevk alacanz ve hayatnz boyunca hatrlayacanz bir deneyim olacaktr. Japonyadaki lezzetlerden bir kan yle sralayabiliriz:3 Sukiyaki, ince kesilmi etin eitli sebzeler, tofu ve pirin ehriyesi ile bir arada piirilmesiyle hemen servis masasnn zerinde hazrlanr. Tempura, byk karides, mevsim balklar ve sebzelerin yumurta, su ve unlu bir karma bulandktan sonra kzgn yada kzartlmasyla yaplr. Sushi, bir para i deniz rnnn bir topak sirkeli pilavn zerine yerletirilmesiyle yaplr. Balca malzemeleri ton bal, mrekkep bal ve karidestir. Salatalk, tuzlanm turp, ve ekerli yumurta omleti ile de servis yaplabilir.

Sashimi, soya sosuyla yenilen dilimlenmi i balktr. Kaiseki Ryori, Japon mutfann en zarif lezzetlerinden birisi olarak grlmektedir. Yemekler genelde, sebze ve balk ile yaplp, enilerin temelini deniz yosunu ve mantarlar oluturur ve tatllarnn sadeliiyle karakterize edilmektedir. Yakitori, kk paralarda tavuk eti, karacier ve sebzelerin bambu iine dizildikten sonra scak kmr ateinde piirilmesiyle yaplr. Tonkatsu, ekmek krntlarna bandrlarak derin yada kzartlan domuz pirzolasdr.

3

eviri: Sinem Uygun & Selim Ko, Kaynak: Hello Japan, Japonya Ulusal Turizm Organizasyonu 34 | S a y f a

Shabu-Shabu, nce yemek ubuklaryla tutup kaynar suya ve daha sonra da sosa batrlarak yenen yumuak ve ince kesilmi sr etidir. Soba ve Udon, Japon eritesinin iki eididir. Soba, kara buday unundan, Udon ise buday unundan yaplr. Genellikle orba iinde ya da sosa batrlm olarak servisi yaplan soba ve udonun bunlarn dnda birbirinden leziz yzlerce farkl sunum ekli mevcuttur. Sake, Japon Sakesi, ya da pirin arab, birok Japon yemeinin yanna yakr. Pirin ve su ile mayalanan sake, eski zamanlardan beri Japonlarn alkoll iecei olmutur. Scak iilebildii iin, hisleri daha abuk aa vurur ve k aylarnda insann iini str. Souk iildiinde ise iyi bir sakenin tad, iyi kalitede bir arabnkine ok benzer. lkenin her blgesinde, yerel sake imalathaneleri bulunur. retim yerine gre belirgin karakteristik lezzetlere sahip olan sakelerin, pirin ve suyun kalitesi ile mayalama yntemlerine gre farkllk gsterir. Sake, kahve boyu byklndeki seramik fincanlarla iilen bir ikidir. Hafif tatlms olduu iin araba benzetilmitir. Yzde yirmi alkol ierii ile araptan sert, rakdan ve viskiden yumuaktr. Kural olarak, alak bir masa evresinde yere oturmu olarak meze ve sohbetle yava yava iilir. Sake partisi, bir iyerinde alan erkekleri, haftada ya da mevsimcikte en az bir iki kez bir araya getiren yaygn dinlence biimidir. Akamzeri i yerinde alan, ayakst sunulan bir iki ie bira ve viskiyle balar. Grup yeleri nceden haberli bir iki evine ya da daha iyi bir yere gider. Orada, be alt kiilik gruplar tek bir kare masada, daha bykleri zel bir odaya yerletirilmi uzunca bir U masada oturup kuu boyunlu kk porselen srahilerle sunulan scak sakeyi ierler. Meze olarak, oniyaki 4 gelir. ki, karlkl trensel sunularla balar fakat arabuk bir aile, dost sohbetine dnr. (Gven Bozkurt, Japon Kltr, Ankara, 1995) K.JAPONYADAAY KLTR ay Japon kltrnde iecekten ziyade bir seremoni, bir sanat, trensel bir keyiftir. Bir ok ay eidi olmasna karn bilhassa yeil ay en kymetlileridir diyebiliriz. ay Japonlar iin geleneksel kltrn en nemli kayntlarndan biridir. Hatta halk dilinde kaba insanlara, duyarsz kiilere ay eksik deniyor (OKAKURA, 1994). ay in kamelyas diye bilinen bitkinin kurutulmu yapraklarndan yaplan ok eski bir iksir ya da ikidir. ayn

4

Oniyaki: Bir tr tuzlanm balk kzartmas 35 | S a y f a

Japon kltrnde nasl bir yere sahip olduunu anlayabilmek iin Nevin Halcnn Zaman gazetesindeki Japonyann ay Seremonisi balkl ke yazsn inceleyebiliriz:

Japonya'ya gittiimi duyan dostlarm ay seremonisini grmeden gelmememi tlyorlard. Bu benim de yllardr merak ettiim bir konuydu ve Kyoto'da bir ay trenine katldm. Aslnda Kyoto'da Gion Corner gsteri merkezinde zel bir programla, ay seremonisinin turistik olarak geyalar tarafndan hazrlandn ve dier Japon gsterileriyle birlikte sunulduunu da sylediler. Ancak bu gsteriler mart ve kasm aylar arasnda yaplyormu, aralk aynda ansm yoktu. yle olunca otelden bir ay retmeni olan Takako Muraoka ve yardmcs Tomoko Sasaki'nin yerinden randevu aldlar ve orada Japon ay ime ansm oldu. Anlatldna gre gnmzdeki ay seremonileri 15. yzylda kiiyi dinsel aydnlanmaya ve ruh huzuruna ulamaya tayan bir etkinlikmi. O dnemlerde, Zen Budacl Japonya'da byk nem tamaktaym. Zen grne gre, zihinsel aydnlanma denilebilecek bu fikir akmnda herkes Gautama Buda'nn ulat aydnlanmaya ulaabilirmi. Bu ulama mantksal dncenin snrlarn amakla mmknm. Bu aydnlanmaya usta, yani Zen rahipleri araclyla ulalabilirmi. 16. Yzylda da Zen rahipleri Japonya'nn kltrel yaamna nemli katklarda bulunmular. ay seremonisi yannda sanat, edebiyat ve "No" tiyatrosu Zen Budacl sayesinde byk geliim gstermi. Gelelim ay uygulamasna... nce ksa bir kapdan sizi duvarlar bambu ve yerleri hasrla kapl son derece sade bir odaya alyorlar. Odada tokonama denilen zel bir ni var. Burada kakemono denilen yazl bir levha, hanaire denilen bambu vazoda ok sade hazrlanm bir iek, kogo denilen peete zerinde mini bir seramik koku kab bulunuyor. Odann ortasnda bir ocak zerinde su kaynyor; ev sahibinin yannda souk su kab, dier yanda kse iinde sprge gibi bambu ya da sazlardan yaplm gibi bir ay kartrcs, tahta ay ka ve tahta su kepesi ve kepeyi kullandktan sonra suyunun iine akmas iin seramik bir kap bulunuyor. Btn eya bu kadar. aydan nce karseki denilen yemek yeniyormu, sonra aya geiliyor. ay odasnda

36 | S a y f a

eller yere dedirilerek selamlalyor. Sonra ev sahibi, krmz beyaz fasulyeden yaplm kurabiye gibi tatly geleneksel ekli olan tek ubukla sunuyor. (Japonya'da yemekler ift ubukla yeniyor.) Konuk tatlsn yerken ev sahibi koyu kvama sahip olan ilk ay hazrlamaya balyor. nce kseye snmas iin kaynar su koyuyor, sonra kseyi siliyor. ki veya kak toz halindeki yeil ay ve kaynar suyu koyuyor. Kartrc ile elli defa enine boyuna kartryor, son olarak daire eklinde evirip karyor ve ksenin desenli tarafn misafire sunuyor. Misafir ise sol eline ald ksenin desenli tarafn ev sahibine evirerek ve sa eliyle de tutarak ayn hprdeterek (detmi) iip, ev sahibine uzatyor. Ev sahibi bu sefer iki santimetrekare byklndeki bir mini kurabiyeyi konua zel kd zerinde takdim ediyor (ktta sunmak geleneksel ekliymi); bu sefer ak ay ayn yntemle ama daha az toz yeil ayla hazrlayp sunuyor. Konuk ay iince ev sahibi ay ksesini alyor, etraf topluyor ve seremoni sona eriyor. (Halc Nevin, Zaman Gazetesi, 26 Aralk 2010)

L.FESTVALLER ELENCELER VE TRENLERL.1.KRAZ E5 Kiraz iei ya da Japoncas ile sakura Japonlar en iyi ifade eden sembollerden birisidir. Kiraz iekleri nisan ay balarnda amaya balar. Nisan ay yeni balanglarn aydr. Mevsimin balangc, okul sezonunun balangc, i sezonunun hareketlenme zamannn balangcdr. Nisan aynda kiraz aalarnn iek amasyla insanlar park6 ve bahelere akn ediyorlar. nsanlar bu kiraz aalarnn glgesinde oturmay, dinlenmeyi, piknik yapmay ve en mhimi kiraz aalarnn ieklerini seyretmeyi ok severler. Kiraz aalarna olan bu sevgileri lke dna da tamtr. Washingtonda uluslararas kiraz iei festivali kutlanmaktadr. Kutlamalar, 1912 ylnda Japonlarn Amerikaya hediye olarak kiraz aac fidanlar hediye etmesiyle balamtr. Japonyadaki kiraz aac sevgisi sebebiyle lkedeki kiraz aac trleri de olduka fazladr. Kiraz aacnn ieklerine duyduklar sevgi o kadar fazladr ki lkede resmi meteoroloji brosunun kiraz iei vaktinin geldiini bildirmesi, ilan etmesi onun en nemli grevlerinden biridir. lkede hangi blgelerde kiraz aalarnn ne zaman iek aacan5 6

Kiraz ieine Japoncada sakura denir. Japonyada kiraz aalaryla sslenmi parklarn ismi Hanami dir. 37 | S a y f a

meteoroloji brosu haber verir. Bu haberi duyan Japonlar hemen gezi planlarn ayarlamaya balar, festivallerin yaplaca yerlere aknlar balar. Japonlar kiraz ieine bu kadar balayan ey ise felsefede yatmaktadr. Samuraylar7 diktirdikleri kiraz aalarnn iekleri ortaya kt zaman uzun uzun seyrederlerdi. Bu olayn felsefe derinlii urada yatyordu: kiraz iekleri en olgun zamannda dmektedir ve bu ynyle samuraylarn sava annda, en gl zamannda lebileceini, her an lme hazr olmas gerektiini hatrlatyordu. Bylelikle bir samuray, yaam ve lm kavramlarnn sorgulamasn en anlaml ekilde yapm oluyordu. Bugn Japonlar da samuray olmasalar da kiraz aacnn bu felsefik romantizmini yaamaktalar. Dklen her kiraz iei onlara lm hatrlatmaktadr. Dklen her olgun kiraz ieinin oluturduu muhteem grnt lmn de gzel olduunu vurguluyor olsa gerek. Japonlar ok sk alan disiplinli insanlardr. Ancak bu durum onlarn elenmelerine engel deildir. Japonlar elenirken sadece bedenlerine ynelik deil ayn zamanda ruhlarna ynelik de dinlencelere nem verirler. Onlar iin elence ayn zamanda bir trensellik arz eder. Yaz mevsimlerinde k mevsimlerinde ya da bahar mevsimlerinde her dnem trensel elenceleri vardr. Bu festivallerin okluu onlar tembellie etmiyor. Belki de bunun sebebi elencelere bizim gibi salt maddi dncelerle bakmaylardr. L.2.YETKNLK GN8 Yetikinlik gn Japonyada yeni yln giriinden sonraki ikinci pazartesi gn kutlanr. Bu gn Japonyada resmi tatildir. Her yl yirmi yana giren gen erkek ve gen kadnlar iin dzenlenen bu gn bir karnaval havasnda kutlanmaktadr. Yukarda da deindiimiz gibi Japonlar iin bu festivaller salt elence deildir. Bu gn yirmi yana girenler iin elencenin yan sra sorumluluklarnn da farkna varma gndr. Artk yetikin olan genler hayattaki kararlarn kendileri verecektir. Genler artk sigara ve alkol kullanma tercihlerinde de serbesttir. Artk yetikin olan genler oy kullanma hakkna da bu gn kavumaktadr.Samuray ( ya da (nadiren) bui ), eski Japonya'da soylu asker snf iin kullanlan bir terimdi. Samuray, eski Japoncada 'hizmet etmek' manasna gelen saburau kelimesinden tremitir. Sava, Japon kltrnde nemli bir yer tekil eder. lkenin nemli klanlar birbirleriyle pek ok kez kar karya gelmitir. Japon topraklarnn sadece %20sinin tarma elverili oluu, toprak kavgasn dourmutur. Toprak savalar da hem dinsel, hem de fiziksel geliim ve mcadele yntemlerini gerektirdiinden, Samuraylarn geliimi de bu olguya dayaldr. 8 Japonyada yetikinlik gn Seijin no hi olarak adlandrlr.7

38 | S a y f a

Yetikinlik gn organizasyonu yerel ynetimler tarafndan yaplmaktadr. Her yl yirmi yana girecek genlere yerel idareler birer davetiye gnderir. Bu davetiye ile birlikte artk genler iin tatl tela balar ve hazrlklar yaplmaya balanr. Yetikinlik gnne genler geleneksel kyafetleriyle katlrlar. Ancak gnmzde erkekler genellikle takm elbiseyle, kadnlar ise kimono9 laryla katlrlar. Kimono gnmzde ok pahal ve zel bir kyafet olduundan genelde gelinlik gibi kiralanr ya da gen kzlarn babaannelerinden kalan kimono varsa onu giyerler. L.3.YEN YIL KUTLAMALARI Eskiden Japonyada yeni yl in takvimine gre ilkbaharn geliiyle kutlanrd. Meici dnemiyle birlikte balayan batllama hareketleriyle yeni yl 1 ocakta kutlanmaya baland. Gnmzde yeni yl kutlamalar kusana kadar ime alkanlna dnene kadar, Japonlarn geleneksel yeni yl kutlamalarnda estetik ve mana ieren adetler vard. Geleneksel yeni yl kutlamalarnda zel yemekler hazrlanrd. Bu yemeklerin ismi osechi idi. Ayrca balkl pasta yaparlar ozoni isimli bir orba ierlerdi. Ayn zamanda tm bunlar bir trensel havada gerekleirdi. Kklere bizdeki bayram harlklarna benzer bir adet olarak kese ierisinde paralar verilirdi. Oysa gnmzde bu trensellikler nerdeyse kaybolmutur.

M.JAPONYADAKIYAFET VE GYMJaponya kyafetleri denilince akla nce kimono gelir. Gnmzde kimonoyu genellikle kadnlar giyse de kimono erkekler tarafndan giyiliyordu nceleri. Geleneksel kyafetler sadece kimonodan olumaz aslnda. Birok trde kyafet vardr ancak bu gn hale giyilen kyafet olarak kimono varln srdrmektedir. Kimono geleneksel kyafetler ierisinde resmi trenler iin kullanlan kyafettir. Kimono ilk olarak imparator Hiena dneminde olumutur. Bu dnemde, ortaa Japonyasnda, glenen samuray snfnn bir zenginlik ve stat gstergesi olarak ortaya kmtr. Resmi yerlerde samuray ve zengin snf kimonoyu giyerdi.

Kimono Japon kadnlarnn geleneksel kyafetidir. Kyafet ve giyim balkl yazda detaylca ele alnacaktr.9

39 | S a y f a

Geleneksel Japon kyafetleri st st giyilen birok kat elbiseden oluur. Daha sonra bu elbiselerin tutturulmas iinde bir kuak kullanlr. Mevsim artlarna gre bu elbise katlarnn says artar veya ksalr. Ayrca geleneksel kyafetlerin boaz ksm geni olduundan vcudun hava almasn saladndan Japonya'nn iklim artlarna da uyum salar. Gnmzde nceki yazlarda da belirtildii zere kimono baz zel trenlerde zel resmi gnlerde giyilir. Ancak erkekler geleneksel kyafetleri pek kullanmamaktadr. Daha ok kadnlar kimonoyu giyer. Kimono ile ilgilenen bugn birok kii bulunmaktadr Japonya'da. Genellikle kiralanarak kullanlr kimono zira ok pahaldr. Fiyatlar on bin dolarlara kadar kanlar olmaktadr. Bunun yan sra eskilerden kalma kimonolarda itinayla saklanr ve gerektiinde giyilir ve yine ayn itinayla bir sonraki kuan kullanmas iin saklanr. Deien dnyayla birlikte Japonlarda deimitir. Meici dneminde balayan batllama srecinden bugne ok ey gibi kyafet tarz da deimitir. Dolaysyla geleneksel kyafetler artk sadece zel gnlerde hapsolmu kullanm alan ve nitelii deimitir.

N.JAPON SANATLARINDAN RNEKLER N.1.BONSA10Kelime literatr olarak tepsi ya da tabakta yetitirilen bitki anlamndadr11. Saksda aa yetitirmek yaklak 4000 yl nce Msr'da ounlukla kullanm kolayl, hareketlilik ve elverililik gibi sebeplerle balad. Yunanlar, Babiller ve Hintler de bu teknii alarak kullandlar. lk kez inliler M.. 200l yllarda estetik amalarla aalar saksya diktiler. Bonsai sanat daha sonra 6. ve 7yy.larda Budizmi de getiren keilerle Japonya'ya tand. Bu bilgi Japon Kamakura12 dneminin Heian13 dnemini tantan belgelere dayanmaktadr. Bonsai tercihinize ve bulunduunuz yere gre ''bone sigh'' (doru Japon telaffuzu) ya da ''bon sigh'' olarak telaffuz edilebilir fakat asla 'banzai' deildir.

Kaynak: nternet Bonsai Clup'ten (Bonsai Nedir? Anthony) , EVREN: ule KUZPINARI (Mavera) , KONTROL:Erkan AKTAGL. 11 bu bitki bir aa ya da bir al olabilecei gibi herhangi bir bitki de olabilir. 12 Kamakura dnemi 1192 ile 1333 yllar arasn kapsar. 13 Heian dnemi 794 ile 1191 yllar arasn kapsar. * Tarihsel bilgiler 'Bonsai Ustalarnn Kitab' isimli yayndan alnmtr.10

40 | S a y f a

eitli kltrlerde tarihsel kkleri olmasna ramen sanat formunu Japonlar gelitirdi ve modern bonsainin referans noktasn oluturdular. Orijinal bonsai genellikle orijinal olarak klm ilgin ekilli yabani aalarn sakslara aktarlmasyd. Genel bir yanl anlama da bonsainin zel bir tr aa zannedilmesidir. Evet baz aalar bonsai iin dierlerinden daha sk kullanlr fakat bonsai odunsu gvdeli hemen her trden yaplabilir. Kk yaprakl, ksa yaprak dmleri bulunan (yapraklar aras boluk) trler ile minyatr meyve ya da iekler genellikle daha uygundur. Klasik bonsailerin byk ounluu Japon Karaam (Pinus Thunbergii), 5 ibreli am veya Japon Akam (Pinus Parvifolia), Shimpaku ardc(Jniperus chinensis ''Shimpaku'') ve Japon Akaaac (Acer Palmatum)dr. Yaklak son yirmi ylda bonsai sanat yayldka insanlar bitkileri kendi yaam alanlarna uyumlu hale getirmi ve yukardaki listeye birok yeni aa eklemilerdir. "Yllar getike, yetitiricilerin aacn ykseklii ve geliim gsterdii yn gibi hususlarda deiikler yapmasn salayacak ve yapraklar da bitkiye orantl ekilde kltmesine yardm edecek teknikler gelitirildi. Doada grlen aa ekillerinden faydalanlarak hepimizin tand stiller gelitirildi. Bugn bonsai, zaman getike deiimine devam edecek canl heykeller oluturan bir sanat trdr. Klasik bonsai, dizayn kalitesini belirleyen ok eitli tasarm unsurlarna sahiptir. Bunlar kesin kurallar olmayp, klavuzdurlar. Bunlarn kendi bonsainizi olutururken size yardm etmede ok kullanl olduunu greceksiniz. Bununla birlikte, bir ok mkemmel bonsai bu kurallar ihlal eder ve daha iyi grnr. Bakalarnn fikri ne olursa olsun, bir bonsai sanats olarak sizin iin en nemli tasarm klavuzu "Bu bonsai beni memnun ediyor mu?" olmaldr. Bakalarnn fikirleri sizin iin ikinci derecede nemlidir. Dier sanat trleri gibi, bonsaideki beeni de her zaman evrim geiriyor ve yeni hevesler ortaya kyor. Eer "Ben bu bonsaiden holandm m?" sorusuna olumlu yant verebiliyorsanz bonsainiz en nemli snav gemi saylr.