jaarverslag frdo 2011 · 2019. 1. 24. · frdo jaarverslag 2011 pagina 5 van 60 1. woord vooraf...

FRDO Jaarverslag 2011 Pagina 1 van 60

Jaarverslag FRDO 2011

Pagina 2 van 60 FRDO Jaarverslag 2011


Inhoud

1. Woord vooraf ..................................................................................................................................... 5 2. Doelen en samenstelling .................................................................................................................... 6 3. Activiteiten ......................................................................................................................................... 8 3.1. Beleidsadvisering ............................................................................................................................ 8 3.1.1. Adviezen………………………………………………………………………………………………………….……….......……….8 3.1.1.1. Enkele cijfers .............................................................................................................................. 8 3.1.1.2. Aanbevelingen uit de adviezen van de raad .......................................................................... 10

Advies over dierlijke en plantaardige eiwitten…………………………………………………………………………………..10 Advies over de strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid van de Directie-Generaal Ontiwikkelingssamenwerking (DGD)……………………………………………………………………………………….…………10 Advies voor de Rio+20 conferentie van de VN……………………………………………………………………………………12 Advies over de vermindering van het energieverbruik in gebouwen………………………............................14 Advies over het voorontwerp van koninklijk besluit betreffende het federaal programma ter reductie van de risico’s en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden……………………………….…..15 Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit over het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen en voor hun duurzaam gebruik……………………….16 Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 28 februari 1994 betreffende het bewaren, het op de markt brengen en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik en tot wijziging van het koninklijk besluit van 10 januari 2010………………………………………………………………………………………………………..............……………….16 Advies over het ontwerp van koninklijk besluit betreffende de vermelding van het energieverbruik en het verbruik van andere hulpbronnen op de etikettering en in de standaardproductinformatie van energiegerelateerde producten…………………………………………………………………………………………………………17 Advies over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet en zijn strategisch milieueffectenrapport…………………………………………………………………………………………..…………18 Advies over Rio+20……………………………………………………………………………………………………………………….…..19 Advies over het gebruik van groene fiscaliteit ten gunste van ecodriving…………………………………....…...20 Advies over de groene lening…………………………………………………………………………………………………………....21 Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot het opstellen van productnormen voor biobrandstoffen………………………………………………………………………………………………………………………….…….21 Advies over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende consumentenproducten die radiogolven uitzenden…………………………………………………………………………………………………………………………………………..22 Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot vaststelling van de taal op het etiket en op het veiligheidsinformatieblad van stoffen en mengsels………………………………………………………………………..….23

3.1.2. Beleidsdialoog……………………………………………………………………………………………………………………….24 Rondetafels……………………………………………………………………………………………………………………………….………24 WTO………………………………………………………………………………………………………………………….……………………...24 Nationaal Hervormings Programma………………………………………………………………………………………………....24

3.2. Draagvlakverbreding ..................................................................................................................... 25 3.2.1. Forumactiviteiten ....................................................................................................................... 25

Jaarforum 2011…………………………………………………………………………………………………………………………….....25 Seminarie georganiseerd door de FRDO op 31 mei 2011 over het verlagen van het energieverbruik in

gebouwen .................................................................................................................................. 26 3.2.2. Informatie en communicatie ..................................................................................................... 26 3.2.2.1. Informatieactiviteiten ............................................................................................................. 26


3.2.2.2. FRDO-info en Update Rio+20……………………………………………………………………………………………..27 3.2.2.3. Website……………………………………………………………………………………………………………………….…….27 3.2.2.4. Pers………………………………………………………………………………………………………………………….…………28 3.3. Vertegenwoordiging en contacten ............................................................................................... 29 3.3.1. Op internationaal niveau ........................................................................................................... 29 3.3.2. Het Europees netwerk van milieu- en duurzame ontwikkelingsraden EEAC........................... 29 3.3.3. Op nationaal niveau ................................................................................................................... 29 3.4. Studie en onderzoek ..................................................................................................................... 31 « Hoe zien jongeren de toekomst van onze maatschappij? »…………………………………………………………….…………….31

4. Werking van de Raad ...................................................................................................................... 32 4.1. Algemene Vergadering .................................................................................................................. 32 4.2. Bureau ........................................................................................................................................... 34 4.3. Werkgroepen ................................................................................................................................. 35 4.3.1 Deelname aan de werkgroepen ................................................................................................. 36 4.3.2 Werkgroep Strategieën ............................................................................................................... 38 4.3.3 Werkgroep Energie en Klimaat ................................................................................................... 38 4.3.4 Werkgroep Internationale Betrekkingen ................................................................................... 39 4.3.5 Werkgroep Productnormen ........................................................................................................ 39 4.3.6 Werkgroep ad hoc jaarlijks Forum 2011..................................................................................... 40 4.4. Secretariaat ................................................................................................................................... 40 4.4.1 Taken ........................................................................................................................................... 40 4.4.2. Milieuverslag .............................................................................................................................. 41 4.4.3. Sociaal verslag ............................................................................................................................ 45 5. Financieel verslag ............................................................................................................................. 48 Bijlage 1: Samenstelling van de Raad in 2011 ..................................................................................... 51 Bijlage 2: Aanwezigheid op de Algemene Vergadering in 2011 ......................................................... 54 Bijlage 3: Adviezen van de Raad in 2011 ............................................................................................. 58 Bijlage 4: Consultatie van de website van de raad………………………………………………………………………….60


1. Woord vooraf Geachte lezer,

Net zoals 2010 was ook 2011 een atypisch jaar voor onze raad die beleidsadviezen formuleert voor de federale regering. We sloten het jaar evenwel af met positief nieuws. We beschikken opnieuw over een regering met volheid van bevoegdheid en duurzame ontwikkeling werd dit keer toegewezen aan een vicepremier. Dat is een keuze die de FRDO meer dan 10 jaar bepleitte. We zijn er dan ook blij mee. Hopelijk draagt ze bij om duurzame ontwikkeling te verankeren in alle beleidsdomeinen. Onontbeerlijk om een koolstofarme, sociale en innovatieve welvaartsstaat te realiseren, waarin economische groei niet langer gekoppeld is aan de toename van de milieudruk. De adviezen die de raad het voorbije jaar uitbracht, passen in dit streefdoel. Zij bevatten onder meer beleidsvoorstellen voor een duurzaam productbeleid, een duurzaam voedingsysteem, het energieverbruik in gebouwen, groene fiscaliteit, ontwikkelingssamenwerking en voedselzekerheid, en de Rio+20-conferentie. Op deze VN-top (20-22/6/12) zullen de vergroening van de economie en de versterking van de governance voor duurzame ontwikkeling trouwens de centrale thema’s vormen. De adviesvragen die we het voorbije jaar ontvingen, kwamen van vijf verschillende ministers. Dat is positief. Het geeft aan dat duurzame ontwikkeling breder ingang vindt bij de overheid. Positief is ook dat de overheid volop werk maakt van de ontwikkeling van een langetermijnvisie 2050 voor duurzame ontwikkeling, als kader voor het toekomstig beleid. Onze leden bereiden volop de inbreng voor die we hiervoor als raad zullen leveren. En dat is belangrijk om het draagvlak voor een langetermijnvisie te verbreden binnen de samenleving. In dit jaarverslag vindt u alle informatie over onze 16 beleidsadviezen, zes meer dan gemiddeld, en de opvolging ervan door de overheid. Verder een overzicht van de initiatieven op het vlak van beleidsdialoog en draagvlakverbreding, net zoals de participatie van de leden. Deze deelname blijft voortreffelijk. Bovendien slaagden we erin met minder vergaderingen meer adviezen voor te bereiden. Een efficiëntiewinst die samenhangt met de voorkeur voor krachtlijnenadviezen. We zijn het voorbije jaar ook gestart met de opmaak van een duurzaamheidverslag. Dit zal vanaf 2012 het werkingsverslag definitief vervangen. We willen niet alleen meer transparant rapporteren over alle aspecten van onze werking. We willen onze output ook meer analyseren in functie van de afgesproken doelstellingen. Zo kan het jaarrapport een effectief beleidsinstrument worden. Ik wens tot slot nog iedereen te danken die zich inzette als lid van de raad of van de werkgroepen, of als medewerker van het secretariaat. Ook een speciaal woord van dank voor de vertegenwoordigers van de federale overheid waarop we steeds een beroep mogen doen, in het bijzonder van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu en de POD Duurzame Ontwikkeling. Theo Rombouts Voorzitter


2. Doelen en samenstelling De Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO) is een multistakeholderforum. Vertegenwoordigers van het middenveld kunnen er hun standpunt formuleren en van gedachten wisselen over het beleid duurzame ontwikkeling in ons land. Dit overleg leidt in de eerste plaats tot adviezen aan de federale overheid. De internationale verbintenissen die ons land heeft aangegaan op de Wereldtoppen van Rio de Janeiro (1992) of Johannesburg (2002) fungeren daarbij als referentiekader. Tot slot heeft de Raad ook als taak organisaties en burgers te sensibiliseren voor duurzame ontwikkeling.

De FRDO werd als maatschappelijk participatieorgaan opgericht door de Wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling als opvolger van de Nationale Raad voor Duurzame Ontwikkeling. De raad kreeg later nog meerdere specifieke adviesopdrachten onder meer in het kader van de Wet van 21 december 1998 betreffende de productnormen ter bevordering van duurzame productie- en consumptiepatronen en ter bescherming van het leefmilieu en de volksgezondheid, de Wet van 25 mei 1999 betreffende de Belgische internationale samenwerking en de Wet van 13 februari 2006 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s en de inspraak van het publiek bij de uitwerking van de plannen en programma’s in verband met het milieu. De raad is samengesteld uit vertegenwoordigers van de milieuverenigingen, organisaties voor ontwikkelingssamenwerking, consumentenverengingen, werknemers- en werkgeversorganisaties, energieproducenten en de wetenschappelijke wereld.

De Raad beschikt over drie organen die de goede werking verzekeren:

de algemene vergadering die het beleid bepaalt en de adviezen goedkeurt,

het bureau dat de werking coördineert en als arbitrageorgaan functioneert,

de werkgroepen die de adviezen en fora-activiteiten voorbereiden.

Ter ondersteuning van deze drie organen beschikt de raad eveneens over een vast secretariaat. Diagram 1 geeft de samenstelling van de raad weer in december 2009. De raad telt 38 leden met stemrecht, die als volgt zijn onderverdeeld:

- een voorzitter, - drie ondervoorzitters, - zes leden van de NGO’s voor milieubescherming, - zes leden van de NGO’s voor ontwikkelingssamenwerking, - twee leden van de NGO’s van de verbruikers, - zes leden van de werknemersorganisaties, - zes leden van de werkgeversorganisaties, - twee leden van de energieproducenten, - zes leden van de wetenschappelijke milieus.

Daarnaast telt de raad ook andere leden die geen stemrecht hebben. Naast de vertegenwoordiger van de erevoorzitter, prins Filip, kunnen deze waarnemers in vijf categorieën worden ondergebracht:

- vier wetenschappelijke raadgevers, - vertegenwoordigers van de federale regering, van de gemeenschappen en van de gewesten, - vertegenwoordigers van zeven raden bevoegd voor milieu en socio-economische aangelegenheden

(zie bijlage 1), - vertegenwoordigers van drie andere federale overheidsdiensten voor duurzame ontwikkeling:

het Federaal Planbureau (Task Force duurzame ontwikkeling),

de Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling,

de Programmatorische Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling. - twee vertegenwoordigers van de jeugdraden.


Diagram 1: samenstelling van de raad in december 2011

Een overzicht van de leden vindt u in bijlage 1. Voor de actuele samenstelling van de raad verwijzen wij naar onze website: http://www.frdo.be/NL/de%20raad_samenstelling.html. De actuele samenstelling van het bureau vindt u op http://www.frdo.be/NL/de%20raad_bureau.html.

Erevoorzitter (1) Vertegenwoordiger van de erevoorzitter

(1)

Voorzitter en Ondervoorzitters (4)

NGO / milieubescherming

(6)

NGO / ontwikkelings-

samenwerking (6)

NGO / verbruikers (6)

Werknemers-organisaties (6)

Werkgevers-organisaties (6)

Energieproducenten (2) Wetenschappelijke

milieus (6)

Federale regering (22)

Gewest- en gemeenschaps-regeringen (6)

Wetenschappelijke raadgevers (4)

Andere waarnemers (12)

http://www.frdo.be/NL/de%20raad_samenstelling.html

http://www.frdo.be/NL/de%20raad_bureau.html


3. Activiteiten 3.1. Beleidsadvisering 3.1.1. Adviezen 3.1.1.1. Enkele cijfers De belangrijkste activiteit van de raad is het uitbrengen van beleidsadviezen op vraag van de federale regering of het parlement, of op eigen initiatief. De werkgroepen van de raad bereiden deze adviezen voor, waarna ze aan de algemene vergadering ter goedkeuring worden voorgelegd. Verdeelde standpunten worden in de adviezen steeds duidelijk weergegeven. De raad besliste in de loop van 2009 om verschillende types van adviezen te introduceren met het oog op een efficiëntere tijdsbesteding. In 2010 werden de afspraken over deze methode van werken toegepast en verder verfijnd. Wanneer de raad een adviesvraag ontvangt, beslist het bureau over de keuze tussen volgende types, die verschillen qua lengte en aantal voorbereidende vergaderingen:

- krachtlijnenadvies - standaardadvies - kaderadvies.

Aantal en consensus Grafiek 1 geeft per jaar een overzicht van het aantal adviezen dat de raad sinds 1993 uitbracht, evenals van de verdeling tussen consensus- en verdeelde adviezen. In totaal gaat het om 207 adviezen of een gemiddelde van 10,9 adviezen per jaar, waarvan er 142 (of 68,6 %) met consensus werden goedgekeurd. In 2011 werden 16 adviezen goedgekeurd, wat meer is dan het gemiddelde van de voorbij jaren. 10 van de 16 adviezen (of 62,5 %) werden eenparig goedgekeurd, wat iets lager ligt dan het gemiddelde.

Grafiek 1: Aantal adviezen per jaar vergeleken met het aantal consensusadviezen

0

3 3 4 4 5

15 15 18

31

9

12 9

14 16

6

16

11

16

3 4

11 11 11

21

7 8 6

9

12

5

14

7

10

0

5

10

15

20

25

30

35

Aan

tal

ad

vie

zen

aantal uitgebrachte adviezen adviezen in consensus


Adviezen op eigen initiatief Grafiek 2 geeft een overzicht van het aantal adviezen dat de voorbije jaren werd uitgebracht op vraag van de overheid en op eigen initiatief. Gemiddeld bracht de raad 1,6 adviezen per jaar uit op eigen initiatief. In 2011 ging het om 1 advies, namelijk dat over de conferentie Rio+20.

Grafiek 2: Aantal adviezen (gevraagd en op eigen initiatief)

Types van adviezen Tabel 1 geeft een overzicht van de verdeling per type advies. Hieruit blijkt dat de raad in 2011 grotendeels heeft gekozen voor krachtlijnenadviezen als formaat.

Type van advies Aantal

Krachtlijnenadvies 15

Standaardadvies 0

Kaderadvies 1

Tabel 1: Aantal voor elk type van advies dat werd uitgebracht

1 2 2 3 4

11 14 15

29

5 10 8

13 14

6

16

8

15

2 1 2 1 1

4 1

3

2

4

2 1

1 2

0

0

3

1

0

5

10

15

20

25

30

35

To

taal aan

tal

ad

vie

zen

Jaar

gevraagd eigen initiatief


3.1.1.2. Aanbevelingen uit de adviezen van de raad

Advies over dierlijke en plantaardige eiwitten De algemene vergadering van 3 februari keurde in consensus het advies “over dierlijke en plantaardige eiwitten” goed. Dit advies bouwt verder op het advies duurzaam voedingsysteem, dat in 2010 door de FRDO gepubliceerd werd. In zijn advies pleit de raad voor een heldere visie op de productie en consumptie van eiwitten in onze voedingsystemen, om te komen tot een duurzaam voedingsysteem. De wereld staat immers voor de opgave om in 2050 negen miljard mensen evenwichtig te voeden binnen de draagkracht van het mondiale ecosysteem. Het komt er dus op aan te komen tot een transitie van de systemen van productie en consumptie van eiwitten, in de richting van een systeem met meer ecologische en sociale duurzaamheid en met meer garanties voor de economische actoren in de keten. Een duurzaam streefbeeld houdt in dat tegen 2050 op Europees niveau een voedingsysteem is georganiseerd dat in hoge mate zelfvoorzienend is. Om dit mogelijk te maken moeten het EU-beleid en de internationale handelsafspraken in die zin worden bijgestuurd. Om dit perspectief te bereiken is de raad voorstander van een eiwittransitie, als onderdeel van een algemene transitie naar een duurzamer landbouw- en voedingsysteem. De eiwittransitie is een bewust georganiseerd proces, steunend op een actieve samenwerking tussen overheden, economische actoren en middenveld.

Een eerste pijler van de eiwittransitie is de transformatie van het huidig systeem van import van plantaardige eiwitten. Dat systeem moet duurzamer worden. De raad stelt een aantal principes voor om tot een duurzamer systeem te komen en roept op om nieuwe initiatieven te nemen of bestaande te verbeteren en te versterken. Een tweede pijler van de eiwittransitie richt zich op productie en consumptie en streeft ernaar – in het kader van een evenwichtig en gezond voedingpatroon – om de consumptie van dierlijke eiwitten te verschuiven naar meer duurzaam geproduceerde dierlijke eiwitten en naar eveneens duurzaam geproduceerde plantaardige eiwitten. In dat verband formuleert de raad een aantal concrete aanbevelingen gericht op de aanbod- en de vraagzijde.

Ten slotte formuleert de raad enkele aanbevelingen gericht op de organisatie van de eiwittransitie. Zo vraagt de raad dat de federale overheid het initiatief neemt om te komen tot een nationaal beleidsoverschrijdend platform waarin het proces van eiwittransitie op gang gebracht en verder gestimuleerd moet worden. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a01n.pdf

Opvolging door de Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012): “Ik heb het overgemaakte advies met aandacht gelezen en heb nota genomen van uw analyse. Het lijkt er echter op dat weinig concrete operationele pistes onder de federale bevoegdheden vallen. Weet echter dat DG5 werkt op de ecologische voetafdruk van voeding. Men volgt daarbij in het bijzonder de Europese werkzaamheden rond dit onderwerp. Resultaten met betrekking tot de berekeningsmethodes van de milieu-impact worden verwacht tegen het einde van dit jaar, net als een reflectie over de mogelijke politieke toepassingen. Ik zal zeker de raad raadplegen over dat onderwerp op het gepaste moment.”

Advies over de strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid van de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD)

De minister van ontwikkelingssamenwerking vroeg het advies van de raad over het ontwerp van Strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid, zoals voorzien in de wet op de internationale samenwerking.

http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a01n.pdf


De vorige strategienota dateert van 2002. Bij de opmaak van deze nieuwe nota werd het Platform Landbouw en Voedselzekerheid geconsulteerd. In zijn advies verwelkomt de raad deze strategienota. De nota wordt beschouwd als een goed en evenwichtig document, die in een aantal opzichten een duidelijke verbetering inhoudt tegenover de vorige versie. De raad vraagt dat deze nieuwe strategienota effectief zal gebruikt worden. De raad vindt evenwel dat de situering van de nota tegenover de internationale politieke context te beperkt en te weinig richtinggevend is, wat een tekort is. De raad ondersteunt de inhoudelijke lijn van de nota, maar vraagt verduidelijkingen, onder meer over de situering tegenover het EU-beleid, de formulering van voorgestelde synergieën, de nood aan coherentie met doelstellingen van duurzame ontwikkeling en een door de raad gewenste hiërarchie van de markten. De raad ondersteunt de vier voorgestelde prioriteiten, maar formuleert tegelijk aanbevelingen voor een grotere coherentie tussen de verschillende externe beleidsdomeinen en een verdere versterking van de prioriteiten. Daarbij gaat het onder meer om een vraag naar efficiënt gebruik van natuurlijke hulpbronnen, de verhoging van de lokale opslagcapaciteit van voedsel, een verfijning van de formulering rond capaciteitsopbouw en een versterking van de genderdimensie. Ten aanzien van het proces van opmaak en gebruik van de strategienota apprecieert de raad de manier waarop via het Platform Landbouw en Voedselzekerheid verschillende actoren bij het proces werden betrokken. Voor het mogelijke verdere traject zouden het statuut en de samenstelling van dat platform verder moeten bekeken worden, met het oog op een versterking van het beleidsproces. Voor de formele advisering blijft de FRDO het aangewezen orgaan. De raad hoopt ten slotte dat de volgende federale regering deze nota als basis zal nemen voor het beleid. Dit advies werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de FRDO van 25 februari. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a02n.pdf

Opvolging door de Minister Magnette (AV van 31 januari 2012): “In overeenstemming met de wet op de internationale samenwerking van 1999, werd dit advies overgemaakt aan de voorzitters van Kamer en Senaat, en dat samen met de strategienota en het advies van de Commissie Vrouwen en Ontwikkeling. Het advies van de FRDO, dat een algemeen positieve beoordeling geeft van de strategienota, over de inhoud en over de vorm, toont aan dat de visie van die strategie gedeeld wordt door de grote meerderheid van de Belgische actoren. Het advies formuleert ook enkele interessante kritische suggesties, wat ons de mogelijkheid heeft geboden om onze reflectie over dit thema verder te verfijnen. Het advies is voor ons bijzonder nuttig in het kader van de operationalisering van de strategienota. Verder zou het, zoals de raad aanbeveelt, relevant zijn om voor de toekomst enkele van de in de nota vermelde thema’s verder te ontwikkelen. We denken in het bijzonder aan de operationalisering van de drie complementaire vormen van aanpak die voorgesteld worden in de nota rond de ecologische uitdagingen (in het bijzonder de klimaatverandering en overexploitatie van de natuurlijke hulpbronnen), het vraagstuk van de toegang tot land, de strijd tegen de prijsvolatiliteit, de vermindering van de verliezen na de oogst, de strijd tegen de ongelijkheid en de bevordering van waardig werk. Verder zijn we er ook van overtuigd, dat – met het oog op de versterking van de synergieën tussen de verschillende actoren op het terrein – de samenwerking tussen de verschillende interventiekanalen van de Belgische coöperatie zou moeten worden verbeterd. Wij denken dat de nieuwe structuur van DGD op dit vlak een vooruitgang zou kunnen betekenen. Zoals voorgesteld in het advies werd de strategienota breed verspreid bij de attachés, in onze partnerlanden



en bij de internationale organisaties. We zullen er evenwel goed over moeten waken dat deze nota ook effectief zal gebruikt worden in de politieke dialoog met onze partnerlanden, en dat vanaf de eerste fases van de uitwerking van de indicatieve samenwerkingsprogramma’s en bij de uitwerking van specifieke programma’s en projecten in de landbouwsector. Tegelijk zou deze nota dienst moeten doen als kader voor ons beleid in internationale organisaties zoals de FAO, IFAD of WFP. De nota zou ook moeten worden gebruikt om de coherentie te vergroten met de andere Belgische of Europese beleidsdomeinen, zoals het gemeenschappelijk landbouwbeleid of het handelsbeleid. De intergouvernementele conferentie over de beleidscoherentie, die voorzien is in de regeerverklaring, vormt een zeer welkome gelegenheid om na te denken over de verbetering van de coherentie van ons algemeen beleid met het beleid ontwikkelingssamenwerking, vooral dan op het vlak van voedselzekerheid. Op dat vlak zijn verschillende pistes mogelijk. We zullen zeker niet nalaten de FRDO te informeren over de uitkomst van die reflectie.”

Advies voor de Rio+20 conferentie van de VN

In 2012 vindt in Rio opnieuw een VN-conferentie over duurzame ontwikkeling plaats, 20 jaar na de wereldtop die een mijlpaal betekende voor duurzame ontwikkeling op mondiaal niveau. Doel van deze conferentie is te komen tot een hernieuwd politiek engagement voor duurzame ontwikkeling, de vooruitgang die sinds 1992 geboekt is, te evalueren, na te gaan waar er lacunes zijn bij de uitvoering van de overeenkomsten van Rio en Johannesburg, en de uitdagingen van vandaag te bekijken. Rio 2012 zal in het teken staan van twee thema’s: “een groene economie in het kader van duurzame ontwikkeling en uitbanning van de armoede” en “het institutionele kader voor duurzame ontwikkeling”.

De FRDO ontving een adviesvraag van minister Magnette over Rio 2012. De raad waardeert dat de regering dit proces opvolgt en daar ook de stakeholders bij wil betrekken. De leden van de raad hechten immers een groot belang aan Rio 2012, en zullen zich ervoor engageren. In zijn advies vraagt de raad aan de regering het proces ook te koppelen aan het beleid in eigen land, door de aangegane verbintenissen effectief te implementeren, en daarover te communiceren met de bevolking. Rio 2012 biedt de regering een unieke kans om aan pers en publiek duidelijk te maken dat duurzame ontwikkeling richtinggevend is voor haar beleid.

Hoe ver staan we, 20 jaar na Rio? De FRDO meent dat een beleid en een institutioneel raamwerk voor duurzame ontwikkeling tot stand zijn gekomen, en dat dit tot een aantal resultaten heeft geleid. Tegelijk zijn de verwachtingen toch niet ingelost, vooral waar het gaat om armoede en druk op milieu en klimaat. Het Rioproces, noch de drie grote VN-conventies die eruit zijn voortgekomen (klimaat, biodiversiteit, verwoestijning) hebben voor een omslag kunnen zorgen. Het kader, de procedures en de instellingen voor duurzame ontwikkeling bevinden zich nog te veel in de marge van het politieke gebeuren. Rio 2012 moet van duurzame ontwikkeling een leidend paradigma maken, waarbij zowel politiek engagement als concrete doelstellingen en acties, een tijdspad en een stappenplan vereist zijn.

Wat ‘groene economie’ betreft, waardeert de FRDO in zijn advies dat het thema geplaatst wordt in het kader van duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding. Ook het verband met ‘duurzame productie en consumptie’ dient verder uitgewerkt te worden. De raad meent dat een vergroening van de economie een transitie vereist die rechtvaardig en aanvaardbaar is – zowel vanuit sociaal als economisch standpunt – en die ook de internationale dimensie integreert, onder meer door bij te dragen tot het behalen van de Millenniumdoelstellingen. In een recent rapport noemt de secretaris-generaal van Rio 2012 zeven sporen voor een vergroening van de economie: “green stimulus packages; eco-efficiency; greening markets and public procurement; investments in sustainable infrastructure; restoration and upgrading of natural capital; getting prices right; and ecological tax reform”. De FRDO stelt voor nog vier sporen toe te voegen: green and decent jobs, innovatie en ondernemerschap, technology transfer (en de financiering ervan, met de bedoeling de vergroening van de


economie te stimuleren in de ontwikkelingslanden) en public finance (een hervorming van de begroting in de richting van een duurzame productie en consumptie, zonder het evenwicht ervan in gevaar te brengen).

Wat het conferentiethema ‘het institutionele kader voor duurzame ontwikkeling’ betreft, meent de FRDO dat meer coherentie en coördinatie nodig zijn tussen de processen en instellingen die betrokken zijn bij duurzame ontwikkeling. Een coherent institutioneel raamwerk is een vereiste om vooruitgang te boeken bij de integratie van de verschillende dimensies. Daarom pleit de raad ervoor de rol van de CSD (die als mandaat heeft om duurzame ontwikkeling op te volgen) binnen de VN te versterken, bijvoorbeeld door het samenvoegen van de CSD en ECOSOC tot een nieuwe en meer slagkrachtige VN-raad die instaat voor de coördinatie en coherentie van het sociale, economische en ecologische beleid vanuit het perspectief van duurzame ontwikkeling.

Nog wat de ‘governance’ aangaat, onderstreept de FRDO het belang van een nationale input in Rio 2012. Een ambitieuze aanpak vanuit de lidstaten (met bijvoorbeeld een goed onderbouwde Nationale Strategie) kan immers voor een “bottom up”-inbreng zorgen, en de delegaties binnen de CSD de nodige impulsen geven om een stap verder te zetten. Verder ziet de raad een ruimere participatie als wezenlijk onderdeel van governance voor duurzame ontwikkeling. De CSD heeft steeds een sterke participatieve inslag gehad door de betrokkenheid van de 9 major groups, en de FRDO vindt het belangrijk deze aanpak nog te versterken in het nieuw te creëren institutioneel kader. Naast de visie van ondernemingen, vakbonden, NGOs en wetenschappers dient hierbij de mogelijke inbreng van andere Major Groups, zoals de vrouwen, jongeren en landbouwers, en hun representatieve organisaties, eveneens ruim aan bod te komen. Ten slotte vestigt de FRDO ook de aandacht op de rol die de raden duurzame ontwikkeling spelen waar het gaat om deze nationale inbreng en participatie. Klik hier voor de volledige tekst van het advies, goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 25 februari : http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a03n.pdf

Opvolging door Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012): “U bracht in 2011 ook drie adviezen uit inzake Rio+20. Deze adviezen werden gebruikt bij de voorbereiding van de Belgische standpuntbepaling. Zoals u weet, grijpt deze plaats in de COORMULTI Duurzame Ontwikkeling waaraan medewerkers van uw secretariaat deelnemen. De ambtelijke voorbereiding gebeurt dan weer in de werkgroep internationale betrekkingen van de Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling waar vertegenwoordigers van uw Raad de adviezen toelichtten. Het Belgische standpunt rond Rio+20 dient in de eerste plaats als insteek tot de Europese positiebepaling. Deze gebeurt binnen de Raadswerkgroep Internationale Milieuvraagstukken van de EU. In 2011 stond deze in het teken van de opmaak van de raadsconclusies rond Rio+20 en van de opmaak van de “common contribution to UNDESA” van de EU en haar lidstaten. Verschillende elementen die in de FRDO adviezen aan bod kwamen, zijn eveneens terug te vinden zijn in de EU posities en haar Green Economy Roadmap: Met betrekking tot de groene economie gaat het dan om de positieve rol die een transitie naar een groene economie kan hebben in de strijd tegen de klimaatverandering, de inspanningen naar meer hulpbronefficiëntie of nog de creatie van groene jobs en waardig werk. Wat het institutionele kader voor duurzame ontwikkeling betreft, heeft ons land een belangrijke stempel kunnen drukken op de Europese standpuntbepaling; Vooral omdat we in dit dossier “Lead Country” zijn (samen met het Verenigd Koninkrijk). Dit heeft ons toegelaten om de multi-level en de multi-stakeholder dimensie van duurzame ontwikkeling uitvoerig aan bod te laten komen in de Europese positie. Veel aandacht gaat eveneens uit naar de noodzaak van een betere implementatie, gekoppeld aan actieplannen, concrete en meetbare doelstellingen of indicatoren, hetgeen een kernaspect is voor mij, zoals ik u reeds toelichtte. Er wordt ook meer en meer aandacht besteed aan de zogenaamde “sustainable development goals”. België is in deze “voorzichtig positief”: de meerwaarde van een beperkt aantal SDGs is onmiskenbaar. Tegelijkertijd is voorzichtigheid geboden omdat we moeten vermijden hiermee de wind uit de zeilen van de MDGs te halen, of



om parallelle processen op te starten. Uit deze opvolging van uw adviezen blijkt duidelijk dat ons land het Rio+20-proces actief voorbereidt. Wij hopen zo aan het welslagen van deze VN-top bij te dragen zodat het internationaal engagement voor duurzame ontwikkeling wordt veiliggesteld en hernieuwd.”

Advies over de vermindering van het energieverbruik in gebouwen

In antwoord op een vraag van minister Magnette heeft de FRDO tijdens zijn algemene vergadering van 25 februari een advies goedgekeurd over de verbetering van de energieprestaties van gebouwen in België. Het energieverbruik van onze gebouwen vertegenwoordigt ongeveer 35% van de primaire energieconsumptie in België. Onze gebouwen verbruiken gemiddeld 72% meer dan het gemiddelde van de landen van de Europese Unie. Verscheidene factoren kunnen deze slechte prestaties verklaren: een oud gebouwenbestand, een hoog percentage eengezinswoningen, bijzonder lage en weinig efficiënte warmte-isolatienormen. Een recente studie van McKinsey vermeldt trouwens een theoretisch besparingspotentieel van 48% van het primair energieverbruik in gebouwen tegen 2030.

De FRDO pleit dan ook voor een strategie om dit potentieel te realiseren, die de inspanningen van de verschillende beleidsniveaus integreert, coördineert en optimaliseert. Deze strategie dient te passen in een transitie naar een koolstofarme economie, waarmee ons land ook zijn afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kan verminderen en zijn verantwoordelijkheid kan opnemen in de strijd tegen de klimaatveranderingen. Dit zal ook bijdragen tot het bereiken van de doelstellingen in het Europese energie-klimaatpakket (daling van de uitstoot van broeikasgassen, bevordering van hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie), en tot een daling van de energiefactuur van alle verbruikers, waaronder de meest achtergestelde gezinnen. Een sterke vermindering van het energieverbruik in gebouwen is ook een prioriteit omdat investeringen op dit vlak een stimulerend effect hebben op heel de economie, met een aanzienlijk gunstig multiplicatoreffect op economisch, sociaal en ecologisch gebied. Verbeteringen aanbrengen aan gebouwen kan innovatieve technologieën en nieuwe bedrijfstakken doen ontstaan die groene en waardige banen creëren.

Wat de nieuwe gebouwen betreft, passiefgebouwen verbruiken nagenoeg geen energie meer. Bovendien zullen volgens de nieuwe richtlijn over de energieprestatie van gebouwen – om te zetten tegen 2012 – alle gebouwen gebouwd na 2020 bijna-energieneutrale gebouwen moeten zijn. De grote uitdaging is evenwel de energie-efficiëntie van bestaande gebouwen te verbeteren. Daartoe formuleert de FRDO in zijn advies een reeks aanbevelingen die betrekking hebben op alle beleidsniveaus, aangezien die globale strategie vorm zou moeten krijgen op een gecoördineerde en coherente manier. Deze aanbevelingen houden verband met:

de voorbeeldfunctie van de overheden

de normalisatie

de opleidingen en bijscholingen voor wie in de bouwsector werkt

de controles

het installeren van unieke loketten die het contact verzekeren met alle instanties die premies en subsidies toekennen

de kansen op het vlak van groei en banen, die steunen op het bestaan van economisch concurrentiekrachtige ondernemingen en een sociaal rechtvaardige transitie

innovatie als een van de pijlers van een energie-efficiënte economie

de rol van de fiscaliteit

het aanmoedigen van energiebesparende investeringen, waarbij het onder meer gaat over de belastingaftrek, het mechanisme van de derde investeerder, het mechanisme van derde betaler, het FRGE (Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost), het oprichten van een fonds voor energie-efficiëntie


een verbetering van de woonmobiliteit

de meer collectieve woonvormen

voor huur of leasing ter beschikking gestelde gebouwen of woningen

de sociale aspecten, en vooral de meest kwetsbare bevolking

de lokalisatie van gebouwen en de ruimtelijke ordening, die kunnen leiden tot een groei van de mobiliteitsvraag

de statistieken en gegevens die noodzakelijk zijn voor de beleidsbepaling en –evaluatie.

Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a04n.pdf

Opvolging door Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012):

“Ik wil benadrukken dat het verminderen van het energieverbruik in overheidsgebouwen een belangrijk element van mijn beleid zal vormen. Het regeerakkoord voorziet maximale en rationele energiebesparende investeringen in de gebouwen van de federale Staat. We streven naar een betere samenwerking tussen de Regie der gebouwen, de NV FEDESCO en de overheidsdiensten. Wij zullen onze voorbeeldfunctie als federale Staat dus blijven vervullen, zoals u dat in uw advies hebt gevraagd.

Wat betreft de fiscale hefbomen ten gunste van energie-efficiëntie verwijs ik naar de regeringsbeslissingen die zijn voortgevloeid uit het institutioneel akkoord en het regeerakkoord. Met uitzondering van dakisolatie is de belastingaftrek voor energiebesparende investeringen geschrapt. En het Fonds ter reductie van de globale energiekost wordt geregionaliseerd.

In de loop van deze regeerperiode wordt de energieprestatie van gebouwen een volledig gewestelijke bevoegdheid. Waar haar eigen gebouwen betreft, kan de regering vanzelfsprekend steeds verder gaan dan de gewestelijke normen.”

Advies over het voorontwerp van koninklijk besluit betreffende het federaal programma ter reductie van de risico’s en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden

Minister van Landbouw Sabine Laruelle vroeg het advies van de raad over het nieuwe reductieprogramma voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden. In zijn advies pleit de FRDO voor een procedure die gecoördineerd verloopt tussen federale, communautaire en regionale overheden, en vraagt de oprichting van een nationale raad voor het beheer van het programma. Verder vindt de raad het nodig de compatibiliteit met duurzame ontwikkeling beter in de verf te zetten, en te refereren naar de bescherming van werknemers. Sommige leden vinden het noodzakelijk om tegelijk de biociden te behandelen, terwijl andere leden hier geen regelgeving op Belgisch vlak willen uitwerken omdat er een EU-richtlijn in voorbereiding is. Dit advies werd via schriftelijke procedure goedgekeurd. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a05n.pdf

Opvolging door Minister Laruelle (AV van 31 januari 2012): “Als gevolg van het advies van de FRDO is de titel van het besluit gewijzigd en werd al rekening gehouden met enkele opmerkingen over de terminologie. Daarnaast werden enkele bepalingen nader verklaard voor een grotere duidelijkheid.”




Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit over het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingstoffen en voor hun duurzaam gebruik

De FRDO keurde via schriftelijke procedure een advies op vraag van minister van Landbouw Sabine Laruelle goed, dat betrekking heeft op gewasbeschermingsmiddelen en hun duurzaam gebruik. Het advies betreft meer bepaald een ontwerp van KB dat twee belangrijke nieuwigheden invoert: het feit dat elke verdeler van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen moet beschikken over een fytolicentie die het bewijst levert van de nodige kennis die deze verdelers moeten hebben om hun klanten over deze producten te kunnen informeren, en het feit dat de regels die nu in de praktijk al worden toegepast door het erkenningscomité (maatregelen ter bescherming van het aquatisch milieu en het drinkwater,…) in deze materie, de wettelijke basis worden. In zijn advies vraagt de raad aandacht voor de verdeling van de bevoegdheden tussen federaal niveau en gewesten, en pleit hij ervoor om een eenduidige terminologie te hanteren (“gewasbeschermingsmiddelen & toevoegingsstoffen” naast “pesticiden”). Verder vraagt de FRDO een vereenvoudiging van sommige onderdelen in het KB om de administratieve werklast voor landbouwers te beperken. Wat de voorwaarden voor het op de markt brengen van de producten betreft, vraagt de FRDO dat adequate beschermingsmaatregelen omschreven bij de voorwaarden voor het op de markt brengen van de producten effectief zouden gecontroleerd worden. Sommige leden zijn hierbij van mening dat deze beschermingsmaatregelen ook controleerbaar moeten zijn. Waar het gaat om de fytolicentie, dienen voor sommige leden de raadgevers niet permanent fysiek aanwezig te zijn in de verkoopplaats, maar wel steeds bereikbaar te zijn. Andere leden leden prefereren een aanwezigheid ter plaatse en de verplichte tussenkomst van een opgeleide verkoper. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a06n.pdf

Opvolging door Minister Laruelle (AV van 31 januari 2012): “Als gevolg van meer bepaald de aanbevelingen van de leden van de FRDO werd dit ontwerp van koninklijk besluit ter advies verstuurd naar de Hoge Raad voor Werkgelegenheid en naar de Hoge Raad voor preventie en bescherming op het werk. Bovendien werd de titel aangepast om rekening te houden met het begrip duurzame ontwikkeling. Onder voorbehoud van een later politiek akkoord werden tal van opmerkingen over de terminologie en over de administratieve vereenvoudiging opgenomen in het huidige voorontwerp.”

Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 28 februari 1994 betreffende het bewaren, het op de markt brengen en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik en tot wijziging van het koninklijk besluit van 10 januari 2010

Dit advies op vraag van de Minister van Volksgezondheid, Mevrouw Onkelinx, werd via schriftelijke procedure door de algemene vergadering goedgekeurd. De FRDO nam nota van de voorziene legislatieve aanpassingen en had geen fundamentele opmerkingen bij het ontwerp. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a07n.pdf

Opvolging door Minister Onkelinx (AV van 31 januari 2012): “Alle aanbevelingen van de Raad werden opgenomen in de nieuwe tekst die inmiddels is verschenen in het Belgisch Staatsblad van 30 november 2011. Zo werd rekening gehouden met de opmerkingen over de terminologie en vooral met de opmerkingen over de in het besluit voorziene overgangsperiodes door voortaan een periode van 6 en 12 bijkomende maanden te voorzien bij de reeds voorziene overgangsperiode voor het gebruik van de nieuwe etiketten en het verstrijken




van de oude.”

Advies over het ontwerp van koninklijk besluit betreffende de vermelding van het energieverbruik en het verbruik van andere hulpbronnen op de etikettering en in de standaardproductinformatie van energiegerelateerde producten

Minister Magnette vroeg het advies van de raad over een ontwerp van KB dat een Europese richtlijn omzet. Deze richtlijn heeft als doel te zorgen voor energiebesparing, met het oog op de objectieven op het vlak van energie-efficiëntie in de EU. Het verschaffen van exacte, relevante en vergelijkbare gegevens over de energieconsumptie van energiegerelateerde producten zou de keuze van de eindgebruikers moeten sturen ten voordele van producten die minder energie verbruiken tijdens het gebruik. Die informatie zal worden verstrekt dankzij uniforme etiketten voor alle producten van eenzelfde type. Die zorgen voor gestandaardiseerde gegevens over de energiekost en het verbruik van andere essentiële hulpbronnen zoals gas van energiegerelateerde producten. Ook via overheidsopdrachten voorziet het ontwerp-KB een stimulans voor energiezuinige producten. Het nieuwe systeem van etikettering zoals voorzien door de vermelde richtlijn 2010/30/EU is verdeeld ontvangen door de raad. Dat bleek uit de discussies over de keuze voor een etiketteringsysteem met de categorieën A tot G dat regelmatig wordt bijgewerkt dan wel een systeem dat gaat van A+++ tot D. De raad onderstreept dat de doelstelling van energiebesparing, beoogd door het nieuwe systeem van energie-etikettering, ook kan worden bereikt dankzij de regels van de richtlijn 2009/125/EG van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 betreffende de totstandbrenging van een kader voor het vaststellen van eisen inzake ecologisch ontwerp voor energiegerelateerde producten en de toepassingsverordeningen. De FRDO verzoekt België bijgevolg om het bepalen van ambitieuze verplichtingen voor die productcategorieën die binnenkort zullen worden bediscussieerd op Europees niveau te ondersteunen, net als de snelle omzetting ervan. De raad is immers van oordeel dat de verbetering van de energie-efficiëntie van producten, gecombineerd met maatregelen ter vermindering van hun globale impact op het milieu rekening houdend met hun hele levenscyclus, prioritair is, net als de verspreiding van die nieuwe producten. Ten slotte dringt de raad erop aan voorlichtings- en promotiecampagnes te voeren over dit onderwerp, zoals trouwens voorzien in de Europese richtlijn. Dit advies werd in consensus goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 29 april. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a08n.pdf

Opvolging door Staatssecretaris Wathelet : “De gevraagde wijzigingen zijn aan het koninklijk besluit aangebracht. Het koninklijk besluit is verschenen in het Belgisch Staatsblad van 5 september 2011. Wat het punt van het advies betreft over de informatieverstrekking aan het publiek, zijn er meer bepaald persmededelingen geweest. De overeenkomende pagina’s van de website van het ministerie (FOD Economie) werd bijgewerkt, met waarschuwingen op de homepagina’s van de websites van België en van het ministerie. De informatie werd ook verspreid via de industrie en andere betrokken instanties (verenigingen voor consumentenbescherming,...). Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan een brochure van het ministerie die ter gelegenheid van Batibouw 2012 zal worden verspreid. De andere punten van het advies hebben betrekking op wensen voor de toekomst (dat België ambitieuze standpunten inzake duurzame ontwikkeling verdedigt tijdens het uitwerken van de Europese regelgeving, dat de overheden bij voorkeur de meest performante apparatuur aankoopt bij overheidsopdrachten, dat de overheden de impact van de nieuwe regelgeving en van het etiketteringsysteem beoordelen,...): er zal op het gewenste tijdstip rekening mee worden gehouden binnen de federale en gewestelijke beleidslijnen.”



Advies over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet en zijn strategisch milieueffectenrapport

Op vraag van minister Magnette heeft de FRDO een advies opgesteld over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet 2010-2020 en zijn milieueffectenrapport. Het advies van de raad bestaat uit twee delen. Het eerste deel bevat aanbevelingen van de FRDO over ons elektriciteitssysteem die buiten het strikte kader van het ontwerpplan vallen. Deel twee betreft de tekst van het ontwerpplan en zijn milieueffectenrapport.

In het eerste deel van zijn advies wijst de raad op de doelstellingen om tegen 2050 onze uitstoot van broeikasgassen met 80 tot 95% te verminderen en om op Europees niveau te streven naar een elektriciteitsproductie die in 2050 voor 100% uit hernieuwbare energie bestaat. Daarom dienen de federale en gewestelijke overheden in gezamenlijk overleg een plan uit te werken over de gewenste evolutie van het net dat aansluit bij een Europese visie en een langetermijnvisie (tegen 2050).

Om de investeringen efficiënt te kunnen plannen, vraagt de FRDO dat de regering zo snel mogelijk een einde zou maken aan de onzekerheden over de toepassing van de wet op de kernuitstap en het tijdsschema bevestigt van de wet op de kernuitstap van 2003. Het in stand houden van de elektriciteitsproductie uit kernenergie is immers niet verenigbaar met de grootschalige ontwikkeling van variabele hernieuwbare energie. De kernuitstap dient te verlopen volgens de principes van een ‘rechtvaardige transitie’.

In deel 2 neemt de FRDO het advies van de Algemene Raad van de CREG (14 oktober 2010) als een van de referenties wat het ontwerpplan zelf betreft. De FRDO is van oordeel dat het ontwikkelingsplan van Elia voldoende moet worden uitgewerkt om de transitie van ons elektriciteitsproductiesysteem mogelijk te maken. Dat moet gebeuren via de ontwikkeling van hernieuwbare energie, kwaliteitsvolle warmtekrachtkoppeling en de ontmanteling van de kerncentrales vanaf 2015. In het bijzonder vraagt de FRDO dat de hypothese inzake de offshore-elektriciteit gebaseerd zou zijn op een te verwachten geïnstalleerd vermogen van minimaal 2300 MW in 2020.

De FRDO is van mening dat er een ambitieus en coherent beleid moet worden ingevoerd om de vraag naar elektriciteit te beheersen. De FRDO vraagt in dit verband overigens een betere analyse van de impact die de verwezenlijking van de Europese doelstelling voor een verbetering van de energie-efficiëntie met 20% zal hebben op het elektriciteitsverbruik, en dat gekaderd in de noodzaak van verdergaande energiebesparingdoelstellingen op langere termijn.

Verder stelt de FRDO in zijn advies dat de werking van de elektriciteitsmarkt moet worden verbeterd. Er dient vooral op te worden toegezien dat beslissingen die bij de uitvoering van het plan worden genomen geen hinderpalen zouden vormen die nieuwe spelers ontmoedigen om in ons land te investeren. Het plan moet ook rekening houden met de recente beleidsontwikkelingen op het vlak van elektriciteitsproductie in onze buurlanden. De financiering van de uitvoering van de verschillende fases van het plan moet zeer duidelijk worden uiteengezet, evenals de mogelijke gevolgen ervan op de transmissietarieven.


Meer specifiek wat betreft de milieueffecten vraagt de FRDO dat er een alternatief scenario zou worden voorzien ten gunste van de transmissie via ondergrondse lijnen en dat de nieuwe luchtlijnen langsheen de bestaande infrastructuur zouden worden geïnstalleerd. Tot slot vraagt de FRDO dat Elia voortdurend rekening zou houden met de recentste resultaten van wetenschappelijke knowhow over de mogelijke impact van zijn activiteiten op de gezondheid van werknemers en burgers, en op het milieu.

Dit advies werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 24 juni. De vertegenwoordigers van de werkgeversorganisaties en energieproducenten stemden tegen, en 2 vertegenwoordigers van wetenschappelijke milieus onthielden zich. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a09n.pdf

Opvolging door Staatssecretaris Wathelet (AV van 31 januari 2012): “Krachtens de wet van 13 februari 2006 werd de FRDO geraadpleegd door ELIA over het ontwerp van ontwikkelingsplan 2010-2020 van het elektriciteitstransmissienet en over het milieueffectenrapport. Het ontwerpplan werd voorgesteld op 19 mei 2011 voor de werkgroep energie en klimaat. Daarna heeft de FRDO om bijkomende uitleg verzocht en heeft hij een reeks vragen gesteld waarop de netbeheerder heeft geantwoord. Dankzij de antwoorden die hij kreeg, kon de FRDO zijn advies opstellen. Alle adviezen werden kritisch nagelezen, waarna de netbeheerder (ELIA), naargelang het geval, de opmerking heeft genoteerd, een afzonderlijk antwoord heeft aangevoegd of achtereenvolgens de verschillende versie heeft aangepast van de documenten die tot de eindversies leidden van het ontwikkelingsplan (datum 1 september 2011), vergezeld van zijn strategische milieueffectenbeoordeling (datum 9 mei 2011). Wat specifiek de FRDO betreft, werden na de presentatie van 19 mei twee antwoordmails verstuurd naar de FRDO, met name op 1 juni en op 8 juni. Deze aanvullende antwoorden hebben de FRDO geholpen bij het opstellen van zijn definitieve advies dat op 24 juni 2011 werd goedgekeurd. Voor zover ELIA het advies relevant achtte, werd het geïntegreerd in de eindversie van het ontwikkelingsplan. Bij wijze van voorbeeld : om tegemoet te komen aan bepaalde bekommernissen en fundamentele opmerkingen van de FRDO zal Elia de voorkeur geven aan ondergrondse lijnen voor de spanningsniveaus van minder dan of gelijk aan 220 kV. Evenzo zullen de nieuwe elektriciteitslijnen zoveel mogelijk gekoppeld worden aan bestaande infrastructuur - voor zover de masten van de bestaande luchtlijnen een extra draadstel erbij kunnen nemen of bestaande geleiders kunnen vervangen – met als doel de bestaande infrastructuur te optimaliseren. Steeds binnen deze gedragslijn zal in het milieueffectenrapport van elk project een alternatief scenario worden uitgewerkt. Tot slot zal bij de aanleg van nieuwe lijnen voor een volledig gewest (Wallonië, Brussel of Vlaanderen) vaak worden voorgesteld om het toevoegen van nieuwe lijnen in het landschap te compenseren door de oude lijnen te demonteren of te verwijderen (zoals dat het geval is binnen het project Stevin). In de globale analyse van de milieueffecten van het plan wordt het in ere herstellen van het landschap in aanmerking genomen.”

Advies over Rio+20

Twintig jaar na de Earth Summit (UNCED,1992) vindt in 2012 in Brazilië opnieuw een VN-conferentie over duurzame ontwikkeling plaats (UNCSD). Het belang ervan is enorm, als unieke gelegenheid om een nieuwe noodzakelijke impuls te geven voor een meer duurzame ontwikkeling van onze planeet. De FRDO heeft dit jaar al twee adviezen uitgebracht in de voorbereiding van de conferentie, die onverminderd van kracht blijven. Ter aanvulling ervan leverde de raad op vraag van minister Magnette een nieuw advies af, als inbreng voor het Belgisch standpunt op het gebied van de doelstellingen en thema’s van de Rioconferentie.



In zijn advies doet de raad suggesties aan de federale regering over de twee hoofdthema's van Rio+20, met name groene economie in het kader van duurzame ontwikkeling en uitbanning van de armoede enerzijds, en een institutioneel kader voor duurzame ontwikkeling anderzijds. Zo vraagt de FRDO de Belgische en EU-vertegenwoordigers in het kader van Rio+20 een krachtig pleidooi te houden voor een basispakket aan sociale bescherming als internationale norm, als onderdeel van een rechtvaardige transitie naar een groene economie. De raad onderstreept ook het belang van een Financial Transaction Tax (FTT) en van een koolstoftaks als instrumenten, en ziet Financing for Sustainability als wezenlijk om de landen van het Zuiden te betrekken bij de transitie.

Wat governance betreft, bevat het advies van de raad een aantal suggesties om duurzame ontwikkeling binnen de VN en alle relevante internationale instellingen te mainstreamen. De FRDO vraagt dat België binnen de EU zou pleiten voor een meer ambitieuze inbreng en visie voor Rio+20 dan wat blijkt uit de mededeling van de Europese Commissie over Rio+20. Ten slotte beklemtoont de raad het belang van de participatie van het maatschappelijk middenveld. Belangrijk is naast de georganiseerde participatie ook andere participatievormen en bottom-up-initiatieven aan bod te laten komen. Dit advies werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 23 september jl. De werkgevers onthielden zich voor §§ 17-24. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a11n.pdf De raad keurde over Rio+20 nog een andere tekst goed, met name het “statement” dat over deze materie gepubliceerd werd door de koepelorganisatie EEAC (zie 3.3.2): http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a10e.pdf

Opvolging door Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012): zie bij advies 2011a03 over de Rio-conferentie

Advies over het gebruik van groene fiscaliteit ten gunste van ecodriving Staatssecretaris Clerfayt vroeg aan de FRDO of ecodriving (energie- en milieuvriendelijk rijden) moet worden ondersteund door maatregelen van groene fiscaliteit. In zijn advies stelt de FRDO dat eerst een evaluatie moet worden gemaakt van de bestaande federale maatregelen die de aankoop aanmoedigen van voertuigen die minder CO2 uitstoten. Ecodriving dient te worden aangemoedigd in het kader van een duurzamer mobiliteit, onder meer door een betere integratie ervan in de rijopleiding. Maar het idee van een federale fiscale stimulus voor ecodriving steunt de raad niet, omdat deze rijstijl op zich al veel voordelen biedt.

Dit advies werd in consensus goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 23 september jl. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a12n.pdf

Opvolging door Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012): “In uw advies van 23 september 2011 antwoordt de Raad op de vraag of het gepast is om ecodriving aan te moedigen via ecofiscale maatregelen en over de eventuele modaliteiten van deze aanmoediging. Net zoals U, acht ik het noodzakelijk ecodriving duidelijk te definiëren met inbegrip van de ecologische, sociale en economische gevolgen ervan, en dit te kaderen binnen een globale strategie inzake duurzame mobiliteit. Ik deel uw vaststelling dat het vandaag niet aangewezen is om maatregelen te nemen die wegen op de overheidsfinanciën. Gezien de huidige financieel-economische context beschikt de federale regering inderdaad


http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a10e.pdf


http://www.google.co.uk/imgres?q=ecodriving&hl=en&sa=X&rlz=1T4ADRA_enBE397BE397&biw=1120&bih=499&tbm=isch&prmd=imvns&tbnid=xkxRAVfFD8zORM:&imgrefurl=http://blog.raycatenamercedes.com/2010/05/green-maintenance-tips/&docid=fmLIFLH47m_o4M&w=400&h=400&ei=5FyMTtz3E5GP4gSxqMWsCQ&zoom=1


niet over de nodige budgettaire ruimte voor fiscale steunmaatregelen ten gunste van ecodriving. In uitvoering van het regeerakkoord heeft de federale overheid de maatregel rond de premies voor energiezuinige wagens eind 2011 stopgezet. Voor deze maatregel werd er wel voorzien in een overgangsbepaling. De effectief gedane uitgaven voor een milieuvriendelijke wagen tot en met 31 december 2011 konden nog genieten van de maatregel.”

Advies over de groene lening

Op vraag van staatssecretaris Clerfayt stelde de FRDO een advies op over de groene lening (evaluatie en eventuele uitbreiding van dit systeem). De groene lening is een lening voor het financieren van welbepaalde energiebesparende uitgaven door particulieren, zoals de vervanging van een oude verwarmingsketel, de plaatsing van een zonneboiler, van fotovoltaïsche zonnepanelen, dubbele beglazing, dak-, muur- of vloerisolatie of thermostatische kranen, een energie-audit...

In zijn advies pleit de FRDO ervoor het systeem van groene leningen, dat tot eind 2011 van toepassing was, te verlengen. De raad vraagt evenwel meer gedetailleerde cijfers over de werken die ervoor in aanmerking komen en over de inkomenscategorieën die er gebruik van maken, om een degelijke evaluatie mogelijk te maken. Het systeem dient ook afgestemd te worden met de benadering op andere beleidsniveaus en met complementaire beleidsinstrumenten, zoals de derde-investeerderbenadering.

Dit advies werd in consensus goedgekeurd door de Algemene Vergadering van 23 september. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a13n.pdf

Opvolging door Minister Vanackere (AV van 31 januari 2012): “Het advies van de Raad van 23 september 2011 evalueert het systeem van groene leningen en de eventuele uitbreiding ervan. U hebt het succes onderstreept van deze steunmaatregel voor energiebesparende acties en adviseerde het systeem te verlengen. De regering besliste evenwel om gezien de begrotingsproblematiek de maatregel niet te behouden in 2012. Deze beslissing past eveneens in het institutioneel akkoord dat afgesloten werd. Uw suggestie om het systeem uit te breiden in de domeinen van wonen en mobiliteit is om die reden dan ook niet meer actueel. Er is een overgangsmaatregel ingevoerd om geplande investeringen door de burgers niet in het gedrang te brengen. Leningen die vóór 1 januari 2012 afgesloten werden, blijven van een belastingvermindering genieten.”

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot het opstellen van productnormen voor biobrandstoffen

Dit advies werd opgesteld op vraag van minister van Klimaat en Energie Paul Magnette.

In de tekst herinnert de FRDO eraan dat elke energiebeleid dient uit te gaan van energiebesparing en energie-efficiëntie. In die zin is een van de beste manieren om broeikasgasemissies te verminderen onze consumptie- en verplaatsingsgewoonten aan te passen en meer gebruik te maken van het openbaar vervoer.

De raad heeft in het verleden al gepleit voor het instellen van een hiërarchie wat het gebruik van biomassa betreft. In eerste instantie moet het recht op een toereikende voeding over de hele wereld en voor iedereen gegarandeerd worden. In tweede instantie kan biomassa gebruikt worden als niet-voedingsgrondstof. Tot slot kan biomassa in derde instantie ook voor energetische doeleinden worden ingezet.



Er is geen eensgezindheid bij de leden van de FRDO over verschillende onderdelen van dit advies, onder meer waar het gaat over de duurzaamheidcriteria voor biobrandstoffen. Er is enkel consensus dat deze criteria in alle geval:

idealiter wereldwijd of Europees moeten zijn, zodat de vrije markttoegang verzekerd is;

algemeen van toepassing moeten zijn;

meetbaar, controleerbaar en certificeerbaar moeten zijn;

dwingend moeten zijn. De FRDO vraagt hierbij te zorgen voor een coherente definitie van en criteria voor duurzaamheid in de wetgeving. Dit advies werd goedgekeurd via schriftelijke procedure. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a14n.pdf

Opvolging door Staatssecretaris Wathelet (AV van 31 januari 2012): “De richtlijn werd definitief omgezet door minister Magnette.”

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende consumentenproducten die radiogolven uitzenden

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Laurette Onkelinx heeft een adviesaanvraag ingediend bij de FRDO over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende de beschikbaarheid van consumenteninformatie over het specifieke energieabsorptietempo, betreffende de reclame voor de consumentenproducten die radiogolven uitzenden en betreffende het verbod op het op de markt brengen van mobiele telefoons speciaal ontworpen voor kinderen. Het specifieke energieabsorptietempo (SAT) geeft de hoeveelheid elektromagnetische energie aan die door het menselijk lichaam wordt opgenomen tijdens het gebruik van een product dat radiogolven uitzendt, uitgedrukt in watt per kilo (W/kg). De raad vindt het positief dat de overheden maatregelen nemen om enerzijds de bescherming van de gezondheid van de consumenten te garanderen en het hun anderzijds mogelijk te maken met kennis van zaken consumptiekeuzes te maken. Het is nuttig dat de overheden de bevolking informeren over de risico’s van radiogolven en over de manieren om deze risico’s te beperken. Het is hierbij zo dat het SAT informatie geeft over de theoretische maximale blootstelling aan radiogolven en niet over de effectieve blootstelling tijdens het gebruik van het product. Daarom beveelt de FRDO aan dat de bevoegde overheden de mogelijkheid bestuderen en ernstig overwegen om andere waarden dan het SAT te gebruiken (zoals bijvoorbeeld de frequentie en de maximumwaarde van het elektrisch veld op een normale gebruiksafstand). De leden van de FRDO bereikten verder geen overeenstemming over het toepassingsgebied van het ontwerp van KB, over de vermelding van het SAT in de productinformatie en over reclame voor GSM’s voor kinderen. Dit advies werd goedgekeurd via schriftelijke procedure. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a15n.pdf

Opvolging door Minister Onkelinx (AV van 31 januari 2012): “Het advies benadrukt verscheidene punten die moeten worden verduidelijkt en verbeterd. In deze fase van het besluitvormingsproces en rekening houdend met het feit dat over het besluit in de nabije toekomst nog




moet worden overlegd met verscheidene ministers, kan nog niet met nauwkeurigheid worden gezegd op welke punten het besluit de exacte inhoud van het advies van de raad niet tot op de letter zal naleven. Bepaalde elementen lijken evenwel bijzonder relevant, zoals het feit om de SAT-waarde (specifiek absorptie tempo) enkel te vermelden voor gsm’s en om de professionele verkopers ertoe te verplichten de consument in te lichten en natuurlijk de wens van de raad om dit thema op Europees niveau te behandelen. De minister stelt het voorstel van de raad op prijs om inzake dit onderwerp een totale benadering te hanteren waarvan het nieuwe besluit slechts een van de elementen zou zijn. Nieuwe verplichtingen invoeren moet immers gepaard gaan met communicatie- en sensibiliseringsacties, met name door brochures van de FOD Volksgezondheid over dit thema op ruimere basis te verspreiden, wat ook zal gebeuren.”

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot vaststelling van de taal op het etiket en op het veiligheidsinformatieblad van stoffen en mengsels

In dit advies op vraag van Minister van Klimaat en energie Paul Magnette stelt de FRDO voor dat artikel 2 van het ter advies voorgelegde ontwerp van koninklijk besluit de mogelijkheid laat om bovenop de landstalen nog andere talen te gebruiken. De raad vraagt bovendien dat de mogelijkheid behouden blijft om stoffen en mengsels te etiketteren naargelang het taalgebied waarin zij ter beschikking van de werknemers worden gesteld of waarin ermee wordt omgegaan. Dit advies werd goedgekeurd via schriftelijke procedure. Klik hier voor de volledige tekst van het advies: http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a16n.pdf

Opvolging door Staatssecretaris Wathelet (AV van 31 januari 2012): “De vraag om het Duits op te nemen in de etikettering werd aangenomen. Wat het advies betreft over de etikettering (§§ 1 en 2): wanneer een stof of een mengsel op de markt wordt gebracht, moet het etiket steeds zijn opgesteld in de drie landstalen, er is geen enkele uitzondering voorzien. Het is evenwel mogelijk een bijkomende taal te gebruiken, op voorwaarde dat zij dezelfde informatie meedeelt; de tekst van het voorste van KB werd in die zin gewijzigd. Voor het advies betreffende het veiligheidsinformatieblad (§ 4): het voorstel van KB is reeds van toepassing op stoffen en mengsels die in België worden ingevoerd, alsook op stoffen en mengsels die tijdelijk in ons land worden opgeslagen en die eventueel opnieuw verpakt worden om opnieuw te worden uitgevoerd naar andere Europese landen (wat onder de definitie “op de markt brengen” valt). Een veiligheidsinformatieblad opgesteld in de taal/talen van het Belgische taalgebied van bestemming moet, volgens ons voorstel van KB, dus reeds worden geleverd aan de professionele en industriële gebruikers. Een Belgisch KB kan daarentegen niet de opstelvoorwaarden bepalen van veiligheidsinformatiebladen die bestemd zijn voor andere Europese landen; dit valt rechtstreeks onder de CLP-regelgeving en wordt eventueel bevestigd door een nationale wetgeving van het land van bestemming. Het voorstel van KB werd niet gewijzigd als gevolg van deze opmerkingen. Wat het advies betreft over het nationaal centrum ter voorkoming en behandeling van intoxicaties en het advies betreffende de datum waarop het van kracht wordt (§§ 5 en 6): de steun van de FRDO is genoteerd.”



3.1.2. Beleidsdialoog Regering De raad organiseert rondetafels op vraag van een minister om deze de mogelijkheid te geven te dialogeren met het middenveld en de standpunten van verschillende doelgroepen over een bepaald onderwerp mee te delen. Over deze initiatieven vindt u presentaties, verslagen en foto’s terug op onze website http://www.frdo.be/NL/fora.html.

Rondetafels WTO Op 19 januari 2011 vond een rondetafelgesprek plaats met minister Vanackere. Er werd daarbij vooral ingegaan op de ontwikkelingen binnen de WTO, meer in het bijzonder in het kader van de Doha Development Agenda (DDA). De verschillende leden van de raad hadden vooraf hun vragen kunnen overmaken aan de minister. Na de vergadering werd nog een volledig antwoord doorgestuurd op alle vragen.

Op 8 december 2011 vond een ontmoeting plaats met Cathy Buggenhout (administratie BuZa E5). Tijdens het gesprek werd dieper ingegaan op de voorbereiding van de WTO Ministerial (15-17 december). Nationaal Hervormingsprogramma Op 6 april nam de FRDO deel aan een overleg op de Kanselarij van de eerste minister over het Nationale Hervormingsprogramma van België. De tekst die voorlag, was het Hervormingsprogramma dat ons land die maand moest indienen bij de Europese Commissie en waarvoor de raad in oktober 2010 als inbreng een advies goedgekeurd had (FRDO 2010a11n).

http://www.frdo.be/NL/fora.html



3.2. Draagvlakverbreding 3.2.1. Forumactiviteiten De FRDO organiseert fora, seminaries en hoorzittingen om de discussie rond duurzame ontwikkeling te stimuleren en om informatie te verzamelen voor het opstellen van adviezen. Jaarforum 2011 Het jaarforum 2011 had als thema ‘Perspectieven voor Resource Efficiency in het kader van duurzame ontwikkeling’ en vond plaats op 31 maart in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. In de voormiddag waren er twee grotere presentaties die de uitdaging van een sterker beleid voor resource efficiency schetsten. De eerste spreker was Friedrich Hinterberger (SERI). Hij gaf een algemene inleiding, en wees daarbij op de urgentie van de uitdaging. De tweede spreker was Peter Paul Van de Wijs (World Business Council for Sustainable Development), en hij lichtte de ‘Vision 2050’ van de WBCSD toe. Na de eerste presentatie werd er gereageerd door vertegenwoordigers van de ledengroepen in de FRDO. Na de tweede presentatie kwam er een repliek van een vertegenwoordiger van ITUC. Daarna konden aanwezigen in de zaal nog reageren. In de namiddag waren er vier werkgroepsessies: (1) de sector van de bouw, uitdagingen en goede praktijken, (2) governance voor resource efficiency, (3) ontkoppeling, nieuwe materialen en hergebruik bestaande materialen, (4) socio-economische modellen voor resource efficiency. In die sessies kwamen telkens enkele experts aan het woord. Zij gingen in op de diverse aspecten van het debat over resource efficiency. Na die sessies was er een derde presentatie. Europees commissaris Janez Potočnik stelde het Europese Resource Efficiency Flagship Initiative voor. Na die presentatie was er nog een slotpanel met vertegenwoordigers van de ledengroepen in de raad. Het forum werd afgerond door een vertegenwoordigster van minister Magnette. Het forum werd ingeleid door voorzitter Theo Rombouts. Professor Leo Sleuwaegen was dagvoorzitter. Ter voorbereiding van het forum werd een uitgebreid achtergronddocument gemaakt over het thema resource efficiency. Dat document is samen met alle presentaties te vinden op de website van de FRDO. Er waren bijna 200 aanwezigen bij het forum.


Seminarie georganiseerd door de FRDO op 31 mei 2011 over het verlagen van het energieverbruik in gebouwen. Op 31 mei 2011 organiseerde de FRDO een seminarie over het verlagen van het energieverbruik in gebouwen. In 2011 keurde de FRDO immers een belangrijk advies goed over het beperken van het energieverbruik in

gebouwen1, dat meer bepaald de noodzaak aan coördinatie tussen de verschillende overheidsniveaus

benadrukt. Daarom besliste de FRDO om vertegenwoordigers van de gewestelijke overheden uit te nodigen om hun ervaringen en expertise op deze gebieden uit te wisselen en zo op dit seminarie een constructieve dialoog te bevorderen tussen de beleidsoverheden, de besturen en de actoren van het maatschappelijk middenveld.

Het seminarie werd voorgezeten door de heer Jean-Pascal van Ypersele en was enkel toegankelijk op uitnodiging. Het bracht leden van de FRDO, vertegenwoordigers van de gewestelijke en federale overheden en van de relevante federale kabinetten bijeen. Er was een twintigtal deelnemers, waarbij de drie gewesten vertegenwoordigd waren.

De voornaamste aanbevelingen van de FRDO werden aan de deelnemers uiteengezet, waarna zij daarop mochten reageren. Dankzij het seminarie vonden interessante gedachtewisselingen plaats. Wat de coördinatie betreft tussen het federale niveau en de gewesten, een van de hoofdkwesties die werden aangekaart, moet elk gewest zijn specifieke kenmerken kunnen behouden, maar tegelijk leek er een akkoord te groeien over de volgende voorstellen:

De beslissingen die op een bepaald niveau worden genomen, mogen de verwezenlijking van doelstellingen op een ander niveau niet tegenwerken.

De ‘ultieme’ doelstellingen zouden door iedereen moeten worden gedeeld.

Er zouden extra stimulansen moeten kunnen worden gegeven aan al wie vanaf nu nog verder wil gaan.

Een gezamenlijke visie ontwikkelen zou misschien als katalysator kunnen dienen die voor alle machtsniveaus nuttig is.

Over het algemeen zeiden de deelnemers dat zij veel hebben bijgeleerd op deze ontmoeting. Een gezamenlijke visie ontwikkelen om het bestaande gebouwenpark te renoveren lijkt een grote stimulerende uitdaging te zijn die als katalysator zou kunnen dienen voor een gecoördineerde strategie. Het is echter een bijzonder ingewikkelde kwestie en er werd geen enkel initiatief naar voren gebracht dat aantoont dat men in die richting wil gaan.

3.2.2. Informatie en communicatie

3.2.2.1. Informatieactiviteiten

De FRDO vindt het belangrijk goed te communiceren over zijn opdracht, met name adviezen opstellen over en activiteiten organiseren rond duurzame ontwikkeling. De raad communiceert op een directe manier over zijn werking en zijn producten via een website en een elektronische nieuwsbrief, en indirect via de pers. De raad richt zich hierbij tot prioritaire doelgroepen als politici, ambtenaren en maatschappelijke organisaties, maar ook tot een ruimer publiek, om zo het draagvlak voor duurzame ontwikkeling te vergroten en het begrip meer vertrouwd te maken bij de burger. In zijn communicatie beklemtoont hij het belang van een participatieve beleidsaanpak, waarbij de raad als multistakeholderforum een toegevoegde waarde kan bieden.

1 http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a04n.pdf



3.2.2.2. FRDO-info en Update Rio+20 De FRDO zond afgelopen jaar vijf nummers van zijn elektronische nieuwsbrief, “FRDO-Info” naar zo’n 2.500 bestemmelingen. In de loop van 2011 werd de opmaak van de nieuwsbrief aangepast. De nieuwsbrief verschijnt normaal na elke algemene vergadering van de FRDO, om de goedgekeurde adviezen voor te stellen. Naast de adviezen en activiteiten in de werkgroepen behandelt FRDO-Info ook andere onderwerpen zoals fora. U vindt de nieuwsbrieven chronologisch geklasseerd op onze website.

Naast de FRDO Info verzorgde het secretariaat ook een speciale nieuwsbrief “Update Rio+20” over de voorbereiding van de conferentie Rio+20 in juni 2012. In 2011 werden al zes nummers verstuurd.

3.2.2.3. Website De website van de raad biedt informatie over duurzame ontwikkeling en de werking van de FRDO. De geschiedenis, samenstelling en werking van de raad worden toegelicht. Alle adviezen van de raad sinds zijn oprichting en die van diens voorganger, de Nationale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, zijn er terug te vinden. De site biedt verder een aantal links naar verslagen van onderzoek, fora of andere activiteiten die de raad organiseerde, en ook naar de sites van de leden van de raad. In 2010 werd begonnen met een reeks aanpassingen aan de website. Die werden verder afgewerkt in 2011. Het blijft de bedoeling om regelmatig nieuwe berichten toe te voegen en de bezoekers nog beter op de hoogte te brengen van de actualiteit in de raad. Door het plaatsen van tellers op de verschillende deelsites (NL, FR, EN) hebben we nu een beter zicht op het aantal bezoekers op onze site. Voor het jaar 2011 zijn volledige statistieken beschikbaar (zie Bijlage 4 van dit


verslag). Het gemiddelde maandelijkse aantal bezoekers bedroeg 890, met pieken van 2.187 bezoekers in maart en 1.126 bezoekers in december. Het gemiddelde maandelijkse aantal pageviews op onze website was 2.383, met een maximum van 4.997 pagina’s in maart.

3.2.2.4. Pers Op 2 maart organiseerde de FRDO een persconferentie over het advies “over de vermindering van het energieverbruik in gebouwen” (zie 3.1.1.2). De voorzitter van de werkgroep energie en klimaat, professor van Ypersele, lichtte de krachtlijnen van het advies toe aan journalisten van Le Soir, la Libre Belgique, l’Echo, De Tijd, De Morgen, Forward en Belga.

Om de berichtgeving over duurzame ontwikkeling te stimuleren, reikte de raad in 2010 voor het eerst zijn “FRDO persprijs duurzame ontwikkeling” uit. Deze prijs gaat afwisselend naar de geschreven pers en naar de audiovisuele media (televisie, radio, video). De editie 2011, met prijsuitreiking op 28 februari 2012, bekroonde vier TV-, video- en radioreportages (twee Nederlandstalige en twee Franstalige), uitgezonden in de periode 30 september 2010 – 31 december 2011. Meer informatie over de persprijs vindt u op onze website.


3.3. Vertegenwoordiging en contacten 3.3.1. Op internationaal niveau Beleidsbeslissingen die op internationaal niveau worden goedgekeurd, hebben een belangrijke impact op het nationale vlak. De raad volgt dan ook de internationale agenda van dichtbij. Zo nemen de leden en het secretariaat deel aan internationale conferenties. Op die manier verwerft de raad de nodige expertise en kan een uitwisseling van ideeën en beleidsvoorstellen plaatsvinden. Dit jaar namen de leden van de raad of het secretariaat deel aan verschillende internationale conferenties. De verslagen en de eventueel bijhorende (achtergrond)informatie zijn beschikbaar op het secretariaat van de raad.

3.3.2. Het Europees netwerk van milieu- en duurzame ontwikkelingsraden EEAC Op Europees vlak is de FRDO sinds 2004 lid van de European Environment and Sustainable Development Advisory Councils (EEAC). Dit netwerk groepeert raden voor duurzame ontwikkeling en milieuadviesraden. Afgelopen jaar participeerde de FRDO aan de EEAC-jaarconferentie in Wroclaw (Polen), die plaatsvond van 15 tot 17 september. Het thema was: “Een groene economie in de context van duurzame ontwikkeling en het institutionele raamwerk voor duurzame ontwikkeling”. Jan De Smedt en Koen Moerman van het secretariaat stelden tijdens deze conferentie enkele activiteiten van de FRDO voor, met name over de persprijs duurzame ontwikkeling en over de adviezen duurzaam voedingsysteem en dierlijke en plantaardige eiwitten.

De EEAC stelde tijdens de jaarconferentie een ‘statement’ en ‘background papers’ voor over dit thema, waaraan de FRDO meegewerkt heeft. Het ‘statement’ werd door de algemene vergadering van de FRDO goedgekeurd op 24 juni 2011 (zie p 18): http://www.frdo.be/DOC/pub/ad_av/2011/2011a10e.pdf. Als aanvulling op dit statement, keurden de deelnemers aan de conferentie ook een “Wroclaw consensus” goed. Voor deze documenten en een verslag van de conferentie, zie de EEAC- site: http://www.eeac.eu/annual-conferences/wroclaw-2011

Binnen de EEAC zijn verder enkele werkgroepen actief rond specifieke thema’s. De FRDO was afgelopen jaar betrokken bij de werkgroep Sustainable Development. Jan De Smedt is trouwens co-chair van deze werkgroep, die het programma van de jaarconferentie voorbereidde en ook in 2012 de Rioconferentie verder zal opvolgen. De raad neemt ook deel aan de werkzaamheden van de werkgroep Energy. Deze werkgroep organiseerde op 4 oktober 2011 een seminar in Brussel over “Transitions to a Low Carbon Energy System in Europe”, zie http://www.eeac.eu/images/doucments/EEAC%20Energy%20Workshop%204-10-2011%20-%20Programme.pdf

3.3.3. Op nationaal niveau Op nationaal niveau, wordt de FRDO als waarnemer uitgenodigd op de maandelijkse Coördinatie Duurzame Ontwikkeling (COORMULTI) van de FOD Buitenlandse Zaken (directie M4.1) die de Belgische deelname aan en de coördinatie van de Belgische houding bij internationale ontmoetingen in het kader van de Verenigde Naties (CSD en andere conferenties) coördineert.


http://www.eeac.eu/annual-conferences/wroclaw-2011

http://www.eeac.eu/working-groups/2011/428-transitions-to-a-low-carbon-energy-system-in-europe

http://www.eeac.eu/working-groups/2011/428-transitions-to-a-low-carbon-energy-system-in-europe

http://www.eeac.eu/images/doucments/EEAC%20Energy%20Workshop%204-10-2011%20-%20Programme.pdf

http://www.eeac.eu/images/doucments/EEAC%20Energy%20Workshop%204-10-2011%20-%20Programme.pdf


De meeste lidorganisaties van de raad en het secretariaat worden ook uitgenodigd op het halfjaarlijkse stakeholder-overleg van het Coördinatie Comité Internationale Milieupolitiek (CCIM) van de Federale diensten voor Leefmilieu. Het personeel van het secretariaat neemt eveneens deel aan conferenties, studiedagen, seminaries en fora in België naargelang de thema’s en de beschikbare middelen. Hieronder vindt u een overzicht van de activiteiten waaraan de leden van het vast secretariaat hebben deelgenomen: 21/01/2011 Conferentie betreffende de elektrische voertuigen 01/02/2011 Conferentie « Progressive Energy Plan for Europe – Group of the Progressive Alliance of

Socialists and Democrats in the European Parliament » 03/02/2011 Conferentie « Future Farms and Food in Europe » 12/02/2011 Symposium « Gezonde en duurzame voeding: kwesties en kansen » 21/02/2011 Seminarie « Politique climatique et justice sociale » 16/03/2011 Conferentie betreffende de duurzaamheidsverslagen van financiële instellingen 16/03/2011 Conferentie van de Resource Efficiency Alliance betreffende Rio+20 17/03/2011 Conferentie « Roadmap 2050 » 22/03/2011 Presentatie van Danone « Duurzame innovatie bij de verpakking van Actimel » 24/03/2011 Seminarie « Des initiatives citoyennes et locales… l’économie sociale de demain » 11/04/2011 Symposium « La mise en œuvre de la Convention d’Aarhus dans le secteur nucléaire en

Belgique : transparence et participation du public dans les processus décisionnels » 15/04/2011 Presentatie van het verslag « The Changing Wealth of Nations » 27/04/2011 Infosessie betreffende het Nationaal Hervormingsprogramma van België - 2011 02/05/2011 Seminarie « Décarboner l’Europe, le dire, subir ou agir » 03/05/2011 Seminarie « The missing option for the CAP post 2013 » 04/05/2011 4de Staatsgeneralen van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking 09/05/2011 Atelier « Vers des indicateurs théoriquement fondés et démocratiquement légitimes du bien-

être en Belgique » 17/05/2011 Seminarie « Welke transitie? Voor een sociaal rechtvaardige en ecologisch duurzame wereld

» 18-19/05/2011 European Business Summit 23/05/2011 Conferentie « Food for Everyone » 24-25/05/2011 Forum van de OESO « Better Policies for Better Lives » 24-27/05/2011 Green Week – « Resource efficiency – Using less, living better » 27/05/2011 Conferentie « European Eco-Innovation Action Plan, Towards National Roundtables 17/06/2011 Conferentie « Payment for Ecosystem Services » 23/06/2011 Debat « The EU on the road to Rio+20 : towards a sustainable outcome? » 28/06/2011 Conferentie «The transition towards sustainability: policy perspectives in Flanders & the EU » 29/06/2011 Conferentie betreffende de lange termijn visie duurzaam ontwikkeling 18/07/2011 Presentatie van het verslag « Road book towards a nuclear-free Belgium » 13/09/2011 Conferentie «The future of European Environmental Policy : what role for the Resource

Efficiency Roadmap and what role for the Environment Action Programme?» 22/09/2011 Colloquium « Nanotechnologies, méga révolution & nano risques ? » 29/09/2011 Conferentie « Roadmap for a Resource Efficient Europe » 03/10/2011 Conferentie betreffende Rio+20 17/10/2011 Conferentie SRI « Maatschappelijk Verantwoord Investeren: randvoorwaarden voor succes » 17/10/2011 Seminarie « Grondstoffenefficiëntie, een businessprioriteit ! » 25/10/2011 Presentatie van het Sustainable Development Report van Essenscia 05/11/2011 Studiedag « Is de toekomst plantaardig? » 8-9/11/2011 Conferentie « Responsible or Irresponsible? Europe’s resource use and its impacts » 11/11/2011 Top van de G1000 18/11/2011 Seminarie « Sustainable Development Visions 2050 » 21/11/2011 Conferentie « Learning to live with limits » 23/11/2011 Presentatie van het duurzaamheidsverslag van FEVIA


24/11/2011 Prijsuitreiking van het beste belgische duurzaamheidsverslag 01/12/2011 Conferentie betreffende het duurzaam aankopen 08/12/2011 Prijsuitreiking van de HERA Awards en de Master’s Thesis Awards 09/12/2011 Congres « Aarde, ten minste houdbaar tot: zie keerzijde » 15/12/2011 Seminarie « Cradle to Cradle : De weg naar continue kringlopen via slimme netwerken » 16/12/2011 Conferentie « 20 jaar Minaraad » 19/12/2011 Forum betreffende het Comité voor Adviezen inzake Biociden 19/12/2011 Studiedag « Duurzame ontwikkeling: een beleid in transitie »

De verslagen van deze conferenties zijn verzameld in de nota ‘extern’ die naar de leden van de algemene vergadering wordt gestuurd en sinds juni 2011 ook naar de leden van de werkgroepen.

3.4. Studie en onderzoek

“Hoe zien jongeren de toekomst van onze maatschappij?”

Bij de voorbereiding van het advies tot voorstelling van een langetermijnvisie duurzame ontwikkeling besliste de FRDO de backcasting-methodologie te gebruiken om voor de leden van de FRDO de gewenste of beoogde visies op lange termijn beter onder de aandacht te brengen.

Tegelijk met het proces waarbij zijn leden langetermijnvisies uitwerken, achtte de FRDO het nuttig een studie te financieren over de visie van jongeren op de toekomst van de maatschappij, meer bepaald binnen het perspectief van duurzame ontwikkeling.

Deze studie moet het ook mogelijk maken een update te maken van hoe jongeren duurzame ontwikkeling zien, niet als theoretisch begrip maar wel in haar concrete modaliteiten. Deze studie zou ons moeten helpen om de bekommernissen en beleidsprioriteiten van de jonge generatie waar te nemen. Een aanpak via duurzame ontwikkeling moet immers op lange termijn denken en rekening houden met de belangen van toekomstige generaties. Het is dus de bedoeling van de studie om de FRDO te helpen de relevantie van zijn beleidsvoorstellen te verbeteren, niet alleen binnen het specifieke kader van het uitwerken van een langetermijnvisie, maar ook om het denkproces van welbepaalde thema’s te voeden.

In november 2011 werd een aanbesteding voor deze studie gestart. De kostprijs van deze studie moest evenwel naar de begroting van 2012 worden verschoven, maar door de budgettaire onzekerheden en de andere posten die de FRDO in 2012 moet financieren, werd beslist dit project voorlopig stil te leggen.


4. Werking van de Raad

4.1. Algemene Vergadering

De leden stemmen op de algemene vergadering over de adviezen die door de verschillende werkgroepen werden voorbereid, brengen verslag uit van internationale conferenties, bespreken de planning, beslissen over de organisatie van forumactiviteiten, nemen de eindbeslissing over het jaarverslag, het financieel verslag, de begroting, het jaarprogramma en het programma van de werkgroepen. Daarnaast rapporteren de verschillende ministers of hun vertegenwoordiger aan het begin van elk kalenderjaar over de opvolging van de door de raad uitgebrachte adviezen. In 2011 organiseerde de FRDO vijf algemene vergaderingen. Dit is exact het gemiddelde van vijf vergaderingen per jaar. Grafiek 3 geeft een overzicht van de deelname per ledengroep in de periode 2004-2010 en in 2011. De deelname van de meeste groepen blijft relatief stabiel.

Grafiek 3: gemiddelde deelname per ledengroep in 2011 Onderstaande tabel geeft per vergadering een overzicht van de thema’s die in 2011 werden behandeld

Algemene vergadering van 3 februari 2011

Advies Advies over dierlijke en plantaardige eiwitten

Opvolging van de adviezen

Opvolging van de adviezen van de raad door: - de heer Levêque, vertegenwoordiger van de minister van Klimaat en Energie, Paul Magnette

2,7

3,4 3,4

1,2

2,5

4,0

1,0

3,5

4,1

0,8

1,4

3,4

3,2

2,2

3,0

0,2

3,0

4,2

0,6

2,4

3,8

0,2

1,4

2,4

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

Vz e

n

Ovz

NG

O -

M

ilieu

NG

O -

O

ntw

.

NG

O -

C

ons.

Werk

n.

Werk

g.

Energ

. P

rod.

Wet.

Wer.

Fed.

OH

Reg.

OH

Wet

Raadg.

Waarn

.

2004-2010

2011


- de heer Naudts, vertegenwoordiger van de Eerste Minister, Yves Leterme

Jaarverslag 2010 Goedkeuring van het jaarverslag 2010

Jaarprogramma 2011 Adviezen voorzien in 2011, jaarlijks forum, persprijs DO…

Planning Goedkeuring van de planning en van de activiteiten van de werkgroepen

Internationale conferenties

De biodiversiteitstop van Nagoya en de klimaattop van Cancún, uiteenzetting door Mevr. Rihoux, vertegenwoordigster van de minister Magnette

Algemene vergadering van 25 februari 2011

Adviezen - Advies over de vermindering van het energieverbruik in gebouwen - Advies voor de Rio+20 conferentie van de VN - Advies over de strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid van de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD)

Uiteenzetting Het communicatiebeleid en de DO-site van de PODDO: Mevr. Sokolowski, voorzitster a.i. van de PODDO, en Mevr. Custers

Planning Goedkeuring van de planning en van de activiteiten

Algemene vergadering van 29 april 2011

Adviezen - Advies over een ontwerp koninklijk besluit betreffende energiegerelateerde producten Presentatie van drie adviezen die via schriftelijke procedure werden goedgekeurd: - Advies over het voorontwerp van koninklijk besluit betreffende het federaal programma ter reductie van de risico's en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden - Advies betreffende het ontwerp van Koninklijk besluit over het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen en voor hun duurzaam gebruik - Advies betreffende een ontwerp van koninklijk besluit betreffende het bewaren, het op de markt brengen en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik


Evaluatie van het jaarlijks forum

Samenvattende nota


Uiteenzetting van Dhr. Van den Bilcke over de internationale agenda DO in 2011


Algemene vergadering van 24 juni 2011

Adviezen - Advies over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet en zijn strategisch milieueffectenrapport - Statement van de EEAC over Rio+20


Nota Procedurenota


Uiteenzettingen van: -Mevr. Gouzée (Task Force Federaal Planbureau): Debriefing van de CSD 19 en onderhandelingen over de 10 Year Framework of Programs on Sustainable Consumption and Production -Dhr. Bogaert (PODDO): stand van zaken Rio+20 en Green Economy

Algemene vergadering van 23 september 2011

Adviezen - Advies over de groene lening - Advies over Rio+20 - Advies over het gebruik van groene fiscaliteit ten gunste van ecodriving - Het advies over nanomaterialen werdt niet goedgekeurd.



Uiteenzettingen van Dhr. De Smedt en Dhr. Moerman over de jaarlijkse conferentie van de EEAC in Wroczlaw

4.2. Bureau Het bureau bestaat uit de voorzitter en drie ondervoorzitters en (de vertegenwoordiger van) erevoorzitter prins Filip. Daarnaast vaardigen sinds 2004 de werkgeversorganisaties, vakbonden, NGO’s milieu en ontwikkelingssamenwerking beleidsverantwoordelijken af om in het bureau te zetelen. Ook de directeur en de secretaris van de raad nemen deel aan de vergaderingen. Taken Het bureau is onder meer belast met het bepalen van de scope, output en formaat van de adviezen, het afspreken van de procedureregels, de voorbereiding en opvolging van de algemene vergadering en met het ter goedkeuring voorleggen van de ontwerpadviezen van de werkgroepen, het jaarverslag en het financieel verslag aan de algemene vergadering, met voorstellen formuleren over de organisatie van evenementen in het kader van de forumtaak van de raad, met de aanwerving van het personeel, met het nemen van belangrijke praktische beslissingen en met het leiding geven aan het secretariaat.

Samenstelling

Leden Plaatsvervangers

Voorzitter Dhr. Theo Rombouts

Ondervoorzitters Mw. Anne Panneels Dhr. Jan Turf Mw. Isabelle Callens

Werkgeversorganisaties Mw. Anne Defourny (FEB) vervangen door dhr. Geert Vancronenburg (VBO) Dhr. Johan Bortier (UNIZO)

Mw. Isabelle Chaput Dhr. Piet VD Abeele

Werknemersorganisaties Dhr. Claude Rolin (CSC) Dhr. Bert De Wel (ACV)


Mw. Anne Demelenne (FGTB) Dhr. Sébastien Storme (FGTB)

Milieuorganisaties Mw. Lieze Cloots Mw. Marie Cors (IEW)

Mw. Sarah Van Dyck (BBL) Dhr. Christophe Schoune

Ontwikkelingsorganisaties Dhr. Bogdan Van den Berghe (11.11.11) Dhr. Etienne Van Parys (ACODEV)

Vertegenwoordiger van de prins

Dhr. John Cornet D’Elzius

Secretariaat Dhr. Jan De Smedt Mw. Catherine Mertens

Overzicht van de vergaderingen

Het Bureau vergadert maandelijks met uitzondering van juli en augustus. In 2010 kwam het Bureau tien maal bijeen op de volgende data: 13/01, 10/02, 10/03, 14/04, 12/05, 9/06, 7/07, 8/09, 6/10 en 8/12.

4.3. Werkgroepen

Vijf van de 8 werkgroepen zijn in 2011 bijeengekomen en het aantal vergaderingen ligt nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2009, en iets lager dan vorig jaar. De gemiddelde deelname per werkgroep bedraagt 9,8 personen per vergadering, wat een gelijkwaardig aantal is aan dat van de twee voorgaande jaren. De vergaderingen van de werkgroepen Strategieën, Energie en klimaat en Productnormen brachten de meeste deelnemers bijeen. De verschillende ledengroepen (rekening houdend met hun gewicht in de raad) zijn steeds goed en evenwichtig vertegenwoordigd (zie diagram 2). De werkgeversorganisaties zijn het best vertegenwoordigd (zie tabel 2).

De werkgroepen bereiden – elk vanuit hun specialiteit – de adviezen, rondetafels en forumactiviteiten voor. In 2011 waren vijf werkgroepen actief, waarvan vier permanent:

- Strategieën voor Duurzame Ontwikkeling (ST), - Energie en Klimaat (EK), - Internationale Betrekkingen (IB), - Productnormen (PN),

Daarnaast was nog een groep “ad hoc” actief: de werkgroep Begeleidingscomité Forum 2011 (BC). De werkgroepen bestaan uit leden van de raad of hun plaatsvervangers en door hen aangeduide experts. De werkgroepen kunnen ambtenaren en andere deskundigen uitnodigen. De algemene vergadering duidt de voorzitters van de werkgroepen aan op voordracht van het Bureau. De werkgroepen bereiden de adviezen grondig voor, zodat de algemene vergadering hoogstens nog enkele knelpunten dient te beslechten. Elke werkgroep wordt bijgestaan door een lid van het secretariaat.


4.3.1 Deelname aan de werkgroepen

Werkgroepen ST EK IB PN SC BB BC 2011 2010 2009

Vergaderingen 9 14 3 17 0 0 2 45 56 49

NGO Milieu 32 22 7 23 0 0 1 85 118 99

NGO Ontwikkeling 14 5 11 7 0 0 1 38 71 85

NGO consumenten 0 0 1 14 0 0 0 15 16 8

Werkgevers-organisaties

16 32 11 54 0 0 1 114 179 142

Werknemers-organisaties

15 30 9 13 0 0 1 68 105 65

Energie-producenten 1 6 0 4 0 0 0 11 23 6

Wetenschappelijke wereld

4 11 4 0 0 0 1 20 23 29

Totaal 1 82 106 43 115 0 0 5 351 535 434

Overheid 15 22 3 7 0 0 0 47 28 14

Wetenschappelijke raadgevers

3 4 0 21 0 0 2 30 5 5

Totaal 2 18 26 3 28 0 0 2 77 33 19

Externe experten 0 3 4 6 0 0 0 13 12 51

Totaal Deelnemers 100 135 50 149 0 0 7 441 580 504

Gemiddelde per vergadering

11,1 9,6 16,7 8,8 0 0 3,5 9,8 10,4 10,3

Tabel 2: Aantal deelnemers per werkgroep en per ledengroep


Diagram 2: Gemiddelde deelname aan de werkgroepvergaderingen

Grafiek 4: Gemiddelde deelname aan de werkgroepvergaderingen per ledengroep

NGO - Milieu 19%

NGO - Ontwikkeling

9%

NGO - Consumenten

3%

Werkgevers 27% Werknemers

13%

Energieproducenten 2%

Wetensch. wereld

5%

Overheid 11%

Wetensch. raadgevers

7% Experten 3%

1,6 1,7

0,3

2,0

1,2

0,3

0,9 0,9

0,4

0,8

1,9

0,8

0,3

1,3

1,8

0,7

0,2

1

0,7

0,3

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

Gem

idd

eld

aan

tal d

eeln

em

ers

pe

r verg

ad

eri

ng

Gemiddelde 1998 tot 2010 gemiddelde 2011


4.3.2 Werkgroep Strategieën Voorzitter: / Ondervoorzitter: de heer Jan Turf (BBL)

Adviezen: -Advies voor de Rio+20 conferentie van de VN -UNCSD: Rio 20plus -Advies over Rio+20 -Advies over de groene lening

Uitgenodigde experts: Cedric VANDEWALLE (cabinet Magnette)

Tim BOGAERT (PODDO)

Laurent DEMILIE (SPF Mobilité)

Christian FERDINAND (Cabinet Secrétaire d’Etat Clerfayt)

Michael MOSSAKOWSKI (Cabinet Secrétaire d’Etat Clerfayt)

Mundon-Izay NOTI (SPF Mobilité)

Aantal vergaderingen: 11

4.3.3 Werkgroep Energie en Klimaat Voorzitter: Prof. Jean-Pascal van Ypersele de Strihou (UCL) Ondervoorzitter: /

Adviezen: -Advies over de vermindering van energieverbruik in gebouwen -Advies over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet en zijn strategisch milieueffectenrapport -Advies over het gebruik van groene fiscaliteit ten gunste van ecodriving -Advies over de groene lening

Uitgenodigde experts: Françoise BARTIAUX (UCL)

Pierre Etienne DURIEUX (Conseiller énergie, UCM)

Isabelle HAEST (FRGE)

Olivier JUSNIAUX (CPAS Charleroi)

Noëlle MABILLARD (CPAS Charleroi)

Yves PEIGNEUR (CPAS Charleroi)

Christian VALENDUC (Conseil supérieur des finances)

Vincent DU FOUR (ELIA, Environment)

Frédéric DUNON (ELIA, Grid Development)

Fabian GEORGES (ELIA, Portofolio, Plans & Support)

Christian KERREMANS (ELIA, Public & Regulatory Affairs)

Daniel TERMONT (Haskoning)

Gerrit RAUWS (KBS)

Gaëtan DETROZ (Entreprise G-Tech)

Claude SCHOENAERS (SPF Finances)

Jacques BAVEYE (SPF Finances)

Ivo CLUYTS (SPF Environnement)

Laurence de CLOCK (SPF Environnement)



4.3.4 Werkgroep Internationale Betrekkingen Voorzitter: Prof. Dries Lesage (UGent,) Ondervoorzitter: Dhr. Daniel Van Daele (FGTB)

Advies: Advies over de strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid van de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD)

Rondetafel: Rondetafel met minister Vanackere over Doha (19 januari) Rondetafel BuZa over WTO (8 december)


4.3.5 Werkgroep Productnormen Voorzitter: Prof. Luc Lavrysen (UGent)

Ondervoorzitster: Mevrouw Delphine Misonne (FUSL)

Adviezen: - Advies over het voorontwerp van koninklijk besluit betreffende het federaal programma ter reductie van de risico's en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden - Advies betreffende het ontwerp van Koninklijk besluit over het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen en voor hun duurzaam gebruik - Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 28 februari 1994 betreffende het bewaren, het op de markt brengen en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik en tot wijziging van het koninklijk besluit van 10 januari 2010 - Advies over het ontwerp koninklijk besluit betreffende de vermelding van het energieverbruik en het verbruik van andere hulpbronnen op de etikettering en in de standaardproductinformatie van energiegerelateerde producten - Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot het opstellen van productnormen voor biobrandstoffen - Advies over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende consumentenproducten die radiogolven uitzenden - Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot vaststelling van de taal op het etiket en op het veiligheidsinformatieblad van stoffen en mengsels

Uitgenodigde experts: Vincent VAN BOL (SPF Santé publique, Sécurité de la chaîne alimentaire et Environnement)

Wouter WILLEMS (SPF Santé publique, Sécurité de la chaîne alimentaire et Environnement)

Guibert CREVECOEUR (SPF Economie)

Frédéric CHEMAY (Cabinet Magnette)

Mara CURABA (SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement)

Steffi FRIEDRICHS (Nanotechnology Industries Association)

Otto LINHER (Commission européenne – DG Entreprises)

Aida PONCE DEL CASTILLO (ETUI)


Dominique LISON (UCL)

Michel DEGAILLIER (SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement)

Anne-France RIHOUX (Cabinet Magnette)

Marina LUKOVNIKOVA (SPF Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement)


4.3.6 Werkgroep ad hoc jaarlijks Forum 2011 Voorzitter: Leo SLEUWAEGEN (KU Leuven) Ondervoorzitter: /

Advies: /

Uitgenodigde experts: /


4.4. Secretariaat

4.4.1 Taken Het secretariaat is verantwoordelijk voor:

de redactie van de ontwerpadviezen op basis van de discussies binnen de verschillende werkgroepen

organiseren van vergaderingen: algemene vergaderingen, bureau, werkgroepen, rondetafels en symposia georganiseerd door de raad

redactie van de verslagen van de vergaderingen: algemene vergaderingen, bureau, werkgroepen, rondetafels en symposia

redactie van de FRDO-Info (vijf maal per jaar)

redactie van het jaarverslag en van het financieel verslag

organisatie van persconferenties en redactie van perscommuniqués

samenstelling en voortdurende actualisering van de website van de raad

opvolging van conferenties over duurzame ontwikkeling in België en in het buitenland, en de redactie van verslagen voor de leden

het verzamelen van de nodige documentatie voor de werkgroepen

de vertaling van documenten

de dagelijkse werking, onder de verantwoordelijkheid van het Bureau

de boekhouding

de voorbereiding en opvolging van de begroting

het onthaal

de administratie

het milieumanagementsysteem.


4.4.2. Milieuverslag

EMAS-certificering Sinds 2009 werkt het secretariaat van de FRDO met een milieumanagementsysteem (MMS), een beheerstool om de milieuprestaties van de organisatie continu te verbeteren. DAt werkt als volgt: de onderneming stelt een stand van zaken op over haar werking om na te gaan welke van haar activiteiten het milieu aantasten. Op basis daarrvan bepaalt zij dan welke acties moeten worden ondernomen om de risico’s te beheersen en haar negatieve impact op het milieu te beperken. Daarna evalueert de onderneming de ingevoerde maatregelen om hun efficiëntie te verifiëren en stelt zij een nieuwe stand van zaken over haar werking op. Op basis van deze nieuwe stand van zaken kan zij weer nieuwe verbeteringen invoeren. Door deze 4 stappen te herhalen, kan de organisatie in de loop van de cycli haar prestaties continu verbeteren. Het MMS van de FRDO werd in 2010 beoordeeld: na een onafhankelijke audit door het bedrijf AIB Vinçotte NV verwierf het secretariaat van de FRDO op 21 juni 2010 de EMAS-certificering door het BIM onder het nummer BE-BXL-000022. Omdat het secretariaat als “kleine organisatie” werd geregistreerd, is deze certificering 4 jaar geldig. Daarna moet een nieuwe onafhankelijke audit plaatsvinden om na te gaan of alle procedures nog steeds goed nageleefd worden. De Milieuverklaring van het secretariaat van de FRDO kan worden geraadpleegd op onze website (www.frdo-cfdd.be). We proberen eveneens het beheer van het gebouw waar de lokalen van het secretariaat gevestigd zijn te beïnvloeden via het ecoteam. In het ecoteam komen jaarlijks vertegenwoordigers samen van de verschillende bedrijven die gevestigd zijn in het gebouw om te bekijken hoe dat beheer meer ecologisch kan gemaakt worden. Bij die gelegenheid worden goede milieupraktijken uitgewisseld net als voorstellen voor een beter beheer van de gemeenschappelijke delen.

Label “Ecodynamische onderneming” Zoals vermeld in ons jaarverslag 2010 diende de raad in juni 2011 een kandidatuur bij het BIM om het label “ecodynamische onderneming met 3 sterren” te verkrijgen, wat het hoogst mogelijke niveau is. En deze inspanning werd bekroond. Na een audit door een verantwoordelijke van het BIM werd het label “ecodynamische onderneming met drie sterren” op 4 oktober 2011 aan het secretariaat toegekend voor een periode van 3 jaar, onder licentienummer 2011/243/3. Het vast secretariaat van de FRDO behoort voortaan dus tot de lijst van de 15 structuren (overheidsadministraties, hotels, …) die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest over dit label beschikken. Deze lijst is te raadplegen op de website van het BIM – Leefmilieu Brussel: http://www.leefmilieubrussel.be/Templates/Professionnels/informer.aspx?id=4118&langtype=2067

http://www.frdo-cfdd.be/

http://www.frdo-cfdd.be/

http://www.leefmilieubrussel.be/Templates/Professionnels/informer.aspx?id=4118&langtype=2067

http://www.frdo.be/DOC/werking/Milieuverklaring 2010.pdf


Elektriciteitsverbruik Privélokalen

Het elektriciteitsverbruik in onze privélokalen houdt hoofdzakelijk verband met de werking van de computers, de server en het fotokopieertoestel, de verlichting, het gebruik van huishoudtoestellen in de keuken (koffiezetapparaat, waterkoker, koelkast, microgolfoven…) en van de afzonderlijke toestellen die in elk lokaal de luchtstroom van het HVAC-systeem regelen. Ten opzichte van 2010 hebben wij in 2011 ons gemiddeld dagverbruik overdag (in kWh) op kwartaalbasis kunnen verlagen:

Kwartaal 2009 2010 2011

01-03 16,80 15,51

04-06 16,20 14,25 12,81

07-09 13,80 12,13 11,83

10-12 17,47 14,55 13,01

Tabel 3: Gemiddeld dagverbruik overdag (kWh)

Onze doelstelling om op kwartaalbasis niet meer te verbruiken dan in 2010, is dus behaald. Het nachtverbruik van zijn kant is grotendeels toe te schrijven aan de permanente werking van onze server, aan het back-upsysteem dat ’s nachts draait en aan de koelkast. Bij het bekijken van de verzamelde gegevens hebben wij kunnen vaststellen dat onze doelstelling om ons gemiddeld dagverbruik ’s nachts op kwartaalbasis constant te houden, bereikt werd, een kleine overschrijding in het vierde kwartaal niet te na gesproken:

Kwartaal Verbruik

01-03/2010 7,04

04-06/2010 6,86

07-09/2010 6,35

10-12/2010 6,55

01-03/2011 6,46

04-06/2011 6,14

07-09/2011 6,28

10-12/2011 6,66

Tabel 4: Gemiddeld dagverbruik ‘s nachts (kWh)

Het totale jaarverbruik aan elektriciteit bedroeg 7 MWh, wat neerkomt op een daling van ongeveer 8,6 % ten opzichte van de vorige referentieperiode (i.e. totaalverbruik van 7,66 MWh in 2011). Wij konden onze verbintenis dus nakomen om ons elektriciteitsverbruik te verlagen in 2011. Wellicht is dit te verklaren door energiezuiniger informaticamateriaal en de vervanging van een oude waterverwarmer. Het doel voor 2012 blijft identiek: ons gemiddeld dagverbruik ’s nachts rond de 6,50 kWh houden en de gemiddelde kwartaalwaarden van ons dagverbruik overdag van 2010 niet overschrijden.


Hiertoe zullen wij de ingevoerde goede praktijken voortzetten: in de lokalen wordt permanent één op de twee neonlichten gedoofd, tijdens lange vergaderingen worden computers en schermen op slaapstand gezet, elke avond worden alle computers en het fotokopieertoestel volledig uitgeschakeld, …

Totaal jaarverbruik = 7 MWh Aandeel geproduceerd op basis van hernieuwbare energiebronnen = 100%

Gemeenschappelijke delen van het gebouw

Wij zijn geen eigenaar van onze lokalen. Wij gebruiken ze op basis van een huurcontract dat is afgesloten tussen de beheerster van het gebouw en de regie der gebouwen. De controle over het elektriciteitsgebruik dat op de gemeenschappelijke delen van het gebouw slaat, is dus beperkt. Dit verbruik is hoofdzakelijk toe te schrijven aan het gebruik van de liften, de verlichting, de werking van de HVAC-installaties en het luchtverversingssysteem in de parkings. Wij zijn persoonlijk niet in staat dit gedeelte van het elektriciteitsverbruik op regelmatige basis op te volgen. Wij kunnen ons enkel baseren op de jaarlijkse afrekening die aan de beheerster van het gebouw wordt opgestuurd. Hierop wordt een ratio toegepast die rekening houdt met de oppervlakte van de lokalen die wij innemen ten opzichte van de totale oppervlakte van het gebouw en niet met ons reële gebruik (aandeelverhouding = 837/10.000

e).

Toch zien wij er ook hier op toe de impact van onze activiteiten te beperken, met name door veeleer de trap te gebruiken in plaats van de liften. Geraamd jaarverbruik rekening houdend met de afrekeningfactuur 2011 en op basis van de ratio = (gegevens

nog niet beschikbaar) Aandeel geproduceerd op basis van hernieuwbare energiebronnen = niet gekend

Gasverbruik Zoals wij hierboven al hebben benadrukt, zijn wij geen eigenaar van onze lokalen. Onze controle op het gasverbruik, dat verbonden is met de werking van de gemeenschappelijke verwarmingsketel, is dus beperkt. Wij zijn persoonlijk niet in staat dit verbruik op regelmatige basis op te volgen. Wij kunnen ons enkel baseren op de jaarlijkse afrekening waarop dezelfde ratio wordt toegepast als voor het elektriciteitsverbruik (aandeelverhouding = 837/10.000

e).

Geraamd jaarverbruik rekening houdend met de afrekeningfactuur 2010 en op basis van de ratio = (gegevens nog niet beschikbaar)

Papierverbruik De voornaamste grondstof die wij gebruiken is papier. Ook al spannen wij ons enorm in om zoveel mogelijk op de computer te werken en om de documenten via elektronische weg naar onze leden te sturen, toch moeten wij vaak documenten printen voor een vergadering, bijvoorbeeld wanneer een bijdrage pas kort ervoor is ontvangen.


Bovendien moeten wij ervoor zorgen dat onze adviezen worden verspreid bij de ministers, parlementsleden en de verschillende belanghebbende personen. Dit gebeurt via de post. Wij beperken evenwel de impact van ons papiergebruik door gerecycleerd papier te gebruiken en door de documenten recto verso te printen.

Jaartotaal van kopieën en prints = 85.730 pagina’s

Waterverbruik Ondanks het feit dat wij in onze lokalen sanitaire installaties en een keuken hebben, beschikken wij niet over een aparte watermeter. Wij zijn bijgevolg niet in staat ons waterverbruik op regelmatige basis op te volgen. Wij kunnen ons enkel baseren op de kwartaalafrekeningen die op het verbruik in het hele gebouw slaan en die aan de beheerster van het gebouw worden opgestuurd. Voor het water wordt dezelfde ratio toegepast als voor de elektriciteit en het gas (aandeelverhouding = 837/10.000

e).

Door de kwartaalafrekeningen op te volgen kunnen wij een eventueel lek in de leidingen vroegtijdig opsporen. Zoals voorzien in ons jaarverslag 2009 is deze opvolging wel degelijk uitgevoerd. Het is evenwel onmogelijk gebleken om hieromtrent becijferde doelstellingen te bepalen omdat wij het reële verbruik van het secretariaat onmogelijk kunnen vaststellen. Bovendien worden de personeelsleden van het secretariaat ertoe aangespoord kraantjeswater te drinken, waardoor een aanzienlijk hoeveelheid afval kan worden vermeden (i.e. plastic flessen).

Geraamd jaarverbruik rekening houdend met de afrekeningen 2011 en op basis van de ratio = (gegevens nog niet beschikbaar)

Afvalbeheer Wij passen een sorteersysteem toe voor het afval dat wij produceren. Zodra het gesorteerd is, wordt het papier, het plastic, de blikjes en het restafval in een voor het hele gebouw gemeenschappelijk lokaal geplaatst, waar het wordt opgehaald door de ophaaldienst MCA die het afval recycleert. In 2010 en 2011 werden de volgende volumes aan afval opgehaald door de ophaaldienst MCA voor het hele gebouw:

2010 2011

Papier 167 186

Karton 152 178

Restafval 251 275

Blikjes & Plastic 53 46

Tabel 5: Hoeveelheid afval die voor het hele gebouw werd opgehaald (zakken)

De ratio van dit volume aan afval dat ons forfaitair wordt aangerekend bedraagt 837/9.970

e (oppervlakte van

onze lokalen ten opzichte van de totale oppervlakte van het gebouw, min de ongebruikte ruimtes).


Op vrijwillige basis en dankzij de vrijwillige inzet van de personeelsleden wordt ook ander afval gesorteerd dat anders als restafval zou worden beschouwd volgens de instructies van de afhaaldienst MCA: tetrapacks, kurken, glas en composteerbaar huishoudelijk afval. Tot slot wordt ook afval dat als gevaarlijk moet worden beschouwd speciaal behandeld.

Mobiliteit Alle personeelsleden van het secretariaat van het FRDO komen met het openbaar vervoer naar het werk. Zij krijgen alle daaraan verbonden kosten volledig terugbetaald (individuele jaarabonnementen). Wanneer zij naar congressen of externe conferenties moeten gaan, gebruiken de personeelsleden van het FRDO-secretariaat eveneens uitsluitend het openbaar vervoer, op de uitzonderingen na. Zo moesten 3 personeelsleden in het kader van hun beroepsactiviteiten het vliegtuig nemen om naar conferenties in het buitenland te gaan. Hiervoor legden ze in totaal 18.666 km af, wat een uitstoot van ongeveer 4,67 ton CO2 inhoudt. Deze CO₂-uitstoot werd voor een bedrag van 124,31 EUR gecompenseerd.

4.4.3. Sociaal verslag

Personeel Het vast secretariaat van de FRDO bestaat uit 6 voltijdse medewerkers en 1 medewerker die sinds 1 november 2011 een 4/5 werktijd heeft:

Statutair Contractueel

FR NL FR NL

Mannen 1 2 1 1

Vrouwen 1 1 0 0

De contractuele medewerker heeft een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd voor bedienden.

In 2011 werkten de volgende personen voor het secretariaat:

Dhr. Jan De Smedt, directeur (NL), licentiaat in de sociologie, speciaal baccalaureaat in de filosofie en aanvullende opleiding aan het instituut voor de ontwikkelingslanden: verantwoordelijk voor de algemene werking van het secretariaat, de externe vertegenwoordiging en de communicatie

Mme Catherine Mertens, secretaris (FR), licentiaat in de biologie: verantwoordelijk voor de administratieve organisatie van het secretariaat, van het financiële beleid en de opmaak van het budget, wetenschappelijk medewerkster van de werkgroep sensibilisatie en communicatie, verslaggever van de statutaire vergaderingen van de raad

M. Marc Depoortere, senior wetenschappelijk medewerker (FR), burgerlijk natuurkundig ingenieur, DEA sociologie: wetenschappelijk medewerker van de werkgroepen Energie en Klimaat en Wetenschappelijk Onderzoek

M. Alexis Dall’Asta, wetenschappelijk medewerker (FR), licentiaat in de rechten, gespecialiseerde studies in milieuwetenschappen en -beheer: wetenschappelijk medewerker van de werkgroep Productnormen. Hij beheert eveneens ons EMAS-dossier.


Dhr. Koen Moerman, senior wetenschappelijk medewerker (NL), licentiaat in de filosofie en communicatie: wetenschappelijk medewerker voor de werkgroep Strategieën Duurzame Ontwikkeling, verantwoordelijk voor de redactie van de FRDO-Info

Dhr. Jan Mertens, wetenschappelijk medewerker (NL), licentiaat Germaanse Filologie: wetenschappelijk medewerker van de werkgroepen Internationale Betrekkingen, Duurzaam Voedingssysteem (ad hoc), Biodiversiteit en Bossen

Mevr. Chris Schuurmans, directiesecretaresse (NL), master in de familiale en seksuologische wetenschappen.

Vakanties en ziekteverzuim In 2011 bedroeg het aantal dagen ziekteverzuim van alle personeelsleden samen 24 dagen, wat de absenteïsmegraad op 1,7% brengt. Daarnaast nam een medewerker een maand ouderschapsverlof en een andere medewerker drie weken verlof zonder wedde.

Veiligheid op het werk Zoals elk jaar vond in het gebouw waarin de lokalen van het FRDO-secretariaat zich bevinden een oefening in brandevacuatie plaats. Dit gebeurde op 4 oktober 2011. Via deze oefening kon worden vastgesteld dat de evacuatieprocedure vlot verloopt. Het verslag van deze evacuatieoefening dat door AIB-VINCOTTE International nv werd opgesteld, vermeldt dat de oefening volgens de voorschriften van artikel 52.10.6 van het A.R.A.B. is verlopen. Tot slot bestaan de enige mogelijkerwijs gevaarlijke stoffen waarmee in het FRDO-secretariaat wordt gewerkt uit afvalproducten (toners, lege inktpatronen, neonlampen en spaarlampen). Tot zij worden opgehaald, worden zij op een veilige manier opgeslagen in een lokaal dat afgezonderd is van de bureaus waar de secretariaatsmedewerkers werken.

Welzijn op het werk Er wordt alles aan gedaan om de werksfeer in de lokalen van het FRDO-secretariaat zo aangenaam mogelijk te maken. Doordat de meeste bureaus zich aan de kant van de tuin bevinden kan men van het daglicht genieten. Door deze ligging en dankzij het dubbel glas kan geluidshinder worden beperkt. In de lokalen staan heel wat groene planten en de personeelsleden kunnen in alle rust eten in een zaaltje dat hun ter beschikking wordt gesteld. Het telewerk wordt zoveel als mogelijk aangemoedigd. Door de medewerkers de mogelijkheid te geven van thuis uit te werken, kan men met name de dienst verzekeren wanneer het openbaar vervoer verstoord is, zonder terug te moeten vallen op de eigen wagen, en kan men het aantal verplaatsingen verminderen. In 2011 hebben alle personeelsleden van het FRDO-secretariaat gebruik gemaakt van dit systeem. Tot slot hebben de medewerkers glijdende werkuren, zodat zij een bepaalde beweegruimte hebben om hun werkrooster aan te passen aan dat van het openbaar vervoer.

Interne communicatie Om ervoor te zorgen dat er een goede interne communicatie is, vergaderen de personeelsleden van het FRDO-secretariaat om de twee weken op maandagochtend. Op deze stafvergaderingen worden de agenda’s van de verschillende werkgroepen overlopen, wordt een samenvatting gemaakt van de conferenties en seminaries


waaraan leden van het secretariaat hebben deelgenomen en worden de nog te verwezenlijken projecten besproken. Bovendien vindt elk jaar na het zomerreces een stafvergadering plaats buiten de FRDO. Deze vergadering duurt een hele dag. In 2011 vond deze vergadering op 31 augustus plaats in het “Silex-domein” te Bosvoorde. Tijdens deze dag bekijkt men de activiteiten van de raad volgens de doelstellingen op middellange termijn, de werking van de werkgroepen, het verloop van de voorbereiding van de adviezen, de taken die in het voorbije jaar zijn uitgevoerd (bijvoorbeeld het behalen van het EMAS-certificaat, de inspanningen op het vlak van communicatie, de aankopen, de rekeningen…). Net als ieder jaar werd ook een personeelsdag georganiseerd, waarbij de personeelsleden van het secretariaat samenkomen voor een natuurwandeling en een cultureel bezoek, die indien mogelijk verband houden met duurzame ontwikkeling. In 2011 vond deze dag plaats op 22 oktober te Sint-Joris-Winge. Het personeel maakte er een lange wandeling in het mooie Walenbos.

Opleidingen Omdat duurzame ontwikkeling een multidisciplinair begrip is dat voortdurend evolueert en waarin regelmatig nieuwe concepten opduiken, moeten de leden van het FRDO-secretariaat op de hoogte blijven over de ontwikkelingen van de thema’s die hen aangaan. Bijscholing is dus van essentieel belang om de kwaliteit van de werkzaamheden van het secretariaat te garanderen en zijn taak als kenniscentrum te verzekeren. Daarom nemen de leden van het FRDO-secretariaat regelmatig deel aan conferenties en congressen over thema’s die verband houden met de werkgroep waarin zij actief zijn. Onder de rubriek ‘Externe vertegenwoordiging’ van dit jaarverslag vindt u een lijst van deze conferenties en congressen terug.

Loopbaan Elke medewerker heeft in april een gesprek gehad met zijn functionele chef in het kader van de ontwikkelcirkels. Deze procedure, die in de verschillende FOD’s is ingevoerd, streeft naar een betere persoonlijke en organisatorische werking door de doelstellingen te bepalen die het personeelslid moet halen en door een follow-up van zijn of haar werk te verzekeren in overleg met de directe chef.


5. Financieel verslag Het budget van de raad bedroeg in 2011 € 287.000. Dit bedrag is als volgt verdeeld: - 256.000 euro voor werkingskosten (basisallocatie 12.11.01). In 2011 werd immers beslist hetzelfde budget

als in 2010 te handhaven voor de federale administraties. - 19.000 euro voor informatica (BA 12.11.04) - 2.000 euro voor investeringen (BA 74.22.01) - 10.000 euro voor investeringen in informatica (BA 74.22.04). Een deel van het bedrag dat aangevraagd werd in 2010 was in 2011 uitgegeven. Volgende tabel geeft uitgaven en engagementen voor 2011 in detail weer.

REKENINGEN 2011

A. WERKING Budget 2011 Uitgaven 2011 Geënga.10 –betaald11

Tot.geëngag. in 2011

1. Werking (zonder informatica)

AB 55.42.12.11.01 256 000,00

1.1 uitrekeningen en terugbetaling van onkosten Geëngag2011

zitpenningen 2de

sem. 2010 – 1ste

sem. 2011 45 000,00 32 100,00

verplaatsingkosten 2de

sem. 2010 1 000,00 908,00

Verplaatsingkosten 2011 3 500,00 2 788,00

deelname internationale conferenties 32 000,00 21 736,00 12 576,00

deelname conferenties in België (secretariaat) 3 000,00 0,00 178,00

Verplaatsingkosten experts EEAC 885,00 885,00

vergoeding experts WG 3 000,00 2 710,00

subtotaal 88 385,00 60 219,00

1.2 lokalen secretariaat

onderhoud lokalen 12 000,00 9 770,00

Securitas 1 200,00 1 148,00 221,00

Relaitron (alarm) 900,00 742,00

brandverzekering (Ethias) 350,00 312,00

Sicli contract (brandblussers) 50,00 32,00

elektriciteit (regularisatie factuur) 3 000,00 1 566,00

Huuronkosten 22 500,00 17 818,00 3 915,00

Subtotaal 40 000,00 31 388,00

1.3 goederen en diensten

recepties, kosten AV 4 600,00 4 462,00

cafetaria 1 000,00 1 120,00

kleine onkosten dienst 3 000,00 1 011,00 276,00

stafdag en personeelsdag 500,00 493,00

leasing (fotokopieerapparaat, fax) 11 500,00 10 270,00

kleine kantoorbenodigdheden 450,00 472,00


Portkosten 700,00 394,00

Papier 425,00 425,00

Druk 0,00 0,00

tel, fax, GSM 4 200,00 3 278,00 268,00

koop Iphone 640,00 640,00

boeken, tijdschriften, publicaties 4 000,00 4 162,00

Contributie Friends of Europe 550,00 545,00

maaltijdcheques 11 000,00 7 678,00 1 760,00

vertalingen 27 000,00 26 454,00 456,00

Nieuwe contract vertalingen 25 000,00 24 260,00

subtotaal 95 565,00 61 403,00

1.4 sensibilisatie en communicatie

Persprijs DO 2010 1 150,00 1 150,00

Jaarlijks forum 2011 14 400,00 14 360,00

Expertise voor DO verslag 10 000,00 9 257,00

subtotaal 25 550,00 24 767,00

1.5 financiële bijdrage

bijdrage EEAC 6 500,00 6 500,00

subtotaal 6 500,00 6 500,00 24 260,00

Totaal A1 256 000,00 184 277,00 20 558,00 229 095,00

2. Werking informatica Budget 2011 Uitgaven 2011

Geënga.10 Betaald 11

Tot.geëng. 2011

A.B. 55.42.12.11.04 18 000,00

herverdeling 2011: +1 000 19 000,00

onderhoud, klein materiaal, installatie 200,00 222,00

verlenging waarborg server 500,00 477,00

Internet (Colt) 10 800,00 8 916,00

Installatie nieuwe server 7 000,00 6 760,00

Totaal A2 19 000,00 9 615,00 16 375,30

TOTAAL A 275 000,00 192 606,00 237 424,00

B. INVESTERINGEN

1. Investeringen (niet informatica)

A.B. 55.42.74.22.01 3 000,00

herverdeling : - 1 000 2 000,00

Diverse 2 000,00 0,00

Totaal B1 2 000,00 0,00 0,00 0,00


2. Investeringen informatica

A.B. 55.42.74.22.04 10 000,00

Server 7 200,00 7 121,00 7 121,00

1 lap-top 1 555,00 1 554,00 1 554,00

1 scherm 155,00 155,00 155,00

Totaal B2 10 000,00 0,00 0,00 8 830,00

TOTAAL B 12 000,00 8 830,00 0,00 8 830,00

ALGEMEEN TOTAAL 287 000,00 193 892,00 20 558,00 254 300,00

Totaal betaald in 2011 212 095,00


Bijlage 1: Samenstelling van de Raad in 2011 Z.K.H. Prins Filip (Erevoorzitter) Stemgerechtigde leden

De heer Theo ROMBOUTS (voorzitter – lid van het Bureau)

Mevrouw Anne PANNEELS (ondervoorzitster – lid van het Bureau)

Mevrouw Isabelle CALLENS (ondervoorzitster – lid van het Bureau)

De heer Jan TURF (ondervoorzitter – lid van het Bureau)

Professor Monique CARNOL (Université de Liège, ULg)

Professor Reinhart CEULEMANS (Universiteit Antwerpen, UA)

Mevrouw Isabelle CHAPUT (Essenscia)

Mevrouw Lieze CLOOTS (Bond Beter Leefmilieu, BBL – Lid van Bureau)

De heer Jo DALEMANS (Broederlijk Delen)

Mevrouw Hilde DE BUCK (Electrabel)

Mevrouw Ann DEFOURNY (Fédération des Entreprises de Belgique, FEB – lid van het Bureau)

De heer Etienne DE LEEUW (ACODEV)

De heer Arnaud DEPLAE (Fédération Nationale des Unions des Classes Moyennes)

De heer Roland de SCHAETZEN (Natagora)

Mevrouw Anne DE VLAMINCK (Confédération des syndicats chrétiens, CSC)

De heer Bert DE WEL (Algemeen Christelijk Vakverbond, ACV)

Doctor Lieve HELSEN (Katholieke Universiteit Leuven, KULeuven)

De heer Gert VANDERMOSTEN (Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling, VODO)

De heer Michel GENET (Greenpeace Belgium vzw)

Mevrouw Jacqueline GILISSEN (Inter-Environnement Bruxelles, IEB)

Mevrouw Brigitte GLOIRE (Oxfam Solidarité)

Mevrouw Sabien LEEMANS (World Wide Fund For Nature - Belgium)

Doctor Dries LESAGE (Universiteit Gent, UG)

Mevrouw Jacqueline MILLER (Inter-Environnement Wallonie, IEW)

Mevrouw Ann NACHTERGAELE (Fédération de l’Industrie Alimentaire (Fevia)

De heer Claude ROLIN (Confédération des Syndicats Chrétiens de Belgique, CSC – lid van het Bureau)

De heer Christiaan ROUSSEAU (Test Aankoop)

De heer Frank SCHOONACKER (Samenwerkende vennootschap productie Elektriciteit, SPE)

Mevrouw Marie-Laurence SEMAILLE (Fédération Wallonne de l’Agriculture, FWA)

De heer Sébastien STORME (Fédération Générale du Travail de Belgique, FGTB)

De heer Daniel VAN DAELE (Fédération Générale du Travail de Belgique, FGTB)

De heer Nicolas VAN NUFFEL (CNCD - Opération 11.11.11)

De heer Piet VANDEN ABEELE (Unie van Zelfstandige Ondernemers, UNIZO)

De heer Bogdan VANDEN BERGHE (11.11.11 – Lid van het Bureau)

De heer Marc VANDERCAMMEN (Centre de Recherche et d'Information des Organisations de Consommateurs, CRIOC)

Mevrouw Diana VAN OUDENHOVEN (Centrale Générale des Syndicats Libérales, CGSLB)

Professor Jean-Pascal van YPERSELE de STRIHOU (Université Catholique de Louvain, UCL)

Professor Edwin ZACCAÏ (Université Libre de Bruxelles, ULB)


Waarnemers Wetenschappelijke raadgevers

Professor Luc LAVRYSEN (Universiteit Gent)

Professor Wim MOESEN (K.U. Leuven)

Professor Leo SLEUWAEGEN (K.U. Leuven en UGent)

Professor Delphine MISONNE (Facultés universitaires Saint-Louis, FUSL)

Vertegenwoordigers van de ministers en staatssecretarissen

De heer Aart Geens (Premier Yves Leterme)

Mevrouw Jihane Annane (Vicepremier en minister van Financiën en Institutionele Hervormingen, Didier Reynders)

De heer Pierre Duville (Vicepremier en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Laurette Onkelinx)

De heer Sven Van Eycken (Vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken en Institutionele Hervormingen, Steven Vanackere)

De heer Nicolas Decoster (Vicepremier en minister van Tewerkstelling en Gelijkheid van Kansen, Joëlle Milquet)

NN Een vertegenwoordiger van vicepremier en minister van Begroting, Guy Vanhengel

De heer Renaud Gosselin (minister van Pensioenen en Grootstedenbeleid, Michel Daerden)

Mevrouw Leen Bogaerts (minister van Justitie, Stefaan De Clerck)

De heer Jean-Pierre Delvoye (minister van KMO’s, Zelfstandigen, Landbouw en Wetenschapsbeleid, Sabine Laruelle)

Major Administrateur militaire Didier DE MEYERE, ir. (minister van Landsverdediging, Pieter De Crem)

De heer Cedric Vandewalle (minister van Klimaat en Energie, Paul Magnette)

De heer Wim Schaerlaekens (minister van Ontwikkelingssamenwerking, Charles Michel)

Mevrouw Catherine Romain (minister van Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven, Inge Vervotte)

NN Een vertegenwoordiger van de minister voor Ondernemen en Vereenvoudiging, Vincent Van Quickenborne

De heer Eugène Dimmock (minister van Binnenlandse Zaken, Annemie Turtelboom)

De heer Marc Roman (staatssecretaris voor Mobiliteit, toegevoegd aan de Eerste Minister, Etienne Schouppe

De heer Bert Meulemans (staatssecretaris voor Coördinatie van de fraudebestrijding, toegevoegd aan de Eerste Minister, en staatssecretaris, toegevoegd aan de minister van Justitie, Carl Devlies)

De heer Christian Ferdinand (staatssecretaris voor de Modernisering van de Federale Overheidsdienst Financiën, de Milieufiscaliteit en de Bestrijding van de fiscale fraude, toegevoegd aan de minister van Financiën, Bernard Clerfayt)

De heer François Roux (staatssecretaris voor Europese Zaken, toegevoegd aan de minister van Buitenlandse Zaken, Olivier Chastel)

De heer Nicolas Decoster (staatssecretaris voor Begroting, toegevoegd aan de minister van Begroting, staatssecretaris voor Migratie- en Asielbeleid, toegevoegd aan de minister belast met Migratie- en Asielbeleid, en wat de Coördinatie van het Migratie- en Asielbeleid betreft, toegevoegd aan de Eerste Minister, staatssecretaris voor Gezinsbeleid, toegevoegd aan de minister van Werk, en wat de aspecten inzake personen- en familierecht betreft, toegevoegd aan de minister van Justitie, en staatssecretaris voor de Federale Culturele Instellingen, toegevoegd aan de Eerste Minister, Melchior Wathelet.

De heer Bruno Lefebvre (staatssecretaris voor Sociale Zaken, belast met Personen met een handicap, toegevoegd aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie, Jean-Marc Delizée).


De heer Mohamed Lahlali (staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding, toegevoegd aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie, Philippe Courard).

* De lijst van vertegenwoordigers van de Federale Overheid weerspiegelt de situatie van eind november 2011.

Vertegenwoordigers voor elk Gewest of elke Gemeenschap

Mevrouw Ingrid Inselberger (Duitstalige Gemeenschap)

NN (Brussels Hoofdstedelijk Gewest)

De heer Pierre Moureaux (Franse Gemeenschap)

Mevrouw Oda Walpot (Vlaamse Gemeenschap)

De heer Nicolas Desablin (Waals Gewest)

Andere waarnemers

Mevrouw Sophie SOKOLOWSKI (Programmatorische Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling)

De heer Jean-Louis CANIEAU (Conseil Wallon de l'Environnement pour le Développement Durable, CWEDD)

Mevrouw Fabienne DIDEBERG (Conseil Économique et Social de la Région Wallonne, CESRW)

De heer Jan VERHEEKE (Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen, MiNa-raad)

Mevrouw Nadine GOUZÉE (Federaal Planbureau)

De heer Ton HARDING (Centrale Raad voor het Bedrijfsleven)

De heer Peter KERREMANS (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, SERV)

Mevrouw Amélie NASSAUX (Conseil de l’Environnement Bruxelles Capitale)

De heer John Cornet d’Elzius (Raadgever van ZKH Prins Filip – waarnemer namens ZKH Prins Filip in het Bureau)

NN Een vertegenwoordiger van de Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling, ICDO

Mevrouw Lies ROELS (Vlaamse Jeugdraad)

De heer Lionel Mulpas / Letawe Isabel (CJEF)


Bijlage 2: Aanwezigheid op de Algemene Vergadering in 2011 x: aanwezig Stemgerechtigde leden 03/02 25/02 29/04 24/06 23/09

Prins Filip X

Rombouts Theo X X X X

Panneels Anne X X X

Callens Isabelle X X X X

Turf Jan X X X X X

NGO leefmilieu

Cloots Lieze X X X x

de Schaetzen Roland X

Gilissen Jacqueline

Leemans Sabien X

Marc-Olivier Herman

Miller Jacqueline X X X X x

NGO ontwikkeling

Dalemans Jo X X X X

Gloire Brigitte X X X X X

Vandermosten Gert Vaes Sarah

X

X X X

Nicolas Van Nuffel X X

Vanden Berghe Bogdan

De Leeuw Etienne

NGO consumenten

Vandercammen Marc X

Rousseau Christian

Werknemersorganisaties

Van Daele Daniel X X x

De Vlaminck Anne X X

Rolin Claude

Van Oudenhoven Diana X X X

Storme Sebastien Melckmans Bruno (expert)

X

X X X X

De Wel Bert X X

Werkgeversorganisaties

Nachtergaele An X X

Chaput Isabelle X X X X

Deplae Arnaud X X X

Semaille Marie-Laurence x

Vanden Abeele Piet X X X X X

Defourny Ann Van Der Maren Olivier (expert)

X X X X X

X

Energieproducenten

Schoonacker Frank X


De Buck Hilde X X

Wetenschappelijke milieus

Carnol Monique X

Ceulemans Reinhart X X X

Lesage Dries X X X

van Ypersele de Strihou Jean-Pascal

X X X

Helsen Lieve X

Zaccaï Edwin X

Waarnemers zonder stemrecht

Federale regering

Geens Aart Naudts Hans Ven Caroline – Vertegenwoordigster Eerste Minister Leterme

X

Annane Jihane - Vertegenwoordiger minister van Financiën Reynders

X

Pierre Du Ville - Vertegenwoordiger minister van Sociale Zaken Onkelinx

X X

Dimmock Eugène - Vertegenwoordiger minister van Binnenlandse Zaken Turtelboom

Martens Stephanie Bogaerts Leen -

Vertegenwoordiger van minister van Justitie De Clerck

Decoster Nicolas – Vice-Eerste Minister en vertegenwoordiger minister van Tewerkstelling en Gelijkheid van Kansen Millequet & vertegenwoordiger staatssecretaris voor Begroting Wathelet

X

Schaerlaekens Wim – Vertegenwoordiger minister van Ontwikkelingssamenwerking Charles Michel

Delvoye Pierre-Jean – Vertegenwoordiger minister van KMO’s, Zelfstandigen en Landbouw Laruelle

X

Gosselin Renaud –

Vertegenwoordiger minister van Pensioenen Daerden

De Meyere Didier - Vertegenwoordiger minister van Landsverdediging De Crem


Vandewalle Cedric Rihoux Anne-France Leveque Laurent – Vertegenwoordiger minister van Klimaat en Energie Magnette

X X X

X X X X

Van Eycken Sven Jonckheere Joachim – Vice-Eerste Minister en minister van Buitenlandse Zaken en Institutionele Hervormingen Van Ackere

X X X

NN – Vertegenwoordiger Vice-Eerste Minister en minister van Begroting Guy Vanhengel

Romain Catherine – Vertegenwoordiger minister van Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven, Vervotte

NN – Vertegenwoordiger minister voor Ondernemen en Vereenvoudiging Van Quickenborne

Meulemans Bert – Vertegenwoordiger staatssecretaris voor Coördinatie van de fraudebestrijding, toegevoegd aan de Eerste Minister, en staatsecretaris, toegevoegd aan de minister van Justitie, Devlies

Ferdinand Christian – Vertegenwoordiger staatssecretaris voor de Modernisering van de Federale Overheidsdienst Financiën, de Milieufiscaliteit en de Bestrijding van de fiscale fraude, toegevoegd aan de minister van Financiën, Clerfayt

X X

Gregoire Donatienne

Roux François – Vertegenwoordiger staatssecretaris voor Europese Zaken, toegevoegd aan de minister van Buitenlandse Zaken, Chastel

X

Lefebvre Bruno – Vertegenwoordiger staatssecretaris voor Sociale Zaken, belast met Personen met een handicap, toegevoegd aan de


minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie, Delizée

Roman Marc - Vertegenwoordiger staatssecretaris voor Mobiliteit, toegevoegd aan de Eerste Minister, Schouppe

Lahlali Mohamed –Vertegenwoordiger staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding, toegevoegd aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie, Philippe Courard

Gewesten en Gemeenschappen

Desablin Nicolas X

Daele Renaud

Vermeylen Annemie

Dideberg Fabienne

Inselberger Ingrid

Walpot Oda

Moureaux Pierre

Wetenschappelijke raadgevers

Misonne Delphine X X

Sleuwaegen Leo X X X

Moesen Wim

Lavrysen Luc X X

Andere waarnemers

Cornet D’Elzius John X

Verheyen Françoise

Canieau Jean-Louis

Gouzée Nadine X X X

Harding Ton

Kerremans Peter

Sokolowski Sophie

Bogaert Tim Custers Veerle

X X

X

X X

Letawe Isabelle

Verheeke Jan

Claerbout Ward Roels Lies

X

Vanden Bilcke Chris X


Bijlage 3: Adviezen van de Raad in 2011

Adviezen

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot vaststelling van de taal op het etiket en op het veiligheidsinformatieblad van stoffen en mengsels (2011a16n)

- 12 december 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende consumentenproducten die radiogolven uitzenden (2011a15n)

- 26 oktober 2011 - gevraagd door de minister van volksgezondheid, mevrouw Onkelinx

Advies over een ontwerp van koninklijk besluit tot het opstellen van productnormen voor biobrandstoffen (2011a14n)

- 26 oktober 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

Advies over de groene lening (2011a13n)

- 23 september 2011 - gevraagd door staatssecretaris Bernard Clerfayt

Advies over het gebruik van groene fiscaliteit ten gunste van ecodriving (2011a12n)

- 23 september 2011 - gevraagd door staatssecretaris Bernard Clerfayt

Advies over Rio+20 (2011a11n)

- 23 september 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

UNCSD: Rio 20plus (2011a10e) (only in English)

- 24 juni 2011 - eigen initiatief

Advies over het ontwerp van federaal ontwikkelingsplan voor het elektriciteitstransmissienet en zijn strategisch milieueffectenrapport (2011a09n)

- 24 juni 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

Advies over het ontwerp koninklijk besluit betreffende de vermelding van het energieverbruik en het verbruik van andere hulpbronnen op de etikettering en in de standaardproductinformatie van energiegerelateerde producten (2011a08n)

- 29 april 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

Advies betreffende het ontwerp van koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 28 februari 1994 betreffende het bewaren, het op de markt brengen en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik en tot wijziging van het koninklijk besluit van 10 januari 2010 (2011a07n)

- 19 april 2011 - gevraagd door de minister van volksgezondheid, mevrouw Onkelinx

Advies betreffende het ontwerp van Koninklijk besluit over het op de markt












brengen van gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen en voor hun duurzaam gebruik (2011a06n)

- 14 april 2011 - gevraagd door de minister van Landbouw, mevrouw Laruelle

Advies over het voorontwerp van koninklijk besluit betreffende het federaal programma ter reductie van de risico's en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (2011a05n)

- 14 april 2011 - gevraagd door de minister van Landbouw, mevrouw Laruelle

Advies over de vermindering van het energieverbruik in gebouwen (2011a04n)

- 25 februari 2011 - gevraagd door de minister van Energie en Klimaat, de heer Paul Magnette

Advies voor de Rio + 20 conferentie van de VN (2011a03n)


Advies over de strategienota voor de sector landbouw en voedselzekerheid van de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) (2011a02n)

- 25 februari 2011 - gevraagd door de minister van Ontwikkelingssamenwerking, de heer Charles Michel

Advies over dierlijke en plantaardige eiwitten (2011a01n)









Bijlage 4: Consultatie van de website van de raad

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

Aan

tal

jan/11 feb/11 mrt/1

1 apr/1

1 mei/1

1 jun/11 jul/11

aug/11

sep/11

okt/11 nov/1

1 dec/1

1

Bezoekers 972 858 2187 953 955 674 424 489 666 725 649 1126

Pageviews 2779 2923 4997 2761 2742 1921 1196 1227 1966 2013 1853 2213

Aantal bezoekers en pageviews

jaarverslag frdo 2011 · 2019. 1. 24. · frdo jaarverslag 2011 pagina 5 van 60 1. woord vooraf...

Documents