theater

wo 18, do 19, vr 20, za 21 sep 201920 uur Stads schouwburgspreektaal Frans boventiteling NederlandsDe voorstelling duurt ongeveer twee uur vijftien minuten, zonder pauze.

Gelieve uw GSM uit te schakelen. D/2019/5.497/084

Ivo van Hove & Comédie-FrançaiseLes Damnésnaar het scenario van Luchino Visconti, Nicola Badalucco en Enrico Medioli

regie Ivo van Hove scenografie en licht Jan Versweyveld kostuums An D’Huys video Tal Yarden originele muziek en geluidsconcept Eric Sleichim dramaturgie Bart Van den Eynde assistentie regie Laurent Delvert assistentie scenografie Roel Van Berckelaer assistentie licht François Thouret assistentie geluid Lucas Lelièvre

met het ensemble van de Comédie-Française Sylvia Bergé de Gouvernante, moeder van Lisa, zang Éric Génovèse Wolf von Aschenbach Denis Podalydès Baron Konstantin von EssenbeckGuillaume Gallienne Friedrich BruckmannElsa Lepoivre Barones Sophie von EssenbeckLoïc Corbery Herbert ThallmanPierre Louis-Calixte de Commissaris, de RectorAdeline d’Hermy Elisabeth ThallmanClément Hervieu-Léger Günther von EssenbeckJennifer Decker Olga Didier Sandre Baron Joachim von EssenbeckChristophe Montenez Martin von Essenbeck

enSébastien Baulain Janeck

en Inès de Kergorlay* **, Marie de Thieulloy* Erika ThallmanOcéane de la Houplière*, Louise Le Riche* Thilde ThallmanJoséphine Ballu* **, Prune Bozo* Lisa

* alternerend ** Kunstacademie Hauts-de-Seine

enPeio Berterretche*, Thomas Keller*, Olivier Lugo*,Basile Alaïmalaïs, Thomas Gendronneau, Tom WozniczkaZes mannen in het zwart

* acteurs van de Academie van de Comédie-Française, promotie 2018-2019

camera operators (op scene) Vadim Alsayed & Céline Baril maquillage (op scene) Claire Cohenkostumier/kostumière (op scene) Éric Richard & Caroline Chargois

vooraf opgenomen filmsekwensen Basile Alaïmalaïs, Sébastien Baulain, Fred Colas, Stéphane Daublain, Mathieu Demars, Antoine Formica, Thomas Gendronneau, Axel Granberger, Romain Grard, Ghislain Grellier, Luca Gucciardi, Valentin Johner, Simon Larvaron, Yannick Laurent, Ludovic Le Lez, Oscar Lesage, Guillaume Maréchal, Franck Micque, Nicolas Orlando, Léo Reynaud, Joffrey Roggeman, Jules Sagot, Dennis Silence Van de Weghe, Stephen Tordo, Victor Veyron, Tom Wozniczka

originele geluidsband vertolkt door BL!NDMAN [sax ]: Koen Maas (sopraansax), Roeland Vanhoorne (altsax), Piet Rebel (tenorsax), Raf Minten (baritonsax)

La Comédie-Françaisealgemene administrateur Eric Ruf algemeen secretaris Anne Marret directeur externe producties (audiovisueel en tournees) Olivier Giel tournee administratie Coline Jodelet technisch directeur Benoit Simon podiumregie Balthazar Lesage chef machinist Philippe Lemaire machinist Guillaume Nespoulos chef vloerbedekking Stéphane Fontaine chef accessoires Mohammed Arbia chef elektricien Gilles Dieutegard chef licht Julie Guillouet geluidsregie Jean-Luc Ristord en Pierre Mancel videoregie Nicolas Faguet chef kostumier Eric Richard kostumière Caroline Chargois kapster Geneviève Picard maquillage Claire Cohen artistieke coördinatie Ruth Orthmann

creatie 6 juli 2016, Festival d'Avignonmet de steun van l'Avant-Scène Cinéma

© Ja

n Ve

rsw

eyve

ld

Een productie van Comédie-Française

Luchino Visconti's 'De val van de goden'door Marjorie BertinDe verwijzingen naar Shakespeare in 'Les Damnés' verlenen het stuk een mythische dimensie en geven zo een universele waarde aan dit drama van de macht. Door de geschiedenis te verstrengelen met het vreselijke verhaal van ‘Macbeth’, toont ‘Les Damnés’ de triomf van het kwade over het goede, wanneer hedendaagse heersers verzaken aan de waarden van de democratie en daardoor bijdragen aan haar val.

De triomf van het kwade over het goede‘Les Damnés’ (‘De val van de goden’ luidt de filmtitel), Visconti’s film over ambitie, macht en misdaad, verhaalt over het verval en de ondergang van een familie in het hart van nazi-Duitsland en inspireert zich daarvoor op de grote thema’s van de tragedie. Het scenario bestaat uit de teksten van drie schrijvers: Nicola Badalucco (die zal meewerken aan ‘Dood in Venetië’), Enrico Medioli (co-scenarist van o.a. ‘De Luipaard’ en ‘Sandra’), en natuurlijk ook van Visconti zelf. Steeds bezorgd om de historische waarheid heeft deze laatste zich heel goed gedocumenteerd, onder andere met het essay 'Opkomst en Ondergang van het Derde Rijk' van William Shirer. Dit werk liet hem niet alleen toe de verschillende personages vorm te geven maar bepaalde ook elke episode van de film. Hij opent met de nacht van de Rijksdagbrand, op 27 februari 1933, en eindigt op de nacht van de Lange Messen op 30 juni 1934. Om aan deze historische feiten een tragische, theatrale dimensie te geven moest hij een microkosmos scheppen. In het scenario grijpt Visconti terug naar de familie, een thema dat hem nauw aan het hart lag.Om gestalte te geven aan de familie Essenbeck, laten de auteurs zich inspireren door de familie Krupp, belangrijke staalmagnaten die zich zullen verrijken door de wapenproductie voor het Derde Rijk. Daar vonden ze hun inspiratie voor wapens, vuur, en uiteraard ook voor de vloek die de personages treft. Vanuit politiek oogpunt biedt die keuze de mogelijkheid om met elk personage een brede waaier standpunten ten opzichte van het nazisme uit te diepen.Inderdaad, elke Essenbeck belichaamt een historische positie. De patriarch, Joachim von Essenbeck, is de bewaker van de waarden. Hij vertegenwoordigt het traditionele en conservatieve kapitalisme, misprijst Hitler en is vrij terughoudend ten opzichte van het nazisme. De tragedie begint met zijn moord op de avond van de brand van de Reichstag. Zijn nichtje, Elisabeth, en haar man, Herbert, zijn liberale bourgeois. Konstantin, boertige zoon van Joachim, is een SA’er. Friedrich Bruchmann is verliefd op Sophie, de schoondochter van Joachim. Hij is een autodidact die wenst te collaboreren met de nazi’s. Als directeur van een staalfabriek, zoekt hij

een grondige alliantie om verder te kunnen groeien. De verre neef Aschenbach - wiens naam letterlijk beek (Bach) en as (Asse) betekent - is een SS’er. Hij brengt het nazisme binnen in de familiale cel. Hij vindt dat de zaak van het nationaalsocialisme moet gediend worden en is bereid om al wat op zijn weg komt te vertrappelen. Tenslotte is hij de woordvoerder van Hitler die beweert dat “de persoonlijke moraliteit dood is”. “We zijn een elite voor wie alles toegelaten is”, decreteert hij in ‘Les Damnés’. De moord op Joachim kondigt het verdwijnen aan van de vrije mens, opgejaagd door het nazisme. Aschenbach voorspelt het:

“Vooraleer de vlammen van de brandende Reichstag uitdoven, zullen de mensen van het oude Duitsland tot as herleid zijn.”Het centrale personage van ‘Les Damnés’ is Martin, de erfgenaam van het imperium. De scenaristen vonden hun inspiratie bij de schatrijke jongste telg van de Krupps die een wat troebele relatie onderhield met zijn moeder. Het grootste deel van zijn kort en feestelijk leven bracht hij door met zich te verkleden als travestiet.Martin, de gefrustreerde kunstenaar, verpletterd door een moeder die hem infantiliseert en hem verkleedt, zal uiteindelijk een Joods kind verkrachten. Deze verkrachting (een idee van Visconti), is geïnspireerd op de verkrachting begaan door Stavroguine in Dostojevski’s ‘De demonen’. Hieraan ontleent hij een deel van zijn filosofische overwegingen over het kwaad.Martin is de synthese van de perversiteit en de ontaarding van een familie, verteerd door machtswellust. Zijn initiatie in het kwaad begint al bij aanvang van de voorstelling, met de show die hij geeft naar aanleiding van de verjaardag van zijn grootvader, een parodie op ‘De blauwe engel’ waarin hij, als travestiet, de rol speelt van Lola-Lola. Visconti laat zich eveneens inspireren door de roman van Robert Musil, ‘De man zonder eigenschappen’. Het zijn ontleningen waarbij het niet gaat om de actie van het verhaal maar wel om de reflectie van Musil over de dood en het verlies van de eigen identiteit. Het is echter met ‘Macbeth’ dat de overeenkomsten het talrijkst zijn.

Toen Ivo van Hove in 2016 door de Comédie-Française gevraagd werd een grootschalige productie voor de Cour d'Honneur van het pausenpaleis in Avignon te regisseren, viel zijn keuze op het filmscript ‘Les Damnés’ van Visconti. Het lag niet in zijn bedoeling een bewerking van deze cultfilm te maken, maar “terug te gaan naar het scenario en dat op een theaterpodium te brengen.”

‘Les Damnés’ situeert zich in Duitsland ten tijde van het nationaalsocialisme. Met deze familiekroniek toont de regisseur ons hoe een samenleving ideologisch ontspoort en vervolgens ten onder gaat wanneer zij alleen de economische belangen voor ogen heeft in haar alliantie met het kwaad. “Voor mij betekent deze kroniek de celebratie van het Kwaad”, preciseert Ivo van Hove die in zijn regies steeds streeft naar “een verbinding tussen een grote theatraliteit en het exploreren van complexe psychologische zones en geraffineerde emoties.” Het geluidsdecor van de voorstelling bestaat zowel uit zogenaamde ‘ontaarde’ muziek (Stravinski, Schönberg) als muziek die door de nazis wel als acceptabel werd beschouwd (Beethoven, Wagner). Fictie vermengt zich met realiteit: u krijgt historische archiefbeelden te zien, naast live opnamen. Het ritme is hoog, de spanning om te snijden. De perversie van de menselijke relaties is in echo met de wreedheid en de brutaliteit van het nazibewind. Een verbluffende, caleidoscopische evocatie van een wrede pagina uit de hedendaagse geschiedenis, die weergalmt als een waarschuwing.Sinds de première van ‘Les Damnés’ op 6 juli 2016 in Avignon, was deze voorstelling tijdens het daaropvolgend najaar gedurende maanden te zien in Salle Richelieu van de Comédie-Française in Parijs, met reprises in 2017 en 2019. De voorstelling ging op tournee in juli 2018 naar Park Armory in New York en naar The Barbican in Londen in juni 2019. De voorstellingen georganiseerd door deSingel in de Stadsschouwburg Antwerpen zijn exclusief voor de Benelux

Om de belangen van zijn staalimperium in de Ruhr veilig te stellen, besluit de familie Essenbeck - geïnspireerd op de familie Krupp - een duivelspact aan te gaan met het nieuwe regime. De patriarch van de familie, de oude baron Joachim, verzet zich tegen een alliantie met de nazi's en wordt daarom geliquideerd. Al gauw leidt de strijd om de opvolging tot een escalatie van intriges en manipulaties, verraad en moord.

Het herschrijven van een tragedie:de Germaanse ‘Macbeth’ van de Tweede Wereldoorlog.

Misschien meer nog dan ‘Macbeth’, onderzoekt Visconti's tekst de duistere kant van de mensen. Verkrachtingen, vadermoord, kindermoord en ten slotte incest als laatste mijlpaal op de weg naar het kwaad, zijn elementen in dit drama van de macht. Martin zou de repliek van Macbeth de zijne kunnen noemen in het gelijknamig toneelstuk: “ Van nu af is de eerst’ling van mijn hart ook de eerst’ling van mijn hand.” (Macbeth, IVde bedrijf, 1

- vertaling Willy Courteaux)Naast de thema’s, zijn de overeenkomsten tussen de personages van ‘Macbeth’ en die van ‘Les Damnés’, aanzienlijk. Duncan, de koning van Schotland, is het eerste slachtoffer van het complot gesmeed door het duivelse koppel en de heksen. In ‘Les Damnés’ gaat het om de patriarch Joachim, de eerste prooi van Wolf von Aschenbach, die de toekomst voorspelt en organiseert door de anderen aan te zetten tot moord. Aschenbach is een synthese van de drie heksen in 'Macbeth'. Banquo, de enige positieve protagonist in 'Macbeth', komt overeen met Herbert. Beide personages sterven, maar de dood van Herbert, in tegenstelling tot die van Banquo, is metaforisch. In het laatste deel zal hij terugkeren naar het familiedomein als een spookachtige schim, verteerd door de verdwijning van zijn vrouw en door het verraad. De dood van Elisabeth, vermoord in Dachau, is een parallel met die van Lady Macduff en haar zoon, gedood door Macbeth. Bij Visconti is het Sophie die haar de dood instuurt terwijl ze doet alsof ze haar redt. Wat Günther betreft, het naïeve, gecultiveerde personage, doet ons denken aan de zoon van Banquo, maar eindigt in de armen van Martin (de gedegenereerde zoon ontbreekt in ‘Macbeth’). Friedrich, de minnaar van Sophie, is Macbeth, geobsedeerd door verovering. Hij heeft geen waarden te verdedigen of door te geven. Hij vindt

zijn tegenhanger in Sophie/Lady Macbeth, die, zoals ze het zelf formuleert: “de macht wil, alle macht of niets.” En die dan ook alles doet om dat te bereiken.‘Les Damnés’ is eveneens een verhaal over een paleis. Net zoals ‘Macbeth’ speelt het zich af in een besloten ruimte, in het weelderige kasteel van de Essenbecks. Maar deze koningen zijn van een minder gehalte dan hun voorgangers. De scènes met de chique maaltijden, zo geliefd door Visconti, roepen wel de banketten van het Shakespeariaans toneelstuk op.Sophie (let wel op de ironie van deze voornaam die ‘wijsheid’ en ‘kennis’ betekent) en Lady Macbeth kantelen, uit schuldbewustzijn, uiteindelijk in de waanzin. Het grote verschil tussen de twee stukken ligt echter in de slotscène: waar ‘Macbeth’ eindigt met de redding van het koninkrijk, gaat iedereen in ‘Les Damnés’ ten onder.Op de huwelijksdag van zijn moeder en haar man organiseert Martin hun zelfmoord zodat hij verder alleen kan heersen. Symbolisch is de jongeman dood, verteerd door het kwade en de destructie. “Ik heb beslist u te vernietigen”, zegt hij aan zijn moeder alvorens zich uit te kleden en haar te verkrachten. Deze variant op het Oedipuscomplex moet men interpreteren als de laatste te overwinnen hindernis, de laatste transgressie die hem in staat stelt het recht te verwerven een echte nazi te worden. De waanzin en de honger naar macht zullen hun paroxisme bereiken op het einde van het stuk, met de dood van Sophie en Friedrich. Het einde van deze duivelse minnaars roept de dubbele zelfmoord op van Adolf Hitler en Eva Braun.

Bron: L’avant-scène théâtre, juin 2016, nr. 1404(vertaling Anne Rogghe)

© Ja

n Ve

rsw

eyve

ld

Grand café deSingel drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen open alle dagen: 9-24 uur / informatie en reserveren: +32 (0)3 237 71 00 of www.grandcafedesingel.bedeSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid mediasponsors

Ivo van Hove (°1958) is één van onze meest baanbrekende, veelzijdige en internationaal georiënteerde theatermakers. Sinds 2001 leidt hij het grootste theatergezelschap van Nederland, Internationaal Theater Amsterdam (voorheen Toneelgroep Amsterdam). Omschrijvingen die geregeld over hem vallen: visionair, sterk in time-management, nauwgezette voorbereiding, teamgeest. In zijn werk vallen de verfrissende actualiseringen en scherpe dramaturgische keuzes op, naast altijd gedurfde en veelal grootschalige scènebeelden. Kenmerkend voor het theater van Ivo van Hove is het slopen van muren, tussen woord en techniek, tussen rede en emotie, tussen vernieuwing en traditie. Hij begon zijn carrière als toneelregisseur in 1981 met producties van eigen hand (‘Ziektekiemen’, ‘Geruchten’, ‘Wilde Heren’). Vanaf het begin van de jaren tachtig vormde hij een hecht team met scenograaf en lichtontwerper Jan Versweyveld. Hij leidde AKT, akt-vertikaal, De Tijd, het Zuidelijk Toneel en sinds 2001 Toneelgroep Amsterdam/Internationaal Theater Amsterdam. Sinds 1984 was hij jarenlang betrokken bij het artistieke beleid van de afdeling drama van het Conservatorium Antwerpen. Van 1997 tot en met 2004 was Ivo van Hove directeur van het Holland festival waar hij jaarlijks een selectie presenteerde van internationaal theater, dans en opera. In deSingel presenteerden we sinds 1987 ongeveer al zijn theaterproducties, goed voor een vijftigtal producties. Naast theater ensceneerde hij een televisiedrama (‘Thuisfront’) en zelfs een musical (‘Rent’). In 2009 ging zijn eerste speelfilm ‘Amsterdam’ in première. Ivo van Hove’s werk wordt geregeld gelauwerd: onder meer tweemaal een Obie Award voor beste regie van een offbroadway productie in New York (voor ‘More Stately Mansions’ en ‘Hedda Gabler’), de Theaterfestivalprijs (1996), de Archangel Award op het festival van Edinburgh (1999) en Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres (2004)

in Frankrijk. In 2007 ontving hij in Nederland de prijs van de kritiek en in 2008 samen met Jan Versweyveld de prosceniumprijs, een Nederlandse oeuvreprijs. In 2014 kreeg hij van de Universiteit Antwerpen een Eredoctoraat voor Algemene Verdiensten. In 2016 kreeg hij de Vlaamse Cultuurprijs Algemene Culturele Verdienste 2015. Voor ‘A View from the Bridge’ ontving Ivo van Hove in 2015 in Londen zowel de Olivier Award als de Critic’s Circle Award voor beste regie. Deze productie stond op Broadway in New York en kreeg in het najaar van 2015 een Franse versie, ‘Vu du Pont’, dat met veel bijval in Parijs onthaald werd en dat tijdens het seizoen 16-17 in deSingel te zien was. Op 7 december 2015 ging ‘Lazarus’ in New York in première, David Bowie’s testamentaire musical in een regie van Ivo van Hove. In juli 2016 opende hij het Festival van Avignon met zijn verbluffende regie van ‘Les Damnés’ naar de film van Luchino Visconti en gespeeld door een dertigkoppige cast van de Comédie Française. In 2016 werd Ivo van Hove bekroond met twee Tony Awards, twee Drama League Awards, twee Drama Desk Awards, twee Outer Critics Circle Awards en twee Grands Prix de la Critique. Koning Filip benoemde hem tot Commandeur in de Kroonorde.Op 25 september ontvangt hij de Johannes Vermeer Prijs, de prestigieuze Nederlandse staatsprijs voor algemene culturele verdiensten.Ivo van Hove's producties worden gepresenteerd op de meest prestigieuze internationale podia. Zijn vast artistiek team bestaat uit Vlamingen: scenograaf en lichtontwerper Jan Versweyveld, dramaturgen Koen Tachelet en Bart Van den Eynde, kostuumontwerpster An D’Huys en componist Eric Sleichim. Ivo van Hove's productieritme ligt ongemeen hoog. Alleen al in de eerste helft van 2019 maakte hij nieuw werk

- zowel theater, opera, als muziektheater - in Londen, Amsterdam, Parijs, Aix-en-Provence en Epidaurus.

© Ja

n Ve

rsw

eyve

ld