TRECA DOBA RANIH KOLA PRAVA

1.Drutveno-istorijske prilike

Period koj se u novijoj literature naziva vrijeme starih kolaobuhvata drugu polovinu 1.vijeka po Hire.Dogaaj koji je obeljeio ovaj period je bio dolazak Emevija na vlast i ukidanje izbornog hilafeta.Godine 41/661 prekinuta je uprava hulefa i raidina a novi vladar Muavija uspostavio je monargiju (memleket-mulk) s dinastijskim principom nasleivanja vlasti.Na vanjskom planu postigla je teritorijalno irenje koe rezultiralo prihvatanje islama.Na unutranjem planu dovravano je cjepanje muslimanske zajednice na veinu,umhur,ili ehlu-s-sunnet ve-l-lemaat,iije i hariije.Nezainteresiranost emevijskih vladara za pravne posledice islamskog uenja i njihov autokratski mentalitet koji je odbacio ne samo sadrinu ve i formu uprave uz doba hulefa i radina imali su za posljedicu da je pobona ulema poela naputati javni ivot i okrenula se teoriji i u krugovima uenjaka poela formulisati islamsko pravo.Ovakvi uenjaci poeli su naputati Damask,kao simbol emevijske uprave i prakse,uzmiui ka rubovima drave Medini i Iraku.U ovim krajevima posebno u Medini gdje je bila jo iva tradicija Boijeg Poslanika i njegovih drugova,rani pravnici su zapoeli jedan od prvih pokuaja formulisanja islamskog prava i njegove osnove.Istoriari kau da u to vrijeme nije postojalo zadovoljavajue znanje o vjeri.Za vrijeme Ibn Abbasa u Basri se malo znalo o sadekatul fitru a u drugim krajevima kako to je bio am bio je i teih sluajeva neznanja,zabeljeano je da su stanovnici ovih krajeva pitali ashabe i o broju dnevnih namaza. 2. Izvori PravaU ovom periodu nastaje dvojstvo izmeu prava koja se formulie u krugovima uleme i pravo koje se primjenuje od strane javne vlasti.Pravo koje se formulisalo u krugovima uleme zasnivalo se na Kuranu,Sunnetu i itihadu ashaba i predstavlja ono iz ega e se kasnije formulisati fikh.S druge strane pozitivno pravo u emevijske drave oblikovalo se uredbama uprave i presudama sudija koje su izdavane na osnovu postojee prakse i razloga cjelishodnosti (u sluaju javnog prava) i pravnog shvatanja i rasuivanja sudija rej(u sluaju sudskih odluka).Kasnije Emevije,naroito od vremena Omera b Abdulaziza iskazali su vie interes za odnos urave prema islamu,kao to su I pravnici mnogo vie razvili svoju praktinu orijentaciju.3.Pravna Nauka

Pojedini drugovi Boijeg Poslanika,koji su kao vjerouitelji,muftije ili sudije ivjeli u odreenim krajevima ostavili su neizbrisivi trag u ivotu I miljenju mjesnog stanovnitva.Do kraja 2.vijeka tabiini su oformili krugove zainteressovane za propise Kurana, Sunnet Boijeg Poslanika,fetve ashaba.U vrijeme tabiina obrazovale su se tri geografske cjeline u kojima se razvila nezavisna pravna aktivnost: Irak, Hiaz i Sirija.Hiaz je imao dva poznata centra pravnike djelantnosti:Meka i Medina.Irak takoe dva: Kufa i Basru,Sirijska kola se ne spominje u ranim tekstovima,ali su istoriari bili u stanju da na osnovu radova Ebu Jusufa rekostruiu njeno uenje makar i u djelovima.Na ovom mjestu bie rijei o dvije najznaajnije rane kole Hiaskoj (medinskoj) i Irakoj (kufanskoj).

4. Hiaska (medinska) kola

U vrijeme Emevija Medina je postala nauna prijestonica drave.Vladao je miljenje da uenjaci Haremejna najbolje poznajufikh poto potiu iz kraja u kome je ivio Boji Poslanik, ashabi i gdje je u 1 vijeku sauvan sunnet.Hiaska kola se vezivala za milenje Omera el Hattaba, Zejda b Sabita, abdullah b Omera, Abdullaha b Abbasa i Hazreti Aie.Prvim centrom pravne nauke u Hiazu i inae se smatra sedam pravnika Medine (el fukahau s sebatu bil medine).Period ovih pravnika,naime povezuje doba Muhammeda a.s I ashaba sa vremenom nastanka mezheba.Imamom ove kole smatra se Kurejija Sejjid b el Musejjeb (94.h) poznata kao alimul ulemai ve fekihul fukahai.Bavio se iskljuivo fikhom. Poznavao je rjeenje Muhammeda a.s, fetve Ebu Bekra I Omera.U djelu Tabekatul Fukaha: irazi navodi da su nakon smrti etiri Abdullaha (Ibn Abbas,Ibn Zubejr,Ibn Amr ibn As,Ibn Omer) nauku fikha u svim zemljama preuzeli muslimani nearapi (mevali), Izuzev Medine, gdje je njen nosilac bio Sejjid b Musejjeb.Drugi iz grupe sedam pravnika bio je Urve b ez Zubejr navodi se da je pisao knjige u fikhu,koje naalost nisu sauvane.Trei pravnik je bio El Kasim b Muhammed koji je vaio za dobrog poznavaoca sunneta I kritiara hadisa.etvrti pravnik je bio Ebu Bekr b Abdurrahman poznavalac hadisa.Zatim je sljedio Ubejdullah b Abdullah b Mesud uitelj Omera b Abdulaziza.esti je bio Sulejman b Jesar nadzornik trita u Medini u vrijeme Omera b Abdulaziza.Sedmi pravnik je bio Harie b Zejd b Sabit za koga se navodi da je davao fetve,rijeavao nasljedno pravna pitanja I pisao pravne dokumente ljudima.

Iraka (kufanska) kola

U vrijeme djelovanja medinske kole, na drugom kraju drave, u Iraku javila se druga pravna kola.Kufanska kola se pozivala na ashabe: Abdullah ibn Mesuda, Ali b Ebi Taliba I Omera b el Hattaba.Najznaajni oslonac u prenoenju znanja bio je Abdullah b Mesud koji je u toku svom boravka u Kufi, u stvojstvu vjerouitelja, okupio je znaajan krug ljudi zainteresovanih za pravna pitanja, to su bili: Alkame b Kajs en Nehai, El Esved b Jezid en Nehai, Mesruk b el Ede, Ubejde b am res Selmani, urejh b el Haris elKadi.Najznaajnija linost kufanske kole je bio Ibrahim en Nehai (95.h).Imao je poloaj I uvaavanjem slino onom koje Sejjid b Musejjeb uivao u Medini. Posebno je znaajan kao spona izmeu Abdullaha ibn Mesuda I mezheba Ebu Hanife.

Opte karakteristike ranih kola

U literature se kao opte karakteristike ovih kola navode:1.Stare kole prava imali su geografski karakter2.Stare kole su bile izgraene na reju (pravnom miljenju) zasnovanom na lokalnim tradicijama.3.Ove kole su se razlikovale u pogledu prihvatanja hadisaRairena je paualna ocjena da se hiaska kola oslanja na hadis a da iraka kolaNije uvaavala kao izvor prava.Meutim stvarna razlika je bila u metologiji prava.Hiaska kola je prihvatila urf(obiaj) I ima (saglasnost) graana Medine.Iraka kola je bila posebno oprezna u prihvatanju hadisa koja je za svoje uslove smatrala jedinim nainom saznanja sunneta.G tumaezasnovana.Izraavala su veu misaonu slobodu za razlika od tradicionalistikog duha medinjana.U Iraku je bila vea priutnost starih elementa.ivot je bio sloeniji,pa je zahtjevao vee intelektualne napore za razliku od jednostavnosti ivota u Hiazu.5.Rane kole prava bavile su se izvedenim znanjem (fikh) koja se razumski argumentima crpilo iz objavljenih tesktova.

Razlike meu ranim kolama

Glavni faktori koji su doveli do razlika u pravnom tumaenju meu pojedinim ranim kolama su:1.Razliite tradicije pravnog tumaenja za koju su se vezale pojedine pravne kole2.Itihad tabiina:Lino prosuivanje tabiina se manifestovalo na razliite naine.3.Regionalni I lokalni faktori.Razliite pravne tradicije koje su vladale u pojedinim krajevima.

Primjena Prava

U emevijskoj dravi nastavio je da funsionie I nije uspostavljen system za primjenu prava.Kadije su vrili nadlenost rjeavanje pravnih sporova.Odnos sudske I upravne vlasti nije bio jasno razgrnien.Kadije su esto bili sekretari namjesnika.Ideja nadzornika ijavnog morala I potenja postojala je I u doba Emevija.pojedinih upravnih inovnika ili sudija.Halife koji su nastojali da upravu uglase sa erijatskim pravom uvode ovu izuzetnu nadlenost kao branu nasilju I nepravdama.Istoriari navode da je mezalim jurisdikcija uvedena u vrijeme Abdulmelika b Mervana ili Omera b Abdulaziza I od tada ini dio Sistema ptimjene erijatskog prava sve do naih dana.

Literatura:

Ali Hasan Abdulkadir: Islamic Jurisprudence; LahoreZafir el Kasimi: NIzamul humki fi eriati ve-t-tarihil islamijjiHusaini Hisba: The fast conference of the academy of Islamic research