istorija farmacije history of pharmacy br 3 2018 istorija farmacije.pdf · subotica je početkom xx...

798

Istorijafarmacije

HistoryofPharmacy

799

SADRŽAJ–CONTENTS

IF-P1

EVROPSKAFARMAKOPEJAKROZISTORIJU:ULOGASRBIJE

HISTORYOFEUROPEANPHARMACOPOEIA:THEROLEOFSERBIA

- Stana Ubavić, Marija Malešević, Dušanka Krajnović 802

IF-P2

RAZVOJJAVNO‐APOTEKARSKESLUŽBEUSUBOTICITOKOMDRUGEPOLOVINEXXVEKA

DEVELOPMENTOFTHEPUBLICPHARMACYSERVICEINSUBOTICADURINGTHESECONDHALFOFTHE20THCENTURY

- Tatjana Crnjanski, Dušanka Krajnović, Violeta Sloboda 804

IF-P3

DOKUMENTOREVIZIJIPRVEKRUŠEVAČKEAPOTEKEIZ1886.‐SVEDOČANSTVOOKVALITETURADAFARMACEUTADRAGOSLAVAKEDROVIĆA

THEDOCUMENTOFINSPECTIONOFTHEFIRSTPHARMACYINKRUŠEVACIN1886–THEEVIDENCEOFTHESUCCESSFULPROFESSIONALWORKOFDRAGOSLAVKEDROVIĆ

- Miloš Nikolin, Miloš Obradović 806

IF-P4

SKOROTRIVEKAPOSTOJANJA„APOTEKENASTEPENICAMA”UVRŠCU

ALMOSTTHREECENTURIESOF„PHARMACYONTHESTAIRS”INVRŠAC

- Biljana Laković, Jelena Manojlović, Mihailo Stanivuković 808

IF-P5

PORODICAJOVANOVIĆIZVRŠCAKAOPRIMERDRUŠTVENO‐ODGOVORNIHFARMACEUTA

JOVANOVIĆFAMILYFROMVRŠACASANEXAMPLEOFSOCIALLYRESPONSIBLEPHARMACISTS

- Biljana Laković, Jelena Manojlović, Mihailo Stanivuković 810

800

IF-P6

PRVAAPOTEKAUŠAPCUKAOSIMBOLRAZVOJAZDRAVSTVENEKULTURETOGAGRADA

THEFIRSTPHARMACYINŠABACASASYMBOLOFHEALTHCULTUREPROGRESSOFTHATCITY

- Danka Stanojlović 812

IF-P7

DOPRINOSVELIMIRAKARIĆARAZVOJUAPOTEKARSKESLUŽBEIFARMACEUTSKEPROFESIJEUSRBIJINAPRELAZUIZMEĐUXIXIXXVEKA

VELIMIRKARIC’SCONTRIBUTIONSTOTHEDEVELOPMENTOFAPOTHECARYSERVICESANDPHARMACYPROFESSIONBETWEENTHEENDOFXIXANDTHEBEGINNINGOFTHEXXCENTURY

- Jasmina Arsić, Dušanka Krajnović 814

IF-P8

LEČENJEŠUGEUBRANIČEVSKOMOKRUGU:NEKADAISAD

TREATMENTOFSCABIESATBRANICEVODISTRICT:ONCEANDNOWDAYS

- Jelena Trifunović, Nikola Bošković, Nebojša Jorgovanović 816

IF-P9

NAJSTARIJESUBOTIČKEAPOTEKEUXVIIIIXIXVEKU

THEOLDESTPHARMACIESINSUBOTICAINTHEXVIIIANDXIXCENTURY

- Tatjana Crnjanski, Violeta Sloboda, Dušanka Krajnović 818

IF-P10

RAZVОJAPОTEKARSKESLUŽBENAPОDRUČJUКIKINDEISEVERNОGBANATADОDRUGEPОLОVINE20.VEKA

DEVELOPMENTOFPHARMACYSERVICEINTHEAREAOFKIKINDAANDNORTHBANATUNTILTHESECONDHALFOFTHE20THCENTURY

- Ostoja Vojinović, Dušanka Krajnović 820

801

IF-P11

FARMACIJAUSLUŽBIZLA–KAKOSU„LEČILI”HITLERAINEMAČKINARODUNACISTIČKOJNEMAČKOJ

PHARMACYINTHESERVICEOFEVIL‐HOWTHEY„TREATED”HITLERANDTHEWHOLEGERMANNATIONINNAZIGERMANY

- Pavle Zelić 822

IF-P12

RAZVOJLIPOSOMA:ISTORIJSKIPREGLED

DEVELOPMENTOFLIPOSOMES:AHISTORICALOVERVIEW

- Nina Dragićević, Katarina Milošević-Kostadinović, Dušanka Krajnović 824

IF-P13

PRIKAZAKCIJADOBROVOLJNOGDAVANJAKRVINAFARMACEUTSKOMFAKULTETUUBEOGRADUUPERIODU2003‐2018.GODINE

ANOVERVIEWOFTHEVOLUNTARYBLOODDONATIONCAMPAIGNSATTHEFACULTYOFPHARMACYINBELGRADEDURING2003‐2018PERIOD

- Andrijana Milošević Georgiev, Dušanka Krajnović, Jakov Jambrek 826

802

Arh.farm 2018;68: 802-803 IF-P1

EVROPSKAFARMAKOPEJAKROZISTORIJU:ULOGASRBIJE

StanaUbavić1,MarijaMalešević1,DušankaKrajnović2

1AgencijazalekoveimedicinskasredstvaSrbije,2Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet

(Srbija)Za razliku od gradskih ili službenih farmakopeja iz srednjeg veka, regionalne

farmakopejesuuEvropiuvedenekasno.TerminFarmakopejajeuveden1561.godine,ali jeopštuprimenudobiou17.veku.Evropska farmakopeja (Ph.Eur.) je zakonska inaučna osnova za kontrolu kvaliteta lekova u Evropi. Njen rad koordiniše EvropskiDirektoratzakvalitet lekova i zdravstvenuzaštitu (EDQM)uStrazburu,prekoradnihgrupa eksperata iz država članica koje su potpisale konvenciju o izradi Ph. Eur. Ciljistraživanja je bio da prikažemo istorijske podatke o osnivanju Ph. Eur. sa posebnimosvrtomnauloguSrbije.

Uokviruovograda,sprovedenojepretraživanjeistorijskihpodatakaizakonskihodredbisaciljempronalaženjačinjenicaoosnivanju,razvojuiaktivnostimaPh.Eur., iulozi Srbije u radu Ph. Eur. Konvencija o izradi Ph. Eur. je usvojena 1964. godine, iratifikovana od strane 8 zemalja do1966. godine. Uredbom 75/318/EEC iz 1975.,obaveznajeusklađenostsamonografijamaPh.Eur.prilikomdobijanjadozvolelekazahumanu upotrebu, a 1981., za veterinarske lekove. Evropski direktorat za kvalitetlekova (EDQM) je osnovan 1996. Uredbe 2001/82/EC i 2001/83/EC za lekove zahumanu i veterinarsku upotrebu su usvojene 2001. godine, sa zadržanom obavezomusklađenosti sa monografijama Ph. Eur. kod dobijanja dozvole za lek. Do 2018., 38evropskih zemalja kao i Evropska unija su ratifikovale konvenciju o izradi Ph. Eur.Postoji i30posmatrača.Srbijajeratifikovalakonvenciju28.02.2001.godine.Od2004.,delegacija Srbijeučestvujena sastancimaKomisijePh.Eur. i imaeksperteu5 radnihgrupakojerazvijajumonografijePh.Eur.unacionalnojkontrolnojlaboratorijiAgencijezalekoveimedicinskasredstvaSrbije.Dosad,ekspertiSrbijesurazvili7monografija.

Uspostavljanjem striktne regulatornemreže evropskih zdravstvenih autoriteta,krozmonografijePh.Eur.,pacijentimasudostupnibezbedni,efikasniikvalitetnilekovi.Uposlednjih15godina, Srbija aktivnoučestvujeu raduPh.Eur, idoprinosiodržanjujavnogzdravlja.

Dušanka Krajnović je ovo istraživanje realizovala u okviru Projekta 14004

finansiranogodMinistarstvaprosvete,naukeitehnološkograzvojaRepublikeSrbije.

803

HISTORYOFEUROPEANPHARMACOPOEIA:THEROLEOFSERBIA

StanaUbavić1,MarijaMalešević1,DušankaKrajnović2

1MedicinesandMedicalDevicesAgencyofSerbia,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,UniversityofBelgrade‐Facultyof

Pharmacy(Serbia)Although city or municipal pharmacopoeias have history since middle age,

regional approach was introduced lately in Europe. The term Pharmacopoeia wasintroducedin1561,butusedgenerallyin17thcentury.EuropeanPharmacopoeia(Ph.Eur.)islegalandscientificbaseforqualitycontrolofmedicinesinEurope.ItsworkismanagedbyEuropeanDirectoratefortheQualityofMedicines&Healthcare(EDQM)inStrasbourg, by working groups of experts from countries that signed Ph. Eur.convention.TheaimofthestudywastorepresenthistoricaldataaboutestablishmentofPh.Eur.withfocusontheroleofSerbia.Searchofhistoricaldataandlegislativeruleshas been performed to reflect on the establishment and development of Ph. Eur., itsactivitiesandroleofSerbiainPh.Eur.

Convention of elaboration of Ph. Eur. was adopted in 1964, and ratified by 8countries to1966. In 1975, Council Directive 75/318/EECmade compliancewith Ph.Eur.monographsmandatoryformarketingauthorizationofhumanmedicines,in1981,for veterinary medicines. In 1996, EDQM was established. In 2001, Directives2001/82/EC and 2001/83/EC on medicines for human and veterinary use wereadopted,keepingmandatorycharacterofPh.Eur.formarketingauthorization.In2018,38countriesfromEuropeincludingEuropeanUnionratifiedconvention.Thereare30observers. Serbia ratifiedconventionon28.02.2001.From2004,delegationofSerbiaparticipates in Ph. Eur. Commission, and has experts in 5 groups working onelaboration of monographs in national control laboratory of Medicines and MedicalDevices Agency of Serbia. So far, Serbian experts have elaborated 7 Ph. Eur.monographs.

ByestablishingstrictregulatoryframeworkamongEuropeanhealthauthorities,throughmonographsofPh.Eur., safe,effectiveandqualitymedicinesareavailable topatients.Inthepast15years,SerbiahasactivelyparticipatedinworkofPh.Eur.,thuscontributingtopublichealthmaintenance.

TheworkofDušankaKrajnović ispartiallysupportedby thegrantofMinistryof

Education,ScienceandTechnologicalDevelopmentinSerbia,GrantNumber41004.

804

Arh.farm 2018;68: 804-805 IF-P2

RAZVOJJAVNO‐APOTEKARSKESLUŽBEUSUBOTICITOKOMDRUGE

POLOVINEXXVEKA

TatjanaCrnjanski1,DušankaKrajnović2,VioletaSloboda1

1ApotekaSubotica,2UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo

Subotica je početkom XX veka, doživela i trgovački i „zdravstveni” procvat sa

ukupno sedam privatnih javnih apoteka, a sa daljim razvojem i povećanjem brojastanovnika, počinje ubrzano otvaranje novih apoteka, čak i u prigradskim naseljima(Palić 1903) i seoskim sredinama (Stari Žednik 1906). Cilj rada je bio da istražimorazvojapotekarskeslužbeuSubotici,saposebnimfokusomnaapotekarskuustanovuuSuboticikojabaštininajdužutradicijuapotekarstvajošodXVIIIveka.

Podacisuprikupljenipregledomliteratureiarhivskogmaterijala.PrimenilismometoduistorijskeanalizezaperiododdrugepolovineXXvekadodanas.

Neposredno pred II Svetskog rata u Subotici je radilo 16 privatnih javnihapoteka,kojenakonratapostajunarodneapoteke.UistorijiovihapotekatokomdrugepolovineXXveka,hronološkimogudaseizdvojesledećidogađaji:

1962.osnovanajeZdravstvenaustanova‐NarodnaapotekaSubotica 1974.NarodnaapotekaSuboticapostajeOOURMedicinskogcentrauSubotici,

abolničkaapotekasepripajaOOUR‐uApoteka 1993.ApotekaseizdvajaizMedicinskogcentraipostaje:Zdravstvenaustanova

Apoteka 1998. Vlada Republike Srbije – Ministarstvo zdravlja, preuzima Zdravstvenu

ustanovuApotekaimenjanjennazivuApotekaSubotica.Osnivačka prava nad Apotekom Subotica 01. januara 2007. godine preuzima

Opština Subotica. Danas ova ustanova obuhvata 22 organizacione jedinice‐ogranaka(trinaestna teritoriji grada, i devetuprigradskim i seoskimdelovima) i razvijanov imoderan pristup u sprovođenju farmaceutske usluge u oblasti medicinske zaštite ijavnogzdravlja.

Tokom230godinaistorijenajstarijejavno‐zdravstveneapotekarskeustanoveuSubotici sjedinili su se poverenje, struka i umetnost u nastojanjima da se unapredikvalitet usluge i zadovolje potrebe pacijenata, ali i očuva profesionalni ugledapotekarskog staleža, estetika identiteta apoteke, kaomesta gde seuvekmožedobititačansavet,kvalitetnauslugaiefikasanlek.



805

DEVELOPMENTOFTHEPUBLICPHARMACYSERVICEINSUBOTICA

DURINGTHESECONDHALFOFTHE20THCENTURY

TatjanaCrnjanski1,DušankaKrajnović2,VioletaSloboda1

1CommunityPharmacySubotica,Subotica,2UniversityofBelgrade–FacultyofPharmacyDepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation

Atthebeginningofthe20thcentury,developmentandincreaseinthenumberof

inhabitantsbegantoacceleratetheopeningofnewpharmaciesinSubotica,aswellasinthesuburbs(Palic1903)andruralareas(StariZednik1906).Theaimofthispaperwasto explore the development of pharmacy service, with a special focus on SuboticaPharmacy,whichhasthelongesttraditionsince18thcentury.

Thedatawere collectedby reviewing the literature andarchivalmaterial.Wehaveappliedthemethodofhistoricalanalysisfortheperiodfromthesecondhalfofthe20thcenturytothepresent.

Before World War II in Subotica worked 16 pharmacies,which after the warbecame national pharmacies. The following events can be distinguishedchronologically:

In1962,ahealthinstitutionwasfounded‐„TheNationalPharmacySubotica” In 1974, The National Pharmacy Subotica became OOUR Medical Center in

Subotica,andhospitalpharmacyjoinedOOURPharmacy In 1993,ThePharmacywas separated from theMedical Center andbecame:

HealthInstitutionPharmacy In 1998, The Government of the Republic of Serbia ‐ theMinistry of Health,

took over the Health Care Institute of Pharmacy and changed its name toPharmacySubotica.

Founding rightsoverPharmacySuboticaon January1st, 2007 is takenoverbytheMunicipalityofSubotica.PharmacySuboticaconsistsof22pharmacies(13ontheterritoryofthecityand9inthesuburbanandruralcommunities)anddevelopsanewmodern approach to the implementation of pharmaceutical services in the field ofmedicalandpublichealth.

In the 230 years of history, the oldest public health pharmacy institution inSubotica united confidence, profession and art in efforts to improve the quality ofservices and patients needs, preserve the reputation of pharmacy profession andaestheticsofpharmacy's identity as aplacewhere everyone canget a right advice, aqualityserviceandaneffectivedrug.



806

Arh.farm 2018;68: 806-807 IF-P3

DOKUMENTOREVIZIJIPRVEKRUŠEVAČKEAPOTEKEIZ1886‐

SVEDOČANSTVOOKVALITETURADAFARMACEUTADRAGOSLAVAKEDROVIĆA

MilošNikolin1,MilošObradović2

1Specijalnabolnica„Swissmedica”,Beograd,2Apoteka„Kruševac”,Kruševac

SveapotekekojesuseotvaraleuSrbijiuXIXvekubilesupodrvgnutestrogimzakonskimpropisima,premakojimasuseuređivale,otvarale,nadziraokvalitetradaunjimaiposlovanjeapotekara.Revizijeapotekauglavnomsusprovodililekariilidržavnihemičari. Cilj nam jebioda izložimo jedanodprvih sačuvanihdokumenatao revizijiapoteke ‐ „Revizija apoteke g. Dragoslava Kedrovića u Kruševcu”. Uvidom u ovajdokument, dolazi se do brojnih saznanja o regulisanju rada apotekarske delatnosti uSrbijisredinomXIXveka.Primenjenajemetodaistorijskeanalize,pregledomliteratureiarhivskogmaterijala,pričemusukorišćeniiprimarniisekundarniizvori.

Revizija apoteke Mr pharm. Dragoslava Kredrovića u Kruševcu obavljena je1886. godineponaloguMinistraunutrašnjihdela (1886)SN5558.Reviziju je izvršiodoktor hemije Ferdinand Šams, tada državni hemičar, a trajala je šest dana. Tomprilikom sačuvan je originalni dokument. Najveći deo izveštaja revizor je posvetiopregledu lokala i pribora. Interesantan je opis oficine koja se u duhu toga vremenazvala „dućan”. Iz dokumenta se saznaje o apotekarskom priboru i posuđu koje jekorišćeno,azakojeserevizorpohvalnoizraziodajebioprisutanudovoljnojkoličini.Organizacija u apoteci bila je u skladu sa tadašnjim važećim propisima evropskihzemalja, a raspored skladištenja lekova u oficini je pravilan, pregledan i racionalan.Lekovinarkotični,merkurijalni,arzenikalniidrugi,jakogdejstva,odvojenisusasvimoddrugih. Posle pregleda svih droga, pristupljeno je pregledu svih farmaceutskihpreparata. Revizor se veoma pohvalno izrazio o stručnom radu Kedrovića,naglašavajućiusvom izveštajudasusvi farmaceutskipreparatiodgovaralipropisimauzakonjenefarmakopeje.

Možemozaključitidanavedenidokumentpredstavljadragocenosvedočanstvoorazvoju farmacije u našim krajevima i dokaz da su se sredinom XIX veka u prvimsrpskimapotekamaprimenjivaladostignućaevropskefarmacije,kakouregulatornom,takoiupraktičnomsmislu.

807

THEDOCUMENTOFINSPECTIONOFTHEFIRSTPHARMACYINKRUŠEVACIN1886–THEEVIDENCEOFTHESUCCESSFUL

PROFESSIONALWORKOFDRAGOSLAVKEDROVIĆ

MilošNikolin1,MilošObradović2

1Specialhospital„Swissmedica”,Beograd,2CommunityPharmacy„Kruševac”,Kruševac

AllthepharmaciesopenedinSerbiainthe19thcenturyhadtocomplywithvery

strictlegalregulationsmeetingtherequirementswhichdeterminedthetermsoftheiropening,work organisation,monitoring and supervision of both the pharmacies andthepharmacistsemployed.Theinspectionsofthepharmaciesweremostlyconductedbydoctorsorchemistsappointedbythestate.Theaimofthispaperistopresentoneofthe first documents preserved onthe inspections of pharmacies owned by DragoslavKedrović from Kruševac. By the insight into the document there were a lot ofinformation about the regulations of pharmacies in Serbia in the mid‐nineteenthcentury.Themethodofhistoricalanalysiswasappliedbyusingboththeprimaryandsecondarysourceswhilereviewingtheavailableliteratureandarchivematerials.

TheinspectionofDragoslavKedrović’spharmacywascarriedoutinKruševacin1886bytheorderoftheMinistryofInternalAffairsofSerbia(1886,SN5558).Itlwasconducted in six days by Mr Ferdinand Shams, doctor of chemistry, and a stateappointedchemist.Theofficialdocumentoftheinspectionwasissued,whichhasbeenpreserved to nowadays. Most of the records in the document are reffered to theinspectionofthepharmacypremisesandtheequipmentused.Interestingdescriptionsoftheoficinawerefoundcalled„dućan”(meaningashoporastoreofthattime).Theorganisationof thepharmacywas in accordancewith the standards applied inotherEuropeancountries.Theorderofthemedicinesanddrugsinthepharmacystoragewasproper, transparent and rational. The mercurial, arsenic and other highly effectivedrugswerecompletelyseparatedfromtheothers.

Itconclusion,thisdocumentrepresentsavaluableevidenceofthedevelopmentof pharmacy in Serbia. It also proved that the first Serbian pharmacies in the 19thcentury were organised and run in compliance with the European legislativeregulations,standardsandpharmaceuticalpractice.

808

Arh.farm 2018;68: 808-809 IF-P4

SKOROTRIVEKAPOSTOJANJA„APOTEKENASTEPENICAMA”U

VRŠCU

BiljanaLaković1,JelenaManojlović2,MihailoStanivuković3

1ApotekaBeograd,2Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,3Naučno

društvozaistorijuzdravstvenekultureVojvodine(Srbija)

Prva apoteka u Vršcu osnovana je 1784. i nazvana „Kod Spasitelja” po nazivuulice u kojoj se nalazila ‐ Spasiteljev sokak, a kasnije dobija nazive: „Apoteka nastepenicama”, „Velika apoteka” i „Druga narodna apoteka”. Do 1971. u njoj delujeapoteka.Zbogznačajazaistorijuapotekarskedelatnostizgradaje1970.stavljenapodzaštitudržaveidodanasjeaktivnakaomuzej.Uistraživanjujekorišćenametodaručnedokumentacioneanalize1°i2°izvorapodataka.

Zgrada,podignutaudrugoj polovini XVIIIveka,poarhitektonskojkompozicijipripadaklasicističkomstilu,anjenkonstruktivnisklop je tipičnobarokni. Jedna jeodnajstarijih i najreprezentativnijih zgrada u Vršcu. Projektovana je namenski štodokazujespecifičandvostrukitavanprilagođenzasortiranje,sušenjeiobradulekovitogbilja kao i prostorije namenjene za delatnost apoteke. Prvi naziv „Apoteka nastepenicama”biojeopiszgradesastepeništemprislonjenimnazapadnufasadu,adrugikasniji naziv „Velika lekarna” ukazivao je na njenu veličinu u odnosu na drugeotvorene apoteke. Osnivač i vlasnik bio je Vencel Pelevan. Menjali su se vlasnici:Kramer, Heleport, Šilder, Hercog, Past, Bela Kihler i Aleksandar Šandor Jovanović.Apotekajeodposlednjegvlasnikaotkupljena1949.ipostaje„Druganarodnaapoteka”.Uoficinijesačuvankompletannameštajiinventar.Uostalimprostorijamaizloženesuapotekarskeposude,aparature, laboratorijskoposuđe,bogatazbirkaknjigavezanazaapotekarstvo i fotografije. Od posebnog značaja su keramičke stojnice, ručnaapotekarska vaga, velike stojnice za praškaste supstance sa original signaturama iz1870.,kutijicezapakovanjelekova,originalreceptitadašnjihvlasnika,formulariračunaza naplatu. Na primeru kontinuiteta rada jedne apoteke uočavamo da prezentovanjefarmako‐istorijskog nasleđa pokazuje javnosti značaj i ulogu farmaceuta u društvu,njihovo društveno‐odgovorno poslovanje i javno zdravstvene aktivnosti. Takopodsećamojavnostnafarmaceutakaoneizostavnog, izuzetnovažnog inajdostupnijegzdravstvenogradnikadanašnjice.

809

ALMOSTTHREECENTURIESOF„PHARMACYONTHESTAIRS”INVRŠAC


1PharmacyBelgrade,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceutical

Legislation,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy,3ScientificsocietyforhistoryofhealthcultureofVojvodina(Serbia)

ThefirstpharmacyinVršac,„AttheSaviours”,wasfoundedin1784,namedafter

the Saviours’ Street, and later renamed to: „The Pharmacy on the Stairs”, „The BigPharmacy” and „The SecondNational Pharmacy”. Until 1971 it acted as a pharmacy.Becauseof its significance to thehistoryofpharmacy, thebuildingwasplacedunderthecountry’sprotectionandisstillamuseum.

Manualdocumentanalysisofsources1°and2°wasemployed.The building’s architectural style is typically baroque, dating back to the 18th

century,makingitoneoftheoldestandmostrepresentativebuildingsinVršac.Itwasbuiltwithutilityinmind,asshownbyitsspecificdoubleatticconstructedforsorting,dryingandprocessingherbs,androomsmeantforthepharmacyitself.Thefirstname,„ThePharmacyontheStairs”,wasadescriptionof thebuilding’sWestwallstaircase,and the second name „The Big Pharmacy” pointed out its size compared to others,whichhadbeenopenedbythatpoint.The founderandownerwasVencelPelevan. Itchangeditsowners:Kramer,Heleport,Šilder,Hercog,Past,BelaKihlerandAleksandarŠandorJovanović.Itwasacquiredfromitslastownerin1949andbecame„TheSecondNational Pharmacy”. All the furniture and inventory was preserved in the office.Apothecary dishes, apparatus, laboratory dishes, a rich collection of pharmaceuticalbooksandphotographsaredisplayedinotherrooms.Especiallysignificantareceramicstands, apothecary scales, bigger powder substance stands with original signaturesfrom 1870, medicine boxes, original recipes, billing forms. On the example of thispharmacyweseethatpresentingpharmaco‐historicalheritagetothepublicshowsthesignificance of pharmacists in society, their socially responsible business and publichealth activities. Hence,we remind the public about the pharmacist as an extremelyimportantandmostavailablehealthworkeroftoday.

810

Arh.farm 2018;68: 810-811 IF-P5

PORODICAJOVANOVIĆIZVRŠCAKAOPRIMERDRUŠTVENO‐

ODGOVORNIHFARMACEUTA


1ApotekaBeograd,2Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,3Naučno

društvozaistorijuzdravstvenekultureVojvodine(Srbija)Vršačkaporodica Jovanovićdarovala jedruštvu izuzetne ljude. Sa jedne strane

čuvenogslikaraPaju,asadruge,posebnoznačajnezafarmaciju,AleksandrainjegovesinoveDušanaiSvetislava.Njihovuticajjeizražennesamoufarmaciji,većiudruštvukaocelini.Osvrtomnanjihoveživoteutvrdićemoznačajoveanalize.U istraživanju jekorišćenametodaručnedokumentacioneanalize1°i2°izvorapodataka.

Aleksandar Šandor Jovanović (1868‐1953) diplomirao je farmaciju naUniverzitetuuBudimpešti.Govoriojesrpsko‐hrvatski,nemačkiimađarskijezik.Uvladi1919.dobijadužnostnarodnogkomesarazaunutrašnjeposlove.Promenompolitičkihprilikabivauhapšeniosuđennavišegodišnjuzatvorskukaznu.Posleizlaskaizzatvora1928, kupuje apoteku „Kod Spasitelja” u Vršcu i u njoj radi. Bio je dobrotvor zasiromašnudecuuosnovnimškolama, „Đačku trpezu”, „Kolo srpskih sestara” imnogedruge. U prilozima za zimsku pomoć je među darodavcima sa najvećim prilogom.NjegovisinoviMrphDušanJovanović(1916‐2007)iMrphSvetislavJovanović(1919‐1998) nakon diplomiranja radili su kod oca u apoteci sve do 1944. kada stupaju uvojskuJugoslavije.Zavremerataapotekajeredovnodavalasanitetskimaterijal,lekoveinovčanupomoćNOP‐uiPartizanskomodredu.DušandobijačinkapetanaipremeštajnaVMAuBeogradu.Napredujedočinapukovnika.Postajeprvidoktor farmaceutskihnauka pri VMA 1956. Bio je načelnik, profesor u školi rezervnih oficira i saradnik izoblastibojnihotrovanaKatedrizatoksikologijuFarmaceutskogfakultetauBeogradu.Patentirao jemetoduzaprečišćavanjevode ipostupakdezinfekcijebočicaza ishranudece. Svetislav je takođe službovao u vojnoj farmaciji kao načelnik laboratorije zaproizvodnju KETGUT‐hirurškog konca. Kao čovek visoke etike, plemenitog duha inezaboravniučitelj,višeputajebioodlikovan,pohvaljeninagrađivan.Angažovanjemipostupcima tokom svojih profesionalnih života, Aleksandar i njegovi sinovi dali suizuzetantrajnidoprinoszadobrobitstrukeidruštvaucelini.

811

JOVANOVIĆFAMILYFROMVRŠACASANEXAMPLEOFSOCIALLYRESPONSIBLEPHARMACISTS


1PharmacyBelgrade,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceutical

Legislation,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy,3ScientificsocietyforhistoryofhealthcultureofVojvodina(Serbia)

The Jovanović family from Vršac has given us extraordinary people. From the

famouspainterPaja, topharmacists,AleksandarandhissonsDušanandSvetislav.Byexaminingthelivesoftheseinfluentialpeople,wewilldeterminethesignificanceofthisanalysis.

Manualdocumentationanalysisof1°and2°sourceswasemployed.AleksandarŠandorJovanović(1868‐1953)obtainedadegreeinpharmacyfrom

the University of Budapest. He spoke Serbo‐Croat, German and Hungarian. He wasappointed national commissary for internal affairs in 1919. After political climatechanges he was arrested and sentenced to prison. After being released in 1928, heboughtthepharmacy„AttheSaviours”,inVršacandstartedworkingthere.Hewasoneofthelargestdonorsofwinteraidandbenefactorofpoorchildreninprimaryschools,„ThePupil’sDinnerTable”,„ARoundofSerbianSisters”etc.Hissons,DušanJovanović(1916‐2007) and Svetislav Jovanović (1919‐1998),worked in their father’s pharmacyaftergraduationuntil1944when they joined theYugoslavArmy.During thewar thepharmacyregularlysuppliedmedicalandfinancialaidtoNOPandthepartisantroops.Dušan received the rankof captain,wasmoved to theMilitaryMedicineAcademy inBelgradeandlaterpromotedtocolonel.Hebecamethefirstdoctorofpharmaceuticalscience at the Military Medicine Academy in 1956. He was director, reserve officerschool professor and chemical weapons research associate at the Department oftoxicology at the Faculty of Pharmacy in Belgrade. He patented a method of waterpurification and a procedure for disinfecting children’s feeding bottles. Svetislav alsoserved in military pharmacy as chief of the KETGUT surgical thread productionlaboratory.Asanethicalandbelovedteacher,hewonmultipleprizes.Byengagementandactionsduringtheirprofessionallives,Aleksandarandhissonsgaveapermanentcontributiontotheprofessionandoursociety.

812

Arh.farm 2018;68: 812-813 IF-P6

PRVAAPOTEKAUŠAPCUKAOSIMBOLRAZVOJAZDRAVSTVENE

KULTURETOGAGRADA

DankaStanojlović

Apoteka„Vegafarma”Valjevo(Srbija)Odtridesetihgodina19.vekaŠabacbrzonapredujeiprednjačiuekonomskomi

kulturnomsmislu.Svejenametalopotrebuosnivanjazdravstvenihustanova‐bolniceiapoteke.PrvamodernaapotekaotvorenaucentralnojSrbiji,osnovanaje1830.godineuBeogradu,dok je Šabac svojuprvuapotekudobiodvadesetakgodinakasnije i to izčetvrtogpokušaja.

U istraživanju je korišćena metoda ručne dokumentacione analize 2° izvorapodataka.

Pokušaj da se otvori savremena apoteka u Šapcu 1839. vezan je za AntonaDelinija. Kako nije imao diplomu apotekara, dobio je dozvolu uz uslov da mora uapoteci imatimagistra farmacije. Apoteka je delimično bila opremljena, ali sa radomnijepočela,jernijedobilaodobrenjeodokružnogfizikusauŠapcudrAntonijaGrodera.DelininedovršenuapotekupremeštauBeograd.Groderještitioličneinterese,imaojesvojupriručnu apoteku, i sprečavao je otvaranje savremene apoteke, te su i pokušaji.mrph.AvgustaKozjaka1846.,imrph.ÐordaKrstića1851.,ostalibezuspešni.Godine1856. godine, 11. oktobra mr ph. Franc Ludvik, koji se kasnije pokrštava u MijailaFilipovića, u tome uspeva. I otvorena je apoteka „Kod Sv. Trojice” pošto je poredmišljenjadrGrodera,svojemišljenjedaloiOkružnonačelstvo.Od1894.godine,vlasnikprvoosnovane apoteke postaje mr ph. Gavrilo‐Gaja Gašic, kupivši je od MilanaFilipovića, sina inaslednikaprvogšabackogapotekara.Gašicod1924.apoteku izdajepodzakup,a1928.prodajemrph.LazaruLaziću.Lazićproširujeapotekukojaradikaoprivatnasvedo1949.kadasveapotekeprelazeudržavnovlasništvo.

UpornošcuapotekarakojisuuŠapcuželelidaostvaretrajniboravakotvaranjemapoteke,ŠabacsenašaonačetvrtommestuuSrbiji.Danijebilopreprekeuvidu likaokružnogfizikusakojijesvojeličneinteresepretpostaviorazvojuzdravstvenekulture,ŠabacbibioodmahizaBeogradaupogledurazvojajavnogzdravljauSrbiji.

813

THEFIRSTPHARMACYINŠABACASASYMBOLOFHEALTH

CULTUREPROGRESSOFTHATCITY

DankaStanojlović

Pharmacy„Vegafarma”Valjevo(Serbia)Since the1830s,Šabachasbeendevelopingrapidly ineverysense. Ithasbeen

competingwithBelgradeinmanyareas.Whilethefirstmodernpharmacywasfoundedin1830inBelgrade,thecityofŠabacreceiveditspharmacyonlyonthefourthattempt.Manualdocumentanalysisof1°and2°datasourceswasapplied.

Theattempttoopenamodernpharmacy in1839wasassociatedwithAntonioDelini.Ashehadnodegreeinpharmacy,hegotapermissiononlyifhewouldemployamagisterofpharmacy.Thepharmacywaspartlyequipped,butitwasnotopenedasithadnotreceivedanapproval fromDr.AntonioGroder,aphysicianfromŠabac,DelinimovedhispharmacytoBelgrade.Mrph.AvgustKozjakandmrphÐordeKrsticfailedinreceiving the permits in 1846 and 1851 respectively. Dr. Groder prevented thefounding of a modern pharmacy protecting his personal interests and having amedicinesupplyofhisown.On25thApril in1856,mrphFranzLudwig, later legallychangedtoMijailoFilipovic,camefromIlonintendingtoopenapharmacyandhediditon 11th October 1856. The „Holy Trinity” was founded because of Dr. Groder’s‐approvalandthedistrictauthorities’opinion.In1894,mrphGavriloGajaGašicboughtthepharmacyfromMilanFilipovic,thesonandheirofthefirstpharmacistofŠabac.In1924,heletthepharmacyandin1928hesoldittomrphLazarLazicwhoexpandedthe pharmacy being privately owned until 1949, when all the pharmacies werenationalised.

Thepersistenceofpharmacists looking for apermanent residence in Šabacbyopening a pharmacy made the city of Šabac the 4th most developed city in Serbia.Withoutthesetbacksofthedistrictphysiciandr.Groder,thecityofŠabacwouldhavebeenthesecondafterBelgradeintermsofpublichealthdevelopmentinSerbia.

814

Arh.farm 2018;68: 814-815 IF-P7

DOPRINOSVELIMIRAKARIĆARAZVOJUAPOTEKARSKESLUŽBEIFARMACEUTSKEPROFESIJEUSRBIJINAPRELAZUIZMEĐUXIXIXX

VEKA

JasminaArsić1,DušankaKrajnović2

1UniverzitetuBeogradu‐Multidisciplinarnestudije,2Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu‐

Farmaceutskifakultet(Srbija)

Osmadecenija XIX veka u Srbiji bila je u znaku velikih političkih, društvenih i

kulturnihpromenakoje suuticalena razvoj zdravstvenihprilika, što seodrazilo i naapotekarskuslužbu.

Cilj rada je da se prikaže doprinos apotekara Velimira Karića razvojuapotekarskeslužbeiosnaživanjudruštvenogpoložajaapotekarskogstaleža.

Korišćena je ručna dokumentaciona analiza primarnih i sekundarnih izvorapodataka. Analizirani period obuhvata četiri decenije, od 1883. godine do tridesetihgodinaXXveka.

VelimirKarićzavršiojestudijefarmacijeuBečui1883.godinedobiokoncesijuza otvaranje prve apoteke u Vranju. Nakon trinaestogodišnje službe otvorio jepetnaestu apotekuuBeograduukojoj jeradiodo1924.godine,kadasepenzionisao.Kao iskusan farmaceut bio je mentor mnogim apotekarskim saradnicima i mlađimkolegamakojisukodnjegabilinapripravničkomstažuiobuci.Unjegovojapotecisuseizrađivali neki od poznatih apotekarskih specijaliteta, čiju recepturu je u duhu togavremena apotekar čuvao kao najstrožiju profesionalnu tajnu. Uporedo safarmaceutskomdelatnošću,Karićjebioaktivanunajstarijemapotekarskomudruženju(Srpsko apotekarsko društvo) gde je bio predsednik u periodu od 1919. do 1924.godine. Zbog velikog profesionalnog angažovanja na jačanju i podizanju društvenogugleda apotekara, kasnije je izabran za počasnog predsednikaDruštva. Zapažena je injegova aktivnost za bolji položaj apotekara vlasnika kroz rad Apotekarske komoreKraljevine SHS. Iz svega iznetog možemo zaključiti da je celu svoju profesionalnukarijeru Velimir Karić, kao receptarijus u apoteci, posvetio unapređenju zdravljagrađana, ali je istovremenodoprinosio i podizanjuugleda apotekaraudruštvu, kao iočuvanjuijačanjustaleškihinteresa.

Istraživanje je realizovano u okviru Projekta 14004 finansiranog od strane

Ministarstvaprosvete,naukeitehnološkograzvojaRepublikeSrbije.

815

VELIMIRKARIC’SCONTRIBUTIONSTOTHEDEVELOPMENTOFAPOTHECARYSERVICESANDPHARMACYPROFESSIONBETWEEN

THEENDOFXIXANDTHEBEGINNINGOFTHEXXCENTURY

JasminaArsić1,DušankaKrajnović2

1UniversityofBelgrade–Multidisciplinarystudies,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,UniversityofBelgrade‐Facultyof

Pharmacy(Serbia)

The 1880s were known for tremendous political, social, and cultural changesthat influence the development of health conditions undoubtedly reflected toapothecaryservices.ThispaperisaimedtoanalyseVelimirKaric’scontributiontothedevelopment of apothecary services and strengthening the social status of pharmacyprofession in Serbia. We used the manual documentary analysis of primary andsecondarydatasources.Theanalysedperiodcovered fourdecadesbetween1883and1930s.

VelimirKariccompletedhispharmacystudiesinViennaandin1883receivedaconcessiontoopenthefirstpharmacyinVranje.Afterthirteenyearsofhisprofessionalactivity,heopenedthe15thpharmacyinBelgradeworkingthereuntilhisretirementin1924. As he gained a great experience, he became a mentor to many pharmacyassociatesandyoungercolleagueswhowereattheinternshipandtrainingsessions.Inhispharmacyweremadesomeofthewell‐knownapothecaryspecialtiesof thattime,and their prescriptions were kept by the pharmacist, in the spirit of that time, as aprofessionalsecret.Alongwithhispharmaceuticalactivity,MrKaricactivelytookpartintheoldestpharmacyassociation(PharmacySocietyofSerbia),wherehewaselectedapresident intheperiodbetween1919‐1924.Forengaging inthestrengthening ofthesocialstatusofpharmacists,hewaselectedtheHonoraryPresidentoftheSociety.Hisactivity foran improvedstatusofapothecaryownersthroughtheactivitiesof theApothecary Chamber of the Kingdom of Serbs, Croatians and Slovenes was alsoremarked.

VelimirKaricdedicatedhisentireprofessionallifetotheimprovementofhealththroughpublichealthactivitiesinpharmacy,aswellasthroughthecontributiontothedevelopmentofthepharmacistsinthesocietyandthepreservationandstrengtheningoftheinterestofpharmacists.



816

Arh.farm 2018;68: 816-817 IF-P8

LEČENJEŠUGEUBRANIČEVSKOMOKRUGU:NEKADAISAD

JelenaTrifunović,NikolaBošković,NebojšaJorgovanović

ZUApotekaPožarevac(Srbija)

Na teritoriji Braničevskog okruga postoje arheološki, istorijski dokazi o izradi

medikamenata. Danas je ZU Apoteka Požarevac dostojan naslednik antičke i nosilacsavremene farmacije Braničevskog kraja i Srbije. Izrada lekova u apoteci zaindividulanu terapijuoduvek jebilaprisutna,počevoddoba lekaro‐apotekarasvedosavremene farmaceutske prakse. Kroz razvoj jednogmagistralnog leka želeli smo daukažemonaznačajizrademagistralnihpreparatauterapijišuge.Koristilismometodukomparacije,akaoizvorepodatakaimaliručnuknjigurecepata„Manuel”apoteke„KodAnđela” iz Velikog Gradišta iz 19. veka i knjigu za evidenciju izrađenihmagistralnihlekovauZUApotekaPožarevac.Metodomotvorenogintervjuaprikupilismopodatkeozadovoljstugrađanauslugomizrademagistralnihlekovazatretmanšuge.

Uporednom analizom utvrdili smo da je aktivna supstanca za lečenje šugesumpor,odnosnojedinjenjasumpora,kojasuseprimenjivalauoblikulosionaimasti.Sličnonajstarijimanaliziranimpreskripcijamaiz19.vekaidanassepreparatinabazisumpora dominanto koriste u terapiji ovog infektivnog oboljenja. Utvrdili smo stalniporast magistralnih lekova za lečenje šuge u poslednjih 15. godina u državnimapotekama Braničevskog okruga. Na osnovu savremene stručne literature, 2017.godine farmaceuti Apoteke Požarevac predložili su dermatolozima Braničevskogokruga novu aktivnu supstancu ‐ permetrin, u koncentraciji 5% u kremi kaofarmaceutskom obliku. Uporednom analizom magistralnih preparata u vremenskomperioduodgodinudanaoduvođenjapermetrin5%krema,uočenjepadbrojaizrađenihmagistralnihlekovazalečenješugeza30%.Urazgovorusapacijentimafarmaceutisudošli do podataka o zadovoljstvu brzinom nestajanja simptoma bolesti, komfornošćuprimene i cenom novog magistralnog leka za šugu. Konsultacije sa dermatolozimapotvdile su smanjenje broja obolelih od šuge, što ukazuje da je izrada magistralnihlekova i dalje veoma važna u terapiji šuge, kao i da nove aktivne supstance umagistralnimlekovimamoguznačajnounapredititretmannazadovoljstvokakosamihpacijenata,takoizdravstvenihradnika.

817

TREATMENTOFSCABIESATBRANICEVODISTRICT:ONCEANDNOWDAYS

JelenaTrifunović,NikolaBošković,NebojšaJorgovanović

ZUPharmacyPožarevac(Serbia)

Therearearchaeologicalandhistoricalevidences, at the territoryofBranicevodistrict about compoundingmedicaments. Today, Pharmacy „Pozarevac” is a worthysuccessor of the ancient and a bearer ofmodern pharmacy at Branicevo region andSerbia. Compounding of medications at apothecary laboratory for an individualtreatmenthasalwaysbeenpresent,sinceaphysician‐apothecarists’periodtoamodernpharmaceutical practice. Through the development of one magistral preparationwewould like to point out the importance of extemporaneous compounding in scabiestreatment.Weused a comparative analysis of a handwrittenbook „Manuel” ofAngelPharmacy from Veliko Gradište since the 19th century and current records of thecompounding medications in Pharmacy „Pozarevac”. We collected data by an openinterview on the satisfaction of patients with compounded medicines. The resultsshownthatnowadaysmedicamentsbasedonsulphuraredominantinthetreatmentofscabieswhichissimilartotheanalyzedprescriptionsfromthe19thcentury.Aconstantincreaseinthenumberofextemporaneouslycompoundedmedicinesappliedaslotionsor unguents for scabies treatment at the pharmacies of Branicevo district has beenobservedforthelast15years.

Basedonthecontemporaryprofessionalliterature,in2017,apharmacistofthepharmacy „Pozarevac” proposed to dermatologists a new active substance ‐permethrin, at a concentrationof 5% in the creamas a pharmaceutical dosage form.One year after the introduction of permethrin 5% cream, a decrease of 30% ofmanufactured sulphur products for the diagnosis of scabies was observed. Inconversations with patients, pharmacists learnt about satisfaction with the rate ofdisappearing symptoms of the disease, comfort of applications and price of the newcompoundedmedicineforthetreatmentofscabies.Consultationswithdermatologistsconfirmedadecreaseofscabiescases,whichcanleadtoconclusionthatcompoundedmedicinesarestillveryimportantinthetreatmentofscabies,butalsothatnew,activesubstances inmagistralmedicinescansignificantly improvetreatmentsbothwiththesatisfactionofpatientsandhealthcarepractitioners.

818

Arh.farm 2018;68: 818-819 IF-P9

NAJSTARIJESUBOTIČKEAPOTEKEUXVIIIIXIXVEKU

TatjanaCrnjanski1,VioletaSloboda1,DušankaKrajnović2

1ApotekaSubotica,Subotica,2UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,

Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,BeogradSubotica jeukazomMarijeTerezijedobilastatusSlobodnogKraljevskogGrada

(Maria Teresiopholis) 1779. godine, a nepunih godinu dana kasnije otvorena je prvaapoteka.Ciljovogistraživanjabiojedasesagledaradprvedvegradskeapoteke.

Uradujeprimenjenametodaistorijskeanalizekrozhronološkiprikazzaperiodposmatranja od sedamdesetih godina XVIII veka do kraja XIX veka. Podaci suprikupljenipregledomliteratureiarhivskogmaterijala.

Gradski senat u Subotici odobrio je 10. januara 1780. godine Čordi Ferencuosnivanje prve građanske apoteke „Mađarska Kruna” (Magyar Korona gyógyszertar).Kakojeonuživaovelikiugled,omogućenesumupriličneolakšicezaradisnabdevanjelekovimaisanitetskimmaterijalom.Svojuapotekujepreseljavaonekolikoputa,dokjezbog starosti nije prodao Arnu Mihalju 1804. godine. Skoro 33. godine nakon prveapoteke,uSuboticije1813.godineFrancKsaverPešldobiodozvoluzaotvaranjedrugeapoteke,kojujenazvao,,PomoziMarijo’’.Onaje,kaoiprva,višeputamenjalavlasnike,apočetkomšezdesetihgodina19.vekanosilajenaziv,,Kodmajkezaštitnice’’iprešlauvlasništvo Ignaca Joa.NjegovinasledniciupravljalisunjomesvedosredineposlednjedecenijeXIXveka,alisamanjeentuzijazmaiuspeha,tejeprodajuuzapuštenomstanju1895. godine Ferencu Silberlajtneru. On je apoteku rekonstruisao, dopunio i proširioasortiman, a u apoteci je izrađivao i veliki broj magistralnih lekova i apotekarskihspecijaliteta. Nameštaj koji je naručio za apoteku sačuvan je do današnjih dana i jošuvekplenisvojomfunkcionalnošću,skladomiumetničkomlepotom.

Prve subotičke apoteke i njihovi vlasnici, svi farmaceuti, odigrali su značajnuuloguuočuvanjujavnogzdravljakrozdostupnostlekovakojimasuredovnosnabdevaligrađane,dominantnoonimakojesuizrađivaliprematadašnjimstručnimpropisima.

819

THEOLDESTPHARMACIESINSUBOTICAINTHEXVIIIANDXIX

CENTURY

TatjanaCrnjanski1,VioletaSloboda1,DušankaKrajnović2

1PharmacySubotica,Subotica,2UniversityofBelgrade–FacultyofPharmacy,DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,Belgrade

ThecityofSuboticawasawardedin1779withthestatusof theFreeKingdomCity(MariaTeresiopholis)bythesignofMariaTheresia.Afteralmostayear, thefirstpharmacywas found.The aimof this studywas to show the activity of the first twopharmaciesintheSuboticaarea.

The method of historical analysis was applied. The data were collected byreviewingliteratureandarchivalmaterial.

The City Senate approved to Corda Ferenz to establish the first pharmacy„MađarskaKruna” (MagyarKoronaGyógyszertár)on10th January1780.Ashehadagreatreputationhewasgivengreatworkingprivilegesinsupplyingdrugsandsanitarymaterial.Hemovedhispharmacyseveraltimes,butatleasthehadtosellitduetohisoldnessandinability.TheownerbecameArnoMihaly.Alltheownershadtheacademicdegree of education. Almost 33 years after the foundation of the first pharmacy, apermission to open anotherpharmacywas given toFranzXaverPesl in 1813, and itwasnamed,,PomoziMarijo''.Thepharmacychangeditsownersandatthebeginningofthe1860s,itwasownedbyIgnàczJoó,carryinganewname„Kodmajkezaštitnice”.Tothemiddleofthelastdecadeofthe19thcentury,hisinheritorsmanagethepharmacy,but with less enthusiasm and success. The pharmacy was finally sold in 1895 in acareless state to Franz Silberleithner. He completely reconstructed thepharmacy,extended the previous assortment of drugs and sanitary articles, and made therecompounded drugs and apothecary specialities. The furniture that he ordered stillcaptivateswithitsfunctionality,harmonyandartisticbeauty.

ThefirstpharmaciesinSuboticaandtheirowners,asbeingpharmacists,playeda crucial role in preserving public health due their availability and regular drugsupplying of the citizens, mainly with the drugs manufactured according to theprofessionalrulesofthethattimes.

820

Arh.farm 2018;68: 820-821 IF-P10

RAZVОJAPОTEKARSKESLUŽBENAPОDRUČJUКIKINDEISEVERNОGBANATADОDRUGEPОLОVINE20.VEKA

ОstоjaVоjinоvić1,DušankaКrajnоvić2

1NaučnоdruštvоzaistоrijuzdravstvenekultureVоjvоdine,2Кatedrazasоcijalnufarmacijuifarmaceutskоzakоnоdavstvо,UniverzitetuBeоgradu‐

Farmaceutskifakultet(Srbija)Аpоtekarska služba na pоdručju Кikinde i današnjeg Severnоg Banata, kaо i

оstatku Vоjvоdine, imala je dug i dinamičan razvоj štо je za pоsledicu imalо gustumrežu apоteka na tim prоstоrima. U оvоm radu prikazan je razvоj apоtekarstva uКikindiisevernоmdeluBanatapоdАustrоugarskоmcarevinоmоd18.dоpоčetka20.veka,kaоiperiоdnakоnPrvоgsvetskоgrata,оdnоsnоvremeizmeđudvarata,iperiоdnakоnzavršetkaDrugоgsvetskоgrata.

U radu jenapravljenоsvrtnahrоnikuapоtekaоvоgkraja, u smislu istоrijskоgrazvоja u periоdu dužem оd 230 gоdina. Piоniri apоtekarstva u Кikindi iSevernоbanatskоm оkrugu оstavili su veliki trag na sredinu u kоjоj su živeli i radili.NJihоvznačajuоčuvanjunarоdnоgzdravljajevelik,autоmsmislupоsebnоseističu:DimitrijePaču,FrancHajsleriŽigmundFuks.

Аpоteke su оtvarane i radile pо strоgim zakоnima i prоpisima kоji suprimenjivani u Еvrоpi, a istо takо su bile strоgо kоntrоlisane оd strane državnih istručnihоrgana.Zgradeikućeukоjimasudržaliapоteke,pоstоjeidanas,iakоnesve,kaоpоdsećanjenaprоšluepоhu injihоv raduširenju zdravstvenekultureоvоgdelaVоjvоdineiSrbije.Аpоtekarisupоkrenuliakcijusakupljanjadоkumenata,knjiga,zapisaidrugihmaterijalakakоbisezabeležiоrazvоjprоfesije,alijesveprekinutоizbijanjemPrvоgsvetskоgrata,akasnijesuistipоkušajisprečeniiDrugimsvetskimratоm.Nakоnstvaranja Jugоslavije 1945. gоdine, dоšlо je dо velikih prоmena kada su apоteke naоsnоvu zakоna о prinudnоm оtkupu prestale da budu privatne i kada su prešle udruštvenоvlasništvоkaоnarоdneapоteke.

821

DEVELOPMENTOFPHARMACYSERVICEINTHEAREAOFKIKINDAANDNORTHBANATUNTILTHESECONDHALFOFTHE20TH

CENTURY

OstojaVojinović1,DušankaKrajnović2

1ScientificSocietyfortheHistoryofHealthCultureofVojvodina,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,UniversityofBelgrade–

FacultyofPharmacy(Serbia)ThepharmacyserviceintheareaofKikindaandtoday'sNorthBanat,aswellas

the rest of Vojvodina, had a long and dynamic development resulting in a densenetwork of pharmacies. In this paper, the emphasis was on the development ofpharmacybetween the18thandearly20th century inAustriaandHungary,orAustro‐HungarianEmpire ‐ apartofwhichwas then the territoryof today'sVojvodinawithKikindaandthenorthernpartofBanat‐aswellastheperiodaftertheFirstWorldWar,i.e.theinterwarperiod,andtheperiodaftertheendoftheSecondWorldWar.

Thepaperdealswiththechronicleofpharmaciesofthisregionintermsoftheirhistorical development over a period of timemore than 230 years. The pioneers ofpharmacy profession in Kikinda and North Banat have left a great impact on theenvironment in which they lived and worked. Among them, there are especiallydistinguished personalities such as Dimitri Pachu, Franc Hysler and Zhigmund Fuks.Theircontributiontopublichealthwasenormous.

Thepharmaciesof thisregionwereopenedandoperatedunderthestrict lawsand regulations applied inEurope, andwere also strictly controlledby the state andprofessionalbodies.Thebuildingsandhouseswherepharmacieswerekeptexistuntilnowadays(althoughnotall)asareminderofthepastepochandtheircontributioninspreadingthehealthcultureofthispartofVojvodinaandSerbia.Theshopkeepershavelaunched a campaign of collecting documents, books, records and othermaterials inorder to record the historical development of pharmacy, but everything wasinterruptedbytheoutbreakoftheWorldWarI,andlatertheWorldWarII.

After theSecondWorldWar,majorchanges tookplacewhenpharmacieswereceased to be private under the Law of Compulsory Purchase andwhen they becamesociallyownedasnationalpharmacies.

822

Arh.farm 2018;68: 822-823 IF-P11

FARMACIJAUSLUŽBIZLA–KAKOSU„LEČILI”HITLERAINEMAČKI

NARODUNACISTIČKOJNEMAČKOJ

PavleZelić

AgencijazalekoveimedicinskasredstvaSrbije(Srbija)Nacistička Nemačka je u mnogo čemu bila jedinstvena i pre svega negativna

pojava u istoriji ljudske civilizacije. Manje pominjana sfera u kojoj su prednjačili jefarmaceutskaindustrija,aliiupotrebaopasnihiadiktivnihpsihoaktivnihsupstancikojesu koristili svi, počev od Firera – Adolfa Hitlera, do vojnika u rovovima i običnihgrađana.Ciljovograda jedaseprikažezloupotrebaopoidakoji izazivajuzavisnostuvremenacističkogrežima.

Uciljuistraživanja,izvršenjeuviduvećibrojpublikacijairadovaodpočetka19.vekadodanašnjegdanakojiukazujenaintrigantnu,mračnustranicuistorijefarmacijeiprikazuju postepeni sunovrat kakoHitlera, ali i nemačke nacije u opštu zavisnost odtadadozvoljenihdroga.

OdkadajenemačkinaučnikFridrihZeturneridentifikovaomorfin,1804.godineikomercijalnipatentkompanijeMerck1827.godine,Nemačkadobijasvetskimonopolnad opijatima koji se koriste u farmaceutskoj industriji, čiji je razvoj podržan tokomperioda militaristički nastrojenog nemačkog carstva 1860‐1870‐ih godina.Poražavajuće posledice Velikog rata, koji je ostavio za sobommilione osoba koje supatile od akutnih i hroničnih bolova i posttraumatskog stresa indukuju dodatnaulaganjauanalgetikeisedative.AdolfHitlernapočetkusvojepolitičkekarijerekoristiradikalnuplatformuprotivadiktivnihsupstancikakobipreuzeokontrolunaddržavom,Vajmarskom republikom, koja je u periodu 1919‐1933. godine postala ekonomskizavisna od farmaceutskih proizvoda, naročito tada legalnog dostupnih kokaina iheroina.Ipak,samHitlervremenompostajenevoljnizavisnikodistihtihsupstanci,poduticajemličnog lekaraTeodoraMorela,ačitavnaroddelinjegovusudbinu,naročitoupogledu metamfetamina (Pervitina®) koji se masovno primenjuje tokom Drugogsvetskograta.

Ovakve pojave su značajne za sociološka i istoriografska proučavanja, alipredstavljaju i važno upozorenje da se pre svega sama farmaceutska struka i takoopasniproizvodinikadavišenesmejuzloupotrebitinaovakavnačin.

823

PHARMACYINTHESERVICEOFEVIL‐HOWTHEY„TREATED”HITLERANDTHEWHOLEGERMANNATIONINNAZIGERMANY

PavleZelić

MedicinesandMedicalDevicesAgencyofSerbia(Serbia)

Nazi Germanywas unique and negative phenomenon in the history of human

civilization.Less‐knownsphereinwhichtheydominatedwaspharmaceuticalindustry,andtheuseofdangerouspsychoactivesubstancestakenbyeveryone,fromFirer‐AdolfHitler to soldiers in trenches and ordinary citizens. This paper intends to show theabuseofopioidproductsthatcauseaddictionduringNaziregime.

For the purpose of the research, an insight was made to a large number ofpublications and works from the beginning of the 19th century to the present day,whichpointstoanintriguing,darkpageofthehistoryofpharmacy,showingagradualcollapseofHitlerandtheGermannationtooveralldependenceonthenalloweddrugs.

Since German scientist Friedrich Sertürner identified Morphine in 1804 andMerck's commercial patent in 1827, Germany had world monopoly on opiates forpharmaceutical industry, whose development was supported during the period ofmilitaristic German empire from 1860s‐1870s. The devastating consequences of theGreatWar ‐ millions of people suffering from acute/chronic pain and posttraumaticstress,induceanadditionalinvestmentinanalgesicsandsedatives.Atthebeginningofhispoliticalcareer,AdolfHitlerusedaradicalplatformagainstaddictivesubstancestotake control of the Weimar Republic, which from 1919‐1933 became economicallydependentonpharmaceuticalproducts,especially then legalcocaineandheroin.Still,Hitlerhimself,overtime,becameanunwillingaddicttothesamesubstances,undertheinfluenceofpersonalphysicianTheodoreMorell,andthewholenationshareshisfate,especiallywithregardtomethamphetamine(Pervitina®)‐massivelyappliedduringtheSecondWorldWar.

Such phenomena are valuable for sociological and historiography studies, butalso represent an importantwarning that, above all, pharmaceutical professions andthesesuchdangerousmedicalproductsmustneverbeabusedinthisway.

824

Arh.farm 2018;68: 824-825 IF-P12

RAZVOJLIPOSOMA:ISTORIJSKIPREGLED

NinaDragićević1,KatarinaMilošević‐Kostadinović2,DušankaKrajnović3

1Apoteka„Beograd”(Srbija),2ApotekaMedicor,Kotor(CrnaGora),3KatedrazasocijalnufarmacijuIfarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu‐

Farmaceutskifakultet(Srbija)

LiposomejeprviputpredstavioA.D.Bangham1965.godine,kadasuonipremanjemu dobili naziv „bangosomi”. Godine 1981. on je predložio naziv „anfisomi” kaoprikladnijitermin,jersumolekulikojičinemembraneliposomakarakterističniamfifili.Međutim,kasnijesudobilinaziv„liposomi”.Ukratko,liposomisumale,sfernevezikule,kojesesastojeodamfifilnihlipida,kojiokružujuvodenojezgro.

Ciljovestudijejebiodasesagledarazvojuoblastiliposomaikakosusemenjaleindikacijezanjihovuprimenuufarmaciji,mediciniišire.

Sprovedenojeistraživanjekrozobimnuistalnorastućuoblastliposomologijeuciljusakupljanjapodatakaorazličitimindikacijamazaprimenuliposoma

Pregled literature je pokazaoda su liposomiubrzonakonotkrića, počeli da sekoristekaomodelibiološkihmembranaumnogimgranamabiologijeimedicine,usledslicnostiliposomaicelijskihmembrana.Već1986.godinekompanijaChristianDiorSE(Francuska)plasirala jena tržišteprvikozmetičkipreparat sa liposomima, „anti‐age”gelCaptureTM,a1988.godinesenatržištupojavioprvi liposomskidermalnipreparatPevaryl®‐Lipogelsaekonazolom(CilagAG,Švajcarska).Potomsuliposomipočelidasekoriste i šire u oblastima dijagnostike, imunomodulacije, genske terapije, onkologije,itd.Poslednjihgodinaoni seuglavnomkoristekaosistemiza isporuku lekova, tj. kaonanonosači za različite lekovite supstance, koji se primenjuju lokalno ili sistemski(uglavnom intravenski). U liposome se mogu inkapsulirati i hidro ilne i lipo ilnesupstance. Postoje dve vrste liposomskih nosaca: oni koje sadrze konvencionalnelekovite supstancemalemolekulskemase (npr. citostatike) i oni koji sadrze lekovitesupstance vece molekulske mase (npr. oligonukleotide i plazmide DNK). Promenomlipidnog sastava, veličine čestica, naelektrisanja liposomskih membrana, kao imodifikovanjem njihove površine, mogu da se menjaju njihove fizičke osobine, čimemožedasemenjanjihovoponašanjeinvitroiinvivo.

Iz svega iznetog može se zaključiti da je poslednjih godina značajno poraslaprimenaliposomakaosistemazaisporukuaktivnihsupstancizarazličiteindikacije.

825

EVELOPMENTOFLIPOSOMES:AHISTORICALOVERVIEW

NinaDragićević1,KatarinaMilošević‐Kostadinović2,DušankaKrajnović3

1Pharmacy„Belgrade”(Serbia),2Pharmacy„Medicor”,Kotor(Montenegro),3DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,

UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy(Serbia)Liposomeswere first introduced byA.D. Bangham in1965. Initially theywere

named after A.D. Bangham, „bangosomes”. Bangham proposed in 1981 the name„amphisome” as a more appropriate term since membrane molecules arecharacteristicallyamphiphiles.However, later theyweretermed„liposomes”. Inbrief,liposomes are small, spherical vesicles consisting of amphiphilic lipids, enclosing anaqueouscore.

Theaimofthisstudywastopresenttheearlydevelopmentofliposomesandtheway how the indications for liposomes use changed through years in the field ofpharmacy,medicine,etc.Aresearchthroughtheextensiveandeverincreasingfieldofliposomologywasperfomedinordertoassembledifferentkindsofindicationswhereliposomesfoundtheirapplication.

The literature overview revealed that liposomes have been used after theirdiscovery as models of biological membranes in biology and medicine due toresemblance of liposomes to cellmembranes.Already in 1986 the companyChristianDiorSE(France)haslaunchedthefirstcosmeticproductwithliposomes,the„anti‐age”gelCaptureTM,whileCilagAG(Switzerland)launchedin1988thefirstliposomedermalproduct Pevaryl®‐Lipogel containing econazole. Afterwards they have started to beapplied in theareasofdiagnosis, immuno‐modulation,genetherapy,oncology,etc. Inlast years they are mostly used as drug delivery systems i.e. carrier systems fordifferent drugs, being applied topically or systemically (mostly intravenously).Liposomesmayencapsulatehydrophilicandlipophilicsubstances.Therearetwoverydifferent classes of liposomal carrier systems: those containing conventional smallmolecularweightdrugs (e.g. anticancerdrugs)and thosecontaining largermolecularweight (e.g. oligonucleotide and plasmid DNA) drugs. By varying lipid composition,particle size, net charge of liposome membranes, and modifying their surface, theirphysicalpropertiescanbechangedaswellastheirbehaviorinvitroandinvivo.

Itcanbeconcludedthattheuseofliposomesasdeliverysystemsforactivesfordifferentindicationshasgainedinrecentyearsconsiderableacceptance.

826

Arh.farm 2018;68: 826-827 IF-P13

PRIKAZAKCIJADOBROVOLJNOGDAVANJAKRVINA

FARMACEUTSKOMFAKULTETUUBEOGRADUUPERIODU2003‐2018.GODINE

AndrijanaMiloševićGeorgiev1,DušankaKrajnović1,JakovJambrek2

1UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,

2StudentskaorganizacijaFarmaceutskogfakultetauBeogradu‐BPSA(Srbija)Stalnosamostalnoidobrovoljnoangažovanjedavalacakrvineophodnojekakobi

seobezbediledovoljnekoličinekrviikrvnihderivatazasvakodnevnepotrebe.Problemnedovoljne količine krvi poprima svetske razmere. Studenti su potencijalni izvoridobrovolјnih davalaca krvi (DDK), kroz sam čin davanja i kroz motivisanje drugihkolegaisprovođenjepromotivnihkampanjanafakultetima.

Ciljevi ovog rada su bili da se prikaže razvoj dobrovoljnog davalaštva krvi naUniverzitetu u Beogradu i analizira trend u broju dobrovolјnih davalaca naFarmaceutskomfakultetuuperioduodnovembra2003.domarta2018.godine.

PodacioukupnombrojudobrovolјnihdavaocakrvinaFarmaceutskomfakultetuuBeogradudobijenisuizbazeInstitutazatransfuzijukrviSrbije.

Akcije dobrovoljnog davanja krvi sprovode se u Beogradu od 1944. god., aorganizovano na Beogradskom univerzitetu skoro dve decenije. Značajnu ulogu upokretanju redovnih akcija dobrovoljnog davanja krvi imalo je društvo „Studentidavaocikrvi”formirano2003.godine.TegodineprviputsuorganizovaneakcijeDDKna fakultetima beogradskog Univerziteta.U toku posmatranih 15 godina, koliko sesprovode akcije na Farmaceutskom fakultetu, potencijalnih davalaca bilo je 2134, aukupno je dalo krv 1819 davalaca. Najmanje potencijalnih davalaca bilo je u martu2008.godine(36),anajvišeunovembru2013.godine(101).Gotovodvostrukovišejedavalaca ženskog pola (1319), naspram davalaca muškog pola (706). NaFarmaceutskom fakultetu poslednjih godina povećao se broj studenata farmacije(muškaraca),aliidaljesudominantnozastupljenestudentkinje,takodajeovajpodatakovećembrojudavalacameđuženskompopulacijomočekivan.

Pored velike svesti o značaju dobrovoljnog davanja krvi broj davalaca nije nazadovolјavajućemnivou.Promotivneaktivnosti, informisanost iedukacijestudenataoznačajudobrovoljnogdavanjakrvi,imajukaoishodpovećanjemotivacijeiporastbrojastudenata davalaca krvi. Godišnja analiza motivacije od ključnog je značaja zapoboljšanjeregrutovanjaizadržavanjepostojećihdobrovoljnihdavalacakrvi.



827

ANOVERVIEWOFTHEVOLUNTARYBLOODDONATIONCAMPAIGNS

ATTHEFACULTYOFPHARMACYINBELGRADEDURING2003‐2018PERIOD

AndrijanaMiloševićGeorgiev1,DušankaKrajnović1,JakovJambrek2

1UniversityofBelgrade–FacultyofPharmacy,2BelgradePharmacyStudents'

Association–BPSA(Serbia)In order to provide sufficient quantities of blood and blood products for

everyday needs, a continuous non‐remunerated and voluntary engagement of blooddonorsisnecessary.Studentsareapotentialblooddonorpool,throughtheveryactofblood donating but also through advocating and campaigning for blood donations attheirfaculties.

The aims of this paper were to present the historical development of thevoluntaryblooddonationatBelgradeUniversityandanalysethetrendinthenumberofdonorsattheFacultyofPharmacyintheperiodfromNovember2003toMarch2018.

DataonthetotalnumberofvoluntaryblooddonorsattheFacultyofPharmacywerederivedfromtheBloodTransfusionInstituteofSerbiarecords.

„Students blood donors", an association that played an important role inlaunching the regular campaigns forvoluntaryblooddonations,was formed in2003.The voluntary blood donation campaigns were organized at Belgrade Universityfaculties during that year. During the observed 15‐year period, of blood donationcampaignsattheFacultyofPharmacyinBelgrade,therewere2134studentseligibletodonate blood, out of which 1819 did donate blood. The lowest number of potentialdonorswas recorded inMarch 2008 (36) and the highest inNovember 2013 (101)..Femaledonors (1319)nearly doubled the rateofmale donors (706). Thenumber ofmale students at the Faculty of Pharmacy has increased in recent years, but themajoritywasfemalestudents.

Despite thehighawarenessof the importanceof thevoluntaryblooddonation,thenumberofdonors isnot at a satisfactory level. Promotional activities, awarenessand educationof studentson the importance of voluntaryblooddonation result in agrowing motivation and an increase in the number of blood donors amongst thestudents. The annual analysis of the motivating factors is crucial for improving therecruitmentandretentionofexistingvoluntaryblooddonors.



istorija farmacije history of pharmacy br 3 2018 istorija farmacije.pdf · subotica je početkom xx...

Documents