Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLUDoç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-364-986-1DOI 10.14527/9786053649861

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

I. Baskı: Mart 2015, Ankara2. Baskı: Ekim 2016, Ankara

Yayın-Proje : Elif Turanlıoğlu BultanDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık AmbalajSanayi Tic. Ltd. Şti.

Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1İskitler/ANKARA

Tel: 0312-3411020

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

internet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU

1980 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Bölümü lisans programını ve 1983 yılında yüksek lisans programını tamamlamıştır. 1990 yılında da Anadolu Üniversitesi’nde aynı alanda doktora programını bitiren SARACALOĞLU, Ege Üniversitesi’nde 1994 yılında yardımcı doçentlik, 1995 yılında Doçentlik ve 2002 yılında Adnan Menderes Üniversitesi’nde Profesörlük unvanı almıştır. Dokuz Eylül ve Ege Üniversitelerinde çalışan Prof. Dr. SARACALOĞLU, 2002 yılından itibaren Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü’nde profesör olarak görev yapmaktadır.

Prof. Dr. SARACALOĞLU’nun ilgi alanlarını program geliştirme, program de-ğerlendirme, öğretmen eğitimi, öğrenme stil ve stratejileri, düşünme eğitimi ile değer-ler eğitimi oluşturmaktadır.

Prof. Dr. SARACALOĞLU; Lisans düzeyinde Öğretim Yöntem ve Teknikleri ve Eğitim Bilimine Giriş, Yüksek Lisans düzeyinde Eğitim Programlarının Tarihi, Kül-türel ve Felsefi Temelleri, Eğitimde Program Geliştirme, Eğitimde Program Değer-lendirme, Öğretmen Yeterlikleri, Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları, Düşünme Eğitimi, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, Öğrenme Stilleri derslerini vermiştir/vermektedir. Doktora programında ise Program Geliştirme Alan Çalışması, Program Değerlendir-me Alan Çalışması, Öğrenme Stili Araştırmaları, Düşünme Eğitimi Araştırmaları, Öğ-retimde Yeni Yaklaşımlar, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, İlköğretimde Program Ge-liştirme, Yüksek Öğretimde Program Geliştirme, Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi, Öğretim Tasarımı, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitiminde Yeni Yönelimler derslerini vermiştir/vermektedir.

Prof. Dr. SARACALOĞLU’nun uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış 32, ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış 60 makalesi, uluslararası toplantılarda sunulan 49 ve ulusal toplantılarda sunulan 78 bildirisi bulunmaktadır. SARACALOĞLU’nun “Fen ve Edebiyat Fakülteleri Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri”, “Türk ve Japon Öğretmen Yetiştirme Sistemlerinin Karşılaştırılması” isimleriyle iki ki-tabı yayınlanmıştır. Ayrıca editörlüğünü ve bölüm yazarlığını yaptığı “Öğretim İlke ve Yöntemleri” kitabında “Öğretimde Planlama” ile Atatürk ve Cumhuriyete Armağan” isimli kitapta “21. Yüzyılda Öğretmen Adaylarının Nitelikleri”, konulu bölüm yazarlığı bulunmaktadır.

Prof. Dr. SARACALOĞLU ayrıca 17 bilimsel araştırma projesinde proje yürü-tücüsü olarak görev almış, 20 yüksek lisans ve 12 doktora tezi yönetmiş, 60 bilimsel etkinlikte bilim kurulu üyesi olarak, 50 ulusal ve uluslararası dergide hakem olarak görev almıştır. SARACALOĞLU, 10 ulusal ve 7 uluslararası bilimsel kuruluşa üyedir.

İletişim: sedasaracal@adu.edu.tr

Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

Lisans öğrenimini 1998 yılında Atatürk Üniversitesinde Eğitim Programları ve Öğretim alanında tamamlayan Dr. KÜÇÜKOĞLU aynı üniversite Eğitim Prog-ramları ve Öğretim alanında 2001 yılında yüksek lisans ve 2007 yılında doktora derecelerini aldı. 2007 yılından beri Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 2013 yılında Eğitim Programları ve Öğretim alanında doçent unvanını alan olan Dr. Küçükoğlu halen aynı fakültede Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalı başkanı olarak görev yapmaktadır.

Başlıca çalışma alanları program geliştirme, hizmet ederek öğrenme (service-learning) ve öğretmen eğitimi olan Dr. KÜÇÜKOĞLU’nun alanı ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli yayınları ve projeleri bulunmaktadır. Alanına ilişkin li-sans ve lisansüstü düzeyde dersler yürüten Dr. KÜÇÜKOĞLU eğitim programları ve öğretmen yetiştirme ile ilgili çeşitli kuruluşların da üyesidir.

İletişim: adnank@atauni.edu.tr

ÖN SÖZ

Bu kitap, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması ve etkili bir şekilde uy-gulanması sürecinde eğitimcilerimize rehber olmak üzere hazırlanmıştır. Bu bağ-lamda Eğitim Fakültesi öğrencileri için bir ders kitabı, bunun yanı sıra yapısı ve içeriği ile kendisini geliştirmek isteyen öğretmelerimiz için de bir başvuru kaynağı niteliğindedir.

Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı birbirini bütünleyen on bir bölümden mey-dana gelmektedir. Birinci bölümde öğretim ilke ve yöntemleri ile ilgili kavramlar açıklanmakta; ikinci bölümde ise eğitim programlarının tasarımı ve geliştirilmesi ele alınarak eğitim programları ve öğretim ilişkisi incelenmektedir. Kitabın üçün-cü bölümünde öğretim sürecinin nasıl planlanacağı örneklerle ele alınmakta; dör-düncü bölümde, öğrenme-öğretme ilkeleri ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Be-şinci bölümde, başlıca öğrenme-öğretme modelleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının altıncı bölümü genel öğretim stratejilerine, yedinci bölümü genel öğretim yöntemlerine ayrılmıştır. Sekizinci ve dokuzuncu bölümlerde, öğretim tekniklerine ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Kitabın onuncu bölümünde öğrenme-öğretme sürecinde öğretim teknolojilerinden nasıl yararla-nılacağı ele alınmaktadır. Kitabın on birinci ve son bölümünde ise öğrenen mer-kezli öğretim yaklaşımlarına yer verilerek açıklanmaktadır.

Bu kitabın basım aşamasına dek birçok kişinin katkıları olmuştur. Başta ki-tapta bölüm yazarı olarak emeği geçen değerli meslektaşlarımızdan; Yard. Doç. Dr. Sayın Orhan KUMRAL’a, Yard. Doç. Dr. Sayın Nurettin AYDINER’e, Doç. Dr. Sayın Mehmet TURAN’a, Doç. Dr. Sayın Ahmet ESKİCUMALI’ya, Yard. Doç. Dr. Sayın Emel SARITAŞ’a, Doç. Dr. Sayın Çavuş ŞAHİN’e, Yard. Doç. Dr. Sayın İb-rahim GÖKDAŞ’a ve Yard. Doç. Dr. Sayın Meltem YALIN UÇAR’a en içten teşek-kürlerimizi sunarız. Kitabın hazırlanma sürecinde katkı sağlayan meslektaşlarımı-za ve yayın aşamasında her türlü desteği sağlayan başta Sayın Servet SARIKAYA olmak üzere tüm Pegem Akademi ailesine teşekkür ederiz.

Öğretimi planlama ve uygulama sürecinde öğretmen adaylarına, öğretmenle-re ve tüm eğitimcilere kendilerini geliştirmeleri, mesleki başarıları gibi konularda katkı sağlamasını umduğumuz bu kitabın görüş ve önerileriniz ile daha da zengin-leşeceğine inanıyoruz...

Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU

Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU

BÖLÜMLER VE YAZARLAR

Bölüm 1: Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL-Pamukkale Üniversitesi

Bölüm 2: Eğitim Programı ve ÖğretimYrd. Doç. Dr. Nurettin AYDINER-Trakya Üniversitesi

Bölüm 3: Öğretimi PlanlamaProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 4: Öğrenme-Öğretme İlkeleri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi

Bölüm 5: Öğrenme-Öğretme ModelleriDoç. Dr. Ahmet ESKİCUMALI-Sakarya Üniversitesi

Bölüm 6: Öğretim Stratejileri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi

Bölüm 7: Öğretim YöntemleriYrd. Doç. Dr. Emel SARITAŞ-Pamukkale Üniversitesi

Bölüm 8: Öğretim Teknikleri-IDoç. Dr. Çavuş ŞAHİN-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Bölüm 9: Öğretim Teknikleri-IIProf. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 10: Öğrenme-Öğretme Sürecinde TeknolojiYrd. Doç. Dr. İbrahim GÖKDAŞ-Adnan Menderes Üniversitesi

Bölüm 11: Öğrenen Merkezli Öğrenme-Öğretme YaklaşımlarıYrd. Doç. Dr. Meltem Yalın UÇAR-Adnan Menderes Üniversitesi

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

Giriş ......................................................................................................................................3Eğitim Kavramı ...................................................................................................................3

Eğitimin Türleri ............................................................................................................5Açık Sistem Olarak Eğitim ..........................................................................................6

Öğrenme, Öğretme ve Eğitim ...........................................................................................8Öğrenme ........................................................................................................................8Öğretme .........................................................................................................................8Eğitim ve Öğretim ........................................................................................................9Öğrenme ve Öğretme Ortamı ..................................................................................10Öğretme Stratejisi .......................................................................................................10Öğretim Yöntemi ........................................................................................................10Öğretim Tekniği .........................................................................................................11İletişim .........................................................................................................................11

Eğitimde Program Kavramı ............................................................................................12Eğitim Programı .........................................................................................................13Öğretim Programı ......................................................................................................14Ders Programı ............................................................................................................14Örtük Program ...........................................................................................................14Programının Ögeleri ..................................................................................................15

Hedef .....................................................................................................................15İçerik ......................................................................................................................15Eğitim Durumları ................................................................................................15Sınama Durumları ...............................................................................................16

Program Geliştirme ...................................................................................................16Programlarının Değerlendirme................................................................................17

Özet ....................................................................................................................................18Kaynakça............................................................................................................................19

2. BÖLÜM

EĞİTİM PROGRAMI VE ÖĞRETİM

Giriş ....................................................................................................................................23Eğitim Programı ve Öğretim ..........................................................................................23Eğitim Programlarının İşlevi ve Özellikleri ..................................................................25Eğitimde Program Geliştirme Süreci .............................................................................29Eğitim Programının Öğeleri (Unsurları) ......................................................................31

Hedef .........................................................................................................................32Hedefl er Düzeni ve Hiyerarşisi (Aşama Sırası) ................................................34Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıfl aması ............................36

İçerik (Muhteva) ......................................................................................................38

Öğrenme-Öğretme Süreci (Eğitim Durumu) ......................................................42

Değerlendirme .........................................................................................................47

Tanıma-Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme ................................................49

Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme ....................................50

Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme ...........................................................51Özet ....................................................................................................................................54Kaynakça............................................................................................................................55

3. BÖLÜM

ÖĞRETİMİ PLANLAMAGiriş ....................................................................................................................................61Öğretimi Planlama ...........................................................................................................61

Öğretim Etkinliklerini Planlamanın Gerekliliği ve Önemi ..................................62Öğretimde Planlamanın Yararları ............................................................................64Plan Yapma İlkeleri ...................................................................................................65Planlama Ölçütleri .....................................................................................................66İyi Bir Öğretim Planının Özellikleri ........................................................................67Plan Yaparken Dikkate Alınması Gereken Özellikler ...........................................69

Plan Türleri ........................................................................................................................71

Ünitelendirilmiş Yıllık Plan .....................................................................................71

Günlük Plan ................................................................................................................75

Ders Planı ...................................................................................................................76

viii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Ders Planı Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler ...........................76

Gezi, Gözlem ve Deney Planları...............................................................................77Öğretme-Öğrenme Sürecinde Öğretim Etkinlikleri ve Planlanması .......................78

Giriş Bölümü...............................................................................................................78

Geliştirme Bölümü .....................................................................................................79

Sonuç Etkinlikleri .......................................................................................................79

Değerlendirme (Sınama Durumları) .......................................................................80Birleştirilmiş Sınıfl ar ........................................................................................................80Planlamada Yaşanan Sorunlar ........................................................................................81Planlama ile İlgili Araştırmalar ......................................................................................83Özet ....................................................................................................................................87Kaynakça............................................................................................................................88Örnek Plan Formları ........................................................................................................91

Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı Formu ...............................................................91Günlük Ders Planı Formu .........................................................................................92Ders Planı Örneği .......................................................................................................93

4. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME İLKELERİ

Giriş ................................................................................................................................. 101Öğrenme-Öğretme İlkeleri .......................................................................................... 101

Çocuğa Görelik İlkesi ............................................................................................. 102Hayatilik İlkesi ......................................................................................................... 103İş İlkesi ...................................................................................................................... 104Ekonomiklik İlkesi .................................................................................................. 106Güncellik İlkesi ........................................................................................................ 107Açıklık İlkesi ............................................................................................................ 108Somuttan Soyuta İlkesi ........................................................................................... 109Bilinenden Bilinmeyene İlkesi ............................................................................... 111Yakından Uzağa İlkesi ............................................................................................. 111Basitten Karmaşığa İlkesi ....................................................................................... 113

Özet ................................................................................................................................. 113Kaynakça......................................................................................................................... 115

İçindekiler ix

5. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME MODELLERİ

Giriş ................................................................................................................................. 118Tam Öğrenme Modeli (Benjamin Bloom) ................................................................. 118

Öğrenci Nitelikleri .................................................................................................. 119

Bilişsel Giriş Davranışları ................................................................................. 119

Duyuşsal Giriş Özellikleri ................................................................................ 121Öğretim Hizmetinin Niteliği ................................................................................. 123

İşaretler (İpuçları) ............................................................................................. 123

Pekiştirme .......................................................................................................... 124

Katılma ............................................................................................................... 125

Dönüt-Düzeltme ............................................................................................... 125Öğrenme Ürünleri .................................................................................................. 126

Tam Öğrenmenin Uygulanması .................................................................................. 127Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri ve Sınırlılıkları .................................... 129Öğretim Durumları Modeli (Robert Gagne) ............................................................. 129

Sözel Bilgi ................................................................................................................. 130Zihinsel Beceriler .................................................................................................... 130Bilişsel Stratejiler ..................................................................................................... 131Tutumlar .................................................................................................................. 132Psiko-Motor Beceriler ........................................................................................... 132

Öğrenme Türleri ............................................................................................................ 132Gagne’nin Öğretme Durumları Modeli ...................................................................... 134

Dikkati Çekme ......................................................................................................... 134

Hedeft en Haberdar Etme ....................................................................................... 134

Önkoşul Öğrenmeleri Hatırlatma ......................................................................... 135

Uyarıcı Materyal Kullanma .................................................................................... 135

Öğrenmede Rehber Olma ...................................................................................... 135

Performansı Ortaya Çıkarma ................................................................................ 135

Geribildirim Sunma ................................................................................................ 135

Performansı Değerlendirme .................................................................................. 136

x Öğretim İlke ve Yöntemleri

Kalıcılığı ve Transferi Sağlama .............................................................................. 136

Okulda Öğrenme Modeli (John B. Carroll) ............................................................... 137

Belli Tür Öğrenmeler İçin Eğilim .......................................................................... 138

Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 138

Öğretimden Yararlanma Yeteneği ......................................................................... 138

Sebat .......................................................................................................................... 138

Öğrenmeye Ayrılan Zaman ................................................................................... 139

Temel Öğretim Modeli (William Glasser) ................................................................. 139

Etkili Öğretim Modeli (Robert E. Slavin) .................................................................. 142

Öğretimin Niteliği ................................................................................................... 143

Uygun Öğretim Düzeyi .......................................................................................... 144

Teşvik Etme ............................................................................................................. 145

Zaman ...................................................................................................................... 146

QAIT Modeli ........................................................................................................... 147

Özet ................................................................................................................................. 149

Kaynakça......................................................................................................................... 150

6. BÖLÜM

ÖĞRETİM STRATEJİLERİ

Öğretim Stratejileri ....................................................................................................... 154Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Expository Teaching) ................................... 154

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ........................................ 155Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ...................................... 155

Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisi (Discovery Learning) ................. 156Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ..................... 157Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması ................... 158

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (Inquiry Learning) ................ 160

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması ............... 161

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması .............. 162Özet ................................................................................................................................. 165Kaynakça......................................................................................................................... 167

İçindekiler xi

7. BÖLÜM

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

Öğretim Yöntemleri ..................................................................................................... 170Anlatım Yöntemi ........................................................................................................... 171

Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 172Yöntemin Yararları .................................................................................................. 173Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 173

Tartışma Yöntemi .......................................................................................................... 173Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 174Yöntemin Yararları .................................................................................................. 175Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 175

Gösterip-Yaptırma Yöntemi ......................................................................................... 175Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 176Yöntemin Yararları .................................................................................................. 176Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 176

Örnek Olay Yöntemi ..................................................................................................... 177Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 178Yöntemin Yararları .................................................................................................. 178Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 179

Problem Çözme Yöntemi ............................................................................................. 179Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 180Yöntemin Yararları .................................................................................................. 181Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 181

Yaratıcı Drama Yöntemi ............................................................................................... 181Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 183Yöntemin Yararları .................................................................................................. 183Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 184

İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ......................................................................................... 184Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler ................................................ 186Yöntemin Yararları .................................................................................................. 187Yöntemin Sınırlılıkları ............................................................................................ 187

Özet ................................................................................................................................. 187Kaynakça......................................................................................................................... 188

xii Öğretim İlke ve Yöntemleri

8. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-I

Giriş ................................................................................................................................. 193

Soru - Cevap Tekniği .................................................................................................... 193

Yararları ................................................................................................................. 194

Sınırlılıkları ........................................................................................................... 194

Mikro Öğretim Tekniği ................................................................................................ 195

Yararları .................................................................................................................. 195

Sınırlılıkları ............................................................................................................ 196

Benzetim (Simülasyon) Tekniği .................................................................................. 196

Yararları .................................................................................................................. 196

Sınırlılıkları ............................................................................................................ 197

Kavram Haritaları Tekniği ........................................................................................... 197

Yararları .................................................................................................................. 199

Sınırlılıkları ............................................................................................................ 199

Phillips 66 Tekniği ......................................................................................................... 200

Yararları .................................................................................................................. 200

Sınırlılıkları ............................................................................................................ 200

İstasyon Tekniği ............................................................................................................. 200

Yararları ................................................................................................................... 201Sınırlılıkları .............................................................................................................. 201

Beyin Fırtınası Tekniği................................................................................................. 201Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 202Yararları .................................................................................................................... 202Sınırlılıkları .............................................................................................................. 202

Rol Oynama Tekniği ..................................................................................................... 203Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 203Yararları .................................................................................................................... 203Sınırlılıkları .............................................................................................................. 204

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ..................................................................................... 204Yararları .................................................................................................................... 205Sınırlılıkları .............................................................................................................. 205

İçindekiler xiii

Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği ............................................................................... 205Yararları .................................................................................................................... 206Sınırlılıkları .............................................................................................................. 206

Görüş Geliştirme Tekniği ............................................................................................. 207Nasıl Uygulanır? ...................................................................................................... 207Yararları .................................................................................................................... 207Sınırlılıkları .............................................................................................................. 207

Sınıf Dışı Öğretim Etkinlikleri İçin Teknikler ........................................................... 208Gezi-Gözlem Tekniği .................................................................................................... 208

Yararları .................................................................................................................... 208Sınırlılıkları .............................................................................................................. 209

Görüşme Tekniği ........................................................................................................... 209Yararları .................................................................................................................... 210Sınırlılıkları .............................................................................................................. 210

Sergi Tekniği ................................................................................................................... 210Yararları .................................................................................................................... 211Sınırlılıkları .............................................................................................................. 211

Ev Ödevi Tekniği ........................................................................................................... 211Yararları .................................................................................................................... 212Sınırlılıkları .............................................................................................................. 213

Bireysel Öğretim Teknikleri ......................................................................................... 214Programlı Öğretim ........................................................................................................ 214

Yararları .................................................................................................................... 216Sınırlılıkları .............................................................................................................. 217

Modüler Öğretim .......................................................................................................... 218Yararları ................................................................................................................... 219Sınırlılıkları ............................................................................................................. 219

Bilgisayar Destekli Öğretim ......................................................................................... 220Yararları ................................................................................................................... 220Sınırlılıkları .............................................................................................................. 221

Eğitsel Oyunlar .............................................................................................................. 221Özet ................................................................................................................................. 223Kaynakça......................................................................................................................... 224

xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri

9. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-II Giriş ................................................................................................................................. 233Beyin Eseri /Ürünü (Brainwriting) ............................................................................ 233

Uygulanması ............................................................................................................ 233Yararları .................................................................................................................... 234Sınırlılıkları .............................................................................................................. 234

Bilişsel Çıraklık ............................................................................................................. 234Yararları ................................................................................................................... 236Sınırlılıkları ............................................................................................................. 236

Öğrenme Halkası ........................................................................................................... 236Yararları ................................................................................................................... 238Sınırlılıkları ............................................................................................................. 238

Konuşma Halkası ........................................................................................................... 239Uygulanması ............................................................................................................ 239Yararları ................................................................................................................... 240Sınırlılıkları ............................................................................................................. 240

Balık Kılçığı ................................................................................................................... 240Uygulanması ............................................................................................................ 241Yararları ................................................................................................................... 242Sınırlılıkları .............................................................................................................. 242

Kartopu (Piramit) .......................................................................................................... 242Uygulanması ............................................................................................................ 243Yararları ................................................................................................................... 243Sınırlılıkları .............................................................................................................. 244

Çember ........................................................................................................................... 244Uygulanması ............................................................................................................ 244Yararları ................................................................................................................... 245Sınırlılıkları .............................................................................................................. 245

Akvaryum (İç Çember) ................................................................................................ 2451. Uygulama ............................................................................................................ 2462. Uygulama ............................................................................................................. 246Yararları .................................................................................................................... 247Sınırlılıkları .............................................................................................................. 247

İçindekiler xv

Rulman (Top Taşıma) ................................................................................................... 248Uygulanması ............................................................................................................ 248Yararları .................................................................................................................... 249Sınırlılıkları .............................................................................................................. 249

Köşele(n)me .................................................................................................................. 249Uygulanması ........................................................................................................... 249Yararları .................................................................................................................... 249Sınırlılıkları .............................................................................................................. 250

Pazaryeri ......................................................................................................................... 250Uygulanması ............................................................................................................ 250Yararları .................................................................................................................... 250Sınırlılıkları .............................................................................................................. 251

Sokratik Tartışma ......................................................................................................... 251Yararları .................................................................................................................... 251Sınırlılıkları .............................................................................................................. 252

Sokrat Semineri ............................................................................................................ 252Uygulanması ........................................................................................................... 252Yararları .................................................................................................................... 253Sınırlılıkları .............................................................................................................. 253

Fikir taraması ................................................................................................................. 253Uygulanması ............................................................................................................ 253Yararları .................................................................................................................... 254Sınırlılıkları .............................................................................................................. 254

Tartışmada Kullanılan Teknikler ................................................................................ 254Münazara ........................................................................................................................ 254

Uygulanması ............................................................................................................ 254Yararları .................................................................................................................... 255Sınırlılıkları ............................................................................................................. 255

Panel ................................................................................................................................ 255Uygulanması ............................................................................................................ 256Yararları .................................................................................................................... 256Sınırlılıkları .............................................................................................................. 256

xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri

Zıt Panel ......................................................................................................................... 257Uygulanması ............................................................................................................ 257Yararları .................................................................................................................... 257Sınırlılıkları .............................................................................................................. 257

Açık Oturum .................................................................................................................. 258Uygulanması ............................................................................................................ 258Yararları .................................................................................................................... 258Sınırlılıkları .............................................................................................................. 258

Sempozyum ................................................................................................................... 259Uygulanması ............................................................................................................ 259Yararları .................................................................................................................... 259Sınırlılıkları .............................................................................................................. 260

Forum.............................................................................................................................. 260Uygulanması ............................................................................................................ 260Yararları .................................................................................................................... 260Sınırlılıkları .............................................................................................................. 261

Kollegyum ...................................................................................................................... 261Uygulama I ............................................................................................................... 261Uygulama II ............................................................................................................. 262Yararları .................................................................................................................... 262Sınırlılıkları .............................................................................................................. 262

Kolokyum ....................................................................................................................... 262Yararları .................................................................................................................... 263Sınırlılıkları .............................................................................................................. 263

Çalıştay (Workshop) .................................................................................................... 263Uygulanması ............................................................................................................ 263Yararları .................................................................................................................... 264Sınırlılıkları .............................................................................................................. 264

Seminer ........................................................................................................................... 264Uygulanması ............................................................................................................ 264Yararları .................................................................................................................... 265Sınırlılıkları .............................................................................................................. 265

Özet ................................................................................................................................. 266Kaynakça......................................................................................................................... 267

İçindekiler xvii

10. BÖLÜM

ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNDE TEKNOLOJİ

Giriş ................................................................................................................................. 273

Eğitim ve Teknoloji ....................................................................................................... 273

Eğitim ve Teknoloji İlişkisi ........................................................................................... 273

Eğitim Teknolojisi ................................................................................................... 274

Eğitimde Teknoloji (Medya) ........................................................................................ 274

Program Geliştirme Süreci ve Eğitimde Teknoloji.................................................... 278

Eğitime Teknoloji Entegrasyonu ................................................................................. 280

Eğitimde teknoloji kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler ............................ 282

Eğitimde kullanılacak teknolojilerin seçimi ........................................................ 282

Ders öncesi yapılması önerilen işlemler ............................................................... 283

Ders sırasında dikkat edilmesi önerilen işlemler ................................................ 283

Ders sonrası için dikkat edilmesi önerilen işlemler ........................................... 284

Öğrenme ve Öğretme İlkelerinin Gerçekleştirilmesinde Teknolojinin Etkisi ........................................................................................................ 286

Özet ................................................................................................................................. 287

Kaynakça......................................................................................................................... 288

11. BÖLÜM

ÖĞRENEN MERKEZLİ ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMLARI

Giriş ................................................................................................................................. 292

Aktif Öğrenme ............................................................................................................... 292

Aktif Öğrenmenin Amaçları ........................................................................................ 293

Aktif Öğrenme Süreci ................................................................................................... 294

Aktif Öğrenme Sürecinde Sınıf Düzeni ...................................................................... 295

Aktif Öğrenme Sürecinde Değerlendirme ................................................................. 295

Probleme Dayalı Öğrenme .......................................................................................... 296

Probleme Dayalı Öğrenmenin Özellikleri ........................................................... 296

xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri

Probleme Dayalı Öğrenmede Değerlendirme ..................................................... 297

Proje Tabanlı Öğrenme ................................................................................................. 298

Proje Tabanlı Öğrenmenin Özellikleri ................................................................. 298

Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme ........................................................... 299

Yapılandırmacı Öğrenme ............................................................................................. 300

Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Özellikleri ..................................................... 301

Bilişsel Yapılandırmacılık (Jean Piaget) ............................................................ 301

Sosyal Yapılandırmacılık (Lev Semyonovich Vygotsky) .................................. 302

Yapılandırmacı öğretim sürecinde öğretmen ................................................... 304

Yapılandırmacı öğrenme ortamı (Sınıf) ............................................................... 305

Yapılandırmacı öğrenme sürecinde motivasyon ................................................. 305

Yapılandırmacı öğretim sürecinde değerlendirme ............................................. 306

Çoklu Zekâ Kuramı ...................................................................................................... 306

Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğretim ............................................................................ 309

Sözel – Dilsel Zekâ Etkinlikleri ............................................................................. 309

Mantıksal – Matematik Zekâ Etkinlikleri ............................................................ 309

Bedensel Kinestetik Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 310

Ritmik – Müzikal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 311

Görsel – Uzamsal Zekâ Etkinlikleri ...................................................................... 311

Doğacı Zekâ Etkinlikleri ........................................................................................ 312

Bireylerarası – Sosyal Zekâ Etkinlikleri ............................................................... 313

Bireysel/ Özedönük Zekâ Etkinlikleri .................................................................. 314

Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Değerlendirme .................................................... 314

Beyin Temelli Öğrenme ............................................................................................... 315

Beyin Temelli Öğrenmenin Özellikleri ................................................................ 315

Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ...................................................................... 316

Beyin Temelli Öğrenmede Öğretim Uygulamaları ............................................. 318

Öğretmenler ve Beyin Temelli Öğrenme ............................................................. 318

Beyin Temelli Öğrenme ve Değerlendirme ......................................................... 319

Basamaklı Öğretim Yaklaşımı ............................................................................... 319

Özet ................................................................................................................................. 322

Kaynakça......................................................................................................................... 323

İçindekiler xix

Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL

Kazanımlar ve Konu Örüntüsü

Kazanımlar

Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir:

• Eğitim, öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilme.

• Öğrenme ve öğretme ortamlarını tanıma.

• Bireyin eğitim ve öğrenme süreçlerini çözümleme.

Konu Örüntüsü

Giriş

Eğitim

• İstendik Davranış,

• Formal Eğitim,

• Örgün Eğitim,

• Yaygın Eğitim,

• İnformal Eğitim,

• Kültür,

• Kültürleme

TEMEL KAVRAMLAR

1. BÖLÜM

Eğitim Sistemi• Sistem,

• Açık Sistem,

• Girdi, İşlem,

• Çıktı,

• Dönüt,

• Entropi

Öğrenme ve Öğretme• Öğrenme,

• Öğretme,

• Öğretim,

• Strateji,

• Yöntem,

• Teknik,

• İletişim

Program• Eğitim Programı,

• Öğretim Programı,

• Ders Programı,

• Örtük Program,

• Hedef,

• İçerik,

• Eğitim Durumları,

• Sınama Durumları,

• Program Geliştirme,

• Program Değerlendirme

Özet

Kaynakça

2 Öğretim İlke ve Yöntemleri

Giriş

İlk insan ve insan topluluklarından günümüz insanına ve modern toplumla-rına kadar geçen tüm süreçte bireyler bilgi ve deneyim edinmeye, edindiği bilgi ve deneyimi oluşturduğu kültürel değerlerle birlikte paylaşarak geliştirmeye ve ken-dini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda toplumların ve yaşa-dıkları çağın, bireyden beklentisini de oluşturmuştur. Peki, bu beklentiler nelerdir ve birey tarafından nasıl karşılanacaktır?

Toplumların, üyelerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeyi çağlara ve toplumlara göre değişmeler gösterebilir. Günümüz modern toplumu, karmaşık hale gelmiş dünya yaşamı içinde ayakta kalabilen, değişime açık, düşünen, araştı-ran ve üretebilen nitelikli insana ihtiyaç duymaktadır. Bireyin kendinden beklenen nitelikleri kendiliğinden elde etmesi ve göstermesi beklenemez. Bilinen tarihten bu yana, insanların bu gereksinimlerin karşılanması, “eğitim” kavramını, sürecini ve daha sonra da kurumlarını ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, beklentiler değişse de beklentilerin karşılanmasında başvurulan değişmez tek yol eğitim olmuştur.

Eğitim Kavramı

Eğitim, Latince “Educere” kelimesinden gelmektedir ve hem bitki ve hayvan hem de çocukların bakım ve yetiştirilmesi anlamında kullanılmıştır (Hirst ve Pe-ters, 1970: 23). Bununla birlikte yaşanılan çağın, toplumun ve bireyin beklenti ve gereksinimleri, ‘eğitim’ kavramının çok farklı şekillerde tanımlanmasına neden olmuştur. Örneğin Eski Yunan’da toplumsal amaçlar, Rönesans’ta bir yanda birey-cilik diğer yanda milliyetçilik, 18. yüzyılda bireyci ve hümanist görüş, 20. yüzyılda ise toplumsal etkinlik düşüncesi, “eğitim”in tanımlanmasında etkili olmuşlardır (Tezcan, 1994). Ayrıca, eğitim teriminin felsefi sistemlere ve psikolojik yaklaşım-lara göre de farklı tanımlandığı görülmektedir. Örneğin idealist felsefede eğitim insanoğlunun tanrıya ulaşma çabaları süreci iken, Pragmatist anlayışta bireyin de-neyimler edinmesi yoluyla kendini geliştirmesi sürecidir (Sönmez, 2002). Eğitim terimine yönelik olarak, özellikle batıdaki eğitim bilimcilerin başlıca tanımlama-ları şu şekilde sıralanabilir (Rather, 2007: 5):

“Deneyimlerin sürekli yapılandırıldığı bir yaşam sürecidir” (Dewey).

“İnsanın doğuştan getirdiği gücün doğal, uyumlu ve aşamalı şekilde gelişti-rilmesidir” (Pestalozzi).

“Davranış, düşünce ve tutum alışkanlıklarında kalıcı bir değişikliğin meyda-na gelmesi ile görülen çevrenin birey üzerindeki etkisidir” (Th ompson).

Temel Kavramlar 3

“Belirlenmiş ve kontrol altına alınmış bir çevrenin etkisi altında sosyal ve bi-reysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir” (Good).

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan tanımlama ise Selahattin Ertürk’e aittir. Ona göre (1972: 12) “Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ka-sıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir”. Bu tanıma, davranışın bir başkası tarafından şekillendirilmesi anlamında, sürece ‘yapılandırmacı’ bakış açısıyla bakan eğitimciler tarafından eleştirel gözle yaklaşılmakla birlikte, özellikle formal anlamda okul eğitimini betimlediği için, Ertürk’ün tanımı uzun zamandan bu yana güncelliğini korumaktadır.

Düşün-Tartış: Siz de eğitime yönelik başka tanımlar araştırınız. Daha sonra size verilen tanımlar ile birlikte kendiniz bir eğitim tanımı yapmaya çalışınız.

Eğitim ile ilgili olarak yapılmış olan tüm tanımlara bakıldığında, genel olarak birkaç kavramın ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri ‘davranış’ söz-cüğüdür ve onun eğitim yoluyla değişimidir. Psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak bilinen Hilgard, davranışı “gözlenebilen ve geliştirilen bir aygıt ile öl-çülebilen bir eylem” olarak tanımlamaktadır (Akt. Akyıldız, 1994: 11). Bir sürecin eğitim olabilmesi için o halde gözlenebilen ve ölçülebilen davranış değişmelerini meydana getirmesi gerekmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin eğitim süreci içinde aktif (etkin) olmasını da zorunlu kılmaktadır.

Eğitim teriminin tanımında geçen ve dikkate alınması gereken diğer bir kav-ram ‘istendik’ sözcüğüdür. Eğitim sürecinde yukarıda tanımı verilen davranışın istendik olması gerekmektedir. Peki, sözü edilen davranışı kim istiyor? Burada bi-reyin ve toplumun istek ve beklentileri söz konusudur. Eğitim süreci bir taraft an bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken -örneğin okuma yazma öğrenme, meslek sahibi olma gibi- diğer taraft an da toplumun beklentilerini de -kültürünü yaşat-mak ve geliştirmek gibi-karşılamak durumu vardır.

Değişime karşı dirençli olan toplumun beklentilerinin karşılanması ne ka-dar doğru olur? Ya da toplumun isteğini yerine getiren bir eğitim süreci ne ka-dar toplumu ileriye götürebilir? Eğitimin görevlerinden birisi, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç nesillere aktarmaktır. Tezcan’a göre (1994), buna “eğitimin tutucu işlevi” denilmektedir. Bu anlamda eğitimin gö-revi mevcut kültürü korumak ve bozucu davranışları denetlemek ve önlemektir. Bunun yanında toplumun demokratikleştirilmesi, bireylerin eleştirel düşünme becerisini elde etmesini sağlaması anlamında eğitim sürecinin yaratıcı işlevi de mevcuttur.

Düşün-Tartış: Eğitimin toplumdaki yaratıcı işlevine yönelik olarak örnekler veriniz.

4 Öğretim İlke ve Yöntemleri