1

İNSAN BİLGİSAYAR ETKİLEŞİMİ: KULLANILABİLİRLİK

Grup Üyeleri:Fatih AkkayaHüseyin ÖzkanHalil GüvelEmre KarakaşKübra KantarcıoğluŞeyda Kervan

ANKARA 2014

2

Kullanılabilirlik Nedir?

• Kullanılabilirlik, hayatımızı kolaylaştıran cihazların, aletlerin, bilgisayar sistemlerinin, ATM’ lerin vb. insanların en az karmaşa yaşayarak kullanmasını sağlayan bir olgudur.

• Genel inanışta olduğu gibi sadece elektronik cihazların kullanımında değil yaşadığımız şehir, okul, cihazların kullanılabilir olup olmadığı bizleri doğrudan etkileyecektir.

3

Güncel Örnekler

• Çeşitli örnekler vermek gerekirse engelli vatandaşlarımızın kullanımına sunulan araç, gereç ve hizmetlerin kullanılabilirliği genel olarak o kadar düşüktür ki.

4

Kısa Sonuç

Kullanılabilirlik aslında insanın mutluluğu ile doğru orantılı olarak, insanların hayatını kolaylaştırması gereken tüm yönergeler, izlenceler, planlar bütünüdür. Aslolan bu işin en başından sonuna kadar bir süreç yönetimi olduğu unutulmasıdır.

5

Yapılan En Büyük Yanlış• Kullanılabilirlik çalışmalarında süreç

yönetiminde yapılan en büyük yanlış, kullanılabilirliğin her iş bittikten sonra -acaba nasıl olmuş?- düşüncesi ile işe konuşmasıdır. Kullanılabilirlik bir süreçtir ve daha ilk işe koşulduğu andan itibaren planlanması ve düzenlenmesi gerekmektedir.

6

Kullanılabilirlik Çalışmalarının Yararları

• Ortaya çıkacak ürüne ve işe duyulacak saygıyı artırıp, ön yargı oluşmamasını sağlayacaktır.

• İnsan, maliyet, zaman gibi faktörlerin en optimum düzeyde kullanılmasına olanak sağlamaktadır.

• Süreçte ortaya çıkabilecek hataların yordanmasına olanak sağlayıp, erken müdahale imkanı sağlayacaktır.

• Geliştirme sürecinin ilk aşamalarında kavramların tasarımın, akış ve içeriğin test edilmesine olanak sağlar.

7

Kullanılabilirlik Ne Değildir?

• Bir kullanıcı ya da tasarımcının bir ürün hakkında kullanılabilir ya da kullanılabilir değil demesi onun kullanılabilir ya da kullanılamaz olduğunu göstermez, yani bir kişinin subjektif yorumu bir ürünün ne olduğu hakkında kesin bilgiler vermeyecektir.

• Uzmanlar tarafından test edilmiş bir ürün ancak kullanılabilir damgasına ulaşabilir, tabi ki kullanıcı dönütleri de dikkate alınmalıdır.

8

Anlamsal Tanım Yaklaşımı

• Baktığımızda anlamsal tanımlar daha çok reklam tanımıdır. Örneğin –öğrenme kolaylığı- tanımını açıklayacak olursak –bireylerin kolay öğrenmesine olanak veren sistemler- olarak karşımıza çıkar. Peki nedir bu –bireylerin kolay öğrenmesine olanak veren sistemler- yani burada kısır bir döngünün içinde kendimizi buluyoruz.

9

Anlamsal Tanım Yaklaşımı(2)

• Bu minvalde baktığımız zaman tasarım açısından bir faydası bulunmamaktadır.

• Kısacası burada kullanılabilirlik tanımında daha objektif, kişiden kişiye değişmeyen, belli oranda genel geçer olacak tanımlara ihtiyaç duymaktayız ve kullanılabilirlik terminolojisi de gitgide kendini geliştirmektedir.

10

Arayüz Özelikleri Tanım Yaklaşımı

• Bir soru sorarak başlayalım?• Bir kullanılabilirlik testinde:

- Grafikler kullanışlı mı?- İkonlar yerli yerinde mi?- Yazılar tasarım ile uyumlu mu?

• gibi sorular sorarak kullanılabilirlik değerlendirilebilir mi?

11

Arayüz Özelikleri Tanım Yaklaşımı

• Cevap tabi ki hayırdır. Değerlendirme ölçüklerinde bazı şeylerin varlığı ya da yokluğundan ziyade «nasıl» kullanıldığı önem kazanmıştır.

• Bir soru daha soralım: Sizce dünyanın en iyi futbolcununun bacağı, en iyi teniscisinin kolu, en iyi boksörün göğüsleriyle oluşturulmuş bir insan tüm spor dallarında yine birinci olabilir mi?

12

• Cevap yine tabi ki hayırdır. Burada önemli olan ürünlerin varlığından öte nasıl ve hangi amaçlarla kullanıldığıdır.

• Burada değinmemiz gereken bir kişi olduğuna inanıyorum. O da Gestalt’ dır. Eğitim derslerinden de bildiğimiz Gestalt «bir bütün, onu oluşturan parçalardan daha fazladır» demektedir.

13

Firmalar ve Kullanılabilirlik Rehberleri

• Günümüzde bir çok büyük firma kendi kullanılabilirlik rehberlerini oluşturmuş ve bu ölçüde değerlendirmelerini yapmaktadırlar.

• Örneğin Apple Arayüz Tasarım rehberi:http://www.slideshare.net/unsal/tasarim-lkeleri

14

İşlevsel Tanım

• Kullanılabilirlik, bir uygulamanın;• Kolay ve etkili bir şekilde• Belirli bir grup kullanıcı tarafından• Verilen özel destek ve eğitim ile• Belirli görevlerin yerine getirilmesi içinKullanılmasını ifade etmektedir.

15

İşlevsel Tanım(2)

• Öğrenebilirlik: Kullanıcılar bir tasarım ile ilk defa karşılaştıklarında, onun temel görevlerini ne kadar kolay gerçekleştirebilmektedirler?

• Verimlilik: Kullanıcılar tasarımı öğrendikten sonra, görevleri ne kadar hızlı tamamlamaktadırlar?

• Hatırlananabilirlik: Kullanıcılar, ilgili ürünü kullanmaya bir süre ara verdikten sonra, tekrar kullanmaya başladıklarında, eski performanslarını ne kadar kolay yakalayabilmektedirler?

16

İşlevsel Tanım(3)

• Hatalar: Kullanıcılar, ilgili ürünü kullanırken, ne kadar hata yapmaktadır? Bu hataları çok ciddi olanlarının oranın nedir? Hataları kolayca geri alma mekanizmaları bulunmakta mıdır?

• Memnuniyet: Ürünü kullanmak ne kadar memnuniyet vericidir?

17

ISO9241 Kullanılabilirlik Standardı (Görsel)

Kullanıcı

Görev

Araç

Çevre

Ürün

Hedefler

Etkinlilik

Verimlilik

Memnuniyet

Kullanılabilirlik Ölçütleri

Kullanım Bağlamı

Kullanım Çıktısı

İstenen Çıktı

Hedefe ne kadar etkili ve verimli

ulaşıldı? Memnun kalındı mı?

18

Tasarımın kullanılabilirliği tek bir kriterle değerlendirilemez. Bu nedenle uzmanlar kullanılabilirlik tanımında yer alan etkililik, verimlilik ve memnuniyeti bir arada değerlendirerek kullanılabilirlik derecesini oluştururlar

Kullanılabilirlik derecesi ve etkililik, verimlilik, memnuniyet ilişkisi

19

Etkililik

Verimlilik

Memnuniyet

Kullanılabilirlik Derecesi Tasarım Süreci

20

• Uygulamayı satın alacak müşteriler tarafından;– sözleşmelerle

• Uygulamayı geliştiren tasarımcılar tarafından;– Uygulama için belirlenecek hedeflerle– Kullanılabilirlik değerlendirmesi yapan kişiler

tarafından• Uygulamayı kullanacak kullanıcılar tarafından;– Görevlerdeki başarı oranlarıyla

Kullanılabilirlik dereceleri nasıl değerlendirilir?

21

• Kullanıcıların %70’i, belirlenen işi, yeni bir işe tabi tutulmadan %95 başarı(etkililik) ve eski uygulamaya kıyasla %25 daha hızlı(verimlilik) ve eşit düzeyde memnuniyet değerleriyle gerçekleştirmelidir.

ya da• Kullanıcıların %80’i, iki günlük bir eğitimin ardından rutin

işlerin %90’ını, %90’ın üzerinde bir başarı oranı ile ve eski uygulamayla aynı hızda fakat daha yüksek memnuniyet değerleri ile gerçekleştirmelidir.

Örnek ve Oranlar

22

İBE bazı temel bileşenlere sahiptir bu nedenle kullanılabilirlik çalışmaları da aynı temel bileşenler üzerinden gerçekleşir.

Bu ana bileşenleri tekrar hatırlayacak olursak…

Kullanılabilirliğin Ana Bileşenleri

23

Kullanılabilirliğin ana bileşenleri

Araç/Arayüz

Kullanıcı Görev

BağlamBelirli bir hizmet/ürün ya da sistemi kullanması beklenilen hedef kitledir.

Kullanıcıların etkileşim içerisinde oldukları, tasarımcı tarafından ortaya çıkarılmış ve genellikle tasarım sorunları içeren ürünlerdir

Kullanıcın araç ile etkileşime girerek yerine getirmeye çalıştığı etkinliktir

Bağlam diğer tüm unsurların içerisinde bulunduğu ortamdır

24

Kullanıcılar; kullanım isteklerine, demografik bilgilerine, tecrübe seviyelerine ve servis/ürün ya da sistemin kullanımına yönelik eğitimlerine göre guruplandırılabilirler.Bu sayede bir strateji oluşturulabilir.Örneğin muhasebe yazılımları dar gruplardan oluşurken; e-devlet kapısı çok geniş bir kullanıcıya servis edilmektedir. Bu nedenle İBE çalışmalarında ilk yapılan iş kullanıcı analizi yapmak ve hedef kitleyi temsil eden bir kullanıcı gurubu oluşturmaktır.

Kullanıcı

25

İBE çalışmalarında temel hedef bu aracın etkili, verimli ve memnuniyet içinde kullanabilmeleridir.

Bu nedenle kullanılabilirlik mühendisleri, kullanıcılar aracı/arayüzü kullanırken gözlemler yaparlar ve yaşanan sorunları anlayıp tasarımı iyileştirmeye çalışırlar.

Araç/Arayüz

26

Tasarım sorunu olan araçlarda kullanıcılar görevleri yerine getirirken çeşitli sorunlarla karşılaşırlar. Aynı aracı farklı kullanıcı gurupları da farklı görevleri yerine getirmek için kullanabilirler. Bu nedenle çalışmalarda detaylı görev analizi yapmak önemlidir.

Görev

27

Bağlam

Kullanıcılar farklı bağlamlarda farklı davranabilirler.Örneğin: bir bardak kahveyi ayaküstü içmek ile bir kafede içmek arasında ciddi kullanılabilirlik farkları bulunur.Bu nedenle bağlam analizi temel işlemlerden biridir

28

Arayüz Değerlendirme Yöntemleri ve Kullanılabilirlik Testleri

29

• Bir bilgi sistem projesi gerçekleştirdiğimizi düşünelim…

– İnsan-Bilgisayar-Etkileşimine önem verdiğimizi düşünüyoruz ve hedef kitlemizin en kolay şekilde sistemimizi kullanmasını istiyoruz.

– Sistemin kullanılabilir olduğunu nasıl test edeceğiz, kullanılabilirlik problemlerinin ne olduğunu belirlemek için neler yapmalıyız? Sorusuna cevap arayacağız.

30

• Kullanılabilirlik testleri İBE çalışmalarının en önemli parçalarından birisidir.

• Tabi ki tek tip bir kullanılabilirlik testi yoktur. Projenin kapsamına göre en uygun test seçilmelidir. ( kurumun deneyimi, projenin boyutu, test için kaynakların boyutu vs.)

• Kullanılabilirlik testleri TÜR ve YAKLAŞIM olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

31

Yaklaşım: Elde edilen verinin kaynağı ile ilişkilidir ve bu başlık kendi içinde; Tasarım Rehberleri Temelli Kullanıcı Temelli Uzman Temelli Model Temelli olmak üzere dörde ayrılır.Tür başlığı ise testin amacını belirlemektedir ve Süreç içi ve Süreç Sonu olarak ikiye ayrılmaktadır.

32

• Her kullanılabilirlik testinde belli bir yaklaşım ve tür seçilmek durumundadır.

• Örneğin, bir yazılım firması ürettiği muhasebe yazılım projesini başlangıcından itibaren (Süreç İçi), yazılımı kullanacak muhasebecilerle(Kullanıcı Temelli) düzenli olarak test ederek geliştirebilir.

• Bunun yanı sıra, mevcut bir sanal alışveriş sitesi yöneticileri, sitedeki mevcut sorunları ortaya çıkartmak için bir uzmandan görüş isteyebilir.

• (Süreç Sonu, Uzman Temelli Yaklaşım.)

33

Kullanılabilirlik Test Türleri

Kullanılabilirlik Test Türleri

Süreç İçi(Formative) SüreçSonuç(Summative)

34

• Süreç İçi: bir yazılım geliştirme sürecinin ilk başından itibaren, tüm süreç boyunca, belirli aralıklarla ve belirli kriterlere göre gerçekleştirilir.

• Süreç Sonu: Ürün tamamen oluşturulduktan sonra gerçek hayatta uygulamaya sunulmadan önce yapılan testlerdir.

• Örnek verecek olursak, yemek yaparken yemeğin tuzunu, yağını kontrol etmek süreç içi olarak, yemek hazırlandıktan sonra misafirlerin tatması(kontrol etmesi, değerlendirmesi) süreç sonu olarak nitelendirilebilir.

35

• Süreç içi testler hedef ürünün sorunlarını en aza indirmek için projenin en başından itibaren hayata geçirilme süresine kadar devam etmelidir. Projenin ilerleyişine ve kaynaklarına göre mümkün olduğunca sık yapılması projenin gelecekteki başarışı büyük önem arz etmektedir.

• Bu testler kullanılabilir uzmanları ya da hedef kitleden seçilmiş örneklem bir grup ile yapılması önerilir.

36

• Test yapılırken, ürünün gerçek kullanımına ilişkin en kritik görevler verilmelidir. Bu kapsamda gerçekleşen testler sonuçları analiz edilerek problemler ortadan kaldırılır.

• Süreç sonu testleri ise, proje sonunda yapılır ve ürün genel kullanımına sunulur.

• Eğer süreç içi testler az yapılırsa süreç içindeki problemler fark edilemez ve projenin sonuna taşınır.

Süreç sonunda ortaya çıkan çok miktarda sorun ve hem ürünü geciktirir ya da yeterince test edilmeden piyasaya sürülürse, memnuniyetsizlik ortaya çıkacaktır.

37

Süreç İçi Testler Süreç Sonu Test

Nasıl Geliştiriyoruz? Sonuç

Hedef, ürünü iyileştirmektir Nasıl Yaptık?

Tasarım sürecini bilgilendirir Amaç, hedef ürünü gerçekleştirmektir

Erken başlar ve sık sık tekrarlanır Sonuç, ürün çıkarıldıktan sonra, test edilir

Katılımcılar, potansiyel hedef kitledendir

Gerçek kullanıma benzer görevler yapılır

Katılımcıların söyledikleri ve yaptıkları gözlenir ve kaydedilir

Veriler analiz edilir, problemler belirlenir ve tasarım önerileri yapılır

38

Kullanılabilirlik Test Yaklaşımları

Kullanılabilirlik Test Yöntemleri

Tasarım Rehberleri Sezgisel (Uzman Yaklaşımı)Deneysel YaklaşımKullanıcı Testleri)

Model Temelli Yaklaşım

39

Tasarım Rehberi Kullanımı• Tasarım Rehberi, Arayüz geliştirme ve değerlendirmesi

amacı ile kullanılan bir yaklaşımdır.• Bilişim sistemleri geliştiren büyük firmalar tarafından,

kendi ürünlerine ait tasarımlarda uygulanmak üzere hazırlanır(Apple Macintosh Guidelines, IBM Guindelines..)

• Bu rehberlerin temel amacı, hazırlanana tasarımların tutarlılığını ve uyumluluğunu sağlamaktır.

• Burada bahsedilen uyumluluk kullanılabilirlik anlamına gelmiyor. Tasarımcılar kendi tasarımlarının kullanılabilirliği hakkında, sağlıklı görüşler geliştiremez.

40

41

• Tasarım rehberleri arasında en çok bilinen Apple firması tarafından oluşturulmuştur. Çok detaylı hazırlanan bu rehberde, butonların boyutları, menülerden düğmelere, renk, font gibi her ekran parçası tek tek ele alınmıştır.

• Türkçe olarak ve çok kapsamlı hazırlanan bir diğer tasarım dökümanı ise, ‘ Kamu Kurumları İnternet Siteleri Standartları ve Önerileri Rehberidir’

• Türkiye de e-devlet çalışmalarının koordinasyonunu üstlenen Türksat A.Ş için hazırlanmıştır. Web tasarımı ile ilgili hemen hemen tüm konular, örneklerle ele alınmaktadır.

42

Ancak Apple firmasının rehber dokümanında belirtildiği gibi, bu rehberler iyi tasarım için tek başlarına çözüm olmamaktadır. Ayrıca rehberdeki tüm özellikleri bir araya getirmek tasarım için avantajdan çok dezavantaj olabilir.

43

Tasarım rehberleri beraberinde bir kontrol listesi sağlıyorsa, tasarım esnasında önemli hataları gözden kaçırmamakmümkün olabiliyor.http://www.kakis.gov.tr/ adresinde böyle bir kontrol listesi mevcuttur.

En etkili tasarımlar her zaman yeterli olmayabilir.

44

Örnek Testler• Meyvelerin kullanılabilirlik testleri• https://www.youtube.com/watch?v=3Qg80qTfzgU• I phone Hız Testihttps://www.youtube.com/watch?v=5Bumpt7Zh7I• Ipad Kullanılabilirlik testihttps://www.youtube.com/watch?v=iqSh6Hkwo_4Kullanılabilirlik Testi SugarSnychttps://www.youtube.com/watch?v=K9faWSyxyVQ

45

Uzman Değerlendirmeleri ve Sezgiseller

• Arayüz tasarımı ve testinde takip edilen ikinci ve çok yaygın diğer bir yaklaşım ise arayüzün uzmanlarca değerlendirilmesidir.

• Değişik uzman değerlendirmeleri arasında en yaygını, iyi bir arayüz tasarımının sahip olması gereken özellikleri veren sezgisellerin (Heuristics) kullanılmasıdır.

46

Nielsen’in Sezgiselleri• Sistem durumunun görünürlüğü: Sistem, kullanıcıları o anki

durumla ilgili olarak neler olduğu konusunda, sürekli bir şekilde ve uygun dönütler eşliğinde bilgilendirmelidir.

• Web’e Uyarlaması: Kullanıcılar için en önemli unsurlardan birisi, ‘‘Neredeyim?’’ ‘‘Sırada ne var?’’ sorularının cevabını bilmeleridir. Bunun için her sayfa uygun ve açık bir şekilde işaretlenmeli, hangi bölüme ait olduğu belirtilmeli, diğer sayfalara olan bağlantılar da açıkça işaretlenmelidir.

47

Nielsen’in Sezgiselleri• Sistem ile gerçek dünyanın eşleşmesi: Sistem, kullanıcılar ile

onların anlayabileceği dilde konuşmalı, kullanılan terimler, kelimeler ve kavramlar kullanıcıya tanıdık olmalıdır.Bilgilendirmelerin kullanıcı tarafından doğal ve mantıksal bir şekilde görünmesi sağlanmalıdır.

• Web’e uyarlaması: Genel kullanıma açık web sitelerin kullanıcıları farklı seviyelerden (yaş, eğitim, ilgi alanı, vb.) geldikleri için, sistemin hepsine hitap etmesi gerekmektedir.

48

Nielsen’in Sezgiselleri• Kullanıcı kontrolü ve özgürlük: Kullanıcılar sık sık sistem

fonksiyonlarının seçiminde hata yaparlar ve bu istenmeyen durumdan çok detaya girmeden çıkmak için açıkça belirtilmiş bir ‘’acil çıkış’’ a ihtiyaç duyarlar. Geri alma (undo) ve yeniden yapma (redo) seçenekleri bu amaçla sunulmaktadır.

• Web’e Uyarlaması: Tarayıcı tarafından acil çıkış sağlanmış olmasına rağmen bütün web sayfalarına bir ‘‘anasayfa ’’ tuşu koymak kullanıcıya web sitesinin kontrolünün kendisinde olduğu hissi verir.

49

Nielsen’in Sezgiselleri• Tutarlılık ve standartlar: Kullanıcılar farklı kelimelerin,

durumların ve eylemlerin aynı anlama gelip gelmediğini düşünmemelidirler. Uygulama kendi içinde tutarlı olmalıdır.

• Web’e Uyarlanması: Kullanıcılar belli bir sayfaya gittiklerinde bağlantıda belirtilenden farklı başlıktaki bir sayfayla karşılaşmaları kafalarını karıştırabilir. Bunu önlemek için, sayfaları hazırlarken, Web standartları ve diğer temel özelliklerin takip edilmesi gerekmektedir. Aksi durumda site kullanışsız olur.

50

Nielsen’in Sezgiselleri• Hataları önleme: Kullanıcıların bir hata mesajı ile karşılaşması

yerine, dikkatli bir tasarım ile, hatanın oluşması önlenmelidir.

• Web’e Uyarlanması: HTML formlarının kısıtlamaları yüzünden , formlara veri girişi esnasında kullanıcılar hata yapmaktadırlar. Her geçen gün, kullanımı daha da çok artan grafiksel kullanıcı arayüzü özellikleri bu hataların yapılmasını engellemektedir, ancak yine de sistemin veri girişi sürecinin kontrol edilmesi gereklidir.

51

Nielsen’in Sezgiselleri• Hatırlamak yerine tanıma: Nesneler, aktiviteler ve seçenekler

görünür yapılmalıdır. Kullanıcı diyaloğun bir bölümünden diğerine olan geçişlerde, önceki kısmı hatırlamak zorunda kalmamalıdır. Sistemin kullanımı için gerekli talimatlar görünür ve kolayca ulaşılabilir olmalıdır.

• Web’e Uyarlaması: Bu madde sistem durumunun görünürlüğü ile yakından ilgilidir. Eğer kullanıcılar o an bulundukları sayfaya bakarak nerede olduklarını söyleyebiliyorlarsa, sitede kaybolma ihtimali azalacaktır.

52

Nielsen’in Sezgiselleri• Esneklik ve kullanım verimliliği: Acemi kullanıcılar tarafından

görülemeyen hızlandırıcılar kullanılmalıdır. Genellikle sistemin deneyimli ve deneyimsiz kullanıcıları farklı kullanım davranışı gösterirler. Her iki gruba da hitap etmek için, uzman kullanıcılar için etkileşimi hızlandırıcı yöntemler kullanılmalıdır. Kullanıcılara sık kullandıkları fonksiyonları isteklerine göre ayarlayabilmeleri için imkan sunulmalıdır.

• Web’e Uyarlanması: En iyi hızlandırıcılardan bazıları tarayıcı tarafından sağlanan yer imleridir. Sayfalar yer imlerine kolayca eklenebilmelidir.

53

Nielsen’in Sezgiselleri• Estetik ve sade tasarım: Diyaloglar alakasız ya da pek ihtiyaç

duyulmayacak bilgiler içermemelidir. Bir diyaloğa eklenen her ilave bilgi, daha gerekli bilgilerin görülmesini engelleyip, karmaşa yaratır. Eğer bir bilgi ya da resim arayüzden kaldırıldığında kullanım açısından bir şey fark etmiyorsa, gereksiz demektir. Gereksiz ise kullanma prensibi izlenmelidir.

• Web’e Uyarlaması: Bir sayfada kullanılan gereksiz bilgi, ilgiyi dağıtır ve kullanıcıyı yavaşlatır. Az ihtiyaç duyulan bilgiler sayfaya konulmak yerine, bu bilgiye bir bağlantı kurulabilir. Eğer kullanıcılar bir sayfanın ortasına atlama yaparsa, geri dönebilmeleri için bir yol sunulduğundan emin olun.

54

Nielsen’in Sezgiselleri• Kullanıcılara hata ile karşılaşmaları durumunda hatayı teşhis

etmeleri, onarmaları ve kurtulmaları olanağı tanınmalıdır: Hata geri dönütleri, sade dilde (kodsuz) olmalı, sorunu açıklamalı ve yapıcı bir çözüm önerisi sunmalıdır.

• Web’e Uyarlaması: Her bir hata mesajı bir çözüm sunabilmeli ya da bir çözüme bağlantı kurabilmelidir.

55

Nielsen’in Sezgiselleri• Yardım ve dökümantasyon: Dökümantasyon olmadan sistemi

kullanabilmek daha tercih edilir olmasına rağmen, kullanıcıya dökümantasyon ve yardım servisi sunmak gerekli olabilir. Yardım sisteminde gereken bilgiyi aramak kolay olmalı, yardım dökümanı kullanıcının görevine odaklı olmalı, çözümler listelerken somut adımları göstermeli ve çok büyük olmamalıdır.

• Web’e Uyarlaması: Web siteleri için, belirli yardım sayfasına bağlantı sunmak veya her sayfa içinde yardım yapısını entegre etmek önemli bir özelliktir.

56

• Tipik bir sezgisel temelli uzman değerlendirmesi senaryosu şöyledir:

1. Nielsen’in 10 sezgiselini al ve arayüzü her bir sezgisel açısından değerlendir.

2. Bunu iki tur şeklinde yap.a. Birinci turda sistemin her bir ekranını 10 sezgisel ile tek tek

değerlendir.b. İkinci turda ekran arası geçişler açısından sezgiselleri kullanarak

değerlendir.c. Değerlendirmeyi ‘‘Önemsiz sorun, Orta önemli sorun, Çok

önemli sorun ’’ olmak üzere en az 3’lü seviyeye göre yap.3. En iyi sonucu alabilmek için, birden fazla değerlendirici kullan

ve sonuçları karşılaştır. Değerlendirme sonuçlarına göre , çok büyük farklılıklar olan maddelerde uzmanları tartıştır.

4. Uzmanlardan tasarım önerileri al.

57

Deneysel Yaklaşım-

Kullanıcı Testleri

58

Deneysel yaklaşım;• gerçek kullanıcıları,• gerçek bir arayüzü kullanırken,• gerçek görevler ile,• tercihen gerçek uygulama ortamındatest etmeyi ve toplanan verileri analiz ederektasarımı kullanılabilirlik açısındandeğerlendirmeyi amaçlar.

59

Gerçek kullanıcılarla yapılan kullanılabilirlik testleri için farklı yöntemler kullanılabilir.

Kullanıcıların uygulamayı kullanırken sergilediği esneme, gerinme türü gözlemlenen davranışlar değerlendirilebileceği gibi kullanıcıların uygulama sırasında nasıl bir yol izlediklerini sesli düşünme (think aloud) yolu ile kullanılabilirlik uzmanlarına aktarması da istenebilir.

60

Göz izleme (eye tracking) cihazları kullanılarak elde edilen veriler testler ile

ilgili çok dahadetaylı bilgi

verebilir.

61

•Emek ister

•Detaylı bir şekilde planlanması gerekir

•En çok hatanın yapıldığı test türüdür

•Maliyeti diğer testlere göre daha yüksektir

Olumsuz Yanları

62

Test Öncesi Belirlenmesi Gerekenler-1

• Test edilecek uygulama nedir?• Test talebinde bulunan kurumun sorunları nelerdir? Neden testin yapılmasına

ihtiyaç vardır?• Hangi görevler test edilecek ya da kullanıcılara hangi görevler verilecektir?• Görevlerin uygunluğu nasıl test edilecektir?• Birden fazla ürün varsa test nasıl gerçekleştirilecektir?• Test katılımcıları (denekler) nasıl seçilecektir?• Test ya da testler ne kadar sürecektir?• Test nerede gerçekleştirilecektir? (Gerçek kullanım ortamı, ofis, ev, kullanılabilirlik

laboratuarı vb.)• Kullanıcılara görevler yazılı mı yoksa sözlü mü verilecektir?• Test kaç kullanılabilirlik uzmanı tarafından gerçekleştirilecektir? (Testi yapan, not

tutan, teknik eleman…)

63

Test Öncesi Belirlenmesi Gerekenler-2

• Testlerde yapılacak gözlem notları hızlı not almak için kodlanacak mıdır? Nasıl?• Test öncesinde, esnasında ve sonrasında neler yapılacaktır?• Test öncesinde ve sonrasında anketler verilecekse hangi sorular sorulacaktır?

Soruların güvenilirliği ve geçerliliği nasıl test edilecektir?• Testler nasıl kaydedilecektir? (not alarak, ses kaydı, video kaydı, ekran kaydı, göz

hareketleri kaydı…)• Kullanıcıların hangi davranışları kaydedilecektir? (sözlü geri bildirimleri; el, yüz, göz

hareketleri; beyin aktiviteleri, diğer fizyolojik aktiviteler…)• Sesli düşünme protokolü uygulanacak mıdır? Nasıl?• Kullanıcılara verilen görevler hep aynı sırada mı verilecek yoksa sıralama değişecek

mi?• Sistem kaç kere test edilecek? Aynı kullanıcı grubu ile birden fazla test yapılacaksa

kişilerin diğer testlere de katılımları nasıl sağlanacak?

64

İdeal Kişi Sayısı

Neilsen’e göre kullanılabilirlik testlerinde bir sistem ile ilgili temel sorunları ortaya çıkartabilmek için

gerekli kişi sayısı

en az 5olmalıdır.

Tullis ve Albert’a göre ise

en az 12kullanıcıya ihtiyaç duyulmaktadır.

65

Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği

• Sistem kullanılabilirlik ölçeği, son kullanıcıyla birebir yapılan uygulamalı kullanılabilirlik testlerinin yanı sıra daha hızlı sonuç almaya yönelik olarak anket tarzında kullanılabilirlik ölçeğidir.

• 10 sorudan oluşur

• Hızlı bir değerlendirme yapılmasını amaçlar

66

Kullanılabilirlik Çalışmaları Sürecinde İzlenmesi Gereken Adımlar

67

Hedef Belirleme

• Öncelikle uygulamanın ana hedefleri belirlenmelidir.

• Kullanıcıların siteden beklentileri neler ve bunlar nasıl karşılanabilir ? Bu ve buna benzer sorular cevaplarını bulmalıdır.

• Kullanıcıya karşı nasıl bir yaklaşım sergileneceğinin de belirlendiği aşamadır.(Örn. Kullanıcı merkezli)

68

Hedef Kitlenin Beklentileri ve Analizi

‘’Kullanılır sistem’’ nedir?• Tutarlı• İşlevsel• İyi düzenlenmiş• Kullanımı kolay• İşlemleri doğrudan yapabilmelerine olanak

sağlamalıdır.

69

Hedef Kitlenin Beklentileri ve Analizi(2)

• Tasarımcılar öncelikle genel kullanıcılar için görev tanımlaması yaparak bunun üzerine koyarak ilerlemeleri gerekmektedir.

• Ara yüz tasarımı hazırlanırken de önemli yerlerin daha belirgin bir şekilde sunulması gerekmektedir.

• En çok sorulan sorular mantığı ile hareket edilerek ona uygun planlama yapılmalıdır.

70

Kullanıcı Profillerinin Çıkarılması

• Her sistemin belirli bir hedef kitlesi vardır.• Belli bir kullanıcı profilleri belirlenerek onlara

cevap verecek bir tasarım hazırlanmalıdır.• Aynı hedef kitlesindeki insanlar arasındaki

farklılıklar ise sistemin ara yüz tasarımından kullanılabilitesine kadar bütün tasarım basamaklarını etkilemektedir.

71

Kullanıcı Profillerinin Çıkarılması(2)

Profil çıkarırken sorulması gereken sorular:• Kaç kullanıcı olacak• Kullanıcı grubu olursa

nasıl belirlenecek• Denekler teste aşina olacak mı• Çocuklar ve engelliler için nasıl

test uygulanacak• Deneklere ödül verilecek mi

72

Test Öncesi-Sonrası Kullanılacaklar

• Teste gönüllü katılım• Kayıt ve gizlilik formu• Test tanıtım dokümanı• Demografik bilgi toplama formu• Deneyim anketi (Örn. Bilişsel Test)• Memnuniyet anketi• (Bir süre sonra)Hatırlatma testleri

73

Test Aşaması

• Kontrol listesi belirlemek• Ortamın rahat olmasını sağlamak• Uzmanların görevlerini

belirlemek• Kullanıcıya müdahale edilip

edilmeyeceğinin belirlenmesi• Test bitince neler olacağının

belirlenmesi

74

Veri Analizi

• Toplanan veriler değerlendirmeye alınır.• Nicel performans verilerinin analizinin nasıl

yapılacağı belirlenir• Görev tanımlama ve görevlerde harcanan

sürelerin belirlenmesi• Önceden belirlenen standartlar ile

karşılaştırmaların yapılması

75

Veri Analizi(2)

• Yardım edilip edilmeyen görevlerin sayılması ve bunların birbirine oranları

• Deneklerin hata sayıları ve hata kaynağı tespiti• Göz hareketleri verilerinin belirlenmesi• Kullanıcının verdiği sözlü ve sözsüz tepkiler• Kullanıcının memnuniyet seviyesi• Sesli düşünme sonucu geri bildirimler• Öğrenenlerin vermiş olduğu tepkiler

76

Bulguların Raporlanması

• Yönetici özetinin açıklanması• Çalışmanın amacı ve yöntemin açıklanması• Verilerden elde edilen bulgular• Kısa ve uzun dönemde yapılabileceklerin

önermelerinin yapılması• Tasarımcılara yönelik önermelerin sunum

haline aktarılması

77

Kullanılabilirlik Testi Uzmanı

• İyi gözlemci• Sabırlı• İyi organizatör ve koordinatör• Uzun süreli konsantrasyon• İyi not alma• Analiz yetenekleri• Bilgi sahibi• Bakımlı ve rahat dış görünüşlü

78

Test Hazırlama Süreci

• Deneklerin bulunması– Deneyimli/deneyimsiz– Farklı sektörler/alanlar– Demografik özellikler: Cinsiyet, yaş, eğitim, sosyo-

ekonomik durum– Persona Hazırlanması

79

Persona Analizi

• Potansiyel kullanıcı profilinin belirlenmesi aşamasıdır.

• Kişinin yaş, eğitim, cinsiyet gibi özellikleri detaylı bir şekilde verilir.

• Hedef kitle tespiti net olarak yapılır.• Personalar gerçekçi düşünmeyi artırmak için

takma isim ve fotoğraf kullanılmaktadır.

80

81

Protokol Örneği

• Giriş : Teste Başlamadan Önce– Tanışma ve teşekkür aşaması– Ürün tarifi– Oturumun amacı– Ürün testi üzerine vurgu– Sürenin belirtilmesi– Onay almak

82

Protokol Örneği(2)

• Talimatlar– Not alacağınızı belirtin.– Yardımcı olabilmek adına yapabileceklerini söyleyin.– Bireysel çalışma fikrini aşılayın.– Esneklikler tanıyın.– Kafalarda soru işareti bırakmayın.

• Uygulama– Kullanıcı hazır olduğunda teste başlayın. Notlar

almayı unutmayın.

83

Bilişsel teori yada model temelli yaklaşım

• Fitts kanunu Hedef nesnenin boyutuna ve uzaklığına bağlı olan bir şeye işaret etmek için geçen süreyi hesaplayan bir modeldir. Fi_s Kanunu ve

• Bilgi işleme modeli

84

Bilgiyi İşleme (Öğrenme) Süreci

7Duyusal Kayıt

Kısa Süreli Bellek

Uzun Süreli Bellek

1. Anısal2. Anlamsal3. İşlemsel

DikkatAlgı (Seçici)

Anlamlı Kodlama

DAVRANIŞ

Hatırlama

1. İkonik2. Ekonik

85

GOMS

• Açılımı ; Goals, Operators, Methods, and Selection rules

• Arayüzü kullanırken kullanıcını hedefleri, işlemcileri, metodları ve seçim kurallarını bilişsel bulgular çerçevesinde analiz eder.

• CogTool yazılımı

86

Model Temelli yaklaşım

• Avantajları• Dezavantajları

87

Göz izleme tekniği

• Göz izleme, kullanıcının! nereye, ne kadar süre ve kaç kere baktğına, anlık ve geçmiş dikkatnin nerede yoğunlaştığına, niyeyine, zihinsel durumuna ilişkin bilgi sağlamakta kullanılan bir yöntemdir.

88

Göz izleme tekniği adımları

• Hedef kitle Belirleme• Senaryo• Test• Analiz• uygulama

89

Göz izleme tekniğinin çıktıları

• Sıcaklık haritası• Kullanıcı videosu• Yol haritası• Fare hareketleri• Zaman verileri

90

Kaynakça• http://www.metu.edu.tr/~skirazci/Courses/LearningSlides/

06071_08_SB.pdf• Mukaddes erdem- öğrenme öğretme kuramları sunumu• http://www.userspots.com/ekitap/Kullanilabilirlik_Sozlugu.pdf• http://

www.userspots.com/ekitap/Goz_izleme_teknigi_Userspots.pdf• Kürşar Çağıltay- İnsan Bilgisayar Etkileşimi Kitabı