İnşaat sektöründe risk yonetimi

8/14/2019 İnşaat Sektöründe Risk yonetimi

http://slidepdf.com/reader/full/insaat-sektoeruende-risk-yonetimi 1/164



bir ayrım yapılması gereklidir. Bilinenler ile bilinmeyenlerin birbirine karıştırılması felaketlere yolaçabİflas davalarına bakan mahkemeler, aslında olayların pek de kendilerinin bildiği gibi olmadığı durumlarkarşılaşan kimselerle doludur. Bilinen şeylerin ortaya konması da en az bilinmeyen şeylerin farkı

varılmasıkadarbüyükönemtaşır.

Bilinenşeyler,Bilindiğisanılanşeyler,Bilinmeyenşeyler.

İnşaat işinin her yerinde ve her anında, riskin kaynağı ve sonuçları ile ilgili, ister işveren tarafından yatırkararlarıolsun,istermimarvemühendisler tarafından tasarım kararlarıolsunveya inşaatyatırım eksperletarafından ekonomik kararlar olsun, çeşitli kararlar alınır. Bu kararlar çoğu zaman sayısız performahedefleri içerir. Bu hedefler genellikle, her biri zaman, para veya teknolojik kabiliyetler gibi kıskaynaklar için talepte bulunarak, birbirleriyle çelişir. Bir sonuca nasıl ulaşıldığını veya karar alma eyliçinseçilenyaklaşımınkullanımınındoğrulanması iseçokseyrekolarakakıldangeçirilir.

Tümkararalma tekniklerinin asıl amacı;olasılıkların, sonuçlarınve finansalseçeneklerinkararalıcılaraygösterecek birçeşitbilanço oluşturmaamacı ilebiranlamda haritasınınçıkarılmasıdır.

Böyle durumlar görmezdengelinebilir,Daha fazlabilgiedinmek için araştırmayapılabilir,Dahakesintahminlerde bulunulabilir,Bilinçlibirbiçimde,önyargıyakarşıgerekli ayarlamalaryapılabilir,BirriskprimiortayakonarakgetirioranıyenilenebilirRiskaktarılabilir, Alternatifseçenekleraranabilir.

Karar alma; geleceği, değişimi ve insan hareket ve tepkilerini bünyesinde barındıran bir eksik bioyunudur.Alınanpekçokönemlikarar,doğruveyayanlışcevaplarıdeğilbununyerinedahaiyiveyadahakötü cevapları bulunan sorunlarla ilgilidir. İşte bu nedenden dolayı analize ve konu üzerinde kapsamtartışmalaraihtiyaçduyulur. Yaşam,ancakgeribakılarakanlaşılabilirancakileridoğruyaşanmalıdır.

Kararalıcınınamaçlarınınaçıkvebasitolduğundaneminolmak,Seçeneklerin bulunduğuskalanınaçıkolması,Hesaba katılmasıgerekenetkenler,Belirsizliklerle başaçıkmakonusundakullanılmasımuhtemelstratejiler,Kararalıcıyayardımetmekamacıylakullanılacakanalitikteknikler,Zamantercihleri(kısaveyauzunvadeli)ileilgilidüşüncelervekararişlemininzamanlaması,Karar alıcınınsahipolduğuönyargınınbilincinevarılmasıve tutarlılığınkesinolaraksağlanması.

Karar alıcılar bir alternatife değer biçmek için hem sezgilerine hem de kurallara uygun geliştirilm

2.9.RiskAlmaİleİlgiliÜçAnaEtkenBulunmaktadır:

2.10.BelirsizDurumlarlaBaşaÇıkmakİçinNelerYapılabilir?

2.11.KararAlmaİşlemininBazıTemelBileşenleri:

2.12.Sezgi

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

19



modelleregüvenirler. Çoğu karar alıcıhislerini takip ederekyaptıkları sezgisel muhakemeye, fikirlerinddaha büyük önem verir. . Bu düşünce tarzı hem kararalıcının iyice öğrenilmiş işlemleri hızla gerçekleştirmesine olanak sağlayan deneyim birikiminin, hem

tecrit edilmiş gibi görünen bilginin sentezlenerek bütünün oluşumunda parçaların toplamından dahafazlasının ortaya çıkmasına yol açan zihinsel sıçramaların üzerine kurulmuştur. Sezgi, biraz bir duruhakkındaki ve bunun karşısında takip edilmesi gerekenyol ile ilgili içten gelen hissinonayıdır. Bu kavramköklerinideneyimden alsa da tanımlanmasıçokdaha narin ve zordur. Deneyim üzerine temellendirilmişkararlarındoğrulaması nesnel birbiçimde yapılabilirkensezgiye dayalıolanlarınki yapılamaz.

Deneyim, bireylerin zaman içinde işlerinin herhangi bir yönü ile ilgili çalışmaları ve bunun üzerine banlayış geliştirmeleri sayesinde oluşur. Deneyim bir bireye ait olabileceği gibi kurumsal deneyikarakteristiği altında birşirkete, dolayısıyla bunu paylaşan tümbireylerede aitolabilir. Yine de içten gelehislere dayanmak,sonuçta kötü kararların alınmasına yolaçar.

Deneyim, sezgi, yargı ve içten gelen hisler, karar alma işleminde haklı bir yere sahiptir; bunlar genellitek kurallara uygun, hazır yardım kaynağı olarak görünürler. Ancak karar alma sırasında yalnızdeneyime, profesyonel hislere ve önsezilere güvenmek takip edilmesi gereken en iyi yolun bulunacağıgaranti etmez. Doğru problemi çözebilir ve çözümü uygun bir biçimde uygulayabiliriz, ancak çözümükendisi, istenen seviyeninaltında veya hatalıolabilir. Tablo 2.1. 'deönyargılarveetkileri ifadeedilmiştir.

Sezgisel düşünce, akılcı düşüncenin zıttı değildir

Tablo 2.1. Önyargılar ve etkileri

Önyargı

Uygunluk

Algıda Seçicilik

Yanıltıcı ilişkilendirme

Tutuculuk

Küçük sayılar yasası

Arzu edilen biçimde düşünmeyeyatkınlık

Kontrol konusunda düşülenyanılsama

Mantıksal yapılandırma

Nitelik ve önemi sonradan kavramakonusunda düşülen önyargı

Etki

ğişkenler üzerinde yapılangözlemlerin önyargı nedeniyle olumsuz etkilemesi

Aslında ilişkili olmayan değişkenlerin ilişkili gibi algılanmasınaneden olan inancı kuvvetlendirir

Yeni bilgiler üzerine kurulu tahminlerin yeterli önemle elealınmasında eksiklik

Küçük sayıdaki örneklerin tüm örnek uzayını temsil edeceğikonusunda gerçeği yansıtmayacak derecede güvenli tahminler

Arzu edilen olayların sahip olduğu olasılıkların mümkünolmayacak derecede yüksek çıkması

Kişisel kontrolün sonuçlar üzerindeki etkisi üzerine gerçeğiyansıtmayacak derecede güvenli tahminler

Tam olarak hatırlanamayacak olayların ‘mantıksal’ olarakyeniden yapılandırılması

Geçmiş olayların öngörülebilirliği konusunda gerçeğiyansıtmayacak derecede güvenli tahminler

Kolayca hatırlanabilecek olayların olasılıkları hakkındakiyargıların bozulmuş olması

Beklentilerin bir strateji ile ilişkili de

20



2.13.RiskveSezgi

2.14.UzmanlarveDeneyim

2.15.ModelGeliştirilmesi

2.16.Bilgiye TepkiGöstermek

2.17.GeleceğiTahminEtmekİçin GeçmişeBakmak

İyi kararlar sağlam bir analiz ve sezginin ürünüdür. Gerçekler kararın temelini oluşturmaya yardım

olurken, sezgi de karara giden yolda rehberlik eder; analiz ve sezgi arasında iyi bir denge olma zorunludur. Kimidurumlardabirazşansada ihtiyaç duyulabilir.

Bir uzman, genel nüfus içinde sahip olunandan daha yüksek derecede eğitim, deneyim ve/veya bilgsahibi olan kimsedir. Genellikle, olayları belirli bir alan içinde, kendi uzmanlık alanlarının sınırldahilindedeğerlendiren bağımsızbirkimsedir.

Deneyim, karar alıcının sahip olduğu en kuvvetli kaynak olmasının yanında, belirsiz bir yaklaşımınmuhtemel nedenidir. İnsanlar geçmiş deneyimlerini doğrulayan bilgilerle karşılaştıklarında kendilerdaha rahathissederler;bakışaçılarınakarşı rahatsızedicigelenverileri kullanmakta iseisteksizdavranırl

Modeller, kaba yargılar ve sezgilere olan dayanağın azaltılmasına yardımcı olur. Modele verilecek olgirdiler, insanlar tarafından sağlanır, ancak beyin üzerinde çalışılacak bir sisteme kavuşturulmuş olModellergüvenilmez olan sezgiler için birdesteksağlar.

Birmodelinikifarklırolesahipolduğudüşünülebilir:

Bircevapüretir,Başkakoşullarda düşünülemeyeceketkenlerekarşıuyarıda bulunarakiletişimiçin biraraç teşkileder.

Belirsizliğin yarattığı bir sis perdesi mevcuttur ve modeller, risklerin sistem boyunca iletişimisağlanmasını sağlayan bir mekanizma oluşturur. Bir risk yönetimi sistemi, bir modeldir; riskletanımlanması, sınıflandırılması, analiz edilmesi ve bunların sonucunda riske karşı bir tepki verilmesi biraraç sunar.

Bireysel veya kurumsal olsun çoğu insani karar alma işlemi, tatmin edici alternatiflerin keşfi ve seçimilgilidir; ancak olağanüstü durumlarda, optimum alternatiflerin keşfi ve seçimi düşünülen bir konu halalır. Bu bakışaçısı, insanlarınproblemleribasitleştirmeye çalıştıklarınıve zihinselkısayollar kullandıklasavunur.

Programlı ve programsız kararlar arasında fark bulunmaktadır. Tekrar edilebilir ve yüksek derecede yapılanmaya sahip olan kararlar, programlıdır. Kararların bu şekilde sınıflandırılması bilgisamodellerine çok daha uygundur. Örneğin teklif verme işleminin programlı tipte bir karar alma işlemolduğusöylenebilir.

Geçmiştenbugünkü koşullarave sonrasında geleceğe yönelik çıkarımlar yapılır. Buçıkarımlar; geçmiştebir durumun, bunu değiştirecek yeni bir etken olmadığı sürece devam edeceği yaklaşımına bağlı kalargerçekleştirilir.

!

!

21



Bu işlemin iki aşaması bulunmaktadır. İlk olarak, önerilen eylem olmadan geleceğin ne şekilde olacaçıkarılır. Gelecek, elbette ki belirsizdir, bu da çıkarımların yanlış olabileceği anlamına gelir. Beklenmeybir olay, yapılan varsayımları geçersiz kılabilir, geleceğe dair hatalı veya eksik bilgiye dayalı yada y

çıkarımlarda bulunulabilir. Bu insani eylemlerin içinde yer alan bir risktir. Tahminlerin bize söylediböyle bir riskle başetmenin bir yolunun geçmiş deneyimlerden faydalanmak olduğudur. Aslında gelechakkında çıkarımda bulunmak için geçmiş deneyimler kullanılabileceği gibi, geçmiş risdeneyimlerindenfaydalanarakkararlarıngelecektekirisklilikleriçıkarılabilir.

Yalnızca geçmişe dayandırılmış modellerin çok daha karmaşık ve belirsiz bir geleceği öngörmbeklenemez. Geçmişe duyulan koşulsuz güven, düşünce sürecinin önünde engel oluşturup etraflıcadüşünmeyikısıtlayabilir.

Her tahmin tekniğinin kendine özgü güçlü ve güçsüz yanları olmasına karşın her durum, zaman, paveyaverigibikısıtlara tabidir. Gözönündebulundurulmasıgerekenönemli noktalarşöylesıralanabilir;

Eğer veri eksikliği bulunuyorsa çok karmaşık yöntemler kullanmanın bir anlamı yoktur. Verinin kapsakesinlikderecesivetemsilyeteneğiönemtaşır.

Tahminin yapıldığı zaman aralığı, sonuçların kesinlik derecesini etkileyecektir. Gelecek ikiyıla yöneliktahminin 20 yıla yönelik bir tahmine göre doğru çıkma olasılığıdaha yüksektir. Bunun ötesinde, tahminiüretilmesi için harcanan zamanın da tahminin kesinlik derecesi ve güvenilirliği konusundaönemlietkileolacaktır.

Risk analizi bir tahmin için olasılıkların kapsamının belirlenmesine yardım eder; en önemlisi ikendimize bir grup “... gerçekleşirse ne olur” sorusu sormamıza neden olur. Aynı zamanda olagele

Şekil 2.4. Tahmin süreci

! Verilerin bulunabilirliği,

Verinindeğişkenliği ve tutarlılığı, Zaman aralığı,

Tahmininortayaçıkmamaliyeti,Kesinlik derecesivegüvenilirlik,

!

!

!

!

22



olaylarınolasılıklarınında incelenmesinimümkün kılar.

Tahminde bulunan kişinin önünde bulunan tekil ve dağılımsal olmak üzere iki çeşit bilgi tipi arasında ayrımyapması gereklidir.

Tekil bilgi yalnızca üzerinde durulan olay hakkında kanıt içerir. Dağılımsal bilgi ise benzeri olayladağılımıve sonuçlarınailişkinbilgiiçerir.

Örneğin yeni bir kanalizasyon tesisatının fiyatı ile ilgili tahminde bulunulurken, kanalizasyon tasarımıdetayları bilinir, bu tekil bilgidir. Benzer kanalizasyon tasarımları ile ilgili sahip olunan bilgi ise dağılbilgi niteliği taşır. Tekil bilgi, tasarımın, tasarımı benzerlerinden farklı kılan özelliklerini ifade ederkdağılımsal bilgiherhangibaşkabiryerde karşılaşılansonuçlarıortayakoyar.

Herhangi bir karar modelinin oluşturulma amacı, probleme, karar alıcının önerilen eylemigerçekleştirmesini kesin olarak sağlayacak bir kavrayış açıklığı getiren bir dizi net aşamanuygulanmasıdır. Böylebirmodelde yeralan aşamalargenellikle Şekil2.5.'te verilenler ileuyum gösterir.

Çerçeve belirlenmesi ve formülasyon aşamaları, problemin yapıtaşı olan elemanlarına ayrılmasıkapsadıkları için analiz süreçleridir. Bunu takip eden değerlendirme ve değer belirleme aşamalarparçalar, her bir olası çözümün değerini göz önünde bulundurarak bir bütüne dönüşecek şekildebirleştirildiğinden,sentezözellikleriiçerir.

Çerçevenin belirlenmesi işlemindeki amaç yanlış problem üzerinde çalışmanın engellenmesidir. Karalıcıgenellikleprobleminkesindoğasınınveulaşılacakamaçlarıntanımlanmasındabaşarısızolur.

! Gelecekhakkındaaçıkfikirli olmak.

2.18.BilgiTipleri

2.19.BirProbleminÇözümüİçinKararModelininOluşturulması

Şekil 2.5. Problemlerin analiz ve sentezi

2.19.1. Çerçevenin Belirlenmesi

23



Çerçevenin belirlenmesi bağlamında analist; mimar, mühendis veya işverenin ihtiyaçlarını yorumlamisteyen herhangi birisi olabilir. Problemlerden biri, birbirinden farklı profesyonel altyapıya sahanalistlerin genellikle farklı yaklaşımlar göstermeleridir. Analistin üzerine düşen sorumluluk bu neden

işveren tarafındanifadeedilen amaçlar üzerindekiönemidengeli bir şekildepaylaştırmaktır.Çoğu problem pek çok amaç içerir. Bunu açıklamak için, araçların (iş gücü, malzeme, finansman, vverildiği, tasarımcının en yüksek enerji verimliliği ile bir bina inşa etmesi gereken bir durum; yalnızcaamaç içerir ve açık bir şekilde teknik bir işlemdir. Bunun yerine, çoğu zaman olduğu gibi tasarımcıdan eiyi binayı inşa etmesinin beklendiği bir durumda “en iyi” tanımı, çerçevenin belirlenmesi aşamasındortayakonmasıgerekenmaliyet,risk,korunabilirlikvs.gibipekçokkavramıiçinealır.

Bu aşama, karar alıcının iyigörülemeyen problemindenyola çıkılarak, kurallara uygun olarak geliştirilmbirmodelortayakonmasınısağlar. Bu,üçaşamadanoluşanbirkarar temeliningeliştirilmesi ilesağlanır.

Kararalıcınınbelirlenmişbulunan amacaulaşması içinsahipolduğu alternatifler,Kararlar ve muhtemel sonuçlararasındaki ilişkiyi tanımlayanbilgi,Kararalıcınıntercihleri.

BunlarŞekil2.6.'da yeralan kararyapısındagösterilmiştir.

Karar alıcının sahip olduğu alternatifler, halihazırda görünür olabilir veya beyin fırtınası gibi standyöntemlerleaçığaçıkarılması gerekebilir.

Bilgi, kararın muhtemel sonuçlarının birer göstergesi olan her türlü model, tahmin ve olasılık atamasiçerir. Modeller tipik olarak değişkenler içerir. Bunlar, değerleri seçilen alternatif tarafından belirlenkarar değişkenleri veya kararı etkileyen çevresel faktörleri tanımlayan ancak karardan bağımsız oldurum değişkenleridir. Örneğin bir alternatiften beklenen performans özelliklerini veya maliyeözelliklerini tanımlayan herhangi bir değişken (örnek: başlangıç maliyeti, estetik çekicilik, eneverimliliği) bir karar değişkenidir. Bundan farklı olarak, elektrik fiyatları, işçi maaş ücretleri, alı

2.19.2. Formülasyon

Şekil 2.6. Karar yapısı

Seçim

Bilgi

!

!

!

24



karardan bağımsızdır. Her iki değişken türü de riske açıktır ve genellikle olabilirliklerinin tanımlandığolasılıkatamaişleminetabitutulurlar.

Karar alıcının tercihlerinin belirlenmesi gereklidir. Bir bileşenin güvenilirliğinin ikiye katlanması okarar alıcı gözündeki değerini de iki katına çıkarır mı, yoksa tam tersine değerinde bir düşme mi oluÇıkarların gelecekte olmasındansa şu anda sağlanması ne ölçüde istenen bir durumdur? Bunun gibtercihler, karar alıcı tarafından belli bir yapıya oturtulmalıdır. Fayda ölçütlerinin anlaşılması ve rtercihlerigibistandartölçütler, bu tercihlerinortayakonmasınayarayanyöntemlersağlarlar.

Bu aşama tüm verilerin seçenekler için bir sıralamaoluşturulması amacıyla sentezlenmesini kapsar.

Karar sürecinde yer alan bu son aşama kararın duyarlılığını ve riskin seçenekler için yapılan sıralaüzerindekietkisini inceler.

İyi bir sonuçtan bağımsız bir tanım olarak, iyi bir karar nedir? İyi bir sonuç, dünyanın, diğer olasılıklgerçekleşmesi halinden daha çok değer verdiğimiz durumudur. Bundan farklı olarak iyi karaalgıladığımızalternatifler, sahipolduğumuzbilgive hissettiğimiz tercihlerimiz ilemantıksal tutarlılığasabir eylemdir. Riskin var olması ve bilgi eksikliği, beklenensonuçta değişikliklerenedenolabilir.

Tercihler

Değerlendirme

Değer belirleme

Tablo 2.2. Verimli karar alıcının izlediği yaklaşım

İyikararlarherzamaniyisonuçlarayolaçmaz.

Çerçeveninbelirlenmesi

Alternatifler

Bilgi

Değerlendirme

Uygulama

Ulaşılması gereken bütün amaçların ve seçimler ile belirlenen değerleri gözdengeçirir.

Geniş bir aralıktaki takip edilecek yol alternatiflerinin tümünü kapsamlı olarakdeğerlendirir.

Maliyetler hakkında ne bilindiğini, olumsuz sonuç risklerini ve bunun yanındaolumlu sonuçları dikkatli bir şekilde tartar.İlerideki seçenek değerlendirmelerinde kullanmak üzere yoğun bir şekilde yenibilgi edinmek için araştırmalara devam eder.

Görüşün ilk başta seçilen takip edilecek yolu desteklemediği hallerde dahi hertürlü uzman görüşünü ve riske maruz kalma miktarını doğru bir şekilde kavrayıphesaba katar.

Son seçimi yapmadan önce ilk olarak kabul edilemez olarak tanımlananlar dadahil olmak üzere tüm bilinen alternatiflerin olumlu ve olumsuz sonuçlarınıyeniden inceler.

Bilinen çeşitli risklerin de gerçekleşmesi durumunda gerekli olabilecek yedekplanlara da gerekli dikkati sarfederek, seçilen takip edilecek yolun uygulanmasıveya gerçekleştirilmesi için gereken tüm hazırlıkları yapar.

25



3.RİSKYÖNETİMSİSTEMİ(1)

İyi performansın elde edilmesi için ister bir şirket, isterse bir proje veya iş paketi yönetiliyor olun, rikarşı dikkat göstermek zorunludur. Pek fazla kişi, risk yönetiminin önemine karşı çıkmayacaktır, ancsezgilerini ve deneyimlerini kullanmak yerine riskleri analiz etme yoluna giden de pek fazla kişi yok Acaba risklerin farkında olmak yeterli midir, yoksa bunlar nicelenmeli ve matematiksel modellyaratılmalı mıdır? Kimi zaman, ham veri üzerine kurulu detaylı sonuçlar elde etmek için karmaşbilgisayarprogramlarıkullanılmalımıdır?

Risk yönetimi yeni bir kavram olmadığı gibi arka planında gizli, sihirli teknikler de barındırmaz. İş vprojenin açık olduğu tüm riskleri tanımlamayı ve nicelemeyi, daha sonra bu risklerin nasıl yönetileceği iilgilisağlıklıkararlaralınabilmesiiçin amaçedinenbirsistemdir.

Risk yönetimi, sigortacılık ile eşanlamlı olmadığı gibi bir iş alanının maruz kalabileceği bütün riskyönetmeye de çalışmaz. Pratikte doğru yaklaşım, iki uç noktanın arasında bir yerlerde bulunur. Bir riyönetimi sistemi pratik, gerçekçi ve performansa karşı uygun maliyetli olmalıdır. Risk yönetiminkarmaşık olmasına veya çok yüksek miktarlarda veri içermesine ihtiyaç yoktur. Bu bir sağduyu, anayargı,sezgi,deneyim,içhisvebirişinveyaprojeninriskinortayaçıktığıenkritiközellikleriiçindisiplinliyaklaşımıuygulamayakarşısahipolunan isteklilikle ilgili birkonudur.

Riskin analiz edilebileceği derinlik, açıktır ki, içinde bulunulan duruma dayanır. Yalnızca karar veryapısalbirriskanalizineverilmesigerekenöneminnekadarolduğunakararverebilir.

Risk yönetimi süreci, risk ile başa çıkmadaki işlem sırasının verildiği Şekil 3.1'de gösterilen risk yönsistemine ayrışır. Doğal olarak risk yönetim sistemi değerlendirme dahilindeki tüm seçenekleruygulanmalıdır.

Genellikleaşamaları şöyledir:

Riskyönetimi,gelecektekiolaylarıntersetkilereyolaçabileceğigibibirolasılıklabirlikteyaşama disiplinidir.

3.1.BirRiskYönetimiYapısınınGeliştirilmesi

Riskin tanımlanması Riskinkaynakvetipi tanımlanır.Riskin sınıflandırılması Risk tipi göz önünde bulundurularak bunun kişi veya kuruluş üzerindeki

etkisi değerlendirilir.

Risk analizi Riskin veya risk gruplarının tipine bağlı sonuçlar, analitik tekniklerkullanılarak değerlendirilir. Çeşitli risk ölçüm teknikleri kullanarak riskinetkilerinedeğer biçilir.

Risk tutumu Risk hakkındaki herhangi bir karar, kararı alan kişi veya kuruluşuntutumundanönemli ölçüdeetkilenecektir.

Risk tepkisi Riskinne şekilde yönetilmesi gerektiği (birbaşka tarafınüzerine aktararakmıyoksayüklenilerekmi)elealınır.

26



Şekil 3.1. Risk yönetimi yapısı

3.2.RiskinTanımlanması

Şekil 3.2. Riskin tanımlanması

Şekil 3.2, risk tanımlama aşamasında göz önüne alınması gereken etkenleri göstermektedir; konunuçeşitli yönleri sırayla ele alınmıştır. Tanımlanmış bir riskin artık risk olmadığını, bir yönetim problolduğunubelirtmekte faydavardır. Kaçınılmaz olarakhatalıbirrisk tanımıdaha büyükrisklerindoğmasıyol açacaktır.

Bir riski tanımlamaya çalışmakdünyanınharitasını çıkarmayaçokbenzer. Dünya haritaları, haritayı yapakişinin bulunduğu bölgeyi merkez alma eğilimine sahiptir. Dünyanın büyük bir bölümü durduğunuyerden gözlenemez. Size son derece aşina ve açık gelen bir bölge, herkes için o kadar açık olmayabil Aynı şekilde, pek çok planlama katmanları, karmaşık dikey ve yatay etkileşimleri ve sıralama problemleile büyük bir projeye tepeden bakılırsa, bu durum sislerin içinden dünya haritasına bakmayı andırır Yönetimin sonucu etkileme kabiliyeti, görebildikleri ile sınırlıdır. En çekici gelen ve yanıltıcı yaklaşımolabileceğine odaklanmak yerine ne olması gerektiğine odaklanmaktır. Olayın net bir görünümü, ilihtiyaç olan risk kaynakları ve riskinetkileriüzerine odaklanmagereğidir.

27



3.3.RiskKaynakları

Açık ve net bir şekilde birbirlerinden ayrılmaları gereken risk kaynakları ve riskin etkileri aşağ

listelenmiştir. Sıralamaşuşekildedir:

Makine mühendisliği hizmetleri alt yüklenicisi ile asma tavan alt yüklenicisi arasındaki koordinasybozukluğu gibi bazı riskler, kontrol edilebilir olarak nitelendirilir. Olağandışı sert hava koşullarındkaynaklanan risk gibi riskler isekontrol dışıdır, ancak en kötü sonuçlar önceden düşünülerek, bu ihtimalkarşıgerekli hazırlıklaryapılabilir.

Kaynak, olay ve etki cinsinden düşünebilmek her zaman o kadar açık ve basit olmayabilir. Örneğipatlayan bir kazan olayına, hatalı tasarım veya hatalı işçilik sebep olmuş olabilir, ki bu da projenaksamasına ve maliyetinin artmasına neden olur. Birprojenin geç tamamlanmasıdurumunda, müteahhitlikit zararları ödemekle yükümlü olabilir ve müşteri sonuçtaki kayıptan zarar görür. Aşağıdaki liste rikaynak, olayveetkisinisistematik veyapısal biçimde hesabakatmaya yarayanyaklaşımıgöstermektedir

28



3.3.1.KontrolEdilebilir veKontrolDışı Riskler

3.3.2.KaynaklarveEtkiler

Dörttipriskvardır;

KontroldahilindeolanetkenlerBaşkalarınınkontrolünde olanlar, başkaları ileetkileşimde bulunmayızorunlukılanlar (ör. planlamamühendisinin,kontrolün, itfaiyenin, bankayetkililerinintalepleri),Hükümetingerçekleştirdiğieylemlere bağlıolanetkenler (ör. planlamamevzuatında, İmarKanunu'nda veya vergi oranındameydana gelenbirdeğişiklikgibi),Kontroldışındaolanetkenler(ör.havadurumu).

Bir riskin kaynakları, etkilerinden ayırtedilmelidir. Bir riskin kaynaklarışunlar olabilir;

Enflasyonun tahmin edilendeğerdendahafazlayükselmesi,Öngörülemeyenterszeminkoşulları,Öngörülemeyenaşırıderecedeserthavakoşulları,Çokönemli malzemelerin (örneğin tedarikçinin imalathanesindeki biryangınnedeniyle)geç teslimedilmesi,Mimarın çizimlerinde gösterilenyanlış boyuttakiprofillergibihatalı tasarım detayları, Anamüteahhidinbellikonulardaacizkalması,Örneğin,makine mühendisliğihizmetlerialtyüklenicisininçizimleri ileasmatavanaltyüklenicisininçizimleriarasındakikoordinasyonbozukluğu.

Bir riskin en önemli etkileri şunlar olabilir;

Tahmin edilen maliyet dahilinde kalamama,Gerekli bitiş zamanını aşma,Gereken kaliteyi tutturamama,Projenin ihtiyaç duyulan işletim gereksinimlerini yerine getirememesi,Bir yangın veya sel felaketi sonucunda mülke zarar gelmesi,Hatalı bir çalışma sistemi sonucunda işçilerden birine zarar gelmesi.

Kontrol edilebilir riskler, karar alıcının kendi isteği ile aldığı ve sonucun kısmen de olsa doğrudan bizkontrolümüz altında bulunduğu risklerdir. Bu açıdan, etkileme şansımız bulunmayan kontrol dışrisklerden ayrılır.

Araba kullanmak kontrol edilebilir bir risktir; kişi kendi isteği ile başka ulaşım araçları yerine arabyolculuk etmeyi seçer. Demiryolutaşımacılığına kıyasla daha yüksekolan yaralanma riskine, daha yükskonfor sebebiyle göz yumulabilir. Bunun ötesinde, beceri ve yargılar geliştirilerek yolculuğun sonuçlüzerinde deetkisahibi olunabilir.

Bunun tersine hava koşulları, kontrol dışı riskler kategorisindedir ve tamamen karar alıcının kontrodışında gerçekleşir. Yine de yol açacakları ters etkiler zaman programlaması ve sahanın düzeni ile ilalınacakönlemlersayesindeazaltılabilir.Kontrol edilebilir ve kontrol dışı riskler arasındaki ayrım, inşaat endüstrisinde büyük önem taşır. Konedilebilir risklerle ilgili herhangi bir örnekte, karar alıcı, hür iradesiyle inşaattaki yeni teknolojilerin solduğu yüksek riskleri kabul edebilir. Bu riskler, gerçek teknik kabiliyetlerin belirsiz olduğu perform

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

29



riskleri veya belirsiz kurulumdan veya destekleyici maliyetlerden kaynaklanan finansal riskler olabilirtür riskler prestij, uzmanlık birikimi veya olumlu finansal sonuçlar gibi ek çıkarların bulundudurumlarda gözardı edilebilir. Mevcutuzmanlığın kullanımıve dikkatliplanlama ileulaşılacak olan sonu

kontrol edilebilir.İrade dışı veya kontrol edilemeyen riskler ise genellikle dış çevre, politik, sosyal veya ekonomkaynaklıdır. Hava koşulları, enflasyon veya vergi değişimlerinden doğan riskler karar alıcı tarafındetkilenemez,ancak karar alıcı çoğu zaman bu risklere maruz kalma derecesini azaltabilir. Örneğin yükseyakıt fiyatlarının finansal sonuçları daha verimli çalışan bir enerji tesisi tasarımı ile azaltılabilir. Aslalternatif başkabirenerjikaynağının kullanılmasıilerisk tamamen tasarımdışı tutulabilir.

Risktipi,riskeverilecektepkinindoğasınıbelirler. Kontroledilebilirrisklerinbulunduğudurumlarda,kaalıcının, istenen bir sonuca ulaşılabilmesi için ne türlü önlemler veya kaynakların mevcut bulunduğunincelemesi gerekir. Aynı zamanda, beklenen çıkarlar doğrultusunda hür irade ile alınan risklerin ddoğrulaması yapılmalıdır. Büyük boyutlu, kontrol dışı riskler, riske maruz kalma miktarının en aindirilebilmesiiçindikkatlice incelenmelidir.

Bir yatırım projesinde, iki risk kaynağı eğer birinin boyutu ile ilgili bir bilgi diğeri ile ilgili yapıltahminleri etkiliyorsa bağımlıdır. Aşağıdaki örnekte de görülebileceği gibi kontrol edilebilir risklerkontrol dışı riskler gruplarıarasında dabirbağımlılık bulunabilir.

Bir bina elemanının beklenen servis ömrü, temel olarak tasarımına, işçilik standardına ve kullanılamalzemelerin kalitesine dayalıdır. Bu parça binadaki yerine yerleştirildikten sonra, yaşlanma fizikyıpranma ve hasar gibi etkilerden dolayı belli bir bozulmaya uğrayacaktır. Eksik veya uygun olmabakımdan dolayı yine zarar görecektir. Ömrü, kusursuz biçimde işlevselliklerini korumalarına rağmyeni tasarımları ile değiştirilen sıhhi tesisat elemanlarında olduğu gibi, teknolojik eskime ve modasıgeçmesi gibi sebeplerle daha da kısalacaktır. Bu etkenlerin pek çoğu kontrol edilebilirdir, ancak bazılaözellikledeçevretarafındanetkilenenler kontroldışıözellikgösterir.

Herhangi bir risk ile ilgili değerlendirme yapılacağı zaman değişkenler arasındaki birbirine bağımlsorusu göz önünde bulundurulması ve belli varsayımların yapılması gerekir. Bağımlılığın üç farklı çebulunur;

Değişkenlerinayrışıkolması nedeniylebağımlılıksözkonusudeğildir,Tam bağımlılık,Kısmi bağımlılık.

Kısmibağımlılığabirörnekolarak, 20katlıbir işmerkezinin brüt kullanımalanınınmetrekare fiyatında,kata çıkıldığında nasıl bir değişim olacağını ele alalım. Yer döşemeleri, boya ve dekorasyon açısındanfarklılık görülmesi beklenmez, ancak altyapı maliyeti, artan yüklere bağlı olarak yükselecektir. Bnedenle, metrekare fiyatı ve kat sayısı değişkenleri göz önüne alındığında aralarında kısmi bağımlıolduğusöylenebilir.

Riskisınıflandırmanın üçyolu bulunur: riskinsonuçlarını, tipiniveetkisini tanımlayarak, bkz. Şekil3.3.

3.4.BağımlıveBağımsızRiskler

3.5.RiskinSınıflandırılması

!

!

!

30



Şekil 3.3. Risklerin sınıflandırılması

3.6.RiskTipleri

Risk tiplerini sınıflayan çalışmaların tamamı hisselere ve tahvillere yatırımı ele alan portföy teorisilişkilidir. Bu riskler genel piyasanındavranışı ile ilişkili olan piyasa riskleri ve belli bir şirkete özel olanriskler arasındapaylaştırılır.

Hemen hemen tüm hisseler, bir noktaya kadar piyasadaki hareketlere tepki gösterir ve bu tepki betkatsayısı ile ölçülebilir. Örneğin, beta katsayısı 1.5 olan bir hisse piyasadaki her % 1'lik hareket karşısortalama % 1.5'lik bir hareket yapar. Bu tarz hisselerin katılımı ile çeşitlendirilmiş bir portföydeğişkenliği piyasa hareketlerinin 1.5 katı kadar olacaktır. Bu nedenle beta katsayısı portföyüdeğişkenliğininbir ölçüsüdür. Özel risk, belli bir şirket hissesinin sahip olduğu fiyatın piyasa veya sektöbazdakihareketlerkarşısındaki tepkisinibelirleyenbetakatsayısı ileölçülür.

Biryatırım portföyününoluşturulmasınıelealan portföy teorisi,gayrimenkul inşasıve inşaatendüstrisi içde bazı kullanışlı ve uygun gözlemleri de ortaya koyar. Teori en başta kendileri için geliştirilen finanyöneticiler gibi, bu sektördeki yöneticilerin de birbirinden farklı projelerdeki ekonomik riskdeğerlendirmeleri gerekir. Bunun ardından ve bunun bir sonucu olarak ise imar ve inşa değerininbelirlenmesi ve nakit akışı tahminleri belirsiz bir gelecekte proje riskinin belirlenmesi için indirprosedürünüdevreyesokacaktır.

Teoriyegöre toplamrisk,piyasariskiveözel riskten oluşmuştur. Tekbirhisseye yatırımyapmaktoplamrkabulününtavsiye edilmeyecek birşekilde yapılmasıanlamına gelir, çünkü riske açıklık miktarı, beklenegetiri için gerekenden fazladır. Portföy riski, yüksek sayıda farklı yatırım aracına sahip olunarak cioranda azaltılabilir. Farklı şirketler için garip olan ve ekonomideki genel eğilimi yansıtmayan kısa süolaylar, ortadan kalkma eğilimi gösterir.

Ancak tüm riskler portföy içeriğinin çeşitlendirilmesi ile önlenemez. Tüm şirketlerin performanslekonomiye bağlıdır. Para arzı, faiz oranları, döviz kurları, vergilendirme, ticari eşya fiyatları, hükümharcamaları ve yurtdışı ekonomilerinde meydana gelen değişiklikler tüm şirketleri farklı dereceleretkiler. Tüm yatırım araçlarının ağırlıklı bir ortalamasının elde tutulması özel riski ortadan kaldıracakVarsayımsal olarak bir yatırımcı ekonomi ile eşzamanlı ilerleyen piyasa portföyünü elinde tutabilir, ancbudurumdadahipiyasariskiadıverilenkavrammevcuttur.

31



Teorinin temel prensiplerinden biri, yatırımcıların, önlenebilir riskleri aldıkları için ödüllendirilmebeklememeleridir. Bunun yerine, yalnızca önlenemeyen veya piyasa risklerini aldıkları içiödüllendirilmeyi bekleyebilirler. Bu nedenle portföy teorisi “tüm yumurtaları aynı sepette saklamam

gerekir”deyişiileanlamca örtüşür, çünküverimlianapara piyasaları özel risk için mükafat vermeyecektiBu argüman inşaat endüstrisinde de geçerlidir. Piyasanın inşaat mühendisliği, petrol ve doğal gamühendisliği ve inşası, yeni işler ve bakım işleri, kamu ve özel sektör gibi çok çeşitli alt dallarına girçeşitli işlerle uğraşan ve yaptıkları işlerigeniş bir coğrafi bölge içine dağıtan yükleniciler, ekonomikşoklkarşı çok daha dayanıklıdırlar. Aynı durum yalnız inşaat işleri ile uğraşan müteahhitler için de geçerlispekülatif yapıdaki ev ve ofisler, farklı bölgelerde yer alan huzur evleri, araba parkları vs. desteklenmelidir.

Bunlar net bir biçimde ortaya konmuş kavramlar olmalarına rağmen, inşaat endüstrisinde karşılaşılaşağıdakigibi sınıflandırılanrisk tipleri ileuğraşmadabize yardımedemezler:

(Statik risk)Potansiyelbirkazançyoktur. Böylebirrisk tipikolarakbirkaza veya teknikarızaolasılığından kaynaklan

Finansal, teknikveyafizikselolabilecek kayıpveya kazançolasılığı.

Tablo3.1.,inşaatendüstrisi ile ilişkiliçeşitli risklerigöstermektedir.

Safrisk

Spekülatifrisk

Tablo 3.1. İnşaat endüstrisi ile ilişkili çeşitli riskler

Olay

ğır şartlar

Proje sırasında meydana gelen aşırı derecede zorluhava koşulları

Arsa fiyatlarında ciddi artışa neden olan enflasyon

Ulusal çapta, tüm inşaat işçilerini kapsayan bir grev

Ekonomik bir kira oranı ile spekülatif bir yapı içinkiracı bulmada zorluk yaşanması

Yapısal bir hatanın bina sürveyörü tarafından tespit edilememesi

İş sahasında yaşanan bir kaza sonucu meydanagelen yaralanma

Sözleşmede yer alan a

Riskin türü

Spekülatif risk

Saf risk

Spekülatif risk

Saf risk

Spekülatif risk

Spekülatif risk

Saf risk

Şirket riski

Şirket riskiProje riski

Piyasa / endüstri riski

Piyasa / endüstri riski

Şirket riski

Şirket riskiBireysel risk

Bireysel risk

32



3.7.RiskinDoğuracağıEtki

Şekil 3.4. Risk hiyerarşisi

3.8.RiskveGenelÇevre

Şekil 3.4, risk hiyerarşisinin basitleştirilmiş bir görünümünü vermektedir. En geniş seviyede, riskin ç

üzerindebiretkisiolacaktır.

Genel çevre,bir toplumdaki tümorganizasyonları etkileyenyapıdır. Genel çevresel risk, ilkolarakfiziksikinciolarakdapolitik,sosyalveekonomikolmaküzereikiparçayaayrılabilir.Fiziksel çevre hava şartları, toprak kayması veya deprem gibi doğal fenomenleri kapsar. İnşaat faaliyeüzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin sürekli yağan yağmur, iş programında dışarıda yapılaçalışmalardan bina içiçalışmalara yönelme gibi birdeğişiklik olacağı anlamına gelebilir; yüksekşiddetterüzgarlar, yapısal çelik konstrüksiyon programında değişikliklere neden olabilir; düşük sıcaklıklar bedökümü aşamasındaki işlem sıralamalarını değiştirebilir. Fiziksel çevre kontrol edilebilir olmamasrağmen, bundan doğan riskler tanımlanabilir ve etkilerinin azaltılması için belirli adımlar atılabil(Örneğin özellikle hassas işlemlerin hava koşullarının iyi olması olasılığı yüksek bir zaman için yenprogramlanmasıvs.)

Politik, sosyal ve ekonomik çevre, kısmen kontrol edilebilir bir özelliğe sahiptir. Hükümet ülkekonomisinde gerçekleşecek olayları kontrol edebilir, ancak dünya ekonomisini kontrol etme şansyoktur. Politik, sosyal ve ekonomik çevrenin hatlarını belirleyen, bugün daha önce hiç olmadığı kadfazlaolandeğişim hızıdır.

Ekonomik ve sosyal çevre hükümet tarafından kontrol edilmektedir ancak çeşitli endüstriler çevreskararlardan çokciddi birşekilde etkilenebilir. Buna birörnek vermek gerekirse, inşaat endüstrisi üzerindçok ciddi etkisi olacak olan şehir merkezlerindeki iş merkezi inşaatlarında kontrollerinağırlaştırılmasındanbahsedilebilir.

Hiç kimse çevresel riskleri görmezden gelemez. Kararları etkilemek veya değiştirmek amacıyla hükümüzerine baskı uygulanabilmesine karşın, genelde çoğu olay bireyveya bir şirket için kontrol dışı bir niteltaşır. Bu türdurumlardariskemaruzkalmamiktarınınbelirlenmesiiçindikkatleçalışılması gerekmekted

33



3.9.Piyasa/Endüstri Riski

3.10.ŞirketRiski

3.11.ProjeRiskiveBireyselRisk

3.12.RiskinSonucu

Piyasa riski, tümbirendüstriyi etkileyebilecek, tüminşaat işçilerininulusalbirgreve gitmesi gibi birolay

ilgilidir.İmar edilmiş dünyanın tümünde inşaat endüstrisi, az sayıda teklif sahibininbulunduğubiryapıyasahiptiTipik olarak endüstri, az sayıda, nispeten büyük firma ve çok yüksek sayıda küçük firma içerir. Büyfirmalar riskemaruzkalmamiktarlarını küçükfirmalardandaha sistematik birşekilde analizedeceklerdi

Tüm şirketler mevcut projeler içindeki pazar paylarını korumak ister. Bu da sürekli olarak rekabet ve fiyseviyeleri üzerinde değerlendirme yapmalarının gerektiği anlamına gelir. Hepsi piyasa riskine açıktancak birbirlerine bağımlı olmalarından dolayı (piyasanın az sayıda teklif sahibinin bulunduğu bir yapsahip olmasının bir sonucu olarak) herhangi bir şirketin piyasa riskine karşı verebileceği bir tependüstrideki diğerfirmalarınmuhtemeleylemleriniönceden hesaba katmayı gerektirebilir.

Her şirket bir piyasa içinde faaliyet gösterir. Şirketin elinde herhangi bir zaman diliminde belli sayıdevam eden proje bulunacaktır ve her bir proje bir kâr merkezi olarak görülecektir. Şirket riski ve proriskigerçekte birbirinebağlıdır, çünküşirketnihaiolarakrisklibirprojeninsonuçlarınakatlanmakzorundkalacaktır. Pek çok riskli projeye karşı aşırı derecede açık olmanın önlenmesi için bazı şirketler, belirliprojeiçinyenibirşirketkurabilirler.

Proje riski ve şirket riski gerçekte birbirine bağlıdır. Eğer müteahhidin üzerinde para kaybeden büyük projevarsa budurumun şirketinfinansalperformansıüzerindeetkisiolacaktır.

Çoğu risk en kolay, çalışma aşamasında, organizasyon hiyerarşisinin en alt bölümünde veya buranyakınlarındagörülebilir. Bu seviyede bir proje yüzlerce unsur ve eylemden oluşabilir. Bu aşamada çalışainsanların güçlüklere karşı pratiğe yönelik günden güne gelişen bir anlayışları vardır. Burada çalışinsanlar için projenin tamamı hakkında iyi geliştirilmiş bir bilgilendirmeye gidilmesi pratik değildir.kişiler yalnız kendi projeleri hakkında endişe duyar, diğer projeler üzerindeki iş paketlerinin etkilerigörerekbelirsizliklerini çokseyrekolarakgenelbağlamın içine yerleştirebilirler.

Herhangi bir risk yönetim sisteminin bu durumun farkında olması gerekir ve buna bağlı olarak yöntemyukarıdanaşağıveyaaşağıdan yukarıeşitbiçimdekullanılabileceğinigarantietmesigerekir.

Oluşan bir riskin sonuçlarını ele alırken riskin etkileri ile ilgili etkenler hesaba katılır. Çoğu profesyoeğer varsa geçmiş olaylar hakkındaki bilgi ile işlenmiş uzman yargılarına ve bilgi birikimine güveneğilimi taşır. Örneğin her sene sahadan çalınan malzemenin istatistiği tutulur. Ancak müteahhit, sigorpoliçesinde belirtildiği gibi taşımak durumunda olduğu sigorta primindeki artışın maliyeti ile güvenönlemleri içinyapacağıek maliyetlerin birdengesinikurmalıdır.

Güvenilir hiçbir verinin bulunmadığı ortamlarda aynı zamanda riskin de pekçok kaynağı vardır. Bkaynakları görmezden gelmek yerine uygulamaya konacak yolun toplam risk yönetim sistemi dahilingözden geçirilmesi gerekir.

34



Sonuçlar:

Tablo 3.2. Olay-Bitişik binalarda şahmerdanlama sonucunda oluşabilecek hasar olasılığı

3.13.RiskAnalizi

Mümkünolan maksimumkayıp

KayıpiçinbeklenenenyakınmaliyettahminiEğerhiçbir sigortadanfaydalanmakistenmiyorsa,kayıpiçinuygulanacakservisin tahminideğeriMeydana gelenolayakarşı sigorta işlemininmaliyetiOlayla ilgili öngörününgüvenilirliği

Tablo 3.2., basit deolsa birolayın(sahada bitişik binalardaşahmerdanlamasonucundaoluşabilecekhasaolasılığı) ele alınmasında işe yarayabilecek bir yaklaşımı göstermektedir. Tablo riskin doğurabilecsonuçların yapısal birçerçevedeelealınmasına yardımcıolur.

Bir risk yönetim sisteminin ana amacı, iş esnasında doğru risklerin alınmasına yardımcı olmaktır. Sistembütünleşik bir parçası ise risk analizidir. Bilgisayarların daha geniş ve daha verimli kullanılmabaşlamaları, daha kesin risk analizlerinin önünü açmaktadır. Şu anda, daha belirgin risklerin, ekonomavantajlarıgözönünde bulundurarakdeğerlendirilebileceğibir zamana gelmiş bulunulmaktadır.

ğü

Gözardı edilebilir(100 YTL’ye kadar)

Küçük(100 – 1000 YTL arası)

Orta(1000 – 5000 YTL arası)

Büyük(5000 – 50000 YTL arası)

Çok büyük(50.000 YTL’den fazla)

OlabilirlikHasar büyüklü

İmkansız

Devam

Devam

Devam

Sigorta

Sigorta

Düşükihtimal

Devam

Devam

Kısmisigorta

Sigorta

Sigorta

Mümkün

Devam

Kısmisigorta

Sigorta

Sigorta

İşlemidurdurun

Olası

Devam

Kısmisigorta

Sigorta

Sigorta

İşlemidurdurun

Yüksekolasılıklı

Devam

Kısmisigorta

Sigorta

Sigorta

İşlemidurdurun

35



Birticariteşebbüsteriskinortadankaldırılmayaçalışılmasıboşbirçabadır.Risk,şuandaeldebulunankaynakların,

gelecekteki beklentiler içintaahhütedilmesisürecininayrılmaz birparçasıdır. Esasında,ekonomikilerleme,dahafazlariskalabilmekabiliyetiolaraktanımlanabilir.

AŞAMA1 :

AŞAMA2 :

AŞAMA3 :

AŞAMA4 :

AŞAMA5 :

AŞAMA6 :

HertzveThomas(1984)

Risk analizinin sahip olduğu önem, tüm uygulanabilir seçenekleri yakalamaya çalışması ve herhangi karar için muhtemel çeşitli sonuçları analiz etmesinden ileri gelir. İnşaat projelerinde işverenler temolarak ortaya çıkması muhtemel fiyatla ilgilenirler, ancak projelerde sık sık karşılaşılan bir duruhesaplanan maliyetin aşılmasıdır, ve “ya... gerçekleşirse ne olur” sorusunun sorulması genellikle göz aedilir.

Bir okul binası için düşünülen 800.000 YTL değerindeki genişletme ve değiştirme çalışmalarını kapsaybirörneğielealalım. Herbiri yaklaşık100.000 YTLdeğerinde yaklaşık sekiz adet iş paketibulunmaktad Ancak, proje halen tam olarak tasarlanmış değildir ve bu iş paketleri firma teklifleri verilene kadar + vey% 10 dolaylarındadeğişiklik gösterebilir. Bunedenle proje bedeli, busekizunsurun birbirinden tamamenbağımsız olduğu düşünülürse, örneğin en iyi ve en kötü durumlar olan 720.000 YTL ile 880.000 Yarasında değişiklik gösterebilir. Sonuçtaki maliyetin ise 760.000 YTL ile 840.000 YTL aralığının dçıkması pekmümkündeğildir. Risk ilkanda göründüğü kadar kötü değildir, çünkü sekiz paketin hepsinibirden kötü gitme ihtimali pek yüksek değildir. Paketlerin her birinin muhtemel riskleri ortaya konmaiçin analizedilmesiveburisklerinyönetilmesigerekir.

Risk analizinin kullanımı, projeninplanagöre ilerlememesidurumundaneolacağı konusundabirkavraykazanılmasını sağlar. Analitik teknikler ne kadar iyi olursa olsun, sonuçların yorumlanması uzman kibağlıdır. Elde edilen en iyi verilerin yapısal ve sistematik bir şekilde etkin zihinler tarafınddeğerlendirilmesi sonucunda riskler konusunda, yalnızca sezgiye güvenerek elde edilecek olandan çodahaaçıkvenetbirgörüşeldeedilecektir.

Tümçeşitliseçeneklerinelealınmasıgereklidir.

Kararalıcınınrisktutumuelealınır.

Hangi risklerin tanımlandığı düşünülür, hangileri kontrol edilebilir özellik gösterir ve nasıl bietkiilekarşılaşılmasıbeklenir?

Hemniteliksel,hemdeniceliksel olmaküzereölçümleryapılır.

Analiz sonuçlarınınyorumlanması ve risklerleuğraşmak üzerebir stratejigeliştirilir.

Hangi risklerintutulacağınavehangi risklerindiğer taraflaraaktarılacağınakararverilir.

36



Şekil 3.5. Risk analizi

Şekil 3.5., risk analizindeki işlem sırasını göstermektedir. Bir inşaat işinin, henüz tasarım aşamasında ikefiyatının veya tamamlanma süresinin kestirilmesinde gösterilen geleneksel yaklaşım, elde bulunaverilerin kullanılması ve nokta atışı şeklinde tek bir en iyi tahminde bulunmaktır. Risk analizi yaklaşımıiyi tahminin çevresinde yer alan belirsizliği, uzman yargılarına dayanan bir olasılık dağılımı üreterek, açbir şekilde ortaya koyar. Bu sayede belirsizliğin proje üzerinde sahip olduğu etkiler üzerine geliştirilkavrayışgeliştirilmişolacaktır.

37



Birriskanaliziörneği

3.14.RiskTepkisi

Şekil 3.6. Risk tepkisi

Değişen hava koşullarının, kil içindeki yalıtılmış kolon tabanlarının kazılması üzerindeki etkisiniirdeleyelim;

Olası maliyet 5.46 YTL, olası zaman ise 23.7 dakikadır. Çok nemli ve çok kuru birim fiyatlarıarasındaki farkı oldukça yüksektir. Müteahhidin, taban birim fiyat oranına, hala piyasada rekabet etmesine izin verecek, ancak bununla birlikte eğer en kötü durum gerçekleşirse uğranılan kaybıntelafisini sağlayacak nekadarlıkbirprim eklemesigerektiğini sorması gerekir.

Örnek, müteahhidin toprak koşulları ile ilgili hiçbir bilgisi olmadığını varsaymaktadır, ki durumgenelliklebundan farklıdır.

Analiz,problemiçözmeye yetmemiştirancakseçeneklerin ortayaçıkmasınısağlamıştır. Sonuçlarınayırtedilmesinisağlayacakbiryorumlamayaihtiyaç duyulmaktadır.

Riskegösterilentepkiveya riskinpaylaştırılmasıŞekil3.6'dagösterildiğigibi dört temel form alabilir.

Riskinuygunbirşekilde dağılımınınyapılmasısırasındariski soğurabilme kabiliyetinin ve bu riski taşımteşvik edici unsurların göz önünde bulundurulması gereklidir. Örneğin bir yeraltı inşaat projesinifiyatlandırılması sırasında, müteahhidin saha muayenesine, sondaj raporlarına ve mümkünolan her türlü jeolojik bilgiye sahip olması gereklidir. Şartname, müteahhidin karşılaşacağı her türlü zemin koşulun

Hava Koşulları

Çok kuru

Yeterli derecede kuru

Nemli

Çok nemli

Olasılık

.10

.20

.50

.20

Birim Fiyat(YTL)

Olasımaliyet

2.60

3.00

6.00

5.00

OlasıMaliyet

5.46

0.26

0.60

3.00

1.60

Dakika olarakzaman

Olasızaman

12

15

25

35

Olası zaman(dk)

23.70

1.20

3.00

12.50

7.00

38



kazı işlemi için gerekli ödeneği ayırmasını şart koşar. Sahanın sahip olduğu jeolojik özellikler hakkındyetersiz bilgi ve öngörülemeyen zemin koşullarının ortaya çıkma ihtimali müteahhidin üzerine oldukbüyük riskler yükler. Bu riskinbirbölümününiş yüklenicilerineaktarılması gereklidir. Ancak,bir risk pr

eklenerekve birim fiyat oranlarını şişirerekve bu sayede elde tutulan riske karşı gerekli önlemler alınarasavunmacı bir tutum alınacaktır. Bu durumda biraz aktarılan, biraz da elde tutulan risk bulunmaktadıŞekil3.7.,bir inşaat projesindeizlenecekrisktepkisiyaklaşımını göstermektedir.

Toplam fiyat sözleşmelerinde müşteriler müteahhide ve ticari yüklenicilere daha fazla risk geçirmektedRisk aldığımız durumlarda bu risk konusunda açık ve cesaretli olmalı, yalnızca bu riskin sıkıntısçekmemeliyiz. Müşterilerinrisk ilekarşılığındaalınacaködülünelelegittiğinikabuletmelerigerekir. Rikarşı tepki eylemleri boşa harcanan maliyetler olarak görülmemeli, bunun yerine kazanç sağlamayyarayan yatırımlar oldukları kabul edilmelidir. Aşağıda riskin dağılımı ile ilgili bazı temel prensisıralanmıştır.

Oluşanriskesebepolanolaylareniyihangitaraftarafındankontroledilebilir?Hangitaraf,eğerriskgerçekleşirse,bunueniyibiçimdeyönetebilir?Sözkonusuriskinyönetimisırasındaişvereninbirrolalmasıtercihedilenbirdurummudur,değilmidir?Risk,eğerkontroldışıbirözelliğesahipisehangitaraftarafındantaşınmalıdır?Risktransferedilentarafınortayakoyduğuprimödemesimiktarıkabuledilebilirbirseviyedemidir,değilmidir?Eğer riskgerçekleşirse, risktransfer edilen taraf, bununsonuçlarını karşılayabilecekolanaklarasahipmidir?Eğerrisktransferigerçekleşirse,bununsonucuolarakişvereninüzerinedebaşkatürlüriskleryüklenmeihtimalivarmıdır?

Şekil 3.7. Bir inşaat projesinde izlenecek risk tepkisi yaklaşımı

Riskindağılımı ileilgiliolarakyanıtlanmasıgereken sorular;

39



3.14.1. Riskin EldeTutulması

3.14.2. Riskin Azaltılması

Kendi başına küçük, tekrarlı kayıplara neden olan riskler elde tutulmaya en uygun olanlardır. Bir mot

sigorta poliçesinde pek çok kimse, karşılığında primlerde düşmeye neden olacak ilk 50 YTL değerindmaliyetiüstlenmeyi kabuledecektir. Bazı kimseler, karşılığındaprimlerdedaha fazladüşmeye nedenola200 YTL değerindeki ilk maliyeti de ödemeyi kabul edebilir; elde tutma işleminin seviyesi, kaybolabilirliği ve finansaldurumtarafındanbelirlenir.

Tüm riskler aktarılmaya müsait değildir, ancak aktarılmak için uygun olsalar dahi bu tür bir davranıekonomik olacağının garantisi yoktur. Riskin böyle bir durumda elde tutulması gerekecektir. Bunun ötesinde,bellidurumlardariskinbirbölümününeldetutulmasıtercihedilir.Örneğin,böylebireldetutmahareketi sonucunda sınırlı önlem ve sigorta poliçesinin ödenmesini öngördüğü telafi miktarının azalmnedeniyle sigorta primlerinde görülecek bir düşüş tam kapsamlı bir sigortaya tercih edilebilir; primödemek ile olayın oluşma olasılığı ve sonucunda meydana gelecek kayıp arasında bir kumaoynanmaktadır. Pek çok insan her gün arabalarını geniş kapsamlı sigortalar yerine üçüncü taraflaryangına ve çalınmaya karşı sigortalayarak bu riski alır. Bunun sebebi primleri karşılayacak ekonomkoşullara sahip olmamaları, veya arabanın değerinin ödenecek prime göre düşük kalması veya çok iyi bisürücü olduklarını düşünmeleri ve sorumlu tutulacakları bir kazaya sebep olma olasılıklarının çok düşolduğunudüşünmeleri olabilir.

Özetolarak, ilgili etkenler şunlardır;

Sigorta primininmaliyeti,Maksimumolasıkayıp,Kaybın muhtemelmaliyeti,Eğer sigorta yoksakaybınödenmesininmuhtemel maliyeti.

Riske maruz kalma miktarının azaltılmasının bir yolu da risklerin diğer taraflarla paylaşılmasıdır. Örolarakuluslararasıbankaların ÜçüncüDünyaÜlkeleri'ninhükümetlerine ortaklaşakrediaçmalarıveya byatırımcının farklı yatırım araçları üzerine riskini dağıtması verilebilir. Genel müteahhit, üzerinbulunan, geç teslimden kaynaklanan hasarlar için yapması beklenen likit risk telafisi riskine karşı oaçıklığını, yerelaltyüklenicianlaşmalarına koyacağı likit telafimaddeleri ileazaltmayaçalışacaktır.

Benzer bir şekilde sözleşmede yapılan bazı düzenlemelerle, sözleşmenin sahip olduğu yönetim harctürlerinin kullanımı müteahhitlerin olumsuz tutumlarını ortadan kaldıracak ve müteahhitten gelebilecedoğrudan kayıpve harcamayakarşıtazminat taleplerininmeydana gelebilirliğiniazaltacaktır.

Riskin azaltılması dört ana kategori içinde incelenebilir. İlk olarak eğitim ve çalışanları potansiyel riskkarşı uyarmak konusu üzerine alınan özel eğitimler gelir. İkinci olarak kaybın olabilirliğini azaltmak alınan fiziksel korumaönlemleri gelir. Örneğin, birmüteahhitbağımsız birkalitegüvence şirketini tutaratüm projelerinde ikinci kontrolü gerçekleştirmesini isteyebilir. Bu pahalı bir seçenek olsa da hatalargözden kaçma ihtimalini düşürür. Üçüncü olarak tutarlılığın sağlanması ve insanların “ya... gerçekleşine olur?” sorularını sormaları için belli sistemler gerekir. Son olarak ise insanları ve mülkü korumak fizikselkoruma önlemlerigerekir.

Bir binada tipik bir risk azaltılması vakası, yangın söndürme tesisatının kurulumu ile gözlemlen Yönetmelikler yangın söndürme tesisatını zorunlu kılmasa da müşteri muhtemel bir yangında

!

!

!

!

40



kaynaklanacak hasar ile yaşayabileceği kaybı düşürme ihtiyacı hissederek yangın söndürme tesisatı ipara ayırabilir.

Riskin aktarılması risk kaynağının sahip olduğu kritikliği azaltmaz, yalnızca bunu bir başka taraüstlenmesini sağlar. Bazı durumlarda ise transfer işlemi, riskin aktarıldığı tarafın yüklenmesi istenen risbilincinde olmaması nedeniyle riski bariz bir biçimde artırır. Örneğin genel müteahhit bir taşeron isözleşme yapacağı zaman sözleşmeye hem genel sözleşme için hem de genel müteahhit tarafındanyaşanacak kaybın tahakkuku için geç tamamlanmadan kaynaklanan bir likit telafi ve karşılanmış hasamaddesi koyabilir. Taşeron aktarılmakta olan ek riskin bilincinde olmayabilir ve aynı zamanda bu ristaşıyabilecek finansalkonumdadabulunmuyorolabilir.

Risk transferinin en sık rastlanan biçimi belirsiz bir risk miktarını belirli bir maliyete çeviren sigortalsistemidir. İnşaatendüstrisinde bu tarz biruygulama ilerisklerinkapsanması giderekdaha dapahalıbirhaalmaya başlamıştır. İnşaat projelerinde, hatasız inşa işlemi garanti edilemez ve hatalar projenitamamlanmasından uzun süreler sonra ortaya çıkabilir. Bir binanın tamamlanma aşamasında veysözleşmedekihatalarınsorumluluğunun taşındığı süre dahilindemantıklı bir şekilde ortayaçıkarılamayaörtülü hatalar, hayatın birparçasıdır.

Örtülü hataların olumsuz sonuçlarının ortaya çıkması durumuyla ilgilenmek için yeni yapıladüzenlemeler, ne işverenin, ne müteahhitlerin ne de tasarımcıların ihtiyaçlarına uygun birbiçimde cevapverebilmektedir. İnşa sürecinde sorumluluk sahibi olanlar sık sık mahkemelerde birbirleri ile karşılaşmdurumunda kalmaktadır. Müşterilerin, dava ve onarım masraflarının karşılanabilmesi için hatanın vbunun sonucunda meydana gelen hasarların sözleşmedeki eksikliklerden, ihmalden veya sözleşmedebağımsız kusurlardan dolayı yapılan bir atlamadan kaynaklandığını, yasal süreçler doğrultusundkanıtlamak zorunda kalmaları gibi bir risk söz konusudur. Müşterilerin yasal bir eylemde bulunabilmiçin yeterli paraları olmayabilir. Müteahhitler ve tasarımcılar açısından bakıldığında da, bu kimselprojenin tamamlanmasından yıllar sonra dahi tazminat taleplerine karşı potansiyel olarak sorumlulutaşımaktadırlar. Bunun ötesinde pek çok tarafın dahil olduğu eylemlerde ortak sorumluluğunuygulanması inşa ekibinin bir veya daha fazla üyesinin haksız bir şekilde, üzerine düşmesi gereken temiktarındandahafazlasınıödemesineyolaçabilir.

Pek çokrapor tarafından da önerildiği biçimde, hata kanıtıolmayan, birinci şahıs malzeme hasarı üzerinekurulu bir proje sigortası müşteri açısından en avantajlı durum olacaktır. Proje sigorta poliçesi müteahve bina sahibi tarafından başlangıç tasarım aşamasında müzakere edilmelidir. Geçerli olduğu sürboyunca poliçe el değiştiren mülkün diğer sahipleri ve tüm binayı kiralayan kiracılar tarafından dkullanılabilmelidir. Müşteriler ve kiracılar açısından en büyük avantajı, maliyetlere ve örtülü hatalaçıkması sonucunda yaşanacak endişelere karşı sunulan poliçe kapsamında sağlanan korumadır. Onarımmaliyetleri, tarafsız bir temelde hem hızlı hem de verimli bir biçimde hata ve hasarların doğru şekilsigortalanması için kesinolarakkarşılanabilirolacaktır. İnşaat işindebulunan tümtaraflarınsahipolduklsorumluluklar mahkemeye başvurmayı gerektirmeyecek şekilde açık hale getirilmektedir. Güvenilir bkalitesi bu sayede, dava edilme korkusuyla veya aşırı yüksek sigorta maliyetleri tehditleriyle yenilikboğmadan eldeedilecektir.

Riskten kaçınma, riskin kabulünün reddedilmesi ile eş anlamlıdır. Sözleşmeye itiraz etmek risktekaçınmanın basit bir örneğidir. Normal olarak riskten kaçınma, sözleşme öncesi müzakereler ile ilgili

3.14.3. RiskTransferi

3.14.4. RisktenKaçınma

41



ancak bu kavram projenin uygulanması sırasında yerine getirilen eylemler için alınan kararları dkapsayacak şekilde genişletilebilir. Örneğin bir müteahhit sözleşmenin temel bir noktasında bir eksikyaptığında, işverenin sözleşmeyi feshetme hakkı doğar. Ancak işveren sahip olduğu bu feshetm

hakkından vazgeçerek, bu sayede sözleşmeden kaynaklı tüm riskleri de beraberinde kabul edereksözleşmeyi devam ettirebilir. Eğer işveren sözleşmeyi feshederse, müteahhidin sözleşmeye uymadığkabul ederek ileride doğabilecek tüm riskleri almaktan kaçınmaktadır. Riskten kaçınma ile ilgverilebilecek daha uygun bir örnek, ya belli risklerden ya da risklerden kaynaklanan belli sonuçlardakaçınmakiçinmuafiyet maddelerinin kullanımıdır.

Çoğu kimsebüyükriskin, eğer mümkünsekaçınılabilecekkötü birdurumolduğunudüşünür. Belirsizolaprojelerin altına girmek konusunda belirli olanlara göre daha isteksiz olan kimselerle ilgili pek çok örnbulunmaktadır. Enbasithaliyleüç tipkişi/organizasyon bulunmaktadır:

Riskseven,Riskten uzak duran,Riskekarşıtarafsız.

Burada iki gruplu bir sınıflandırma yapmak, kaba bir biçimde yapılmış bir aşırı sadeleştirme olacakŞirket yöneticisini cesurca riskler alan kurnaz bir kişilik olarak tasvir etmek iş dünyası kültürününparçası haline gelmiştir.

Risk sevenler halen iş dünyasında bulunmaktadır, ancak artık bu tür kişi veya organizasyonlarkarşılaşmakdaha zorhale gelmiştir. Artıkpekçokkarar, detaylı analizlere dayanılarak alınmaktadır. Ancdetaylı analizbile kötü birkararın alınmasına engelolamayabilir.

Riskten kaçınmanın mantıksal temeli, belli bir miktar varlığın kaybının rahatsız ediciliğinin, aynı mikkazancının vereceği memnuniyetten daha şiddetli olmasıdır; çünkü kayıp, kişinin alışagelmiş olduğyaşamstandardında birdüşüşe nedenolabilir.

3.15.RiskTutumu

!

!

!

42



KADINMIKAPLANMI?

Üç genç adam, istedikleri bir kapıyı açacaktır. Kapılardan biriniaçtıklarında karşılarına görülebilecek en vahşi ve acımasız, aç birkaplan çıkacaktır. Diğer kapının ardında ise Majestelerinin sarışınkulları arasından seçebileği en güzel yaşta ve görünüşteki bir kadınvardır. Kararı sizebırakıyorum,hangikapıyı seçmeliler?

İlk adam seçim yapmayı reddetti ve güvenle yaşayıp temiz bir şekildedeöldü.

İkinci adam risk yönetimi danışmanları tuttu. Kaplan ve kadınnüfusları üzerine tüm mevcut veriyi topladı. Kaplan homurtularınıduyabilmek ve en zayıf parfüm kokusunu alabilmek için sofistike birteknoloji kullandı. Elindeki kontrol listelerini tamamladı. Bir faydafonksiyonu geliştirdi ve risk tutumunu değerlendirdi. Son olarak birkaç yıl içinde kadınla birlikte olmanın keyfine varamayacak durumdaolacağını düşünüp optimum bir kapıyı açtı. Ve sonuç olarak düşükolasılıklıbirkaplantarafındanyendi.

Son adam ise bir kaplan eğitim kursu aldı. Kapılardan birini açtı vekadıntarafındanyendi.

43



4. ÜLKEMİZ İNŞAAT SEKTÖRÜ AKTÖRLERİNİN SORUMLULUK, RRİSK YÖNETİMİ ALGILAMALARI, YORUMLARI VE UYGULAM

Yapılan farklı bilimsel çalışmalardan elde edilen veriler bir araya getirildiğinde Türkiye'de inşaat taahfirmalarının riski algılamaları, değerlendirmeleri ve yaptıkları uygulamalar konusunda aşağıda belirtsaptamalaröneçıkmaktadır.

Yük. Mimar Pelin Karaçar tarafından 2000 yılında gerçekleştirilen “” isimli yüksek lisans tezinde ; genel olarak

firmalarımızın riski, paranın kaybolma durumu olarak algılamakta oldukları anlaşılmaktadır. Planlamaprogramlamanın önemi kabul edilmekte ve bunların düzgün yapılması halinde hiçbir problemindoğmayacağı kanısı yaygın bulunmaktadır. Risk yönetimi, bir yönetim unsuru olarak değil planlama ilgili bir sorun olarak algılanmaktadır. En büyük riskin programsız çalışma olduğu ve yapılan progra

gerçeğiyansıtmasıgerekliliğiönemsenmektedir.Kamu İhaleKanunuilekullanımoranınınbüyükderecedearttırıldığıgötürübedelli işlerinoranının1990yıllarda toplam işlerin %15'i mertebesindeyken, 2000'li yılların başında %35, bu gün ise çok daha büyderecede olması; Avrupa'da uygulanan planlama anlayışının ülkemizde de anlaşılmaya ve uygulanmaybaşlamasını teşvik etmektedir. Yapım firmalarımızca bu konuda işverenden sağlanan dökümanlarıyetersizliğisıksık ifadeedilmektedir.

Yüklenici firmaların, alt yüklenicilere iş vererek risklerini azaltmaya çabaladıkları, alt yüklenicileralınan teminat mektuplarıileoluşabilecek risklere karşıönlemalmayaçalışıldığı belirlenmiştir.

Kanunlarımızın da zorunlu kıldığı All Risk sigortalar ile inşaat risklerine karşı önlem alma yoluna gidve risklerin maddi açıdan olası kayıplarının, önemli ölçüde azaltıldığı ifade edilmektedir. Personel vekipmanla ilgili sigortalar yapılarak iş kazaları ve güvenlik açısından oluşacak kayıpların azaltılbelirtilmiştir.

Yapılan görüşme ve anket çalışmaları ile sağlanan bulgulardan biri de, yurt dışında yapım projeleüstlenen firmalarımız, sıklıkla kullanılan tip şartnameler (büyük çoğunlukla da Fidic esaslı olanlkarşısında, sözleşmeler ile bağlantılı problemler yaşamadıklarını ifade etmekte; deneyimlerin artmasıiyi ve kötü durumların daha iyi ayrıt edilebileceğini belirtmektedirler. Tip Fidic sözleşmeleri sayesinülkemizdeyapılan sözleşmelerindedüzelme yolunagittiği genelbirkanı olarakifadeedilmektedir.

İnşaat yöneticilerinin sözleşmelerde en çok eksikliğini hissettikleri şey; hukuk kurallarına aykırı olmakarşın, tek taraflı sözleşmelerin yapılmasıdır. Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve Tip Sözleşmetinlerinin, idarelerin kendi hak ve menfaatlerini gözetici ve karşı tarafa hak ve hukuk tanımayayapıları,yükleniciler açısındanoldukçariskli bulunmaktadır.

Büyük kalemli işlere çok düşük fiyat vererek ileride bu fiyatları değiştirme düşüncesi ile hareket etmeen büyük risk olduğu ifade edilmektedir. Projelerin büyüklüğünden ziyade özelliklerinin risoluşturabileceği kanısı yaygın bulunmaktadır. Yüklenicilerin, işin her aşamasını kontrol ederek riskminimize etmeye çalıştıkları, oluşabilecekdiğer riskler için de AllRisk sigorta kullandıkları görülmekteRisklerin eşit ağırlıkta dağılım göstermediği, işverenin yükleniciye ne kadar sorumluluk yüklerse maliyetininbiro kadarartabileceğidurumununsözkonusuolabileceği belirlenmiştir.

Yapılan çalışmada belirlenen risk çeşitlerinin derecelendirilmesi sonucu, firmaların ifade ettiklönemliliksıralamasıaşağıdakigibişekillenmiştir;

Türk İnşaat Sektöründe İhale SürecineYönelik Risk Yönetimi Kapsamında Alan Çalışması (2)

44



1. Politikriskler,2. Finansalriskler,3. İnşaatriskleri,

4. Çevreselriskler.Risk kategorilerimaddikayıpetkilerine göre sıralandığında iseaşağıdakiönem hiyerarşisi ortayaçıkmışt

1. Finansalriskler,2. Politikriskler,3. İnşaatriskleri,4. Çevreselriskler.

Ayrıca belirlenen hususlardan bazıları; gelir vergisinin karla birlikte düşünülmesinin risk oluşturduhukuksal problemler, kredinin kaynak ve temini, kur riski, sözleşme stratejisi açısından oluşabilecriskler, işin uzaması, yer koşulları ve yer teslimindeki gecikmeler sıkça karşılaşılan problemler olarak ifaedilmiştir.

Tespitlere göre hiçbir firmanın organizasyonunda risk yönetimi ile uğraşan özel bir bölüm bulunmadfakat bu konuda ekip çalışması yapılması gerekliliğinin düşünüldüğü, bazı firmalarda ise riskin niteliğgörefarklı bölümlerceriskyönetimiyapıldığıbelirlenmiştir.

Sözleşme fiyatında oluşacak risk olasılıklarına karşılık, risk maliyetinin toplam maliyetin %5 ile %nispetinde arttırılması gerektiği fikrine karşılık, bazı firmaların risk maliyetinin müteahhitlik karının %mertebesinde olacağı ve fiyat oluşturulurken bu değerin nihai teklif bedeline eklenmesi gerektiğgörüşünde oldukları belirlenmiştir. Risk maliyeti belirlenirken önsezinin önemli bir faktör olduğkonusundafikirbirliğibulunmaktadır.

Yük. İnş. Müh. Fatih İncir'in 2003 tarihli “ ” isimli yükseklisanstezçalışmasında edindiğibulgular ise, aşağıdakigibidir;

- Yurt dışında yaygın olarak kullanılan planlama teknikleri, ülkemiz inşat sektöründe 5 yıldan fazdeneyime sahip yüklenici inşaat işletmeleri tarafından uygulanmaktadır. Ancak işletmelerin, bu işlemldanışmanlıkdesteği almadan kendiplanlamabölümleri ileyapmaya çalışmalarıönplanaçıkmıştır.

- Yüklenici inşaat firmaları, planlama aşamasında; süre, maliyet ve kaynak kriterleri içerisinden önemlisiolan maliyetedaha çokönem göstermektedir.

- İnşaat sektöründe proje yatırım süresi, risk faktörlerinin kısmen değerlendirildiği veya göz ardı edildbir hesaplama esasına göre belirlenmektedir. Uygulamada genellikle, geçmişteki sonuçlara göre sübelirlemeve benzer işlerle kıyaslamayöntemi tercihedilmektedir.

- Ülkemiz inşaat sektöründe proje yatırım maliyetleri, genellikle Bayındırlık ve İskan Bakanlığı bifiyatlarınavedövizeendekslianalizleregörebelirlenmektedir.

- Risklere karşı, inşaat sektöründe yaygın olarak önleme niteliği taşıyan yaklaşım, maliyet ve sanalizlerine ilaveyapmaşeklindeuygulanmaktadır.

- İnşaat sektöründe projelerin uygulanmasını etkileyen riskler içerisinde en önemli risk sınıfı, finansaekonomik riskler olarak değerlendirilirken, doğal afetler kapsamında ortaya çıkan riskler ise 5

İnşaat Sektöründe Risk Yönetimi ve Kaliteye Etkisi(3)

45



değerlendirmeölçeğinegöreenazönemliolarakdeğerlendirilmektedir.

- Geçmişte tamamlanmış olan inşaat projelerinde, maliyet artışı ve planlanan süreden daha geç

tamamlanma gibi sonuçlarasıkça rastlanırken, uygulananprojelerin sonucundakalite ileilgiliortayaçıkasorunlargözardıedilemezseviyelerdedir.

- Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de, risklerin yüklenici üzerine transferi, işveren açısından yaygbir riskekarşıkoymastratejisidir.

- Türkiye gibi enflasyonun yüksek olduğu, ekonomik krizlerin sıkça yaşandığı bir ortamda yatırımlaBayındırlık ve İskanBakanlığıbirimfiyatlarınagöreplanlanması, gerçeğitamolarak yansıtmamaktadır.

İnşaat sektörü pek çokrisk faktörü içermesine rağmen, ülkemizde riskler bilinçsizolarak ele alınmakta vbelirlenen süre ve maliyet sınırları aşılmaktadır. Bunun sonucunda da taraflar arasında uyuşmazlıklortaya çıkmaktadır. İnşaat firmalarının daha gerçekçi yaklaşımlarla süre, maliyet ve kalite konulüzerinde durmaları ve bunların belirlenmesinde, kontrolünde risk faktörlerinin etkilerini projebaşlangıcından sonuna kadar gözlemlemeleri ve gerekli önlemleri almaları gerekmektedir. Ülkemizdyaygın olarak kullanılmayan risk yönetiminin; inşaat sektörüne ait risklerin belirlenmesi, taraflar arasıyapılan sözleşmelerin risklere göre düzenlenmesi ve kişilerin risk yönetimi ve sağlayacağı yararhakkındabilgilendirilmesi halindekullanımımümkün olacaktır.

46



5.RİSKYÖNETİMİNDEKULLANILABİLECEK ARAÇVETEKNİKLERDENBAZILARI(1)

Bu bölümde riski analiz etmek ve risk altında karar almak için kullanılabilecek bazı araç ve tekniklerdbahsedilecektir. Burada, çeşitli yöntemlerin detaylı uygulamalarından çok sahip oldukları temeprensiplerüzerine yoğunlaşarak değişik karmaşıklıkderecelerine sahipteknikleriincelenecektir.

Risk yönetimi idari bilimlerinbir türüdür. İdari bilimlereait teknikler ikigeniş kategori altında toplanabilBelirleyici (deterministik) ve olasılıklı (stokastik). Deterministik teknikler, karar değişkenlerinin solduğu değerlerin % 100 kesinlikle bilinebileceğini söyler ki bu duruma inşaat sektöründe pek srastlanmaz.

Diğer taraftan stokastik teknikler, inşaattakipekçokverideolduğugibi, hakkında yapılan kestirimler kes

olarakbelirlenemeyenetkenlerileilgilenirler.Çoğu zaman karar alıcılar, sonuçlarda yer alan ve değişkenlerin tek değerleri ile hesaplanan tek bdeğerle, örneğin kâr miktarı ile ilgilenme eğilimindedir. Bu yaklaşım, yüksek veya düşük riskli projelebir farklılık göstermez. Karar alıcı, belirsizlikleri kontrol edebilecek bir konumda olabilir veyaolmayab Ancak herhangi bir tahminin taşıdığı risk ile ilgili sayısal bir tahminde bulunabilecek bir konumolmalıdır.

Yargının düşünceyi uyardığı ve yeni ilişkiler keşfettiği konusunda şüphe yoktur, ancak mümkün oldudurumlarda varsayımların test edilmesive desteklenmesi için sayısal tekniklerinkullanılmasıgereklidir.önemlisi iseistatistiksel bir tekniğinveri ileneyaptığının bilincinde olunmasıdır.

Risk yönetiminde kullanılan araç ve teknikler, kararın belirlenmesi sürecine yardımcı olurlar. Bbelirlemenin ikiyönü vardır;bulma ve güvenme. Birdurumun belirlenmesininardından bununla ilgilibieylemde bulunmak gerekir. Araçlar karar alamaz, izlenecek olan eylem silsilesini ancak insanlabaşlatabilir.

Bir karar alınacağı zaman, açık ve net amaçların, planların ve stratejilerin bulunması gerekmektedProblem bir bütün olarak ancak fazla detaydan sakınarak görülmeli ancak daha derin bir analize ihtiyduyanözel risk alanlarına yakınbirbakışaçısına dasahipolunmalıdır.

5.1.BüyükResmiveDetaylarıGörebilmek

Risk primi Risk tepkisiRiske göre ayarlanmış indirim oranı Risk tepkisiÖznel olasılık Risk tepkisiKarar analizi Risk analizi /

Algoritmalar Risk sınıflandırması Araç sonuç analiziKarar matrisiBayesian terori

Duyarlılık analizi Risk tepkisiMonte Carlo benzetimi Risk tepkisiPortföy teorisiOlasılıklı baskınlık

Bazı karar alma teknikleri Nerede kullanıldığı!

!

!

!

!

!

!

!

47



5.2.KararAlmaTeknikleri

5.2.1.RiskPrimi

Yukarıdaki tabloda da gösterildiği gibi risk yönetiminde ve yatırıma değer biçilmesinde bir grup tek

kullanılabilir. Bunlardanbirkısmıaşağıda elealınmıştır.

İndirim oranı, bir yatımcının parasının sahip olduğu zaman değerini ve mülkün yatırımı karşılayabilmiçin elde etmesi gereken kazanç oranını yansıtır. Bazı projeler, henüz tasarım aşamasının başlarında ik(uzun vadeli bir kira sözleşmesini imzalamaya hazır bir kiracı bulunması durumunda olduğu gibi) hemehemen hiç risk içermeyebilir, ancak riskli sayılabilecek bir proje indirim oranıyla arsa ve mülke yatıyapan yatırımcı, maliyetleri ve yatırımın gelirini belli bir zaman periyodu boyunca, bir indirim orakullanarak dengeleyecektir. Benzer biçimde müteahhitler ve alt yükleniciler de kaynaklarının vemeklerinin bir inşaat projesine yatırım olarak girişine bakarlar. Kazanç ihtimali ile birlikte alınabilir gelmiş bir kayıp riski de mevcuttur. Projeyi değerlendirmek için indirimli nakit akışı teknikleri (vindirimsizbiryaklaşım)kullanabilirler.

Risk primi, risksiz indirim oranına eklenecektir. Risk primi mevcut risk ve risk almaya karşı sahip olututuma bağlı olarak her proje için farklılık gösterecektir. Uygun bir risk primi ortaya koyan bir foryoktur;heryatırımcınınherbirprojeileilgiliolarakkendiihtiyaçlarıolacaktır.

Uygun risksiz indirim oranının seçilmesindeki zorluk, “risksiz” teriminin içinde barındırdığı belirsizlikaynaklanmaktadır. Finansal taahhütler her zaman ortadan kaldırılamayan veya başkalarınaaktarılamayan belirli riskler içerir. Risksiz terimi tüm risklerin tamamen ortadan kalktığı bir durubelirtmek için değil varsayılan riskin sanal olarak yok olmasını ifade etmek için kullanılmaktadır. Finaaçıdan risksiz oran denildiğinde, borç verenin, borç isteyenin kredibilitesini ve ortaya koyduğu temingörüp geri ödemelerin tam ve zamanında yapılacağından tam olarak emin olduğu durumkastedilmektedir.

Bir yüklenici, durumu bu şekilde görmese de projeye bir risk primi ekleyecektir. Bir teklif fiyatı verirsözleşme taraflarından birinden veya eldeki bir bilgiden emin olunamıyorsa, öngörülemeyen sonuçliçinekbirfiyatmarjıkoyulmasısözkonusuolacaktır.

Uygun risk priminin belirlenmesi, risk ve getiri arasındaki ilişki üzerine kurulmuştur. İndirim olgusu,primi ne kadar uzak geleceğe yönelik olursa, bir yatırımın şimdiki değeri üzerindeki olumsuz etkisinikadar büyük olacağı yolundaki anlayışın bir uzantısı şeklindedir. Bir başka deyişle, gelecek riski ya zamanlı riske göre çok daha ağır bir biçimde indirime uğrar. Tek bir risk ayarlamalı indirim oranı, nedenle riskin proje ömrü boyunca değer üzerindeki etkisi için kötü bir yer tutucudur, çünkü risk zamaboyunca üssel olarak artmaz. En büyük belirsizlik, başlangıç inşaat periyodunu kapsamaktadır. Projentamamlanması ve kiracıların/işletmecilerinbulunmasının ardından işverenin taşıdığı risk azalmaya başl Açıktır ki işletme maliyetleri halen düşünülmesi gereken bir konudur, ancak belli bir süre geçtikten sonbunlar hakkında fikir yürütmek daha kolay olacaktır. Bu zorluğun üstesinden gelmenin bir yolu, projenifarklıaşamalarındaki,değişen riskler içinriskprimindeuygunayarlamalarıyapmaktır.

Risk meselesibunedenle endüstride kârlılık için çokönemlidir. Pekikarar alıcılar risk primleri,kazançlarriskliliği ve maliyetler üzerinde nasıl karar alırlar? Bu, riske karşı olan tutumlarına ve söz konusu olailgili olasılıklara bağlıdır.

48



5.2.2.KararAnalizi

5.2.3. Algoritmalar

5.2.4.Araç-SonuçZinciri

.

Kararanalizi,kararalmasüreciileilgilenir.Hemkararalmasürecinebiryaklaşım,hemderiskvebelirsizl

durumlarındakarar almayayolgösterebilecek bir tekniklerbütünüdür. Bu kararlar belli bir alanı etkileyeuzun vadeli, stratejik veya kısa vadeli kararlar olabilir. Yeni bir gayrimenkul piyasasına girme veya yeniimar planı geliştirme şansının açığa çıkarılması için çıkan fırsatlar olabilirler. Beklenen bir zorlukla çıkmak içinkullanılabilir veyakrizkararlarıolabilir.

Kararanalizibirdiziaşamayıtakipeder:

Probleminbilincinevarılmasıve yapılandırılması,Muhtemel sonuçların değerlerive belirsizlikleri konusundadeğerbiçilmesi,Optimumseçiminbelirlenmesi,Kararın uygulamayakonması.

Kararalmatekniklerikısacaşöylesıralanabilir:

Algoritmalar, Araçsonuçanalizi,Kararmatrisi,Kararağaçları,Olasılıklı kararağacıanalizi.

Bir algoritma, bir problemin çözümü için gerekli bir talimatlar dizisini içerir. Bunlar bir görevin yergetirilmesi için gerekli aşamalar ve takip edilecek yolu belirleyen tepkilerdir. Algoritmalar, mantıkltakipedilmeleri kolayolduğuiçin sıksıkbilgisayar programlarına hazırlıkaşamalarıolarakkullanılır.

Bu, bir amaçlar zincirini açık hale getirmek ve bu sayede bir grup karar noktasını tanımlamak içkullanılan bir yöntemdir. Bir karar alıcı için amaç olanın, daha yüksek seviyede yer alan bir karar alıcıdaha yüksek bir amaca ulaşması için araç olarak kullanıldığı gerçeğine dayalıdır. Analiz, Şekil 5.1 5.1.'de gösterildiği gibi bir araçlar sonuçlar zinciri şeması oluşturularak gerçekleştirilir. Örnek, malzetaşımadagerçekleştirilecek bir iyileştirme ile ilgilidir.

Araçsonuç zincirinin hiyerarşik yapısı, zincirin basamak basamak, aracın daha yüksek bir amacı eletmeküzere daha altseviyedeçalıştığınıgösterecek şekilde sunulmasıileortayakonmuştur.

!

!

!

!

!

!

!

!

!

49



Şekil 5.1. Araçlar-Sonuçlar zinciri şeması

Şekil 5.2. Bir prefabrike ahşap iskeletli ev üreticisi tarafından kullanılan araç sonuç zinciri

Şekil 5.2., bir prefabrike ahşap iskeletli ev üreticisinin, üretim tesisinin % 95 kapasite ile üretime devetmesine olanak sağlayacak pazar payını yakalayabilmesi için evlerin metrekaresinin 350 USD olarfiyatlandırılması gerektiğinin farkına varışını gösteren bir örnektir. Verim kayıpları nedeniyle şu aüretimtesisi, kapasiteninaltındaçalışmaktadır ve ürünkalitesinin iyileştirilmesigerekmektedir.

50



Sonuç,piyasasatış fiyatındakibirdüşüşve piyasapayında artış sağlayankalitedeyaşanan iyileşmedir. Aiseürünüvekaliteyigeliştirmekamacıylayapılan 600.000 USDdeğerindekiyatırımdır.

Burada ele alınan araçsonuç zinciri, bire bir ilişkiler bulunan oldukça basit bir örnektir. Pratikte ise böbir zincirin oluşturulması sırasında belli bir sonucun pek çok aracı bulunan çok çeşitli kombinasyonortaya çıkar. Sonuçta oluşan, içinde birbiri ile rekabet halinde bulunan araçların ve sonuçların dbulunabileceği,sonderecekarmaşıkbir ilişkilerkümesidir.

Araçsonuç zinciri, sadece sıralamayı belirtir. Bunun yanında riskin; en olabilir, en iyi ve en kötü sonuçlada hesabakatılarakelealınması gereklidir. Araçsonuçzinciri herzaman kullanılan tekniklerin daha kurabir biçimde sunumudur, ancak amaçların ve bunların hiyerarşik konumlarının düzenli bir şekilde tasnedilmesini ve kaydını teşvik eder. Bunun yanında araç ile sonuç arasında yer alan boşluğundadoldurulmasınısağlar.

Basit anlamda, bir grup insanın yaratıcı bir şekilde düşünerek fikir üretmesi tekniğidir. Beyin Fırtınmevcutbazı kuralve teknikleri kullanarakyeni fikirlerinteşvikedilmesiveoluşturulması yöntemidir.BeyinFırtınasının sağladığıyararları şuşekildesıralamakmümkündür:

Üretkenliği teşvik eder,Kısasüreiçerisindebirçokfikrinüretilmesinisağlar,Problemigeneleyayarveekipteki tümbireylerinproblem ileaynı düzeyde ilgilenmesini sağlar,Paylaşımıgeliştirir,Diğer problem çözmemetotlarına girdi teşkileder,Uygunçalışmaortamıyaratır,Çalışanların sorumluluk bilincinigeliştirir,Çalışanların iletişimini iyileştirir.

Beyin Fırtınasına tüm bireylerin etkin, üretken ve yaratıcı bir şekilde katılabilmesi için koyulmuş bkurallar mevcuttur. Bu kuralların uygulanması ve oturumun bu kurallar doğrultusunda gerçekleşmesoturum yöneticisi sağlar. Burada amaç, eşitliğin sağlanması ve bireylerin motivasyonudur. Bu temkurallaraşağıda sıralanmıştır:

Yöneticioturuma geçmeden önce,katılımcılarınortamaısınmasını sağlamakamacıylagüncel birsohbet konusu açar. Üyelerinmotivasyonununsağlanmasıylabirlikteoturuma geçilebilir,Öncelikleüzerindebeyinfırtınasıyapılacakkonuortayakoyulur,4-15 katılımcıdanoluşanbirgrup,beyinfırtınasıoturumu için idealdir,Takımüyelerininaktifkatılımısağlanır,Üretilen fikirler, paylaşımesnasındayorumlanmaz,Üyelerfikirlerinisıraylasöylerlervebufikirlerharfiyennotedilir,Üretilen fikirlerin tümbireyler tarafındananlaşılması sağlanır; fikirlernetleştirilir, Aynımesajıverenfikirlerbirleştirilirvetekbir“sonuçfikir”oluşturulur,Değerlendirme bütünüyelerinkatılımıyla yapılabileceğigibioluşturulacakbirdeğerlendirme ekibiylede yapılabilir,Herüyeveherfikireşitdeğeresahiptir,Belirli birzamansınırı olmalıdır,Üretilen fikirler gereksizolaraknitelendirilmez. Fikirlerin oylama yoluylaeliminasyonunagidilir,Çoksayıdafikirüretilmeyeçalışılmalıdır. Buaşamada önerikalitesideğil,önerimiktarıönemlidir,Herbirey, aklında kaçfikirolursaolsunsırasıgeldiğinde yalnızbirfikirönermelidir,BeyinFırtınasıbirturdaherkespasdeyincebiter,

5.2.5. BeyinFırtınası

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

51



!

!

!

!

!

!

!

Beyinfırtınasıoturumundamutlakabirsonuçeldeedilmeşartıaranmaz.Budurumdasonucaulaşmakiçinyenibirseanstertipedilmesigerekir.

Pareto analizi sorunların tanımlanması ve çözümleri için önceliklendirilmesi amacıyla kullanılan byöntemdir. Bu yöntem sorun çözme sürecine başlama yerinin seçilmesi, gelişmelerin izlenmesi, ya da bisorunun temel nedeninin tanımlanması için bütün sorunların yada koşulların göreli öneminingösterilmesigereksinimi olduğuzaman kullanılır. Pareto analizi, azalanbüyüklük sırasına göre ayarlanmçubuk grafiğidir. Çubuklar hata kategorileri, yer, bölüm vb. temsil eder. Çubukların büyüklükle(uzunlukları); frekansları, yüzdeleri,fiyatlarıveyazamanı temsil edebilir.

Probleme sebep olan birçok faktör olması, problemin çoğunu açıklayan sadece birkaç faktöre dikkaedilmesi ve, risk çözümünün sonuçlarının analiz edilmesi gerektiğinde; kompleks problemlerin çözümiçin gerekli hareketleri önceliklendirme, “önemli birkaçı”, “önemsiz çokluktan” ayırma, problemkatkıda bulunan önemli sebepleri önemsizlere göre ayırma ve değişiklikler yapıldıktan sonra gelişmeölçmeamacıileyapılabilir.

Pareto prensibininuygulanmasıbazolarak80-20 kuralı ileformüle edilir. Bukuralagöre, örneğin; toplammaliyetlerinin %80 'i maliyeti oluşturan unsurların %20 'sinden oluşmaktadır. Ya da toplamcironun %80müşterilerin%20'sindeneldeedilmektedir.

Pareto diyagramıazalanbirsıradadüzenlenmişve sorunun frekanslarını gösteren çubukşemasıdır. Paretanalizi çoğunlukla bir sorun çözme aracı olarak düşünülür, ancak aslında pareto analizi ile sorunun naçözüleceğindençokhangisorunlarınçözüleceğikararınınverilmesinde kullanılır.

BirParetoDiyagramıoluştururkenaşağıdakiyolunizlenmesiönerilir:Çalışma için problem vezamandönemleritanımlanmalı, Analizedilecekveritürleritanımlanmalı,Kullanılacakölçümformutanımlanmalı (ör. frekans,yüzde),Örnekveri toplanıpsınıflandırılmalı,Veri sayısı belirlenerek azalansırada ayarlanmalı,Eğermümkünseherkatagoriyemaliyettayinedilipfrekansmaliyetleçarpılmalı,veyenidenönceliklendirilmelidir.

5.2.6. ParetoAnalizi

Şekil 5.3. Bir Pareto Diyagramı örneği

52



5.2.7. Neden-Etki (Balık Kılçığı) Diyagramı

Şekil 5.4. Balık kılçığı diyagramı

5.2.8.KararMatrisi

Neden-Etki Diyagramı, bir risk ve faktörleri arasındaki ilişkiyi gösteren bir diyagramdır. Diyag

hazırlanırken aşağıdakiprosedürlere uyulur:1. Riskkarakteristiğininbelirlenmesi.2. Birrisk karakteristiği seçilir vekağıdın sağtarafına yazılır, soldansağa doğrusırt kılçığı çizilir.

Karakteristikbirdörtgeniçinealınır. Daha sonra risk karakteristiğini etkileyenananedenlerbüyükkılçıklarolarakveonlarda birdörtgen içinealınır.

3. Büyükkılçıkları (ana nedenleri) etkileyennedenler (ikincilnedenler)orta kılçıklarolarakveortakılçıkları etkileyennedenler (üçüncülnedenler)küçük kılçıklarolarak yazılır.

4. Herfaktörebiretkigücüverilir.Riskkarakteristiğiüzerindeanlamlıetkiyesahipgibigörünenönemlifaktörler işaretlenir.

5. Varsa diğergereklibilgilerdekaydedilir.

Nedenleri bulmak için açık ve aktif bir tartışma gerekir ve bu amaç için uygulanabilecek etkili bir yöntemBeyinFırtınasıyöntemiolabilir.Neden ve etki diyagramını yaparken nedenler, önce küçük kılçıklardan orta kılçıklara ve daha sonra orkılçıklardan büyükkılçıklara doğruilerleyecekşekilde sistematikbirşekildedüzenlenmelidir.

Şekil 5.4.'te de, kusurlu bir sıva imalatı ile ilgili olarak düzenlenmiş bir balık kılçığı diyagragörülmektedir.

Bir karar matrisi, karar alıcıya açık olan seçeneklerin, ilgili etkenlerin ve sonuçların bir gösterim biçimidBu araç, basit bir örnekle gösterilebilir. The Pulsometer Pump Company isimli şirket, Avrupa piyasası iç

53



beton pompalama ekipmanları üretmekte ve şu anda hemen hemen tam kapasite ile çalışmaktadır.Şirketin satış ve pazarlama direktörü, beton pompası piyasasının önümüzdeki 12 aylık dönem içinde 15 artacağını beklemektedir. Yönetim kurulunun, talepteki bu değişikliğe nasıl tepki göstereceğine ka

vermesigerekmektedir. Uygulanması düşünülenüçdeğişikstratejibulunmaktadır.

Yenibirçalışma sistemi ileüretkenliği artırmaküzereyeni ekipman kurulumu,

Fazlamesaivehafta sonu mesaisinin uygulanmayabaşlaması,

Mevcutkapasiteileçalışmayadevamedilip,rakiplerinveyayenifirmalarınartantalebikarşılamalarınaizinvermek.

Her bir stratejinin önümüzdeki 12 aylık süre içindekâra yapacağı katkı üzerine tahminler yürütüldü. Yenekipman kurulumu 240.000 Sterlin, fazla mesaili çalışmanın 210.000 Sterlin ve mevcut kapasite ile idevam etmenin (bu süre içinde) 170.000 Sterlin kâr getireceği görüldü. Bu değerler, piyasanın % 1büyüyeceği varsayımına göre oluştu. Ancak pazarlama direktörü bundan başka iki sonucun dahmuhtemel olduğunu itiraf etti; piyasaya yeni giren yüksek teknolojili Japon pompası nedeniyle talebin10düşmesi veyainşaat talebininbüyümesindekieksiklikten dolayı talebin değişmedenkalması.

Bu bilginin gösterilmesi için bir karar matrisi oluşturulabilir. Tablo 5.1.'de seçenekler veya stratejisatırlarda,etkenlerveyapiyasadurumlarıisesütunlardagösterilmiştir.

Kurul ne karar almalıdır? Çeşitli sonuçlara olasılıklar verilebilir ve bu sonuçlardan beklenen değerhesaplanabilir. Pulsometer PumpCompany içinpiyasa talebindekideğişiklikle ilgili olasılıklara ihtiyacımvardır.

Bellibirstrateji için beklenendeğerler, herbirpiyasasonucununödemesi ilebununolasılığınınçarpımıvtüm sonuçların taplanması ile elde edilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken, olasılıkların öznel yargbağlı olarak belirlendiğidir. Bu nedenle, yeni kurulumu içeren 1 nolu strateji için beklenen değer aşağıdagösterilmiştir.

Stratejiler:

S1

S2

S3

Tablo 5.1. Karar matrisi (x1000 Sterlin)

Tablo 5.2. Piyasa talebindeki değişiklikle ilgili olasılıklar

StratejiS1S2S3

% 15240210170

sabit130150150

– % 1007070

Kârlar

Piyasa etkenleri

54

Piyasa Sonucu% 15 artış

sabit% 10 düşüş

Olasılık0.60.30.1



Tablo 5.3. Strateji 1 için beklenen değerler

Tablo 5.4. Tüm stratejiler için beklenen değerler

Tablo 5.5. Strateji 1 için standart sapma

Aynı prosedür S2 ve S3 stratejileri için de tekrarlanır ve tüm stratejiler için beklenen değerler şu şekiçıkar:

Bu durum kararvericiyi S1 yaklaşımını tercih etmeye iter, çünkü bu yaklaşım en yüksek beklenen parasadeğere sahiptir. Ancak bu stratejileri birbiri ile karşılaştırırken diğer etkenlerin de hesaba katılmagereklidir.

Getirilerindeğişkenliğiönemlidirve riskinderecesi ile ilgilibirbaşkaölçütolarakkarşımızaçıkar. Riskinölçümü, standart sapmalar kullanarak bulunabilir. İstatistikteki varyans, her bir ödemenin beklenedeğerinden sapmasının karelerinin, ilgili sonucun olasılığından elde edilen değerlerin toplamı ilçarpılmasıylabulunur. YanistratejiS1 içinstandart sapma,

Artık iki önemli bilgiye sahip bulunulmaktadır; beklenen değer ve de standart sapma. Yüksek beklendeğerler standart sapmanın yüksek değerleri ile ilişkili olmaya eğilim göstereceğinden oransal sapmgösteren değişkenlik katsayısınınkullanılmasıdahaanlamlıolacaktır.

Sonuç

% 15 artışsabit% 10 düşüş

Geri Ödeme *

240.000130.0000

Olasılık

0.60.30.1

=

===

Beklenen Parasal Değer (BPD)

144.00039.0000

183.000Toplam Beklenen Parasal Değer (BPD) =

S1S2S3

Strateji Yeni kurulumFazla mesaiMevcut seviye

Beklenen Parasal Değer (BPD)183.000178.000154.000

Sonuç240

1300

BPD240.000

130.0000

Sapma (D)+ 57

– 53– 183

D2

3249

280933489

Olasılık0.6

0.30.1

==

== Varyans =

Standart Sapma =

Toplam1949

8423348.906140.3078.36

Değişkenlik Katsayısı = Standart sapmaBeklenen değer

55



Tablo 5.6. Değişkenlik katsayıları

5.2.9.KararAğaçları

S1,enyüksekbeklenendeğeresahiptirancakenrisklistratejidebudur.Stratejiseçimibundansonrakararalıcının getiri ile risk arasında yapacağı karşılaştırmaya dayanacaktır. Örneğin riskten mümkün oldukkaçınan bir karar alıcı, “hiçbir şey yapmama” stratejisi olan, işe mevcut kapasitede devam etmenin vtalepteki artışı rakipler tarafından karşılanmasına izin vermenin önerildiği S3'ü seçebilir. Bu örnekbirincil bilgilerin büyük bölümünün öznel kestirimlere dayandığına dikkat edilmelidir; kâr tahminleriüç farklı piyasasonucununolasılıklarıgibi. Sonkarar bu nedenle birparça özneldir ancak karar matrisinikullanılmasıyla nesnel kriterlerüzerine oturtulmuştur.

Bir karar ağacı, bir dizi “veya” kararı tarafından nitelendirilen problemleri ortaya koymanın bir yoludBirkararlardizisiveherbirmuhtemelkoşulgrubualtındabeklenensonuçlarıgösterir.

İnşaat endüstrisindekileri kapsayan çoğu karar problemi, tarif edilebilir biryapıyasahiptir. Karar ağacı ganalitik bir yaklaşım kullanılarak karar alıcının yapı içindeyer alan belli temel bileşenlerin farkına varmsağlanmış olur. Başarılması karar alıcıya bağlı olan bir grup amaç bulunacaktır. Örneğin işveren, binabelli bir tarihte hizmete girmesini isteyebilir, ki bu durumda bitişin garanti altına alınabilmesi için inşfiyatı için daha yüksekbirödeme yapmaya hazırlıklı olmasıgerekecektir. Karar alıcının,herhangi birkariçin tümseçenekleriaraştırmaküzere sürekli açık fikirli olması gerekir.

Karar ağacına bir anlam verebilmek için, her bir olası sonucun değerinin bir ölçüsü gereklidir. Bunlarden sık kullanılanı, tüm ödemelerin (veya değerlerin) olasılıkları ile ağırlıklı olarak toplamı olan BekleParasal Değerdir (BPD). Karar alıcının belirli bir sonucun üzerine bir olasılık yüklemesi gerekir. Olasılıgenelliklekababirdeğerbiçmeveyaönsezişeklindeatanır,ancakenönemlisi,birkararağacının,birkararstratejisinin oluşturulmasıaşamasındayapısalbiryaklaşımortayakoymasıdır.

Şekil 5.5., basit bir karar ağacı örneği göstermektedir. Bir genel müteahhitin, üç ayrı proje için tekverirken üç tane seçeneği vardır. Bu projelerden yalnızca birini alabilecek özkaynaklara sahiptir ve bnedenle aralarındanenkârlısınıseçmekzorundadır.

Birinci seçenek birkıyı setinin yeniden inşası için genel müteahhitolarak toptanbir teklifvermektir. Proj400.000 Sterlin tutarında muhtemel bir kâra sahiptir, ancak bunun yanında 200.000 Sterlinlik bir kayıda gösterebilir. İkinci proje, bir su dağıtım şebekesinde yeni bir pompa istasyonunun tasarım ve inşasiçermektedir. Potansiyel kâr220.000 Sterlindir, ancak bu projede zararla sonuçlanabilir ve bu sefer kayıpmiktarı 100.000 Sterlindir. Üçüncü proje bir uçak hangarının yeniden yapılandırılmasını kapsayan byönetim sözleşmesidir. Potansiyelkâr160.000 Sterlin,kayıpise20.000 Sterlindir.

Müteahhit, diyagramı sağdan sola doğru okuyarak her bir proje için kâr ve zarar olasılıkları belirleBunun ardından proje için teklif verme maliyeti BPD kullanılarak, en yüksek BPD'ye sahip olan projetanımlanmasıilebelirlenmiştir, buprojebirinci seçenektekitasarım ve imalat planıdır.

Strateji

S1S2

S3

Beklenen Değer

183178

154

Standart Sapma

78.3644.50

32.34

Değişkenlik Katsayısı

0.430.25

0.21

56



Şekil 5.5. Karar ağacı

5.2.10. DuyarlılıkAnalizi

Örneğinkıyısetinielealalım.

BPD = £400.000 x 0.6 - £200.000 x 0.4 = £160.000

Eksi £5.000 teklif maliyetleri £155.000'lik BPD ile sonuçlanır.

Karar ağaçları yönetimsel karar alma süreçlerinde yaygın olarak kullanılır. Karar alıcıyı, üzerinde uğraproblemi yapısal hale getirmeye, tutarlı ve nesnel bir biçimde zorlamak gibi kendilerine has bir avantasahiptirler. Bunun ardından hangi kararların diğer seçimler tarafından geçildiğini ve elendiğini gösterirlBuvakadabirkıyısetiinşaetmeseçeneğinetbirbiçimdediğerseçenekleringerisindekalmıştır.

Duyarlılık analizi, birbağımsız değişkenin değerindeki değişiminbağımlı değişken üzerindeki etkisini tetmek için kullanılan bir belirlenimci modelleme yöntemidir. Riski rakamlarla belirtmek (nicelemeamacında değildir ancak daha çokriske duyarlı olan etkenleri belirlemek amacındadır. Duyarlılık analiztüm “eğer böyle” li sorulara cevaplar alınmasını sağlar. Örnek olarak “eğer gelecek yıl için öngörüenflasyonpayı%1,%2veya%3azvarsayıldıysainşaatfiyatınaneolur?”ve“eğersahadakiiş3,4yada5aazaltılırsainşaatfiyatınaneolur?”sorularıverilebilir.

Duyarlılık analizi bize hangi proje bileşenlerinin sonuçlar üzerinde en büyük etkisi olduğunu test etmolanağı sağlar, böylece göz önüne alınan ana değişkenlerin sayısı daraltılır. Belirli tahminleriodaklanabilmesi ve basitliği sayesinde bu yöntem, geniş şekilde kullanılmaktadır. Buna rağmen kesolarak riski hesaplamaz, karar alıcı hala olayın gerçekleşme olasılığını kendi tayin etmelidir. Buraduyarlılık analizinin hayat döngüsü maliyetlemesinde kullanımından bahsedilecektir ama bu yaklaşıgenişbiruygulamaalanındakietkinlikler içinuygulanabilir.

Duyarlılık analizi, tek bir riskli değişkenin değişimi üzerindeki toplam etkinin belirlenmesi için kullanılabilir. Duyarlılık analizinin en büyük avantajı, alternatif projelerin önceliğini sağlamlığını açı

57



göstermesidir. Duyarlılıkanalizibirnoktabelirler, bunoktada maliyet parametresininbeklenendeğerindverilen değişme, karar değiştirtir. Örneğin, hayat döngüsü maliyetlerini düşünüldüğünde, eğer yakmaliyetleri,beklentileri% 10oranındaaşarsa, budeğişiklik ikialternatif projearasındakiseçimideğiştiri

Duyarlılık analizi etkileşimli bir işlemdir. Ömür döngüsü maliyetlemesini hangi değişiklikleetkileyeceğinianlatır. Riskli maliyet değişimleriningöreliöneminibelirleyerek, kararvericiprojeyidahariskliolacakşekildeayarlayabilirveoluşacaksonuçlarıntepkilerinidüşünebilir.

Örümcek diyagramıduyarlılıkanalizinikullanmanın etkinbiryoludur. Adımlar şöyledir;

1. Beklenendeğerler kullanılarak toplam ömürdöngüsümaliyetihesaplanır.2. Kararağacıyaklaşımını kullanılarak riskeaçıkolandeğişkenler tanımlanır.3. Birtane risklideğişken(budeğişkeni“parametre1”olarakadlandırabiliriz)seçip,budeğişkenin değe

hakkında farklıvarsayımlaryaparak, toplamömür döngüsü maliyeti tekrarhesaplanır. Seçilen ömürdöngüsü,maliyet parametresinin değeri% 1,% 2,... şeklindedeğiştirilerek tekrarhesaplanır.4. Sonuçta elde edilenömür döngüsü maliyetleri,değerlerarasında aradeğerlemeyapılarakörümcekdiyagramınaçizilir. BuŞekil5.4. 'tegörülen “parametre1” isimliçizgiyi oluşturur.

5. Diğerrisklideğişkenleriçin3.ve4.adımlartekrarlanır.

Örümcek diyagramındaki her bir parametre çizgisi, belirli bir parametrenin belirlenmiş bir aralıkdeğişmesi sonucu, ömür döngüsü maliyetindeki etkiyi göstermektedir. Çizgi ne kadar düz olursa, ömdöngüsü maliyeti o parametredeki değişime o kadar duyarlı olur. Şekil 5.6.'da da görüldüğü gibi toplaömürdöngüsü,birinciparametredeki değişime ikinciparametredeki değişimeoranla dahaduyarlıdır.

Örümcek diyagramını okumak, daha çok değişken çizildikçe daha zor hale gelir. Bu sorunun üstesindebirkaç tane örümcek diyagram çizerek gelinebilir. Bu duruma kolaylık getirmek için projenin finansal

5.2.11. ÖrümcekDiyagramı

Şekil 5.6. Doğrusal olmayan örümcek diyagramı

58



sermaye ile ilgili yönleri için bir örümcek diyagram, işletme masrafları için başka bir örümcek diyagçizmekönerilebilir.

Bundan sonra ortaya şu soru çıkar; maliyetlerdeki yüzdesel değişim ile toplam ömür döngüsümaliyetlerinde beklenen değerin değişimi arasında doğrusal bir ilişki var mıdır? Genellikle, örümcdiyagramı çizgileri doğrusal olmaz, çünkü eğer işletme masrafları “% x” kadar artarsa, bu toplam ömdöngüsü maliyetlerinin, göreceli olarak büyük bir kısmı olur. Ayrıca, tek tek maliyet parametreleri birçfarklıbiçimdedeğişebilir.

Severn Barajı projesinin duyarlılık tahminlerinin karakteristik özelliği kesik kesik maliyetleri olması ekipmanın seçilmiş parçalarının değiştirme periyotları gibi parametreleri dolambaçlı bulunmaktadır. Bönceki teorik örneğe benzeyen (doğrusal olan) sadece maliyet parametresi (7) bulunmaktadır, çünkümaliyetlerteksayısaldeğerdetoplanmıştır.

Duyarlılık incelemesine şimdiye kadar risk elemanı dahil edilmemişti. Duyarlılık analizi risdeğişkendeki değişimin etkisini gösterir ama maliyet parametresinin belirli bir alanda nasıl değişmeğiliminde olduğunu bilmek yararlı olur. Bu bazı olasılık analizi biçimlerini gerektirecektir. Özellikmaliyetlerde muhtemel değişkene sıkı bir tanım geliştirmek için merkez limit teorisini kullanılabilir. Hriskli parametre için, nesnel ve öznel bilgiler, parametrenin varyansını belirlemek için kullanılabilir. aynı zamanda standart sapması hakkında tahmin verir. Parametrenin beklenen değerinin, orijinalhesaplamalardakullanılan değer, ±2standart sapmasında bulunma ihtimalinin%95olduğu, merkez limitteorisinden bilinmektedir. Bu, Şekil 5.8. 'de %95 güven olasılık çerçevesi tanımlamak için kullanılabiÖrneğin diyagramdaki A noktası için: A parametresi %95 olasılıkla beklenen değerin ±a % yakınınbulunur.

Şekil 5.7. Savern Barajı projesine ait örümcek diyagramı

1

59



Şekil 5.8. Olasılık çerçevesi

5.2.12. PortföyTeorisi

5.2.12.1.PortföyAnalizi'ninİnşaatSektöründeUygulaması

Duyarlılık analizi ileriki araştırmalar için ipucu ve herhangi bir tahmin için kritik faktörler sağlar. Örneğeğerproje talebe karşı çokduyarlıysa, daha iyi talep tahminleri oluşturmak için kaynakharcamaya değerDuyarlılık analizi projeninhangi parametrelerininkullanılıp,hangileriningözardı edileceğini gözönündbulundurarak, bilginin değerini gösterir. Sonuç olarak, duyarlılık analiziyle bu riskleri belirlemek bgereksinimive harcamalarda tasarruf sağlar.

Portföy analizinin amacı, beklenen getiriyi devam ettirmek ve portföy riskini en aza indirmektir. Byatırımcı, içinde tahvil, stok, mülk gibi çeşitli tiplerde yatırımların bulunduğu bir portföy oluşturPortföyde bireysel yatırımların kendi getirisi ve riskleri vardır. Portföy teoride, toplam getiri bireyyatırımların ortalaması olarak hesaplanırken, portföy bu yöntemle ölçülemez. Korelasyon katsayısı hbireysel yatırım riskinin arasındaki ilişkiyi işaret eder. Katsayı +1 ve -1 aralığındadır; +1 yatırımın riskinbir birim arttığını gösterir. Bunun ardından toplam portföy riski bir birim artacaktır. Sıfır korelasykatsayısıportföydebireysel yatırımlararasında totalkorelasyonolmadığınıanlamına gelir. Eğerkorelasykatsayısı+1'denküçükse,portföyüntotalriskidağıtılmışolabilir.

Portföy riskini tamamen yok etmek imkansızdır. Bu konuda iki çeşit risk vardır: sadece portföydeki beliyatırımlarla alakalı özel riskler ve tüm bireysel yatırımları etkileyen pazar riskleri. Ekonomik iklim vergipolitikasıgibipazarriskleridağıtılamazvebunedenleportföyüntotalriskihiçbirzamansıfırolama

İnşaat şirketleri herprojenin kendi beklenen getirisininve riskinin bulunduğubirproje portföyü yaratırlaPortföyün toplam riski azalır, çünkü hiçbir bina diğeriyle aynı olamaz, böylece koralasyon katsay+1'den küçüktür.

60



Şekil 5.9. Çeşitlilikle risk düşüşü

5.2.13. Başabaş Analizi

Konutveileriteknolojiticaribürolaryararlıbirörneksunarlar.Umumiveözelkonutinşasıdahaazrisklidçünkü geleneksel malzeme ve tasarım kullanma eğilimi vardır. Konut inşası göreceli olarak gelenekolduğundan ve pazara girmek için birkaçbariyer gibi küçük ölçekli olduğundan, şartlar daha rekabetçidive getiri daha az olacaktır. Diğer taraftan büro inşasının büyük riski vardır çünkü ileri teknolomalzemeler, yenilikçi tasarımlarla kullanılabilir ama her müteahhit böyle bir projenin üstesindegelebilecek kapasiteye sahip değildir. Bu durumda pazar daha az rekabetçidir ve beklenen getiri dahyüksektir. Bu iki inşa birbiri ile mükemmel bir şekilde korale değildir, böylece bu iki tip işi yapan müteahhidin portföyündeki risk çeşitlenir, ve konsantre bir portföye nazaran daha iyi bir risk/getikombinasyonuyakalanabilir.

Elbette ki bu nevi bir çeşitlendirmenin de bir maliyeti vardır. Yatırım dünyasında bir yatırımcı, kazançportföy riski arasındaki dengeyi menkul alım satımı ile sağlar. İnşaat endüstrisinde ise bu şekilde bir ayönetim metodu her zaman uygulanabilir değildir. Bir müteahhit mukaveleye imza attıktan sonra projeytamamlamakla yükümlüdür.

Gayrimenkul pazarının değişik sektörlerinde yapılanmak riski çeşitlendirir. Bir inşaat firması hgayrimenkulsektöründeçalışmayasadece yeterince ekspertizesahipse yönelebilir. Aksi takdirde çeşitlilinşa çalışmalarını yavaşlatacak ve dolayısıyla da projenin maliyetini yükseltip rekabet gücündüşürecektir. Çeşitliliğin risk/kazanç oranını iyileştirerek sağladığı getiri ile ölçek ekonomisi ve öğremaliyetlerinden kaynaklanan kayıplar arasında bir denge kurularak herhangi bir projenin yaratabileceriskdengelenmelidir. Portföyteorisi hikayesinin anafikri“bütünyumurtalarını tekbir sepete koyma!”dır

Bu yöntem duyarlılık analizinin bir uygulamasıdır. Bir projenin çekici olup olmadığını gösteren anahdeğişkenlerinölçülmesinde kullanılabilir. Birproje için sermaye girişive ilksermayeçıkışıylabirlikte kgetiri oranını, sermaye maliyetini, enflasyon oranını, iskonto oranını ve 3 yıllık kira yenilemesindeki ykirayı; yıllıkenflasyonoranının %2 fazlasınagöre ayarlamayı incelemek, başabaş analizinebasit bir örnolabilir.

61



Getiri oranı, gelecek nakit alışlarıyla başlangıç sermaye maliyetini eşitleyen uygun oranı bularhesaplanır. Net bugünkü değer kriteri yalnız gelecek iskonto edilmiş nakit akışlarının bugünkü değeeğer başlangıç sermaye maliyetine eşit veya sermaye maliyetinden büyükse projenin yüklenmeye değ

olduğunuifadeeder.Tablo 5.8., önerilenbiryatırım için çeşitli varsayımlaragöre verilerigöstermektedir. Sonuçlar, netbugündeğerin -2,555,848 olduğunu göstermektedir ki bu da projenin iyi bir yatırım olmadığı anlamına gelEğerdiğer değerler sabit iken,kira gelirininprojeye değmesi için yıllık770,000 olmasıgerekmektedir.

Bu analiz, baş başa oranını test etmek üzere; her keresinde bir tanesini ele almak kaydıyla diğer önemdeğişkenlere de uygulanabilir. Örneğin, enflasyon oranı, iskonto oranı ve işletme giderleri değiştirilergetirioranınınbaşbaşa noktasınaetkisikontrol edilebilir.

Bu yöntem alternatif senaryoları test eden ve daha çok duyarlılık analizi tekniğinin bir başka türevinismidir. Buyönteminamacı,çeşitli senaryoları seçenek olarakgözönünealmaktır.

Bir senaryo analizi yürütülürken, anahtar değişkenler değerleriyle birlikte belirlenirler. Örneğin bprojenin ön dizayn aşamasında bir mimar, dolaşım ve denge alanlarını (ör. tuvalet, koridor, asansöboşluğu vb.) en aza indirilerek taban alanını optimize etmek için çeşitli farklıbina planlarını inceleyebilBuna ek olarak, park yeri tedariki konusunu da ele alabilir. Taban alandaki değişiklik için enflasyobeklentileri ve yol harcamalarının; araba parkı için de yerel otoritenin koyduğu şartların maliyedeğişimineetkisinigösteren çeşitli senaryolarsunulabilir.

₤₤

Tablo 5.8. Bir bina yatırımı için yatırım değerinin belitlenmesi

5.2.14. SenaryoAnalizi

Sermaye maliyeti (arazi,inşaat,çalışanların ücreti ve vergiler)

Sermaye girişi (kira geliri)

Sermaye çıkışı maliyetleri (binanın işletme maliyetleri)

Varsayılan yıllık enflasyon oranı

Kira yenilenme periyodu

Kira yenilenmesi öncesindeki son yıldaki enflasyon üzerindeki ek kira yenileme payı

İskonto oranı

Yatırımın zaman tercihi

Net kiralanabilir alan (ilk kira m ye 10 )2 ₤

6 Milyon

700,000

200,000

% 4

3 yıl

% 2

% 12.5

30 yıl

₤

₤

₤

62



Şekil 5.10. Geliştirme değerinin belirlenmesi aşamasında binanın senaryo analizi

Tablo 5.8. Önerilen bina için senaryo analizi

Senaryolar en olası, iyimser ve kötümser tahminlere dayanmalıdırlar. Tablo 5.8., alternatif senaryolagöstermektedir. Brüt yüzey alanı dolaşım boşluğu gereksinimiyle değişebilir. Yollarla ilgili değişiklikkapsamı yerel otoritenin şartnamelerine bağlıdır ancak tasarımın başlangıç aşamalarında bu konudayrıntılı bilgi olmayabilir. Hala belirlenme aşaması devam ettiği için umulan inşaat maliyeti aralmetrekarebaşına950 ila 1,100 arasıdır.₤ ₤

Müşterinin ihtiyacını karşılamak için gerekli dolaşım alanı

Yazılı olarak taahhüt edilen net kullanılabilir taban alanı

Binanın brüt taban alanı

1988 in 4 çeyreğindeki bina maliyeti için inşaat maliyetitahmini12 aylık tasarım ve 12 aylık inşaat süreleri için enflasyonpayı Yerel otoritenin şartnamesini yerine getirebilmek içingerekli park yeri ve varolan yolların değiştirilme maliyeti

A Seçeneği

En olası1,000 m

7,000

5,000

1,000

Yıllık % 5

500,000

2

m

m

2

2

₤

₤

B ği

İyimser

Seçene

1,600 m

6,600 m

5,000 m

950

Yıllık % 4

400,000

2

2

2

₤

₤

C Seçeneği

Kötümser2,300 m

7,300 m

5,000 m

1,100

Yıllık % 8

800,000

2

2

2

₤

₤

63



Sonuçlar, olası gelirlerin aralığını göstermektedirler. Bu aşamada her seçeneğin getirisinin olasılhakkındasayısalbirdeğerverilmemiştirancakbutürbirbilgiyegerekduyulacağıçokaçıktır.

Türkiye Müteahhitler Birliği'nin 2004 yılında hazırlattığı “İnşaat Sektörü Stratejik Planı” içinde yer farklı senaryoların ana hatları aşağıda verilmiştir. Türk inşaat sektörünün geleceğinin, Türkiye-AvrBirliği ilişkilerinin izleyeceği seyir ile yakından alakalı olacağı fikrine binaen ve geçmiş verilerisektörün aktivitesinin ekonomik konjonktür ile yakından ilintili olduğu göz önüne alınarak; Türkiye-ilişkileriningelecek 10yıldaekonomikkonjonktürüçokgüçlübirbiçimde etkileyeceği düşünülmüştür.

2005 ile 2014 yılları arasındaki 10 yıllık bir dönem için yapılan çalışmada AB ile görüşmelerin başlabaşlamamasını temel alan üç farklı senaryo geliştirilmiştir. Bunlar, AB'li Senaryo (İyimser Senaryo)Senaryo (Ilımlı Senaryo) ve İstikrarsız Senaryo (Kötümser Senaryo) olarak isimlendirilmiştir.senaryolardakivarsayımlarkısaca aşağıdakigibioluşturulmuştur;

Bu senaryoya göre, Türkiye Aralık 2004'te AB'den müzakere tarihi alacak ve müzakereler 2005 yılının iyarısında başlayacaktır. Bu durumda, hem içeride hem dışarıda Türkiye hakkındaki beklentilerin çoolumluya döneceği ve Türkiye'nin risk priminin düşeceği öngörülmüştür. Müzakerelere başlayan ve anda tam üye olan diğerülkelerde debenzer bir durum görülmüştür. Örneğin, Nisan 2004 tarihinde yeniüye olan 10 ülkenin, müzakerelere başladıktan sonra uluslararası derecelendirme kuruluşlarındanaldıkları notlar “A” seviyesine yükselmiştir. Bu not, ülkenin düşük riskle yatırım yapılabilir noktaya gekonusundaciddi bir teşvikanlamına gelmektedir. Bunun sonucuolaraksözkonusuülkelere büyük bazdagiden doğrudan yabancı yatırım, 4 ila 10 kat arasında artış göstermiştir. Mali disipline yönelik yapıreformları tamamlaması ve tek haneli enflasyonu kalıcı kılabilmesi durumunda, AB müzakere süreTürkiye için debenzerbirdurumuyaratabilecektir.

Bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda Türkiye'nin 8-10 yıllık bir dönem sonunda AB'ye tam üyolacağı varsayılmıştır. 2005 yılının ilk yarısında müzakerelere başlanması durumunda 2006 yılındaitibaren Türkiye'nin hızlı bir büyüme sürecine gireceği, 2014 yılına kadar ortalama büyüme hızının %olacağı öngörülmüştür. Aynı dönemde ortalama enflasyon beklentisi % 5, ortalama reel faiz beklentimise%6'dır.

Bu senaryoya göre Türkiye Aralık 2004'te AB'den müzakere tarihini ancak şartlı olarak alabilecekBundan dolayı, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında müzakerelerin başlaması gecikecektir ve Türkiytam üyelik için kesin bir tarih verilmeyecektir. Böyle bir kararın ekonomi üzerinde hem pozitif hem negatif etkilerinin olacağı düşünülmüştür. Her şeye rağmen tarih alınması risk primini düşürecek olmakbirlikte, belirsizliklerin olması nedeniyle birinci senaryoya göre daha yüksek olacaktır. Bu senaryongerçekleşmesi durumumda 2006-2014 yılları arasında ortalama büyüme oranının % 5 olacağöngörülmüştür. Aynı dönemde enflasyonunbiraz artmakla birlikte tekhaneli seviyesini koruyacağı ve %civarındaseyredeceğitahminedilmiştir.Budönemdekiortalamareelfaizbeklentisiise%8'dir.

5.2.14.1. Türkiye'de İnşaat Sektörünün Sayısal Analizinin Yapılması İçin Esas AlınanSenaryo AnaliziEsasları

1)AB'liSenaryo(İyimserSenaryo)

2.BazSenaryo(IlımlıSenaryo)

(4)

64



3. İstikrarsız Senaryo(Kötümser Senaryo)

5.2.15. SWOT Analizi

5.2.15.1.SWOTAnalizindeİç-DışDurumDeğerleri

Bu senaryoçeşitli bahanelerle Türkiye'nin AB'denmüzakere tarihi alamadığıvarsayımına dayanmaktad

Müzakere süreci belirsiz bir tarihe ertelenmektedir. Bu durumda Türkiye-AB ilişkilerinin gerginleşmbunun ekonomik ve siyasi istikrarsızlık olarak yansıması olasılığı yüksektir. Artan belirsizlik Türkiyrisklerini de arttıracaktır. Bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda 2006-2014 döneminde Türkiye'ni1990'lı yıllarda olduğu gibi yılda ancak ortalama % 3,5 büyüyeceği, ortalama enflasyonun % 1düzeyindeolacağı, reel faizlerin% 12'lerdeseyredeceğiöngörülmüştür.

Kurumsal yada sektörel yapının bir takım kriterlere tabi tutularak incelenmesi teknikleri, modern riyönetimininaraçlarındanbiridir. Busayedeo kurumun/sektörün şuanki durumu, doğru işleyip işlemediğbelirlenebilir. SWOT Analizi, firmaların kurumsal işlerliği, rekabet gücü, sektördeki konumu, piyasaddış tehditlerin varlığı vs. gibi iç ve dış değerlendirmelerin yapılabildiği değerlendirme yöntemlerindbiridir.

SWOTkelimesininaçılımıiseİngilizceolarak,S- Strength (olumlu vegüçlüolan özelliklerinbelirlenmesi)W-Weakness (olumsuzveyazayıfolanözelliklerinbelirlenmesi)O- Opportunity (içtevedışta sahipoldunan fırsatları belirtmektedir)T- Threat(çevredeki olası tehlike, risk vepiyasatehditlerinibelirtmektedir)

Bu şekilde, dört kapsamlı bir analiz alanı ifade edilmektedir. Kısaca, iç ve dış durum değerlendirmesiçerenveşuankikonumlaileriyigörebilmekiçinkolaylıksağlayanstratejikbiryönetimuygulamasıdır.

Kurumlar için SWOT analizinin iki önemli faydası vardır: Birinci fayda, kurumun şu anki mevkonumunun ne olduğunu net şekilde ortaya dökmesidir. S ve W harfleri olarak ifade edilen analizin ikısmı,bu durumun yani kurumun güçlü ve zayıf yönlerinin, olumlu-olumsuz işakışıya da performansınıbelirlenmesi, o kuruma "kendisini bilmesi" gibi önemli bir edinim ve bilgi sağlar. O ve T harfleribelirtilen analizin ikinci bölümü ise daha çok dışsal etkileri, piyasadaki oluşumu, kurumun burada olafırsat ve tehditlere karşı "ne yapabileceğinin" bir analizidir. Yani ikinci kısım, şu anı değil, gelecekteki ogelişmelere yönelik bir durum değerlendirmesini içerir, bu açıdan biraz daha tahmine ve öznel veriledayanır.

SWOT Analizinde temelbaşarı,doğru soruyusorup,busoruyadoğrucevabıverebilmekteyatar. Örneğindeğerlendirmenin ilk kısmı olan mevcut durumun güçlü ve zayıf yanların belirlenmesi sürecinddeğerlendirmesi gereken faktörlerin seçimi ve bunlara ait değerlerin doğru olarak belirlenmesi çoönemlidir. Söz gelimi herhangi bir firma için bu mevcut durum değerleri, şöyle belirlenebilir ve burabelirlenen faktörleranalizde sorulacaksorular olarak listelenir. Örneğin güçlüve olumluyönleri belirlemkısmında;

Güçlübirlidereveyetenekliyöneticileresahipmiyiz? Yenivebize faydası olan teknolojileri kullanıyor muyuz? Yeniürünve yenistratejiler (inovasyon) geliştirebiliyor muyuz?Bilgivebecerisiyüksekçalışanlarasahipmiyiz?

(5)

!

!

!

!

65



ve bunlara eklenebilecek yeni sorularla içsel güç ve başarı durumu yani SWOT Analizinin " " bölüanalizedilmişolur.Benzerşekilde;

Kurumsalyapıdastratejikbirhedeflemeeksikliğivarmıdır?Lider, yöneticiveçalışanlarınyetenekvebilgilerindebiryetersizliksözkonusumudur? Araştırmavegeliştirmeyeverilenönemneölçüde?Kurumkültürümüzdeaşınmayadaeksikliksözkonusumu?Satış,pazarlama,ürünyadahizmetkalitesiveverimliliğimizdedüşüklükvarmı?

vs. gibi içsel yapının zayıf ve olumsuz yönlerinin ( bölümü) tespit edilmesine yönelik sorular listeleDışsal göstergeler ise " " ile simgelenen potansiyel dışsal fırsatlar ve " " ile simgelenen tehlikeleoluşur. Bu kısımlar için değerlendirmeye alınacak değerleri şöyle özetlenebilir; örneğin fırsat yaratdeğerleri,

Teknolojive iç-dışpazarlardaoluşandeğişimler,Devletin,hükümetinya dauluslararası kurumlarınpolitikalarındakideğişiklikler,Ülkedekiekonomikve sosyo-kültürelyapıdakigelişmeler.

Tehditveriskyaratandeğerleriise,

Kurumolarakkarşılaşabileceğimizengellernelerdir?Mevcut ve potansiyelrakiplerimizne yapmaktalar?Ürünvehizmetüretirken, içvedış sektördeiş, ürünveyahizmetstandartları değişmektemi?Durmadanilerleyenvedeğişenteknolojipiyasadakikonumumuzutehditediyormu?Nakitdurumumuzuzorasokacakfinansalsorunlarımızvarmı?olarak belirtebiliriz.

SWOT analizinden beklenen yararı elde etmek, değerlendirmenin anlamlı ve doğru sonuçlar çıkarmave buna bağlı olarak kurumsal yapının iç-dış durumunun belirlenmesi; SWOT analizindedeğerlendirmeye alınan faktörlerin değerlerinin, çok sayıda başka analizle desteklenmesine bağlıdıŞöyle ki; eğer çevresel fırsatları SWOT analizinde değerlendirmek istiyorsak, örneğin müşteri istekdüşüncelerinin belirlenmesi için müşteri analizi yapılmalıdır. Burada çıkacak müşteri beklentiledeğerleri, fırsatlar hanesine yazılabilmelidir. Benzer şekilde risk ve tehditler değerlendirilmesi isteniyoiç ve dış pazarlardaki rekabet yapısını ve rakiplerin gücünü belirlemek için rekabet analizi yapılmalıdburada çıkan değerler de tehdit ve riskler bölümüne yazılabilmelidir. Benzer şekilde, piyasa yapısıöğrenmek için pazar analizi, sosyo-ekonomik ve demografik yapıyı belirlemek, devletin ekonomyönetimi politikalarını değerlendirmek için çevre analizi, kurumun kendi iç durum ve performansınöğrenmek için performans analizi, kurumun içinde bulunduğu piyasadaki faaliyet alanlarının genişliği ilgili stratejik seçeneklerin belirlenmesi gibi çok sayıda analiz ve teknikle SWOT analizi için yeteri vebilgi akıtılmalıdır.

Ne kadar çeşitli ve yüksek hacimli bilgi ve veri akıtan analizler devreye sokulup kapsamlı veriler eedilebilirse, SWOT analizinde oluşacak sonuçlar da çok daha net olacak, kurum yöneticilerine şu an vgelecek için daha netöngörülervesağlıklıbirperspektif kazandırabilecektir.

İnşaat sektöründen bir uygulama verilmesi amacı ile, 2004 yılında Yapı Merkezi tarafından yayınlan“Türkiye YapıSektörü Raporu”nda yeralan,

S

W O T

5.2.15.2.SWOTAnalizininEtkinliğiveBaşarısıAnalizÇeşitliliğineBağlıdır

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

(6) İNTES2004 SektörRaporuveBusinessMonitor International

66



“Turkish Infrastructure Report (Q2 2005)

Bu uygulama, Doç. Dr. Recep Kanıt ve Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur'un “ ” adlı çalışmasından alınmıştır.

” kaynaklı Türk İnşaat Sektörü SWOT Analizi, Tablo 5.9. 'daverilmiştir.

Doğru kararların alınması ve buna uygun faaliyetlerin yürütülebilmesi için projelerin mutlaka planlaaşamasından geçmesi gerekmektedir. Planlama yapılmadığı takdirde gelecekteki fırsatları ve tehlikelgörmekmümkün olmayacağından,bukonuda gerekli önlemlerde alınamayacaktır.

Neyin, niçin, nasıl ve ne zaman yapılacağını tanımlayan, projedeki işlerin yürütülmesini ve projedeçalışanların yönetimini sağlayan planlama çalışmaları yapılmaksızın, projenin başarılı bir şekilyürütülmesivesonuçlandırılması mümkün değildir.

, kaynak gereksiniminin ve tahmin edilen süre içinde projenin gidişatınınprogramlanmasıdır. Proje programlamada ilk aşama, her bir faaliyet için gerekli süreyi belirlemekt

Tablo 5.9. Türk inşaat sektörü SWOT analizi

5.2.16 CPMİlePlanlananİnşaat ProjelerininSüre-MaliyetDeğişimlerininDeğerlendirilmesi

Süre Kısıtlı İnşaatProjelerinde İşgücü Maliyetinin CPM ile Analizi

Proje programlama

(7)

(8)

(9)

Güçlü Yönler:

Yeterli ve güncel makine teçhizat kapasitesi Yeterli sayıda deneyimli teknik personelTeknolojik bilgi birikimiBüyük ölçüde yerli sanayiye dayanmaFazla sermaye gerektirmemesi Yurtdı

•

ğinde

yurtdışına açılabilme olanağına sahip olmaUluslararası ihalelerde deneyimTeknolojik üstünlük (ağır sanayi yatırımları,petrokimya tesisleri, enerji santralleri...)Farklı inşaat türlerinde faaliyet Disiplin altında tutulabilen maliyetlerGüçlü ve gerekli makine parkıGüçlü idari ve teknik yönetimHer yıl artan konut gereksinimi

Talep potansiyeliİhracat (yurtdışı) potansiyeli AB’ye giriş kapsamında bu ülkelerdemüteahhitlik hizmeti verme olanağı

•••••

••

•••••

•••

şında iş yapmış olma ve gerekti

Fırsatlar:

Zayıf Yönler:

Daralan i

ğiKamu sektörü ile inşaat sektörü arasındayetersiz ilişki ve bürokratik engeller

Düşük inşaat kalitesiKalitesiz inşaatlar sonucu yapıların %75’indeonarım gereksinimi

Yüklenici firmaların girdiği risklerin diğer işalanlarına göre daha yüksek olmasıİşveren tarafından talep edilen güvencelerÇözülemeyen sektörel sorunlarKamu yatırımlarının azaltılmasıDeprem riskleri

ş hacmi ve yüksek firma sayısı ilekapasite Yetersiz sayıda kalifiye inşaat işçisi Yurtdışı müteahhitlik işlerinde teşvik eksikli

•

•••

••

•

••••

Tehditler:

67



Bu uygulamada, Ankara Aşı Serum ve İlaç Kontrol Enstitüsü yapısının inşaat maliyeti, ağ esasprogramları ve işgücü esas alınarak incelenmiştir. Belirtilen yapının maliyet hesabı, Bayındırlık ve İsBakanlığı 2003 yılı Birim Fiyatları esas alınarak yapılmış, işin teslim tarihi baz alınarak iş prog

düzenlenmiştir. Her iş kalemi için; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Birim Fiyat Analizleri kullanılagereken düz işçi ve ustaların adam saat değerleri hesaplanmış, gerekli verimlilik düzeltme katsayılyardımı ile inşaatın tamamlanması için gereken işgücünün adam saat değerleri belirlenmiştir. İşin normsüredetamamlanmasıdurumundaki işgücü maliyetlerihesaplanmıştır.

İşin tamamlanma süresinin %5, %10 ve %15 daha öne çekilmesi halinde işgücü maliyetlerinin değişifazla mesai yapılması durumuna göre irdelenmiştir. Her süre kısaltımı haline karşılık gelen iş programdüzenlenmiş; işgücü maliyetleri hesaplanarak ilgili diyagramlar çizilmiş ve süre-maliyet karşılaştırmyapılmıştır.

Belirtilen yapının maliyeti son tahmin yöntemlerinden biri olan yaklaşık maliyet (birim fiyat) yöntemgöre hesaplanmıştır. Bu inşaatın ısıtma, elektrik, içme suyu ve pis su imalatları ile tefrişat işleri dışıkalan imalatlarının miktarları, projeleri üzerindenhesaplanarak matrahı yapılmış ve her imalat kaleminiBayındırlık ve İskan Bakanlığı 2003 yılı Birim Fiyatları esas alınarak maliyetleri hesaplanmıştır. Bayındve İskan Bakanlığı 2003 yılı analizlerinden yararlanılarak her iş kalemi için; gerekli işgücü süreleri teedilipdüzeltmekatsayıları iledüzeltilerekadam saat veadam günmiktarları hesaplanmıştır.

İş programlarınınhazırlanmasındaserim,öncelik ilişkileri, kritik faaliyetlerve kritik yörüngeninbulunmileağ diyagramıçizilmesinde MS Project programından yararlanılmıştır.

İşin tamamlanma süresinin %5, %10 ve %15 daha öne çekilmesi halinde işgücü maliyetlerinin değişifazla mesai yapılması durumuna göre irdelenmiştir. Her süre kısaltımı haline karşılık gelen iş programdüzenlenmiş; işgücü maliyetleri hesaplanarak ilgili diyagramlar çizilmiş ve süre-maliyet karşılaştırmyapılmıştır.

Bu çalışmadaAnkaraAşıSerum ve İlaç KontrolEnstitüsüyapısının inşaatmaliyeti, iş programları ve işgesas alınarak incelenmiştir. Belirtilen yapının maliyet hesabı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı2003 yılı BiFiyatları esas alınarakyapılmış,işin teslimtarihibazalınarak işprogramıdüzenlenmiştir. Her işkalemiiçBayındırlık ve İskan BakanlığıBirim FiyatAnalizleri kullanılarakgerekendüzişçi ve ustalarınadam saaadam gün değerleri hesaplanmış, gerekli verimlilik düzeltme katsayıları yardımı ile inşaattamamlanması için gereken işgücününadam saat ve adam gündeğerleribelirlenmiştir. İşin normalsüredtamamlanması durumundaki işgücü maliyetleri hesaplanmıştır. Düzenlenen keşif özeti Tablo 5.10.'dbelirtilmiştir.

5.2.16.2.Uygulama

Tablo 5.10. 2003 yılı Birim Fiyatları'na göre keşif özeti

No12345678

Poz No14.00416.00221.01121.01223.00223.001/116.043/117.136

Birimmmmmtontonmm

3

3

2

2

3

3

Miktar2.100,0

296,910.774,0

48,973,1

109,72.030,9

418,6

2003 Birim Fiyatı7.237.500

52.637.9089.354.688

23.603.750779.025.000198.968.75071.369.44523.548.666

Tutarı15.198.750.00015.628.194.885

100.787.221.4181.153.279.225

56.946.727.50021.816.923.438

144.944.205.8519.857.471.588

İmalatın CinsiEl ile sert küskülük kazısı200 dozlu demirsiz betonDüz yüzeyli beton ve BA kalıbıSökülmeyen BA kalıbıKalın BA demiri (014-050) hazırlanıp yerine konmasıİnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konmasıDemirli (B225) betonuOcak taşı ile blokaj yapılması

69



No91011121314151617181920212223

24252627282930313233343536373839404142434445464748

49505152535455565758596061

Poz No

TOPLAM

27.58121.05421.01121.01223.001/123.00216.043/121.05421.01121.01223.001/123.00216.043/121.21018.246

18.21118.23118.461/119.049/321.06518.07118.071/118.07118.071/127.58121.06621.06627.56526.60126.02226.50126.07126.06127.53127.53127.53127.53127.50225.03425.045

25.048/124.00224.01224.02214.00321.01117.13618.40918.453/116.00422.04522.009/322.001

Birimmmmmtontonmmmmtontonmmm

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm

mmmadet mmmmmmmmm

2

3

2

2

3

3

2

2

3

2

2

2

2

2

2

3

2

3

2

2

3

3

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

3

2

3

3

2

2

2

Miktar3.041,26.592,66.673,5

48,345,230,1

836,86.592,66.673,5

48,345,230,1

836,83.099,43.285,3

3.099,4308,5506,3

3.099,44.071,7

488,91.087,81.221,73.201,45.820,75.414,7

10.570,0239,2147,0676,8

7.687,21.662,2

285,32.364,45.563,05.218,6

14.574,74.945,34.945,37.927,3

14.031,0510,2221,026,0

938,3612,1920,6727,5727,5

1.237,7450,0350,0160,0

2003 Birim Fiyatı3.211.2941.658.2619.354.688

23.603.750198.968.750779.025.00071.369.4451.658.2619.354.688

23.603.750198.968.750779.025.00071.369.44530.005.236

922.125

6.693.0002.383.2217.686.2538.941.9381.816.017

57.998.4606.632.872

57.998.4606.632.8723.211.2941.816.0171.816.017

10.590.0587.214.792

10.796.94725.184.64418.998.23518.128.6144.821.5474.821.5474.821.5474.821.5476.270.9656.728.500

561.497

3.897.7139.847.37516.201.31015.886.2706.272.5009.354.688

23.548.6667.244.0707.445.398

60.825.90839.917.87552.517.81310.446.250

Tutarı

1.705.946.946.970

9.766.187.31310.932.251.46962.428.510.3681.140.061.1258.993.387.500

23.448.652.50059.721.951.57610.932.251.46962.428.510.3681.140.061.1258.993.387.500

23.448.652.50059.721.951.57692.998.228.4583.029.457.263

20.744.284.200735.223.6793.891.549.894

27.714.642.6377.394.276.419

28.355.447.0947.215.238.162

70.856.718.58221.234.476.42118.691.978.9869.833.096.449

19.195.299.6902.533.141.8741.060.574.4247.307.373.730

193.599.395.35731.578.866.2175.172.093.574

11.400.065.72726.822.073.09925.161.484.09770.272.601.06131.011.803.21533.274.451.0504.451.155.168

54.688.811.1035.024.130.7253.580.489.510

413.043.0205.885.486.7505.726.004.525

21.678.901.9205.270.060.9255.416.527.045

75.284.226.33217.963.043.75018.381.234.5501.671.400.000

İmalatın Cinsi200 dozlu çimento harçla tesviye tabakası yapılması Ahşap kalıp iskelesi (4m'ye kadar)Düz yüzeyli beton ve BA kalıbıSökülmeyen BA kalıbıİnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konmasıKalın BA demiri (014-050) hazırlanıp yerine konmasıDemirli (B225) betonu Ahşap kalıp iskelesi (4m'ye kadar)Düz yüzeyli beton ve BA kalıbıSökülmeyen BA kalıbıİnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konmasıKalın BA demiri (014-050) hazırlanıp yerine konmasıDemirli (B225) betonuRendesiz çam kereste ile ahşap oturtma çatı Ahşap çatı kitemit alt tahtası üst. 1 kat bitümlü karton

Marsilya tipi kiremitle çatı örtüsüMarsilya tipi kiremit mahya Asfalt kap. Cam tülü pest. İle yalıtım yapılması3cm cam yünü ile tecrit yapılmasıİş iskelesi (duvar için)(0-12,5m yükseklik için)(19x19x8,5) tuğla ile duvar yapılması(19x19x8,5) tuğla ileyarım tuğla duvar yapılması(19x19x8,5) tuğla ile duvar yapılması(19x19x8,5) tuğla ileyarım tuğla duvar yapılması200 dozlu çimento harçla tesviye tabakası yapılmasıİş iskelesi (tavan için)(0-12,5m yükseklik için)İş iskelesi (tavan için)(0-12,5m yükseklik için)Düz mozaik döşeme kaplaması yapılmasıMozaik merdiven basamağı kaplaması yapılması Yivli renkli karosiman ile döşeme kaplaması yapılmasıNormal çimentolu mermer pirinçli plaklarla döşeme kap.Beyaz karo fayans ile duvar kaplanması Yatay yüzeylere beyaz karo fayans kaplanmasıİç düz sıva yapılması (kabası 250, incesi 250 doz)İç düz sıva yapılması (kabası 250, incesi 250 doz)İç düz sıva yapılması (kabası 250, incesi 250 doz)İç düz sıva yapılması (kabası 250, incesi 250 doz)Dış sıva yapılması (350 doz) Akrilik es. Kalın dış cephe kapl.(çıplak beton, ince sıva) Yeni sıva yüzeylerine beyaz üç kat kireç badana yapıl.

Yeni sıva yüzeylerine (pls. Duvar boyası) üç kat badana12 nolu çinkodan 120mm çap. düşey yağmur bor. yap.12 nolu çinkodan 155mm çap. yağmur oluğu yapılması0 12 cm iç çapında pikdöfenlerin temini ve yerine kon.El ile yumuşak küskülük kazısıDüz yüzeyli beton ve BA kalıbıOcak taşı ile blokaj yapılması0 20cm iç çapında beton büz döş. (cidar kalınlığı 3,5cm)0 25cm iç çapında beton büz döş. (cidar kalınlığı 4cm)300 dozlu demirsiz betonÇıralı çamdan telarolu tek satıhlı pencere yapılmasıİki yüzü kontrplak presli iç kapı kanadı yapılmasıİç kapılara ait beyaz çamdan masif kasa ve pervaz yap.

70



Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyat Analizleri'nde belirtilen işgücü değerleri, her poz numarasındakiişgücüiçin(düzişçi,duvarustası,demirustasıvb.)tektekbelirlenipbirlisteoluşturulmuştur.

Bilindiği gibi birim fiyatı oluşturan girdiler işçilik, malzeme ve makine teçhizattır. İnşaat sektörü hmadde, yarı mamul ve mamul girdileriyle, diğer imalat sektörlerinin de önemli bir belirleyicisidir. bakımdan inşaat sektöründeki maliyet artışları, bütünüyle diğer sektörlerde ve dolayısıyla ekonomingenelinde fiyat artışlarına ve enflasyonun yükselmesine sebep olmaktadır. Politik sebeplerle enflasyondüşük gösterilmesi gerektiği durumlarda; malzeme fiyatları piyasa fiyatlarının altındgösterilemediğinden, işçilik fiyatlarını piyasa fiyatlarında tutabilmek için, birim imalatlardaki işçsürelerininarttırılmasıyoluna gidilmektedir.

Bu sebepten dolayı her iş kalemindeki işçilik sürelerinin, bir düzeltme katsayısı ile gerçeğe uygun hgetirilmesi gerekmektedir. Bu değer, yapılan araştırmalar sonucu ortalama olarak 2/3 oranındşekillenmiştir. Her imalat kalemi ve her işgücü için; analiz işçilik değerleri, bu değerlerin 2/3 düzeltmkatsayısı ile çarpımından oluşan değerler, keşif miktarlarının düzeltilmiş değerlere bölünmesiyle eledilen adam-saat verileri belirlenmiştir. Daha önce hesaplanan toplam adam-saat değerleri, günde sekisaat çalışılacağı gözönüne alınarak 8'e bölünmek suretiyle her imalat için gerekecek adam-gün değerlhesaplanmıştır.

Sözleşme şartlarıgereği 3 Mart 2003 'te başlaması ve 15 Nisan 2004 'te tamamlanması gereken bu iş içiniş programı hazırlanmıştır. CPM ile düzenlenen iş programı yardımıyla kritik faaliyetler ve kritik yörübelirlenmiştir. Normal iş programına göre kritik yörüngede bulunan işlerde kullanılması gerekişgücününadetleri hesaplanmıştır.

Çalışmamıza esas teşkil eden; ile ilgili hesapların yapılabilmesi için, kritik yörüngüzerinde bulunmayan faaliyetlerin sürelerinin değiştirilmesi, bolluklar içermeleri nedeni ile esas programındaönemlibirdeğişiklik yapmayacağı için kritikyörünge üzerindeki faaliyetlerin sürelerinormsüre esas alınmak üzere %5, %10 ve %15 oranlarında kısaltılmıştır. Belirtilen süre kısaltmalarınasıkıştırılmış işprogramlarıayrıcadüzenlenmiştir.

Tablo 5.11.'de kritik yörünge üzerinde bulunan faaliyetlerin normal süreleri ve %5, %10 ve %15 'lkısaltmalara karşılıkgelensüreleri belirtilmiştir

(12)

iş süresinin kısaltılması

Tablo 5.11. Kritik yörünge üzerinde bulunan faaliyetlerin normal süreleri ve %5, %10 ve %15 'likkısaltmalara karşılık gelen süreleri

No

1

2

7

8

11

14

15

16

1720

Poz No

14.004

23.001/1

16.043/1

21.054

23.001/1

23.002

16.043/1

21.05423.001/1

İmalatın Cinsi

Yer teslimi ve şantiye kurulması

El ile sert küskülük kazısı

İnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konması

Demirli (B225) betonu

Ahşap kalıp iskelesi (4m'ye kadar)

İnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konması

Kalın BA demiri (014-050) hazırlanıp yerine konması


Ahşap kalıp iskelesi (4m'ye kadar)İnce BA demiri (08-012) hazırlanıp yerine konması

Birim

m

ton

ton

ton

ton

3

m

m

m

m

3

3

3

3

Miktar

2.100,0

109,7

2.030,9

6.592,6

45,2

30,1

836,8

6.592,645,2

Süre gün /

18

12

18

6

6

12

12

24

612

Sx0,95

17,1

11,4

17,1

5,7

5,7

11,4

11,4

22,8

5,711,4

Sx0,90

16,2

10,8

16,2

5,4

5,4

10,8

10,8

21,6

5,410,8

Sx0,85

15,3

10,2

15,3

5,1

5,1

10,2

10,2

20,4

5,110,2

71



Tablo 5.12.'te kritik yörünge üzerinde bulunan işlerde yeralan işgücüne ait saatlik ücretler ve fazla meücretleri belirtilmiştir.

Her süre kısaltımı için mevcut işgücünün normal saatlerde yapacağı imalatlara ek olarak fazla mesyaparak da çalıştırılacağı gözönüne alınmış; normal ve sıkıştırılmış iş programları için kritik yörüngeişlerin, işgücü maliyetlerihesaplanarak Tablo5.13.'tebelirtilmiştir.

Tablo 5.12. Kritik yörünge üzerinde bulunan işlerde yeralan işgücüne ait saatlik ücretler ve fazlamesai ücretleri

No

21

22

29

31

33

35

37

42

50

51

52

5658

61

63

Poz No

23.002

16.043/1

21.065

18.071/1

18.071/1

21.066

27.565

26.061

25.048/1

24.002

24.012

17.13618.453/1

22.009/3

İmalatın Cinsi

Kalın BA demiri (014-050) hazırlanıp yerine konması


İş iskelesi (duvar için)(0-12,5m yükseklik için)

(19x19x8,5) tuğla ileyarım tuğla duvar yapılması

(19x19x8,5) tuğla ileyarım tuğla duvar yapılması

İş iskelesi (tavan için)(0-12,5m yükseklik için)

Düz mozaik döşeme kaplaması yapılması

Yatay yüzeylere beyaz karo fayans kaplanması

Yeni sıva yüzeylerine (pls. Duvar boyası) üç kat badana

12 nolu çinkodan 120mm çapında düşey yağmur borusu yap.

12 nolu çinkodan 155mm çapında yağmur oluğu yapılması

Ocak taşı ile blokaj yapılması0 25cm iç çapında beton büz döş. (cidar kalınlığı 4cm)

İki yüzü kontrplak presli iç kapı kanadı yapılması

Çevre tanzimi, temizlik ve iş bitimi

Birim

ton

m

m

m

m

m

3

2

m

m

m

m

m

m

m

m

2

2

3

2

2

2

3

2

Miktar

30,1

836,8

4.071,7

1.087,8

3.201,4

5.414,7

239,2

285,3

14.031,0

510,2

221,0

920,6727,5

350,0

Süre gün /

12

24

6

6

24

6

6

12

24

6

12

66

6

6

Sx0,95

11,4

22,8

5,7

5,7

22,8

5,7

5,7

11,4

22,8

5,7

11,4

5,75,7

5,7

5,7

Sx0,90

10,8

21,6

5,4

5,4

21,6

5,4

5,4

10,8

21,6

5,4

10,8

5,45,4

5,4

5,4

Sx0,85

10,2

20,4

5,1

5,1

20,4

5,1

5,1

10,2

20,4

5,1

10,2

5,15,1

5,1

5,1

Poz No

1.003

1.007

1.008

1.013

1.015

1.019

1.023

1.026

1.501

Görevi

ğrama, Ahşap Ustası

Duvar Ustası

Beton Ustası

Soğuk Demir Ustası

Boya Ustası

Teneke Ustası

Düz (İnşaat) İşçisi

TOPLAM

Fayans Kaplama Ustası

Mozaik Ustası

Do

Saat Ücreti

(TL/sa)

2.359.000

2.359.000

2.359.000

2.359.000

2.359.000

2.359.000

2.359.000

2.359.000

1.544.000

Fazla Mesai

Ücreti (TL/sa)

3.538.500

3.538.500

3.538.500

3.538.500

3.538.500

3.538.500

3.538.500

3.538.500

2.316.000

72



Tablo 5.13. normal ve sıkıştırılmış iş programları için kritik yörüngedeki işlerin, işgücümaliyetleri

Tablo 5.14. Normal ve sıkıştırılmış iş programlarına göre eklemeli maliyet toplamları

Normal ve sıkıştırılmış iş programlarına göre aylık olarak yapılacak imalatların eklemeli olarak matoplamlarınormundakideğerlerihesaplanarak Tablo5.14.'teverilmiştir.

Normal ve sıkıştırılmış iş programlarına göre aylık olarak yapılacak imalatların eklemeli olarak matoplamlarınormundakideğerleriŞekil5.12.'deanlamlandırılmıştır.

Normal Planlama Maliyeti

7.171.360.000

75.488.000

23.759.848.000

5.586.112.000

6.491.968.000

9.737.952.000

11.040.120.000

1.132.320.000

50.766.720.000

115.761.888.000

%5 Kısaltılmış Maliyet

7.350.644.000

77.357.200

24.353.844.200

5.725.764.800

6.654.267.200

9.981.400.800

11.316.123.000

1.160.628.000

51.883.958.400

118.503.987.600


7.529.928.000

79.262.400

24.947.840.400

5.865.417.600

6.816.566.400

10.224.849.600

11.592.126.000

1.188.936.000

53.149.420.800

121.394.347.200


7.709.212.000

81.149.600

25.541.836.600

6.005.070.400

6.978.865.600

10.468.298.400

11.868.129.000

1.217.244.000

63.108.220.800

132.978.026.400

Normal

3.799.687.500

168.513.117.091

381.938.560.957

475.225.606.678

530.321.702.509

624.759.088.299

686.646.515.341

896.239.239.341959.063.934.973

1.070.311.074.941

1.499.732.790.295

1.545.273.276.896

1.672.491.728.075

1.705.946.946.971

Mar.03

Nis.03

May.03

Haz.03

Tem.03

Ağu.03

Eyl.03

Eki.03

Kas.03

Ara.03

Oca.04

Şub.04

Mar.04

Nis.04

%5 Sıkışık

5.332.894.737

180.938.678.336

420.430.016.027

487.579.146.874

553.696.027.223

636.542.482.927

688.997.396.332

885.510.762.1251.006.725.071.998

1.401.430.565.642

1.540.533.824.362

1.562.816.231.418

1.705.946.946.970

0

%10 Sıkışık

7.036.458.333

193.690.288.468

443.693.602.118

494.101.444.840

565.123.510.203

647.969.701.493

724.928.295.034

855.843.853.3091.000.203.159.663

1.491.561.185.741

1.546.997.216.289

1.694.075.671.449

1.705.946.946.970

0

%15 Sıkışık

8.940.441.176

202.079.924.903

457.273.401.058

507.925.970.668

600.483.598.169

664.344.371.945

825.812.251.500

976.664.054.8601.279.321.011.548

1.541.622.645.262

1.622.038.461.494

1.705.946.946.970

0

0

73



Şekil 5.12. Normal ve sıkıştırılmış programlar için aylık maliyetlerin toplamlarınınkarşılaştırılması

5.2.16.3.Sonuç

Şekil 5.13. Normal ve kısaltılmış programlara karşılık gelen kritik yörünge üzerindeki işgücümaliyetlerinin değişimi

Ankara AşıSerum ve İlaç KontrolEnstitüsüyapısınıninşaatprogramı ve buna bağlıolan maliyeti, sözleşşartları bazalınarak hesaplanmış,CPM diyagramı oluşturularak kritik işler ve kritikyörünge belirlenmiKritik yörünge üzerindeki işlerin süreleri ilk programa göre %5, %10 ve %15 oranında sıkıştırılaprojenin tamamlanma süresi öne çekilmiştir. 3 Mart 2003 'te başlayan faaliyetler normal programda 40gün sürerek 15 Nisan 2004'te sona ermiştir. İşlerin tamamlanma süreleri %5, %10 ve %15 sıkıştırılmprogramlarda sırası ile 26 Mart 2004, 8 Mart 2004 ve 19 Şubat 2004 tarihlerinde sona ermiştir. Diğer bifade ile sıkıştırılmış programlar ile işin tamamlanma süresi, sırası ile 20, 41ve 55gün öne çekilmiştir. Şe5.13.'te normal ve kısaltılmış programlara karşılık gelen kritik yörünge üzerindeki işgücü maliyetlerideğişimi ifadeedilmiştir.

Bu sıkıştırmalar, malzeme ve makine ekipman değerleri sabit olmak üzere normal iş programınıgerektirdiği işgücüne fazla mesai yaptırılarak karşılanmıştır. %5, %10 ve %15 oranında sıkıştırıl

74



BuverileryardımıileAfirmasısözkonusuotuzihaleiçinBfirmasınınihalefiyatıoranınıhesaplayabilir.

Çeşitli oranlar için sıklık tablosu elde edildiğinde A firması her fiyat oranının olasılığını, her fiyatın sıklıyada meydana gelişini hesaplanan meydana geliş toplamına bölerek elde edebilir. Örneğin 0,1 oranını

Tablo 5.16.

1617181920212223242526

27282930

6481325956714138877595612721106599864

9251688891931

7851712123491217568361189159813597141027

1358215710541184

8121684135498818238991254148715887681042

1412210610991214

1,211,291,291,281,271,081,241,261,231,191,19

1,471,281,181,27

1,251,271,421,381,311,161,311,171,441,281,21

1,531,251,231,30

0,2110,2920,2910,2770,2650,0790,2440,2560,2290,1920,189

0,4680,2780,1830,272

0,2530,2710,4160,3840,3130,1600,3120,1690,4360,2820,206

0,5260,2480,2330,304

1,030,981,101,081,041,081,050,931,171,081,01

1,040,981,041,03

YükleniciTahmini Maliyet

Toplam

0,930,950,970,980,991,011,021,031,041,051,071,081,101,17

Meydana GelmeSıklığı

30

31142112631311

Olasılık

1,00

0,100,030,030,130,070,030,030,070,200,100,030,100,030,03

77



olasılığı3 / 30 = 0,10 'dur. Diğer olasılıklar iseTablo 5.2.2.'deverilmiştir. İstenirsedaha rahat karşılştırmiçinbutabloyuhistogramşeklindeifadeetmekdemümkündür.

Şimdi ise beş farklı rakiple, daha önce girilmiş on ayrı ihaleden elde edilen verilerikullanarak (toplam alfirma için) maliyet, teklifbedelleri ve kar marjlarını gösteren değerleri ve hesaplamaları inceleyelim Tab5.2.3.Tablo5.2.8.;Afirmasıiçin,

Bu verilerledüşey eksende maliyet tahminlerini, yatay eksende verilenteklifbedellerinigösteren grafiklçizilirse her firmanın maliyet-teklif bedelini ifade eden doğrular ve denklemleri elde edilebilir Şekil 5.14Şekil5.19.;

Tablo 5.17.

Şekil 5.14.

A Firması123456789

10

Maliyet Tahmini984128762889214737989241169841

1292

Verdiği Teklif 11201480812945172587410311325958

1487

Kar Marjı0,140,150,290,060,170,100,120,130,14

0,15

78



Bfirmasıiçin,

Tablo 5.18.

Şekil 5.15.

B Firması12345

678910

Maliyet Tahmini98412876288921473

79892411698411292

Verdiği Teklif 108913788309801682

9121068141210051467

Kar Marjı0,110,070,320,100,14

0,140,160,210,200,14

79



Cfirmasıiçin,

Tablo 5.19.

Şekil 5.16.

C Firması12345

678910

Maliyet Tahmini98412876288921473

79892411698411292

Verdiği Teklif 1211152285510231825

956114115239201325

Kar Marjı0,230,180,360,150,24

0,200,230,300,090,03

80



Efirmasıiçin,

Tablo 5.21.

Şekil 5.18.

E Firması12345

678910

Maliyet Tahmini84

12876288921473

79892411698411292

9 Verdiği Teklif

1255150991110881793

9601227148810471482

Kar Marjı,28

0,170,450,220,22

0,200,330,270,240,15

0

82



Ffirmasıiçin,

Tablo 5.22.

Şekil 5.19.

F Firması12345

678910

Maliyet Tahmini84

12876288921473

79892411698411292

9 Verdiği Teklif

1128149188112411745

9451140149110311526

Kar Marjı,15

0,160,400,390,18

0,180,230,280,230,18

0

83



Bu verilerin tamamını kullanarak teklif bedeli maliyet tahmini grafikleriniŞekil 5.20. 'daki gibi süperpoedersek;

teklif bedelleri ve maliyet tahminleri için altı doğru ve bunların düzlem içinde kapladıkları bir bant alelde edilmiş olur. Aynı rakiplerle girilecek ve aynı türde bir inşaat projesi için hesaplanan maliyet değesas alınarak rakiplerin hangi değerler arasında teklif fiyatları oluşturabileceği tahminedilip fiyatlandırmyapılabilecektir.

Doğaldır ki her ihaleye hep aynı sabit firmalar katılmamaktadır. Daha önce birlikte aynı ihaleykatılınmamış yada hiç tanınmayan belli bir miktar daha firma yeni ihalede rakipler arasındbulunabilecektir. Böyle bir durumda yapılan hesaplamalara bu bilinmeyen rakiplerin etkisini de katmaamacı ile, bu tip tüm firmaların önceki ihalelerdeki kar marjlarını hesaplayıp her ihale için ortalamalaralmakve tekbirbileşke rakipgibi değerlendirmek tercihedilebilecekbiryololabilir.

Diğer rakiplerin etkilerinin tek tek irdelenmesinin ve tanınmayan rakiplerin kar marjı yaklaşımlarınetleştirilmesinin güç olduğu durumlarda; daha önce girilmiş ihalelerdeki maliyet, teklif fiyatı ve ihalalan bedellerden yararlanılarak uygun teklif bedeli belirlenmesi yapılabilir. Bunun için her ihale içhesaplanan firma maliyet değerleri ile aynı ihaleyi alan bedeller arasında doğrusal regresyon analiyapılabilir. Belli miktarda ikilisi için oluşturulacak lineer bir ilişki ve eldeedilebilecek bir doğru denklemi yardımı ile, yeni bir ihale için hesaplanan maliyete karşılık gelece

belirli hataoranları içinde tahmin edilebilir.

Bu yöntem, gözlenen değerler ile tahminedilendeğerler arasındaki farkınkarelerinin toplamınıen küçük

Şekil 5.20. Teklif bedeli maliyet tahmini süperpozizyonu

5.2.17.2.RegresyonAnalizi

maliyet - ihale alan bedel

ihaleyi alabilecekdeğer

84



yapmayı amaçlar. ile değişkenler arasındaki ilişkiyi belirler. Değişkenlerarasındaki ilişki, matematiksel bir formüle dönüştürülerek formüldeki değişkenlerin yerine konulmasıuygunteklif bedeli belirlenir.

İhaleyi kazanan bedellerle herbir ihaleninmaliyeti arasındaki ilişki;

şeklinde basit, lineer bir denklemle ifade edilir. Bu eşitlikte a, eşitliğin ifade ettiği doğrunun y eksenkestiğinokta,bisedoğrununeğimidir.

Buyöntemde,regresyondenklemindekiaveb'ninbulunabilmesiiçin;

formülleri uygulanır. Formüllerde;

x=Ortalamaxdeğerleriniy=Ortalamaydeğerlerinin = Değişkensayısınıgöstermektedir.

Bunun için firmamızın katıldığı benzer karakterdeki otuz adet ihaleden elde edilen maliyet, verilen teklibedelleriveihaleyikazananbedellerdenoluşan(x1000000000TL)birtablooluşturulurTablo5.23.,

En Küçük Kareler Yöntemi

y = a + bx

85



Tablo 5.23.

Hesaplanmış olan maliyetlere x, ihalelerikazanan bedellerede y denilerek x, y, x2, y2 ve xy değerleri içihesaplamalaryapılır veenaltsatırlarda toplamlaralınır.

İhale Bilgileriİhale no

123456

7891011121314151617181920212223

24252627282930

Maliyet98412876288921473798

9241169841129294112235271332854648132595671413887759561272

11065998649251688891931

A Teklifi112014808129451725874

10311325958148712341412689162897878517121234912175683611891598

135971410271358215710541184

İhaleyi Kazanan Bedel108913617849451675861

10241320945139511681366670152297277816581206898171282011281447

1335704998129820879941184

86



Tablo 5.24.

Regresyon Analizix

30203

98412876288921473798

9241169841129294112235271332854648132595671413887759561272

11065998649251688891931

y

35344

108913617849451675861

10241320945139511681366670152297277816581206898171282011281447

1335704998129820879941184

x2

32733061

96825616563693943847956642169729636804

8537761366561707281166926488548114957292777291774224729316419904175562591393650979619265446006259139361617984

12232363588017464968556252849344793881866761

y2

44951978

118592118523216146568930252805625741321

10485761742400893025194602513642241865956448900231648494478460528427489641454436806404293094467240012723842093809

1782225495616996004168480443555699880361401856

xy

38277109

107157617516074923528429402467275687078

9461761543080794745180234010990881670618353090202730483008850414421968501152936641172237625663550010783681840584

1476510421696862272120065035228568856541102304

87



Yukarıdaverilenifadelerdenyararlanarakvetoplamörneklemesayısın=30adetihalealınarak;

b=[30x(38277109)][30203x35344]/[(30x32733061)(30203)2]

b=1,1583vea=[35344x(30203)2][30203x38277109]/[(30x32733061)(30203)2]a=11,9504bulunur.Budeğerlerdoğrudenklemindeyerinekonulursa;

y=a+bx=11,9504+1,1583xifadesieldeedilir.

Bu denklem, otuz ayrı ihale sonucunda elde edilen maliyet ihaleyi kazanan değer çiftlerinin dikuzaklıklarınınkareleriniminimizeedendoğrunundenklemidir.

Örneğin girilecek otuzbirinci ihalenin maliyet çalışmaları sonucunda 1102 milyarlık bir değehesaplanmışsa; buna karşılık gelecek ihaleyi kazanacak değer, bu maliyet değerinin doğru denklemindyerinekonması ile;

y=11,9504+(1102x1,1583)y=1288,4464milyarTLolaraktahminedilecektir.

PERT, proje değerleme ve gözden geçirme (Project Evaluation and Review Technigue) tekniği, CPyönteminden bağımsız geliştirilmesine karşın hemen hemen aynıdır. PERT tekniği, faaliyet sürelerinbelirsiz olduğunu dolayısıyla proje tamamlanma süresinin de belirsizlik taşıdığını varsayar. Bu özelliğPERT'iCPM'den ayırantemel noktafaaliyet sürelerininprobabilistik olmasıdır, özellikle daha önceden hyapılmamış projelerde faaliyetlerin süreleri tam olarak bilinemez. Bu projeleri planlamak ve kontretmek için PERT tekniği kullanılır. Örneğin askeri araştırmalarda, nükleer çalışmalarda, uzay araçlarıprogramlanmasında, araştırmave geliştirmev.b.projelerdefaaliyet süreleriprobabilistiktir.

PERT tekniği, süreleri tam bilinmeyen faaliyetleri ele alması ve olasılık hesaplarının kullanılmnedeniyle, kapsamı CPM yönteminegöre daha geniştir. Olaylardan hareket ederek proje analiziniyapanbutekniğinkullandığı üçzamanaşağıda tanımlanmıştır:

Faaliyetin yapılmasından hiçbir aksilik olmadığı durumda faaliyetin en erkentamamlanabileceğisüredir. Faaliyetinbusüredetamamlanmaolasılığıçokdüşüktür.

her şeyin beklendiği gibi gitmesi durumunda ortaya çıkan süredir. Faaliyetin busüredegerçekleşmeolasılığıçokyüksektir.

Bütünkoşulların elverişsizolmasıdurumundabir faaliyetinen geç tamamlanabileceğisüredir. Faaliyetbusüre sonunda % 100tamamlanır. Fakatbusürenin gerçekleşme olasılığıçokdüşüktür.

5.2.18. PERTYöntemiYardımı İleProjeTamamlanmaSüresi Olasılığının Hesaplanması

MEB, Tip OkulProjelerinin Planlanmasında, Proje Tamamlanma Süresi Olasılığının PERT Yöntemi ile Tahmini

5.2.18.1.PERTTekniği

İyimser Zaman:

En muhtemel zaman:

KötümserZaman:

(14)

(37)

Bu uygulama, Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur ve Yük. İnş. Müh. Umut Naci Baykan'ın “ ”

adlı çalışmasından alınmıştır.

88



İyimser zamanın "a", en muhtemel zamanın "m" ve kötümser zamanın "b" ile gösterildiği tahmdeğerlerinindağılımaralığı(b-a)dır.Enmuhtemelzaman,dağılımınortadeğeriolan(a+b)/2değerineeşiolması gerekmez, m değeri Sekil 5.21.'de görüldüğü gibi ortalamanın sağında veya solunda olabilir (2

Bu özellikleri nedeniyle her faaliyet süresinin, uç noktaları a ve b, tepe noktası m olan beta dağılımıuygunolduğu varsayılmıştır.

PERT tekniğinde hesaplamalar beklenen faaliyet süresi kavramından yararlanarak yapılır. Bir faaliybeklenensü-resi (t )'ninyaklaşıkdeğeri;

formülüyle hesaplanır. Faaliyetin % 50 olasılık ile tamamlanacağını gösteren t süresi eğriyi iki eşit aböler(bkz.Sekil5.22.).

Faaliyetlerin belirsizlik dereceleri, standart sapma " " veya Varyans "V " değerlerine göre belirlenir. Bda ğılımına göre beklenen değer ile üçlü zaman kestirimleri arasındaki standart sapma ve standasapmanınkaresiolan varyans şuformüllerlebelirtilir;

Şekil 5.21. PERT beta dağılım örnekleri

Şekil 5.22. Mod ve beklenen değeri gösteren bir PERT dağılımı.

e

e

te teσ

89



Beta dağılımı parametreleri olarak alınan a, m ve b değerlerinin yanlış tahmini t , ve V değerlerinhatalara neden olacaktır. Bu hata payı tüm projeyi çok etkilemeyeceğinden yukarıda verilen formüllestandart bir şekilde kullanılmaktadır (22). Faaliyet sürelerinin gerçek dağılımı bilinmediği için daha öbelirtilen özellikleriyle beta dağılımına uygun olduğu kabul edilmiştir. Ancak bu Özelliklere sahip didağılımlar da vardır. Bu nedenle beta dağılımına göre hesaplanan beki enen süre ve standart sapmadeğerlerindehatalar sözkonusu olabilecektir (23).

PERT Şebekesinde faaliyetlerin gösterildiği çizgi veya okların üzerine beklenen faaliyet süresi (t varyans(V )değerleriyazılır. Şebekeninherbirdüğüm noktasına(olaya) gelen yolüzerindeki faaliyetlebeklenen süreleri toplanır. Eğer bu olaya gelen birden fazla yol varsa, bu olayın en erken zamanınbeklenen değeri " T ", bu yolların toplam değerlerinin maksimumuna eşittir. Aynı şekilde her olayınerkenzamanınınvaryansıdaenuzunsüreliyolüzerindekitoplamvaryansıolacaktır.

Her olayın en geç gerçekleşme zamanının beklenen değeri " T ", bitiş olayından başlangıç olayına dogidilerek hesaplanır. Bitiş olayında T , değerine eşitlenir, varyansı (VT ) ise sıfıra eşitlenir. Cyöntemindekigeriyedönüşkurallarınabenzerşekilde herolay için veV değerlerihesaplanır (24).

PERT analizinde her olay için yalnız bir tür serbest süre veya gecikme zamanı hesaplanır. Bu gecik zamanı (slack-time)aşağıdakişekildehesaplanır;

PERT hesaplamaları Sekil 5.23.'de görülen şebeke üzerinde yapıldığında her olaya ilişkin bilgiler Ta5.25.'tegösterilmiştir;

e te te

e

te

E

E

E TL L

T T

σ

5.2.18.2.PERTşebekesindeKritik Yol'un belirlenmesi

Şekil 5.23. PERT şebeke örneği

(37)

µ

µµ µ

µ

90

б бσ te σ te= =

= -

= ( );b-a b-aVte

S

2 2

µTL µTE



Bu z değeri, Tablo 3.3 veya pek çok olasılık ve istatistik kitaplarında bulunan daha ayrıntılı tablolyardımıyla,kümülatifolasılıkdeğerlerinedönüştürülür.

Sekil 3.6'daki PERT şebekesi için 6 olayının (projenin | bitiş olayının) 18 zaman biriminde veya daha kıs zamanda tamamlanmaolasılığınıbulalım.Tablo3.2'dep =20veVy = 10olduğunagöreG , /V^T /TU olur. Bunagörez değeri:

Z=(1820)/3.125=-0.64

olarak hesaplanır. Tablo 3.3'den bu z değerine 0.26 karşılık gelir ki bu değer projenin % 26 olasılıkla zamanbirimiveya daha kısa zamanda tamamlanma olasılığıdır.

Bozöyük Anadolu ÖğretmenLisesiyapımınaait işprogramı, ağ diagramı (CPM) normundahazırlanmışnormal şartlarda proje tamamlanma süresi 532 gün olarak hesaplanmıştır. İyimser yaklaşımla hefaaliyetin, normalplanlamaya göre %30daha erken tamamlanacağı ve kötümser yaklaşımla her faaliyetinormal planlamaya göre %40 daha geç tamamlanacağı kabulü ile tüm faaliyetlerin iyimser ve kötümssüreleri hesaplanmıştır. Bu değerler şebekeye girilip proje tamamlanma süresi değerleri; iyimsyaklaşımla 378günvekötümseryaklaşımla 749günolarakhesaplanmıştır.

T E ÎE =

Tablo 5.26. Standart Normal Fonksiyonun Yaklaşık Değerleri

5.2.18.4.ÖrnekUygulama(14)

Z-2.0-1.5- 1.3

-1.0-0.9-0.8-0.7-0.6-0.5-0.4-0.3

-0.2-0.10

Kümülatif Olasılık0.020.07

0.160.180.210.240.270.310.340.38

0.420.460.50

0.10

z+ 0.1+ 0.2+ 0.3

+ 0.4+ 0.5+ 0.6+ 0.7+ 0.8+ 0.9+ 1.0+ 1.3

+ 1.5+ 2.0

Kümülatif Olasılık0.540.580.62

0.660.690.730.750.790.820.840.90

0.930.98

92

=-

ZTS

TE

σT E



Her faaliyetin süresi (a+4m+b)/6 ifadesineuygun olarak ağırlıklandırılmış ve bulunan değerler şebekeygirilerek ağırlıklandırılmış proje tamamlanma süresi 542,5 gün olarak hesaplanmıştır. İyimser, normkötümser ve ağırlıklandırılmış planlamalar için her iş kaleminin alacağı süreleri ve toplam pro

tamamlanma süresini gösteren veriler Tablo 5.27. 'de verilmiştir. Ayrıca ağırlıklandırılmış proje ioluşturulan ağ diyagramının genelyapısı da ekteki şekildesunulmuştur.

Tablo 5.27. İyimser, normal, kötümser ve ağırlıklandırılmış planlamalar için her iş kalemininalacağı süreler ve her projenin toplam tamamlanma süreleri

AğırlıklandırılmışPlanlama542,5 gün7,17 gün7,17 gün21,33 gün28,5 gün7,17 gün7,17 gün14,33 gün

0 gün7,17 gün14,33 gün

0 gün7,17 gün7,17 gün14,33 gün

0 gün7,17 gün14,33 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün

0 wks7,17 gün

0 gün7,17 gün

0 gün7,17 gün7,17 gün0 gün21,33 gün21,33 gün7,17 gün

0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün7,17 gün

0 gün0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün

KötümserPlanlama749 gün10 gün10 gün29 gün39 gün10 gün10 gün20 gün0 gün10 gün20 gün0 gün10 gün10 gün20 gün

0 gün10 gün20 gün10 gün10 gün10 gün10 gün0 gün10 gün0 gün10 gün0 gün10 gün10 gün0 gün29 gün29 gün10 gün0 gün0 gün10 gün10 gün10 gün0 gün0 gün0 gün10 gün10 gün

NormalPlanlama532 gün

7 gün7 gün21 gün28 gün7 gün7 gün14 gün0 gün7 gün14 gün0 gün7 gün7 gün14 gün


İyimserPlanlama378 gün5 gün5 gün15 gün20 gün5 gün5 gün10 gün0 gün5 gün10 gün0 gün5 gün5 gün10 gün


FAALİYETLER

YER TESLİMİŞANTİYENİN KURULMASIB BLOK TEMEL KAZI İŞİB BLOK TEMEL BA. Ve DEMİR İŞLERİB BLOK TEMEL KALIBI2002.DEMİRSİZ BETONC BLOK TEMEL KAZI İŞİ (0.75)KUKLA FAALİYETB BLOK TEMEL BETONUC BLOK TEMEL B.A VE DEMİR İŞLERİKUKLA FAALİYETC BLOK TEMELİ 2002 DEMİRSİZBETONC BLOK TEMEL KALIBI A BLOK TEMEL KAZI İŞİ

KUKLA FAALİYETC BLOK TEMEL BETONU A BLOK TEMEL B.A. VE DEMİR İŞLERİ A BOLK TEMELİ 2002 DEMİRSİZ BETONB BLOK TEMEL DOLGU İŞİB BLOK BOD.DÖŞ.BLOK BLOKAJ VE BODRUM DOSEME BETONU A BLOK TEMEL KALIBIKUKLA FAALİYETC BOLK TEMEL DOLGUKUKLA FAALİYET A BLOK TEMELİKUKLA FAALİYETC BLOK BODRUM KAT BLOKAJ VE DEMİRSİZ BETON A BOLK TEMEL DOLGUKUKLA FAALİYETB BLOK BODRUM KAT PERDE DOSEME KALIP VE KALIP ISKELESIB BLOK BODRUM KAT PERDE VE DÖŞEME VE B.A. DEMİR İŞLERİ A BLOK BODRUM KAT BLOKAJ DEMIRSIZ BETONKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETB BLOK SU BASMAN BETONUC BLOK SU BASMAN KALIP VE ISKELESIC BLOK SU BASMAN B.A.KUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETC BLOK SU BASMAN BETONU A BLOK SU BASMAN KALIP IS.

93



7,17 gün0 gün

7,17 gün0 gün

14,33 gün21,33 gün

0 gün0 gün

21,33 gün14,33 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün

7,17 gün0 gün14,33 gün7,17 gün14,33 gün21,33 gün

0 gün0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün14,33 gün7,17 gün7,17 gün14,33 gün14,33 gün

0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün

0 gün14,33 gün7,17 gün14,33 gün14,33 gün

0 gün0 gün7,17 gün7,17 gün21,33 gün21,33 gün

0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün

0 gün14,33 gün

10 gün0 gün10 gün0 gün20 gün29 gün0 gün0 gün29 gün20 gün10 gün10 gün10 gün10 gün10 gün10 gün

10 gün0 gün20 gün10 gün20 gün29 gün0 gün0 gün0 gün10 gün10 gün20 gün10 gün10 gün20 gün20 gün0 gün0 gün10 gün10 gün0 gün20 gün10 gün20 gün20 gün

0 gün0 gün10 gün10 gün29 gün29 gün0 gün0 gün10 gün10 gün10 gün10 gün10 gün0 gün20 gün







A BLOK SU BASMAN VE DEMIR İŞİKUKLA FAALİYET A BLOK SU BASMAN BETON İŞİKUKLA FAALİYETB BLOK ZEMİN KAT DEMİR İŞİB BLOK ZEMİN KAT KALIP İŞİKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETB BLOK BODRUM KAT BETONARME PERDE SU İZOLASYONUC BOLK ZEMİN KAT CA DEMİR İŞLERİ A-B-C BLOKLARI DRENAJ VE KANALİZASYON İŞLERİB BLOK ZEMİN KAT BETON İŞİC BLOK ZEMİN KAT KALIP İŞİB BLOK SU BASMAN DOLGU İŞLERİC BLK.ZEM.KAT BETONU A BLOK ZEMİN KAT KALIP İŞİ

A BLOK ZEMİN KAT DEMİR İŞİKUKLA FAALİYETC BLOK SU BASMAN İZOLASYON İŞİ A BLOK ZEM.KAT BETONUB BLOK 1 KAT DEMİR İŞİB BLOK 1.KAT KALIP İŞİKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETC BLOK SU BASMAN TUĞLA DUVAR İŞLERİB BLOK BODRUM KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİ A BLOK SU BASMAN İZOLASYON İŞLERİC BLOKSU BASMAN TUGLA DUVAR İŞLERİB BLOK 1.KAT BETONUC BLOK 1.KAT DEMİRİC BLOK 1.KAT KALIBIKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYET A BLOK SU BASMAN DOLGU İŞLERİ A BLOK SU BASMAN TUĞLA İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK ZEMIN KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİC BLOK 1.KAT BETONU A BLOK 1.KAT DEMİR İŞLERİ A BLOK 1.KAT KALIBI

KUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETC BLOK ZEMİN TUĞLA DUVAR İŞLERİ A BLOK 1.KAT BETONUB BLOK 2. KAT DEMİR İŞLERİB BLOK 2. KAT KALIP İŞLERİKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETC BLOK 1. KAT TUĞLA DUVARC BLOK ÇATI KALKAN TUĞLA DUVAR İŞLERİ A BLOK 1. KAT KALIP İŞLERİB BLOK 2.KAT BETONUC BLOK ÇATI DUVARLARI SIVA VE HARPUŞTA İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK 1.KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİ

94



7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün28,5 gün21,33 gün21,33 gün

0 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün21,33 gün7,17 gün7,17 gün

0 gün

7,17 gün0 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün28,5 gün7,17 gün

0 gün14,33 gün7,17 gün14,33 gün14,33 gün21,33 gün7,17 gün7,17 gün14,33 gün14,33 gün14,33 gün

0 gün0 gün

7,17 gün7,17 gün14,33 gün

0 gün0 gün

7,17 gün14,33 gün0 gün0 gün

56,83 gün7,17 gün7,17 gün7,17 gün

0 gün14,33 gün7,17 gün7,17 gün14,33 gün14,33 gün

0 gün










C BLOK AHŞAP ÇATI İŞLERİ A BLOK ZEMİN KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİC BLOK ÇATI TENEKECİLİK İŞLERİC BLOK ÇATI ÖRTÜ RUBEROİT, KİREMİT, MAHYA A BLOK 1.KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİ A BLOK ÇELİK ÇATI İŞLERİB BLOK 3. KAT DEMİR İŞLERİB BLOK 3.KAT KALIP İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK 3.KAT BETON İŞİC BLOK SOĞUK DEMİR İŞLERİ A BLOK MONTAJ ÇELİK ÇATI İŞLERİB BLOK 2.KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİ ALİMİNYUM ÇATI ÖRTÜSÜC BLOK SU S.TESİSAT ÇATIKUKLA FAALİYET

A BLOK SOĞUK DEMİR İŞLERİKUKLA FAALİYET A BLOK ELEKTRİK TESİSATI A BLOK SAÇ KAPI KASALARISTBAC BLOK KABA SIVA İŞLERİB BLOK ÇATI TUĞLA DUVAR İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK 3.KAT TUĞLA DUVAR İŞLERİB BLOK ÇATI SIVAB BLOK SOĞUK DEMİR İŞLERİB BLOK AHŞAP ÇATI İŞLERİ A BLOK KABA SIVA İŞLERİC BLOK KALORİFER BORU TE.C BLOK ELEKTRİK TESİSAT İŞLERİB BLOK SU TESİSAT İŞL.B BLOK SU TESİSATI BORU İŞL.B BLOK ELEKTRİK B TEST İŞRİKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYET A BLK.ELEKTRİK TEL.İŞL. A BLOK KALORİFER BORU TESİSAT İŞLERİC BLOK İNCE SIVA İŞLERİKUKLA FAALİYETKULA FAALİYET

TENEKECİLİK İŞLERİTENEKECİLİK İŞLERİKUKLA FAALİYETKUKLA FAALİYETB BLOK KABA SIVA İŞLERİC BLOK İŞ İŞLERİ İSKELESİ A BLOK İNCE SIVA İŞLERİC BLOK FAYANS KAPL.İŞL.KUKLA FAALİYETB BLOK İŞ İSKELESİ İŞLERİ A BLOK FAYANS KAPLAMA İŞL. A BLOK İŞ İSKELESİ İŞLERİB BLOK KALRFR.BORU İŞL.B BLOK ELEKTRİK B TEST İŞİKUKLA FAALİYET

95



Ağırlıklandırılmış projenin, tamamlanma süresi olarak hesaplanan 542,5 günde bitirilmesinin olasıhesaplanmış; =82,04024069 ve Z=1.220233141 değerlerine karşılık olarak Z tablosundan 0.8888değeri okunmuştur. Bunun anlamı, anılan işin 542,5 günde yada daha önce bitirilmesi ihtimalinin %88,9olduğudur.

Aşağıdakişekillerdesözkonusuağ diyagramının genelgörünüşüverilmiştir.

σ

Şekil 5.25. Ağ diyagramı

14,33 gün0 gün

14,33 gün14,33 gün21,33 gün7,17 gün14,33 gün28,5 gün7,17 gün21,33 gün21,33 gün14,33 gün7,17 gün42,67 gün21,33 gün14,33 gün

35,67 gün28,5 gün0 gün

21,33 gün14,33 gün

0 gün14,33 gün7,17 gün


49 gün39 gün0 gün29 gün20 gün0 gün20 gün10 gün





96

C BLOK İÇ SIVA İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK FAYANS KAPLAMA İŞL.B BLOK DIŞ SIVA İŞLERİB BLOK İÇ SIVA İŞLERİ A BLOK DIŞ SIVA İŞLERİ A BLOK DÖŞEME KAPLAMA İŞLERİC BLOK DÖŞEME KAPLAMA İŞLERİ A VE C BLK.KLF.TST.KOM. A-C BLOK BOYA BADANA İŞLERİPVC DOĞRAMA İŞLERİ A-C BLOK AHŞAP KAPI KANADI A-C BLOK DIŞ CEPHE KAPLAMAB BLOK DÖŞEMEB BLOK KALORİFER TESİSAT MONTAJ İŞLERİB BLOK DIŞ CEPHE KAPLAMA İŞLERİ

B BLOK BOYA BADANA İŞLERİÇEVRE İŞLERİKUKLA FAALİYETB BLOK AHŞAP KAPI KANADICAM İŞLERİKUKLA FAALİYETCAM İŞLERİGEÇİCİ KABUL



5.2.19. MonteCarloSimülasyonu Yardımı İleMaliyetveSüreselModellemelerYapılması

5.2.19.1.ProjeMaliyetKalemlerindeYaşanan Değişimler

Tablo 5.28. Maliyet kalemlerinde yaşanan değişim oranları

(3)

Bu uygulama, Yük. İnş. Müh. Fatih İncir'in “ ” adlı çalışmasından alınmıştır.İnşaat Sektöründe Risk Yönetimi ve Kaliteye Etkisi

İnşaat sektörünün en büyük sorunlarından birisi ve en önemlisi, maliyet hedeflerinde görülensapmalardır. Maliyet hedeflerinde gözlemlenen sapmalar, sektörde bulunan risk ve belirsizlifaktörlerinden kaynaklanmaktadır. İnşaat firmalarının sektörde varlıklarını sürdürebilmek, rekabedebilmek ve kar paylarını arttırmak amacı ile bir çok inşaat projesine teklif hazırlamakta, fiyvermektedir. Sağlıklı ve gerçekçi olmayan maliyet tahminleri firmaların büyük zararlar etmesine ve hfirmaların iflasına neden olmaktadır. Ortaya çıkabilecek olumsuz koşullara karşı fiyat tekliflhazırlanırken gerçeği yansıtmayan yaklaşımlar uygulanmaktadır. Genellikle olumsuz koşullaroluşabilmeihtimalinekarşı, maliyet değerlerineilaveleryapmaşeklindebiruygulamayaygındır.

Ülkemiz inşaat sektöründe, projelere ait maliyetler genellikle deterministik yaklaşımlarlbelirlenmektedir. Ancak bu gibi geleneksel yaklaşımlar, risk faktörlerinin değerlendirilmesinde yeterkalmakta ve gerçeği yansıtmamaktadır. Projelerin maliyet ve süre değerlendirilmesinde kullanılan MonCarlo simülasyonunda, maliyet değerleri, artık bilinen parametreler değil, belirlenen aralık içerisindbulunan rasgele değişkenler olarak tanımlanmaktadır. Olasılık dağılımları, belirlenmiş güven aralıkliçerisinde süre ve maliyete ilişkin tahmin değerlerinin belirlenmesine imkan sağlamaktadır. Bu işlemplanlama işlerini yürüten kişilere, hem uygun tahminlerin gerçekleştirilmesinde hem de proje uygulamesnasında kaynaklarınyönetiminde kolaylıksağlamaktadır. Maliyete ilişkin planlama işlemlerinde olasıteorilerinindeğerlendirildiğiMonteCarlotekniğikullanılmaktadır.

Bu teknikte, maliyet faktörleri ve rasgele değişkenler olasılık dağılım fonksiyonuna göre belirlenmekttoplam maliyet ise bu değerlerin birleştirilmesi ile hesaplanmaktadır. Anket çalışmasında, aralık değyaklaşımında simülasyon katsayıları, yüklenici inşaat firmaları yöneticilerinin tamamlamış oldukişlerde karşılaşmış oldukları sonuçlara göre maliyet kalemlerinde karşılaştıkları değişim aralıklarınbelirlenmiştir (bkz. Tablo 5.28.). Değişim aralıklarının maliyet kalemlerinden toprak işleri üzerinyoğunlaşması, zemin koşullarının aşırı değişkenlik göstermesinden kaynaklanmaktadır. Boşluklu zeminyapısına sahip bölgelerde, temel kazıları sonucundamaliyet arttırıcı zemin iyileştirme metotlarınıuygulanmasınasıkça rastlanmaktadır.

97



Şekil 5.27. Altyapı işleri kümülatif maliyet dağılımı

100



Şekil 5.28. Kaba işler kümülatif maliyet dağılımı

101



Şekil 5.29. İnce işler kümülatif maliyet dağılımı

102



Şekil 5.30. Elektrik tesisatı kümülatif maliyet dağılımı

103



Şekil 5.31. Mekanik tesisat kümülatif maliyet dağılımı

104



Şekil 5.32. Çevre düzenlenmesi kümülatif maliyet dağılımı

105



Şekil 5.33. Toplam yapı maliyeti kümülatif dağılımı

Ana maliyet kalemleri birbirinden bağımsız olarak analiz edildikten sonra, toplam yapı maliyetinsimülasyonu için birleştirilerek tekrar analizyapılmıştır. Analiz sonuçları; toplamyapı maliyeti için olasyoğunluk fonksiyonu ve kümülatif yoğunluk fonksiyonu grafikleri ile ve %10 ile %90 aralığında madeğerleri ile gösterilmiştir (Şekil 5.33). Bu grafikler karar verme sürecinde yöneticiler için büyük orayarar sağlayacaktır.

106



Toplam yapı maliyeti simülasyonuŞekil4.13'te görülmektedir. Şekil4.13'egöre toplamyapı maliyeti %olasılıkla 837.081.994.871 TL ve %90 olasılıkla 1.100.593.292.995 TL arasında değişmektediBaşlangıçta tahmin etmiş olduğumuz maliyet değeri %10 ile %20 aralığında kalmış olup, simülasy

sonucuna göre oluşma olasılığı en fazla olan optimum maliyetin (940.025.489.621 TL) oldukça altındkalmaktadır.

Çalışmanın ikinci kısmından; uygulama süresi uzun olan projelerde yılın ilk dönemi için hazırlanaBayındırlıkve İskanBakanlığıbirimfiyat analizi ilebelirlenen maliyetlerin, yüksekenflasyonve risk altıortaya çıkan gerçek maliyet değerlerinin altında kalmasından dolayı, maliyet analizlerinde BayındırlıkİskanBakanlığıbirimfiyatanalizlerininesasalınmasının hatalı olacağı sonucuçıkarılmaktadır.

Proje süre simülasyonu inşaat sürecini, projenin yaşam döneminde simule etmeyi amaçlamaktadırÇalışmanın bu aşamasındaki esas amaç, inşaat yapılmaya başlanmadan önce tüm süreci detayları isimule ederek, yönetim aşamasında ortaya çıkabilecek zaman ve diğer kaynak problemlerinin öncedetahmin edilmesini sağlamaktır. İnşaat süreç simülasyonu üretkenlik ölçümünden, risk analizine, kaynplanlamasından şantiye organizasyonuna kadar bir çok yönetimsel aktivitenin simülasyonunukapsamaktadır.

CPMvePERT tekniği gibi metotlar, küçükveorta ölçekli deterministik projelerde uygulanmaktadır. Ancproje boyutu büyük, karmaşık projelerde faaliyet sürelerinin kesin olarak belirlenememektedir. Bmetotların yetersiz kaldığı projelerde, olasılık dağılımlarının değerlendirildiği simülasyon yaklaşımdahauygunolmaktadır.

Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda, risk ve belirsizlik faktörleri altında proje yatırım süresi değişimistatistiksel olarak değerlendirebilmek için geleneksel metotlar yerine, olasılık dağılımlarındeğerlendirildiğiriskanaliz tekniklerindenMonteCarlosimülasyonu seçilmiştir.

Risk ve belirsizlik faktörlerinin proje yatırım süresi üzerindeki etkisinin belirlenebilmesi amacı ile örolarak ele alınan projenin tüm faaliyetleri ve yapı metrajı çıkarılmış; metrajlar üzerinden faaliyetlegerçekleştirilebilmesi için gerekli olan süreler, inşaat firmaları ile yapılan görüşmeler sonucunda eledilen verimlilik faktörlerinden belirlenmiştir. Yapılan anket çalışması sonucunda; Tablo 5.30.'dgösterilen risk faktörlerinden en fazla etkilenen kalemlere ait verimlilik değerleri belirlenmiştir. Dışarhazırlanıp, şantiyede sadece montajı gerçekleştirilen iş kalemlerinde ise sadece montaj sürelerdeğerlendirilmiştir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı birim fiyat analizinden belirlenen işgücü verimdeğerlerienmuhtemelsüreler olarakkabuledilmiştir.

5.2.19.3.ÖrnekProjeSüreSimülasyonu

Tablo 5.30. İş gücü verimlilik tablosu

107



İnşaat sektöründeolasılıkların değerlendirildiği stokastikprojelerde; faaliyetlere ilişkin süreler, tekildeğtahmini yerine, kullanılan olasılık dağılımlarının karakteristiklerine bağlı olarak minimum ve maksimdeğeraralığındabelirlenmektedir. Risklerdenen fazlaetkilenenfaaliyetlerbelirlenerek, inşaat sektöründ

simülasyon işlemlerinde yaygın olarak kullanılan olasılık üçgen dağılımı özelliklerine göre en kötü,muhtemel ve en iyi sürelerden oluşan üçlü süre tahmini gerçekleştirilmiştir. Bu süreler @Risk for Projyazılımı ile işprogramınayansıtılmıştır.

Projeye ait süre simülasyonu sonucunda, projenin en uygun tamamlanma zamanı ve % 5 ile % 95 olasılıkdeğerleri arasında tamamlanma zamanlarıbelirlenmiştir (Şekil5.32.). Simülasyon yapılmadan Ms Projeyazılımı ile yapılan iş programında proje 11.02.2003 tarihinde tamamlanmakta iken, Monte Carlosimülasyonu ile 500 iterasyon altında yapılan analiz sonucunda ise proje % 47 olasılıkla 16.02.200tarihinde tamamlanmaktadır. Bayındırlık ve İskanBakanlığıbirimfiyatanalizinden alınan işgücü verimldeğerlerine göre başlangıçta yapılan projeye ait süre tahminlerinin, simülasyonlu ve simülasyoyapılmadaneldeedilen sonuçların birbirineyakınolmasındandolayı tutarlı olduğu ortayaçıkmıştır.

Bir çok inşaat mühendisliği projesi, farklı alanlar üzerinde çeşitli malzeme standartları içeren benzfaaliyetlerden oluşabileceği gibi daha önce yapılan işlerden ayrı özelliği olan projeler olma özelliğisahiptir. Her projenin kendine has özellikleri bulunmaktadır. Büyük genel faaliyetler yanında her bproje, simülasyonyaklaşımının gerçekçiolması açısındankendisahaşartlarında,fizikselözelliklerinegömevsime bağlı hava koşulları altında ve işi üstlenen yüklenici firmanın kendi verimlilik değerlerine gdeğerlendirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda simülasyon farklı firmalar tarafından uygulandığı zamsonuçlarındeğişkenlikgöstermesikaçınılmazolacaktır.

Şekil 5.34. Proje süre simülasyonu

108



5.2.20. YapaySinirAğları KullanılarakYapıMaliyetlerininTahminEdilmesi

Betonarme Taşıyıcı Sistemli Çok Katlı Konutların İnşaat Maliyetlerinin Yapay Sinir Ağı ileTahmini

5.2.20.1.YapaySinirAğları

(15)

Bu uygulama, Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur, Yük. İnş. Müh. Umut Naci Baykan ve Ar. Gör. Mürse

Erdal'ın “ ” adlı çalışmasından alınmıştır.

Her ihtiyacıngiderilmesinin birbedelibulunmaktadır. Birbinanın, biryapının yada komplike birprojenimaliyeti de büyük değerlerle ifade edilebilecek boyutlardadır. Genel ifade ile bir yapı vücuda getirmepahalıbir iştir. Yatırımkaynaklarının kısıtlı ve teorikolarakinsan ihtiyaçlarınındasonsuzolduğugözönüalındığında, maliyetlerin çoktitizçalışmalarla belirlenmesi,programlanmasıve kontrol edilmesigereklibüyükönemarzetmektedir.

Günümüzde, teknolojik gelişmenin yapı sektörünü de etkilemesi ile yapı üretim süreci değişmekte vdaha nitelikli yapılar üretilmektedir. Ancak, kaynakların kıt olması, beraberinde yapı üretim sürecini sınırlayarak, kaynaklardan rasyonel bir şekilde yararlanma zorunluluğunu getirmiştir. Bu zorunluluk özellikle yapı üretim sürecinin yapım evresinde, maliyet tahmini ile maliyetin planlanmasına vdenetimine yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmaların önemini arttırmaktadır. Yapı maliyeti tahmini, yapınıngerçekmaliyetinin belirli koşullaraltındakısadönemtahminiolaraktanımlanır.

Beynin üstün özellikleri, bilim adamlarını üzerinde çalışmaya zorlamış ve beynin nörofiziksel yapısınesinlenerek matematiksel modeli çıkarılmaya çalışılmıştır. Beynin bütün davranışlarını tam olarmodelleyebilmek için fiziksel bileşenlerinin doğru olarak modellenmesi gerektiği düşüncesi ile çeşyapay hücre ve ağ modelleri geliştirilmiştir. Böylece Yapay Sinir Ağları denen yeni ve günümbilgisayarlarının algoritmik hesaplama yönteminden farklı bir bilim alanı ortaya çıkmıştır. Yapay sağları; yapısı, bilgi işleme yöntemindeki farklılık ve uygulama alanları nedeniyle çeşitli bilim dallarınınkapsam alanınagirmektedir.

Genel anlamda YSA, beynin bir işlevi yerine getirme yöntemini modellemek için tasarlanan bir sistolarak tanımlanabilir. YSA, yapay sinir hücrelerinin birbirleri ile çeşitli şekillerde bağlanmasından olve genellikle katmanlar şeklinde düzenlenir. Donanım olarak elektronik devrelerle ya da bilgisayarlaryazılım olarak gerçeklenebilir. Beynin bilgi işleme yöntemine uygun olarak YSA, bir öğrenme sürecinsonra; bilgiyi toplama, hücreler arasındaki bağlantı ağırlıkları ile bu bilgiyi saklama ve genellemyeteneğine sahip paralel dağılmış bir işlemcidir. Öğrenme süreci, arzu edilen amaca ulaşmak için Yağırlıklarınınyenilenmesini sağlayanöğrenme algoritmalarınıihtivaeder.

Yapay sinir ağlarının temel işlem elemanı olan yapay nöronlar, doğal nöronların dört temel fonksiyonunsimüle ederler. Bir yapay nöronun temel yapısı, genel haliyle, Şekil 5.35.'te sunulmaktadır. Burada gideğerler x(i) matematiksel sembolü ile gösterilmiştir ve bu gösterimde i = 0,1,2,….,n değerlerinalmaktadır. Bu girdi değerlerin her biri bir bağlantı ağırlığıyla çarpılmaktadır. Bu ağırlıklar ise w(igösterilmektedir. En basit yapıda, bu çarpımlar toplanır ve bir transfer fonksiyonuna gönderilerek sonüretilir. Bu sonuç daha sonra bir çıktıya dönüştürülür. Bu elektronik uygulama, değişik toplamfonksiyonlarıve transfer fonksiyonları ilekullanabilirve farklıağ yapılarında uygulanabilir.

(16)

(17)

109



Şekil 5.35. Yapay nöronun genel yapısı

Şekil 5.36. Yapay nöronun detaylı yapısı

Şekil 5.36.'da, daha önce tanımlanan basit bir yapay nöron yapısının daha detaylı bir şemasısunulmaktadır. Şekilde, girdi değerleri işlem elemanına üst sol bölümden girmektedir. İşlemde ilk adıbugirdi değerlerin herbirinin ilgiliağırlıklarlaw(i) ağılıklandırılmalarıdır. Birnörongenellikle, eşanlıolbirçok sayıda girdi alır. Her girdinin kendi nispi ağırlığı vardır. Bu ağırlıklar, biyolojik nöronların değsinaptik etkililikleri ile aynı görevi üstlenirler. Her iki durumda da, bazı girdiler diğerlerine göre daönemli hale gelirler. Bu sayede, işlem elemanının bir sinirsel tepki üretmesi işleminde daha fazla etkolurlar. Ayrıca, ağırlıklar girdi sinyalin güçlülüğünü belirleyen adaptif katsayılardır. Yani, girdinin bağgücününbirölçüsüdür. Bubağlantı güçleri, çeşitli eğitmesetlerinegöredeğiştirilebilirler.

Ağırlıklandırmadan sonra, bu değiştirilmiş girdiler toplama fonksiyonuna gönderilirler. Toplafonksiyonunda, adından da anlaşılacağı gibi, genelde toplama işlemi yapılmaktadır fakat birçok farkişlem çeşidi toplama fonksiyonu için kullanılabilir. Toplama fonksiyonu, bu basit çarpımlar toplamınaolarak, minimum, maksimum, mod, çarpım veya çeşitli normalizasyon işlemlerinden birisi olabilGirdileri birleştirecek olan algoritma genellikle seçilen ağ mimarisine de bağlıdır. Bu fonksiyonlar faşekilde değerler üretebilir ve sonra bu değerler ileri doğru gönderilir. Ek olarak, uygulamacı ken

110



fonksiyonunu oluşturup toplama fonksiyonu olarak kullanabilir. Bazı toplama fonksiyonları, transffonksiyonuna iletmeden önce, sonuçlar üzerinde ilave işlemler yaparlar. Bu işlem aktivasyon fonksiyoolarak adlandırılan işlemdir. Bir aktivasyon fonksiyonu kullanmanın amacı, toplama fonksiyonu çıktısın

zamana bağlı olarak değişmesini sağlamaktır. Fakat, aktivasyon fonksiyonu literatürü henüz tam olagelişmemiştir. Bundan dolayı, çoğuyapaysinirağında birimaktivasyonfonksiyonu kullanılmaktadır. Biaktivasyon fonksiyonu ise bir aktivasyon fonksiyonu kullanılmaması ile aynı anlama gelmektedir. Ayraktivasyon fonksiyonu, her işlem birimi için ayrı ayrı kullanılan bir bileşenden ziyade ağın genel bileşenidir. Yani, oluşturulan bir ağ yapısında, tüm işlem elemanları aynı aktivasyon fonksiyonunkullanırlar.

Sonraki aşamada toplama fonksiyonunun çıktısı transfer fonksiyonuna gönderilir. Bu fonksiyon, alddeğeri bir algoritma ile gerçek bir çıktıya dönüştürür. Transfer fonksiyonu genellikle doğrusal olmayan bfonksiyondur. Doğrusal fonksiyonlar genelde tercih edilmez çünkü doğrusal fonksiyonlarda çıktı, girdi iorantılıdır. Bu durum, ilk YSA denemelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının temel nedenidir. Genellikullanılan transfer fonksiyonları eşik, sigmoid, hiperbolik tanjant vb. fonksiyonlardır. Bu fonksiyonarasında en çok kullanılanlar Şekil 5.37.'de örneklenmiştir. Transfer fonksiyonunun sonucu genellikişlem elemanının çıktısıdır. Sigmoid transfer fonksiyonu, toplama fonksiyonundan gelen ve şekilToplam olarak gösterilen değeri alır ve sıfır ile bir arasında bir değere dönüştürür. Sıfır ile bir arasındaki bdeğer transfer fonksiyonunun ve dolayısıyla işlem elemanının çıktısıdır ve dış ortama veya girdi olabaşkabirnöronailetilir.

Transfer fonksiyonu işlemi öncesinde, sisteme tekdüze (uniform) dağılmış bir rassal hateklenebilmektedir. Bu rassal hatanın kaynağı ve büyüklüğü, ağın öğrenme işlemi sürecinde belirlenSistemeböylebirhata teriminineklenmesininsebebi, insanbeyninin işlevinin, içindebulunduğuortamınşartlarından (örnek olarak sıcak/soğuk olmasından) etkileniyor olmasıdır. Bu yüzden, YSA literatürü

Şekil 5.37. En çok kullanılan transfer fonksiyonları

111



rassal hata ekleme işlemi sıcaklık olarak da adlandırılmaktadır. Günümüzde, rassal hata kullanımı fiiltam olarak yerleşmemiştir ve halen bir araştırma süreci içerisindedir. Ayrıca, bazı ağlarda, transffonksiyonununçıktısıüzerinde başkaişlemler, ölçeklendirmeve sınırlandırma,yapılabilmektedir.

Transfer fonksiyonundan çıkan değer işlem elemanının da çıktısıdır. Fakat, bazı durumlarda işlemelemanının bu çıktıyı bir çıktı fonksiyonu ile bir dönüşüme uğratması gerekebilmektedir. Bu çıktı, ağyapısınagöre,girdiolarakbaşkabirişlemelemanınaveyabirdışbağlantıyagönderilir.

YSA'ında, yapay nöronlar basit bir şekilde kümelendirilmektedirler. Bu kümelendirme, tabakalar halindyapılmaktadır ve daha sonra bu tabakalar bir diğerine ilişkilendirilmektedir. Temel olarak, tüm YSbenzerbiryapıyasahiptirler. Böyle birgenelyapı Şekil5.38.'de gösterilmektedir. Bu yapıda, bazı nöronlagirdileri almak için bazı nöronlar ise çıktıları iletmek için dış mekan ile bağlantılı haldedirler. Geri katümnöronlar isegizli tabakalardadırlar, yani sadeceağ içindebağlantılarıvardır.

Öğrenme (veya adaptasyon) YSA'nın yapısı içinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü, YSA'nın bazı öneözellik ve avantajlarının kaynağını oluşturmaktadır. Bu yüzden, YSA yapısı içindeki öğrenme sürecyönelik elemanlar büyük önem taşımaktadır. Bu elemanların ilki öğrenme fonksiyonudur. Öğrenmfonksiyonunun amacı her işlem elemanının girdilerine ait değişken bağlantı ağırlıklarını ayarlamakGirdi bağlantı ağırlıklarının, istenilen sonucu elde edecek şekilde değiştirilmelerini sağlayan bu işladaptasyonfonksiyonu olarak da adlandırılmaktadır.

İkinci eleman ise hata fonksiyonudur. Öğrenme fonksiyonunun gerekli ayarlamaları yapabilmesi içyanılma payının biliniyorolmasıgerekmektedir. Hata fonksiyonu, buamaca yönelik olarak, o anki çıktı iistenilen çıktı arasındaki farkı, hatayı, hesaplar ve gerekiyorsa bir transformasyon uygular. Bu haliteratürde cari hata olarak adlandırılır ve bu hata veya transformasyonu sağlanmış hali (geri yayılmdeğeri) genellikle önceki tabakaya geri yayılır. Bu geri yayılma değeri, bir sonraki öğrenme döngüsünöğrenme fonksiyonu tarafındanbağlantılarıayarlamak için, tabiikigerekli ise,kullanılır.

Genel anlamda YSA, beynin bir işlevi yerine getirme yöntemini modellemek için tasarlanan bir sistolarak tanımlanabilir. YSA, yapay sinir hücrelerinin birbirleri ile çeşitli şekillerde bağlanmasından ol

Şekil 5.38. YSA'nın genel yapısı

112



ve genellikle katmanlar şeklinde düzenlenir. Donanım olarak elektronik devrelerle ya da bilgisayarlaryazılım olarak gerçeklenebilir. Beynin bilgi işleme yöntemine uygun olarak YSA, bir öğrenme sürecinsonra; bilgiyi toplama, hücreler arasındaki bağlantı ağırlıkları ile bu bilgiyi saklama ve genellem

yeteneğine sahip paralel dağılmış bir işlemcidir. Öğrenme süreci, arzu edilen amaca ulaşmak için Yağırlıklarınınyenilenmesini sağlayanöğrenme algoritmalarınıihtivaeder.

I.A. Basheer ve M. Hajmeer, Artificial Neural Networks: Fundamentals, Computing, Design an Application adlı çalışmalarında ; Yapay Sinir Ağlarının, beyin hücrelerindeki görev dağılımınınbirbirleri arasındaki ilişkilerin benzerlerinin bilgisayar ortamında oluşturulması olduğunu ifadetmişlerdir. Matematiksel olarak modellenen çok sayıda nöron birbirlerinden aldıkları bilgiledeğerlendirerek bir çıktıya dönüştürmektedirler. Birçok nöronun eşzamanlı olarak çalışmasıeğitilebilmesi, denetlenmesi ve çözüme ulaşma hızının kısa olması gibi özellikleri nedeni ile bilimaraştırmalarda giderek artanbir şekilde kullanılmaktaolduğunubelirtmişlerdir. Yapay Sinir Ağları İle Zemin-Yapı Dinamik Etkileşimi isimli çalışmalarında M. Pala, N. Çağlar, M. El Yapay sinir ağı modellerinin, algoritmik olmayan, paralel ve yayılı bilgi işleme yetenekleri ile klmodellerden farklı olduğunu, farklı olan bu özellikleri sayesinde YSA'nın, karmaşık ve doğrusal olmahesapları kolaylıkla ve hızlı bir şekilde yapabileceğini belirtmişlerdir. Algoritmik olmayan ve çok yoparalel işlem yapabilen YSA'nın, ayrıca öğrenebilme kabiliyeti ve paralel dağıtılmış hafıza ile hesaplamadayenibakışaçılarınasebepolduğunuifadeetmişlerdir.

Yapay Sinir Ağları İle Eksenel Yüklü Kolonların Burkulma Analizi adlı çalışmalarında M. Ülker Civalek ; mühendislik sistemlerinin analizinin, genel anlamda iki evreyi içerdiğini, bunların; mevcutfiziksel sisteminmatematikmodelininkurulmasıve elde edilenmatematikdenkleminanalitikolarakveyçeşitli yaklaşık sayısal yöntemler kullanılarak çözülmesi olduğunu ifade etmişlerdir. Bu iki evredbirincisi deneyim, sezgi ve iyi bir matematik alt yapı, ikincisi ise modellemede kullanılan sezgi ve bilek olarak hızlı ve kapsamlı bir hesaplayıcıyı gerektirdiğini belirtmişlerdir. Bilgisayar tekniğindyeniliklerin sayısal analiz metotlarında büyük bir gelişmeye neden olduğunu belirten yazarlar, bilgisatekniğindeki gelişmelerin farklı analiz tekniklerinin ortaya çıkmasını sağladığını, bunlardan birinininsan beyninin çalışma biçimini model edinen yapay zeka uygulamaları olduğunu vurgulamışlardıBilgisayar, endüstri, tıp, ekonomi ve askeri uygulamalarda başarıyla kullanılan bu tekniğin, yamühendisliğindede kullanılmayabaşlandığını ifadeetmişlerdir.

Estimating Resource Requirements at Conceptual Design Stage Using Neural Networks admakalelerinde A. M. Elazouni, I. A. Nosair, Y.A. Mohieldin ve A. G. Mohamed ; tahmin modelleriproje maliyeti ve/veya performansını optimize edebilmek için farklı alternatifleri değerlendirmek üzetasarımcılara potansiyel yardımcı olabileceğini ifade etmişlerdir. Bu aşamada farklı alternatiflemaliyetinin belirlenmesinin, yeniden tasarım maliyetinin engellenmesi ve bakım, operasyon vdeğiştirme maliyetlerinin minimize edilmesi sayesinde maliyet tasarrufu sağlayacağını vurgulamışilave olarak, bumodellerin yüklenicininsondakikateklif tahmini için çokyararlı olduğunubelirtmişlerdİnşaat kaynak ihtiyacı tahmini için, tahmin aracı olarak geriye yayılım ağlarının kullanılabilirliğaraştırdıkları bu çalışmada, 28 adet silo inşaatına ait değerleri gruplanmıştır. Uygulanan yapay sinir modeli ile elde edilen sonuçlar, çoklu regresyon analizi sonuçlarıyla karşılaştırılmış ve yapay sinir modelinintahminiçinoldukçakullanışlıolduğutespitedilmiştir.

S.M.Weiss and C.A. Kulikowski'nin Computer Systems That Learn ; G.E. Hinton'un How NeuNetworks Learn from Experience ; B.D. Ripley, O.E. Barndoff Nielsen, J.L. Jensen ve W.S. Kenda

5.2.20.2. Uluslararası ve ulusal uygulamalar

(18)

(19)

(20)

(21)

(22)

(23)

113



Statistical Aspects of NeuralNetworks, In Networks andChaosStatistical andProbabilistic Aspects veS. Warren'ın Neural Networks and Statistical Models adlı çalışmalarında; Yapay Sinir Ağlarının yıllarda hem teorik ve hem de pratik uygulamalar bakımından geliştiği, kendisine olan ilgiyi daha

arttırdığı vurgulanarak YSA modelleri ile istatistik modellerin benzer olduğu (bazılarının ise aynı olddikkate alınmıştır.

Hal S. Stern'in Neural Networks in Applide Statistics , B.D. Ripley'in Pattern Recognation and NeuNetworks , S. Wang'ın An Adaptive Approach to Market Development Forecasting ve R. Yasdi'Prediction of Road Traffic using a Neural Network Approach isimli makalelerinde YSA modelleristatistik modellerin benzer olmasının tesadüfü olmadığını, bu iki alanın sıkı ilişkili olduğungöstermişlerdir. YSA ve istatistik metotların karşılaştırılması bu modellerden birinin, uygun olandiğerinin geliştirilmesinde önemli olduğunu ortaya koymuştur. Bir çok pratik problemlerde, her iki sıyöntemlerinkullanılarak hesaplama sonuçlarının karşılaştırılmasınındaha iyi çözümün bulunması içinbaraçolduğunuifadeetmişlerdir.

M. Memmedov, H. Eryılmaz, Yapay Sinir Ağları İle Bazı İstatistiksel Modeller Arasındaki İlişki çalışmalarında; bazı YSA modellerinin iyi bilinen uygun istatistik modellere benzer veya onun aynolduğunuvurgulamışlar, buamaçla, adlarıfarklıolanuygunYSAve istatistikterimlerinikarşılaştırmışlaaşağıdakiTablo 5.31. 'debuterimler karşılıklı olarakverilmiştir;

Yazarlar, anılan çalışmalarında; yapay sinir ağlarının farklı istatistik işlemlerin yerine getirilmesinde rol oynamakta olduğunu, YSA yöntemlerinin genellikle lineer olmamasının farklı lineer olmayan istatismodellerde, tahmin analizlerinde ve sınıflandırma problemlerinde onun önemini yükselttiğini ve dahönce geliştirilmiş bazı istatistik metotların YSA modellerinin gelişimine etki göstermekte olduğubelirtmişlerdir.

G. Peter Zhang, Time Series Forecasting using a Hybrid ARIMA and Neural Network Model a

(24)

(25)

(26)

(27) (28)

(29)

(30)

(31)

Tablo 5.31. Farklı isimlerdeki YSA ve istatistik terimlerini karşılaştırması

İstatistik Terimleri

bağımsız değişkenbağımlı değişken

artık (kalan)

tahmin

tahmin ölçütü

gözlem

tahminler ana kütle katsayısı

dönüşümregresyon

veri indirme

YSA Terimleri

girişhedef

hata

öğrenme (eğitim)

hata fonksiyonu

numune (örnek, eğitim çifti)

ağırlıklar

fonksiyonel linkkontrollü öğrenme

kontrolsüz öğrenme

114



makalesinde hibrid (melez) yöntemlerin kullanılmasının (yani, istatistik ve YSA metotlarının birlkullanımının) daha çok yararlı olduğunu, bu bakımdan bu iki alanın karşılıklı incelenmesininuygulamaları önemli konulardanbiriolduğunuve ileriaraştırmalargerektirdiğini ifadeetmiştir.

Comparison Of Construction Cost Estimating Models Based On Regression Analysis, Neural Netwo And Case-Based Reasoning adlı çalışmalarında Gwang-Hee Kim, Sung-Hoon An ve Kyung-In K530 eski maliyet verisinin yardımı ile Çoklu Regresyon Analizi, Yapay Sinir Ağları ve Vaka TabSebeplendirme adlı üç yöntemin performanslarını karşılaştırmışlardır. Çalışmalarının sonucunda YapSinirAğıesaslıyöntem,diğerikimaliyetdeğerlemeyönteminegöredahakusursuzsonuçlarvermiştir.

An Artifical Neural Network Approach To Assess Project Cost And Time Risks At The Front Of Projadlı yüksek lisans tezinde X. Liu, projelerin önünde bulunan maliyet ve zamansal risklerideğerlendirilmesi konusunda Yapay Sinir Ağı esaslı bir araştırma yapmış ve sonuçlar, petrol ve gendüstrisindeki projelerde eski basit projelerden öğrenme yaparak genel temayı betimleyebilecek bi YSA oluşturmanın mümkün olabileceğini göstermiştir. Liu, YSA esaslı uygulamaların çoklu regreyönteminegöredahaüstünsonuçlarverdiğinibelirtmiştir.

Modeling ConstructionCost Performance: A Comprehensive Approach Using Statistical, Artifical NeuNetwork And Simulation Methods adlı doktora tezinde D.B. Hogan; büyük inşaat organizasyonlarınıngeçmiş performanslarını anlamak, tekil inşaat projelerinin performanslarını ve çoklu inşaat projelerinmesai fazlalarının performanslarını tahmin etmek üzere bu üç durum için maliyet esaslı ana göstergeiçeren Çoklu Regresyon, YSA, Monte Carlo Simulasyonu ve Sistem Dinamikleri esaslı modellemyapmıştır. Sonuç bulguları mükemmelden az verimli olsa bile günlük hayatta kullanılabilecek normolmuştur.

Neural Network Based Cost Estimating adlı yüksek lisans tezinde I. Siqueira; ses yalıtımlı prefabçelik binaların maliyet değerlemesi için, bir YSAesaslımaliyet değerleme yöntemi sunmuştur. Geliştiri YSA'nın, projeye ait parametreleri modellemede proje direkt maliyetleri ile birleşik bir yapıda olmasçalışılmıştır. Kanada'daki 75 çelik yapı projesinin verilerinin kullanıldığı çalışma sonuçları; eğitilen pparametereleri dahilinde kullanılması halinde, önerilen YSA modelinin Regresyon Yönteminin ötesinsonuçlarverebileceğinigöstermiştir.

Bu uygulamada, yapı maliyetlerinin Yapay Sinir Ağı ile tahmin edilmesi amacı ile, Başbakanlık ToKonutİdaresi (TOKİ), BayındırlıkBakanlığıYapı İşleriGenelMüdürlüğü, Türkiye KonutYapıKooperaBirliği (Türkkonut) vb. kuruluşlardan sağlanan betonarme taşıyıcı sisteme haiz ve benzer nitelikteki katlı toplu konut projelerinin çizimleri ve metrajlarından istifade edilerek; her projenin inşaat maliyeBayındırlık Bakanlığı 2005 Yılı Birim Fiyat Rayiçleri esas alınarak hesaplanmış ve mevcut verileyararlanılarak oluşturulan çok katmanlı, geri beslemeli, danışmanlıöğrenme özelliklerindeyapılandırıla YapaySinir Ağı'na veriolarakgirilmiştir.

Şekil 5.39. 'da basitleştirilmiş bir örneği verilen bu ağ mimarisindeki x1, x2, …, xn girdileri yerisözkonusu hesaplamalara esas teşkil eden yapıların projelerinden elde edilen; tip kat alanları, yapyüksekliklerive toplam dışcephealanlarıdeğerleri (bkz.Tablo5.32.) girilmiştir.

Metrajların kullanımı ile maliyetlerin hesaplanmasında MS Excel ve Oska Gold yazımlarından; ağoluşturulmasında da Neural Power ve Winn yazılımlardan yararlanılmıştır. Regresyon analizleri için SPprogramı kullanılmıştır.

(32)

(33)

(34)

(35)

5.2.20.3.Uygulama

115



Şekil 5.39. Tek saklı katmana sahip geri-yayılma ağ mimarisi

Tablo 5.32. Ağa veri olarak girilen değerler

Yapılan öğretme ve test etme işlemlerinin ardından başka projelere ait verilerin ağa girilmesi ile bprojelere ait maliyet tahminleri yaptırılmıştır. Bu tahminler, diğer yöntemlerle (Birim Fiyat YöntemRegresyon Analizi) yapılan maliyet hesaplamaları ile karşılaştırılmış ve uygulanan YSA yöntemin sağlperformans değerlendirilmiştir.

Elde edilen sonuçlara göre, yeni projelerde maliyet tahmini için oluşturulacak Yapay Sinir Ağı'nın ve eledilecek verilerininkullanılabilirliğikonusu değerlendirilmiş,bu konuda sağlanansonuçlaragöre,maliydeğerlerinin doğruya yakınlığı, diğer yöntemlerle olan performans karşılaştırmaları ve bu yöntemkullanımıilesağlanabilecekmaliyetvezamantasarrufuyorumlanmıştır.

Blok adı Tip katalanı (m )2

Son kat tavanyüksekliği (m)

Cephe alanı(m )2

MALİYET(YTL)

B/B2C1/C2 Yeni D

Yeni F/F1E1

Yeni F/FK6K2

C/C1DC

DGFG

463,1600,6337,8219,3394,5

181,0590,7503,0546,1316,5546,1328,4196,7

25,8532,9816,7411,5211,16

11,1611,1611,1616,7411,1636,5711,1611,16

2243,83238,61295,7691,2886,77

542,381098,141040,111566,86753,86

3422,9816,87596,21

0000

0

855.9581.380.725

444.606468.454387.540

417.046610.778533.411763.571327.782

1.766.298346.057407.850

116



5.2.20.4.Sonuç

K6 isimli bloka ait veriler kontrol amacı ile matristen çıkarılmış ve kalan 12 bloka ait girdi verileri (i

sütun) yukarıda özellikleri belirtilen yapay sinir ağına girilmiş, % 1 hata payı ile öğrenme yapmdoğrultusunda çıkış değerleri de (Maliyet sütunu) verilerek danışmanlı öğretme işlemi yaptırılmışTransfer fonksiyonu olarak Sigmoid Fonksiyonu kullanılmıştır. Yaklaşık 1 274 000 iterasyonu 1,54 da zarfında yapan ağ, öğrenme işlemini tamamlamıştır. Kontrol için ayrılan K6 bloğuna ait veriler sistegirilerek ağın maliyet tahmini yapması sağlanmıştır. Gerçek maliyet değeri olan 610 778 YTL değerkarşılık ağın hesapladığı tahmini maliyet değeri 639 048 YTL olmuştur. Başka bir ifade ile ağ, % 95,5doğruluk ilemaliyet tahminindebulunmuştur.

Bu yöntemin test edilmesi amacı ile aynı sisteme uygulanan Regresyon Analizine ait SPSS prograçıktılarıaşağıdakigibiolmuştur;

117



Buverilerinkullanılması ileoluşturulan RegresyonDenklemi;

olarak hesaplanmış; denklem hesabında kullanılmayan K6 adlı bloğa ait değerler xi ifadelerinde yerikonulmuş ve gerçek maliyet değeri olan 610778YTLdeğerine karşılık bu denklemlehesaplanan tahminmaliyetdeğeri407157YTLolmuştur.Buradakidoğrulukoranıise%66,662olarakhesaplanmıştır.

SonuçolarakRegresyonAnalizi'negoreçokdahaazhatailemaliyettahminiyaptırılmıştır.

Beklenmedik durum (eğer …… olursa) planı, önceden tahmin edilmiş her hangi bir risk olayının prouygulanırken gerçekleşmesi durumunda uygulanacak alternatif bir plandır. Beklenmedik durum planla

riskin sonuçlarını azaltmak yada yok etmek amacındadır. Diğer tüm planlarda olduğu gibi beklenmeddurum planı da ne, nerde, ne zaman, ne kadar sorularına cevap verir. Beklenmedik durum planınınyoksunluğu bir risk olayı gerçekleştiğinde proje yönetimini, doğru bir çözüm yolu bulmak için projgeciktirmek zorunda bırakabilir. Bu gecikme paniğe, sorun çözümünde yetersizliğe ve ilk akla gelçözümün hemen kabul edilmesine neden olabilir. Olay bittikten sonra yapılan baskı altındaki girişimlçok tehlikeli ve masraflı olabilir. Beklenmedik durum planları, gerçekleşmesi olası olan risklere kadeğişik çözümler ve çareler üreterek bunlar arasından en iyisini seçip riskin gerçekleşmesi durumunuygulanmasını sağlar. Böylebirplanınmevcutolmasıbaşarıyıpekçokyöndenarttırır.

Beklenmedik durum planının hangi şartlarda uygulanacağına önceden karar verip bunu bir yazılı metndökmek gerekir. Planın bir maliyet tahmini ve kaynak içermesi de gerekmektedir. Riskin meydangelmesinden etkilenebilecek tümbölümler, planınuygulamaya konmasınıonaylamalı ve gereklikararlaalabilmek için yetki sahibi olmalıdırlar. Beklenmedik durum planının uygulanması, işlerin sırasında aksamaya nedenolabileceğindenplanın tüm ayrıntılarısürprizlerle yadadirenmelerle karşılaşmamakiçitümekipüyelerineanlatılmalıdır.

Beklenmedik durumplanları projeninhedefine ulaşacağını garantilenmek için tasarlanmıştır. Planlar tipolarakmaliyet,zamanveteknikriskleriiçerir.

Beklenmedik durum fonları proje ilerledikçe ortaya çıkabilecek tahminlerde hatalar, ihmaller vbelirsizliklerin üstesinden gelmek için oluşturulur.Ne zaman, nerede ve ne kadar para harcanacağı risolayıgerçekleşmeden bilinemez.Projesahipleriprojeninkötü vezayıfbirplanasahipmişgibi gösterdikleiçin beklenmedik durum fonu oluşturmakta isteksiz olurlar.Bazıları beklenmedik durum fonunu boşunayrılan o fonlardan biri olarak görürler.Bazıları ise risklerle yüzleşmeyi risk meydana geldiğinde yapmtercih eder.Beklenmedik durum rezervi kurmak konusundaki bu ihmalkarlık metin haline getirilmiş ritanımlamaları, değerlendirmeleri, beklenmedik durum planları ve fonların nerede, ne zamankullanılacağına ilişkinplanlarlagiderilebilir.

Beklenmedik durum rezervlerinin büyüklüğü ve miktarı projenin ne kadar yeni olduğuna, maliyehesaplarında ne kadar sapma olduğuna, teknik problemlere, amaçta oluşacak küçük değişikliklere vtahmin edilmemiş problemlere göre değişir. Pratikte,eski projelere benzeyen projeler de beklenmedikdurumfonlarının miktarı %1ile%10arasında değişir.Fakat ileri teknolojigerektirenprojelerdebu fonlarmiktarının%20 ile %60 arasında değiştiği de görülmüştür.Rezervlerin kullanımı ve tüketim miktarları ç

y=1056x141264x2+931x3+469095

5.2.21.BeklenmedikDurumPlanlanması(Eğer……OlursaPlanları)

5.2.21.1.Beklenmedik DurumlarİçinRezervYapılması

(36)

118



yakından incelenip kontrol edilmelidir.Basitçe %5'lık bir oran alıp bunu beklenmedik durum rezervolarak adlandırmak pek mümkün değildir.Ayrıca tüm beklenmedik durum paylarını toplayıp hepsini tebir potada toplayıvermek rezerv konularını kontrol etmeye katkıda bulunmak anlamına da

gelmemektedir.Pratikte beklenmedik durum rezerv fonları bütçe ve yönetim fonlarına kontrol amaçolarak bölünür.Bütçe rezervleri belirli bir alanlar yada projenin teslim edilebilirleri ile alakaolanlardır.Yönetimrezervleri ise tümprojeninriskleri ilealakalıdır.

bu rezervler belirli çalışma paketleri yada projenin an bütçesinde yada WBS'sindebulunan bazı proje bölümleri için tanımlanmışlardır. Bütçe rezervleri gerçekleşme olasılığı düşük oltanımlanmış riskler içindir. Bütçe rezervleriyle kapatılan diğer proje parçaları ise küçük tasarıdeğişiklikleri ve zaman ile maliyette yapılan hesaplama yanlışlıklarıdır. Örneğin, “test etme” aktivitesinoluşabilecek bir kodlama problemi için “bilgisayar kodlama” aktivitesine bütçe rezervlerinin bir kısaktarılabilir.Rezerv miktarı, kabul edilen beklenmedik durum yada iyileşme planının içinde hesaedilir.Bütçe rezervi hakkında tüm proje elemanlarına bilgi verilmelidir.Bu açıklık güven uygusunu artve maliyet performansının daha iyi olmasını sağlar.Fakat bütçe rezervlerini dağıtmak proje yöneticisive ekip elemanlarının ortak sorumluluğu olmalıdır.eğer risk gerçekleşmezse bu fonlar yönetimrezervlerineaktarılır.bunedenlebütçerezervleriprojeilerledikçe azalır.

Bu rezerv fonları tahmin edilmemiş, potansiyel büyük riskleri ve dolayısıyla da tümprojeyi kaplar. Örneğin projenin tam ortasında amaçta büyük bir değişiklik gerekli olabilir.Bu değişikdaha önceden tahmin edilmediği ve tanımlanmadığı için yönetim rezervleri tarafından kapatılır.Yönetimrezervleri, bütçe rezervleri tanımlanıp fonları oluşturulduktan sonra belirlenir.bu rezervler bütçrezervlerinden bağımsızdır ve proje yönetici ile proje sahibi tarafından kontrol edilirler.Proje sahibi şirkiçinden olabileceği gibi(üst düzey yönetim) şirket dışından da olabilir.Yönetim rezervleri çoğunlukgeçmişbilgilereveprojeninyeniliğinegörebelirlenirler.

Teknik beklenmedik durumları yönetim rezervine koymak özel bir durumdur. Olası teknik riskletanımlamada yeni, denenmemiş ve yenilikçi bir ürün yada süreç olarak görülür. Bu işin çalışmamaolasılığına karşı bir acil durum planı yapmak gereklidir.Bu tür bir risk proje yöneticisinin kontroötesindedir.bu nedenle, teknik rezervler yönetim rezervleri içinde tutulur ve proje sahibi yada üst düzeyönetimin kontrolünde olur.Beklenmedik durum planının ne zaman uygulanacağına ve rezervlerin ne zaman kullanılacağına proje yöneticisi ve sahibi birlikte karar verir.Bu rezervlerin ve fonların akullanılmayacağı var sayılır.

Bütçe Rezervleri:

Yönetim Rezervleri:

119



6.SÖZLEŞMELERveRİSKLER(1)

6.1. Uyuşmazlık ve Çelişkiler

6.2.SözleşmeninAmacı

Yapılan sözleşmeye dahil olan tüm taraflar işin başarılı bir şekilde, belirtilen tarihte ve sahibine enmaliyetle tamamlanmasi için en iyi niyetlerle anlaşırlarken aynı zamanda genel yüklenicinin, diğtaşeronların ve tedarikçilerin makul miktarda kar sağlamasını temin ederler. Bu ortaklığın başlangıcıbitişi arasında geçen zamanda tüm iyi niyetlere zarar verebilecek anlaşmazlıklar, uyuşmazlıklar vertelemeler olabilir.

Bir proje ile ilgili uyuşmazlıklar ve çelişkiler şu nedenlerden dolayı ortaya çıkabilir;

Yetersiz ve eksik kontrat dokümantasyonu,Uygunolmayantarzdakontratdüzenlenmesi,Uygunolmayanihaletarzları,Kontratadahilolanbirtarafınmaruzkaldığımakulolmayanriskyükü,Projenin tipine uygunolmayanpersonel,Sözleşmedendoğanriskinoriskitaşımakiçinyetersizolanbirtarafınüstündeolaması,Taraflaranbirinin iflasetmesi,İkiden fazlatarafolduğundaortayaçıkankoordinasyonproblemleri,Belirsiz şartların özellikle kontrata yazılması ya da kontartın standart formundaki şartlarındeğiştirilerek sağlıksız yorumlara yol açması,Belirsizyancümlelerle kararların değerlendirilmesinin ikitarafayada taraflardanbirinebırakılması,Gerekensonuçlarısağlamaklayükümlüolantaraflarınyerinemetodlarınbelirlenmesi,Mimarivemühendislikçizimlerininyadadizaynlarınyetersizolması.

Kontratlar ne kadar iyi ve güzel olursa olsun, inşaat projelerinde mutlaka uyuşmazlıklar ve anlaşmazlıklçıkacaktır. Buolayların%99'umüzakerelerle ve görüşmelerle, tatlıdille çözülebilmektedir.

Kontratın amacı; hakları, görevleri, zorunlulukları ve sorumlulukları taraflar arasında oluşturmak ve dağılımını sağlamaktır. Bir zorunluluğu ya da görevi kabul etmek; bu görev ya da zorunluluğu birinyetersizliği, kabiliyetsizliği, dikkatsizliği, hatası, ya da dışarıdaki bir kaynak ya da olaydan etkilenilyerine getirememe olasılığını da beraberinde getirir. Fakat her sözleşmeli anlaşmada olduğu gibi kontr

temel kuralları belirler. Kontratın uygulanması tarafların iyi niyetine ve birbirleriyle olan ilişkilerbağlıdır.

İnşaat kontratı, kontratı yapanın bu işi üstlenmek için uygun gördüğü fiyat ile kontrol edilebilir ve kontredilemez riskleri kabul etmesi arasında bir dengelemedir. Yapılacak işin ücreti kısmen de olsa bu iyapacak kişinin bu işte gördüğü riski yansıtır. Sabit fiyatlı götürü usulü kontratlar yüklenicinkaldırabileceği risk bakınından, yükleniciperformansı için teşvikedici kontratlardır. Fakat kontrata dayanlaşmalarkiminnekadarriskitaşıyacağıdikkate alınarakyapılmalıdır.

Standart formda olan inşaat kontrartları sözleşmede açıkça ifade olunan şartların yardımıyla, riski taraflarasında paylaştırır. Fakat bu risk dağılımının yönetimi farklılıklar gösterebilir. İnşaat endüstrisin

kullanılmakta olan standard formdaki kontartlar, genelde riskelerin çoğunu kapsarlar ve bir uzlaşmabelgelerler. Resmi işler için hazırlnan resmi formdaki kontratlar kamusal sorumlulukla ilgili özel istekgöre hazırlanırlar. Bu işle görevli kamu görevlileri genel olarak risk almanın kendi görevlerinin kaps

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

120



içinde olmadığınıdüşünürler.

Genel olarak kamu görevlileri finasman ve siyasi nedenlerle kontartlardaki fiyat belirsizliğini kabul etistemezler. Onlar genelde gelenkesel sabit fiyatlı götürü usulü, yüklenicinin çoğu riski aldığı kontrattercih ederler. Fakat özel sektörde isebüyük,gelişen firmalar gibi müşteriler, finansal olarak yararlarınadizayn ve inşaa kısmının hatırlanacak olmasına bakarak daha fazla risk alırlar. Müşterilerin kontrartlarıdirekolaraktaşeronlarla yapıldığıdurumlardabu inşaayönetimianlaşmalarıavantajlarsağlayabilir.

İnşaat projelerinde hem kontrol edilebilir hem de kontrol edilemez riskler önemlidir. Yönetimsel vişlevsel performanslar gibi performanslardaki değişiklikler kontrol edilebilir risklere örnek olaverilebilir. Öte yandankötü hava, enflasyonun maliyetler üzerine etkisi, belirli bir yerdeki zemin koşullagibişeyler kontrol edilemezrisklere örnekolarakverilebilir.

İnşaat projelrinde var olan temel riskler müşteriler, dizayn ekibi, yüklenici, taşeronlar, malzeme veparça tedarikçileri arasında paylaştırılır. Bu riskler;

Dizayn yeterliliği, Yapımın maliyeti,Kötü işçilik, malzemenin kötülüğü kaynaklanan kusurlar,Güvenlik ve tüm kazalar için tazminat,Son teslim tarihi,Ustalık ve malzeme kalitesidir.

Yukarıda belirtilen tüm öğeler, yükümlülük ve sorumluluğun parçalarıdır. Tüm profesyoneller işleriözen göstermekle yükümlüdürler eğer mimar ya da mühendisin dizaynlarındaki bir ihmalden dolayı gizkusurları oluşursa müşteri zararın karşılnmasını isteyebilir. Karışıklık çoğunlukla bir taşeronun hatası vortaya çıkar. Uygulamada bu kusurların oluşma nedeni çok nadir olarak açık seçiktir ve müşteri, tarafbiraraya getirerek kimin sorumlu olduğunu ve zararın kim tarafından karşılanacağını kontrol etmearaştırmak zorundadır.

Belirli inşaatlarınmaliyet riskleri çokyüksektir. Eğer sözleşme trafalarından birisi, asıl riski tektaraflıkodiliileöbürtarafınüzerineyıkmayakalkarsauygulamadariskpaylaşımıimkansızhalegelir.

Riski yüklenicinin üzerine atan sadece işin sahibi değildir, sıklıkta bu risk tazminat ve tanımlannitelikteki hasarlara karşı bir tarafın diğer tarafı tazmin edeceğine dair maddelerle taşerona devredilir. tanımlanan nitelikteki hasarlara karşı bir tarafın diğer tarafı tazmin edeceğine dair maddeler veysözleşmeler hazırlanırkençokdikkatliolunmasıgerekir.

Standart formdaki inşaat kontratlarının çoğu iyihazırlanmıştır ve kimlerin ne riski taşıdığı anlaşılmıştır.proje için özel formda bir kontrat hazırlandığı zaman, istekleri yasal terimlerle anlatmaya çalışırken, ekskalmış, biçimi bozulmuş, kaybolmuş riskler oluşabilir. Fakat, bazen müşteriler özel isteklerini karşılamiçin standart formdaki kontratlardadeğişiklik yapmakisteyebilirler. Örneğin kalite ile ilgiliolarakkontra“tüm mal ve eşyaların, ustalığın tedarik edilebilir olduğu sürece kontratta belirtilen kalite standardlarıuygun olması gerektiği” yazılabilir. İşler için gereken malzemenin ayrıntılı listesi, gerekli olan kaliteyeder. Standart formdaoluşturulmuşolan birkontratıngereğiolarak; ustalık bakımından bireksiklik ortay

6.3. Temel Riskler, Yükümlülükler ve Sorumluluklar

6.4.Sözleşmelerdeki RisklerinTransferiyadaDağıtımı

!

!

!

!

!

!

121



çıkarsa bu ya ortadan kaldırılmalı ya da buna bir çare bulunmalıdır. Kalite kontrol için bir güvencverilmediysebumaddekontrata özel birmaddeolarakyazılmalıdır.

Yasal yükümlülüklerin paylaştırılmasında da risk dağılımı görülür. Paylaştırma işleminin bu aşamasıkontrol ilkeleri çok önemli bir yere sahiptir. Risklerle ilgili olarak ters yönde gelişen olaylar işverenin yayüklenicinin davranışlarından ya da hatalarından, doğal afetlerden ya da öngörülemeyen olaylardakaynaklanabilir. İşveren ya da yükleniciden hangisi bu riski almışsa bu beklenmeyen olayların sonçlakabul etmesi gerekir. Belirli beklentilerle bu sözleşmeye dahil olan taraf, her zaman bu beklentilegerçekleşmeyecek olursa üstleneceği riskleri gözönünde bulundurmalıdır. Eğer bunugerçekleştiremiyorsabukontratahiçdahilolmamalıdır.

Ülkemizdekamu yapım projelerinde sözleşme genel şartları olarakkullanılan BayındırlıkBakanlığıYapİşleri Genel Şartnamesi ile uluslararası yapım işlerinde çoğunlukla tercih edilen Fidic Kırmızı Kitap İnİşleri Genel Şartnamesi (GenelŞartlar) ana metinlerinin sorumluluk ve risk dağılımlarına ait irdelemelebulunduğutablolar,EK1.veEK2.'deverilmiştir.İşverenve yüklenicisayesindedoğanriskler sadecekontrattabelirtildiğikadarla sınırlı değildir. Bazı riskkanun gücü ile tahsis edilir. İşverenin çalışanlarına karşı olan yükümlülüğünü yöneten kurallar vbeklenilmeyen olaylar yüzünden kontratı değiştirmeyi veya iptal etmeyi kontol altına alan kurallar bebaşlı örnekler olarak verilebilir. Yüklenicinin güvenli malzeme yada güvenli bir çalışma ortasağlayamamasından kaynaklanan çalışanlarınyaralanmasınaneden olan riskler de vardır. İşverenin ya dyüklenicininkontrolü altında olmayan ve araya girerek tüm kontratı altüst ederek bir tarafın kontratı iptaetmesine ya da değiştirmesine neden olan olaylar da birer risktir. Böyle durumlarda beklenmeyensonuçlarortayaçıkabilir.Burisklersadecekonrtatladeğil,kanunlarınuygulanmasıyladaorayaçıkarlar.

Tasarım ve inşaat süreçlerinde çeşitli taraflar arasında mevcut olan sözleşmelerin farklılıkları şaşırtıcHer sözleşmede yükümlülükler ve sorumluluklar saptanmıştır. En önemlisi her kontrat taraflarca taşınriskleri tanımlar.

Her bir taraf hangi riskleri tutacağına ve hangilerini aktaracağına karar verir. Sıklıkla büyük yüklenictaşeronlarla sözleşme yaparken tek taraflı şartlar içeren ve taşerona makul olandan daha fazla risyükleyenkendikontrat biçimlerini kullanmaktadırlar.

Tablo 6.1. 'debasit şekilde yapı sektöründe kullanılan çeşitli kontratlara göre kimlerinnekadar risk taşıdıgösterilmiştir. İşveren, kendisineen çokavantajı sağlayan sözleşmeli anlaşmayı seçer. Daha büyük değesahipticariprojelerdeisetasarımtakımınınbirüyesiolangenelyüklenicidahaaktifbirrolalabilir.

6.5.SözleşmeÇeşitleri

122



Tablo 6.1. Farklı sözleşme tiplerine göre risk dağılımları

Sözleşmelerdekiriskleilgiliyanıtlanmasıgerekentemelsorulariseaşağıdakigibisıralanabilir;

Sözleşmenin hazırlanmasındangelenriskemaruzkalmamiktarı nadir?Buriskemaruzkalmaolayıilekimeniyibaşaçıkabilir?Riskemaruzkalmanınsorumluluğukime aittir?Sorumluluğun yerine getirildiğinikontroletmegücükimin elindedir?Kontroledilemeyenriskler içinneleryapılmaktadır?Riskler hangikapsama kadar transfer edilmiştir?

!

!

!

!

!

!

123



EKLER

125



EK 1 - YAPI İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ SORUMLULUK DAĞILIMIM

İşyerinin yükleniciye teslimiKazık ve röperleri işin sonunakadar korumak ve toprak işlerineait eksen kazıklarını da, bu işlerbittikten sonra boy kesite göretekrar yerlerine çakmakEl konacak taşınmaz mallarınkamulaştırılmasına veya geçiciişgaline ait harita, plan, cetvellerve diğer bütün işlemler Yükleniciye teslim edilmiş olanişyerlerinde değişiklikİş başına getirilmiş olan malze-me, araç ve makinelerin yeni işyerine taşınması giderleri ile eskiiş yerinde (kurulmuş ise) şantiyebina ve tesislerin yeni iş yerinetaşınma ve kurulma Yükleniciye ait tesisler içinkullanacağı yerlerin seçimi Yüklenicinin kamuya ait arazi vesahalardaki ocaklardan malzemetemin etmesinin istenildiğihallerde, Ocakların izinbelgesinin (ruhsat) alınmasıSahipli arazi ve sahalar içindeocak açılması ve bu ocaklarınkullanılması giderleriOcak yeri teslimi idaretarafından yapılmamış ocaklarda,yüklenici tarafından yapılacakçalışmalardan dolayı meydanagelebilecek her türlü hasar ve zararlar ile bunların bedelleriİş ve işyerlerinin korunmasıİşyerlerindeki her türlü araç,malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ileyapılan işin biten kısımları iledoğal afetler ile hırsızlık, sabotajgibi risklere karşı (all risk) sigortayaptırmakİşin devamı sırasında işyerindeyapılacak çalışmalar nedeniyle,işçilerle çevre halkının kazayauğramalarını, zarar görmelerinive işlerde zarar ve hasarmeydana gelmesini önleyicitedbirlerin alınması

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Yüklenici İşveren AçıklamaSorumlulukMadde Başlığı

6. İş yerininyükleniciyeteslimi

7. Yüklenicininkendi ihtiyacıiçin kullanacağıyerler

8. Malzemeocakları

9. İş ve işyerleri-nin korunması vesigortalanması

126



x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Üçüncü kişilerin kendilerineveya mallarına zarar verilmesiihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmaklaTeminat dışında kalan hallerMeydana gelecek kazalar, bukazaların sebep olacağı can vemal kayıpları ve üçüncü kişilereverilecek her türlü zararlar Yüklenici veya alt yüklenicilerinsigorta kapsamı içinde veyadışında kalan hareket vefiillerinden dolayı meydanagelecek bütün talep ve iddialarınkarşılanmasıGüvenlik ve düzenin sağlanması Yeterli güvenlik önlemininalınmaması sebebiyledoğabilecek hasar ve zararlarİşyerinde kullanılan araç, gereçve makinelerle patlayıcı madde-lerin yol açabileceği kazalardankorunma usullerini ve tedbirle-rini çalışanlara öğretmekİşin sonunda işyerlerinin hertürlü ihzarattan ve çalışmaartıklarından çevreyle uyumluolacak şekilde temizlenmesi Yüklenici ihtiyaçları için yapılmışolan baraka, ambar, garaj, atölyevb. tesisler, işin sonundasökülerek götürülmesi Anahtar teslimi götürü bedelsözleşmelerde, uygulamaprojeleri, şartnameler ve diğerteknik belgelerin yükleniciyeverilmesiBirim fiyat esaslı sözleşmelerde,ön veya kesin projelerin,şartnameler ve diğer belgelerlebirlikte yükleniciye verilmesi Arazi ve zemin etütlerinin kesinprojenin revize edilmesinigerektirdiği işler ile doğal afet sebebiyle ön veya kesin projeüzerinden ihale edilen işlerdeuygulama projesininhazırlanması veya hazırlatılması


9. (devam)

10. İş yerinintemizlenmesive tesislerinkaldırılması

11.Anahtar tesli-mi götürü bedelişlerde uygulamaprojelerinin yük-leniciye teslimi

12. Birim fiyatlıişlerde ön, kesinve nihai projele-rin hazırlanmasıve teslimi

127



Yüklenicinin yapacağı uygulama

projelerinin, hesaplar vb. sözleş-me ve eklerinde belirtilen şartla-ra, idare tarafından kendisineverilen ön/kesin projelere, tali-matlara, esaslara, fen ve sanat kurallarına uygun olarak iş prog-ramını aksatmayacak şekildehazırlanması ve uygulamadagerekli görülecek tüm ölçülerive ayrıntıları kapsamasıUygulama projelerinin hazırlan-ması sırasında, farklı tercihlerin

mümkün olması hallerinde,seçim yapılabilmesini sağlamaküzere bu tercihleri gösterenprojelerin, hesapların ve diğergerekli bilgi ve raporlarıhazırlayıp idareye verilmesiProje ve eklerinde hatalar veeksikler tespit edildiği takdirde,düzeltilmesi Yüklenici tarafından idareyeverilen projeler ve ilgili raporla-rın, verildikleri tarihten başlamak

üzere bir aylık süre içindeonaylanması/düzelttirilmesi Yüklenicinin hazırladığı projele-rin ve hesapların hata ve eksiklerive bunların her türlü sonuçları Yüklenici tarafından hazırlananproje ve hesapların belirlenentarihlerde idareye verilmemesin-den, verilen proje ve hesaplarınhata ve eksiklerinden, idareceonaylanmadan geri verilmişolmalarından kaynaklanan

zaman kayıpları ve gecikmelerNihai projelerin (as-built drawings) hazırlanıp orjinalleriidareye teslimiSözleşme konusu işlerinuygulama projelerine uygunolarak yapılmasıProjelerin zemine uygulanmasısırasında meydana gelen hatalarve bu hataların neden olduğu zararlar ve giderlerProje vb. teknik belgelerde her

türlü değişikliği yapma


12. (devam)

13. Projelerinuygulanması

Bu konuda gecikme olursayüklenici, iş süresinin bugecikme süresi kadar uzatılması

hususunda hak kazanmış olur.

Bunun sonucu olarak meydanagelen hatalı işin bedeli deyükleniciye ödenmez.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

128



Proje değişikliklerinin ilk projeye

göre hazırlanmış malzemeninterk edilmesini veya değiştiril-mesini veya başka yerde kulla-nılmasını gerektirmesi halinde,bu yüzden doğacak fazla işçilikve giderleriİdarenin veya yapı denetimgörevlisinin yazılı bir tebliğiolmaksızın yüklenicinin proje-lerde herhangi bir değişiklikyapması halinde sorumluluk Yüklenicinin, proje uygulaması

konusunda kendisine yapılantebligatın sözleşme hükümlerineaykırı olduğu veya fen ve sanat kurallarına uygun olmadığıgörüşünde olması halinde, karşıgörüşlerini idareye bildirmesiBirim fiyat sözleşmelerde, iş içingerekli olan projelerle diğerteknik belgelerin yükleniciyetesliminde gecikme olmasıUygulanmak üzere yükleniciyeverilen proje ve teknik belgeler-

de, yeni proje veya belge hazır-lanmasını gerektirecek ve dola-yısıyla zamana ihtiyaç gösterecekşekilde değişiklik yapılmasıHer türlü yapım işlerininyönetilmesi ve gerçekleştirilmesi

Yüklenicinin, üstlenmiş olduğuişi bütünüyle projelerine, sözleş-me ve şartnamelerine, fen vesanat kurallarına uygun olarakyapması

İşin teknik sorumluluğu Yüklenicinin iddia ve itirazlarınarağmen, idarenin işi kendiistediği gibi yaptırdığıdurumlardaki sorumlulukSöz üzerine yapılmış işler veişlemler hakkındaki sorumluluk Yüklenici ile yapı denetimgörevlisi arasındaki olasıanlaşmazlıkların kararabağlanması


13.

14. Projeteslimindegecikme olması

15. İşlerindenetimi

(devam)

Proje değişikliklerinin işinsüresini etkileyecek nitelikteolması durumunda yüklenicininbu husustaki süre talebi de idaretarafından dikkate alınır.

Yüklenici bu gibi değişikliklernedeniyle bir hak iddiasındabulunamaz.

Yüklenici hiçbir itiraz önesüremez. Ancak bu gecikme, işinbir kısmının veya hepsinin zamanında bitirilmesinigeciktirirse sözleşmedeki iş

süresi, işin bir kısmı veya tamamıiçin gecikmeyi karşılayacakşekilde uzatılır.

Bu faaliyetler idare tarafındangörevlendirilen yapı denetim gö-revlisinin denetimi altında yapılır.Herhangi bir işin, yapı denetimgörevlisinin denetimi altındayapılmış olması bu sorumluluğuortadan kaldırmaz.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

129



Her türlü malzemenin yapı de-

netim görevlisine gösterilip iş içinelverişli olduğunu kabul ettirerekiş başına getirilmesiMalzemenin uygunluğu konu-sunda istenen deneylerin yapıl-ması/yaptırılması ve giderleriKabul edilen malzemedenmümkün olanların örneklerininmühürlenerek işin geçicikabulüne kadar saklanmasıİşyerine getirilen malzemeninuygun ve işe elverişli olmadığı

anlaşıldığında bu malzemeninişyerinden kaldırıpuzaklaştırılmasıKusurlu yapıldıkları anlaşılan işkısımlarınının yıktırılıpyükleniciye yeniden yaptırılması Yapı denetim görevlilerininçalışmaları ve gerektiğinde yatıpkalkmaları için, uygun yerler,bina ve/veya barakalar hazırlanıpbedelsiz olarak idareye teslimedilmesi

İş kısımları ve bitirme tarihleri ileyıllık ödeme miktarlarının dadikkate alındığı; iş kalemlerinin,iş gruplarının, aylık imalat ve işmiktarlarının, ihzaratı, yıllıködenek dilimlerinin ve bunlarınaylara dağılımının gösterildiğiayrıntılı iş programlarınınhazırlanarak onaylanmak üzereidareye teslim edilmesiİş programının olduğu gibi veyagerekli gördüğü değişikliklerin

yapılarak onaylanmasıİşin devamı süresince, iş yerindebulunulmasıGerekli makine, araç ve yardımcıtesislerin hazırlaması, her türlümalzemeynin ve işçilerin teminedilmesi ve ihzaratla ilgilitedbirlerin alınmasıİşin sözleşme süresi içindebitirilmesi için, gerekli miktardamalzeme ve yeterli sayıdaişçinin her an iş başında

bulundurulması


16. Yapı denetimgörevlisininyetkileri

17. Yapı denetimgörevlisi içingerekli binalarınyapımı

18. İş programı

19. Yük. iş başın-da bulunması

20. İşin yürütül-mesi için gereklipersonel vearaçlar

Yapmadığı takdirde yapı denetimgörevlisi bu malzemeyi, bütün

zarar ve giderleri yükleniciye ait olmak üzere, işyeri çevresi dışınaçıkarmaya yetkilidir.Bu hususta bir gecikme olursasorumluluğu yükleniciye aittir.

Bina ve barakaların teslimi geci-kirse bunlar için sözleşmede yazı-lı cezalar uygulanır. Bina ve bara-kalar ister bedeli karşılığında, isterbedelsiz olarak yapılmış olsun,işin bitiminde idarenin malı olur.

İdarece onaylanan bir süreuzatımı bulunduğu takdirde,yüklenici yeni süreye göre revizeiş programı düzenleyerekidarenin onayına sunmak zorundadır.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

130



Onaylanan alt yükleniciler ile

bunlar işe başlamadan öncesözleşme yapılması ve birörneğininin idareye vermesi

Alt yüklenicilerin yaptığı bütünişlerin sorumluluğu

İşin fen ve sanat kurallarınauygun olarak yapılmaması, hilelimalzeme kullanılması ve benzeri

nedenlerle ortaya çıkan zarar ve ziyanÖngörülemeyen durumlarnedeniyle bir iş artışının zorunluolması halinde, artışa konu olanişin aynı yükleniciye yaptırılması

Sözleşme bedelinin % 80'indendaha düşük bedelle tamamlana-cağı anlaşılan işlerde, işinbitirilmesi

Yapım işlerinin kusur veeksiklerinden dolayı, idarecegerekli görülecek bütün onarımve düzeltmeler ile sürekli bakımişlerinin yapılması

Savaş, yurt içinde seferberlik,ayaklanma, iç savaş ve bunlarabenzer olaylar veya bir nükleeryakıttan kaynaklanan radyasyon-lar ve bunlar için alınan önlemlersonucunda meydana gelecekriskler gibi sigortalanması müm-kün olmayan riskler ile idareninişlerin tamamlanmış kısımlarınıteslim alarak kullanmasından

dolayı bu kısımlardan doğacakriskler


21. Alt yüklenici-lerin çalıştırılma-sı ve sorumluluk-ları

22. Sözleşmekapsamındayaptırılabilecekilave işler, işeksilişi ve işintasfiyesi

26. Yüklenicininbakım vedüzeltmesorumlulukları

27. Yüklenicininkusuru dışındakihasar ve zararlar

İdare, alt yüklenicinin değiştiril-mesini veya alt yükleniciler tara-fından yapılmasını istemediğiherhangi bir iş bölümünün bizzat yüklenici tarafından yapılmasınıher zaman isteyebilir.İşe başlama tarihinden itibarenkesin kabul tarihine kadar sorum-lu olunacağı gibi, kesin kabul o-

nay tarihinden itibaren de 15 yılsüreyle müteselsilen sorumludur.

Bu durumda yükleniciye, yapmışolduğu gerçek giderleri ve yükle-nici kârına karşılık olarak, sözleş-me bedelinin % 80'i ile sözleşmefiyatlarıyla yaptığı işin tutarı ara-sındaki bedel farkının % 5'i geçici

kabul tarihindeki fiyatlar üzerin-den ödenir. Yüklenici on gün içinde yüküm-lülüklerini yerine getirmeye fiilenbaşlamadığı veya başlayıp da be-lirlenen süre içinde teknik gerek-lerine göre işi bitirmediği takdirdeidare, söz konusu onarım, düzelt-me ve bakım işlerini, bütüngiderleri yükleniciye ait olmaküzere yaptırabilir. İdare bu işleriçin yüklenicinin teminatından

veya varsa diğer alacaklarındanödeme yapmaya yetkilidir.

x

x

x

x

x

x

x

131



Zamanında yapılmayan yazılı

bildirimlerSözleşme veya eklerinde, yapımalzemelerinin kamuya ait ocaklardan teminini öngördüğühallerde, bu malzemeleringösterilen ocaklardan sağlanmasıOcakların değiştirilmesi zorunlu-luğunun doğması halinde, idare-ce gösterilen yeni ocaklardanmalzeme temin edilmesi duru-munda, sözleşmede aksine birhüküm yoksa, taşıma uzaklığı vb.

farkların giderilmesiSözleşme veya eklerinde aksinebir hüküm yoksa sözleşmesindebelirlenen ocaklar için ocakaçma giderleriOcakların kullanılması sonucun-da ocağın tekrar işletilmesi içinuygun bir şekle getirilmesi vetemizlenmesiİşyerlerinde yıkılması gereken veyükleniciye yıktırılan mevcut yapılardan çıkacak malzemenin,

dikkatle ayıklanması vegösterilecek yerlere istif edilmesiDevlete ait yerlerde yapılan ka- zılarda çıkacak kültür değerleri,değerli eşya ve sanat eserleriniçıkarmak için gerektiği takdirdeyüklenicinin yapacağı giderlerBu gibi eşya ve sanat eserlerininmeydana çıkmasında, derhalbilgi vermek ve ilgili memurlargelip teslim alıncaya kadarbunları saklayıp korumak

İşe alınan her işçiye, personeleve teknik elemana, bunların adı-nı ve soyadını, işe giriş tarihini,ücretini ve ücretin ödeneceği ta-rihi gösteren bir karne verilmesi Yüklenici veya alt yükleniciler ta-rafından ücretleri ödenmeyenle-rin bulunup bulunmadığının kon-trol edilerek ücretleri ödenmeyenvarsa yükleniciden ve alt yükleni-ciden istenecek bordrolara görebu ücretlerin yüklenici hakedi-

şinden ödenmesini sağlamak


30. (devam)

31. Malzemeocaklarınınkullanma şartlarıve ocakdeğişiklikleri

32. Mevcut yapı-ların yıkılması

33. Kazı ve yık-malarda bulunandeğerli eşya

35. Çalışanlarınhakları ve çalış-ma şartları

Bu yıkmalar için birim fiyat teklif cetvelinde yazılı bedeller ödenir.

Aksi takdirde kanunlarda belirtilen ceza hükümleri uygulanır.

-

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

133



Alt yüklenicilerin elemanların

tamamının ücretlerininödenmesiHer türlü sağlık önlemlerini al-mak ve çalışanların bulunduklarışartlara göre sağlıklı bir şekildeyiyip içmelerini yatıp kalkmala-rını ve yıkanmalarını, hastalıklar-dan korunmalarını sağlamak,hastalık veya bir kaza halindetedavilerini karşılamakİşçi ve personelden kazayauğrayanların tedavilerine ilişkin

giderlerle kendilerine ödenecektazminatlar ve iş başında veya işyüzünden ölenlerin defingiderleri ile ailelerine ödenecektazminatlarİşçi ve personelin, özellikle şehirve kasabalardan uzak yerlerde,yiyeceğini ve içeceğini sağlamaküzere gereken bütün tedbirlerialmakHakedişlerin hazırlanması Yüklenici başvurmadığı takdirde,

en çok üç ay içinde, tek taraflıolarak hakediş düzenleyebilmeHakedişlerin sözleşmesindeyazılı sürenin sonunda, eğersözleşmede bu hususta bir kayıt yoksa otuz gün içinde tahakkukabağlanması, bu tarihtenbaşlamak üzere on beş güniçinde de ödeme yapılmasıKesin hesapların ve kesin hakedişraporunun hazırlanması ve ge-rekli ölçmelerin ve bunlarla ilgili

diğer hizmetlerin yapılması için,yeterli sayıda işçi ve personelinbedelsiz olarak

-

yap

traj ve hesaplar

ı denetimgörevlisinin emrine verimesi

Kesin me ının yapıldığı sürece hesapların yapıldı-ğı yerde bulunmak zorunluluğu

Kesin hesaplara itiraz olması ha-linde aynı inceleme süresi içinde

idareye yazılı olarak bildirmek


35. (devam)

36. Çalışanlarınsağlık işleri

37. Çalışanlarınkazaya uğrama-ları

38. Çalışanlarınyiyeceği veiçeceği

40. Geçicihakediş raporları

41. Kesin hakedişraporu ve hesapkesilmesi

Aksi halde, yapı denetim görevlisi hesapları tek taraflı olarak ha zırlar ve geçici kabul tarihindenba

--

şlamak üzere en çok altı ayiçinde idareye teslim eder.Böyle yapmadığı takdirde kesinhesapla ilgili bütün belgeler kayıt-sız kabul edilmiş sayılır ve bun-

dan sonra bu hususta yapılacakherhangi bir itiraz dikkate alınmaz.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

134



Alınan kesin hesapların, teslim

tarihinden başlamak üzere ençok altı ay içinde inceleniponaylanması

Sözleşme konusu iş tamamlan-dığında, idareye dilekçe yadafaksla geçici kabul isteğindebulunulması

Kabul komisyonunun tespit ettiği eksikliklerin belirlenensürede giderilmesi

İşlerin, teminat süresi içindekibakımının yapılması, tümününiyi bir şekilde korunması veçıkabilecek kusur ve aksaklık-ların giderilmesiBitirilmiş yapıların idare tarafın-dan kullanılma ve işletilmesin-den kaynaklanan veya yükleni-cinin kusurları dışındaki halleringerektiği onarımlar

Kullanma ve işletme sonucuolmaksızın ortaya çıkan kusur veaksaklıkların giderilmesi veteminat süresince işlerin bakımgiderleriKesin kabul için belirlenen tarih-te, kesin kabul komisyonu oluş-turularak geçici kabuldeki esasve usullerle kesin kabul yapılmasıKesin teminat ve varsa ek kesinteminatların yükleniciye iadeedilmesi

Yüklenicinin taahhüdünü ihaledokümanı ve sözleşme hüküm-lerine uygun olarak yerine getir-memesi veya işi süresinde bitir-memesi halinde işin feshi Yüklenicinin yasak fiil veyadavranışlarda bulunduğununtespit edilmesi halinde fesih Yüklenicinin, ihale sürecinde Ka-mu İhale Kanununa göre yasak fi-il veya davranışlarda bulunduğu-

nun sözleşme yapıldıktan sonratespit edilmesi halinde fesih


41. (devam)

42. Geçici kabul

44. Teminatsüresindekibakım ve giderler

45. Kesin kabul

46. Kesin temi-natın iadesineait şartlar

48. Sözleşmeninfeshi ve tasfiyedurumları

Aksi halde yüklenici, varsa itiraz-

larında haklı sayılacağı gibi, işinkesin kabulü yapılmış olmak şartıile, kesin hakediş raporunundüzenlenmesini de isteyebilir.

Bu sürenin bitiminden sonra ek-sikliklerin giderilmesine kadar ge-çecek her gün için, günlük cezauygulanır ve geçici kabul tarihi

kusur ve eksikliklerin giderilmesitarihine ertelenir.

Bu işlemler yüklenicinin yazılımüracaatı üzerine yapılır.

Yüklenici tarafından Sosyal Sigor-talar Kurumundan ilişiksiz belgesigetirilmesi ve kesin kabul tutana-

ğının onaylanmasından sonra

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

135



Sözleşmenin feshi nedeniyle

idarenin uğradığı zarar ve ziyanın tazmin edilmesiİşin durmaması için, yüklenicinintesisleri, malzeme ocakları,ihzaratı, araç ve makinelerindengerekli gördüklerine el koymayetkisiBorçlar Kanunu hükümleriçerçevesinde karşılıklı anlaşılaraksözleşme tasfiyesiSözleşmenin feshedilmesi halin-de kesin hesabın yapılabilmesi

için Durum Tespit Tutanağıtutulması

Sözleşmenin feshedilmesindenveya tasfiyesinden sonra hesapkesme hakedişi yapılması

Sözleşmenin feshedilmesi halin-de yüklenicinin iş yerindekitesislerin ve bunlarla ilgili tesisa-tın hiçbirini bozup yerindenkaldırmak ve işyerinde bulunan

ihzarat ve diğer malzeme, araçve makinelerinden herhangibirini başka yere götürmek veyaherhangi bir şekilde başkasınadevretmek veyahut işyerindedeğişiklik yapmak hakkı

Yapı denetim görevlisi ileyüklenici arasında çıkabilecekanlaşmazlıkların çözümü


48. (devam)

49. Sözleşmeninfeshi halindeyüklenicininmallarının satınalınması

52. Anlaşmazlık-ların çözümü

Yüklenici bu hususları yerinegetirmediği takdirde idare, bu

belirli işleri yüklenici hesabınayapar veya yaptırır. Yüklenici gelmediği veya yetkilibir vekil göndermediği takdirdeidare bu hakedişi tek taraflı ola-rak yapar ve yüklenicinin bu hu-susta hiç bir itiraz hakkı olamaz.

Yüklenicinin bu hususlardaherhangi bir fiilini önlemek içinidare, gerekli gördüğü takdirde

işyerine el koyarak yüklenicininteşkilatını işbaşındanuzaklaştırabilir.

Yüklenici, verilen karara razıolmadığı takdirde, yüklenicianlaşmazlıkların çözümüneilişkin sözleşme hükümlerinegöre hareket etmekte serbesttir.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

136



EK 2 - FIDIC İNŞAAT İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİ SORUMLULUK RİSK PAYLAŞIM

Yüklenici Kontrolluk İşveren AçıklamaSorumluluk/YetkiMadde numarası

ve başlığıİşlerin bir kısmının taşeronaverilmesi Yüklenici tarafından sunuluponaylatılan çizimlerin ve teknikşartnamenin kontrolluğaverilmesiGerekli çizim ve talimatlarınyükleniciye verilmesi

Çizim ve talimatların yükleniciyeverilmesinde gecikme olması

Kontrollüğün gerekli dökümanlarıverememesinde yüklenicininihmali bulunmasıTamamlayıcı çizim ve talimatlarınyükleniciye verilmesi

Kalıcı işlerden yüklenicininsorumluluğunda bulunanprojelendirmelerin yapılıp işletmebakım yönergeleri ile birliktekontrolluğa onaya sunulmasıİşlerin gerekli özen ve çaba ileprojelendirilmesi, gerçekleştiril-mesi, tamamlanması, kusurları-nın giderilmesiBu işlemler için gerekli gözetim,işçilik, malzeme, demirbaş vedonanımın temini

İş yerindeki tüm çalışma veyapım yöntemlerinin uygunluğu,stabilitesi ve emniyet

Hidrolojik ve zemine ait bilgilerintemini ve yükleniciye verilmesiHidrolojik ve zemine ait bilgilerinyorumlanmasıİşyerinin teklifi etkileyebilecekşekil, mahiyet, zemin koşulları,hidrolik ve iklimsel koşulları,gerekli çalışma ve malzemekapsamı ve mahiyeti, ulaşım,yeme, yatma olanakları konu-sunda işyeri görme ve her türlübilgiye sahip olma

4.1. Taşeronaverme6.1.Çizimlerinve dökümanlarıngözetilmesi vetemin edilmesi6.3. İlerlemeninkesilmesi

6.4. Çizimleringecikmesi vegecikme bedeli

6.5 Yüklenicininçizimlerivermemesi7.1. Tamamlayıcıçizimler vetalimatlar

7.2. Yüklenicininprojelendireceğikalıcı işler

8.1. Yükleniciningenel sorumlu-lukları

8.2. İşyerindekiçalışmalar ve ya-pım yöntemleri

11.1. İşyeriningörülmesi

Bu sebeple yüklenicinin gecikmeye u

-ğraması halinde

süre uzatımı verilmesi ve söz-leşme bedeline ekleme yapıl-ması kontrollükçe düzenlenirKontrollük gerekli süre, mali-yet artması/eksilmesi tespitin-de bu durumu gözönüne alır

Bu işler tamamlanmış dahiolsa kontrolluk onayı alın-madan kabul edilmiş sayıl-mazlar

Yüklenici, kalıcı işlerin ve ge-çici işlerin yüklenici tarafın-dan hazırlanmayan proje veteknik şartnamelerindesorumlu tutulamaz

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

138



İşyerindeki iklimsel koşullarındışında öngörülemeyen fizikselengeller yada koşullarlakarşılaşılması

Gerekli form ve ayrıntıdaki bir işprogramının hazırlanıp sunulması

Gerektiğinde revize iş programı-nın hazırlanıp sunulmasıİstihkaklar için üçer aylık dönem-lerle ayrıntılı nakit akış tahminiverilmesiOnaya mazhar olan ehil ve yetki-li bir vekilin vaktinin tamamınıişlerin gözetiminde kullanacakşekilde verilmesiİşyerinde tecrübeli teknikyardımcılar, gerekli ehliyetteformenler ve ustabaşılar va işçilerbulundurmaİşyerinde bulundurulan eleman-ların işlerden alınmasını isteme

Asal noktalarına, hatlarına ve kot-larına uygun aplikasyon yapılmasıİşlerin tüm kısımlarının konum,kot, boyut ve hizalanışınınuygunluğuBu işlemler için gerekli aygıt veişçilerin teminiKontrolluğun istemesi halindesondaj deliği açılması yada keşif kazısı yapılmasıİşyerinde bulunmaya mezunherkesin emniyetine eksiksizözen göstermeİşlerin kimseyi tehlikeye sokma-yacak şekilde muhafaza edilmesiKoruma ve herkesin sağlığı içinher türlü ışık, korkuluk, çit, uyarısinyali ve nöbetçinin temin vemuhafazası

Teklifinin ve keşif cetvellerindebelirtilen bedellerin ve birimfiyatların doğruluğu ve yeterliliğikonusunda tatmin olma

12.1. Teklifinyeterliği

12.2. Olumsuzfiziksel engelleryada koşullar

-

-

-ğun itiraz etmeserbestisi

17.1. Aplikasyon

18.1. Sondajdelikleri ve keşif kazısı

19.1. Çevreninemniyeti,güvenliği vekorunması

14.1. Sunulacakprogram

14.2. Programlmesi

14.3. Sunulacaknakit ak

ınrevize edi

ı

ışanları

ştahmini

15.1. Yüklenicinin gözetimi

16.1. Yüklenicinin çal

16.2. Kontrollu

Bu sebeple yüklenicinin gecikmeye u

-ğraması halinde sü-

re uzatımı verilmesi ve sözleş-me bedeline ekleme yapılma-sı kontrollükçe düzenlenirKontrollükçe istendiği taktir-de önerilen düzenleme veyöntemlerin genel anlatımı-nın da sunulması gerekir

Yüklenici yada kontrolluk buvekili geri çekebilir

Bu konulardaki tüm hatalaryüklenici tarafından vebedeli karşılanarak düzeltilir

51. maddeye uygunuygulama yapılır

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Yüklenici Kontrolluk İşveren AçıklamaSorumluluk/YetkiMadde numarası

ve başlığı

139



Çevre koruma, kirlenme, gürültü

tedbirlerini almaİşveren elemanlarının emniyetive tehlikelerden esirgenmesiMalzemeler ve demirbaşlarınbakımıİşlere, malzemelere yada demir-başlara gelebilecek zarar ziyanıngiderilmesiİşverenin risklerinden doğan zarar ve ziyanın giderilmesi

Risklerin birlikteliği sonucu ortaya

çıkan zarar ziyanın giderilmesiSavaş, çarpışma, istila, dışdüşman hareketleriİsyan, ihtilal, ayaklanma, askeriyada gaspçı iktidar, iç savaşNükleer yakıtların kaynak olduğuiyonlaştırıcı radyasyon veradyoaktivite zehirlenmesiSes hızı ve ötesinde yol alan havaaraçlarının ve aygıtlarınınyolaçtığı basınç dalgaları

Yüklenici ve taşeron çalışanları ilesınırlı olmayan ve işlerin idaresin-den kaynaklanmayan başkaldır-ma, kargaşa ve karışıklıklarKalıcı işlerin işverence kullanılma-sından yada işgalinden oluşan zarar ziyan Yüklenicinin projelendirmediğiprojelerden kaynaklanan zarar ziyanlarDoğal güçlerin anormal bir şekil-de harekete geçmesi

Malzeme ve demirbaşların, molozkaldırma bedeli, mesleki ücretler,yüklenici donanımlarını içerensigortalama yapılmasıSigortalanmayan yada sigortacılar-dan tahsil edilmeyen paralar

İşverenin; cana gelebilecek ölümve yaralanmalara, mala gelebile-cek hasar ve zarara, bunlardankaynaklanan her türlü hak talebi-ne, takibata, tazminata, bedel,

harç ve masrafa karşı tazminedilmesi

19.1. (devam)

19.2. İşvereninsorumları

İşlerinbakımı20.2. Zarar veya ziyanı gidermesorumluluğu

20.3. İşvereninrisklerindendoğan zarar ve

ziyan

20.4. İşverenin

riskleri

21.1. İşyerininve yüklenicidonanımınınsigortalanması21.3. Tahsil edil-meyen paralarınsorumluluğu

22.1. Cana vemala gelebilecek zarar ziyan

20.1.

Sözleşme bedeline eklemeyapılması kontrollükçedüzenlenirBu durumda yüklenici ve

işverenin oransal sorumlu-luğu hesaba katılır

21.4. maddede belirtilenistisnaların kapsanması zo-runluluğu bulunmamaktadır

20. maddedeki sorumlulukla-ra göre değerlendirilir

22.2. maddedeki istisnalarhariç olmak üzere

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

140

Yüklenici Kontrolluk İşveren AçıklamaSorumluluk/YetkiMadde numarasıve başlığı



İşverence çalıştırılan diğer yükle-

nicilere ve elemanlarına, işvere-nin elemanlarına ve ilgili başkaçalışanlara makul olan her türlüolanağın teminiGeçici kabul belgesinin düzenlen-mesinden sonra tüm yüklenicidonanımlarının, artık malzeme-nin, molozun, geçici işlerin belge-nin kapsadığı alandan temizlenipkaldırılması ve bölgenintemizlenmesiTüm eleman ve işgücünün bağ-

lanması, ücretlerinin ödenmesi,barındırılması, beslenmesi ve ta-şınmasının düzenlenmesiÇalıştırılan tüm elemanların vedonanımın sayı ve bilgilerininkontrolluğun talebi üzerine ra-porlanmasıMalzeme ve demirbaşların kont-rollukça muayaene , ölçme vedeneye tabi tutulması için gerekliyardım, işgücü, elektrik, yakıt depo, apart ve aletlerin temini

Sözleşmede belirtildiği taktirdenumunelerin temin edilmesi vebedellerinin ödenmesiSözleşmede belirtildiği taktirdetestlerin masraflarının karşılanmasıSözleşmede belirtilmemiş veyaöngörülmemiş testlerin masrafları

Kontrolluğun sahaya girmesine vemuayene yapmasına yardım vekolaylık sağlanması

İlgili malzeme ve demirbaşlarınmuayene ve test edilmesi hakkıBu materyallerin yüklenicininkin-den başka atölye ve mahallerdeyapılıyor, imal ediliyor olmasıhalinde kontrolluğun buralardamuayene ve test yapabilmesi içingerekli izinlerin alınmasıKontrollukça verilen tarihte test ve kontrol için hazır bulunmak vetestleri gerçekleştirmekMalzeme ve demirbaşların reddi

Reddedilen malzeme ve demir-başların kusurlarının giderilmesiyada sözleşmeye uygunluklarınınsağlanması

ğer yük-lenicilere sağla-nacak olanaklar

33.1. İş bittiğin-de işyerinintemizlenmesi

34.1. Eleman ve

işgücü teminedilmesi

35.1. İşgücü veyüklenici dona-nımı raporları

36.1. Malzeme,demirbaş veişçilik

36.2. Numune-lerin bedeli

36.3. Test masrafları36.4. Öngörüle-meyen testlerinmasrafları

37.1. Çalışmala-rın muayenesi

37.2. Muayeneve testler

37.3. Muayeneve test tarihleri

37.4. Reddetme

31.1. Di

Bu durumlarda, 31.2. maddeye

istinaden sözleşme bedelineekleme yapılması kontrollükçedüzenlenir

Kesin kabul döneminde gerekliolacaklar bunun dışındadır

Test sonuçları uygun olmadığıtaktirde yüklenici, aksi halde iş-verence karşılanır. Gerekli haldesüre uzatımı görüşülür.

Kontrolluğun hazır bulunmama-sı halinde, testler kontrolluğunhuzurunda yapılmış işlemi görür

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

142




Malzeme ve demirbaşların mua-

yene ve test edilmesi yetkisininbağımsız bir muayene uzmanınadevriKontrolluğun üstü kapatılacak vebir daha görülleyecek kısımlarıinceleyip metraj çıkarması ve te-melleri incelemesi için her türlüolanağın sağlanmasıİşlerin üstünün kapatılmasıtalimatı verilmesiİşlerin herhangi bir kısmınınüzerinin açtırılması

Uygun bulunmayan malzemelerinve demirbaşların işyerinden uzak-laştırılması, uygunlarının getiril-mesi ve uygun olmayan işlerinsökülüp yeniden uygun şekildeyapılması talimatının verilmesiİşlerin durdurulması

Durdurmadan sonra tespit yapılması

Durdurmadan sonraki 84 günlüksüre zarfında çalışma izniverilmemesi halinde yenidenbaşlama izni istenmesi

İşyeri zilyetliğinin yükleniciyeverilmesi

İşyeri zilyetliğinin yükleniciyeverilememesi nedeniyle süre

uzatımı ve sözleşme bedelineekleme yapılmasıİşyeri girişi ile bağlantılı geçişhakları masraf ve harçlarıİşyeri dışında, işlerle ilgili gerek-senecek ek tesis ve masraflar

İşin uzatılması için durumların o-luşmasından 28 gün içinde yükle-nici bildirimi yapılması halinde iş

uzatma süresinin tespit edilmesi

ğımsızmuayene

38.1. İşin üstükapatılmadanönce muayenesi

38.2. İşinüstünün kaldırıl-

ması ve açılması39.1. Uygun ol-mayan iş, malze-me veya demir-başın sökülüpuzaklaştırılması

40.1. İşindurdurulması40.2. Kontrollu-ğun durdurma-dan sonraki

tespiti

40.3. 84 günüaşan durdurma

42.1. İşyeri zil-yetliği ve işyeri-ne giriş42.2. Zilyetliği-nin yükleniciye

verilememesi

42.3. Geçiş hak-ları ve tesisler

44.1. Bitirmesüresininuzatılması

37.5. Ba

Maliyetleri, imalatlar uygunsaişveren, değilse yüklenici ta-

rafından karşılanır39.2. maddeye göre yükleni-cinin bu talimata uymamasıhalinde işveren talimatlarıbaşkalarına yaptırmak ve ma-liyetlerini yükleniciden kes-meye yetkilidir.

Bu sebeple süre uzatımı ve-rilmesi ve sözleşme bedelineekleme yapılması kontrollük-

çe düzenlenirDurdurma sözleşmede öngö-rülmemişse, yüklenicinin birkusuru yada sözleşme ihlalidahilinde değilse, iklim şartla-rından dolayı gerekli değilseve emniyet için gerekli değilseKontrolluğun işe başlabildirisi ile birlikte

Fazladan yada ek işlerin çık-ması, şartname gecikme se-beplerine uygun durumlar,istisnai olumsuzlukta iklimşartları, işverenden kaynakla-nangecikme, engelleme du-

rumları yada yüklenici kusu-ru haricindeki diğer kabuledilebilir durumlar halinde

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

143




Miktarı değiştirilmiş işlerde birim

fiyat değiştirme

Miktarı değiştirilmiş herhangi birişin yevmiyeli olarak yaptırılmasıkararı

Ek ödeme talebinde bulunmahakkı

Talepler için tutulan tüm kayıtların

tetkik edilme izninin ve kayıtlarınkopyalarının kontrolluğa verilmesiTalep edilen miktar ve gerekçeninkontrolluğa sunulmasıUygun görülen talep ve ilgilimiktarın yükleniciye ödenmesi Yüklenici donanımına, geçiciişlere ve malzemelere gelebilecek zarar ve ziyanGerektiğinde yüklenici donanımı-nın, malzemelerin ve işler için ge-rekli diğer şeylerin gümrükten ge-

çirilmesine yardım için elden ge-len çabanın gösterilmesi Yüklenicinin işler için ithal ettiğidonanımların yeniden ihraç edi-lebilmesi için gerekli resmi olurla-rın alınmasında yardım için eldengelen çabanın gösterilmesi Yüklenicinin kiraladığı bir donanı-mı fesih halinde aynı şartlarla işve-renin kiralamaya devam etmesiile ilgili şartların kiralama sözleş-mesine konması

Yüklenici donanımının 54.5. fıkraşartlarına göre kiralanması ve kirasözleşmesi masrafları

Keşif cetvelinde verilen metrajla-rın işlerin fiili ve doğru metrajıolup olmamasıİşlerin değerinin ölçümlemeyoluyla belirlenip tespit edilmesiKontrollukça işlerde ölçüm yapıl-ması istendiğinde yardımcı olmakve istenilen bilgileri vermek

Götürü pozların analizinin yapılıpsunulması Aylık ödemeler işverene olurverilmesi

52.2. Kontrollu-

ğun birim fiyatlarısaptama yetkisi

52.4. Yevmiyeliişler

53.1. Haktaleplerininbildirilmesi

53.2. Güncel

kayıtlar53.3. Hak taleple-rinin kanıtlanması53.5. Hak taleple-rinin ödenmesi54.2. İşverenin zarar/ziyandanyükümsüzlüğü

54.3. Gümrüktengeçirme

54.4. Yüklenicidonanımınınyeniden ihracı

54.5 Yüklenicidonanımınıkiralama şartları

54.6. 63. maddekapsamındakibedeller

55.1. Metraj

56.1. Ölçümle-necek işler

57.2. Götürü poz-ların analizi60.2. Aylıködemeler

-şgücü puvantaj-

ları, malzeme ve donanımkullanımı raporlarını kontrol-luğa sunarBunu gerektiren durumunortaya çıkmasından sonraki28 gün içinde kontrolluğabildirerek

İşverenin bu donanımı, başkabir yükleniciye kullandırmahakkı yoktur

Bu giderler 63. madde kapsa-mında işlerin yürütülüp ta-mamlanması ve kusurlarınıngiderilmesi bedelinden sayılır

Kabul mektubu alınmasındanitibaren 28 gün içindeHakediş raporunun verilme-sinden itibaren 28 gün içinde

Böyle bir uygulamada yüklenici günlük i

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

145




İşlerin tamamı için geçici kabul

belgesi düzenlendiğinde tutulanparanın yarısının yükleniciyeödenmesine olur vermeKesin kabul dönemi sonaerdiğinde tutulan paranın ikinciyarısının yükleniciye ödenmesineolur verme Yüklenici tarafından yapılmasıgereken herhangi bir iş kalmışsa,tutulan paraların buna karşılıkgelen kısmının olurunu, iştamamlanıncaya kadar bekletme

İş bitimi hakediş raporununkontrolluğa sunulması

Kesin hakediş raporu taslağınınkontrolluğa sunulması

Kesin hakediş raporundaki toplamtutarın yükleniciye ödenmesi ge-reken paraların eksiksiz ve kesinbir hesabı olduğunu doğrulayanbir ibranamenin işverene verilmesi

Kesin olurun işverene verilmesi Ara olurların yükleniciye 28 güniçinde ödenmesiKesin olurun tevdisinden itibaren56 gün içinde yükleniciye ödemeyapılmasıKesin kabul belgesinin imzalanıpişverene tevdisi ve kopyasınınyükleniciye iletilmesi

Yükleniciye 14 gün süreli bir bil-dirim vererek iş yerine girme,yüklenicinin istihdamını sonaerdirme, işleri kendi bitirme yadabaşka bir yüklenici istihdam etme

Yüklenicinin kazandığı ve yükle-niciye tahakkuk edebilecekmiktarın tespiti ve oluruTamamen yada kısmen kullanıl-

mış malzemelerin, yüklenici do-nanımının ve geçici işlerin bedeli-nin tespiti ve oluru

60.3. Tutulanparalar

İş bitimihakediş raporu

60.6. Kesinhakediş raporu

60.7. İbraname

60.8. Kesin olur

60.10. Ödemesüresi

62.1. Kesin kabulbelgesi

63.1. Yüklenici-nin kusuru

63.2. Sözleşme-nin sona erdiril-diği tarihteki

değerlendirme

ınödenmesi

60.5. İşlerin tamamı için geçici ka-bul tutanağının düzenlenme-sinden itibaren 84 gün içindeKesin kabul belgesinin dü- zenlenmesini izleyen en geç56 gün içinde

Kesin hakediş raporu ve ibra-

namenin alınmasını izleyen28 gün içindeGecikme halinde teklif ekin-de belirtilen oran nispetindeişletilecek faiz de yükleniciyeödenir.

Bu işlem tamamlanmadansözleşme tamamlanmışsayılmaz Yüklenici sözleşmeyi tanıma-mışsa, işlere devam etmemiş-

se, verilen bildiri yada tali-matların gereğini yerine getir-memişse, bir yükümlülüğünüısrarla ve bilerek sürdürmek-teyse, işlerin tamamını taşero-na vermişse, 63.1. maddedebelirtilen acz, iflastasfiye vb.durumlar gerçekleşmişse

İşverenin işyerine girmesi vesözleşmeyi sona erdirmesin-

den sonra

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

146




Girme ve sona erdirmeyi takip e-

den 14 gün içinde mal ve hizmet temini konusunda girilmiş olananlaşmalardakiavantajların işve-rene devredilmesiİşlerin emniyeti için gereken ona-rım vb. işlerin yüklenici tarafındanhemen yapılamayacak olmasıyada yüklenicinin isteksizliği ha-linde başka şahısların istihdamedilerek yaptırılmasıUygun işlerde sonradan olabile-cek ve mülke gelebilecek tahribat

ve hasarlar ile yaralanmalar vecan kayıplarıÖzel risklerden dolayı işlere, malzeme ve demirbaşa, yüklenicidonanımına gelen hasar, onarımve yenileme maliyetleriMayın, bomba, mermi, el bom-bası, güdümlü mermiler, savaşgereçleri ve patlayıcılardan kay-naklanacak patlama yada darbe-lerden doğacak yıkım, hasar, ya-ralanma yada can kaybı

Özel risklere yorulabilecek vesözleşmede yükleniciye ödenme-si öngörülmemiş olan her türlübedel artışıDünya'da, işlerin yürütülmesinietkileyen bir savaş çıkması halin-de işlerin tamamlanması içinelden gelen azami çabanıngösterilmesiBöyle bir savaş sebebi ile sözleş-meyi sona erdirme yetkisiSavaş sebepli sona erdirme duru-

munda, uygun zamandayüklenicidonanımının işyerinden çekilmesi

Savaş sebepli sona erdirme duru-munda yükleniciye yapılmış işle-rin, işler için alınıp işverene teslimedilmiş malzemelerin, iş için yük-lenicinin girdiği harcamaların,yüklenici perkının nali için uygunbedelin, yüklenici elemanlarınınyurtlarına dönmelerinin bedelininödenmesi

63.4.

64.1. İvedionarım işleri

65.1. Özelrisklerden

yükümsüzlük65.3. Özelrisklerden dolayıişlere gelecekhasar

65.4. Mermi,güdümlü mermi

65.5. Özelrisklerden doğanbedel artışı

65.6. Savaşçıkması

65.7. Sözleşme

sona erdiğindeyüklenici donanı-mının çekilmesi

65.8. Sözleşmesona erdiğindeyapılacaködemeler

Maliyetler yüklenicinin yap-makla sorumlu olduğu nite-likteyse yüklenici hesabın-dan, aksi halde işverencekarşılanacaktır.

Bunların özel risklerin birsonucu olduğu kabul edilir

Taşeronlara da aynı faaliyetler

için benzer olanakların sunul-ması da bu kapsamdadır.

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

147




KAYNAKLAR

151



1. R. Flanagan, G. Norman, , Blackwell Science

2. Yük. Mimar Pelin Karaçar,

, İTÜ, Fen Bil. Ens. Yüksek lisans tezi, 20003. Yük. İnş. Müh. Fatih İncir, 2003 tarihli ,

Akdeniz Ün. Fen Bil. Ens. Yüksek lisans tezi, 2003

4. Türkiye Müteahhitler Birliği, , 2004

5. Kobitek

6. Yapı Merkezi, , 2004

7. Doç. Dr. Recep Kanıt, Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur,Politeknik, 2003

8. Barutçugil, I. S. Uludağ Üniversitesi İktisadive İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5/2, Bursa, 162, 1984

9. Barutçugil, I. S. , Uludağ Üniversitesi Yayınları,Bursa, 239-240, 1988

10. Monks, J. G., USA, McGraw-Hill Inc.,128, 1996

11. R. L. M., New York, Çev. Cahit YALGIN,

12. Murat Kuruoğlu, F.İ. Bayoğlu,

”, İstanbul, 200213. Doç. Dr. Recep Kanıt, , Gazi Kitabevi, 2005

14. Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur, Yük. İnş. Müh. Umut Naci Baykan,

, Politeknik, 2004

15. Yük. İnş. Müh. Latif Onur Uğur, Yük. İnş. Müh. Umut Naci Baykan, Ar. Gör. Mürsel Erdal,

, Selçuk Ün. Fen Bil. Ens. Dergisi, 2006

16. R. Kanıt, , Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, YapıEğitimi Bölümü, Ders Notları, 2003,

17. M. Akınbingöl ve A.T. Gültekin,, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak.

Der., Cilt 20, No 4, 499-505, 2005,

18. I.A. Basheer ve M. Hajmeer, Journal of Microbiological Methods 43, pp.3-31,

19. M. Pala, N. Çağlar, M. Elmas,International XII. Turkish Symposium on Artificial Intelligence and Neural Networks -TAINN 2003,

20. M. Ülker ve Ö. Civalek,, Turkish J. Eng. Env. Sci. 26 (2002), 117-125, TÜBİTAK,

Risk Management and Construction

Türk İnşaat Sektöründe İhale Sürecine Yönelik Risk

YönetimiKapsamında Alan Çalışmasıİnşaat Sektöründe Risk Yönetimi ve Kaliteye Etkisi

İnşaat Sektörü Stratejik Planı

Türkiye Yapı Sektörü Raporu

Süre Kısıtlı İnşaat Projelerindeİşgücü Maliyetinin CPM ile Analizi,

, Büyük Ölçekli Yatırım Projelerinin Yönetimi,

Üretim Sistemi ve Yönetim Teknikleri

Schaum's Outline of Theory and Problems of Operations Management 2ed.

Proje İdaresi ve Kontrolü

Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesinin Uygulanmasında

Yaşanan İhtilafların İncelenmesiİnşaat Sektöründe İş Almanın Yönetimi

MEB, Tip OkulProjelerinin Planlanmasında, Proje Tamamlanma Süresi Olasılığının PERT Yöntemi ileTahmini

Betonarme Taşıyıcı Sistemli Çok Katlı Konutların İnşaat Maliyetlerinin Yapay Sinir Ağıile Tahmini

Yapı Maliyetinde Metraj ve Keşif

Bina Üretimi Yapım Evresinde Maliyet Planlama veDenetimine Yönelik Bir Maliyet Yönetim Modeli Önerisi [1]

Artificial Neural Networks: Fundamentals, Computing,Design and Application,

Yapay Sinir Ağları İle Zemin-Yapı Dinamik Etkileşimi,

Yapay Sinir Ağları İle Eksenel Yüklü Kolonların Burkulma Analizi

nd

152



21. A. M. Elazouni, I. A. Nosair, Y.A. Mohieldin ve A. G. Mohamed,, Journal of

Computing in Civil Engineering, Vol. 11, No. 4, pp. 217-223, October, 1997,

22. S.M.Weiss and C.A. Kulikowski, , San Mateo, CA: MorganKaufman, 1991,

23. G.E. Hinton, , Scientific American, 267(September), 144-151, 1992,

24. B.D. Ripley, O.E. Barndoff Nielsen, J.L. Jensen ve W.S. Kendall,, eds O.E.

Barndoff Nielsen, J.L. Jensen & W.S. Kendall, 105 126, 1993,

25. S. S. Warren, , Proseedings of the Nineteenth Annual SAS Users Group Int. Conf., April, 1994,

26. Hal S. Stern, , Technometrıcs, 38, 3, 205 214,1996,

27. B.D. Ripley, , Cambridge University Pres, 1996,

28. S. Wang, , Neural Comput & Applic, 8, 3 8, 1999,

29. R. Yasdi, , Neural Comput & Applic, 8, 135 142, 1999,

30. M. Memmedov, H. Eryılmaz,, International XII. Turkish Symposium on Artificial Intelligence and Neural Networks

TAINN 2003,

31. G. Peter Zhang,, Neurocomputing, 50, 159-175, 2003,

32. Gwang-Hee Kim, Sung-Hoon An ve Kyung-In Kang,

, Elsevire, Building and Envirolment, Received 6 January 2004; received inrevised form 5 February 2004; accepted 17 February 2004,

33. X. Liu,, yüksek lisans tezi, The University of Calgary, Departmant of Civil

Engineering, April, 1998,

34. D. B. Hogan,, doktora tezi,

Columbia University, Graduate School of Art and Sciences, 1998,

35. I. Siqueira, , yüksek lisans tezi, ConcordiaUniversity, The Departmant of Building, Civil and Enviromental Engineering

36. E. Eshword,

37. Dr. Erdal Balaban, , 1984

Estimating ResourceRequirements at Conceptual Design Stage Using Neural Networks

Computer Systems That Learn

How Neural Networks Learn From Experience

Statistical Aspects of Neural Networks, In Networks and ChaosStatistical and Probabilistic Aspects

Neural Networks and Statistical Models

Neural Networks in Applide Statistics

Pattern Recognation and Neural Networks

An Adaptive Approach to Market Development Forecasting

Prediction of Road Traffic using a Neural Network Approach

Yapay Sinir Ağları İle Bazı İstatistiksel Modeller Arasındakiİlişki

Time Series Forecasting Using a Hybrid ARIMA and Neural NetworkModel

Comparison Of Construction CostEstimating Models Based On Regression Analysis, Neural Networks And Case-BasedReasoning

An Artifical Neural Network Approach To Assess Project Cost And Time Risks AtThe Front Of Projects

Modeling Construction Cost Performance: A Comprehensive ApproachUsing Statistical, Artifical Neural Network And Simulation Methods

Neural Network Based Cost Estimating

Cost Studies of Buildings

Proje Yönetim Teknikleri Ders Notları

153

İnşaat sektöründe risk yonetimi

Documents