informacioni sistem "evidencija pacijenata" - isep

7/21/2019 Informacioni sistem "Evidencija pacijenata" - ISEP

http://slidepdf.com/reader/full/informacioni-sistem-evidencija-pacijenata-isep 1/64

SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET “VITEZ“ TRAVNIKFAKULTET INFORMACIJSKIH TEHNOLOGIJA STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS: III GODINA SMIJER: INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE

Davor Damjanović

INFORMACIONI SISTEM

„EVIDENCIJA PACIJENATA“

I S E P

D I P L O M S K I R A D

Travnik, Septembar 2015. godine



SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET “VITEZ“TRAVNIKFAKULTET INFORMACIJSKIH TEHNOLOGIJA STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS: III GODINA SMIJER: INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE

INFORMACIONI SISTEM

„EVIDENCIJA PACIJENATA“

I S E P

D I P L O M S K I R A D

IZJAVA: Ja, Davor Damjanović, student Sveučilišta/Univerziteta „Vitez“ Travnik, Indeks broj: 0137-12/DIT odgovorno i uz moralnu i

akademsku odgovornost izjavljujem da sam ovaj rad izradio potpunosamostalno, uz korištenje citirane literature i pomoć mentora.

Potpis studenta:

STUDENT: Davor Damjanović

PREDMET: Diplomski rad - Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ MENTOR: Doc. dr . Hadžib Salkić



Posvećeno mojoj dragoj porodici za vječnu ljubav,razumijevanje, strpljenje i podršku.



I

PREDGOVOR

Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ (skraćeni naziv - ISEP) je sistem

medicinske evidencije i dokumentacije zdravstvenog stanja pacijenata u

elektronskom obliku. To je podsistem Zdravstvenog informacionog sistema

(skraćeni naziv - ZIS) Bosne i Hercegovine, odnosno moguće idejno rješenje.

Ovakav naćin rada medicinskih ustanova odavno je uobičajena praksa u razvijenim

zemljama gdje je maksimalno iskorišten potencijal elektronskog poslovanja,

omogučujući bolju dostupnost, unapređenje zdravstvenih usluga, efikasnost, veću

transparentnost i odgovornost, uz smanjenje troškova, te veće zadovoljstvo krajnjeg

korisnika - pacijenta. Na žalost, implementacija ovakvog jednog sistema je dosta

spora, a obzirom da bi sistem trebao biti jednobrazan na nivou svih medicinskih

ustanova u državi to predstavlja dodatan problem.

Uprkos tome što je elektronsko poslovanje u Bosni u Hercegovini u primjetnom

usponu, njegova upotreba u BiH zdravstvenom sistemu je minimalna. Osnovni

razlozi su pravne prirode, a radi se o tome da je zdravstvo u Bosni i Hercegovini u

nadležnosti entiteta i Brčko Distrikta, što znatno koči donošenja zakona, pravnih

akata i drugih pravnih propisa koji pravno regulišu zdravstveni sistem , a trebali bi

biti jednobrazni na nivou države.

Zato su reforme u sektoru zdravstva, zajedno sa reformama u finansiranju sektora

zdravstva neminovnost, posebno iz aspekta uključivan ja Bosne i Hercegovine u

proces evropskih integracija. Nije dovoljno donijeti zakone, već je nužno i stvoriti

takav pravni, politički i finansijski okvir koji će omogućiti njihovu provedbu na

cijelom teritoriju Bosne i Hercegovine, a pacijenta kao korisnika zdravstvenog

sistema staviti u fokus. Konačno, moramo ostvariti svoju misiju i viziju i u ovoj

oblasti na način kako su to odavno učinile zemlje Evropske unije. Čak su i države

susjedi, kao što su Hrvatska i Srbija ostvarile vidan napredak u ovom domenu, dok

se trenutno za zdravstveni informacioni sistem Bosne i Hercegovine može reči da



II

uopšte ne postoji.

I u takvoj „klimi“ nastaje ovaj rad, zajedno sa testnom web aplikacijom koja nosi

naziv 'Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“', sa željom autora da inicira javnost da djeluje u smjeru razvoja zdravstvenog informacionog sistema Bosne i

Hercegovine.

U sklopu diplomskog rada nastala je i testna web aplikacija koja je javno dostupna i

može se testirati.



III

SAŽETAK

Ovim radom je opisan Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ (akronim -

ISEP), kao prijedlog mogućeg rješenja informacionog sistema koji će koristiti uorganizaciji zdravstvenog rada na nivou države Bosne i Hercegovine. Prije svega

opisan je pojam zdravstvenog informacionog sistema, odnosno osnovni koncept

informacionih sistema sa kojima se susrećemo u medicini. Vrlo je bitno upoznati se

sa osnovnim terminima koji se koriste, te opisati podatke i informacije koji se koriste

i obrađuju. Radom je opisano trenutno stanje zdravstvenog informacionog sistema

Bosne i Hercegovine, kao i glavni problemi koje je neophodno riješiti.

Na dalje, opisan je ISEP kao podsistem, jer je on u stvari samo dio ZIS-a Bosne i

Hercegovine. Još jedna bitna osobina ISEP-a je univerzalnost modularnog dizajna

koji ovom sistemu omogućava da ima široku primjenu u više različitih medicinskih

ustanova. Opisana je i interoperabilnost kao sljedeča bitna osobina koja je integrisana

u ISEP.

U daljem toku rada opisana je realizacija izrade sistema kroz faze, da bi u zadnjem

poglavlju opisali testnu aplikaciju ISEP, od projektovanja aplikacije, preko

projektovanja baze i kodiranja, do prikaza načina rada u aplikaciji i mogućnosti

testiranja iste.

K roz priloženo uputstvo o korištenju testne aplikacije opisan je način r ada u

aplikaciji. Priloženim u putstvom su obrađene f unkcionalnosti, prikazane u

ilustrovanim koracima, što je moguće i praktično testirati u testnoj aplikaciji ISEP,

dostupnoj preko priložene poveznice.



IV

SUMMARY

This paper describes the information system "The records of patients" (acronym

- ISEP), as a proposal for the possible solution of the information system to be usedin the organization of medical work at the level of Bosnia and Herzegovina. The

concept of the health information system and the basic concept of information

systems encountered in medicine are decsribed here. It is important to become

familiar with the basic terminology used and to describe the data and the information

which are being processed. Also this paper describes the current state of the health

information system of Bosnia and Herzegovina, as well as the main problems that

need to be addressed.

Further it describes ISEP as a subsystem, because it is in only part of the ZIS of

Bosnia and Herzegovina. One more important feature of ISEP is its versatility of the

modular design, which allows the system to have a wide application in a variety of

medical institutions. Interoperability is also described as another essential feature that

is integrated in the ISEP.

Furthermore, describes the system realization in phases, up to the last chapter that is

describing the test application of ISEP, from applications design through the

database design and coding, presentation of the work in the application and ways

how to test it.

The way of work in the application is described through an attached application

manual. The attached application manual describes functionalities throught illustrated

steps, which can be tested practicillity in the test application, throught hyperlink.



1

SADRŽAJ

PREDGOVOR ............................................................................................................. I

SAŽETAK ................................................................................................................. III

SUMMARY .............................................................................................................. IV

SADRŽAJ ................................................................................................................... 1

1. UVODNI DIO ...................................................................................................... 3

1.1. PROBLEM, PREDMET I OBJEKT ISTRAŽIVANJA .......................... 3

1.2.

SVRHA I CILJEVI ISTRAŽIVANJA ...................................................... 3

1.3. STRUKTURA RADA ................................................................................. 4

1.4. ZNASTVENE METODE ............................................................................ 5

1.5. GLAVNA HIPOTEZA I POMOĆNE HIPOTEZE ................................. 5

1.6. OCJENA DOSADAŠNJIH REZULTATA ISTRAŽIVANJA ................ 6

2. INFORMACIONI SISTEMI U MEDICINI..................................................... 7

2.1. OSNOVNI KONCEPT IS-A U MEDICINI .............................................. 7

2.2. PRAVNI ASPEKT ...................................................................................... 8

2.3. INSTITUCIJE MEDICINSKE ZAŠTITE ................................................ 9

2.4. PRIMJENA IS-A UNUTAR MEDICINSKIH USTANOVA ................ 10

2.5. INTEROPERABILNOST ......................................................................... 12

2.6. PODACI KOJI SE EVIDENTIRAJU ..................................................... 14

3. INFORMACIONI SISTEM „EVIDENCIJA PACIJENATA“ .................... 17

3.1. KONCEPT ISEP-A ................................................................................... 17

3.2. ISEP I INTEROPERABILNOST ............................................................ 19

3.3.

ISEP KAO PODSISTEM ......................................................................... 20

4. FAZE U RAZVOJU ISEP-a ............................................................................ 21

4.1. FUNKCIONALNA SPECIFIKACIJA .................................................... 21

4.2. ANALIZA I DIZAJN ................................................................................ 21

4.3. KONCEPTNI DIZAJN ............................................................................. 23

4.4. LOGIČKI DIZAJN ................................................................................... 24

4.4.1. Analiza primjene mogućih tehnologija ............................................ 25

4.4.2. Dokumentovanje logičkog dizajna ................................................... 26

4.4.3. Optimizacija logičkog dizajna ........................................................... 27



2

4.5. FIZIČKI DIZAJN ..................................................................................... 28

4.5.1. Projektovanje sloja prezentacije ....................................................... 30

4.5.2. Projektovanje sloja aplikacije ........................................................... 31

4.5.3. Projektovanje sloja podataka ........................................................... 32

4.6.

STABILIZACIJA I IMPLEMENTACIJA RJEŠENJA ........................ 32

4.6.1. Vođenje pilot rješenja ........................................................................ 33

4.6.2. Faza uvođenja rješenja ...................................................................... 33

4.7. USPOSTAVLJANJE CENTRALNOG MJESTA ZA IT PODRŠKU . 34

4.8. OBUKA KORISNIKA .............................................................................. 34

5. IZRADA TESTNE ISEP APLIKACIJE ........................................................ 36

5.1. SPECIFIKACIJA ZAHTJEVA I POTREBA ........................................ 36

5.1.1.

Zahtjevi ............................................................................................... 36

5.1.2. Analiza i struktura ............................................................................. 36

5.2. TOK REALIZACIJE IZRADE APLIKACIJE ...................................... 38

5.2.1. Odabir tehnologije i alata .................................................................. 38

5.2.2. Projektovanje aplikacije .................................................................... 39

5.2.3. Projektovanje baze ............................................................................. 42

5.2.4. Kodiranje ............................................................................................ 44

5.2.5. Install.php ........................................................................................... 51

5.2.6.

Unapređenje, testiranje i održavanje ............................................... 52

5.2.7. Uputstvo o korištenju testne aplikacije ............................................ 52

6. ZAKLJUČAK .................................................................................................... 53

7. LITERATURA .................................................................................................. 55

8. ILUSTRACIJE.................................................................................................. 56

9. SKRAĆENICE I POJMOVI ........................................................................... 57



3

1.

UVODNI DIO

1.1. PROBLEM, PREDMET I OBJEKT ISTRAŽIVANJA

Slika 1 – Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ - ISEP

Izvor: Vlastiti izvor

Istraživanje provedeno ovim radom odnosi se na mogućnost planiranja,

projektovanja, izrade i implementacije jednog informacionog sistema, kao što je

ISEP. Da bi Diplomski rad imao težinu i autentičnost, u sklopu rada je izrađena i

testna aplikacija koja nosi isti naziv 'Informacioni sistem „Evidencije pacijenata“', a

predstavlja autorov prijedlog mogućeg rješenja istoimenog sistema.

1.2. SVRHA I CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Svrhu i cilj istraživanja ovog rada možemo posmatrati na dva načina. Sa naučno-

stručnog aspekta svrha i cilj rada svakako jeste ispitati mogućnost planiranja,

projektovanja, izrade i implementacije ISEP-a i njegovog uticaja na kvalitet

zdravstva nakon uvođenja jednog takvog informacionog sistema. Međutim, o bzirom

da je rad javno dostupan preko web servisa, te se šira javnost može upoznati sa njim,



4

svrha i cilj postojanja ovakve aplikacije je da inicira javnost, kao i odgovorne

strukture da počnu razmišljati i djelovati u smjeru razvoja zdravstvenog

informacionog sistema Bosne i Hercegovine.

1.3. STRUKTURA RADA

Struktura Diplomskog rada je usklađena sa “Uputstvom za izradu Diplomskog

rada” k ao i temi rada. On sadr ži devet poglavlja.

Prvo poglavlje je Uvodni dio, a sadr ži šest podpoglavlja:

- Problem, predmet i objekt istraživanja,

-

Svrha i ciljevi istraživanja,-

Struktura rada,

-

Znastvene metode

-

Radna (glavna) hipoteza,

- Ocjena dosadašnjih istraživanja.

Drugo poglavlje govori o informacionim sistemima u medicini uopšte.

Treće poglavlje obrađuje osnovni pojam Informacionog sistema „Evidencija

pacijenata“.

Četvrto poglavlje opisuje faze u razvoju ISEP-a.

Peto poglavlje opisuje izradu testne aplikacije.

Šesto poglavlje Zaključak, daje generalnu ocjenu o radu, kao i odgovor na

prihvatanje odnosno neprihvatanje radne hipoteze.

Sedmo poglavlje je dio predviđen da se nabroji korištena literatura i elektronski

materijali sa interneta koji su korišteni prilikom realizovanja rada.

Osmo poglavlje je predviđeno da pobrojimo sve ilustracije korištene u ovom radu.



5

Deveto poglavlje je predviđeno za skraćenice i pojmove i njihove opise.

1.4.

ZNASTVENE METODE

Pri izradi diplomskog rada koristile su se kombinovane metode naučnog

istraživanja, a to su:

- induktivna i deduktivna metoda,

- metoda analize i sinteze,

-

metoda deskripcije,

-

funkcionalna specifikacija,- metoda studija slučaja.

1.5. GLAVNA HIPOTEZA I POMOĆNE HIPOTEZE

Izrada programa kakav je „ISEP“ je proces koji se mora obavljati organizovano i

sistemski da bi kao krajnji rezultat tog procesa dobili program koji će odgovoriti

zahtjevima, te u krajnjem slučaju biti iskoristiv na naćin da će unapr ijediti i ubrzati

procedure evidencije pacijenata u zdravstvu Bosne i Hercegovine, doprinoseći

kvalitetnijem i transparentnijem zdravstvenom sistemu na zadovoljstvo pacijenata

kao krajnjih korisnika.

Na temelju problema i predmeta istraživanja postavlja se glavna hipoteza:

RH: „Implementacija zdravstvenog informacionog sistema kakav je ISEP će

doprinjeti kvalitetnijim zdravstvenim uslugama u Bosni i Hercegovini“.

Na osnovu glavne hipoteze postavljaju se i pomoćne hipoteze:

P.H 1: „ Implementacija zdravstvenog informacionog sistema kao što je ISEP će

ubrzati i pojednostaviti proces evidencije pacijenata“.

P.H 2: „Uvođenjem informacionog sistema kakav je ISEP će pacijentima obezbjediti

brže i kvalitetnije usluge, omogučujući im interaktivni pristup sistemu sa bilo koje

lokacije putem web-a.“.

P.H 3: „Promocija testne web aplikacije ISEP iniciraće odgovorne državne strukture



6

da bolje sagledaju koncept ISEP-a, te da shvate važnost implementacije jednog

ovakvog informacionog sistema“.

1.6.

OCJENA DOSADAŠNJIH REZULTATA ISTRAŽIVANJA

Odmah na početku rada smo konstatovali da zdravstveni informacioni sistem BiH

ne postoji, te da je potrebno mnogo toga učiniti da se pokrene njegova realizacija.

Implementacije reforme zdravstva u Bosni i Hercegovini je proces u koji treba

aktivno da se uključe sve relevantne domaće i strane institucije, pa je stoga potrebno

što prije donijeti strateški dokument koji bi napravio analizu trenutnog stanja u

zdravstvu, te dao dalje smjernice i razriješio sve dileme kako kod korisnika usluga

tako i kod davalaca usluga u medicini. Glavni razlog ne postojanja bilo kakvog

strateškog dokumenta je pravne prirode. Tu dolazimo do problema ne postojanja

jedinstvenog zdravstva, ili ministarstva na nivou države. Trenutno postoje

Ministarstvo zdravstva na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i Ministarstvo

zdravlja i socijalne zaštite na nivou Republike Srpske. Ovdje bi trebalo, po uzoru na

r eformu u pravosuđu koje ima Ministarstvo pravde na državnom nivou, na isti način

osnovati državno Ministarstvo zdravstva, ili neki državni organ koji će se baviti ovim

pitanjima. Oni bi se trebali pozabaviti kreiranjem centralizovanog zdravstva usko

sarađujući sa međunarodnim agencijama na riješavanju navedenih pitanja, a to su

Svjetska banka, Svjetska zdravstvena organizacija, Evropska unija, itd, koje daju

financijsku i tehničku podršku realizaciji ovakvih projekata.

Zbog ovakve teške i pravno neriješene situacije, sama naučno-stručna istraživanja u

ovom domenu su minimalna, pa se sve svodi na pokušaje realizovanja malih lokalnih

informacionih sistema, koji nisu dali zapažene rezultate.



7

2.

INFORMACIONI SISTEMI U MEDICINI

2.1. OSNOVNI KONCEPT IS-A U MEDICINI

Prije svega opšta definicija informacionog sistema je da je on integrisani skup

komponenti za sakupljanje, snimanje, čuvanje, obradu, prenošenje i izdavanje

podataka i informacija. Svjetska zdravstvena organizacija definiše zdravstveni sistem

kao kompleks međusobno povezanih elemenata koji doprinose zdravlju u porodici,

obrazovnim ustanovama i na radnom mjestu, te javnim mjestima i zajednicama, kao i

u fizičkoj i psihološkoj sredini, u zdravstvenim i drugim sektorima.

Rad u zdravstvenom sistemu zahtijeva evidenciju velike količine podataka, što

naročito iziskuje savremena medicina koja se bazira na činjenicama (eng. Evidence

base medicine). Da bismo mogli da dođemo do svih tih činjenica neophodno je da se

sve informacije koje mogu da se pribave tokom procesa liječenja evidentiraju i na

adekvatan način pohrane kako bi kasnije bile lako dostupne i mogle da daju željene

informacije na osnovu kojih mogu da se donose odluke. Prikupljanje i čuvanje ovako

velikih količina podataka je nemoguće bez savremenih informacionih tehnologija.

Svjetska zdravstvena organizacija zdravstveni informacioni sistem (ZIS), definiše

kao dio opšteg informacionog sistema koji podrazumijeva mehanizam za

prikupljanje, obradu, analizu i prijem informacija potrebnih za organizaciju i

sprovođenje zdravstvene zaštite, ali i za istraživanja i organizaciju u zdravstvu.

Zdravstveni informacioni sistem je organizacija ljudi, mašina i metoda koje

uzajamno djeluju u cilju obezbjeđenja neophodnih podataka i informacija o

zdravstvenom stanju stanovništva u svrhu planiranja i upravljanja u zdravstvu.

Osnovni cilj postojanja IS-a u medicini jeste organizacija, racionalizacija i

funkcionisanje zdravstvene službe na optimalan način, odnosno poboljšanje kvaliteta

medicinskog rada kao i obezbjeđenje tačne, potpune i blagovremene informacije i

smanjenje troškova zdravstvene zaštite.



8

2.2. PRAVNI ASPEKT

Pravni aspekt je veoma bitan, kako smo i ustanovili odmah na početku rada, gdje

smo istakli da su trenutno veliki pravni nedostaci osnovna kočnica koja ne

dozvoljava zdravstvenom informacionom sistemu da se pokrene sa „mrtve tačke“.

Pravnim okvirom bi se trebao definisati odnos između l jekara i pacijenta, nivo

poverljivosti podataka i svi ostali aspekti vezani za vođenje evidencija o pacijentima.

Kompletna procedura bi morala biti definisana zakonom, pa bi prilikom kreiranja

informacionog sistema za svaku instituciju trebalo uzeti u obzir sva pravila koja su

zakonski definisana. Standardizovani podaci o individualnom zdravlju i komunikaciji

ljekar - pacijent, pacijent - ljekar, jesu nezaobilazan i važan resurs u procesu liječenja

kako u medicinskom tako i pravnom smislu, te se uređivanje ovog resursa uvođenjem

informaciono-komunikacionih tehnologija smatra bazičnim uslovom kako za

poboljšanje kvaliteta tako i za uštedu u zdravstvenom sistemu.

U Bosni i Hercegovini zdravstveno osiguranje spada u nadležnost entiteta, Federacije

Bosne i Hercegovine i Republike Srpske, kao i Brčko Distrikta. Ustav Federacije

Bosne i Hercegovine propisuje da oblast zdravstva spada u podijeljenu nadležnost

između Federacije Bosne i Hercegovine i kantona, a kantoni imaju isključivu

nadležnost nad implementacijom socijalne politike i pružanjem usluga socijalne

zastite. U Republici Srpskoj zdravstveno osiguranje je centralizovano i na nivou

entiteta, a fond zdravstvenog osiguranja ima ukupno osam filijala: Filijala Banja

Luka, Filijala Prijedor, Filijala Doboj, Filijala Bijeljina, filijala Istočno Sarajevo,

Filijala Zvornik, Filijala Trebinje, Filijala Srbinje. Centralizovan sistem zdravstvenog

osiguranja u RS je mnogo povoljniji za osigurane osobe u poređenju sa

osiguranicima u Federaciji Bosne i Hercegovine. Fond zdravstvenog osiguranja

Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, pokriva teritoriju Brčko Distrikta.

Ovako decentralizovan i raznolik sistem zdravstvene zaštite i zdravstvenog

osiguranja u Bosni i Hercegovini predstavlja poteškoću za jednak pristup

zdravstvenim uslugama i zdravstvenom osiguranju za sve građane Bosne i

Hercegovine. Servisi zdravstvene zastite koji se pružaju osiguranicima po principu

nadležnosti i registracije osiguranika u pojedinim kantonima ili entitetima, nisu



9

prenosivi između dva entiteta, niti između kantona.

Uzimajući u obzir sve navedeno lako možemo zaključiti da je neophodna „pravna

reforma“ zdravstva i donošenje krupnih odluka da bi došli do zakona koji će biti

pravno relevantni da uređuju zdravstveni sistem na nivou države.

2.3. INSTITUCIJE MEDICINSKE ZAŠTITE

Institucije medicinske zaštite možemo podijeliti na nekoliko nivoa:

- Primarna medicinska zaštita – ambulante, hitne pomoći i domovi zdravlja.

Njihova osnovna uloga je prvi kontakt sa pacijentom, davanje osnovnemedicinske zaštite, vođenje brige o pacijenatima tokom njihovog života

(izabrani ljekar), davanje savjeta i sprovođenje preventivnih zdravstvenih

mjera.

- Sekundarna medicinska zaštita – bolnice, čija je osnovna uloga liječenje

pacijenata koji ne mogu da se izliječe na primarnim nivoima.

- Tercijalna medicinska zaštita – klinički centri koji vode brigu o pacijentima

koji zahtjevaju specijalne metode ili mjere liječenja koje obične bolnice nisu

u stanju da pruže.

U skladu sa različitostima funkcija koje obavljaju potrebno je stvoriti univerzalni

informacioni sistem koji će osobinom modularnog dizajna omogućiti primjenu u

svim nivoima medicinske zaštite. U skladu sa tim medicinske informacione sisteme

možemo podijeliti u nekoliko različitih grupa:

U zavisnosti od specifičnosti zdravstvene ustanove, koriste se različite varijante

sistema:

- Informacioni sistem za ustanove osnovne zdravstvene zaštite,

-

Informacioni sistem za s pecijalističke ambulante ili klinike,

-

Informacioni sistem za bolnice i druge ustanove stacionarnog tipa,

-

Informacioni sistem za stomatološke ambulante,

- Informacioni sistem za medicinske laboratorije.



10

Modularni princip informacionog sistema omogućuje kombinacije u zavisnosti od

tipa zdravstvene ustanove. Pomoću osnovnih podataka u bazi, definiše se

organizaciona struktura zdravstvene ustanove i obavljanje osnovnih funkcija u

pripremi informacionog sistema za rad sa pacijentima.

2.4. PRIMJENA IS-A UNUTAR MEDICINSKIH USTANOVA

Informacioni sistemi mogu pronaći primjenu u raznim dijelovima zdravstvenog

sistema:

- U funkciji vođenja zdravstvene i medicinske dokumentacije; Broj

podataka koji se sakuplja u zdravstvenim ustanovama je veoma veliki.Pružanje medicinskih usluga je izuzetno specifičan i složen posao čija je

osnovna karakteristika – brojnost i raznovrsnost podataka i informacija.

Moderni procesi zdravstvene zaštite se grade na činjenicama da informacija

mora biti lako pristupačna u realnom vremenu i na mjestu gdje je potrebna.

Na ovako postavljene zahteve, može se odgovoriti samo upotrebom

informacionih sistema.

- U medicinskoj dijagnostici; Informacioni sistemi se u medicinskoj

dijagnostici koriste pri obradi i analizi biofizikalnih signala

(elektrokardiografija, elektroencefalografija, elektromiografija, mjerenje

krvnog pritiska), potom u obradi i analizi medicinskih slika pri postupcima

kompjuterizovane tomografije – CT, i sl. Pored ovoga treba reći i da računari

igraju značajnu ulogu u dijagnostici tj. u obradi i analizi kliničko -

laboratorijskih mjerenja. Za postavljanje same dijagnoze, koriste se tzv.

ekspertni sistemi koji, u suštini, daju informaciju koju korisnik traži, ali mogu

i objasniti kako se do te informacije došlo. Dobrih ekspertnih sistema u

medcini nema mnogo. Neki od njih su: CASNET – konsultativni sistem za

glaukom, veoma značajan u dijagnostikovanju u oftalmologiji; INTERNIST –

konsultant u internoj medicini. Međutim, treba reći da se sve više radi na

razvijanju ovakvih sistema.

- Primjena u terapiji i rehabilitaciji; Sam početak prim jene informacionih

sistema, odnosno uopšte računara u medicini vezan je za programe planiranja



11

zračenja tumora (proračun doza, veličina polja). Danas se ove metode veoma

široko koriste i praktično se ne mogu zamisliti bez računara.

- U organizaciji zdravstvenog rada; Govorimo li o ovoj temi, reči ćemo da su

najznačajnije oblasti prim jene informatičkih metoda sl jedeće: zakazivanje

pregleda, dogovaranje posjeta pacijenta u ambulantama, izdavanje recepta,

evidencija bolovanja, evidencija zdravstvenog rada, itd.

- U medicinskim istraživanjima; Primjena informacionih sistema u

medicinskim istraživanjima je veoma široka i danas je veoma teško

( praktično nemoguće) baviti se istraživanjem bez računara, odnosno

korišćenja složenih postupaka informacionog i računarskog rada. Osim

analize podataka, istraživački rad se sve više unapređuje informacionim

sistemima za dokumentaciju medicinske literature (MEDLARS i Experta

Medica).

- U medicinskoj edukaciji; Danas se u mnogome koriste edukativni materijali

koji se distribuiraju u obliku digitalnih medija. Veoma su pogodni programi

tipa simulacije (pacijenta ili stanovništva), gd je student uči, vođen računarom,

da rješava neki medicinski ili zdravstveni problem.

Ovo su samo neki dijelovi zdravstvenog sistema gdje bi računarski informacioni

sistemi mogli naći svoju primjenu.

Postoji čitav niz specifičnosti vezanih za kreiranje informacionog sistema u okviru

jedne institucije. Jedna od tih specifičnosti su uloge koje korisnici moraju imati nad

svojim elektronskim nalozima u informacionom sistemu – dodijeljene role. Za

razliku od standardnih jednostavnih sistema gdje postoje korisnici i administratori, u

slučaju medicinskih sitema postoji mnogo više kombinacija tipova korisnika. Na

primjeru medicinske sestre, mogu da postoje varijante rola, odnosno privilegija

pristupa: glavna sestra, sestra za prijem pacijenata, sestra u intervencijama, itd. Svaka

sestra može teoretski da ima jedu od ovih uloga u nekom trenutku i tada treba da ima

pristup samo određenim opcijama informacionog sistema. Slična situacija je i kod

ljekara, pa tako imamo dežurnog ljekara, odabranog lekara, ljekar opšte prakse, ljekar

specjalista i sl. Ovdje postoji i posebna situacija gdje je jedan ljekar za jednog

pacijenta samo ljekar, dok je za drugog odabrani porodični ljekar. Porodični ljekar



12

treba da ima prava da pristupi svim podacima svog pacijenta dok običan ljekar ne.

Ovo treba da se ustanovljava „u hodu“, za svaki odnos ljekar – pacijent.

2.5.

INTEROPERABILNOST

Jedan od najvećih problema kod kreiranja jednog informacionog sistema uopšte,

pa tako i u zdravstvu je obezbjediti adekvatnu interoperabilnost između različitih

informacionih sistema na različitim nivoima. Da bi informacioni sistem imao

adekvatnu povezanost sa drugim informacionim sistemima sa kojima razmjenjuje

podatke i informacije, on mora da zadovolji interoperabilnost na više nivoa. Evropski

okvir interoperabilnosti ( EIF 1.01

) pravi razliku između četri osnovna nivoa:- Organizacijski nivo,

- Semantički nivo,

- Komunikacioni nivo,

- Sintaksni nivo.

Organizacijska interoperabilnost je poslovna usklađenost, a predstavlja definisanje

poslovnih ciljeva, modelovanje poslovnih procesa i ostvarivanje saradnje između

različitih sistema, na taj način omogućavajući kvalitetno i održivo postizanje ciljeva

definisanih političkim kontekstom unutar utvrđenih okvira pravne interoperabilnosti.

Organizaciona interoperabilnost omogućava da sistemi efikasno povežu svoje

procese radi pružanja zajedničke usluge nekom korisniku.

Semantička interoperabilnost je sposobnost različitih sistema u procesu

elektronskog poslovanja da na isti način tumače značenja informacija koje

razmjenjuju. Postiže se usklađivanjem semantičkih područja poslovanja između

sistema. Semantička imovina (engl. Semantic Assets) obuhvata sve resurse potrebne

za ostvarivanje semantičke interoperabilnosti. Čine je šifarnici, riječnici pojmova,

XML šeme i slični popisi, specifikacija njihovih međusobnih veza i pravila

preslikavanja među njima. Semantika se povezuje sa razumjevanjem i

interpretacijom značenja podataka, dok se sintaksa povezuje sa razumjevanjem i

1 EIF 1.0,, http://ec.europa.eu/idabc/servlets/Docd552.pdf, 19.08.2015.;



13

interpretacijom strukture podataka.

Komunikaciona interoperabilnost zavisi od infrastrukture i standardizovanih

protokola koji su unaprijed precizno definisani (npr. enkapsulacija, okviri, algoritmi

za provjeru grešaka, itd.). Ova interoperabilnost može biti ostvarena primjenom OSI

(eng. Open Systems Interconnection) referentnog modela koji definiše

komunikacione slojeve i protokole pomoću kojih mogu da komuniciraju različiti

računari i sistemi. Interoperabilnost fizičkog povezivanja može da se razriješi

jednostavnim povezivanjem na internet svake institucije, da bi se kroz standardne

protok ole sa eventualnim mehanizmima zaštite uspostavila razmjena podataka i

informacija među zdravstvenim institucijama. Iako postoje razni sistemi zaštite

podatka koji mogu predstavljati sigurno i dobro rješenje, ipak je najbolje ako može

na nacionalnom nivou da se kreira jedinstvena mreža koja u potpunosti ove podatke i

njihovu razmjenu odvaja od globalne internet mreže. U Bosni i Hercegovini postoji

implementirana jedinstvena nezavisna mreža, SDH (eng. Synchronous Digital

Hierarchy) Sinhrona Digitalna Hijerarhija2, koja je bila u vlasništvu CIPS-a, da bi

prešla u vlasništvo „Agencije za identifikacione dokumente, evidenciju i razmjenu

podataka Bosne i Hercegovine (IDDEEA)“. U ovoj mreži koristi se bežični

sinhronizirani prenos digitalne hijerarhije visoke brzine, a preko ove mreže sasvim

sigurno svakodnevno prolaze povjerljivi podaci i informacije preko čitave teritorije

Bosne i Hercegovine. Ova mreža je samostalna WAN mreža, nezavisna od globalne

internet mreže. Vijeće ministara je odobrilo korištenje SDH mreže za organe

sigurnosti (Ministarstvo sigurnosti, SIPA, GP, MUP RS, FMUP, Kantonalni MUP-

ovi), CIPS, VSTV (Visoko sudsko i tužilačko vijeće), CIK (Centralna Izborna

Komisija), i Pravosuđe BiH. Uz određene pravne i tehničke procedure i zdravstvo

Bosne i Her cegovine bi moglo iskoristiti kapacitete pomenute SDH mreže u svrhufizičkog povezivanja zdravstvenih institucija radi sigurne i brze razmjene podataka i

informacija

Sintaksna interoperabilnost obezbjeđuje razm jenu sadržaja između različitih

sistema ili softverskih komponenti nezavisno od jezika u kome su iste

2 IDDEEA – SDH mreža,http://www.iddeea.gov.ba/images/stories/PDF/project/sdh_communication_network.pdf, 19.08.2015.;



14

implementirane, runtime okruženja i drugih tehnoloških razlika. Sintaksna

intero perabilnost služi premošćivanju jaza između formata podataka, standarda

jezika, operativnih sistema i hardverskih platformi. Ostvaruje se uspostavljanjem i

prihvatanjem zajedničkog formata (sintakse) prezentacije podataka. Najrašireniji

sintaksni standard za ostvarivanje ovog nivoa interoperabilnosti je XML jezik za

prezentaciju podataka.

U EIF 2.0 3 su dodata još dva nivoa interoperabilnosti:

- Politički kontekst i

-

Pravni nivo interoperabilnosti.

Politički kontekst predstavlja usklađenost vizija i ciljeva različitih organizacija. On

predstavlja njihovu jasno izraženu volju i nam jeru učestvovanja u postizanju

zajedničkih ciljeva u procesu razmjene informacija. Na temel ju političkog konteksta

mogu se prepoznati zajednički prioriteti, planirati zajedničke aktivnosti i definisati

ograničenja radi uspješnog uspostavljanja interoperabilnosti elektronskog poslovanja.

Pravni nivo interoperabilnosti predstavlja usklađivanje pravnih područja za sve

učesnike, utvrđujući postoje li među njima pravne prepreke za postizanje ciljeva

unutar dogovorenog političkog konteksta. Pravni kontekst usklađenosti je veoma

bitan i mora se provesti.

2.6. PODACI KOJI SE EVIDENTIRAJU

Osnovne funkcije bilo kog informacionog sistema u načelu su:

- prikupljanje podataka,

- obrada podataka,

- pohranjivanje i čuvanje podataka i informacija,

-

oblikovanje i dostavljanje podataka.

Vidimo da je podatak u centru informacionog sistema, kao najbitniji resurs

3 EIF 2.0, http://ec.europa.eu/isa/documents/isa_annex_ii_eif_en.pdf, 19.08.2015.;



15

informacionog sistema. Podatak je jednostavna neobrađena činjenica koja ima neko

značenje, a ako ga upotrebimo u kontekstu on postaje informacija. Ukoliko bi

definiciju htjeli približiti informacionim tehnologijama rekli bi da je podatak

kodirana predstava o nekoj činjenici iz realnog svijeta. On je nosilac informacija i

služi za tehničko uobličavanje informacija. Informacija je prečiščeni, obrađeni i

protumačeni podatak u smislenom kontekstu. Znanje čine organizovane i analizirane

informacije koje se mogu koristiti za stvaranje novih značenja i podataka.

Uzimajući u obzir sintaksnu i semantičku interoperabilnost potrebno je postaviti

standarde za podatke i informacije koji će se koristiti u zdravstvenom sistemu. Pošto

medicina zahtjeva evidenciju velike količine podataka, da bismo mogli da dođemo

do svih tih podataka potrebno je da se evidentiraju i na adekvatan način pohrane kako

bi kasnije bili lako dostupni i mogli da daju željene informacije na osnovu kojih

mogu da se donose odluke. Podaci se zapisuju u baze podataka koje moraju biti

dobro organizovane, naročito kod velikih sistema.

Evidentiranje podataka u zdravstvenim informacionim sistemima treba da se vrši na

obrascima osnovne medicinske dokumentacije i pomoćnih sredstava za vođenje

evidencija, koji moraju biti opisani i definisani zakonom. U skladu s tim svaki

definisani dokument, zavisno od zdravstvene oblasti odnosno od oblasti zdravstvene

zaštite kojoj pripada, treba biti zakonom propisan i unificiran obrazac koji mora biti

jednoznačno obilježen, mora imati svoj ID. Zakon treba da opisuje njegovu formu,

dimenzije, ono što treba da sadrži i sl. Ukoliko uzmemo u obzir različite oblasti

zdravstva i tipove zdravstvenih ustanova, a po uzoru na druge zemlje koje imaju

definisane zakone o zdravstu i funkcionalne zdravstvene informacione sisteme,

osnovna medicinska dokumentacija sredstva možemo podijeliti na:

- Zdravstveni karton pacijenta (trebao bi imati više različitih obrazaca koji

moraju da se definišu i da im se dodijeli identifikacioni broj - npr. Obrazac

ZK-AMB-30-15).

- Protokol pacijenta,

-

Protokol za evidenciju medicinskog rada,

- Matična knjiga lica smeštenih u stacionarnoj zdravstvenoj organizaciji,

-

Istorija bolesti,



16

- Temperaturno-terapijsko-dijetetska lista,

- Otpusna lista sa epikrizom,

- List sa anestezijom,

-

Knjiga evidencije,

- Karton potrošnje lijekova,

-

Registar kartoteke.

Ovo je samo moguća lista potrebne dokumentacije koja radi interoperabilnosti

svakako mora biti unificirana i propisana zakonom.



17

3. INFORMACIONI SISTEM „EVIDENCIJA PACIJENATA“

3.1. KONCEPT ISEP-A

Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ (skračeni naziv - ISEP) je sistem

medicinske evidencije i dokumentacije zdravstvenog stanja pacijenata u

elektronskom obliku, predstavljen kao podsistem Zdravstvenog informacionog

sistema (skračeni naziv - ZIS) Bosne i Hercegovine, odnosno moguće idejno

rješenje informacionog sistema. Ovakav sistem pacijentu nudi mogućnost da na

jednom mjestu objedini sve dijagnostičke nalaze (anamneze, dijagnoze, terapije,

ostale nalaze i medicinske dokumente) prebacujući ih u digitalni oblik. Sistem

omogućava pacijentu da kreira svoju jedinstvenu elektronsku zdravstvenu kartoteku

kojoj jednostavno i u svakom trenutku može pristupiti svojim računarom ili

mobilnim aparatom. ISEP predstavlja mnogo efikasniji, jednostavniji i kvalitetniji

način pohranjivanja zdravstvenih podataka, a informacije koje sadrži imaju

vrijednost za sve aktere u tom sistemu. Svi opšti podaci o pacijentu i istorija

prethodnih bolesti su u svakom trenutku brzo i lako dostupni, što ljekaru

omogućava da dobije pravu i potpunu sliku o zdravstvenom stanju pacijenta,uspostavi dijagnozu i odredi adekvatnu terapiju, koje se takođe pohranjuju u bazu

podataka, te vremenom dolazimo do „baza znanja“, a u budućnosti će predstavljati

sistem za podršku odlučivanju (eng. Decision Support Systems – DSS ) ljekarima u

njihovom svakodnevnom radu. Pored toga, ISEP predstavlja interaktivnu aplikaciju

preko koje doktori, medicinske sestre, pacijenti i ostali akteri razmjenjuju podatke i

informacije u realnom vremenu. Bilo koji akter može da obavi svoju statusnu

radnju od kuće sa računara, ili preko adnroid aplikacije sa svog mobilnog telefona.

U sklopu Diplomskog rada kreirana je i testna aplikacija koja nosi naziv

Informacioni sistem "Evidencija pacijenata" - ISEP. Ovo je web bazirana aplikacija

koja je zamišljena kao dio informacionog sistema jedne medicinske ustanove.

Izrađena u PHP programskom okruženju, dostupna pacijentima kroz njihov

browser. Mogućnosti koje pacijenti imaju su im dostupne unosom kredencijala koje

dobiju od ovlaštene osobe zdravstvene ustanove u kojoj se liječe. Aplikacija ima



18

modularni koncept, pa će se vremenom razvijati modul po modul, te po potrebi i

naknadno nadograđivati i dodavati nove funkcioalnosti, te novi moduli. Aplikacija

je javno dostupna, a njene funkcionalnosti se mogu testirati unosom testnih

kredencijala. Aplikacija je prije svega realizovana u „lokalu“, na radnoj stanici

odnosno računaru, da bi po završetku realizacije u lokalu importovana na stvarni

web server i javno je dostupna preko web servisa, kao testna verzija

„ISEP_v.1.5.0.“, - http//www.edukativni.info/isep. Sve njene funkcionalnosti koje

su opisane kroz priloženo ilustr ovano uputstvo mogu se testirati online sa

kredencijalima koji su takođe javno dostupni .

Testni kredencijali su:

- INTERFEJS JEDNOG PACIJENTA

Korisničko ime: pacijent1

Šifra:123

- INTERFEJS DRUGOG PACIJENTA

Korisničko ime: pacijent2

Šifra:123

- INTERFEJS DOKTORA

Korisničko ime: doktor Šifra:123

- INTERFEJS MEDICINSKE SESTRE

Korisničko ime: sestra Šifra:123

- INTERFEJS ADMINISTRATORA

Korisničko ime: admin

Šifra:123

Aplikacija se može i preuzeti zajedno sa bazom i uputstvima sa priložene poveznice

(eng. link). Obzirom da su informacije dostupne javno, fajl koji se preuzme je

zaključani (*.zip), pa je prilikom raspakivanja potrebno unijeti šifru „isep2015“.

Svi prateći dokumenti, kao što je „install.php file“, baza podataka, te uputstva o

instalaciji i korisničko uputstvo dostavljaju se u „(*.zip) file-u“. Aplikaciju je po

preuzimanju i raspakivanju moguće instalirati na radnu stanicu i testirati je u

„lokalu“. Instalacija se pokreče jednostavnim klikom na „install.php“, a sve je

opisano u priloženom uputstvu.

http://localhost/conversion/tmp/scratch/http/www.edukativni.info/isep





19

3.2. ISEP I INTEROPERABILNOST

Interoperabilnost ISEP-a kao aplikacije je osobina kojoj je posvečena naročita

pažnja. Prilikom faze planiranja realizacije ISEP aplikacije, analizirani su svi nivoi

interoperabilnosti. Neki nivoi interoperabilnosti ( pravna i politička interoperabilnost)

su ostali neriješeni iz praktičnih razloga ne postojanja zakonskih predpostavki,

odnosno zbog neusaglašenih formi zdravstvenih obrazaca, nekih zdravstvenih

procedura i sl.. Ovaj problem se može tehnički prevazići u budućnosti, kada budu

postojale zakonske predpostavke za to. Međutim, u fazi planiranja bilo je potrebno

obezbjediti tehničke mogućnosti jednostavne izmjene tih podataka u sistemu u nekim

narednim fazama, kada se za ovu izmjenu steknu zakonski uslovi.

Organizacijska, semantička, k omunikaciona i sintaksna interoperabilnost su

realizovani upotrebom standardnih tehnologija i formata podataka i informacija koji

će se razmjenjivati sa drugim sistemima. ISEP je web bazirana aplikacija, što znači

da koristi web kao servis. Web kao najkorišteniji servis interneta omogućava da se

ISEP, koristeći standardne web tehnologije poveže sa ostalim sistemima bez

geografskog i vremenskog ograničenja, postižući na taj način maksimalnu

usklađenost. ISEP aplikacija je realizovana u PHP programskom jeziku ( PHP -

Hypertext Preprocessor ), koji je trenutno najkorišteniji i najpopularniji programski

jezik. Podaci su smješteni u MySQL bazu podataka. MySQL je sistem za

upravljanje podacima, danas veoma korišten i popularan, najviše iz razloga jer se

obično kombinuje sa PHP-om.

Uzimajući u obzir činjenicu da ISEP treba da bude podsistem, odnosno dio

zdravstvenog informacionog sitema (ZIS) u tom kontekstu će morati da budekompatibilan sa tehnologijama tog sistema. Zato što ZIS trenutno ne postoji, prilikom

realizacije aplikacije ISEP, moraju se striktno poštovati standardi da bi se postigla

interoperabilnost.



20

3.3. ISEP KAO PODSISTEM

Kada se pokrene, realizacija zdravstvenog informacionog sistema će svakako biti

jedan ogroman projekat, a sistem će se razvijati u segmentima. Realizovaće se dio po

dio informacionog sistema koji će formirati cjelinu. U tom kontekstu nastaje koncept

koga smo nazvali ISEP, a koga eksplicitno treba posmatrati kao podsistem ili dio

ZIS-a, a nikako kao zaseban sistem. U centru tog koncepta nalazi se relacija

„pacijent-ljekar“, na čemu se može zaključiti smisao funkcionalnosti koje bi trebao

obavljati ovaj sistem. Vrlo je bitno defnisati ono što ISEP treba da radi, te uspostaviti

njegove granice, koje opet ne zavise samo od ISEP-a nego i od okoline u koju treba

da integriše. ISEP je zamišljen na način koji se odnosi na obavljanje poslova vezanih

za evidenciju pacijenata, sa posebnim akcentom na aktivnu interakciju pacijent –

ljekar. Zato su u realizaciju ISEP-a integrisane web tehnologije koje omogućavaju da

se ova interakcija ostvari u bilo koje vrijeme, sa bilo kog mjesta (npr. pacijent

zakazuje pregled iz svoje kuće, ili putem mobilnog telefona, a ljekar može sa bilo

koje geografske lokacije dobiti podatke o zdravstvenim informacijama pacijenta).



21

4.

FAZE U RAZVOJU ISEP-a

4.1. FUNKCIONALNA SPECIFIKACIJA

Najbolji naćin da se predstavi razvoj jednog informacionog sistema kao što je

ISEP je da se predstavi kroz funkcionalnu specifikaciju. Obzirom da ovdje govorimo

o prikazu razvoja ISEP-a koji nije stvarno realno rješenje, odnosno nije stvarno

realizovan i implementiran, nego predstavlja samo prijedlog mogućeg rješenja,

funkcionalna specifikacija faza će nam koristiti kao simulacija realizacije projekta, a

ne kao informacija o realizaciji stvarnog realnog projekta, a sve u cilju razumjevanja

jednog takvog procesa.

Funkcionalna specifikacija opisuje domen trenutne verzije rješenja navodeći

funkcionalnosti koje će biti dio rješenja. Ona se koristi radi evidentiranja donešenih

odluka i dogovora vezanih za funkcionalnosti rješenja, njegovih interfejsa, ciljeva i

prioriteta. Prilikom izvođenja jednog ovakvog projekta kreiranja informacionog

sistema, sama komunikacija sa razvojnim timom se upravo odvija preko

funkcionalne specifik acije. Tim za testiranje takođe koristi funkcionalnuspecifikaciju kako bi kreirao planove testiranja. Upravo zbog toga u ovom poglavlju

prikazujemo ISEP kroz naučno-stručnu prizmu ove znastvene metode.

4.2. ANALIZA I DIZAJN

Funkcionalna specifikacija je virtuelna predstava projekta koji sadrži rezultate

aktivnosti projektovanja dobijenih iz:

- konceptnog dizajna; uključuje informacije kao što su pregled rješenja i

arhitektura rješenja. Za prikaz informacionog sistema koriste se slučajevi

korišćenja, scenarija u potrebe i kontekstualni modeli.

- logičkog dizajna; uključuje informacije kao što su korisnici, objekti i atributi.

Prikazuju se modeli sekvence zadataka, logički modeli objekata i usluga,

konceptni modeli predloženog rješenja, korisnički interfejsi, logički model

baze podataka i arhitektura sistema.



22

- fizičkog dizajna; uključuje informacije o aplikaciji i infrastrukturi. Prikazuju

se topologija distribuiranih komponenti, pakovanje komponenti, smjernice za

korišćenje tehnologije, arhitektura infrastrukture i dizajn, opis korisničkih

ekrana i fizički model baze podataka.

U okviru faze analize i dizajna razvija se konceptni, logički i fizički dizajn r ješenja.

Ova tri procesa nisu paralelna, već će logički dizajn zavisiti od konceptnog, a fizički

od logičkog dizajna. Bilo koja promjena na konceptnom rješenju uticaće na logički, a

potom i na fizički dizajn.

Slika 2 – Funkcionalna specifikacija


Ukoliko bi htjeli najlakše da shvatimo razliku između sva tri pomenuta dizajna,

možemo uraditi analogiju sa izradom projekta kuće. Pa tako u toku realizacije

projekta izrade kuće, tokom konceptnog dizajna klijent i arhitekta listaju zahjteve

k lijenata, kao što su okruženje, neophodni uređaji, veličine određenih prostorija,

veličine prozora, osvjetljenost prostorija i sl. Tokom logičkog dizajna, arhitekta

kreira podnu podlogu, kompletno okruženje kuće, vrata, prozore, sobe, krov itd.

Dakle, k od logičkog dizajna, određuju se zahtjevi na primjer za električnim



23

kapacitetima, nivoima svijetlosti, uređajima za vodovod i sl, dok se kod fizičkog

dizajna biraju odgovarajući uređaji koji će se koristiti i podržati prethodno def nisane

zahtjeve za strujom, odgovarajućim kablovima i sl.

4.3. KONCEPTNI DIZAJN

Konceptni dizajn ili idejni projekat je proces prikupljanja, analiziranja i

postavljanja prioriteta za poslovne i korisničke poglede na probleme i rješenje tih

problema.

U ovoj fazi bilo je potrebno je izvršiti sljedeče korake:

-

istraživanje, - analizu,

- i optimizaciju.

Slika 3 – Konceptni dizajn




24

U prvom koraku istraživanja definisana je razlika više kategorija zahtjeva složenih po

prioritetima: korisnički, sistemski, operacioni i poslovni zahtjevi. Zahtjevi su se

prikupljali i dokumentovali. Konkretno, u sklopu konceptnog dizajna i prvog koraka

istraživanja prikupljale su se informacije i zahtjevi direktno od uposlenika Doma

zdravlja Istočno Sarajevo, kao i od pacijenata koji se liječe u pomenutoj ustanovi. Na

bazi intervjua bilo je potrebno identifikovti „grube zahtjeve“ korisnika koji se

uzimaju kao prioritetni. U tok u analize vršeno je prečišćavanje tih zahtjeva,

razmišljajući o mogućnosti projektovanja želja korisnika, a uzimajući u obzir i ostale

sistemske operacione i poslovne zahtjeve. Finalni korak konceptnog dizajna je

optimizacija, kada počinje da se projektuje rješenje.

Prilikom konstantnog procesa istraživanja, analize i optimizacije (Slika 2) usvojene

su poslovne procedure, postigli smo razumjevanje trenutnih poslovnih procesa, a

uočeni su i mogući problemi, za koje je bilo potre bno pronaći adekvatan način da se

isti prevaziđu. Naime, da bi smo definisali viziju budućeg stanja, odnosno izgleda

informacionog sistema ISEP, to je podrazumjevalo poboljšanje produktivnosti

trenutnog stanja, razmatranje potreba u odnosu na želje, uravnoteženje poslovnih i

korisničkih zahtjeva i razmatranje tehničke izvodljivosti rješenja.

Nakon provedenih aktivnosti stvorena je vizija, odnosno konceptni dizajn aplikacije

Informacioni sistem „Evidencije pacijenata“ - ISEP, koji je odgovarao realnom

modelu poslovanja, ali je zadovoljavao i zahtjeve korisnika.

Ovo sve je postignuto kroz grafički prikaz dijagrama slučajeva korištenja (eng. use

case), gdje se prikazuju svi aktori u sistemu sa ulogama koje mogu koristiti.

4.4. LOGIČKI DIZAJN

Za razliku od konceptnog dizajna koji opisuje rješenje sa aspekta poslovanja i

korisnika, logički dizajn opisuje rješenje sa aspekta projektanta. Dobar logički dizajn

će zavisiti od dobrog konceptnog dizajna. Faza logičkog dizajna se može podijeliti na



25

sljedeće zadatke i podzadatke koje je potrebno izvršiti:

- Analiza logičkog dizajna u okviru kog projektant izvršava sljedeće

zadatke:

- Analiza primjene mogućih tehnologija,

-

Identifikovanje poslovnih objekata i servisa,

- Identifikovanje važnih atributa i ključnih relacija.

- Optimizacija logičkog dizajna, u okviru kog projektant izvršava sl jedeće:

- Poboljšanje logičkog dizajna,

- Validaciju logičkog dizajna.

4.4.1.

Analiza primjene mogućih tehnologija

U toku analize, kompletan sistem smo podijelili u module, a za svaki modul smo

odredili moguče objekte, servise, atribute i relacije. Tako da je ISEP dobio sljedeću

listu modula:

-

Modul pregledi,

-

Modul karton,

- Modul terapije,

- Modul dijagnoze,

- Modul upravljanje,

- Modul pretraga.

U testnoj aplikaciji ISEP kreirana su četri nivoa korisničkih naloga, koji imaju

određene uloge (eng. role) u sistemu, a shodno tome imaju i različite dozvole,

dopuštenja ili permisije (eng. permission). To su: pacijent, doktor, sestra i

administrator. Ova lista nije konačna i moguće je proširiti ovisno od potrebe

zdravstvene ustanove. Pa tako, prvi kreirani modul „Modul pregledi“ ima različite

funkcije ovisno o rolama korisnika koje ima na svom elektronskom nalogu.

Pogledajmo listu funkcija implementiranih u Modul pregledi:

Modul pregledi

- Pacijent:



26

Zakaži pregled,

Moji zakazani pregledi,

Moji odobreni pregledi;

-

Doktor:

Zakazani pregledi,

Zakazivanje pregleda,

Odobreni pregledi,

Evidentiranje završenih pregleda;

- Sestra:

Zakazani pregledi,


Odobreni pregledi,

Evidentiranje završenih pregleda;

- Administrator:

Zakazani pregledi,


Odobreni pregledi,

Evidentiranje završenih pregleda,

Uređivanje i brisanje zakazanih pregleda,

Uređivanje i brisanje odobrenih pregleda,

Invalidiranje evidentiranja završetka pregleda.

I ova lista funkcija ni je fiksna nego je proširiva i moguće je dodavanje novih

funkcionalnosti. Za sve ostale module određena je lista funkcija koje su sortirane i

dodjeljene različitim rolama korisnika, ovisno o potrebama.

Obzirom da je osnovni koncept ISEP-a interakcija pacijent – ljekar, tehnologija koja

bi trebala da se koristi za kreiranje aplikacije ISEP je svakako trebala biti bazirana na

web-u. Izabran je PHP programski jezik, kao i MySQL za realizaciju baza podataka.

4.4.2. Dokumentovanje logičkog dizajna



27

Kada govorimo o dokumentovanju logičkog dizajna, govorimo o zapisivanju

logičkog dizajna kroz grafičke prikaze sistema, kroz dijagram sekvenci i kroz

objektne dijagrame ili dijagrame klasa. Dijagram sekvenci prikazuje redoslijed

poslova, reference na slučajeve korišćenja, učesnike (aktere), rezultate izvođenja,

izuzetke (alternative događanja) i dr. Na osnovu sekvencnog dijagrama se može

izvršiti optimizacija ukoliko se uoče sekvence zadataka koje se ponavljaju. Ovako

rješavamo problem redudantnosti podataka.

Potrebe za podacima identifikovane tokom konceptnog dizajna se u okviru logičkog

dizajna pretvaraju u objekte i relacije. Prvi zadatak kod kreiranja logičkog modela

podataka je da se identifikuju entiteti (objekti), atributi, relacije između objekata i

kardinalnosti. Logički objektni model (eng. Logical Object Model ) se kreira na

osnovu prethodno definisanih objekata, servisa, atributa i relacija tokom procesa

logičkog dizajna. U toku kreiranja modela, veoma je važno da se razmotre svi

poslovni i korisnički zahtjevi za bezbjednošću, globalizacijom, lokalizacijom,

praćenjem i logovanjem, rukovanjem greškama, integracijom sa postojećim

sistemima itd.

4.4.3. Optimizacija logičkog dizajna

Optimizacija logičkog dizajna prema postavljenim zahtjevima i scenarijima

upotrebe, predstavlja pravi izazov za projektanta. U ovoj fazi trebalo je:

-

identifikovati ulaze i izlaze jednog objekta i funkcionalnost koju objekat mora

da obezbjedi,

- pravovremeno predvidjeti izlaze i ponašanja svakog ulaza,

- verifikovati nezavisnost i sekvencu objekata i servisa vođenjem komplentnog

scenarija,

-

ocijeniti frekventnost jedne aktivnosti, odnosno utvrditi koliko često se ona

događa i da li se odvija periodično ili uniformno,

- odrediti da li servisi koji kontrolišu transakciju zavise i od servisa koji su dio

drugih poslovnih objekata,

- sagledati ona poslovna pravila koja podržavaju više poslovnih objekata,



28

- odrediti da li se zahtijeva sekvencionalni redoslijed operacija u okviru cijele

ili dijela transakcije,

- identifikovati kritična vremena, odnosno procijeniti da li se aktivnost može

obustaviti ili se mora odmah odgovoriti,

-

odrediti nezavisnost operacija kod poslovnih objekata… itd.

Ovo su samo neke aktivnosti koje su provedene da bi se izvršila optimizacija u

logičkom dizajnu projekta ISEP, te da bi na kraju dobil i logički dizajn koji ispunjava

sve pred nas postavljene uslove.

4.5. FIZIČKI DIZAJN

Nakon što se usaglase stavovi oko logičkog dizajna, projektant prelazi na fazu

fizičkog dizajna. Fizički dizajn se završava kada kada se odobri projektni plan,.

Slika 4 – Dizajni projektovanja sistema i njihove funkcije


Fizički dizajn prolazi kroz četiri koraka:

1. Istraživanje,

2.

Analiza,

3.

Racionalizacija,

4. Implementacija.



29

U prvom koraku istraživanja na osnovu logičkog dizajna projektant kreira tehnička

r ješenja tako što razmatra ograničenja kod poslovnih procesa, infrastrukture i

arhitekture organizacije, kao i zahtjeve za sigurnosti, skalabilnošću, upravljivosti i

raspoloživosti rješenja. Na kraju istraživanja projektant mora kreirati dokumentaciju

rezultata istraživanja gdje bi trebalo biti prikazana trenutna situacija u domenima:

- Topologija mreže,

- Topologija podataka,

- Topologija komponenti,

-

Fizički zaht jevi aplikacije,

-

Ažurirani planovi procjene i umanjenja rizika.

Nakon provedene analize, kao narednog koraka fizičkog dizajna, projektant kreira i

poboljšava sljedeće modele fizičkog dizajna:

- Dijagram klasa (eng. Class diagrams),

- Dijagram sekvenci (eng. Sequence diagrams),

- Dijagram aktivnosti (eng. Activity diagrams),

-

Dijagram komponenti (eng. Component diagrams).

U koraku kog smo nazvali racionalizacija prikazuju se tačno definisana rješenja,

odnosno opisuju se tehnologije, strategije i topologije dizajnirane za konkretno

rješenje.

Da bi u krajnjem koraku implementacije izvršili izvedbu projekta infor macionog

sistema, što je urađeno i sa aplikacijom ISEP, a detaljno opisano u poglavlju koje

slijedi.

U sklopu fizičkog dizajna realizacija projekta je provedena kroz:

- Projektovanje sloja prezentacije,

- Projektovanje sloja aplikacije,

-

Projektovanje sloja podataka,

-

Projektovanje bezbjednosti,

-

Kompletiranje faze planiranja.



30

4.5.1. Projektovanje sloja prezentacije

Sloj prezentacije je dio informacionog sistema koji obezbjeđuje mehanizmekomunikacije i interakcije između korisnika i ostalih slojeva servisa informacionog

sistema. Pojednostavljeno, projektovanje sloja prezentacije predstavlja način

kreiranja korisničkog interfejsa za pristup sistemu. Za većinu korisnika najvažniji dio

je upravo korisnički interfejs koji za njih predstavlja samu aplikaciju. Dizajn

korisničkog interfejsa bi trebao da implementira zadatke korisnika na način koji je

intuitivan korisnicima. Za dobro dizajniran interfejs koji korisnicima omogućava

najlakši i najugodniji rad se kor isti ustaljeni izraz - prijateljski naklonjen (eng. user friendly).

Da bi interfejs bio efektivan treba razmotriti sljedeće karakteristike:

- Intuitivan dizajn – dizajnirati interfejs tako da korisnici intuitivno

mogu da razumiju kako da ga koriste.

- Optimalno korišćenje prostora ekrana – planirati količinu informacija

k oja će biti prikazana na jednom ekranu.

- Odgovarajući izgled - obratiti pažnju na boje, na primjer za poruke

greške koristiti crvenu i sl.

- Lakoća navigacije – na primjer, za prelazak na polja koristiti Tab,

strelice i druge prečice sa tastature.

Prilikom izbora okruženja klijenta (eng. client environment ), za korisnički interfejs

informacionog sistema ISEP, bilo je potrebno uzeti u obzir način korišćenja

aplikacije i povezanosti sa drugim sistemima. Da su korisnici ISEP sistema na

lokalnoj mreži ili veoma brzoj WAN mreži, najverovatnije bi izbor bio okruženje

bogato funkcionalnostima, poznatije kao bogati klijent (eng. rich client ). Drugi izbor

je tanak klijent (eng. thin client ). Tanki klijenti, kao što su Web pretraživači (eng.

browsers) i udaljene desktop komunikacije se najčešće koriste za udaljene ili

distribuirane korisnike ili za korisnike sa slabim konekcijama. Pošto su pacijenti

korisnici sistema koji sistemu moraju pristupati sa udaljene lokacije, svog računara



31

od kuće ili sa mobilnog telefona, tre balo je računati na interfejs baziran na web

tehnologiji. Najviše radi kompatibilnosti i interoperabilnosti, odnosno prenosivosti na

mnoge druge uređaje i platforme.

4.5.2. Projektovanje sloja aplikacije

Prilikom projektovanja sloja aplikacije potrebno je voditi računa o arhitekturi

same aplikacije, koja ukazuje na tehnologije koje će se koristiti kod implementacije

informacionog sistema. Ono na šta treba odmah obratiti pažnju je stepen

distribuiranosti informacionog sistema. Naime postoje distribuirani i centralizovani

informacioni sistemi. Današnji informacioni sistemi su uglavnom distribuirani.Distribuirani sistemi su sistemi gde se komponente informacionog sistema

distribuiraju na više lokacija preko računarske mreže. Suprotno distribuiranim

sistemima su centralizovani sistemi. Distribuirane sisteme je daleko komplikovanije

implementirati nego centralizovana rešenja. Iako je imlementacija znatno

komplikovanija, kada se sistemi stave u funkciju pružaju puno bolje rješenje od

centralizovanih sistema, pa smo se tako i u slučaju implementacije ISEP-a odlučili za

distribuirani sistem. Klijent/server sistem je distribuirano rešenje gde su prezentacija,

logika prezentacije, aplikaciona logika, manipulacija podacima i slojevi podataka,

distribuirani između klijent PC- ja i jednog ili više servera. Logika aplikacije je

podjeljena između klijenta i servera tako da obezbjedi optimalno korišćenje resursa.

Na primjer, prezentacija podataka i provjera ulaznih podataka su sastavni dio klijent-

aplikacije, dok se rukovanje podacima, u smislu njihovog fizičkog smeštaja i

kontrole pristupa, vrši na serveru. Tanak klijent (eng. thin client ) je PC računar k oji

predstavlja samo interfejse korisniku, dok se aplikaciona logika izvršava na

udaljenom aplikacionom serveru. Serveri kod klijent/server modela moraju da budu

veoma „ jake mašine“, koji uglavnom imaju instalirane klijent/server operativne

sisteme, kao što su Unix, Windows 2000 Server ili Enterprise Edition ili Linux.

Prilikom odabira arhitekture ISEP informacionog sistema upravo je izabran

distribuirani pristup sa instalacijom fizičkog servera i serverskog operativnog sistema

sa pratećim servisima: server baze podataka (MySql), aplikaciojni i transakcioni



32

serveri, groupware server, web server, itd.

4.5.3. Projektovanje sloja podataka

Projektovanje sloja podataka se usko veže za kreiranje baza podataka i planiranje

resursa koji će ih podržavati. Baza podataka se projektuje tako da što efikasnije

zadovolji zahtjeve za informacijama. Baza podataka mora da omogući pravovremno

dobijanje kvalitetnih informacija na svim nivoima odlučivanja kako bi na taj način

povećala efikasnost informacionog sistema i organizacije. Da bi se ovaj zadatak

izvršio, potrebno je detaljno poznavati poslovanje cijele organizacije.

Proces projektovanja baza podataka je dio procesa projektovanja informacionih

sistema i sastoji se od faza analize zahtjeva, specifikacije, izrade konceptnog modela,

logički model, fizički model, implementaciji i održavanja. Sistemi za upravljanje

bazom podataka (eng. Database Management Systems – DBMS ) su softverski sistemi

koji kreiraju, pristupaju, upravljaju, kontrolišu, čuvaju i pretražuju podatke. U izradi

ISEP-a korišten je MySql baza podataka.

4.6. STABILIZACIJA I IMPLEMENTACIJA RJEŠENJA

Nakon što je završena faza razvoja rješenja, projekat ulazi u narednu fazu

stabilizacije i uvođenja (eng. deploying ). Cilj faze stabilizacije je da se poboljša

kvalitet rješenja i da se stabilizuje prije nego što se pusti u proizvodno okruženje.

Faza uvođenja uvodi rješenje u proizvodno okruženje.

Dva su koraka u fazi stabilizacije:

1. Testiranje rješenja – projektant implementira planove testiranja koji su

kreirani tokom faze planiranja i koji su testirani tokom faze razvoja;

2. Vođenje pilot rešenja – projektant testira pilot projekat sa aktuelnim

korisnicima i na realnim sistemima rada.

U toku testiranja rješenja, kasnije vođenja pilot rješenja pojavljivaće se greške ili

bagovi (eng. bug ) koje je potrebno evidentirati i otklanjati vremenom. Bag ne

podrazumjeva obavezno grešku, već se može definisati kao bilo koja pojava nastala



33

korišćenjem proizvoda Bagove je potrebno prepoznavati, evidentirati i sortirati po

prioritetima te ih istim redoslijedom i rješavati.

ISEP se trenutno nalazi u fazi testiranja, odnosno samo dio modula koji su izrađeni, a

ostali moduli se nalaze u početnim fazama realizacije.

4.6.1. Vođenje pilot rješenja

Pilot projekat podrazumjeva testiranje rješenja u proizvodnom okruženju i

njegovo isprobavanje od strane krajnjih korisnika, kao i od strane projektanta..

Primarna svrha pilot rješenja je da pokaže da projekat radi u realnom okruženju kaošto se i očekivalo i da ispunjava postavljene zahtjeve. Sekundarna svrha je da se pruži

šansa projektantu da poboljša i unaprijedi proces razvoja.

Pilot projekat je prilika korisnicima da pruže povratnu informaciju o tome kako rade

funkcionalnosti rješenja što ujedno pomaže projektantu u određivanju nivoa podrške

koji je neophodan nakon potpunog uvođenja rješenja u sistem. Pilot projekat se uvodi

postepeno - dio po dio, i to u jedan dio sistema, npr. samo u jednu ambulantu.

4.6.2. Faza uvođenja rješenja

Faza uvođenja rješenja počinje nakon završetka svih pobrojanih faza. Uvođenje

rješenja u proizvodno okruženje prolazi kroz nekoliko koraka:

- Planiranje,

-

Uvođenje komponenti sistema, - Period zatišja,

-

Transfer projekta,

- Završne aktivnosti

U toku prvog koraka planiranja projektant ili projektni tim testira, instalira i

konfiguriše fizičku infrastrukturu, sistemske i aplikacione softvere, te poboljšava i

ažurira prateću dokumentaciju. Pod uvođenjem komponenti sistema, podrazumjeva

se implementacija fizičkih komponenti kao što su ruteri, serveri baza podataka, mejl



34

ruteri, serveri za udaljeni pristup (eng. remote access servers), lokalni ruteri, fajl

serveri, klijentske aplikacije i dr. Nakon ovoga nastaje period za tišja koji je

neophodan da bi se realizovali statistički podaci. Nakon toga dolazi korak transfera

projekta koji podrazumjeva prenošenje operacija i funkcija informacionog sistema na

ovlašteno osoblje. I na kraju, završne aktivnosti podrazumjevaju praćenje

zadovoljstva korisnika u radu u informacionom sistemu, pripremanje završnog

izvještaja, završnog pregleda projekta i dobijanje odobrenja od ovlaštene institucije.

4.7. USPOSTAVLJANJE CENTRALNOG MJESTA ZA IT PODRŠKU

Veoma bitan segment u poslovanju sa novim informacioni sistemom, kakav je iISEP je to da u radu sa ovakvim sistemom mora postojati IT podrška. Uspostavljanje

centralnog mjesta za IT podršku je kompleksan posao, jer isti mora da bude

prilagođen informacionom sistemu. Obzirom da je sistem planiran u medcinskim

ustanovama, svaka od tih ustanova ovisno o kapacitetu informacionog sistema bi

morala imati zaposlenog IT adminitratora koji bi obavljao poslove informatičko-

tehničke administracije kao i podrške korisnicima u ustanovi.

Pored IT administratora u medicinskim ustanovama javlja se i potreba regionalnih IT

administratora, sistemskih administratora, mrežnih administratora, administratora

baza podataka te web administratora koji bi predstavljali centralnu strukturu

informacionog sistema ISEP.

4.8. OBUKA KORISNIKA

Radi jednostavnijeg i bržeg uvođenja ISEP-a, neophodna je i kvalitetna obuka

korisnika, kako u procesu uvođenja sistema tako i kasnije u d ijelu upoznavanja

korisnika sa najnovijim informacionim tehnologijama koje mogu olakšati njihovo

poslovanje, prilikom unapr eđivanja sistema ili uvođenja novih modula i

funkcionalnosti.

Obuka korisnika se vrši uz pripremljena uputstva odnosno sistem pomoći



35

korisnicima u razumjevanju mogućnosti i ograničenja u cilju efektivne upotrebe

sistema. Rezultati ovih aktivnosti su korisnici koji su osposobljeni obavljati svoj dio

posla kroz novi informacioni sistem.



36

5.

IZRADA TESTNE ISEP APLIKACIJE

5.1. SPECIFIKACIJA ZAHTJEVA I POTREBA

5.1.1. Zahtjevi

Ukoliko bi zamislili stvarnu situaciju poslovnog okr uženja u kom projektni tim

radi na kreiranju jedne ovakve aplikacije, zahtjevi prema projektnom timu bi obično

bili usmjereni od klijenata sa kojima se sarađuje u proceduri izrade. Klijenti ili

korisnici ISEP-a su medicinsko osoblje i pacijenti.

U sklopu pripreme za projektovanje i izradu aplikacije i samog diplomskog rada

izvršena je posjeta zdravstvenoj ustanovi Dom zdravlja u Istočnom Sarajevu, gdje je

u razgovoru sa uposlenicima te zdravstvene ustanove prikupljeno i evidentirano

dovoljno informacija da se upozna način funkcionisanja rada jedne zdravstvene

ustanove uopšte. Urađena je i anketa sa pacijentima pomenute ustanove, gdje su

pacijenti iznijeli svoje mišljenje o radu pomenute zdravstvene ustanove, te naveli

neke svoje prijedloge da bi se isti unaprijedio. Na osnovu prikupljenih podataka

stvorili smo sliku trenutnog načina poslovanja ove zdravstvene ustanove. Sve

informacije kao i prijedloge za unapr eđenje dobijene od pacijenata smo posmatrali

kao zahtjeve koje je potrebno ugraditi u budući informacioni sistem ISEP.

5.1.2. Analiza i struktura

Odabrana je tema „Evidencija pacijenata“. U prvoj fazi je bilo potrebno osmisliti

koncept i stvoriti strukturu. Prije svega bilo je potrebno prikupiti što više informacija

o načinu procedure evidentiranja pacijenata, koju u stvarnom životu prolazi jedan

pacijent u nekoj zdravstvenoj ustanovi. Naravno, svako od nas je bio u nekoj

zdravstvenoj ustanovi u ulozi pacijenta pa i poznaje donekle tu proceduru. Ali, da bi

projekat bio što bolje organizovan ovaj dio prikupljanja informacija i građenje

strukturne slike budućeg informacionog sistema je veoma bitan, pa je stoga bilo



37

potrebno nadograditi postojeće znanje o gradivu koje se obrađuje. Kako je opisano u

poglavlju prije, informacije su dobijene posjetom jednoj zdravstvenoj ustanovi kao i

anketiranjem pacijenata iste te ustanove. Sve prikupljene informacije posmatramo

kao zahtjeve koje u ovom koraku analiziramo, vršimo optimizaciju i kreiramo

konceptni dizajn.

Dakle, radimo analizu budućeg projekta. To je dio u kome se projektant upoznaje sa

projektnim zadatkom, koji je jedan od najvažnijih koraka jer se propusti u ovom

dijelu šire kroz sve ostale faze. Možda je najbolja komparacija sa ovim korakom

„izgradnja temelja kod projekta izgradnje kuće“. Dakle ukoliko u tom projektu loše

izvedemo temelje, u nekim narednim fazama nastače nepopravljive štete, pa će tako i

sav ostali trud biti uzaludan, u krajnjem slučaju i neostvariv, a sve zbog toga što u

početnom koraku nismo uradili ono što smo trebali. Da se radi o stvarnom projektu, u

ovoj fazi u projektnom timu bi bilo dobro imati nekoga ko aktivno radi u zdravsvenoj

ustanovi da nas kroz cijeli rad upućuje u strukturu.

U ovom koraku bi trebali odmah prepoznati entitete, odnosno objekte, te njihove

osobine, te zabilježiti koje su im zajedničke osobine. Potrebno je razmisliti koje

radnje bi ti objekti mogli izvoditi, u kakvom međusobnom kontaktu bi trebali biti. Na

osnovu zajedničkih oso bina i radnji pokušavamo ih smjestiti u klase. Posmatramo i

upoznajemo realni sistem koji trebamo opisati i prikazati jednom aplikacijom. U tom

prvom razmišljanju postavljeni su neki osnovni entiteti, nabrojani taksativno:

- Pacijenti

- Osoblje bolnice

- Pregledi

-

Dijagnoze

- Terapije

Ovi početni entiteti predstavljaju taj „temelj“ na kome će se dalje graditi sistem.

Pacijenti su ti kojima bi ovaj informacioni sistem olakšao pristup uslugama

medicinske ustanove. Osoblje bolnice smo podijelili na tri nivoa: doktor, sestra i

administrator. Svaki od ovih nivoa predstavlja radnika medicinske ustanove koji će u

svom svakodnevnom radu koristiti ovaj informacioni sistem. Obzirom da je ovo

gruba i prilično primitivna podjela na tri osnovna nivoa, bilo je potrebno osmisliti



38

koncept sistema, koji će u daljem svom razvijanju lako omogućiti podjelu na još

dodatnih nivoa i podnivoa.

Bilo je potrebno kvalitetno preslikati realni sistem u aplikaciju, prateči sa jedne

strane razvoj same aplikacije kroz PHP i to kao objektno orijentisani koncept, te

kvalitetno osmisliti MySql bazu podataka kao relacioni koncept.

5.2. TOK REALIZACIJE IZRADE APLIKACIJE

5.2.1.

Odabir tehnologije i alata

Odmah, u samom startu bilo je potrebno obaviti neke početne korake, odabrati

određene softverske alate i tehnologije koji bi se u ovom slučaju mogli primjeniti,

odnosno koji bi zadovoljili pred nas postavljene zahtjeve. Jedan od zahtjeva koji je

uvažen je povezivanje aplikacije sa bazom podataka, a koji je u suštini bio

neophodan da bi jedna ovakva aplikacija uopšte imala smisla i mogla funkcionisati..

Obzirom da je program web orijentisan, kao najbolje rješenje nametnuo se PHP

programski jezik, a MySQL kao baza koja je kompatibilna i koja se inače u

največem broju slučajeva i koristi u radu sa PHP-om.

Naravno PHP i MySQL nije dovoljan za rad aplikacije, pa je tako za prikaz stranica

korišten HTML, onda za uređivanje izgleda stranica CSS. Za neke detalje koje se tiču

prikaza dinamičkog sadržaja, odnosno zbog potrebe izvršavanja određenih procesa

direktno u browser-u korišten je JS.

Zbog preglednosti i lakšeg pisanja koda bilo je potrebno izabrati i jedan od programa

sa kojim bi mogli raditi u svim pobrojanim programskim jezicima, a kao najbolje

rješenje za ovu svrhu izabran je Dreamweaver. Korišten je Adobe Dreamweaver CC,

trenutno zadnja verzija popularnog softvera. Za izradu nekih grafičkih elemenata kao

što je logo korišten je Adobe Photoshop CC.

Aplikacija „Evidencija pacijenata“ pisana je PHP programskim jezikom, a da bi se



39

mogla izvršavati i istoj pristupati radi povremenog testiranja potreban joj je web

server. U tu svrhu smo koristili program Xampp koga je bilo potrebno instalirati na

radnu stanicu. Na taj način je olakšan rad na aplikaciji jer se aplikacija izvršava u

lokalu, direktno na radnoj stanici, što je znatno ubrzalo proces daljeg razvijanja i

testiranja aplikacije.

5.2.2. Projektovanje aplikacije

U ovom poglavlju projektovanja aplikacije će biti prikazano i grafički, odnosno

kroz dijagrame izrađene u UML programu Visual Paradigm. Obzirom da je tema

opširna i zahtjeva više prostora nego što to može dozvoliti obim ovog rada, grafički

opis će prikazati samo osnovni koncept.

Slika 5 – Prvi USE CASE dijagram prikaza sistema

Izvor Vlastiti izvor

Na dalje je prikazana tabela sa detaljnom specifikacijom jednog use case-a, koji je

ujedno i prvo-kreirani, a ima ulogu iniciranja Zahtjeva za pregled od strane Pacijenta



40

kao glavnog aktora u sistemu.

Tabela 1 – Detaljna specifikacija USE CASE-a ZahtjevZakaziPregled

USE CASE:ZahtjevZakaziPregled

ID:

UC01

BRIEF DESCRIPTION:

Služi iniciranju novih zahtjeva za pregled od strane Pacijenta kao aktora..

PRIMARY ACTORS:

PacijentSECONDARY ACTORS:

Doktor

PRECONDITIONS:

Pacijent izvršava autorizaciju i autentifikaciju za pristup sistemu putem interneta, na

način da unosi svoje kredencijale za pristup ISEP-u

MAIN FLOW:

1.

Klikom na gumb „Zakaži pregled“ pacijent pokreče formu za slanje zahtjeva

za pregled,

2. Popunjava sva potrebna polja na formi, među kojima je i željeno vrijeme

pregleda, te šalje zahtjev.

3. Sistem unosi podatke o zahtjevu u bazu, a podatak biva proslijeđen kao

Zadatak Doktoru koji treba da postupi po njemu.

POSTCONDITIONS:

Pacijent klikom na gumb „Moji pregledi“ provjerava status poslatog zahtjeva,

odnosno da li je odobren i u kom terminu je zakazan pregled.

ALTERNATIVE FLOWS:

Ukoliko je pogriješio prilikom postupka iniciranja zahtjeva pacijent može poništiti

zahtjev što će inicirati Zadatak za invalidaciju greške koju sistem proslijedi

Administratoru.

Izvor: Vlastiti izvor - program Visual Paradigm



41

Ovo je detaljna specifikacija jednog use case-a koja prikazuje jedan segment rada

aplikacije.

Slika 6 – CLASS/OBJECT dijagram ISEP

Izvor: Vlastiti izvor - program Visual Paradigm

Class dijagram predstavlja okosnicu objektno-orjentisanog modelovanja. Koristi se

kako za uopšteno konceptualno modelovanje sistematike aplikacija, tako i za detal jno

prevođenje modela u programski kod. Klase u klasnom dijagamu predstavljaju

glavne objekte, veze u aplikaciji, te klase koje se trebaju programirati.

Ovdje je prikazan class dijagram ISEP-a, u kome vidimo klasu Sajt koja je osnovna

klasa sa kojom su generalizacijom povezani objekti, instance klase:

- objIndex

- objPacijent

-

objDoktor

-

objSestra

-

objAdministrator



42

5.2.3. Projektovanje baze

Slika 7 – Prvi model baze „Evidencija pacijenata“

Izvor Vlastiti izvor

Slika 8 – ER model „Evidencija pacijenata“




43

Slika 9 – Izgled prve MySql baze podataka


Slika 10 – Izgled nadograđene MySql baze podataka




44

Baza podataka je osnovni dio informacionog sistema, a projektovanje baze je

veoma važan posao u k reiranju informacionog sistema. Arhitektura baze se kreira na

osnovu potreba stvarnog realnog sistema, a kreiranje interfejsa samo prati arhitekturu

baze podataka. U sklopu rada osmišljena je i prva baza podataka, koja će vremenom

biti nadograđivana, kako rad bude vremenom napredovao.

5.2.4. Kodiranje

Prvi osnovni index.php fajl nema puno linija koda.

C ôd e 1 – Izgled fajla index.php

Izvor: vlastiti izvor

<?php//Uključujemo fajlove koje koristimo include ('meni.php');include ('tekst.php');include ('prijava_forma.php');

/*Deklarišemo varijablu "$t" kojoj dodjeljujemo vrijednst metode GET"strana"*/ $t=$_GET['strana'];

/*Ako varijabla $t nema vrijednost ispisuje se „Dobro došli u

aplikaciju ISEP...“ Inače $tekst dobija vrijednost vrijednosti$$t..*/ if (!$t) {

$t='POČETNA | ISEP';$tekst='<div id="sadrzaj"><font color="green">Dobro došli u

aplikaciju <b>ISEP v1.0! </b></font><br /><font color="green">Danastavite sa radom u aplikaciji potrebno je da seprijavite.</font></div>';}else{$tekst=$$t;}

/*Poziv klase sajt koja je deklarisana u fajlu class.sajt.php i instanciranje objekta objIndex tipa klase sajt*/ require_once 'class.sajt.php';$objIndex = new sajt();$objIndex -> sadrzaj($dugmici, $tekst, $t, $html_prijava);?>



45

Inače sav kod koji je upisan je obrađen komentarima radi preglednosti, tako da nam

je lako predstaviti situaciju i reči da je bilo potrebno izraditi tri fajla (meni.php,

tekst.php, prijava_forma.php) koji su uključeni (eng. include) u index.php fajl.

C ôd e 2 – Izgled fajla class.sajt.php


Dakle, u fajlu class.sajt.php pa klasi sajt, unutar tijela njene funkcije sadrzaj vidimo

istoimene varijable sa pobrojanim imenima fajlova, te vidimo da postoji i varijabla

$naslov, koja ne postoji kao fajl, a razlog za to shvatičemo na kraju objašnjenja. Prvo

treba reči da su unutar fajlova (meni.php, tekst.php, prijava_forma.php) deklarisane

varijable kojima je kao vrijednost dodjeljen HTML kod. Pa su između ostalog

deklarisane i varijable ($dugmici i $html_prijava), koje vidimo u fajlu index.php, u

instanciranom objektu objIndex, u tijelu njegove funkcije sadrzaj. Ovdje vidimo i još

dvije varijable, $tekst varijabla koja je istoimena varijabili iz klase sajt i $t varijabla.

Sa ove dvije varijable radimo u kodu u fajlu index.php. Varijabla $t odmah pri

deklaraciji uz pomoć $_GET ugrađene funkcije prima vrijednost iza stringa „strana“

iz URL-a.

Ako u URL-u ne postoji vrijednost iza stringa „ strana“, (npr. index.php?strana=)

izvršava se kod u tijelu IF uslovne petlje, a ukoliko postoji vrijednost (npr.

index.php?strana=oaplikaciji), izvršava se samo kod iza ELSE ($tekst=$$t;). To

znači da če u ovom slučaju varijabla $tekst primiti vrijednost $oaplikaciji. Pošto u

fajlu tekst.php postoji istoimena varijabla $oaplikaciji koja kao vrijednost ima HTML

kod, na stranici na mjestu gdje je postavljen $tekst će se ispisati taj sadržaj.

<?phpclass sajt {

function sadrzaj ($meni, $tekst, $naslov, $prijava_forma){include ('index_html.php');echo $strana;

}}?>



46

C ôd e 3 – Izgled fajla index_html.php


To, gdje se pojavljuje sadržaj odredili smo u fajlu index_html.php, koga smo uk ljučili

u tijelu klase sajt . Sada vidimo sve varijable u HTML-u, između ostalog i varijablu

$naslov.

Sve ovo na prvo čitanje izgleda konfuzno i teško razumljivo. Ipak smo kao krajnji

rezultat dobili jednostavniji dalji rad. Dobili smo jedinstveni šablon web stranice

koga smo definisali klasom koga sada uz par linija koda instanciranjem objekata

možemo koristiti bezbroj puta.

U sklopu programa XAMPP nalazi se i program PhpMyAdmin 4 preko kog smo

kreirali MySQL bazu.

4 PhpMyAdmin, https://www.phpmyadmin.net, 19.08.2015.;

<?php$strana=' <head><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8" />

<title>'.$naslov.'</title><link rel="stylesheet" href="css/style.css"></head><body class="isep"><div id="container"><div id="header"><center><img src="slike/logo.png" alt="Logo - Informacioni SistemEvidencija Pacijenata - ISEP" width="547" height="91" align="absmiddle" /></center></div><div id="meni">'.$meni.'</div><div id="prijava">'.$prijava_forma.'</div><div id="sadrzaj">'.$tekst.'</div>

<br class="clearfloat" /><div id="footer">

<p>Projekat "Informacioni servis evidencije pacijenata" utestnoj fazi.</p></div></div>'; ?>



47

Slika 11 – Radno okruženje „ phpMyAdmin“


Zbog toga što smo aplikaciju pisali u objektno orijentisanom konceptu, koristili smo

API-e od MySQLi 5 koncepta, kao novog načina i nove sintakse pisanja MySql-a.

Tako da recimo kod za pristup bazi podataka MySQLi izgleda ovako:

C ôd e 4 – Dio PHP i MySQLi koda – konekcija sa bazom


Dalje možemo pogledati kako je riješen način prijave korisnika. Mehanizam za

prijavu korisnika na ISEP riješen je kroz tri fajla, prijava_forma.php i prijava.php,

kao i fajl odjava.php. U fajlu prijava_forma.php se nalaze varijable koje kao

vrijednosti imaju HTML sadržaj forme za prijavu, kao i izgled formi za prijavu

5 MySQLi, http://php.net/manual/en/book.mysqli.php, 19.08.2015;

<?php

//Uključujemo informacije o bazi podataka include ('configuration.php');// Kreiranje konekcije sa bazom $con = new mysqli($hostname, $db_username, $db_password, $db_name);// Provjera konekcije sa bazom if ($con->connect_error) {

die("GREŠKA prilikom konekcije sa bazom: " . $con->connect_error. " </br> Pokušajte ponovo. </br>Ukoliko se problem ponavljakontaktirajte administratora.");?>



48

nakon prijave korisnika. Pa tako varijabla html_prijava koju smo odredili da nam

bude izgled forme za prijavu izgleda ovako:

C ôd e 5 – Izgled fajla prijava_forma.php


<?php

$html_prijava='<form method="post" action="prijava.php" > <h3>Nalog </h3><table width="100%" border="0"><tr>

<td>Korisničko ime</td> </tr><tr>

<td><input type="text" name="userid"></td></tr><tr>

<td>Šifra</td> </tr><tr>

<td><input name="password" type="password"></input></td></tr>

</table><table width="100%" border="0"><tr>

<td><input type="submit" value="Potvrdi"/></td><td><input type="reset" value="Obriši"/></td>

</tr></table>

</form>';?>



49

C ôd e 6 – Izgled fajla prijava.php


<?php//Uključujemo informacije o bazi podataka include ('configuration.php');//KONEKCIJA SA BAZOM

$con = mysql_connect($hostname,$db_username,$db_password);if (!$con){

die("GREŠKA prilikom konekcije sa bazom: " . $con->connect_error . " </br> Pokušajte ponovo. </br>Ukoliko se problemponavlja kontaktirajte administratora.");

}mysql_select_db($db_name, $con);

//Deklarisane varijable "$username" i "$password" //preuzimaju vrijednosti unesene kroz formu //u fajlu "prijava_forma.php"

$username= $_POST["userid"];$password= $_POST["password"];

//Ukoliko su prazni unosi prije nego

//se konektuješ na bazu ispiši grešku if (empty($username) || empty($password)){die(header("location: index.php?strana=greska"));}

//Uzimamo password, korisničko ime i rolu iz baze za unesenousername i smještamo ih u varijable

$sql_korisnici = mysql_query("select * from korisnici whereusername ='".$username."'");

$result_korisnici = mysql_fetch_array($sql_korisnici);$dbpassword=$result_korisnici['password'];$dbusername=$result_korisnici['username'];$dbrola=$result_korisnici['rola'];

//Radimo poređenja unesenih podataka

//sa podacima iz baze i ovisno o rezultatu //izvršavamo program //Ako u bazi ne postoji šifra i/ili korisničko ime ispisuje segreška //Pokrenuta sesija

session_start();$_SESSION[$dbrola] = $dbusername;

if(!$dbpassword || !$dbusername)die(header("location: index.php?strana=greska"));

//Ako je unesena šifra različita od šifre u bazi //i ili korisničko ime različito

if (($password != $dbpassword)||($username != $dbusername))die(header("location: index.php?strana=greska"));

if(!$dbrola){die(header("location: index.php?strana=greska"));}

if($dbrola != 'admin'){die(header("location: $dbrola.php?strana"));}

else die(header("location:administrator/$dbrola.php?strana" ));mysql_close($con);

?>



50

Kod je prilično dobro prokomentarisan pa se dobro vidi o čemu se radi. Ono što bi

mogli naglastiti u ovom dijelu je način na koji je realizovano zadržavanje

ulogovanog korisnika. To je riješeno sesijom, ali u ovom početnom fajlu za prijavu

smo stavili da sesija nosi naziv po ulozi korisnika (eng. rola) za varijablu $dbrola, a

da se „veže“ za varijablu $username što je u stvari korisničko ime ulogovanog

korisnika. Na ovaj način sesija se automatski imenuje prema ulogovanom korisniku,

te u skladu sa dozvoljenim pristupom na drugim str anicama korisnik može

neometano da radi.

Pored PHP-a, u nekim dijelovima aplikacije neophodno je bilo koristiti Java Script,

jer PHP nema mogućnost direktnog izvršavanja u klijentskom softveru, odnosno

browser-u. Primjer gdje smo morali koristiti JS je dio aplikacije koji treba korisniku

prikazati današnji datum kao podrazumjevani u okviru forme za unos datuma u bazu.

C ôd e 7 – Izgled Java Script koda za prikaz aktuelnog datuma


<script>var date = new Date();

var day = date.getDate();var month = date.getMonth() + 1;var year = date.getFullYear();

if (month < 10) month = "0" + month;if (day < 10) day = "0" + day;

var today = year + "-" + month + "-" + day;document.getElementById("odDatuma").value = today;</script>do <br><input name="doDatuma" type="date" id="doDatuma"><br><br><script>var date = new Date();

var day = date.getDate();

var month = date.getMonth() + 2;var year = date.getFullYear();

if (month < 10) month = "0" + month;if (day < 10) day = "0" + day;

var today = year + "-" + month + "-" + day;document.getElementById("doDatuma").value = today;</script>



51

C ôd e 8 – Izgled CSS fajla style.css


Za opis stranica košten je CSS i to kao posebna tri fajla style.css, form.css i

style_centralni.css.

Ostatak koda nije upisan u ovaj rad zbog poštivanja obima rada, ali prilikom čitanja

uputstva o korištenju aplikacije i čitanju dobro postavljenih komentara iz samog koda

može se razumjeti i funkcionalnost. Svi fajlovi se mogu preuzeti i svaki PHP fajl se

može pregledati.

5.2.5. Install.php

U ovom dijelu rada bi trebali opisati unos sadržaja u bazu, onih podataka koji su

potrebni za početni rad sistema, a radi se o opštim podacima iz života koji se ne

mijenjaju nikad, ili ne toliko često da bi trebala postojati mogučnost njihove izmjene

ili brisanja kroz aplikaciju. To su na primjer imena mjeseci, gradova, država i sl.

@charset "utf-8";/* CSS Document */

body {font: 100% Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;background: #000088;margin: 0; /* it's good practice to zero the margin and

padding of the body element to account for differing browserdefaults */

padding: 0;text-align: center; /* this centers the container in IE 5*

browsers. The text is then set to the left aligned default in the#container selector */

color: #000000;}

.isep #container {width: 90%; /* this will create a container 80% of the

browser width */ background: #FFFFFF;margin: 0 auto; /* the auto margins (in conjunction with a

width) center the page */ border: 3px solid #ffffff;text-align: left; /* this overrides the text-align: center on

the body element. */ }



52

Da bi olakšali rad budućem korisniku naše aplikacije unos sadržaja je osmišl jen na

najjednostavniji način. Dovoljno je pokrenuti INSTALL.php fajl i sačekati da sistem

kreira bazu podataka, tabele sa relacijama i unese sve potrebne podatke.

5.2.6. Unapređenje, testiranje i održavanje

Cilj dosadašnjeg rada na ovom projektu jeste bio da se postave neki osnovni

temelji u izradi aplikacije, da bi se ista mogla realizovati i u narednom periodu

predstaviti kao moguće rješenje dijela zdravstveno informacionog sistema. U sklopu

tih aktivnosti spada realizacija izrade aplikacije, njena realizacija do aplikacije kojaće postati iskoristiva i primjenjiva u stvarnom okruženju. Dakle, aplikacija je trnutno

u fazi izrade, kao i stalnog testiranja urađenog.

Ukoliko se uoče neispravnosti u radu, izoluju se dijelovi koda koji se parcijalno

ispituju dok se ne lokalizuje neispravni dio koda i na kraju otkloni problem.

5.2.7.

Uputstvo o korištenju testne aplikacije

Uputstvo o korištenju testne ISEP aplikacije može se pogledati na webu, ili se

može preuzeti na radnu stanicu kao (*.PDF) format i pregledati na taj način .

Uputstvo je ilustrovano, a prikazuje statusne radnje korisnika ISEP sistema kroz

korake u slikama.

Link na kom se može pronaći uputstvo je:

http://edukativni.info/isep/Uputstvo_ISEP_v_1.0.pdf






53

6.

ZAKLJUČAK

Na kraju rada potrebno je donijeti zaključak u kome će se reči da li je uspješno

realizovan projekat, te da li smo uspjeli kreirati primjenjivu aplikaciju i u konačnici da li smo radom dokazali postavljenu glavnu hipotezu i pomoćne hipoteze.

Pred nas su kao postavljeni zahtjevi koje je bilo potrebno ispuniti. Dakle, sadržaj i

zahtjevi nam diktiraju odabir načina izrade i primjenjive tehnologije od kojih opet

zavisi da li će krajnji rezultat biti zadovoljavajući. Zahtjevi su skupljeni na uzorku

jedne zdravstvene ustanove, od uposlenika te ustanove kao i od pacijenata kao

korisnika njihovih usluga. Bilo je potrebno pronaći balans između tih zahtjeva,

primjenjivih tehnologija stavljajući zahtjeve kao prioritetni faktor u odlučivanju.

Rezultat je testna ISEP aplikacija.

Na dalje, u Bosni i Hercegovini nije riješen pravni i politički problem kako je

obrazloženo u radu. Ovaj problem je osnovna kočnica koju je potrebno otpustiti da bi

uopšte počela realizacija implementacije infomacionih tehnologija u medicini BiH i

izrada zdravstvenog informacionog sistema Bosne i Hercegovine i jednog podsistema

kakav je ISEP.

Ukoliko uzmemo u obzir sve rečeno ovim radom i kvalitet testne aplikacije koja je

kreirana, možemo zaključiti da je rad uspješno realizovan i da smo potvrdili

postavljenu glavnu hipotezu koja kaže da implementacija zdravstvenog

informacionog sistema kakav je ISEP doprinosi kvalitetnijim zdravstvenim uslugama

u Bosni i Hercegovini.

Rekli smo da će implementacija zdravstvenog informacionog sistema kao što je ISEP

ubrzati i pojednostaviti proces evidencije pacijenata, kao i to da će uvođenjem

informacionog sistema kakav je ISEP pacijentima obezbjediti brže i kvalitetnije

usluge, omogučujući im interaktivni pristu p sistemu sa bilo koje lokacije putem web

baziranih sistema. Sama činjenica da su informacije o pacijentu, nakon

implementacije ISEP-a dostupni ljekarima na veoma jednostavan način sa bilo koje

lokacije na internetu dovoljno govori u prilog tome.



54

Ostaje još da sačekamo potvrdu poslednje pomoćne hipoteze koja kaže da će

promocija testne web aplikacije ISEP inicirati odgovorne državne strukture da bolje

sagledaju koncept ISEP-a, te da shvate važnost implementacije jednog ovakvog

informacionog sistema.



55

7.

LITERATURA

Knjige :

1.) L. Ulman: „PHP and MySQL for Dynamic Web Sites “, Čačak 2012. god.;

2.) G.Pavlović-Lažetić: „Uvod u relacione baze podataka“, Matematički fakultet

Beograd 1999. god.;

3.) A. Njeguš: „Poslovni informacioni sistemi“, Univerzitet SINGIDUNUM,Beograd 2009. god.;

4.) A. Njeguš: „Informacioni sistemi u turističkom poslovanju“, UniverzitetSINGIDUNUM, Beograd 2010. god.;

5.) B. Lazarević: „Baze podataka“, FON, Beograd, 2003. god.;

6.) J. Z. Milojković: „Interoperabilnost u elektronskom poslovanju statičkihsistema“ – doktorska disetacija, Univerzitet u Beogradu, Beograd 2012. god;

7.)

Prof. Dr. Zoran Ž. Avramović: Radni materijal sa DL interfejsa Univerziteta„VITEZ“, Travnik 2015. god.;

8.)

V. Jovanović, B. Đurđev, Z. Srdić, U. Stankov: „Geografski informacionisistemi “, Beogr ad 2012;

9.) A. V. Veljović: „Projektovanje informacionih sistema u praksi“, Čačak :Kompjuter biblioteka, 2003;

10.) A. V. Veljović: „Menadžment informacioni sistemi“, Kompjuter biblioteka, 2002. god.;Projektovanje informacionih sistema u praksi

Tekstovi s interneta :

1.)

Wikipedia, http://hr.wikipedia.org/wiki/Baza_podataka, 05.07.2015.;

2.)

Wikipedia,

https://en.wikipedia.org/wiki/European_Interoperability_Framework,

19.08.2015.;

3.) EIF 2.0, http://ec.europa.eu/isa/documents/isa_annex_ii_eif_en.pdf,

19.08.2015.;

4.) IDDEA – SDH mreža, http://www.iddeea.gov.ba/images/stories/PDF/

project/sdh_communication_network.pdf, 19.08.2015.;



56

8.

ILUSTRACIJE

Slika 1 – Informacioni sistem „Evidencija pacijenata“ - ISEP .............................. 3

Slika 2 – Funkcionalna specifikacija ...................................................................... 22

Slika 3 – Konceptni dizajn ....................................................................................... 23

Slika 4 – Dizajni projektovanja sistema i njihove funkcije .................................. 28

Slika 5 – Prvi USE CASE dijagram prikaza sistema ............................................ 39

Tabela 1 – Detaljna specifikacija USE CASE-a ZahtjevZakaziPregled ............. 40

Slika 6 – CLASS/OBJECT dijagram ISEP ........................................................... 41

Slika 7 – Prvi model baze „Evidencija pacijenata“............................................... 42

Slika 8 – ER model „Evidencija pacijenata“ ......................................................... 42

Slika 9 – Izgled prve MySql baze podataka ........................................................... 43

Slika 10 – Izgled nadograđene MySql baze podataka .......................................... 43

Côde 1 – Izgled fajla index.php ............................................................................... 44

Côde 2 – Izgled fajla class.sajt.php ......................................................................... 45

Côde 3 – Izgled fajla index_html.php ..................................................................... 46

Slika 11 – Radno okruženje „phpMyAdmin“ ....................................................... 47

Côde 4 – Dio PHP i MySQLi koda – konekcija sa bazom .................................... 47

Côde 5 – Izgled fajla prijava_forma.php ............................................................... 48

Côde 6 – Izgled fajla prijava.php ........................................................................... 49

Côde 7 – Izgled Java Script koda za prikaz aktuelnog datuma ........................... 50

Côde 8 – Izgled CSS fajla style.css .......................................................................... 51



9. SKRAĆENICE I POJMOVI

IS – informacioni sistem (eng. Information System);

ZIS – zdravstveni informacioni sistem;ISEP – informacioni sistem „Evidencija pacijenata“;

PHP – (eng. Hypertext Preprocessor ) skriptni programski jezik prvenstveno

nam jenjen za izradu dinamičnog web sadržaja i izvodi se na strani servera;

MySQL – besplatan (eng. open source) sistem za upravljanje bazom podataka;

MySQLi – (eng. MySQL Improved ) je poboljšani MySQL;

HTML – (eng. HyperText Markup Language) je opisni jezik specijalno namjenjen

opisu web stranica;

CSS – (eng. Cascading Style Sheets) je jezik formatiranja pomoću kog se definiše

izgled elemenata web stranica;

JS – (eng. JavaScript ) je skriptni programski jezik, koji se izvršava direktno u web

pregledniku na strani korisnika;

SDH – (eng. Synchronous Digital Hierarchy) Sinhrona Digitalna Hijerarhija je

jedinstvena nezavisna elektronska mreža fizički odvojena od globalnog interneta,

koja je bila u vlasništvu CIPS-a, da bi prešla u vlasništvo „Agencije za

identifikacione dokumente, evidenciju i razmjenu podataka Bosne i Hercegovine

(IDDEEA);

XML – (eng. EXtensible Markup Language) - odnosno jezik za označavanje

podataka. Ideja je bila stvoriti jedan jezik koji će biti jednostavno čitljiv i ljudima i

računarskim programima;

DSS – (eng. Decision Support System) su informacioni sistemi za podršku

odlučivanju;

Adobe Dreamweaver – program kompanije Adobe Systems namijenjen za

uređivanje rasterske grafike;

Adobe Photoshop – program kompanije Adobe Systems namijenjen za pisanje koda

XAMPP – programski paket za imitiranje web host servera, ali na na lokalnom

informacioni sistem "evidencija pacijenata" - isep

Documents