İLKÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ

YÖNETİCİLERİN DENETLEME FAALİYETLERİNE

İLİŞKİN YÖNETİCİ GÖRÜŞLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Hazırlayan: Selçuk KURT

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kenan ÖZDİL

Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim

Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı için öngördüğü

YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ

olarak hazırlanmıştır.

Edirne Trakya Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Haziran, 2009

i

İLKÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ YÖNETİCİLERİN DENETLEME FAALİYETLERİNE İLİŞKİN YÖNETİCİ GÖRÜŞLERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Hazırlayan: Selçuk KURT

ÖZET

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen eğitim programlarının belirlenen hedefler

doğrultusunda sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için eğitimin her kademesinde denetleme

yapılmaktadır. Teftiş kurulları ve ilköğretim müfettişleri kanalıyla belirli periyotlarla yapılan

denetlemeler çoğu zaman öğretmenler üzerinde olumlu yada olumsuz etkiler

oluşturabilmektedir.

Bu çalışmada Edirne Merkez ilçedeki İlköğretim okullarında görev yapan okul

yöneticilerinin denetleme faaliyetlerine ilişkin görüşleri alınarak bir değerlendirme

yapılmıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde konuyla ilgili problem durumundan, araştırmanın amaç

ve öneminden bahsedilmiştir. İkinci bölümde ilgili alan yazın incelenmiş, yönetim, eğitim

yönetimi, okul yönetimi, okul yöneticisinin özellikleri ve görevleri konularına değinilmiş,

yeni ilköğretim programı ile okul yöneticisinin liderlik rolünün öneminden bahsedilmiştir.

Üçüncü bölümde araştırmanın yöntemine ve dördüncü bölüm de çalışma grubuyla

yapılan görüşmeler sonucu elde edilen bulgulara yer verilmiş ve yorumlarda bulunulmuştur.

Beşinci bölümde, araştırma sonuçları verilmiş ve sonuçlar ışığında yeni ilköğretim

programının uygulanması sürecinde yapılması gerekenlere ilişkin önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Sözcükler: Denetim, okul denetimi, değerlendirme

ii

EVALUATINON OF PRIMARY-SCHOOL DIRECTORS’ OPINIONS ABOUT INSPECTION

Prepared by: Selçuk KURT

ABSTRACT

Inspections may be carried out in many institutions to determine whether the works

or studies for a defined aim are carried due to the aim or not and also to evaluate the results

of the works. The behaviors and manners of the inspectors are quite important on the

workers.

In every grade of education, inspections are done to reach the education targets

defined by Turkish National Education Ministry reliably. Inspections done occasionally by

inspection boards and primary school inspectors make positive and negative side effects on

teachers.

Directors working primary schools-which are the most important steps of education,

system- also inspects the teachers and their works and studies. The methods used by the

directors while inspecting the teachers and the communication styles of the directors affect the

teachers significantly.

In this study an evaluation is done by taking the directors` (working in Edirne Central

County) opinions about inspections.

Key Words: Inspection, school inspection, evaluation

iii

ÖNSÖZ

Denetim genel anlamı ile bir kurumdaki iş ve işlemlerin belirlenen amaçlar ve

yürürlükte olan mevzuat doğrultusunda saptanan ilke ve kurallara uygun olarak yürütülüp

yürütülmediğinin tespitidir. Denetimin temel amacı, kurumun amaçlarını gerçekleştirme

derecesini belirlemek, daha iyi sonuç alabilmek için gerekli önlemleri almak ve sürekli

geliştirmektir.

Eğitim denetimi ise öğrenmeyi daha etkili kılmak amacıyla, okulun işleyişini, öğretme

sürecini doğrudan etkileyecek biçimde düzenlemektir. Okulun öğretme-öğrenme süreçlerini

sürdürmeyi ve geliştirmeyi amaçlar. Çağdaş eğitimde denetim, öğretmeyi ve öğrenmeyi

etkileyen faktörlerin tümünün değerlendirilmesi ve daha etkili öğretme-öğrenme ortam ve

koşullarının hazırlanması işidir. Çağdaş eğitim denetimi, bilimsel, amaçlı, düzenli,

demokratik ve özendirici olmalıdır. Çağdaş eğitim denetimi, teknik ve sosyal bir süreçtir.

İnsan ve madde kaynaklarının etkili bir biçimde kullanılması ve geliştirilmesi amacıyla

uygulanır. Tanılama, değerlendirme ve geliştirme işlevlerini içerir.

Okul yöneticilerinin başarılı çalışmalarının ardında, almış oldukları hizmet öncesi

eğitim,kişisel gayretleri,nitelikleri ve hizmet içinde yetişme düzeylerinin etkili olduğu

söylenebilir.Bu çalışmada asıl amaç ;okul yönetmeninin denetici davranışlarını

açıklamaktır.Yönetimin teftişi yanlış ve noksanları ortaya çıkarmaktan çok; yönetimi

geliştirmeye ve okul çalışanlarının motivasyonunu artırmaya yönelik olmalıdır görüşü

araştırmacıyı bu çalışmayı yapmaya yöneltmiştir.

Bu çalışmanın her basamağında emeğini ve desteğini esirgemeyen değerli hocam Yard

Doç.Dr. Sayın Kenan ÖZDİL’e, başta okul müdürüm olmak üzere Edirne Merkez İlköğretim

Okullarındaki idarecilere, öğretmen arkadaşlarım Okyar ULUSOY, Serhat OCAK, Ayhan

BAYRAK’a ve manevi desteğiyle sürekli yanımda olan eşim Birgül KURT’ a sonsuz

teşekkürler.

iv

İÇİNDEKİLER Sayfa No

Özet ....................................................................................................................... i

Abstract ................................................................................................................. ii

Önsöz .................................................................................................................... iii

İçindekiler ............................................................................................................. iv

Tablolar ................................................................................................................. vii

I. BÖLÜM ............................................................................................................ 1

A. GİRİŞ .................................................................................................. 1

1. Problem ...................................................................................... 1

2. Amaç .......................................................................................... 3

3. Önem .......................................................................................... 3

4. Sayıtlılar ..................................................................................... 4

5. Sınırlılıklar ................................................................................. 4

6. Tanımlar ..................................................................................... 4

7. İlgili Araştırmalar ....................................................................... 5

II. BÖLÜM ........................................................................................................... 8

A. İLGİLİ ALANYAZIN ......................................................................... 8

1. Denetimin Tanımı………………………………………………8

2. Denetimin Amacı……………………………………………….9

3. Denetimin Önemi……………………………………………… 9

4. Denetim İlkeleri..……………………………………………….11

5. Denetim Süreçleri........................................................................12

6. Denetim Türleri............................................................................13

7. Denetim Aşamaları…………………………………………….. 16

Denetlemeye Tepki Ve Sonuçları……………………………… 16

Örgütsel Etkililik İçin Etkili Yönetim ve Denetim……………. 17

Fransa Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi…………… 24

İngiltere Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi………… 29

Almanya Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi………….36

v

Türkiye Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi…………… 40

Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu………………………………. 41

Değerlendirme………………………………………………………43

Okul Yönetiminde Değerlendirme………………………………….44

Lider Müdür ve Denetim……………………………………………48

Değerlendirmede Sorunlar…………………………………………..50

III. BÖLÜM .......................................................................................................... 52

A. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ .................................................................. 52

1. Evren ve Örneklem……………………………………………...54

2. Verilerin Toplanması……………………………………………55

4. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması .......................................... 55

IV. BÖLÜM ......................................................................................................... 57

A. BULGULAR VE YORUM ................................................................ 57

V. BÖLÜM ............................................................................................................ 68

A. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................ 68

1. Sonuçlar ...................................................................................... 68

2. Öneriler ....................................................................................... 69

KAYNAKÇA ........................................................................................................ 72

EKLER .................................................................................................................. 77

vi

TABLOLAR

Tablo No Sayfa No

1. Evreni Oluşturan İlköğretim Okulları ………………...……………………. 54

2. İdarecilerin Denetleme Görevi Üstlenmelerine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı …………………………………. 57

3. Denetlemenin Eğitim Faaliyetlerine Etkisine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı ……………………………… 58

4. Okul İdarecilerinin Denetleme Yapmadaki

Zaman Aralıklarına İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı ……………………. 60

5. Denetleme Yapılırken Kullanılan Yöntemlere

Görüşlerin Frekans Dağılımı ………………………………………………… 61

6. Denetleme Esnasında Görülen Davranış Değişikliklerine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı …………………………………………. 62

7. Denetleme Yapılırken Göz Önünde Bulundurulan Kriterlere

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı …………………………………………. 63

8. Denetleme Yapılırken Karşılaşılan

Sorunlara İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı…………….………………... 64

9. Denetim Faaliyetlerinin Önceden Haber Verilmesine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı…………………………………….…… 66

10.Denetleme Faaliyetinde Dış Faktörlerden Etkilenme Oranına

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı………………………………………..…..66

1

I. BÖLÜM

Bu bölümde araştırmanın kavramsal çerçevesini oluşturan konular başlıklar

halinde ele alınmıştır.

Bu bölümde problem durumu, problem cümlesi, alt problemler, sınırlılıklar,

tanımlar ve ilgili araştırmalar yer almaktadır.

A. Giriş

Eğitim faaliyetlerinin kalitesi ve uygulanabilirliği ancak etkili bir okul

yönetimiyle sağlanabilir. Okul yöneticilerinin liderlik ve vizyoner yapıları bu

bakımdan büyük bir öneme sahiptir.

Eğitim kurumlarının belirlenen amaçlara uygun yönetilmesi personel ve velilerle

iyi bir iletişim içinde olması, kendisine görev tanımı içerisinde verilen için eğitim

yöneticilerinin denetleme görevini objektif ve demokratik bir ölçüde yürütmesiyle

mümkün olabilecektir. Ayrıca öğretmenlerin belirlenen amaçları ve sınıf yönetimini

ne derece gerçekleştirebildiklerini anlayabilmek ve daha üst seviyede

gerçekleştirebilmeleri için denetime ihtiyaç duyulmaktadır. Denetim

yapılamadığında, örgütteki işler karmaşaya dönüşür. Çalışanlar neyi, ne için, ne

düzeyde yaptıklarını bilmeden plansız bir şekilde çalışırlar.

1. Problem

Okul yönetiminin temel işlevi, okulun amaçlarına uygun olarak yaşatılmasıdır.

Yöneticinin oynadığı rol, sosyal bir sistem olan okulda, belirlenen müdürlük

pozisyonu ile ilgili davranış biçimidir. Okul müdürünün yönetim görevi; yanı sıra

denetim sorumluluğunu da üzerine alan bir yöneticidir. Genel ilke olarak okul

müdürlüğü; konumunda en üst kademe olan yönetim düzeyidir (Taymaz, 2000, 79).

2

Okul yöneticisinin öncellikli görevlerinden biri, okul amaçlarının, okul ve sınıf

içindeki uygulamalara yansıtılmasını sağlamak ve okulu amaçlarına uygun olarak

yaşatmaktır. Denetimsiz bir sistem olmaz. Ancak denetimin yöntemi, biçimi ve

içeriği farklılaşabilir. Denetim denince, mutlaka birilerinin diğerlerini dıştan kontrol

etmesi anlaşılmamalıdır. İnsanlar kendi kendilerini de denetleyebilirler. Okullarda

gerek çalışanlar, gerekse öğrenciler açısından, özellikle içsel denetim

mekanizmalarının güçlendirilmesine dönük uygulamalara yer verilmelidir.

Çalışanlar, yaptıkları işlerin görülmesi, bilinmesi ve takdir edilmesi için denetimi

kendileri isteyebilir hale gelmelidir. Bunun için de okulun vizyon ve misyonunun

belirlenmesinden başlayarak okul süreçlerinde üst düzeyde bir katılıma yer verilmesi,

karşılıklı bir güven ortamının oluşturulması önemlidir. Okul müdür, formal ya da

informal olarak sınıfları ziyaret edebilir, eğitim-öğretim sürecini izleyebilir. Ancak

bu ziyaretlerin de öğrenmeyi kesintiye uğratmayacak bir biçimde yapılması

önemlidir (Şişman,2002:91,92).

Okul müdürü denetleme görevini yaparken; okul çalışanlarının bir insan

olduklarını unutmamalı, onları değer biçilecek bir eşya olarak görmemelidir.

Karşılıklı insan ilişkilerinin geliştirilmesiyle, anlama ve anlaşma ortamı daha kolay

kurulabilir. Okul müdürü her tür ediminin, düzeltme ve geliştirme amacı gütmesi

gerektiğini unutmamalıdır. Bunun en geçerli yolu, gerçek durumun ne olduğuna

bireyi inandırmaktır. Bu da etkili insan ilişkileri ile gerçekleşebilir

(Başar,2000:48,49,50).

Eğitim kurumları açısından sorun, okulun amaçlarını gerçekleştirmesini

durduran, yavaşlatan ya da saptıran engeldir. Yönetimin bu engelleri ortadan

kaldırmak amacıyla uğraşmaya başlaması ile sorun çözme sürecine girilir. Örgütün

sorunlarla karşılaşması süreklilik göstermektedir. Dolayısıyla, yönetim süreci aynı

zamanda sorun çözme sürecidir. İnsanlar için olduğu gibi örgütler için de yaşadıkları

sürece birtakım sorunlarla karşılaşmaları doğaldır. Okulda karşılaşılabilecek sorunlar

farklı olup, bunlar genellikle; okulun çevresinden, okulun kuruluş bozukluklarından

ya da eğitim iş görenlerinden kaynaklanırlar. Bu sorunların en önemlileri ise iş

3

görenler arasındaki çatışmalardır. Okul yöneticisi bu sorunları çözebilmek için

yönetim süreçlerinden etkili bir şekilde yararlanabilmelidir (Başaran, 1996: 15 ).

Eğitim yöneticilerinin görevlerinden biri olan denetleme görevlerini yürütürken

takındıkları tavırlar, algılama farklılıkları ve bunun farkındalık düzeyleri eğitim

faaliyetleri üzerinde değişik etkilere sahiptir. Bu algılamaların ortaya çıkarılması

etkili bir eğitim süreci için önem arz etmektedir. Bu çalışmada problem cümlesi

aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

İlköğretim okullarında görev yapan okul idarecilerinin denetleme algıları

nelerdir?

2. Amaç

Bu araştırmada, ilköğretim okullarında görev yapan idarecilerin denetleme

görevlerini yürütürken içinde bulundukları algılama biçimlerini ve şekillerini tespit

etmek ve bu konudaki görüşlerini ortaya koymaktır.

Bu araştırmanın amacı, Edirne Merkez eğitim kurumlarında görev alan

idarecilerin eğitim süreci içersinde sergiledikleri denetici davranışlarını açıklamaktır.

3. Önem

Bu araştırmada toplanacak olan veriler doğrultusunda, eğitim sistemimizin en

önemli basamağını oluşturan ilköğretim okullarının yöneticileri olan okul

yöneticilerinin, denetleme görevlerini yaparken, yönettikleri personelin iş verimini

ve motivasyonunu en iyi biçimde etkileyecek bir yöntem kullanmalarının önemini

vurgulamaktır. Bu araştırma bu alanda çalışma yapacak araştırmacılara okul

yöneticilerinin denetleme algıları ve davranışları konusunda yeni bir bakış açısı

kazandırmak anlamında önem taşımaktadır. Ayrıca okul yöneticilerinin denetleme

yaparken çalışan personele karşı takınacakları tavırların eğitimdeki verimi ve

motivasyonu artırmada sağlayacağı katkıları ortaya koymaktır.

4

4. Sayıltılar

Bu araştırmada aşağıdaki sayıltılardan hareket edilecektir.

1. Okul yöneticileri, okul yönetiminde denetleme görevini uygularken birtakım

problemlerle karşılaşmaktadırlar.

2. Araştırmaya katılan eğitim kurumu yöneticilerinin görüşmelerde soruları

doğru ve samimiyetle yanıtladıkları kabul edilmiştir.

3. Katılımcıların, eğitimde denetleme yöntemleri ve faaliyetleri hakkında bilgi

sahibi olduğu ve görüşmede yer alan sorulara cevap verecek düzeyde mesleki

yeterliliğe sahip olduğu kabul edilmiştir.

5. Sınırlılıklar

1. Bu araştırma 2008–2009 öğretim yılıyla sınırlıdır.

2. Araştırmanın kapsamına giren konular; Eğitim kurumu

yöneticilerinin denetleme sürecindeki faaliyetleri ile ilgili görüşleri

oluşturmuştur.

3. Araştırma, Edirne ili, Merkez ilçesindeki Milli Eğitim Bakanlığına

bağlı (parasız) öğretim yapan İlköğretim okullarıyla sınırlıdır.

6. Tanımlar

Bu araştırmada bazı kavramlar, aşağıda tanımlandıkları biçimiyle

kullanılmıştır.

Denetim: Yapılan çalışmaların daha verimli hale getirilmelerini sağlamak için

ilgililere önerilerde bulunmak, kurumlardaki personele çalışmalarında ve

yetişmelerinde rehberlik yolu ile bulunmak gibi geniş bir hizmet alanıdır

(Taymaz,2005:4).

5

Eğitim Denetimi: Eğitim faaliyetlerinin amacına uygun bir biçimde

yürütülmesini sağlamak amacıyla ilgili mevzuat çerçevesinde izlenip

değerlendirilmesi sürecidir (Başaran,2000:137).

7. İlgili Araştırmalar

Karagözoğlu (1972) ”Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişlerinin Türk eğitim

sistemindeki yeri ve denetim görevi ile ilgili araştırmasında; bu konudaki öğretmen

ve yönetici görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada öğretmenler teftiş

sisteminin eğitim ve öğretim etkinliklerinin gelişmesine yardım ettiğine

inanmamaktadırlar. Öğretmenler ve yöneticiler rehberlik çalışmalarının yetersiz

olduğunu. ders teftiş raporlarının hiçbir nesnel ölçüye dayanmadığını, müfettişlerin

branş bilgilerinin ve aldıkları eğitim formasyonlarının yeterli olmadığını ve insan

ilişkilerine önem verilmediğini belirtmişlerdir.

Öz (1977) ‘Okul içinde Denetim Etkinliklerinin Mevzuat Bağlamında Çağdaş

Teftiş Anlayışı’ adlı araştırmasında mevzuat gereği ilköğretim müfettişlerinin ve

okul yöneticilerinin gerekeni tam olarak yapamadıkları, okul yöneticilerinin

uygulamadaki faaliyetlerinin modern teftiş anlayışına uymadığı yönünde belirgin

sonuçlar ortaya çıkmıştır.

Kulular (1982) ‘Müfettişlerin Var olan Kişilik Özelliklerinin Yöneticiler ve

Öğretmenler Tarafından Betimlenmesi’ konulu araştırmasında yönetici ve öğretmen

gurubunca müfettişlerde görülen bazı davranışların ve uygulamaların eğitim

kalitesini düşürdüğü ve strese neden olduğu belirtilmiştir.

Bilir (1982) “Temel Eğitim Müfettişlerinin Yetiştirilmesi” konulu

araştırmasında, denetim sisteminin yapısını inceleyerek yeni bir denetim yapısı ve

modeli geliştirmeyi amaçlamıştır. Bu araştırmada müfettişlerin ve okul denetçilerinin

branşları dışında dersleri denetlemek zorunda kaldıkları, sekiz yıllık zorunlu temel

eğitime geçilmesi esnasında branş müfettişlerine ihtiyaç duyulacağını belirtmiştir.

Ayrıca okul idarecilerinin ders denetimi yapmalarının öğretmen açısından çeşitli

kaygılara neden olduğu ortaya konulmuştur.

6

Kapusuzoğlu (1986) ’10 Yıl Öncesine Kıyasla Yakın İlgili ve Görevlilerin

İlköğretimde Müfettişlerin Rolleri ve Teftiş Uygulamalarına İlişkin Görüşleri

Değişmişmidir’ konulu çalışmasında; geçen on yıl içinde denetim uygulamalarına

ilişkin yönetici ve öğretmen algılarında bir değişmenin olmadığı yönünde bir sonuca

ulaşılmıştır.

Dinçer (1986) ‘Türk Milli Eğitim Sisteminde Denetim ve Değerlendirme” adlı

araştırmasında ilköğretim müfettişlerinin saygı ve güvenlerini yitirdiklerini

görevlerini yeterince yerine getiremedikleri, okul yöneticilerinin de okul içi

denetleme yaparken gerekli özeni göstermediklerini ve eğitim sistemindeki

denetleme sisteminin yeniden yapılandırılması gerekliliğini ortaya koymuştur.

Akyüz (1987) ‘Denetmenlerin Okuma Öğretiminde Öğretmenlere yaptıkları

Mesleki Yardım’ adlı araştırmada öğretmenler; denetmenlerin(okul idarecilerinin ve

müfettişlerin) kendilerine rehberlik ve mesleki yardımda bulunabilecek bilgiye sahip

olmadıklarını ifade etmişlerdir.

Alpman (1990) ‘Okul Yöneticilerinin Okul Kültürü Üzerindeki Etkileri’konulu

araştırmasında okul idarecilerinin eğitim faaliyetleri esnasında yaptıkları denetimin

öğretmenlerin iş verimini düşürdüğü belirtilmiştir.

Yalçınkaya (1992) yı ‘Ortaöğretimde Ders Denetimi’ adlı araştırmada

ortaöğretim kurumlarında yapılan ders denetimlerinde karşılaşılan sorunları

belirlemek ve denetim sisteminin gelişmesine katkıda bulunmak amacını gütmüştür.

Ders denetimi ve sonrası yapılan mesleki yardım ve değerlendirme hususlarının

yöneticiler tarafından dikkate alınmadığı belirtilmiştir.

Kerdak (2006) “Okul Yöneticilerinin Yönetim Süreçleri Açısından Karşılaştıkları

Problemler” adlı araştırmasında okul müdürlerinin yönetim süreçleri açısından

yeterliklerini ölçmeyi ve sorun olarak gördükleri durumları tespit etmeyi

amaçlamaktadır. Araştırmaya göre yönetim süreçleri açısından okul yöneticilerinin

yaşadıkları sorunların büyük oranda yönetim konusundaki bilgi, beceri ve

yeterliklerinin az olmasından kaynaklandığı görülmektedir. Bununla birlikte

7

yöneticilik vasıflarının kısa süreli hizmet içi eğitimlerle kazandırılmaya

çalışılmasından, yönetim becerilerinin geliştirilmesi sürecinin kişilerin bireysel

çabalarına, deneyimlerine bırakılmasından kaynaklandığı; dolayısıyla ülkemizde

belli bir eğitim yöneticisi yetiştirme modelinin olmayışının büyük bir sorun olarak

karşımıza çıktığı görülmektedir.

Sarıce (2006) “İlköğretim Okulu Müdürlerinin Okul Yönetiminde Karşılaştıkları

Yönetimsel Sorunlar” adlı araştırmasında, ilköğretim okulu müdürlerinin, okul

yönetiminde karşılaştıkları başlıca sorunları, bu sorunların nedenlerini tespit etmek

ve sorunların çözümüne yönelik önerilerde bulunmaktır. Araştırmada elde edilen

bulguların bazıları şunlardır:

1. İlköğretim Okulu müdürlerinin, okullarında fiziki durumdan, ders araç ve

gereçlerinin yetersizliğinden ve maddi yetersizlikten kaynaklanan sorunların

bulunduğu görülmektedir.

2. İlköğretim okulu müdürlerinin, formasyon yönünden yetersiz oldukları ve

formasyon eksikliğinden kaynaklanan sorunları olduğu görülmüştür.

3. İlköğretim okulu müdürlerinin, okuldaki insan gücünden kaynaklanan sorunlara

ilişkin olarak; öğretmenlerden kaynaklanan sorunlarının az olduğu buna karşın

çalışanlardan (hizmetli, memur vb.) kaynaklanan sorunlarının daha fazla olduğu

görülmektedir.

da öğretmenlerin rahatsızlanmaları ve rapor alarak okuldan ayrı kalmaları

durumunda yaşanan problemler olarak belirlenmiştir.

8

II.BÖLÜM

İLGİLİ ALANYAZIN

Bu bölümde denetimin tanımı, süreçleri ve ülkelere göre işleyişleri

hakkında bilgi verilecektir.

Denetimin Tanımı

Denetim evrenseldir. Türüne, amacına, kuruluşuna bakılmaksızın tüm örgütler

denetimsiz çalışamaz. İnsan da kendini denetlemeden işlerini yapıp

gerçekleştiremez. Denetim, planlanan örgütsel amaçlardan sapmayı önlemek için,

örgütün işlemesini izleme ve düzeltme sürecidir (Başaran, 2000, 137).

Denetim, örgütsel eylemlerin kabul edilen amaçlar doğrultusunda, belirlenen ilke

ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılması süreci olarak düşünülebilir (Aydın,

2000,ll).

Denetim, kamu sektöründe veya tüzel kişiliği bulunan kurumlarda yapılmakta

olan işlerin mevcut mevzuata (kanun, tüzük, yönetmelik, genelge ve emirlere) uygun

olarak yapılıp yapılmadığının yetkili kimseler tarafından denetlenmesi sürecidir

(Taymaz,2005,4).

Demirtaş ve Güneş'e göre ise (2002,35) denetim, örgütün amaçlarına ulaşıp

ulaşmadığını yada ne ölçüde ulaştığını araştırmak ve amaçlardan sapmalar

olduğunda düzeltici önlemler alma sürecidir.

Denetim, yapılan çalışmaların daha verimli hale getirilmelerini sağlamak için

ilgililere önerilerde bulunmak, kurumlardaki personele çalışmalarında ve

yetişmelerinde rehberlik yolu ile yardımda bulunmak gibi geniş bir hizmet alanıdır.

Ayrıca, meydana gelen disiplin ve yasa dışı olayların soruşturma ve incelemelerini

yaparak sonucun üst ve ilgili kademelere bildirilmesini de kapsar

9

(Taymaz,2005,4).Bir başka tanıma göre denetim kamu yararı adına davranışın

kontrol edilmesidir.

Denetimin Amacı

Denetimin temel amacı, kurumun amaçlarını gerçekleştirme derecesini belirlemek,

daha iyi sonuç alabilmek için gerekli önlemleri almak ve sürekli geliştirmektir. Bu

amaçla, kurumsal işleyiş bir bütün olarak, planlı ve programlı bir biçimde sürekli

olarak izlenir, eksik yönler saptanır, düzeltilir, hataların tekrarlanması engellenmeye ve

daha sağlıklı bir işleyiş gerçekleştirilmeye çalışılır (Aydın,2000,11).

Eğitim sisteminde denetimin amacı ise, okulun etkililiğini sağlamak ve

sürdürmektir. Denetim ister okul yönetmenince yapılsın isterse üst düzey yönetmen

ve müfettişlerce yapılsın denetimde tek amaç okulun etkililiğidir. Okulun etkili

olabilmesi örgütsel, yönetsel ve eğitsel amaçlarının planlanan düzeyde

gerçekleşebilmesine bağlıdır.

İşgörene serbestlik vermeyle görevinden saptırmama bir biriyle çelişen iki

durumdur. Bu iki durumun dengelenmesi gerekir. Ne aşırı serbestlikle işgörenin

görevinden sapmasına, ne de katı denetimle işgörenin yaratıcılığının engellenmesine

izin verilmelidir. İki durum da işgöreni ve okulu zarara uğratır (Başaran, 2000, 137).

Denetimin Önemi

Her kurumun amacına ulaşabilmesi için sahip olduğu ve yararlanabileceği

kaynaklan en iyi şekil de kullanması gerekir. Örgütün amaçlarına ulaşma derecesi,

bir bakıma kaynakları kullanabilme derecesine bağlıdır. Bundan da önemlisi, ürün

ve verimliliğin yakından izlenmesi ve sürekli olarak artışım sağlayacak önlemlerin

alınmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, denetim, kurumlar için hayati bir önem taşır.

Denetimin, örgüt açısından zorunlu olması, örgütün kendi varlığını sürdürmeye

kararlı oluşunun doğal bir sonucudur. Her örgüt var oluş nedeni olan amaçlarını

gerçekleştirme durumunu sürekli olarak izlemek ve bilgi edinmek zorundadır. Bu da,

örgütün girdilerinin, sürecin ve çıktıların planlı ve sürekli biçimde kontrol edilmesi

ve değerlendirilmesi ile olanaklıdır. Bu olgu, sürekli bir izleme, inceleme,

10

değerlendirme ve geliştirme etkinliğini kapsayan teftişin önem ve zorunluluğunu

göstermektedir (Aydın, 2000, l).

Eğitim sistemimizde denetimin önemi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

42.maddesinin 3. paragrafında "Eğitim ve öğretim, Atatürk İlkeleri ve İnkılâpları

doğrultusunda, çağdaş bilim esaslarına göre, devletin gözetimi ve denetimi altında

yapılır"denilerek vurgulanmıştır (Öz,2003,5).

Denetimin önemi örgütlerin yapısı, sistem teorisi ve yönetim süreçleri incelen-

diğinde daha açık görülür.

l.Kamu hizmetlerinin düzenli, süratli, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde

yürütülebilmesi için bakanlıkların kurulması, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin

esas ve usullerin düzenlenmesi amacı ile hazırlanan 3046 nolu kanunun

ö.maddesinde en üst düzeydeki birimleri aşağıdaki üç başlık altında toplanmıştır.

a)Danışma ve Denetim Birimleri

b)Ana hizmet Birimleri

c)Yardımcı Birimler

Milli Eğitim Bakanlığında Bakana bağlı olarak görev yapan denetim birimi

Teftiş Kurulu Başkanlığıdır.

2.Yönetim süreçleri incelendiğinde, kararla başlayan yönetim süreçlerinin

sonunda yapılan değerlendirme, denetim yolu ile elde edilen veriler işlenerek,

karşılaştırılarak, kıyaslanarak ve yorumlanarak yapılır.

3. Sistemin yapı ve işleyişi incelendiğinde denetimin işlevi ve önemi daha açık

olarak görülür. Her sistem en az üç alt sistemden oluşur. Bunlar; a)girdi, b)besleme

ve c)çıktı, alt sistemleridir. Girdi alt sistemi, sistemin çalışabilmesi için gereksinim

duyduğu; insan, enerji, bilgi, malzeme, teknoloji, vb. unsurlardır. İşleme alt

sisteminde üretim araç, işlem ve yöntemlerinin ilke ve kurallara uygun olup

olmadığı, kaynakların yerinde ve zamanında kullanma durumu, ürünün istenilen

nicelik ve nitelikte elde edilip edilmediği sürekli olarak kontrol edilir, eksiklikler

giderilir. İşleme alt sisteminde elde edilen ürünün, mal veya hizmetin, çıktıya

11

dönüşmesinden önce normlara, standartlara uygun olup olmadığı kontrol edilir,

uygun olmayanlar sistem dışında bırakılır (Taymaz,2005,8).

Denetim İlkeleri

Denetimin amaçlarına ulaşabilmesi için uyulması gereken ilkeleri vardır.

Bunlar;

1.Amaçlılık: Amaçlılık ilkesi, denetim süreçlerinden birisi olan "amaç saptama"

da somutlaşır, denetimin hem gerekçesini hem hedefini belirler.

2.Planlılık: Denetim uzun ve kısa dönemli planlara bağlanma. Amaçlara yönelik

olan denetim planı, planlamanın genel ilkeleri doğrultusunda yapılmalıdır.

3.Süreklilik: Denetimde süreklilik yoksa bazı düzeltme ve değişiklikler için geç

kalınmış olacaktır. Denetimin amacına ulaşabilmesi için doğasında bulunması

gereken sürekliliği, birim ve teknolojik gelişmeler de zorunlu kılar.

4.Nesnellik: Denetim sürecinde bilimsel bulgulardan yararlanmak, nesnel

ölçütler kullanmak, olay ve kişiler hakkında tarafsız olabilmek, yargıları

sayısallaştırmak ve duygusal davranmamak gerekir. Nesnel olmayan bir denetim,

bilimsel de olamaz.

5.Bütünlük: Kapsamlı düşünme, olguları her yönüyle görüp değerlendirebilme,

onları etkileyen tüm değişkenleri ve bu değişkenlerin ilişkilerini hesaba katabilme

bütünlük ilkesine ilişkindir. Böylece, örneğin, çok çeşitli etkenlerin rol oynadığı

öğrenci başarı veya başarısızlığının yalnızca öğretmene bağlanması gibi yanılgılar

önlenebilir.

6.Durumsallık: Durumsal farklılıklar, edimin nicel ve nitel düzeyini etkileyerek

aynı bireylerin, farklı yer ve durumlarda farklı görülmelerine yol açabilir. Bu

görülme değerlendirmeye aynen yansırsa, değerlendirme sonuçları yol gösterici

olacak yerde, yanıltıcı olurlar.

12

7.Açıklık: Denetçinin açık davranışı, gerçekleri ortaya koyarak nesnelliği

sağlayabileceği gibi, eylemlere katılmayı da sağlar ve denetçiye olan güveni artırır.

Görevlilerden neler beklendiğinin açıkça ortaya konulması belirsizliğin sakıncalarını

önler ve planlamayı sistemleştirir.

8.Demokratiklik: Demokratiklik ilkesi bir denetim türü olarak anılan

Demokratik ve Modern Denetim'e adını vermiştir, insan öğesinin ağırlık taşıdığı

eğitim örgütlerinde, denetim demokratik olmak zorundadır, aksi halde, otokratikliğin

tüm sakıncalarını da taşır. Denetçi demokratik bir eğitim lideri olmalı, yetkiden çok

etkiyi, özendirmeyi, ödülü, işbirliğini, katılmayı kullanmalıdır (Başar,2000,12).

Denetim süreçleri

Başaran’ a göre denetim süreçleri aşağıda belirtilmiştir.

1- Ölçünleme: Bir işin ulaşacağı nicel ve nitel durumu ölçülerle önceden saptamaya

ölçünleme (standardization) denir. Ölçünler, okulun amaçlarını gerçekleştirmek için

yapılan planların başarıya ulaşması için konulur.

2- Ölçme: Bir ölçme aracı kullanarak, ölçülecek nesnenin sayısal değerini ortaya

çıkarmaya ölçme denir. Okul yönetmeni, gerçekleştireceği yönetim hedeflerinin

ölçülmesi için, konusuna göre değişik ölçme araçları geliştirebilir.

3- Karşılaştırma: Yapılan işin ölçünüyle ölçme sonucunun birbiriyle karşılaştırılıp

farkın ortaya çıkarılmasıdır. Okul yönetmeni, öğretmenin yaptığı işi denetlerken,

daha önceden geliştirilmiş ölçünler ve bu ölçünlere göre hazırlanmış araçları yoksa

ancak kendi deneyimlerine dayanarak kestirimlerde bulunabilir.

4- Düzeltme: Ölçünle ölçme sonucunun karşılaştırılması, okulun amaçlardan ne

denli saptığım ortaya koyar. Amaçlardan geride kalmanın ve sapmanın düzeltilmesi

gereklidir.

5- Değerlendirme: Denetim sonucunda elde edilen bilgilerin (verilerin) birbiriyle

karşılaştınlmasıyla varılan bir yargılama sürecidir. Değerlendirme denetim sürecinin

13

son aşamasıdır (Başaran,2000,138).

Denetim Türleri

Hizmetlerin yürütülmesinden birinci derecede sorumlu olan yönetimin

denetleme yolları, politik, yargı, kamuoyu ve yönetsel olmak üzere dört kısımda

incelenebilir.

Politik Denetim: Siyasi denetim ve Meclis denetimi adı verilen bu denetim,

Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılır. Meclis bu yetkisini soru, meclis

araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması yollarından biri veya

birkaçı ile yerine getirmektedir.

Yargı Denetimi: Yönetim sisteminin işleyişinden doğan uyuşmazlık ve

sorunları ^ bir çözüme bağlamak üzere, danıştay’ a, idare mahkemelerine, vergi

mahkemelerine ve bazı hallerde adliye mahkemelerine başvurularak dava açılabilir.

Kamuoyu Denetimi: Yönetimin çalışmaları hakkında görüş ve düşünceleri

ortaya koymak üzere kamuoyu tarafından yapılan denetimdir.

Yönetsel Denetim: Bu denetim, denetlemeye yetkili olan üst kademe yöneticileri

veya onlara denetimde yardım etmek üzere görevlendirilen uzmanlar veya

müfettişler tarafından yapılır.

İdari denetim aşağıdaki birimler tarafından yerine getirilir;

a)Cumhurbaşkanlığına bağlı Devlet Denetleme Kurulu

b)Başbakanlığa Bağlı Yüksek Denetleme Kurulu

c)Bakanlıklar, Bağımsız Genel Müdürlükler ve kurumların bünyelerindeki

teftiş kurulları ve diğer denetim üniteleri.

Bu birimler tarafından yürütülen çalışmalar yönetsel denetlemedir

(Taymaz,2005,s.27–28). Eğitim denetiminde bir sınıflama için alan açısından birey

ve kurum denetimi, yöntem açısından klasik, modern, klinik denetim ayrımları

verilebilir.

14

Kurum Denetimi, teftişin işlevlerine göre yapılan tanımına uygun olarak, bir

eğitim kurumunun amaçlarını gerçekleştirmede insan ve madde kaynaklarının

sağlanma, yararlanılma durumunun gözlenmesi, kontrol edilmesi ve ölçütlere göre

değerlendirilmesidir.

Birey Denetimi, bir eğitim kurumunda öğretici olarak görev alan öğretmenlerin

öğretim ve eğitim etkinliklerindeki çalışmalarının gözlenmesi, incelenmesi ve

değerlendirilmesidir.

Klasik Denetim, klasik yönetim kuramları etkisinde kontrol ve raporlamaya

dayalı, durum saptamayla sınırlı denetim türü olarak bugün de bazı yerlerde

uygulandığını görebiliriz. Bu denetim şekli; kötü rapor ve ceza vermeye hazır bir

denetçi ve karşısında sürekli olarak savunma durumunda bir öğretmenle sembolize

edilebilir. Bu denetim türünde; denetimin amacı olan düzeltme-geliştirme değil,

aracı olan kontrol söz konusudur (Başar, 2000, S. 18).

Klasik denetim modelleri, çalışanların özgüvenlerini yitirmelerine, ilişkilerinin

ve motivasyonlarının bozulmasına sebep olduğundan örgüt üzerinde olumsuz etkiler

yapmaktadır.

Modern Denetim, yapıcı ve bulucu denetim, demokratik denetim gibi adlarla

verilen denetim türü insan ilişkilerine yönelik yönetim kuramlarının etkilerini

taşımaktadır. Denetimin üç basamağı olan tamlama, değerlendirme, düzeltme-

geliştirmeyi kapsamına alması, grup çalışmasına, mesleksel yardıma, olumlu insan-

ilişkilerine yer vermesi, klasik denetimden farkları olarak verilebilir.

Klinik Denetim, denetim eylemlerini etkinliğini artırmak amacıyla, özellikle

öğretimde, planlı, işbirlikçi, gözlem, inceleme ve davranış değiştirmeye yönelik

etkinlikler bütünüdür. Öğretmenin herhangi bir eksik veya yanlışına yönelik,

karşılıklı çabalarla, birlikte planlama ve öğretmenin uygulamasını, sonra da birlikte

değerlendirip düzeltmeyi içerir. Klinik denetimin yapılabilmesi için, önce bir.

Denetim yapılması ve iyileştirilecek eksik veya yanlışın belirlenmesi gerekir.

Yönetimi ve süreçleriyle yönetimdeki operasyonel araştırmaya benzer. Öğretmenin

neleri, nasıl, hangi sonuçlara ulaşmak için yapacağını iyi bilmesini sağlamak, etkili

bir planlama yapmak ve öğretmenle ilişkiyi geliştirmek için gözlem öncesi ön

15

görüşme yapmak, etkili ve planlı bir gözlemle öğrenme durumunu ve süreçlerini

gözlemek, gözlem sonrası görüşmeyle, elde edilen sonuçları çözümleyip

değerlendirmek, önerileri ve uygulamaları görüşmek, klinik denetimdeki

basamaklar olarak verilebilir(Başar, 2000 ,19).

Klinik Denetimin Amaçları

*Öğretmenlerin kişisel analizci olmalarını sağlar

*Öğretmenlere objektif geri besleme sağlar

*Öğretim problemlerini teşhis eder ve çözer

*Öğretmenlerin çeşitli eğitimsel stratejiler kullanmalarını sağlar

*Öğretmenleri, hatırlama, yükselme, iş ahlakı, v.b. konularda değerlendirir

*Hayat boyu öğrenme için olumlu bir ortam oluşturur

Etkili Denetimin Özellikleri

Denetim Kavram ve görüşlerinde değişme ve gelişmeler olmaktadır. Yapılacak

çalışmalarda denetimdeki gelişmelerin ve aşağıdaki yazılı özelliklerin göz önünde

bulundurulması gerekir.

1. Amaçlar tutarlılık gösterir

2. Plan duruma göre tasarlanır ve esnektir

3. Yasalara uygun ve dayalıdır

4. İşbirliği ve karşılıklı anlayışa dayanır.

5. Uygun yöntemler kullanılarak yapılır

6. Bilgi, beceri ve tutum gereklidir

7. Olumlu bir güdüleme gücüne sahiptir

8. Çözümleyici ve birleştiricidir

9. Geçmişe ve geleceğe yöneliktir

10. Değerlendirme, ödüllendirme ve cezalandırmayı da

içerir(Taymaz,2005,s.32-33).

16

Denetim Aşamaları

Denetlemenin ve sonunda değerlendirmenin başarıya ulaşması, amaçlı, planlı ve

ilkelere uygun olarak yapılmasına bağlıdır. Denetleme ve değerlendirme aşağıda

sıralanan işlemlerle yapılır (Taymaz, 2000, s.50).

I. Denetleme amaçlarının saptanması

II. Denetlemenin planlanması

III. Gözlenecek hususların

belirlenmesi

IV. Ölçütlerin saptanması

V. Gözlem- Kontrol formlarının

hazırlanması

VI. Kontrol araçlarının hazırlanması

VII. Gözlem-Kontrol yapılması

VIII. Sonuçların kaydedilmesi

IX. İstatistik işlemlerin yapılması

X. Sonuçların kıyaslanması,

yorumlanması

XI. Bulguların sunulması

XII. Sonuçların ortaya konulması

Denetlemeye Tepki Ve Sonuçları

Örgütte çalışan insanlar genelde denetlenmekten hoşlanmazlar ve denetime karşı

olumsuz bir imaj vardır. Denetlenen insanlar aşağıda sıralanan tepkilerde bulunurlar

(Başaran, 1989, s. 312).

Problem yaratma

a) Denetimden kaçma

b) Veri saklama

c) Yanıltıcı bilgi üretme

17

d) Kaygı geliştirme

e) Arka arama

f) Tepki değiştirme

g) İşbirliğinden kaçma

Özdenetim

Özdenetim, insanın kendi davranışlarını, geliştirdiği değer ve düzgülere göre

değerlendirmesi ve kusurlarını düzeltmesidir

Okulda, özdenetim yetkinliğine ulaşan bir işgören, yönetmenin denetimine gerek

kalmadan işine güdülenir, yeterliğinin sınırı içinde işini en üst düzeyde yapar. Bu

niteliğe ulaşan işgörenin, işine dıştan güdülenmesi gerekmez. Ama özdenetimli

işgörenin de zaman zaman yönetmenin, uzmanların kılavuzluğuna gereksinmesi

olabilir. Özdenetimli bir işgören için ödülün en büyüğü işinde gösterdiği başarıdır.

Okul yöneticisinin amacı, bu niteliğe ulaşmış işgörenlerin sayısını yükseltmek için

okulda gereken ortamın yaratılması, yetişme olanaklarının hazırlanması olmalıdır

(Başaran, 2000, 140).

Örgütsel Etkililik İçin Etkili Yönetim ve Denetim

Bir toplumda insanlar arasındaki işbirliğinin kaynağı, insanların tek başlarına

çözemedikleri sorunlarla karşılaşmaları ve tek başlarına sağlayamadıkları

gereksinimleridir. Birlikte çözülmesi gereken sorunların ve birlikte sağlanması

gereken gereksinmelerin çokluğu ve sürekliliği, toplumun üyelerinin birbirleri ile

sürekli dayanışma içinde olmalarını zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluk başta

insanların bir toplum olarak örgütlenmesine, sonra da toplum içinde değişik işlevleri

olan örgütlerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu yüzden örgütlenme doğal, doğal

olduğu kadar da evrenseldir (Başaran l989 ,87).

Toplumsal örgütler tüm toplumlarda görülür. Bunlar toplumun vazgeçilmez

parçaları, işlevsel birimleridir. Toplumsal sistemin parçaları olan örgütleri diğer

örgütlerden ayrı düşünmek mümkün değildir. Tüm örgütler doğrudan ya da dolaylı

olarak birbirlerini etkiler ve değiştirirler(Fidan, Erden l992,54). Örgüt aynı amaçla

18

bir araya gelen insanların amaçlarına ulaşmak için yaptıkları çabalardan ve karşılıklı

etkileşimlerden oluşur. Örgüt bir yapıdır. Bu yapının iyi kurulabilmesi, iyi bir

modele dayanmasıyla olanaklıdır. Yönetimin tümü ise bu yapıyı işleten bir süreçtir.

Örgütün amaçları önceden kararlaştırılır. Yönetim bu amaçları gerçekleştirmek için

örgütteki madde ve insan kaynaklarına yön verir, bunları kullanır ve kontrol eder.

Yönetimin görevi örgütü amaçlarına göre yaşatmaktır. Her türlü yönetim örgüt

ortamında yer alır (Akt: Bursalıoğlu, l994, 14). Taymaz’ a göre ise yönetim,

A- Örgütü saptanan amaçlara ulaştırma ve amaçlarına uygun biçimde yaşatmaya

çalışır.

B- İnsan ve madde kaynaklarını sağlar ve etkili biçimde kullanmaya çalışır.

C-Örgüt içinde belirlenen politika ve kararları uygular ve işlerin yapılmasını

sağlar.

D- Örgüt çalışanlarını izler, denetler ve geliştirmeye çalışır (Taymaz, l995,15).

Yönetim hem alt sistemlerin etkili işlemesinden hem de örgütün bütünüyle

etkililiğinden doğrudan sorumlu olan örgütsel bir alt sistemdir. Bir örgütte yönetim

alt sistemleri etkili olmadığında örgütün etkili olması olanaksızlaşır. Yönetim,

örgütün girdilerini, üretimini, çıktılarını, yaşamasını, çevreye uyarlanmasını,

yenileşmesini örgütleyen, amaçlarını gerçekleştirmek için eyleme sokan bir güçtür.

Bir örgütün yönetsel etkililiği yönetmenlerin elindedir. Bir örgütün yönetimi ne denli

yeterli yönetmenlerin elindeyse örgüt o denli etkilidir. Bu yüzden örgütün

yönetmenlerinin iyi yetişmiş, deneyimli örgütsel önderlerden olması gerekmektedir

(Başaran, l982,57). Yönetici örgütün tüm kaynaklarını ahenkli bir biçimde

bağdaştırmaktan, etkili bir biçimde örgütsel amaçların sağlanmasına doğru

yöneltmek için hem etkileme yeteneğine veya kuvvete ve hem de kavramları

kullanabilme yeteneğine ihtiyaç duyar. Peter F. Drucker’ a göre yönetici her örgütte

dinamik olan ve örgüte can veren bir unsurdur.

Yöneticiler örgütlerde tutarlılık, kontrol ve etkililik sağlarlar. Yönetim

fonksiyonları örgüt tipi veya yöneticinin örgütteki yeri ne olursa olsun zorunlu olarak

aynıdır. Koontz ve O’Dannel bu durumu şöyle ifade ediyorlar: Genel başkanlar,

bölüm başkanları, ustabaşılar, nezaretçiler, dekanlar, din adamları ve devlet daireleri

19

başkanları yönetim kapasitelerini kullanırlarken aynı şeyi yaparlar (Erçetin, l997

,l86).

Bilgi birikiminin hızla arttığı, uzmanlaşmanın önem kazandığı modern

toplumlarda bireylerin belli amaçlar doğrultusunda planlı ve programlı bir biçimde

yetiştirilmesi gerekmektedir. Bu da ancak okullarda sağlanabilir(Fidan, Erden,l992

,72). Eğitim yönetimi kamu yönetiminin özel bir alanıdır. Okul yönetimi de eğitim

yönetiminin daha sınırlı bir alana uygulanmasıdır. Eğitim yöneticileri örgütlerini

Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri ile örgütün özel amaçları

çerçevesinde yönetmekten sorumludur (Taymaz, l995-s.15). Yine eğitim yöneticileri

eğitim sürecinin etkili anahtarları olarak kabul edilmektedir (Ataklı,l996,23).

Araştırmalar iyi okulu kötü okuldan ayıran etkenlerin örgütün yapısından çok

havasına ve içinde bulunduğu ortama ilişkin olduğunu göstermektedir. Bunları

geliştirecek olanlar ise belirli nitelikleri kazanmış yöneticidir(Akt. Bursalıoğlu,1994-

s.15). Eğitim yöneticisi güvenilir, bilgili ve becerikli, akıllı bir denetleyici, aktif,

yürütücü ve takipçi olmak zorundadır(Gürsel,l997-s.84). Yine yöneticide bulunması

gereken nitelikler planlama, örgütleme, kumanda, koordinasyon ve denetleme

süreçlerini en iyi biçimde uygulayabilmedir(Tortop, l982-s.177). Her örgüt

amaçlarına erişmek, başarılı olmak ister. Bunun temel koşulu ise iyi bir yönetim

sistemine sahip olmaktır. Yönetimin başarılı olması için önce planların yapılması

daha sonra planın uygulanması için organizasyonun belirlenmesi, kadrolama

fonksiyonunun gerçekleştirilmesi ve yöneltme sisteminin kurulması gerekir. Son

olarak ise fonksiyonların ne ölçüde başarıldığı saptanmalıdır. Bunu saptayacak

yönetim fonksiyonu denetimdir. Denetim, başarılması istenilen durumla başarılan

durum arasında köprü görevi görür. Düzenleyici bir fonksiyon olan denetimin temel

amacı ise örgütün amaçlarının gerçekleşmesini sağlamaktır. Denetim yalnızca

örgütün amaçlarına erişip erişmediğini belirlemekle kalmaz, gerekiyorsa düzeltici

önlemlerin alınmasını da sağlar. Diğer yönetim fonksiyonlarının sonuçları alındıktan

sonra denetim yapılır. Denetim diğer yönetim fonksiyonlarının neyi ne ölçüde

başardığını araştırır ve saptar, gerekirse düzeltici önlemlerin alınmasını sağlar. Bu

nedenle denetim diğer yönetim fonksiyonlarının üzerinde bir fonksiyon niteliğine

sahiptir (Koparal,1996,132).

20

Denetim ve değerlendirmenin verimi etkilediği bir gerçektir. Bu davranışın

yapıldığı iş yerlerinde verim yükselmekte, yapılmadığı iş yerlerinde verim

düşmektedir(Tortop,1990–154.s). Denetim ve değerlendirme personelin başarı

durumu, okulda ne gibi değişikliklerin yapılması gerektiği ve verim hakkında bilgi

vermektedir(Başaran,1982-s.92). Bir okulda yönetici tarafından denetim yapılmadan

etkinliklerin başarılı olan ve olmayan yönleri belirlenemez. Okul müdürü yönetim

görevi yanı sıra denetim sorumluluğunu da üzerine alan bir yöneticidir(Akt.

Taymaz,1989-s.27). Denetleme ve değerlendirme yönetimin ayrılmaz parçaları olup

okul yöneticileri ve denetmenler tarafından yerine getirilmektedir. Yöneticinin

günlük çalışmalardan haberdar olması, kimin ne yaptığını bilmesi önemlidir. Okulun

iş ve personel durumunu bilmeyen yöneticinin verimli çalışma sağlaması

beklenemez. Bu nedenle yöneticinin okulu olumlu ya da olumsuz yönleri ile tanıması

gerekir(Başaran,1985-s. 94). Denetimin süreklilik ilkesi gereği inceleme ve gözlem

okul yöneticilerince yıl içinde sürekli olarak yapmalıdır(Başar,l996-s.496). Denetim

bir okulun etkili ve verimli bir biçimde işlev görmesinin anahtar süreçlerinden

birisidir. Denetimin yararlı olabilmesi denetmenle öğretmenin karşılıklı anlayış ve

hoşgörü çerçevesi içinde birlikte bir süre çalışmaları ile olanaklıdır. Bu süreç içinde

denetmenden öğretmenin sorunlarını çeşitli veri toplama yöntemleriyle belirlemesi

ve bu sorunları geliştirilmesi gereken hedef alanlar olarak ele alıp öğretmenle birlikte

etkin bir plan çerçevesinde geliştirmesi beklenmektedir. Bu rolün okul örgütü

dışından bir birey tarafından oynanması oldukça güçtür. Böyle bir rolün okul içinden

bir bireyin, okul müdürünün, müdür yardımcısının, zümre başkanının ya da

öğretmene yardım edebilecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip usta öğretmenler

tarafından oynanması gerekmektedir. Bu da sistem içindeki denetmenlerin nitelik ve

niceliklerinin arttırılmasıyla olanaklı görülmektedir(Tanrıöğen,1997,120–121). Yine

öğretmenlerde geliştirilmesi gereken beceri alanlarının sayıları zaten sınırlı olan

denetmenler tarafından geliştirilmesi olanaksız görülmektedir(Tanrıöğen,1997,111).

Gerçekten de Milli Eğitim Sistemi içinde yer alan denetmen gruplarından ilköğretim

denetmenlerinin ilgili yönetmeliğine bakıldığında denetim elemanlarının görev

alanına on dokuz tür kurumun girmekte olduğu, bu kurumlarla ilgili inceleme,

soruşturma, rehberlik ve denetim görevinin bu denetim elemanlarına verildiği

görülmektedir. İlköğretim kademesi için geçerli olan bu durum ortaöğretim ve diğer

21

kurumlar için söz konusu olmamaktadır. Bu kurumların denetimleri bakanlık

müfettişleri tarafından yapılmaya çalışılmaktadır. Bu konuda ise yeterince verimli bir

çalışmanın yürütülemediği gün gibi ortadadır. Zira bakanlık müfettişlerinin sayısı ve

buna karşın denetimi yapılacak personel ve kurum sayısı da ortada olup yıllarca

denetimi yapılmayan pekçok kurum ve personel bulunmaktadır. Ortaöğretimde görev

yapan bir öğretmen meslek hayatında üç veya dört defa denetimden ya geçiyor ya

geçmiyor denirse çokta hatalı bir yargıda bulunulmamış olunur. Bu anlamda

ilköğretim kurumları dışındaki eğitim kurumlarının sağlıklı, etkili ve verimli bir

denetime tabi tutulabildiklerini iddia etmek gerçeklerle örtüşmemektedir.

İlköğretimde kısmen gerçekleştiğini kabul edebileceğimiz, ortaöğretim ve diğer

kurumlarda büyük oranda eksik kalan denetim fonksiyonu nasıl gerçekleştirilecektir?

Sorusu önemli bir sorunu dile getirmekte olup çözüm bekleyen problem alanlarından

birini oluşturmaktadır.

Müdür, kanun, yönetmelik, program ve emirlere uygun olarak okulun bütün

işlerini yürütmeye, düzene koymaya, denetlemeye yetkilidir. Müdür okulun

amaçlarına uygun olarak yürütülmesinden, değerlendirilmesinden ve

geliştirilmesinden sorumludur(İÖKY. md.72). Orta öğretim kurumları için de kısmen

benzer ifadeler yine ilgili mevzuatlarında bulunmaktadır. Okul yöneticisi öğretimin

geliştirilmesi amacı ile her öğretmenin dersine her kanaat döneminde bir defa girer.

Bu ders denetiminde öğretmenin ders içi etkinliğini izler (Gürsel, l994,104).

Literatürde ve mevzuatta okul yöneticilerine verilen denetim fonksiyonunun

etkili ve verimli bir şekilde gerçekleştirildiğini görmek oldukça zor. Bunun çok

çeşitli nedenleri olmakla birlikte ilgili kişilerin bu konuda yeterince bilgilerinin

olmaması ya da bu konudaki yetkilerini kullanmak istememeleri bu fonksiyonun

amacına uygun olarak gerçekleştirilmesine engel olmaktadır. Denetime bakış açısı

denetim faaliyetini, eksik bulma, hataları görüp gösterme, böylece ilgili personeli zor

durumda bırakma şeklinde olunca personel tarafından denetim kavramının da soğuk

bir kavram olarak algılanmasına yol açmaktadır. Sonuçta denetim yapmaya yetkili

olan personel bu yetkilerini yakın ve sürekli birlikte olduğu kişiler üzerinde

kullanmaktan kaçınmaktadır.

Eğitim sistemimiz içinde denetim fonksiyonunun işlevini istenilen biçimde

yerine getirebilmesi yönetim gücünü elinde bulunduranlara bağlı bulunmaktadır.

22

Denetim fonksiyonunun sistem içindeki konumu bunu zorunlu kılmaktadır. Denetim

yönetime bağlı bir fonksiyon olarak kabul edildiğinden yönetimin denetimi işletmesi

oranında etkililiği de artacaktır. Yönetim, denetimi sistem içinde var olan sorunları

toplamada bir araç olarak görmekle kalmayıp onu sorunların çözümünde çözüm

üreten bir parça olarak da işe koşmalıdır. Mevcut eğitim sistemimiz içinde denetim

elemanları sistemi en iyi tanıyan iş görenler konumundadır. Eğitim sistemini

oluşturan eğitim örgütlerinin çalışmalarını en yakından izleme imkânına sahip

olmaları denetim elemanlarına bu konumu kazandırmaktadır. Denetim elemanları

görevlerinin gereği olarak eğitim, öğretim ve yönetim etkinliklerinin uygulanmasını,

işleyişini, işleyiş sırasında yaşanan aksaklıkları ve aksama sebeplerini en yakından

izleme imkânına sahip olmaktadırlar. Yönetim almış olduğu kararların etkililiğini

ancak denetim elemanlarının etkili çalışması sonucu görebilmektedir. Bu gerçekten

dolayı yönetim sistemin diğer parçalarından daha çok denetim fonksiyonunu

gerçekleştiren parçalarla sürekli iletişim içinde olmalıdır. Bu sürekli iletişim

yönetime sistemin sağlığı konusunda sürekli dönüt alma imkânı verebilir. Eğitim

sistemimiz içinde var olan denetim sisteminin çalışma biçimine bakıldığında

denetmenler tarafından daha çok eğitim öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü

kurumlardaki iş görenlerin çalışmalarının denetlenmesiyle sınırlı kaldığı

görülmektedir. Oysa eğitim sistemi sadece eğitim kurumlarıyla sınırlı değildir.

Eğitim sistemini oluşturan üst sistemler, aracı üst sistemler ve temel sistemler

bulunmaktadır. Eğitim sisteminin etkililiğinin sağlanabilmesi için sistemin

tamamının çalışmalarının amaçlar doğrultusunda değerlendirilmesi yani

denetlenmesi gerekmektedir. Bu gerekliliğin yerine getirilebilmesi için denetim

sistemi içinde köklü değişikliklerin yapılması gerekmektedir (Koparal,1996,191).

Günümüzde uygulamada görülen şekliyle denetim fonksiyonunun görevini

hakkıyla yerine getirebildiğini söylemek zordur. Çünkü var olan yapıda denetim

elemanları eğitim kurumlarını denetleme ve denetleme sonucunu bir rapora bağlayıp

ilgili birimlere verme dışında bir çalışmayı yürütememektedir. Uygulamada her yıl

kurumlar denetime tabi tutulmakta ve her yıl benzer hususlar raporlarda yer

almaktadır. Pek çok denetim elemanı yazılan raporların ilgili birimler tarafından

okunmadığı kanaatini taşımakta dolayısıyla her yıl havanda su dövülüyor

düşüncesini taşımaktadır. Denetlenenlerde de benzer düşüncelerin olduğunu

23

söylemek yanlış bir yargı olmaz. Çünkü daha önceki denetimler sonucunda yazılmış

raporların sonuç getirmediğini gören denetlenenler her yazılan raporun aynı sonuçla

karşılaşacağını düşünmektedirler. Bu da denetimin dolayısıyla eğitim yönetiminin

imajını olumsuz etkilemektedir (Gürsel,1994,112).

Denetimin etkililiğini arttırmak için yönetime katılma mekanizmalarının mutlak

surette işletilmesi, geliştirilmesi gerekmektedir. Yönetimin sisteme ilişkin alacağı

kararlarda sistem içinde etki gücü fazla olan birimlere mutlaka kararlar konusundaki

fikirleri sorulmalı ve kararların oluşumuna katılmalarının sağlanması gerekmektedir.

Sadece kararların oluşumuna katılmalarını sağlamak yeterli değildir. Aynı şekilde

sistemin etkililik değerlendirilmesi konusunda da görüşlerine başvurulmalıdır. Bu tür

bir yaklaşım sistem içindeki en alt birimle en üst birim arasındaki iletişimin

güçlenmesini dolayısıyla da sistemin güçlenmesini sağlayacaktır (Köklü,1996,226).

Teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan nitelikli insan gücü ihtiyacı, 2000'li

yıllarda insan kaynaklarına yatırımın önemini ortaya koymaktadır. Nitelikli insan

gücü ihtiyacını karşılayabilmek için eğitimin ne kadar önemli olduğu net bir şekilde

anlaşılmaktadır. Açık bir sistem olan eğitim sistemine dâhil olan bireylerin toplumsal

ihtiyaçlara uygun, nitelikli bireyler hâlinde yetiştirilmesi sistemin öncelikli

görevlerindendir.

Eğitim sisteminde yetiştirilen bireylerin toplumsal amaçlara uygun olup

olmadığını anlayabilmek, öğrenme-öğretme sürecinin kontrol altında tutulmasıyla

sağlanabilir. Yapılacak denetim etkinlikleri sistemdeki aksaklıkları gidererek

sistemin geliştirilmesini sağlamaya, eğitim ve öğretimin amaçlarına uygun yöntemi

bulmaya yardımcı olacaktır. Eğitim kurumları belirlenen amaç ve niteliklere uygun

bireyler yetiştirmek için çalışır. Yapılan uygulamaların başarı derecesini tarafsız

olarak tespit edebilmek için kurumsal değerlendirme ve denetime ihtiyaç vardır

(Bozkurt, 1995, 531). Taymaz' ın da belirttiği gibi (1982, 37) bir sistemin amaçlarına

yönelik olarak çalışmasının değerlendirilmesi, sistemin bütünlüğü ve sistemden çıkan

ürün için büyük önem taşır.

Günümüzde denetim, modern akımlardan etkilenmiş çağdaş denetim, demokratik

denetim, etkili denetim gibi isimlerle anılmaya başlanmıştır (Yalçınkaya, 1986, 32).

Bu kavramların hepsi de temelde verimliliğin arttırılmasına ve insan kaynaklarının

24

geliştirilmesine önem vermektedir (Aydın, 1993, 2) İnsan kaynaklarının

geliştirilmesine önem veren etkili eğitim denetim süreci tanılama, değerlendirme ve

geliştirme işlevlerini içeren bir süreçtir. Buna göre, denetmenin öncelikle

denetleyeceği kişi hakkında bilgi toplaması, toplanan bilgiler ışığında bir

değerlendirme yapıp olumlu ve olumsuz yönleri belirlemesi, yapılan belirlemelere

göre iş gören ile görüşüp öğrenme-öğretme sürecini geliştirmeye çalışması önemli

bir noktadır (Köklü, 1996, 260–263).

Ülkelerin eğitim sistemleri içerisinde eğitim-öğretim çalışmalarının daha önceden

belirlenmiş olan amaçlarına uygun olarak yürütülmesini sağlayabilmeleri için

denetim önemli bir faaliyettir. Amaçların çalışanlar tarafından tam olarak

anlaşılması, değişen çevre şartlarına göre amaçların geliştirilmesi, çalışanların iş

birliği içerisinde, uyumlu, verimli bir şekilde görevlerini yapmaları denetim

sayesinde mümkün olabilir. Dolayısıyla, eğitim sistemlerinin varlığını devam

ettirebilmeleri için etkili denetimi gerçekleştirecek örgüt yapısına sahip olmaları ve

bu yapının istikrarlı bir biçimde işlemesini sağlamaları gereklidir.

Bu çalışmada Avrupa Birliği üyesi olan ve eğitim sistemi gelişmiş olan

ülkelerden sırasıyla Fransa, İngiltere ve Almanya eğitim denetimi sistemlerinin yapı

ve işleyişlerine yer verilecek, bu ülkelerin eğitim denetimi sistemleri ile Türk eğitim

denetim sistemi arasındaki benzerlik ve farklılıkların neler olduğu ortaya konulmaya

çalışılacaktır.

Fransa Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

Geçmişte, okullarının kalite kontrolleri büyük oranda üst kademelerce yapılan ve

oldukça merkeziyetçi bir eğitim sistemine sahip olan Fransa'da özellikle 1980'li

yıllarda bir dizi reform çalışmaları yapılmıştır. Bu reformlara ihtiyaç duyulmasının

nedeni, Fransa'nın oldukça tutucu ve hantal olan eğitim sistemini modernize etmek,

bununla birlikte eğitimle ilgili yeni ve iddialı hedefler belirlemektir (St. John-Brooks,

1995, 69). Bu eğitim reformları ile Millî Eğitim Bakanlığı, merkeziyetçiliğin önüne

geçebilmek için yerel yönetimlere yetki göçermeye çalışmış, ancak bu reformlara

rağmen merkezî yönetim geleneği geçerliliğini büyük ölçüde korumuştur (Akt:

Oktay,1998).

Fransız eğitim sistemi, bölgesel düzeyde üç idarî birime ayrılmıştır; bunlar

büyüklüklerine göre üniversite bölgesi (akademi), taşra teşkilatı (department) ve

25

mahallî birimlerdir (commune). Üniversite bölgesi yerel düzeyde en büyük idarî

birimdir. Fransa 28 üniversite bölgesine bölünmüştür. Üniversite bölgesinin başında

bir rektör bulunur (rektör aynı zamanda o bölgedeki üniversitenin de yöneticisidir).

Rektör, Millî Eğitim Bakanlığının temsilcisidir, Cumhurbaşkanı tarafından

atanmaktadır, ilköğretim okullarının ve ortaokulların yönetimi ve üniversite bölgesi

içerisinde ulusal düzenlemelerin uygulanmasından sorumludur

(Akt: Oktay, 1988, 421).

Taşra biriminin yönetimi, merkezî hükûmet tarafından atanan bir vali tarafından

yapılır. Taşra birimi içerisindeki öğretmenlerin tayini, öğrencilere verilen bursların

kontrolü valinin sorumluluğundadır. Taşra biriminde ayrıca valinin başkanlık ettiği

bir eğitim konseyi bulunmaktadır ve bu konsey eğitim ile ilgili konularda valiye

danışmanlık yapmaktadır (Gülcan, 2005, 167–168). Taşra biriminde, rektörün

temsilcisi olarak bir müfettiş bulunmaktadır ve bu müfettiş ilköğretimi denetlemekle

görevlidir (Akt: Oktay, 1988, 2382).

Mahallî birimlerin başı belediye başkanıdır. Her mahallî birim de kendi içerisinde

kantonlara ayrılmıştır. Bu kantonların başında müfettişler vardır ve bu müfettişler

kantonlar arasındaki koordinasyonu sağlarlar ve sorumlu oldukları bölgelerdeki

ilköğretim kurumlarını denetlerler (Gülcan, 2005, 168).

Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulu (IGEN)

Doğrudan bakanlığa bağlı olan Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulu bakanlığın

bünyesinde danışmanlık, planlama ve değerlendirme işlemlerini yürütmektedir. 1802

yılında kurulmuş olup, yaklaşık iki yüz yıldan beri işlevleri çeşitlenmiş ve uygulama

alanları giderek okullara, kolejlere, liselere ve personele yönelik meslek eğitimi

veren kurumlara kadar uzanmıştır (www.education.gov.tr).

Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulunun üyeleri, doktora derecesi olan ya da

orta öğretimde öğretmenlik yapabilmek için uygulanan sınavı (agre_gation) geçmiş

olan öğretmenlerden seçilir. Kurulun üyeleri, Millî Eğitim Bakanlığınca oluşturulan

bir komisyon tarafından seçilir. Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulu üyeleri direkt

olarak bakanın otoritesi altındadır (www.eurydice.org).

26

Millî Eğitim Genel Denetleme Kuruluna verilen değerlendirme görevi, eğitimin

çeşidine, içeriğine, programlara, pedagojik metotlara, uygulanan yöntem ve

kullanılan araç-gereçlere dayanmaktadır. Genel denetleme kurulu denetim, yönetim,

eğitim, öğretim ve yönlendirmeyi gerçekleştiren personelin kontrolünü yapar.

Bunların işe alınmasına, eğitimine ve çalışmalarının değerlendirilmesine katılır.

Kurul, eğitim politikasını uygulamak için bütün görüş ve önerileri bakanlığa bildirir

(www.education.gov.tr).

Kuruldaki müfettişler başarılarına bağlı olarak sürekli ve uzmanlaşmış gruplar

içerisinde yer alabilir. Bu gruplarda yer alacak müfettişlerin listesi bakanlık

kararnamesi ile saptanmaktadır. Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulundaki müfettiş

gruplarının çalışmaları iki yıl veya daha fazla bir süre için, bakan tarafından grup

içerisinden atanan başkan tarafından düzenlenmektedir. Bu grupların sayısı şu anda

14'tür. Bunların 12'sinin alanı; biyoloji-jeoloji, ekonomi-idarî bilimler, beden eğitimi

ve spor, sanat eğitimi, tarih ve coğrafya, modern diller, beşerî bilimler, matematik,

felsefe, fizik ve kimya, sosyal bilimler, endüstriyel bilimler ve tekniklerdir.

İlköğretim için ve eğitsel kuruluşlar ile okul yaşamı için oluşturulmuş iki grup daha

vardır. Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulunun görevleri, yüksek öğretim

kurumları dışında bütün eğitim sistemi ile ilgili olarak, üç alanı kapsamaktadır: idarî,

eğitim-öğretim ve rehberlik ile ilgili hizmetlerden sorumlu personelin işe alınması ve

yetiştirilmesi sırasında yapılan sınavlara nezaret etmek, bu sınavlar sonucunda

istihdam edilen personelin çalışmalarını denetlemek ve bir bütün olarak eğitim

sistemini değerlendirmektir. Bu değerlendirme okullar, eğitimin türü, öğretimin

içeriği, müfredat, öğretim metotları, bu metotların uygulanma şekilleri ve okul sınav

sonuçlarını içermektedir (www.eurydice.org).

Millî Eğitim Genel Denetleme Kurulundaki müfettişler ayrıca her yıl bakan

tarafından saptanan konularda bakana fikir ve önerilerde bulunarak, özellikle

öğretimle ilgili çağdaş yaklaşımlar konusunda bilgi verirler (www.eurydice.org).

Araştırılan konular genellikle eğitim sistemindeki güncel sorunlara ilişkindir.

Yapılan araştırmalar belirli bir plan dâhilinde ve iş birliği içerisinde

gerçekleştirilmekte, verilerin toplanması sırasında öğretmen, öğrenci, okuldaki diğer

27

personel ve dışarıdan katılımcılar (anne, babalar, seçilmiş görevliler ve iş

çevrelerinden yöneticiler) ile görüşülmektedir (Oktay, 1998, 150–151).

Bölgesel Seviyedeki Denetim Toplulukları (IPR-IA ve IEN)

Bölgesel seviyedeki denetim topluluklarının bir kısmı üniversite bölgesinde

(akademi), bir kısmı da taşrada (department) görev yapmaktadır. Bölge eğitim

müfettişleri (IPR-IA), üniversite bölgesinde etkinlik gösterirken; millî eğitim

müfettişlerinin (IEN), bir kısmı üniversite bölgesinde bir kısmı da taşrada görev

yapmaktadır. Bölge eğitim müfettişleri ile akademi sınırları içerisinde etkinlik

gösteren millî eğitim müfettişleri rektörün idaresi altındadır ve kendi uzmanlık

alanlarında ders veren orta dereceli okul öğretmenlerinin değerlendirilmesinden

sorumludurlar. Taşrada görev yapan millî eğitim müfettişleri ise ilköğretim

kurumlarının ve buralarda görevli bulunan öğretmenlerin denetiminden

sorumludurlar ve bulundukları bölgenin millî eğitim müdürüne bağlı olarak görev

yapmaktadırlar (Oktay, 1998, 138–139).

Bölge eğitim müfettişlerinin işe alınmasında iki yol vardır. Bölge eğitim

müfettişleri, rekabete dayalı bir sınavla veya 10 yıl aktif olarak hizmet vermiş millî

eğitim müfettişleri arasından yetenekleri ve uzmanlık alanları esas alınarak yapılan

bir listeye göre (Liyakat Listesi) seçilmektedirler. Bölge eğitim müfettişi olacak

adaylar (www.eurydice.org):

• Orta öğretimde öğretmenlik yapabilmek için uygulanan sınavı (agre_gation)

geçen nitelikli öğretmenler,

• Yüksek öğretimdeki öğretmenler,

• İdari personel,

• Görevlerinde en az 5 yıllık tecrübesi bulunan millî eğitim müfettişleri

içerisinden seçilirler.

Yeteneklerine göre liyakat listesinden işe alınan bölge eğitim müfettişleri,

denetim için zaten gerekli eğitimi almış olduklarından dolayı yeni görevlerine

uyumları, düzenlenen seminerler yoluyla sağlanmaktadır. Sınavla işe alınanlar da

atamaları yapılmadan önce bir yıllık yetiştirme programına alınmakta daha sonra

görevde geçirdikleri bir yıldan sonra daimî kadro alma hakkını (tenure) elde

etmektedirler. Bölgesel seviyede denetim yapan diğer bir grup olan millî eğitim

28

müfettişleri için de bölge eğitim müfettişlerinin seçimi ve yetiştirilmesindeki

aşamalar geçerlidir. Millî eğitim müfettişi adaylarında (Oktay, 1998, 142–145):

• Millî Eğitim Bakanlığında görev yapmış olmak ve bilimsel bir derece ya da bu

dereceye denk bir üniversite diplomasına sahip olmak,

• Birinci veya ikinci kademe öğretmeni ya da eğitim personelinden olmak,

• Görevinde en az beş yıl kıdemli olmak, şartları aranmaktadır.

Bölgesel seviyedeki müfettiş gruplarına üç esas görev verilir; teşvik,

değerlendirme ve personelin denetimi. Teşvik rolünü Millî Eğitim Bakanı tarafından

belirlenen eğitim politikasının uygulanması oluşturmaktadır. Bu amaçla personelin

işe alınması ve yetiştirilmesi ve sınavların organizasyonuna iştirak ederler. Aynı

zamanda öğretmenlerin ilk ve sonraki eğitimlerine yardımcı olurlar. Değerlendirme

aktiviteleri kurumların yönetilmesi ve eğitim politikasının belirli yönleri ile ilgilidir.

Geleneksel olarak her seviyeden öğretmen müfettiş tarafından düzenli olarak

denetlenir. Bu sırada onlara verilen not kariyer ilerlemeleri için önemli bir faktördür.

Personelin bireysel olarak teftişinde (kamu ya da kontrata göre özel kurumlarda)

görevlendirilecek müfettiş, hem teftişi yapacak kişinin hem de teftiş edilen kişinin

özellik ve niteliklerine göre seçilir (www.eurydice.org).

Akademi sınırları içerisinde görev yapan bölge eğitim müfettişleri ve millî eğitim

müfettişleri, Genel Denetleme Kurulu ile yakın iş birliği içerisinde görevlerini yerine

getirmektedirler. Ayrıca, 1989 Eğitimde Yönlendirme Yasasına göre, müfettişler

bakana teknolojideki gelişmelerin gerektirdiği program değişikliklerine ilişkin

önerilerde bulunmaktadır ve öğretmenleri bilgilendirmek amacı ile programda

yapılan değişiklikleri sunmak için toplantılar düzenlemektedirler. Denetim

konusunda öğretmenler önceden bilgilendirilmektedir. Denetim sırasında öğretmenin

sınıfını nasıl yönettiğinin yanı sıra ne kadar iyi hazırlandığı, ne kadar sıklıkta

alıştırma verdiği, bunları nasıl kontrol ettiği gibi konulara dikkat edilmektedir.

Müfettişler denetim sırasında sınıfın genel koşullarına, öğretmen öğrenci arasındaki

ilişkiyi, fikir alışverişinde sınıfın katılımını incelemek zorundadır. Yapılan teftişlerde

öğretmenin veliler ve diğer personelle olan ilişkisi ve okulun çevre ile olan bağları da

göz önüne alınmaktadır. Müfettişin sınıf ziyaretini denetim sonrası öğretmenle

yapılan toplantı izlemektedir (Oktay, 1998, 156).

29

İngiltere Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

Merkezi idare genel olarak ulusal hedefleri belirlemekte, ulusal eğitim

politikasını formüle etmekte, araştırma yaptırmakta, okul eğitim programının

geliştirilmesi çalışmalarını desteklemekte, eğitim hizmetinde minimum standartları

saptamakta, eğitimin kalitesini ve maliyetini izlemektedir (Oktay, 1998, 162).

Okulların günlük yönetimi genellikle “yerel eğitim otoriteleri” nin (local

education authority) denetimindedir. Yerel eğitim otoriteleri, yerel hükümetin eğitim

harcamalarındaki payını ödemek için kullanılan yerel vergi oranını saptamak gibi

önemli kararlar dışında, eğitim ile ilgili kararların bir çoğu ile ilgilenen eğitim

komitesini atar. Bu Eğitim Komitesi çoğunlukla şehir ya da bölge konseyi

üyelerinden oluşur (Male, 1988, 1338). Eğitim komitesi demokratik olarak seçilmiş

olan şehir meclisi üyelerinin en az %50'sini kapsar ve diğer üyeler genellikle

dışarıdan, eğitim alanında uzman, deneyim ve tecrübelere sahip kişilerden seçilir

(Millî Eğitim Bakanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Komisyonu, 1996, 197). 1993

yılından bu yana, bu şekilde davranmaya zorunlu olmasalar da pek çok yerel eğitim

otoritesi uygulamalarını bu şekilde devam ettirmektedir. 1998 Okul Standartları

Yasası, eğitim komitelerine ailelerin temsilcilerinin de atanmasını gerektirmektedir.

Yerel eğitim otoriteleri eğitimle ilgili komiteye okul yönetim kurulundan temsilci

olarak en az iki, en fazla beş tane veliyi atamakla sorumludur (www.eurydice.org).

Her yerel eğitim otoritesi, eğitim konusunda kapsamlı idarî sorumluluklara sahip

bir baş eğitim memuru görevlendirir. Ayrıca, bu otoritelere bağlı olarak eğitim

dairelerinde görev yapan yeterli sayıda başkan yardımcısı, eğitim psikoloğu, memur

ve müfettişler gibi görevliler bulunmaktadır. Bu müfettişler (danışman olarak da

bilinir) yerel eğitim otoriteleri tarafından derslerin içeriği ve niteliği hakkında

tavsiyelerde bulunmak ve öğretmenler için hizmet içi eğitimini organize etmek için

istihdam edilirler. Giderlerin hesaplaması, okul açılmadan önce gerekli hazırlıkların

yapılması, eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması gibi belirli alanlardan sorumludurlar.

Bu müfettişler için önceden belirlenmiş bir sayı yoktur. Bazı yerel eğitim

otoritelerinin görevlendirdiği 50 kadar müfettişi varken kimi otoritelerin hiç müfettişi

yoktur (www.eurydice.org).

1996 Eğitim Yasası, yerel eğitim otoritelerinin sorumluluklarına ve yetkilerine

bazı eklemelerde bulunmuştur. Ayrıca 1998 Okul Standartları Yasası, eğitim

30

standartlarının geliştirilmesine yardımcı olma görevini bu otoritelere vermiştir. 1999

yılında yayımlanan kanun ise yerel eğitim otoritelerine eğitim standartlarının

yükseltilmesi için okullarla nasıl etkili bir biçimde iş birliği yapabileceklerine dair

rehberlik etmekte ve yerel eğitim otoritelerinin yetkilerini uygun bir biçimde nasıl

kullanacaklarını açıklamaktadır. Bununla birlikte 1997 yılında çıkarılan Eğitim

Kanununa göre yerel eğitim otoriteleri de denetime tâbidir (www.eurydice.org).

1980'li yılların başlangıcındaki kamu fabrikalarının özelleştirilmesi ve kamu

sektöründe verimliliği arttırmak için yapılan çalışmalar eğitim sektöründe de

kendisini göstermiştir. Kamu sektöründeki özelleştirme yanlısı politikalar 1988

Eğitim Reformunu da etkilemiştir. Bu reforma göre okullar yarı özerk hâle

getirilirken, bütün okullarda aynı eğitim kalitesini yakalayabilmek için eğitim

standartları da merkezîleştirilmiştir (St. John-Brooks, 1995, 56).

İngiltere, günümüzde eğitim alanında meydana gelen değişikliklere uyum

sağlamak amacıyla, eğitime yön veren kapsamlı reformlar gerçekleştirmiştir. 1988

Eğitim Reformu amacı ve kapsamı itibariyle eğitim sistemi içerisinde önemli bir yere

sahiptir, 1992,1993 ve 1996 yıllarında yürürlüğe sokulan eğitim kanunları, İngiliz

eğitim sisteminin yasal dayanağını oluşturmaktadır. Bu kısımda, İngiliz eğitim

sisteminde denetim örgütünde öncelikle 1992 yılına kadar var olan yapı ve 1992

Eğitim Yasası ile denetim sisteminde yapılan değişiklikler ve mevcut durum

değerlendirilecektir.

Majestelerinin Müfettişleri (Her Majesty's Inspectors)

Majestelerinin müfettişleri ilk kez 1839 yılında okullardaki eğitimin kalitesi

hakkında rapor verilmesi için atanmıştır. 1839'daki başlangıcında Majestelerinin

müfettişlerinin görevi, hükümetin eğitimle alakalı görevlerinin yerine getirilmesine

yardımcı olabilmek ve eğitimin gelişmesine katkıda bulunabilmek için eğitimin

denetlenmesi ve bu konuda rapor vermekti. 1994 eğitim yasasının 77. fıkrası Eğitim

Bakanlığını ilk, orta ve özel nitelikteki okulların, ileri ve yüksek öğretim

kurumlarının denetlenmesi ve öğretmen yetiştirilmesinin kontrolünün yapılması ve

yetişkin eğitiminin denetiminin yaptırılması ile sorumluluğunu vermiştir. Yasa ayrıca

majesteleri tarafından bu amaçla atanan müfettişler tarafından denetimlerin

yapılmasını da öngörmektedir (www.eurydice.org).

31

Majestelerinin müfettişlerinin, bakanlığa verdiği resmî raporlar 1980'lerin

başından itibaren kamuya açık hâle getirilmiştir. 1983'ten bu yana verilen bütün

resmî raporlar yayımlanmıştır. Majestelerinin müfettişlerinin görevleri arasında

öğretmenlerin hizmet içi eğitimi ve merkezî yönetimin müfredat hakkındaki düşünce

ve uygulamalarını duyurmak da vardır (www.eurydice.org).

Majestelerinin müfettişlerinin başında bir başmüfettiş ve ona bağlı yedi

başmüfettiş vardır ve bunların her biri eğitimin pek çok alanında görev yapan

personelin (kısım müfettişlerinin) koordinasyonunu sağlamakla görevlidirler (meselâ

müfettişin birisi, okul öncesi, ilköğretim, eğitimsel kayıplar ve multikültürel

eğitimden sorumlu iken bir başkası 5–16 yaş öğrencilerinin müfredatı, yerel rehberlik

hizmetleri, yerel eğitim otoritelerinin denetimleri ve özel okullardan

sorumludur(www.eurydice.org).

1990'lı yıllara değin İngiliz eğitim sisteminde esas teftiş ağırlığı Majestelerinin

müfettişlerinde toplanmaktaydı. Bunların yetki ve statüleri oldukça yüksekti.

Majestelerinin müfettişlerinin yüksek meslek vasıfları taşıyan, yönetim ve rehberlik

alanlarında yetişmiş, okullarda uygulama bakımından başarılı tecrübeler kazanmış

kimseler olmasına dikkat edilirdi (Bilir, 1991, 127).

Ancak hem bu müfettişleri istihdam eden hükümet açısından hem de daha genel

anlamda sorumluluklar açısından çoğunlukla Majestelerinin müfettişlerine dayanan

bu sistemde sorunlar olduğu düşünülüyordu. Majestelerinin müfettişleri için en

büyük problem onların seçkin yapısından ve bunun sonucu olarak da personelinin az

olmasından kaynaklanıyordu. İngiltere ve Galler'deki eğitim kurumlarının

denetimlerini düzenli bir şekilde gerçekleştirecek sistemi işletmek bu organizasyon

için mümkün değildi (Bilir,1991,132).

1992 Eğitim Yasası, okulların denetim sistemini köklü bir biçimde değiştirmiştir.

Bu sistem altında İngiltere'deki okullar düzenli aralıklarla denetime tâbidir. Sistem,

majestelerinin müfettişlerinin rollerini okulların direk olarak denetiminden alıp

bağımsız denetim sisteminin danışmanlığına dönüştürmüştür. Kıdemli bir

başmüfettiş tarafından yönetilen yeni bir hükümet departmanı, OFSTED (Eğitimde

Standartlar Ofisi) bu amaçla oluşturulmuştur (St. John-Brooks, 1995, 60). Yeni

sistem uyarınca yapılmakta olan okul denetimleri OFSTED ile yapılan kontrata göre

32

bağımsız müfettişler ve majestelerinin müfettişleri tarafından gerçekleştirilir

(www.eurydice.org).

Yeni denetim sisteminin temelini, hem okul hem de aile ile ilgili olacak bir

şekilde, okul performansının değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Yani denetim

sırasında öğrencilerin akademik, sosyal ve kültürel gelişiminin yanında okulun

toplum ile olan bağlarının da öğrencilerin kişisel gelişimine olan katkısı

incelenmekte; ayrıca öğrenci velileri ile denetim öncesinde yukarıda bahsedilen

hususlarda ön görüşmeler yapılmaktadır. Bu sistemin beş önemli ilkesi vardır

(www.eurydice.org):

• Bütün okullar her 4 yılda bir kez tamamen denetlenmelidir.

• Denetimler, hükümetin yeni bir departmanı olan OFSTED tarafından yetki

verilip fiyat teklifini yapan özel ekiplerce yapılır.

• Okullar denetim raporlarına karşılık faaliyet planlarını yapmak zorundadırlar.

• Her bir raporun ve faaliyet planının bir özeti bütün ailelere gönderilir.

• Yeni sistem denetim ekipleri ve rehberleri istihdam eden yerel otoriteler

tarafından finanse edildiği için bu sistem okulların desteklenmesinden ziyade

performansının gözlenmesine önem vermektedir.

Yukarıda da belirtildiği gibi 1992 yılında başlatılan yeni denetim sistemi sürekli

bir müfettiş heyetine değil her dört yılda bir denetlenmesi gereken okulları

denetlemek için kontrat teklifinde bulunacak grupları oluşturan yetkili bireylere

dayanmaktadır. Kontratları yaptıran ve bunları kontrol eden makam OFSTED'tir.

Denetimlere, “Denetim İçin Yasal Çerçeve” adında çoğunlukla majestelerinin

müfettişleri tarafından yazılan bir doküman kılavuzluk etmektedir. Bu durum daha

önceden pek de şeffaf olmayan denetim kurallarını ve raporunu şeffaf hâle getirmiştir

ve denetimde amaç yasal çerçevede belirtilen noktalara her zaman sadık kalmaktır

(www.ofsted.gov.uk).

OFSTED, majestelerinin başmüfettişi tarafından yönetilmektedir. Majestelerinin

müfettişleri de başmüfettişe bu konuda destek sağlamaktadırlar. OFSTED'in amacı

okullardaki, öğretmen eğitimindeki, gençlik hizmetleri ve yetişkin eğitimindeki

kalite ve başarı standartlarını düzenli denetleyerek, kamuya bu konuda rapor ve

rehberlik hizmeti sunmak yoluyla öğrencilere sağlanan eğitimin, öğretmen

eğitiminin, gençlik hizmetleri ve yetişkin eğitiminin niteliklerini geliştirmektir.

33

OFSTED'in en fazla bilinen görevi okulların denetimidir, yerine getirmesi gereken

sorumlulukları ise (www.ofsted.gov.uk):

• İngiltere'de okullarda sağlanan eğitimin kalitesini,

• Okullarda öğrencilerin ulaştığı eğitim standartlarını,

• Okullara sağlanan finansal kaynakların etkili bir biçimde idare edilip

edilmediğini,

• Okullardaki öğrencilerin ruhsal, sosyal, ahlâkî ve kültürel gelişimlerini

izlemektir.

Majestelerinin müfettişleri OFSTED'in profesyonel ekibini oluşturmaktadır.

Sayıları 220 civarındadır. Bu müfettişler, yeni sistemde kalite gelişimi için denetim

bulguları üzerine ön hazırlıklardan sorumludurlar. 1992 Eğitim Kanunu ile okul

denetim grupları aşağıdaki üç kategoriyi içermektedir (Millî Eğitim Bakanlığı Talim

ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Avrupa Birliği Masası, 1996, 30):

1. Eğitim Müfettişleri (Registered Inspectors/RgI),

2. Branş / Alan Uzmanı Müfettişler (Professional Team Members / PTM),

3. Meslekten olmayan müfettişler (Lay Inspectors).

Eğitim Müfettişleri (RgI): Denetim için gerekli çerçeveyi uygulamak için

yetiştirilmiş ve Majestelerinin başmüfettişleri adına okul denetimlerini yönetmeleri

için sözleşme yapılmış olan grup liderleridir. Çoğunlukla yerel eğitim otoritelerine

bağlı olarak çalışmış olan eski müfettişler arasından seçilirler (Winch, 1996, 135).

Eğitim müfettişlerinin çalışmaları majestelerinin müfettişleri tarafından izlenir.

Denetim esnasında en yetkili kişidirler, dolayısıyla da denetimin her aşamasına

katılmakla yükümlüdürler (www.eurydice.org). Görevleri denetim grubunun seçimi,

yönetimi, görev dağılımı ve denetim raporunun yazılmasıdır (www.ofsted.gov.uk).

Her denetim öncesinde eğitim müfettişi okulda kayıtlı olan öğrencilerin aileleri ile

denetim konusunda gerekli bilgileri vermek ve onların okul hakkındaki görüşlerini

almak için görüşme yapmakla sorumludur (www.eurydice.org).

Branş/Alan Uzmanı Müfettişler (PTM): Eğitim müfettişlerinin

sorumluluklarını üstlenmeksizin, denetim sistemi içerisinde yer almak isteyen eğitim

almış müfettişlerdir. Normal olarak bunların öğretmenlik ya da denetim tecrübesi

vardır (www.eurydice.org). Okul sektörünün finansmanı, yönetimi ve özel eğitim

34

programları gibi belirli alanlarda uzmanlaşmışlardır (Türkoğlu, 1999, 360). Uzman

oldukları alanlardaki inceleme ve bulgularıyla rapora katkıda bulunurlar

(www.ofsted.gov.uk).

Meslekten Olmayan Müfettişler (Lay inspectors): Her denetim grubunda,

herhangi bir okulun yönetimi ve benzeri görevlerde kişisel tecrübesi olmayan en az

bir müfettiş bulundurması gerekir. Sanayi, ticaret alanlarındaki mesleklerle uğraşan

kişilerden veya halkın herhangi bir tabakasından seçilebilir (www.eurydice.org).

Majestelerinin müfettişleri ve okul denetim gruplarında bulunan müfettişlerin

statüsü arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Majestelerinin müfettişleri

OFSTED personelindendir. Ancak okul denetim gruplarında bulunan müfettişler

OFSTED personeli değildirler. Okul denetim gruplarındaki müfettişler denetimlerini

ya da diğer organizasyonlar için yaptıkları işleri OFSTED ile yaptıkları kontrata göre

gerçekleştirirler (www.ofsted.gov.uk). Uygulanmakta olan sistem, majestelerinin

müfettişlerini direk olarak okulların denetiminden alıp bağımsız denetim sisteminin

danışmanlığına getirmiştir (St. John-Brooks, 1995, s. 60). Majestelerinin

müfettişlerinden başka okul denetim grubundaki müfettişleri yetiştirmek,

denetimlerin kalitesini güvence altına almak ve bazı özel durumlarda okul

denetlemekle görevli olup OFSTED'in sürekli personeli olarak görev yapan müfettiş

yoktur.

Okul Denetimi Yasasına göre, majestelerinin müfettişlerinin başlıca görevi

İngiltere'de devlet tarafından finanse edilen bütün okulların bağımsız müfettişler

tarafından düzenli bir şekilde denetimi için sistemi tesis etmek ve devamını

sağlamaktır. OFSTED ise (www.ofsted.gov.uk):

• Okul denetim grubunda bulunan müfettişleri eğitmek,

• • Denetim yönetimi için gerekli şartları belirlemek,

• Denetim ve rapor yazımı konusunda yol göstermek,

• Yüksek standartlara ulaşılmasını garanti altına almak için teftişin yapılma

şeklini izlemek,

• Denetim sistemini gözlem altında tutmakla yükümlüdür.

İngiltere'de uygulanmakta olan bu denetim sistemine ilişkin araştırmalar da

göstermektedir ki denetim sadece bir haftalık işlem olarak değil de en az iki veya üç

yıllık bir işlem olarak görülmelidir. Denetim, okul yöneticileri ve müfettişlerin tavır

35

ve davranışlarının bir sonraki aşamayı etkileyebildiği altı aşamadan oluşmaktadır. Bu

aşamalar (Earley, 1998, 14):

• Denetim tarihinin ilan edilmesinden önceki süre,

• Denetim zamanının okula bildirilmesi,

• Denetim ve faaliyet planının yazılması,

• Faaliyet planının uygulanması,

• İlk denetimdeki olumsuzlukların giderilmesi,

• Tekrar denetlemedir.

Okullar ziyaret edilmeden önce müfettişler okulun genel durumu, amaçları,

personel ve bütçesi gibi konularda bilgi sahibi olmak için belgeleri gözden geçirirler.

Fakat denetimin en önemli noktası bir hafta sürecek ve çoğunluğunun sınıf ziyaretleri

ile geçeceği okul denetimidir. Böyle bir denetim için ayrılacak süre okulun

büyüklüğüne göre değişir. Ancak, denetim programı müfredat çalışmalarının

sistematik olarak incelenebileceği şekilde düzenlenir. Haftanın sonunda ilk sözlü

rapor kıdemli personel ve yöneticilere verilir (St. John-Brooks, 1995, 60).

Denetimi yapan grubun başında bulunan eğitim müfettişi denetimin

tamamlanmasından sonra altı hafta içerisinde denetim raporunu ve raporun bir

özetini hazırlar. Müfettiş raporun kopyalarını ve özetini; okulun yönetim kuruluna,

OFSTED'e ve ilgili yerel eğitim otoritesine gönderir. Denetim raporları kamuya açık

belgelerdir ve yönetim kurulu raporun tamamının ve özetinin belirtilen şahıslara ve

kurullara duyurulması için gerekli hazırlıkları yapmalıdır. Talep edilmesi hâlinde

raporun tamamına ait kopyalar sağlanmalıdır. İngiltere'de denetim raporları internet

yoluyla topluma sunulmaktadır (www.eurydice.org).

Yöneticiler için diğer bir yeni zorunluluk ise denetim işleminin

tamamlanmasından sonra 40 gün içerisinde bir çalışma planının yapılması ve bu

planı (denetim raporunun özeti ile birlikte) ailelere gönderilmesidir. Bu plana göre

zamanları belirlenerek hedeflerin konulması ve okuldaki mevcut eksiklerinin de

tamamlanması beklenir (St. John-Brooks, 1995, 60-61).

Eğitim müfettişi, bir okulun başarısız olduğunu ya da öğrencilerine makul eğitim

standartlarını sağlamada başarılı olamama ihtimalinin varolduğunu düşünüyorsa özel

tedbirler alınır. Yerel eğitim otoritesi ile birlikte çalışan okul, bir faaliyet planı

hazırlamalı ve yerel eğitim otoritesi faaliyet hakkında yorum ve açıklamalarda

36

bulunmalıdır. Majestelerinin müfettişleri, okulun faaliyet planının kalitesi ve yerel

eğitim otoritesinin ifadeleri, okul için alınan özel önlemlerin kaldırılması için

hedeflenen tarih, yerel eğitim otoritesinin gelecekteki desteğinin sürekliliği ve ilk

denetimden sonra kaydedilen ilerlemeler gibi konularda bir yargıya varmak için

okulun ilk kez denetlenmesinden yaklaşık altı ay sonra bir kontrol ziyareti yapar.

Bundan sonra majestelerinin müfettişleri okulu her öğretim döneminde bir kez

ziyaret ederler. Bu ziyaretler sırasında okul için özel önlemlerin artık gerekmediğine

karar verilirse son bir denetimden sonra bu yargıya varan bir rapor yazılır. Sürekli

olarak başarısız olan bir okul sonuçta kapatılabilir. “Yeni Başlangıç” adı verilen bir

politika ile başarısız olan bazı okullara yeni bir isim ve yeni bir yönetim ile okulları

tekrar açma fırsatı tanınabilmektedir (www.ofsted.gov.uk).

Eylül 1997'den itibaren, müfettişlerden genel olarak okul tarafından uygun eğitim

standartlarının sağlanmasına rağmen okulun önemli eksikliklerinin olduğu

düşünülüyorsa denetim raporlarında bu durumun belirtilmesi istenilmiştir. Yerel

eğitim otoritelerinin böyle okulların gözlem altına almaları gerekir ve 1998 Okul

Standartları Yasasına göre bu okullara müdahale etme yetkileri vardır. Yerel

Denetim topluluklarının bir üyesi olarak çalışması onaylanmış olanların sicilini

tutmak, eğitim otoritesi altı ay içerisinde beklenen gelişmeyi göstermeyen okul için

OFSTED'e başvuruda bulunabilir. Önemli eksiklikleri olan bütün okullar Eğitim

müfettişleri tarafından iki yıl aradan sonra tekrar teftiş edilir. Yeterli gelişmeyi

gösteremediği düşünülen okullar için yukarıda belirtilen özel önlemler alınır

(www.eurydice.org).

Almanya Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

Almanya'nın 16 eyaletinin (Almanya Federal Cumhuriyeti'ni oluşturan 16

eyaletten eski Doğu Almanya kısmında bulunan 5 eyalet Doğu Alman Eyaletleri,

Almanya Federal Cumhuriyeti'nde bulunan 11 eyalet Batı Almanya eyaletleri olarak

bilinir) her birinin kendi “kültürel bağımsızlığı” vardır ve okul sisteminin nasıl

organize edileceğine ve yasal düzenlemelerin nasıl yapılacağına kendileri karar

verebilirler. Okulların yönetimi ve kontrolü direk ya da dolaylı olarak eyaletteki

bakanlığa bağlıdır (Nauman & Köhler, 1990, 2038-2039).

37

Okul teşkilatının yönetimi, eyaletlere ve okul çeşitlerine göre farklılıklar

göstermekle birlikte, genellikle şu üç kademeli sistem içinde yürütülmektedir (Aytaç,

1999, 37):

• Yüksek makam olarak eğitim ve kültür bakanlıkları,

• Orta Makam olarak yerel yönetimlere bağlı okul büroları (schulabteilung) veya

müstakil olan okul daireleri (schulamt),

• Alt makam olarak ilçe ve köylerdeki okul daireleri yoluyla.

Farklı Alman eyaletlerindeki eğitim politikaları bir kısım politik sebeplerden

dolayı birbirinden değişik olmakla beraber eyaletlerin eğitim bakanları arasında

yapılan anlaşmalara dayalı olarak bazı temel benzerlikler de içermektedir. Bunlar (St.

John-Brooks, 1995, 88):

• Okulla alakalı kanuni provizyonlar vardır. Örneğin, bütün okul türlerine göre

hangi konuların ne kadar zamanda öğretileceğine dair ortak bir anlaşma vardır.

• Öğretmen olmak için gerekli eğitimsel nitelikler; öğrencilerin hepsi üniversiteye

gitmeli, eyaletin yaptığı sınavı geçmeli ve stajyer öğretmen olarak diğer sınavları

geçmeden önce iki yıl süre geçirmelidir.

• Müfredatın oluşturulması ve geliştirilmesi için yöntemler; bütün eyaletlerin

öğretmenlerle iş birliği yapan bir komisyon tarafından hazırlanıp, yayımlanmış

müfredatı vardır.

• Okulları denetleyecek bir müfettişin görevleri, sınıf içi öğretimi denetlemek ve

hem ilköğretim ve orta öğretimdeki öğretmenlerin performanslarını değerlendirmek

hem de bu öğretmenlere rehberlik etmektir.

Okulların eyalet tarafından denetimleri yasal denetim, ( Rechtsaufsicht ) (eyalette

yapılan uygulamaların kanuna uygunluğunu hukuk kurulları tarafından denetlenir-

okullar ve yüksek öğretim kurumlarını içerir), akademik denetim (eğitsel

çalışmaların denetlenmesi ve öğretmenlere tavsiyelerde bulunulmasını içerir) ve

devlet sektöründeki personelin denetlenmesini içerir. Okullar, Eğitim ve Kültür

Bakanlıkları (Ministries of Education and Cultural Affairs) tarafından denetlenir.

Yasal denetim genellikle yerel otoriteler tarafından (koruma dernekleri)

gerçekleştirilen eğitim-öğretim dışı konuların kontrol edilmesini içerir. Eğitim-

öğretim dışı konular okul binasının yapılması ve ihtiyaçlarının karşılanması, ders

38

kitaplarının ve diğer öğretim materyallerinin sağlanmasını içerir

(www.eurydice.org).

Akademik denetim, okullarda yapılan çalışmalar ve öğretimle ilgilidir. Okul

müfettişlerinin görevleri, eğitim/öğretim çalışmalarını gerçekleştirirken müfredatın

ve önceden belirlenmiş olan kuralların uygulanmasını; eğitim/öğretimin profesyonel

bir şekilde uygun teknikler kullanılarak yapılmasını; aksaklık görülen noktalarda

gerekli iyileştirmeler yapılmasını sağlamak ve eğitim/öğretim ile ilgili işlerin

yapılmasına destek verip, ilgili kişileri bu işleri yapmaya teşvik etmektir. Akademik

teftiş okullara ziyaretlerde bulunularak, dersleri izleyerek ve okul seviyesinde

tavsiyelerde bulunarak gerçekleştirilir. İlkokullarda, Hauptschulen (temel eğitim

veren ortaokul, şayet çocuk başka bir tür okula gitmiyorsa zorunludur, 5–9. alt seviye

sınıflardan oluşur), Sonderschulen (engelli öğrenciler için) ve Real Schulen (5–10

sınıflardan oluşan ortaokul, daha yoğunlaştırılmış bir eğitim verir ve meslekî ya da

yüksek eğitime devam etme imkânı tanır) okullarının denetimleri daha alt seviyedeki

okul denetim otoriteleri tarafından gerçekleştirilir (Schulamter). Eğitim ve Kültür

İşleri Bakanlığının orta dereceli okul müfettişleri

(Oberschulämter/Bezirksregierungen), diğer bütün seviyedeki okulların denetimini

yaparlar. Akademik denetimi yapacak yetkili, yetkisini Temel Eğitim Kanunundan

almıştır. Bu kanuna göre bütün okul sistemi eyaletin denetimi altındadır. Müfettişler

okulun belirlenmiş olan müfredat ve sınav kurallarına uyduğunu sınıfları ziyaret

ederek ve dersleri dinleyerek kontrol etmek ve gerekli tedbirleri almak yetkisine

sahiptir. Ama, müfettişler bireysel kararları kendi başlarına alamazlar ve bu yüzden

öğretmenin pedagojik sorumluluklarına müdahale edemezler. Pedagojik sorumluluk

(aynı zamanda pedagojik serbestlik diye de bilinir) öğretmenin dersleri uygun kanuni

hükümler çerçevesinde kendi yetkisi dâhilinde dersini verme hakkını içerir. Bu

serbestlik sayesinde öğretmen öğrencisinin ilgi ve ihtiyaçlarına göre öğrenci merkezli

öğretimi garanti altına almak için dersin içeriğini, öğretim metodunu ve

değerlendirmesini yapmak özgürlüğüne sahiptir (www.eurydice.org).

Yasal denetim, okul denetiminin diğer bir kısmıdır. Schultager tarafından okulda

eğitim dışı faaliyetler denen işler ve idarenin kanunlara uygunluğu (meselâ, okul

binalarının yapımı ve ihtiyaçlarının karşılanması vs.) kontrol edilir. En son olarak

yetkili müfettişler, devlet okullarının öğretmenleri ve başöğretmenlerin denetimlerini

39

yaparlar. Böylelikle personelin görevlerini yapmalarını sağlarlar. Devlet hizmeti

esasları çeşitli durumlarda (stajyerliğin sona ermesi, terfi, transfer vb.) periyodik

olarak öğretmenlerin değerlendirmesinin yapılmasına olan ihtiyacı öngörür. Bu hem

öğretmenin kariyer ilerlemesine hem de okul sisteminin verimli bir şekilde

işlemesine yardımcı olur. Öğretme yeteneği ve becerisi öğretmenin meslekî

nitelikleri olarak değerlendirilir. Yapılan değerlendirme başöğretmen ve müfettişler

tarafından yapılan sınıf ziyaretlerine, başöğretmenin ilgili öğretmen hakkındaki

performans raporuna ve öğretmenle yapılan konuşma ile öğrencilerin çalışmalarının

denetlenip değerlendirilmesine bağlıdır (www.eurydice.org).

Eyaletler arasında önemli farklılıklar olmasına rağmen müfettişlerin rolleri

aşağıdaki şekilde sınıflanabilir (St. John-Brooks, 1995, 90):

• Yıl boyunca her okulu bir kaç kez ziyaret etmek,

• Personelle mevcut problemler hakkında görüş alışverişinde bulunmak,

• Okul gelişimini teşvik etmek,

• Okulun yıllık istatistiklerini analiz etmek,

• Çeşitli amaçlarla öğretmenleri değerlendirmek,

• Gerektiğinde yöneticilere tavsiyelerde bulunmak,

• Yerel okullar için politika geliştirilmesine iştirak etmek,

• Bölgesel okul projelerini şekillendirmek ve değişiklikleri yapmak,

• Kurs ve seminerler yoluyla hizmetiçi eğitim sağlamaktır.

Ayrıca, denetim haberli olarak yapılmakta, ders denetimi esnasında daha çok

öğretmenin pedagojik yeterliliğine, öğretmenin demokratik ortam sağlamasına,

öğretmenin derse girmeden önceki yaptığı hazırlığa, ders esnasında öğrencileri

motive etmesine, yöntem ve metot bilgisine, uygun araç-gereç kullanımına, ders

sonunda öğrencilerle birlikte yapılan değerlendirmeye ve belirlenen amaçların

gerçekleştirilme derecesine dikkat etmektedir (www.eurydice.org).

Alman Anayasası'nın eğitim haklarının kullanılmasıyla ilgili maddesi,

Almanya'da yaşayan yabancı ailelerin çocukları için de geçerlidir. Yabancı işçi

çocuklarının Alman okullarında uygulanan programı takip edebilecek düzeyde

Almanca bilmemeleri ya da yabancı ailelerin çocuklarının ülkelerine döndükleri

zaman uyum sorunları yaşamalarını önlemek amacıyla ikili anlaşmalar uyarınca bu

konuda düzenlemeler yapılmaktadır (Bilir, 1991, 119).

40

Denetim sistemi eyaletlere göre çeşitli değişiklikler göstermekle birlikte kimi

eyaletlerde yabancı öğrencilerin bulunduğu sınıfların denetimi, koordinatör

öğretmenler tarafından gerçekleştirilmektedir. Meselâ Bayern eyaletinde, yabancı ve

Alman sınıf ve branş öğretmenleri için ayrı koordinatör öğretmenler görev

yapmaktadır. Koordinatör öğretmen bölgesindeki öğretmenlerin sisteme uyumlarını

sağlamak için gerekli çalışmaları yapmakta, öğretmenlere meslekî yönden rehberlik

etmekte, meslekî toplantılar planlar, ders denetimleri sonrasında değerlendirme

yaparak öğretmenin geliştirmesi gerekli yönleri üzerinde durmakta, gerekli gördüğü

takdirde rapor yazarak yetiştirilmek üzere hizmetiçi eğitime katılacak öğretmenleri

belirlemektedir (Bilir, 1991, 122).

Türkiye Eğitim Denetimi Sisteminin Yapısı ve İşleyişi

Anayasanın 42. maddesine göre eğitim ve öğretim devletin gözetimi ve denetimi

altında, Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş esaslara göre

gerçekleştirilir. Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 56. maddesine göre eğitim-öğretim

hizmetinin devlet adına yürütülmesinden, gözetim ve denetiminden Millî Eğitim

Bakanlığı sorumludur.

Cumhuriyet döneminde eğitim denetimi ile ilgili düzenlemeler ilk defa 1923

yılında yayımlanan Maarif Müfettişleri Talimatnamesi ile başlatılmıştır. Bu

talimatname ile müfettişlik makamının kuruluş, müfettişlik görev ve yetkileri ile

teftiş esasları açıklanmıştır. Teftiş kurulu da aynı yıl içerisinde kurulmuştur. 1926

yılında 789 sayılı Maarif Teşkilatı Kanunu'nun çıkartılması ve maarif eminliklerinin

kurulması üzerine, bakanlık müfettişlerinin hak, yetki ve görevlerine ilişkin

yönetmelik hazırlanmıştır. Bu yönetmeliğe göre müfettişler vekâlet müfettişi

(bakanlık müfettişi) ünvanı altında merkez müfettişleri ve mıntıka müfettişleri olmak

üzere iki gruba ayrılmıştır (Taymaz, 1982, 13–14).

Millî Eğitim Temel Kanunu'nda ve 222 sayılı kanunda yapılan değişikliklerle

1983 yılından sonra Türk eğitim sisteminde denetim hizmetleri, bakanlık ve

ilköğretim müfettişliği olmak üzere ikili biçimde örgütlenmiştir. Bakanlık

müfettişleri önceden belirtildiği üzere Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu'nda ve

doğrudan bakana bağlı olarak, ilköğretim müfettişleri ise taşra teşkilatında ve valilik

(il millî eğitim müdürlüğü) emrinde görev yapmaktadırlar (Gümüş ve Karabıyık,

41

1997, 13). Bakanlık müfettişlerinin görev ve sorumlulukları Millî Eğitim Bakanlığı

Teftiş Kurulu Yönetmeliği ile, ilköğretim müfettişlerinin görevleri ise 222 sayılı

İlköğretim ve Eğitim Kanunu, İlköğretim Müfettişleri Başkanlıkları Yönetmeliği ve

Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş

Yönergesi'ne göre düzenlenmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu

Teftiş Kurulu Başkanlığı, Millî Eğitim Bakanı adına denetim faaliyetlerini

bakandan alacağı emir ve onay üzerine yürütür. Buna göre Millî Eğitim Bakanlığının

merkez, taşra, yurtdışı teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşların her türlü faaliyet ve

işlemleriyle ilgili teftiş, inceleme ve soruşturma işlemlerini yürütmek, bakanlığın

gözetim ve denetimine tabi olan diğer kurumlarda teftiş ve incelemelerde bulunmak,

bakanlığın amaçlarını daha iyi gerçekleştirmek ve mevzuata uygun çalışmasını temin

etmek amacıyla gerekli teklifleri bakana sunmak, özel kanunlarla verilen diğer

görevleri yerine getirmek Teftiş Kurulu Başkanlığının görevlerindendir

(http://ogm.meb.gov.tr/gos_kanun.asp?alno=2).

Teftiş Kurulu Başkanlığı; başkan, başmüfettişler, müfettişler, müfettiş

yardımcıları, şube müdürlüklerinden oluşup doğrudan bakana bağlıdır. Müfettişlere

bakan ve başkan dışında hiçbir yerden emir verilemez. Bakanlık müfettişleri, Millî

Eğitim Bakanı'nın emri ve onayı üzerine Teftiş Kurulu Başkanı'ndan aldıkları

talimata göre görevlerini yerine getirirler ve görevlerinin sonucunu Teftiş Kurulu

Başkanlığı'na bildirirler. Eğer verilen denetim görevinin gruplar hâlinde yerine

getirilmesi gerekiyorsa, grup içerisinde bulunan müfettişlerin en kıdemlisi grup

başkanı olur ve grupta bulunan müfettişler arasında işbölümünü yapar. İşlerin

zamanında ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesini sağlar ve Teftiş Kurulu Başkanlığı ile

olan iletişimi sağlar. Denetim bitiminde, denetimi gerçekleştirilen ilin eğitim-öğretim

durumu hakkında genel bir durum raporu hazırlar (http://yasemin.meb.gov.tr/

mebdata/mevzuat/html/ 108.html).

Teftiş Kurulu'nun görev merkezi ve müfettişlerin görev ve çalışma merkezi

Ankara'dır. İstanbul ve İzmir'de de çalışma merkezleri bulunmaktadır. Ayrıca iş

yoğunluğuna göre Teftiş Kurulu Başkanı'nın önerisi ve bakanın onayı ile diğer

illerde çalışma merkezleri ve bunlara bağlı bürolar kurulabilir. Teftiş Kurulu

42

Yönetmeliği uyarınca müfettişlerin yerine getirmesi gereken denetim hizmetleri

şunlardır:

• Genel denetim ve raporu,

• Öğretmen-personel denetimi ve raporu,

• Sınav denetimi ve raporu,

• Kurs ve seminer denetimi ve değerlendirme raporu,

• İncelemeler ve inceleme raporları,

• Araştırmalar ve araştırma raporları,

• Soruşturmalar ve soruşturma raporları.

Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Müfettişliği

Her ilde il millî eğitim müdürlüğü bünyesinde Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim

Müfettişleri Yönetmeliği'nde belirtilen görevlerin yerine getirilmesini sağlamak

üzere ilköğretim müfettişleri başkanlığı oluşturulmuştur. İlköğretim müfettişleri

başkanlıkları doğrudan il millî eğitim müdürüne bağlı olarak görev yaparlar.

Amaçları rehberlik, iş başında yetiştirme, teftiş ve değerlendirme, inceleme,

soruşturma hizmetlerinin yürütülmesidir (MEB, 1999).

İlköğretim müfettişleri kurulu başkan, başkan yardımcıları ile müfettişler ve

müfettiş yardımcılarından oluşur. İlköğretim müfettişlerinin başkanı aynı zamanda

ilköğretim müfettişleri kurulunun da başkanıdır. Kurul, bir öğretim yılı içerisinde

öğretim yılının başı, ortası ve sonunda olmak üzere en az üç defa bir gündemle

toplanır. Ayrıca il millî eğitim müdürünün yazılı isteği üzerine kurul olağanüstü

toplantıya çağrılabilir. Bakanlıkça yapılan düzenlemeler çerçevesinde ilköğretim

müfettişleri kurulunun yerine getirmesi gereken görevler: Görev alanına giren okul

ve kurumların denetlenmesi ve bunlar ile ilgili olarak alınması gereken önlemleri

belirlemek; meslekî toplantı ve hizmet içi kurslara ilişkin programları hazırlamak,

valilikçe kurulda görüşülmesi istenen konuların ve belirtilen görüşlerin

değerlendirmesini yapmak; okul ve kurumlarda denetim hizmetlerinin yerine

getirilmesinde önceden belirlenen amaçlara ne dereceye kadar ulaşıldığını, sorunların

neler olduğunu ve alınması gereken önlemleri saptamak; okul ve kurumlar ile bu

kurumlardaki personel ile ilgili teftiş raporlarının değerlendirmesini yapmak, teftiş

gruplarının düzenlediği öğretim yılı sonu raporlarını incelemek; eğitimin kalitesini

artırmak, sorunları belirleyip bunlara çözüm bulmak amacıyla araştırma konuları

43

saptamak; görev alanına giren kurumların çalışma programını belirlemek ve

buralardaki rehberlik çalışmalarını yürütmektir (MEB, 2001).

İlköğretim müfettişleri görevli oldukları bölgelerde kurum denetimi, kurs ve

seminer denetimi gerçekleştirirler. Kurum denetimi sırasında denetimin yapıldığı

kurumda görevli yönetici, öğretmen ve diğer personeli denetlerler. Denetim sırasında

müfettişler görevli personele sistemdeki yenilikleri iletirler, kurumun çalışmalarını

güçleştiren veya zayıflatan nedenleri belirlerler, eğitim-öğretim ve yönetim sürecini

ilgili mevzuat uyarınca gözleyip, önceden belirlenmiş ölçütlere göre değerlendirirler

ve daha etkili bir duruma gelmesi için geliştirilmesine rehberlik ederler (MEB,

2001).

DEĞERLENDİRME

Değerlendirmenin Tanımı

Değerlendirme, yapılan bir işin ya da bu işi yapan işgörenin değerini biçme,

tanıma sürecidir. Değerlendirme, denetim sonucunda elde edilen bilgilerin (verilerin)

birbiriyle karşılaştırılması sonucunda varılan bir yargı olduğu için denetimin bir

uzantısıdır (Başaran, 2000, 139).

Yönetim süreçlerini sonuncusu kontrol ve değerlendirmedir. Kontrol konulmuş

ölçütlere göre başarının ölçülmesi, değerlendirme amaçlara ulaşma derecesinin

tarafsız olarak belirlenmesidir.

Değerlendirmenin Amacı

Değerlendirmenin amacı, uygulamanın başarı derecesini tarafsız olarak

belirleyebilmektir. Genel olarak, değerlendirme eyleminden önce araştırma, sonra

yeniden düzenleme yapılır. Değerlendirme, değerlendiren ile değerlendirilen

arasında ortak bir etkileşimdir. Bu bakımdan değerlendirilene de bu eyleme katılma

imkânı verilmelidir. Değerlendirmenin formal ölçüleri yeterlik ve kıdem; informal

ölçüleri ise, üstlerle fikir birliği ve meslekdaşları ile iyi geçinmedir. Böylece

değerlendirme formal ve informal beklentilerin çeşitli özelliklerini uzlaştıran bir

etkileşimdir (Bursalıoğlu, 2002, 166).

44

Değerlendirme, ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak, ölçülen nitelik hakkında bir

değer yargısına varma süredir. Değerlendirmenin güvenilir ölçme sonuçlarına

dayanması, geçerli bir ölçütle yapılması, değer yargısına ulaşma işlemlerinde

yanlışlık bulunmaması doğru bir değer yargısına ulaşmak için gereklidir.

Değerlendirme Sürecinin Dört Aşaması Vardır

— Yapılan veya yapılacak olan fonksiyonların ölçüleri belirlenir. Yapılacak işlem ve

eylemlerin belli bir süreye yayılması bunların kimler tarafından, nerede, nasıl ve ne

zaman yapılacağının belirlenir.

— İşgörenlerin yaptığı işlem ve eylemler ölçülür.

— İşgörenlerin değerlendirme sonuçlarının önceden hazırlanmış olan

değerlendirme ölçüleriyle karşılaştırılır.

— Aksaklıklar ve olumsuzluklar belirlenir (Gürsel, 1997,66).

Kıyaslama Esasları

Değerlendirme, etkinlikler sonunda elde edilen sonuçların amaçlarla

karşılaştırılması ve kıyaslanması sonunda varılan yargıdır. Kıyaslama iki esasa göre

yapılır (Taymaz, 2000, s.50).

— Norma Dayalı: Nitelikleri belirleyen ölçütlerdir. Kantitatif değerlendirmede

kullanılır.

— Değere Dayalı: Davranışı belirleyen değer ve hedeflerdir. Kalitatif ve

yargısal değerlendirmelerde kullanılır.

OKUL YÖNETİMİNDE DEĞERLENDİRME

Okul yönetiminin temel işlevi, okulu amaçlarına uygun olarak yaşatmaktır.

Yöneticinin oynadığı rol, sosyal bir sistem olan okulda, belirlenen müdürlük

pozisyonu ile ilgili davranış biçimidir. Okul müdürünün yönetim görevi yanı sıra

45

denetim sorumluluğunu da üzerine alan bir yöneticidir. Genel bir ilke olarak okul

müdürlüğü konumunda en üst kademe olan yönetim düzeyidir (Taymaz, 2000, 79).

Bir okul yöneticisi, okulu iyi veya yetersiz yönetse yine okul öğretime devam

eder. Okul bir kamu ve sosyal kuruluş olduğuna göre kazanç sağlaması, kar elde

etmesi söz konusu değildir. Bu nedenle iyi bir program ve tüm kaynaklar sağlanmış

olmasına karşın, öğrencilerin iyi yetişmemiş olmasından dolayı görevinden alınan

müdür sayısı azdır. Okul müdürleri daha çok çevrede başarısız görünmesinden

çekinerek, gayret sarf ederler. Okul müdürünün öğretici ve diğer personeli

yöneteceğine, başarısının bir bakıma onların çalışmalarına da bağlı olduğuna göre

önderlik yapması beklenir. Bir yönetici için liderlik ve üstün yetenek eşanlamlı

değildir. Ancak bir gurup içinde önder olabilmenin ilk gereklerinden biri diğerlerine

kıyasla üstün yetenekli olmaktır (Taymaz, 2000, 79).

Bir okulda yönetim süreçleri amaçlarına uygun olarak uygulandığına göre,

değerlendirmede yine aynı amaçlar esas alınır. Böylece amaçlara göre yönetim ve

yine amaçlara göre değerlendirme yöntemi uygulanır (Taymaz, 2000, 79).

Bir okulda yöneticiyi değerlendiren birey ve gurupların başlıcaları üst kademe

yöneticileri, müfettişler, çevredeki birey ve guruplar, veliler, öğretmenler ve

öğrencilerdir. Bu guruplar okulda öğrenimi geliştirmek üzere başlıca dört tür

değerlendirme yaparlar ( Taymaz, 2000, 80).

1 - Kapsam Değerlendirmesi: Bu değerlendirme, amaçların belirlenmesini sağlar,

ilgiyi, çevreyi, ihtiyaçları, insan ve madde kaynaklarını, sorunları ve çözüm için

alternatifleri içerir.

2- Girdi Değerlendirmesi: Sistem kaynaklarını karşılama amacına yöneliktir.

Var olan kaynaklar, amaçlara ulaşma stratejisi, seçilen stratejiyi gerçekleştirme

tasarımları hakkında veri sağlanmasını gerektirir.

3- Süreç Değerlendirmesi: Örgüt amaçlarına uygun olarak verilen kararlar

hakkında veri sağlanması ve yapılan işlemler hakkında kayıtlar elde edilerek

değerlendirmeyi öngörür.

46

4- Ürünün Değerlendirilmesi: Sisteme girenler işlenerek ürün elde edilir.

Ürünün daha önceden belirlenen niteliklere uygun olması beklenir. Ürün

değerlendirmesi, çıktıların nitelikleri aranılan niteliklerle karşılaştırılarak yapılır.

Okulu Değerlendirme

Başarılı bir okulun yöneticisi, okul yaşamı için değerlendirilebilir ve sayısal

verilerle açıklanabilir bir model geliştirir. Bu model sayesinde öğrenci başarısı,

çalışma guruplarında verimlilik ve öğretmen performansı ve davranışı ölçülebilir.

Başarılı okulun yöneticisi, öğretmenleri denetler. Yüksek öğretmen morali, etkili

okullarda ölçülmeye çalışılan önemli bir faktördür.

Etkili okulun işgöreni, öğrenciyi ne ölçüde geliştirdiği noktasında sürekli olarak

denetlenir. Bu okullarda yüksek öğrenci başarısını yakalamak için, okul yöneticisi

ölçme ve değerlendirmeye büyük ilgi gösterir. Okul yöneticisinin sahip olduğu

yüksek beklentiler, öğrenci başarısı için geliştirilen ölçütler, etkili okul konusunda

önemli bir geri bildirim sağlar. Etkili okullarda öğrencinin akademik benlik tasarımı

ve kendine güveni oldukça yüksektir (Çelik, 2000, 40).

Okul Programının Değerlendirilmesi Ve Geliştirilmesi

Öğrenci gelişim ve öğrenmelerinin temelini oluşturan okul programının sürekli

değerlendirilmesi, öğretimin iyileştirilmesini sağlayacak programların geliştirilmesi

gereklidir. Okul yöneticisi, okulun öğretim kadrosu ve öğrencilerin çabalarını,

okulun amaçlarını gerçekleştirme yönünde birleştirebilecek bir okul programının

oluşturulmasına olduğu kadar söz konusu programın sürekli olarak gözden geçirilip

değerlendirilerek geliştirilmesine de öncülük etmelidir. Dolayısıyla okul müdürünün,

söz konusu süreçler ve bunların içinde yer alan diğer alt süreçler hakkında bazı

yeterliklere sahip olması gerekmektedir. Etkili okullarda yöneticiler, program

değerlendirme, geliştirme ve öğretimi iyileştirme çabalarına bizzat katılmakta,

beklentilerini ifade etmekte, herkesin program değerlendirme ve geliştirme sürecine

katılımını teşvik etmektedir (Şişman, 2002, 88).

47

Öğretme - Öğrenme Sürecinin

Denetlenmesi & Değerlendirilmesi

Öğretme ve öğrenme, okullardaki iki temel süreçtir. Okul müdürü, sınıf

ziyaretler, sınıf ve okul toplantıları yaparak okulun her yerinde sık görünerek,

öğretme - öğrenme sürecinin işleyişini izleyebilir.

Müdürün öncelikli görevlerinden biri, okul amaçlarının, okul ve sınıf içindeki

uygulamalara yansıtılmasını sağlamak ve okulu amaçlarına uygun olarak

yaşatmaktır. Denetimsiz bir sistem olmaz. Ancak denetimin yöntemi, biçimi ve

içeriği farklılaşabilir. Denetim denince, mutlaka birilerinin diğerlerini dıştan kontrol

etmesi anlaşılmamalıdır. İnsanlar kendi kendilerini de denetleyebilirler. Okullarda

gerek çalışanlar, gerekse öğrenciler açısından, özellikle içsel denetim

mekanizmalarının güçlendirilmesine dönük uygulamalara yer verilmelidir.

Çalışanlar, yaptıkları işlerin görülmesi, bilinmesi ve takdir edilmesi için denetimi

kendileri isteyebilir hale gelmelidir. Bunun için de okulun vizyon ve misyonunun

belirlenmesinden başlayarak okul süreçlerinde üst düzeyde bir katılıma yer

verilmesi, karşılıklı bir güven ortamının oluşturulması önemlidir. Okul müdürü,

formal ya da informal olarak sınıfları ziyaret edebilir, eğitim - öğretim sürecini

izleyebilir. Ancak bu ziyaretlerin de öğrenmeyi kesintiye uğratmayacak bir biçimde

yapılması önemlidir (Şişman, 2002, 91,92).

Okul Kadrosunun Performansını Değerlendirme

Okul müdürü, öğretmenlerin sahip oldukları potansiyeli ve becerileri tam olarak

ortaya koyabilmelerini ve üst düzeyde performans gösterebilmelerini teşvik etmelidir.

Öğretmenlerin performansını adil bir biçimde değerlendirerek gerektiğinde

performans geliştirici etkinliklere yer verilmelidir (Şişman, 2002, 88).

Öğretmen performansının değerlendirilmesinde cevaplandırılması gereken iki

soru, öncelikle öğretmenlerin etkili bir öğretim için gerekli bilgi ve becerilere sahip

olup olmadıklarının belirlenmesidir. İkinci olarak da öğretmenlerin sahip oldukları

48

bu bilgi ve becerileri, etkili bir öğretim için ne ölçüde kullanıp kullanmadıklarının

belirlenmesidir. Eğer bunlardan birinci soruya verilecek cevap olumsuz ise, bu

durumda söz konusu bilgi ve becerilerin öğretmenlere nasıl kazandırabileceğinin

belirlenmesi gerekecektir. İkinci soruya ilişkin olarak da eğer değerlendirmeler

sonucunda öğretmenlerin sahip oldukları potansiyeli tam olarak kullanamadıkları ve

ortaya koyamadıkları sonucuna varılırsa, bu durumda da öğretmenlerin niçin

potansiyellerini kullanamadıklarının araştırılması gerekecektir.

Bunun yanında okulda etkili öğrenmeyi engelleyen okuldaki çalışma

koşullarının ve öğrencilere sağlanan öğrenme fırsatlarının değerlendirilmesi

gerekmektedir. Örneğin, yetersiz öğretim materyali, sınıfların kalabalık oluşu,

öğrencilerdeki motivasyon eksikliği, öğretmenin iş yükünün fazlalığı gibi faktörler

bunlar arasında sayılabilir (Şişman, 2002, 98).

LİDER MÜDÜR VE DENETİM

Okul müdürü, çalışanları denetledikten sonra, bunun raporunu yazıp saklamalı,

bunlardan daha sonraki denetimler için yararlanmalı, okulu denetim yetkisi olanlar

istediğinde bu raporları göstermelidir. Bu raporların, denetçilerce kullanılan ve

denetimle ilgili yasal metinlerde örnekleri bulunan raporlar olması, karşılaştırma

yapılması açısından yararlı olur. Bu yazının değerlendirme diliminde belirtildiği gibi,

raporların denetlenenle birlikte yazılması olanağı varsa, kullanılmalıdır. Böylece,

denetimin açıklık ilkesine de uygun davranılmış olur. Raporların puanları yanında,

neden o puanın verildiğinin açıklaması yazılırsa, nelerin düzeltilip geliştirileceğine

ilişkin ipuçları oluşur. Bunlardan, daha sonraki denetimlerde yararlanmak kolaylaşır.

Sicil raporları, yönetmeliği esas alınarak hazırlanmış formlar kullanılarak yazılır.

Bu formların bugünkü şekli, denetim ilkeleriyle uyuşmamaktadır, ama kullanıcının

dikkati ve özeni, bilgisi ile birleştiğinde, bu sakıncalar azaltılabilir. Kullanılması

gereken sicil raporlarının birinci bölümü, bir kişilik değerlendirmesi yapmayı

gerektirir. Bu değerlendirmenin, kişi işe alınmadan veya adaylığı kalkmadan yapılmış

olması gerekir ki kişiliği uygun olmayanlar mesleğe alınmasın. Kişilik öyle kolayca

değişebilen bir şey de olmadığından, böyle bir değerlendirmenin yapılması, yarardan

çok zarar üretebilir.

49

Kişilik değerlendirmesi bölümü doldurulurken, yargıların kanıtlarının da rapora

eklenmesi gerekir. Raporda yer alan kişilik özelliklerinin nesnel-ortak bir ölçütü de

olmadığından, bu değer yargıları öznelleşir, denetimin nesnellik ilkesine aykırı olur.

Müdür, bu kısmı doldururken çok titiz olmalı, ölçüt olarak kendi öznel yargılarını

değil, üzerinde uzlaşılabilecek ortak yargıları kullanmaya çalışmalıdır.

Raporun ikinci bölümünde, “görevde gösterilen başarı” değerlendirilmekte,

böylece denetim raporlarıyla belirlenmesi gereken bu iş, sicil raporu ile, ikinci kez

yapılmaktadır. Yukarıdaki paragrafta sözü edilen sakıncalar, raporun bu dilimi için

de geçerlidir. Bu nedenlerle okul müdürü, bu kısmı doldururken de nesnel olmalıdır.

Rapor, yöneticilerin, istemedikleri kişiler için yanlı yargılarda bulunabilmelerine

açıktır. Raporda, kolay kanıt oluşturulabilecek, yanlı olunabilecek çok sayıda özellik

vardır. Burada devreye müdürün kişiliği girmektedir: Yan tutmayan, denetim

ilkelerine uyan, gerçekleri kanıtlarıyla birlikte sunan, olumsuz durumlar varsa, acıma

hissiyle bunu değiştirmeyen müdür olunmalıdır. Müdürün, olumsuz durumları rapora

yazmadan önce kendine şunu sorması gerekir; “Ben, bunlar için yapmam gereken

düzeltme geliştirmelerin hepsini yaptım mı?”

Aynı zamanda okul deneticisi olan müdürlerin liderlik davranışları, liderlik

konusundaki bilgilere dayalı olmak durumdadır. Demokratik bir lider olması

beklenen okul müdürü kararlarda katılmayı sağlamalı. Öğretmenler, görüşlerini

çekinmeden müdüre aktarabilmeli, müdür bu görüşleri ne olursa olsun

benimseyebilmeli. Lider müdür, kendi yetkisinde olan ödül ve ceza sistemini de

etkin biçimde işletmelidir. Ödül-ceza kullanımında ağırlık derecesi, fırsat düştükçe

ödül, zorunlu kalındıkça ceza şeklinde kurulmalıdır. Beğendiğini belli eden bir

hareket, bir bakış da ödüldür. Lider müdür, öğretmeni denetlerken yalnızca aksayan

yönleri belirtmekten özenle kaçınmalı, bu yönlerin azınlıkta kaldığını görebilmelidir.

Türkiye'de eğitimi denetleyenlerin liderlik davranışlarını sergileyebilirle

olanakları sınırlıdır. Merkezden yönetilen örgütlerde yapıyı kurma kararları da daha

çok merkezden verilir. Denetçi merkezce belirlenen kalıp, kanal ve prosedürlere

uymak zorundadır. Bu boyutta bir eylem olarak denetçiye yalnızca takdir hakkını

kullanmak kalır. Ama liderlik davranışlarının ikinci boyutu olan anlayış göstermede

50

denetçinin çok geniş bir eylem alanı vardır. İnsan ilişkilerini içeren bu boyutta

öncelik insana değer vermektir.

Okul müdürü, okul çalışanlarının bir insan olduklarını unutmamalı, onları değer

biçilecek bir eşya olarak görmemelidir. Karşısındakine içtenlik, güler yüz, sevgi,

saygı göstermeyenin bunları beklemeye hakkı olamaz. Karşılıklı insan ilişkilerinin

geliştirilmesiyle, anlama ve anlaşma ortamı daha kolay kurulabilir. Olayların gerçek

nedenlerine ulaşılabilir. Böylece yetersiz bilgi ve yüzeysel etkenlere göre verilecek

kararların yanlışlığından kaçınma durumu gerçekleşebilir. Müdür, her tür ediminin,

düzeltme ve geliştirme amacı gütmesi gerektiğini unutmamalıdır., bunun en geçerli

yolu, gerçek durumun ne olduğuna bireyi inandırmaktır. Bu da etkili insan ilişkileri

ile gerçekleştirilebilir (Başar, 2000, 50).

DEĞERLENDİRMEDE SORUNLAR

Değerlendirmede nesnelliği engelleyebilecek bazı durumlar vardır. Okul müdürü

bu konuda dikkatli olmalıdır. Değerlendirilecek özelliklerden birinin; diğerleri

karşısında gereksiz ağırlık taşıması yanlıştır. Örneğin; nöbet işlerine aşırı önem

veren bir yöneticinin öğretmeni değerlendirmede kullanılacak diğer değişkenlere pek

bakmaksızın, çok iyi nöbet tutan bir öğretmeni "çok iyi" olarak değerlendirmesi

yanlış bir uygulamadır. Bu durumda tek yönlü ve etkenli bir değerlendirme yapılmış

olur.

Edimi değil kişiyi değerlendirmek, değerlendirmede nesnelliği engelleyici ikinci

bir durumdur. Aranan kişisel özelliklere sahip birey her zaman istenen edimi

gerçekleştiren olmayabilir. Ayrıca gözlenen derslerde çok iyi edim gösteren bir

öğretmenden, gözlem durumu öncesinde ve sonrasında aynı edimi beklemek

yanıltıcı olabilir.

Kısa bir süredeki edimle, uzun bir dönem için gerekli olacak değerlendirme

yapmak da değerlendirmenin sakıncalarındandır. Kısa süredeki edimin sonuçlan, ona

etki eden değişkenlerin o süredeki etkilerine bağlıdır. Bu etkilerin uzun dönemde

değişme olasılığı yüksektir. Bu nedenle değerlendirme sonuçlarının geçerli olacağı

süre kısa tutulmalıdır. Müdür, bir-iki derse girmekle, bir öğretmen hakkında uzun

51

dönem geçerli olabilecek değerlendirme yapmanın yanlış sonuçlar doğuracağını

hesaplamalıdır.

Önemli bir değerlendirme yanlışı da değerlendirmede, yalnızca sonucu gösteren

rakamlar değil, kişilerin gizli güçleri, yetişme şansları ve olanakları gibi edimin

diğer etkenleri de gözetilmelidir. Bireylerin yalnızca neleri nasıl yaptıkları değil,

bunları hangi koşullarda gerçekleştirdikleri de önemlidir.

Değerlendiricinin yetişme noksanlığı, değerlendirmeyi yanlış sonuçlara ulaştıran

etkenlerden birisidir. Değerlendiricinin, değerlendirme yöntem ve tekniklerini bilip

uygulamaması yanında, bunları bilse bile, değerlendirici yetkilerine sahip olmaması,

durumsallık ve bütünlük ölçütlerini bilip değerlendirme durumuna uygulayamaması

hallerinde kişinin yanlış değerlendirme yapması kaçınılmaz olur.

Edim ölçütlerinin yokluğu veya yetersizliği de değerlendirmenin nesnelliğini

etkiler. Noksan veya iyi düzenlenmemiş ölçütlere göre yapılan değerlendirmenin

gerçek durumu göstermesi beklenemez. Benzer şekilde, değerlendirmeye kanıt

olacak belge ve verilerin yokluğunda nesnel değerlendirme yapılacağı savunulamaz

(Başar, 2000, s.68,69).

52

BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu çalışma ilköğretim okulları yöneticilerinin denetim algılarını belirlemeye

yönelik betimsel bir çalışmadır.

Araştırma Modeli

Bu araştırma görüş belirlemeye yönelik betimsel bir çalışmadır. Bu çalışmada

yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Bu görüşme formunda 11 soru

yöneltilmiştir. Elde edilen veriler gruplandırılarak içerik yöntemiyle analiz edilmiştir.

Görüşme sosyal bilimlerde ve özellikle de sosyolojide en sık kullanılan araştırma

yöntemlerinden biridir. Stewart ve Cash görüşmeyi önceden belirlenmiş ve ciddi bir

amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir

iletişim süreci olarak tanımlamıştır. Bu tanımda süreç iletişimdeki sürekliliği ve

dinamikliği; karşılıklı iki veya daha fazla birey arasında gerçekleşen karşılıklı

etkileşimiİfade eder. Bu yönleriyle görüşme, günlük sıradan bir konuşmadan hayli

farklıdır(Yıldırım 2005 s:120).

Görüşmeler araştırma konusu, görüşmenin yapıldığı bireyler, görüşmenin

yapıldığı ortam gibi birçok değişkene göre farklı özellikler taşıyabilir. Buna bağlı

olarak görüşmeye yön veren görüşme formunun da farklı özellikler taşıması doğaldır.

53

Bununla birlikte, görüşme formunun hazırlanmasında dikkate alınması gereken bazı

ilkeler şunlardır:

1.Kolay anlaşılabilecek sorular sorma

2.Odaklı sorular sorma

3.Açık uçlu sorular sorma

4.Yönlendirmekten kaçınma

5.Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma

6.Alternatif sorular ve sondalar hazırlama

7.Farklı türden sorular sorma

8.Soruları mantıklı bir biçimde düzenleme

9.Soruları geliştirme

Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama

yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül

bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma olarak

tanımlanabilir. Başka bir deyişle nitel araştırma, kuram oluşturmayı esas alan bir

anlayışla sosyal olguları bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımdır (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 39).

Nitel araştırmaların genel karakteristiği, araştırma öznelerinin bakış açılarını,

anlam dünyalarını ortaya koyma ve dünyayı araştırma öznelerinin gözleriyle

görmedir. Bu nedenle görüşülenlerin, anlam dünyalarını, duygu ve düşüncelerini

anlamak, nicel görüşmelerden farklı olarak yüzeysel değil, daha derin bilgi edinmek

esastır (Kuş, 2003: 87).

Nitel araştırmalar psikolojik ölçümler ve sosyal olaylarla ilgili nicel araştırma

yöntemlerine göre daha derinlemesine bilgi sağlarlar. Nitel araştırmalar, geleneksel

araştırma yöntemleriyle ifade edilmesi zor olan sorulara cevap bulmak için gereklidir

54

(Frankel ve Devers, 2000; Akt: Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel,

2008: 200).

Evren ve Örneklem

Araştırmanın çalışma evrenini 2008–2009 öğretim yılında Edirne ili merkez

ilçesinde görev yapan ilköğretim okulu yöneticileri oluşturmaktadır. Edirne ili

merkez ilçede 36 adet ilköğretim okulu bulunmaktadır(bunlardan 3’ü özel,3’özel

eğitim ve işitme engelliler ilköğretim okulu olduğundan araştırma kapsamına

alınmamıştır).Araştırma kapsamına alınan okullardaki yönetici sayısı 88 dir. Bu

yöneticilerden 44 kişiye görüşme formu uygulanmıştır.

Tablo.1 Çalışma Grubunu Oluşturan İlköğretim Okulları

OKUL ADI İDARECİ SAYISI

1. Atatürk İlköğretim Okulu 2 2. Cumhuriyet İlköğretim Okulu 2 3. 50. Yıl İlköğretim Okulu 3 4. Fatih Sultan Mehmet 3 5. Ferah İlköğretim Okulu 3 6. Fevzi Paşa İlköğretim Okulu 2 7. Gazi İlköğretim Okulu 2 8. Hacı İlbey İlköğretim Okulu 2 9. İnönü İlköğretim Okulu 2 10. İsmail Güner İlköğretim Okulu 2 11. İstiklal İlköğretim Okulu 2 12. Kadri Paşa İlköğretim Okulu 2 13. Karağaç İlköğretim Okulu 3 14. Alper Yazoğlu İlköğretim Okulu 2 15. Kurtuluş İlköğretim Okulu 2 16. Meriç İlköğretim Okulu 2 17. Merkez İlköğretim Okulu 2 18. Mimar Sinan İlköğretim Okulu 2 19. Mithat Paşa İlköğretim Okulu 2 20. Mustafa Necati İlköğretim Okulu 2 21. Şehitasım İlköğretim Okulu 2 22. Ş. Ü. Efkan Yıldırım İ.Ö.Okulu 2

55

23. Şükrüpaşa İlköğretim Okulu 3 24. Ticaret ve Sanayi Odası İ.Ö. Okulu

2

25. Ticaret Borsası İlköğretim Okulu 2 26. Trakya Birlik İlköğretim Okulu 2 27. 75. Yıl İlköğretim Okulu 3 28. Vali Fahri Yücel İlköğretim Okulu

2

29. Yusuf Hoca İlköğretim Okulu 2 30. Yüksel Yeşil İlköğretim Okulu 2

Verilerin Toplanması

Hazırlanan Yönetici Görüşme Formu uzman görüşlerini almak üzere, Trakya

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim elemanlarına

sunulmuştur. Gelen eleştiri ve öneriler doğrultusunda formlardaki maddelerde gerekli

düzenlemeler yapılmıştır. Formların dil geçerliliğini kontrol etmek amacıyla 3

yöneticiye ön uygulama yapıldıktan sonra görüşme formlarında yer alan maddelere

son şekilleri verilmiştir.

Veri toplama aracı, araştırma kapsamındaki okul idarecilerine görev

yaptıkları okul müdürlüklerine verilmek suretiyle araştırmacı tarafından ulaştırılmış

ve cevaplanan veri toplama araçları yine araştırmacı tarafından toplanmıştır.

Verilerin Çözümlenmesi

Bu çalışmada içerik analizinin yanı sıra betimsel analiz tekniği de

kullanılmıştır. Betimsel analiz, elde edilen verilerin, daha önceden belirlenen

temalara göre özetlenip yorumlanmasıdır. Bu tür analizde amaç, elde edilen bulguları

düzenlenmiş ve yorumlanmış biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen

veriler, önce mantıklı ve anlaşılır bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu

betimlemeler yorumlanır, neden sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara

ulaşılır (Yıldırım ve Şimşek, 2005, 171–172).

56

Araştırmanın genel amacı çerçevesinde cevapları aranan alt problemlere yönelik

olarak toplanan veriler, önce frekans değerlerine göre gruplandırılmıştır. Daha sonra

bu frekans dağılımlarına göre tablolar oluşturularak yüzdelik oranları hesaplanmıştır.

İlköğretim Okulu müdürlerinin denetleme algılamalarına ilişkin görüşlerinin

belirlenmesinde frekans ve yüzde gibi istatistikî ölçüm araçları kullanılmıştır.

57

IV. BÖLÜM

BULGULAR VE YORUM

Bu bölümde, İlköğretim okullarında görevli Okul Müdürlerinden görüşme

aracılığıyla elde edilen verilerin analizi sonucunda ortaya çıkan bulgular ve yorumlar

yer almaktadır.

Bu araştırmada ilköğretim okullarındaki idarecilerin denetleme algılamalarına

ilişkin elde edilen bulgular aşağıda belirtilen başlıklar altında toplanarak

yorumlanmıştır:

Bu bölümde araştırmaya katılan okul idarecilerinin denetleme görevinin

kendilerine verilmesiyle ilgili görüşlerini kapsayan bulgular tablolar halinde

verilmiştir. Bu bulgular betimsel analiz bulguları ile birleştirilerek yorumlanmıştır.

Tablo.2 İdarecilerin Denetleme Görevi Üstlenmelerine

Sorunlara İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Evet 40 91

Hayır 4 9

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 80’i okul idarecilerinin denetleme

görevi almasını onaylarken, % 20’si ise idarecilerin denetleme görevi almasına gerek

olmadığını belirtmiştir.

58

“Evet” yanıtını veren okul idarecileri okullardaki programın uygun bir şekilde

uygulanması için denetimin gerekli olduğunu, okulun amaçlarının gerçekleşmesinde,

personelin iş disiplinin sağlanmasında denetimin önemli olduğunu belirtmiştir.

Bunun yanında Bakanlık ve Milli Eğitim müdürlüğünden gelen emir ve

yönetmeliklerin gereğini yerine getirmekle yükümlü olduklarını, bunu yaparken de

denetimin şart olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca eğitim kurumlarında belli bir

hiyerarşik düzenin olması gerektiğini bu düzenin sağlanmasında denetleme görevinin

kendilerine yardımcı olduğu yönünde görüş bildirmişlerdir.

Araştırmaya katılan okul müdürlerinden “Hayır” yanıtını verenler ise “Denetim

öğretmen arkadaşların üzerinde bir baskı unsuru oluşturmaktadır. Bu yüzden verimli

çalışmaları üzerinde olumsuz etki yaptığına inanıyorum’ şeklinde görüş

bildirmişlerdir. Ayrıca bir okul idarecisi denetimin öğretmen ve personeli yapmacık

davranmaya teşvik ettiğini bu yüzden okul idarecilerinin okul içinde denetleme

yapmasına karşı olduğunu belirtmiştir.

Okul idarecileri mevzuat gereği yapmaları zorunlu olan denetleme görevini,

mümkün olduğunca öğretmenlerin motivasyonunu bozmayacak şekilde yerine

getirmeleri, çalışanların verimini daha da artıracaktır.

Tablo.3 Denetlemenin Eğitim Faaliyetlerine Etkisine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Evet 36 73

Hayır 8 27

Toplam 44 100

59

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin %73’ü denetlemenin eğitim faaliyetlerine

olumlu etkileri olduğunu, %27’si ise okul idarecilerinin denetim yapmasının eğitime

faaliyetlerine olumsuz etkileri olduğunu belirtmiştir.

“Evet ” yanıtı veren okul idarecileri denetim olmadan okullarda eğitim

faaliyetlerinin planlanan şekilde yürütülemeyeceğini, iş disiplinin sağlanamayacağını

günlük zaman çizelgesinin uygulanmasında sıkıntılar yaşanacağını belirtmiştir.

Ayrıca okul ortamında denetimsizlikten dolayı bir yetki karmaşasının da

yaşanacağını dile getiren bazı idareciler denetimsiz bir eğitim sürecinin

düşünülemeyeceğini belirtmişlerdir.

Bununla birlikte denetim sürecinin etkili bir şekilde yürütülmesi durumunda

eğitim kurumlarındaki verimin ve başarının artacağını, personel arasındaki iş

dağılımının da daha sağlıklı yerine getirileceğini ifade etmişlerdir.

Araştırmaya katılan idarecilerinden “Hayır” yanıtını verenler ise Okul

idarecisinin okulda denetleme yapmasının öğretmen ve personel üzerinde bir baskı

oluşturduğunu ve bu yüzden kendilerine karşı bir önyargı oluştuğunu belirtmiştir.

Ayrıca bir idareci, “Ders esnasında gözlem yapmak için sınıfa girdiğimde sınıftaki

öğretmenin bir panik havasına girdiğini ve çok tedirgin davranışlar sergilediğini

tespit ettim bu yüzden denetlemenin yapılmasına karşıyım” şeklinde görüş

belirtmiştir.

Okul içinde eğitim faaliyetlerinin daha sistemli ve planlı yürütülmesi bakımından

denetim ve kontrol mekanizmasının oluşturulması esastır. Önemli olan bu kontrol

mekanizmasının öğretmenler üzerinde bir baskı unsuru olarak kullanılmasından

kaçınmaktır.

60

Tablo.4 Okul İdarecilerinin Denetleme Yapmadaki Zaman Aralıklarına

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Her Ay 5 12

Dönem İçinde 13 30

Yılda En Az Bir 20 45

Sürekli 6 13

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 12’si okulda denetleme faaliyetlerini

her ay yaptığını özellikle günlük ders planlarının uygulanması için bunun şart

olduğunu belirtmişlerdir.

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 30’u genelde her yarıyıl içinde bir kez

denetleme yaptığını ve bu denetleme faaliyetinin çok sıklıkla yapılmasına karşı

olduğunu belirtmişlerdir.

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 45’i okul içinde eğitim faaliyetlerini

engellemeyecek şekilde öğretmen ve personeli yıl içinde bir kez denetlediğini

belirtmişlerdir.

Araştırmaya katılan yöneticilerin % 13’ü ise denetleme yaparken belli bir zaman

aralığı olmadığını personeli ve öğretmenleri her an denetlemeye tabi tuttuklarını

belirtmişlerdir.

Okuldaki denetleme faaliyetlerinin belli bir takvime bağlanarak periyodik olarak

yapılması, çalışanlar üzerinde sadece denetleme yapılan zamanlarda daha verimli ya

da planlı olmaya yol açabilir. Ayrıca böyle bir denetlemenin sonuçları da gerçekçi ve

objektif olmayabilir.

61

Tablo.5 Denetleme Yapılırken Kullanılan Yöntemlere İlişkin

Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Gözlem 31 70

Ders İçi

Performans

13 30

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul % 70’i eğitim kurumlarında personeli denetlerken

yöntem olarak gözlem yolunu kullandığını; % 30’u ise öğretmenlerin sınıf

ortamındaki performansına dayalı olarak denetleme yaptığını belirtmiştir.

Gözlem tekniğini kullanan okul yöneticileri; okul içinde çalışanların verimini

ancak gözlem yoluyla ölçebileceklerini bunu yaparken daha çok dolaylı gözlem

yaptıklarını belirtmişlerdir.

Araştırmaya katılan okul yöneticilerinden ‘ders içi performans’ı göz önünde

bulunduranlar ise bu yöntemin öğretmenin etkinliğini ve verimini daha iyi yansıttığı

yönünde görüş bildirmişlerdir. Ayrıca bir idareci denetleme yaparken bazen

öğretmeni odasına alarak görüşme yoluyla bazı sorular yönelterek denetleme

yaptığını ifade etmiştir. Ayrıca bir idareci kendisine bir değerlendirme formu

hazırladığını ve bunu temel alarak değerlendirme yaptığını belirtmiştir.

Okul yöneticilerinin bir öğretmeni sadece ders içi performansına göre

değerlendirmesi, öğretmenin ders dışı etkinliklerdeki katılım sürecini ve diğer

öğretmenlerle olan işbirliğini olumsuz yönde etkileyebilir. Ayrıca okul içindeki

sosyal faaliyetlerin de yeterince yapılamamasına yol açabilir.

62

Tablo.6 Denetleme Esnasında Görülen Davranış Değişiklilerine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Stres ve

Panikleme

14 30

Yapmacık

Hareketler

10 26

Heyecan ve Kaygı 20 44

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 30, denetleme esnasında personelde

stres ve panikleme havası gözlemlediğini, % 26’sı yapmacık hareketlere rastladığını,

% 44’ü ise personelin kaygılandığını ve heyecana kapıldığını belirtmişlerdir.

Denetleme sırasında bazı personelin normalde çok sakin ve rahat olmalarına

rağmen stres ve panik yaşadığını belirten idareciler; bunu sınıf ortamında daha sık

gözlemlediklerini dile getirmişlerdir. Bazı öğretmenlerin normal ders akışını

değiştirerek yapmacık hareketlere yöneldiklerini, bir kısım çalışanın ise

heyecanlandığını ve kurdukları cümlelerin bile değiştiğini belirtmişlerdir. Ayrıca bir

idareci “Denetleme esnasında bir öğretmen arkadaşım sınıfta benim girdiğimi

görünce 3 kez camı açıp kapattığını gözlemledim ve aşırı heyecanlandığını gördüm”

diye görüş belirtmiştir.

Denetlenen insan hangi konumda ve kurumda olursa olsun; stres, panikleme ve

heyecanlanma gibi davranışlar sergileyebilir. Bu davranışların yoğunluğu ve oranı

denetleyenin tavırlarına ve iletişim şekline bağlı olarak değişir.

63

Tablo.7 Denetleme Yapılırken Göz Önünde Bulundurulan Kriterlere

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

İş Disiplini 22 50

Çalışma ve

Zaman

Çizelgesine

Bağlılık

6 14

Branşına

Hâkimiyet ve

İletişim Becerisi

16 36

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin %50’ si denetleme yaparken personelin iş

disiplinine baktığını, %14’ü çalışanların yıllık çalışma takvimine ve günlük zaman

çizelgesine olan bağlılığa göre değerlendirme yaptığını % 36 ’ sı ise öğretmenlerin

branşına hâkimiyeti ve iletişim becerisini göz önünde tuttuğunu belirtmiştir.

İş disiplinini göz önünde bulunduran idareciler; okul içinde kurallara uyan ve

bunu belli bir disiplin anlayışı içinde yerine getiren personelin daha başarılı olacağını

veriminin yüksek olacağını belirtmiştir. Ayrıca disiplinli çalışanların öğrenciler

üzerinde de daha etkili olduğunu söylemişlerdir.

Öğretmenlerin ve çalışanların Bakanlık tarafından hazırlanan yıllık çalışma

takvimine ve günlük zaman çizelgesine bağlı olmalarına göre değerlendirme yapan

okul idarecileri ise belli bir programa ve zaman çizelgesine sadık olarak çalışan

kişilerin daha başarılı olacağını ifade etmişlerdir.

Kendi branşına hâkim ve öğrencilerle velilerle daha iyi iletişim kuran personelin

okul içinde daha etkili olacağını belirten idareciler ise denetleme yaparken bunu göz

önünde bulundurduklarını dile getirmişlerdir.

64

Denetleme yapılırken öğretmenin tüm özellikleri(meslek yaşı, branşı, sosyal

ilişkileri) göz önünde bulundurulması sağlıklı bir denetim için önemlidir.

Tablo.8 Denetleme Yapılırken Karşılaşılan Sorunlara

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Kurumsal

Sorunlar

2 3

Mevzuatla İlgili

Sorunlar

10 22

Personelle İlgili

Sorunlar

30 72

Öğretim

Faaliyetler ile

İlgili Sorunlar

2 3

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul idarecilerinin % 3’ü denetleme yaparken kurum

yapısından kaynaklanan yani ilköğretim okulları içindeki eğitim faaliyetlerinin

şeklinden dolayı,%22’si mevzuattan kaynaklanan(ilköğretim okulları yönetmeliğinin

gerektirdiği yasal sınırlar), % 72’si personelle ilgili sorunlardan (geç kalma,

hazırlıksız gelme, başka okullardan görevlendirme gelen personel bulunması gibi

sebepler) % 3’ü ise öğretim faaliyetlerinden dolayı (yeni ilköğretim programının tam

olarak uygulanamaması ve bu yönde değerlendirme olanağının kısıtlı olması)

denetlemede sıkıntılar yaşadıklarını ifade etmişlerdir.

Ayrıca bir yönetici emeklilik yaşı gelmiş personelden bazılarının kurallara uyma

konusunda daha rahat davrandıklarını, alışılmış kalıpların dışına çıkmak

65

istemediklerinden dolayı kendilerini yenileme konusunda çaba göstermediğini ve

daha vurdumduymaz davrandıklarını belirtmiştir.

Bazı okul idarecileri yanıtı okullarında öğretmenlerin çalışmalarını

değerlendirirken çeşitli sorunlar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Bununla ilgili olarak

“Değerlendirme konusu zaten başlı başına sorun içeren bir konudur. Hiç kimse

denetlenmekten ve değerlendirilmekten hoşlanmaz. Öğretmenler de değerlendirme

sürecinden hoşlanmamaktadır. Bu süreçte doğal tepkiler ve sorunlar oluşmaktadır.

Fakat yeni programla birlikte öğretmenleri değerlendirme formatının

değiştirilmemiş olması ve öğretmenleri eski formlara göre değerlendirmemiz sorun

oluşturmaktadır. Yeni programla birlikte öğretmenin sınıf içinde değişen rollerinin

değerlendirilmesine yönelik formlar oluşturulup standartlaştırılması gerekmektedir.

Elimizde böyle bir form olmayınca genel ifadelere göre öğretmenleri

değerlendirmeye devam etmekteyiz. Fakat yinede öğretmenleri objektif olarak

değerlendirmeye çalışıyoruz. Çalışan öğretmen ile çalışmayan öğretmenleri bir

birinden ayırmaya çalışıyoruz.” şeklinde görüşlerini ifade etmişlerdir.

Bunun yanında yeni ilköğretim programı ile birlikte okullarında öğretmenleri

değerlendirme kontrol mekanizmasının ve değerlendirme sürecinin öğretmenleri

daha disiplinli kıldığını ifade etmişlerdir. Öğretmenleri değerlendirme sürecinde

değerlendirme formlarının içeriğinin değişmesi ile ilgi soruya okul yöneticilerinden

biri “Ben kendi değerlendirme formumu kendim yaptım. Yeni ilköğretim programı

öğretmenin sınıftaki rolünü değiştirdiğini biliyoruz. Değerlendirme de değişen bu

role göre yapılmalı. Öğretmenin dersi nasıl işlediğini, ölçme değerlendirmeyi nasıl

yaptığını ve diğer bir takım çalışmalarını nasıl yürüttüğünü belirlemeye yönelik

değerlendirme formunu oluşturdum. Bu forma göre öğretmenleri

değerlendiriyorum.” şeklinde görüşlerini ifade etmiştir.

66

Tablo.9 Denetim Faaliyetinin Haber Önceden Haber Verilmesine

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Evet 4 10

Hayır 40 90

Toplam 44 100

Araştırmaya katılan okul yöneticilerinin % 10’u denetleme yapmadan öncede

çalışanlara haber verdiğini, % 90 ‘ı ise denetleme yapacağını önceden haber

vermediğini belirtmiştir.

“Evet” yanıtı veren okul yöneticileri personelin denetleme yaparken zor duruma

düşmelerini engellemek, heyecanlanmalarının önüne geçmek için önceden(1 gün

öncesinden) personele bu konuda bilgi verdiklerini ve bunun daha etik bir davranış

olduğunu ifade etmişlerdir.

“Hayır” yanıtı veren okul idarecileri ise denetleme yapılacağını önceden

personele haber vermenin objektif olamayacağını, sürekli denetleme kaygısı

yaşamadan okula hazırlıklı gelen ve sorumluluğunun farkında olan personel

açısından haksızlık doğuracağını dile getirmişlerdir.

Tablo.10 Denetleme Faaliyetinde Dış Faktörlerden Etkilenme Oranına

İlişkin Görüşlerin Frekans Dağılımı

Görüşler Frekans %

Evet 2 5

Hayır 42 95

Toplam 44 100

67

Araştırmaya katılan okul müdürlerinin % 5’i denetleme yaparken dış faktörlerden

etkilendiğini % 95’i ise denetleme yaparken kimseden etkilenmediğini

belirtmişlerdir.

“Evet” yanıtı veren okul yöneticileri, denetleme yaparken öğrenci

velilerinden Milli Eğitim Müdürlünden gelen telkinlerden etkilendiğini ve çoğu

zaman bunlardan yola çıkarak denetim faaliyetlerini sıklaştırdıklarını ifade

etmişlerdir.

“Hayır” yanıtı veren okul idarecileri denetleme yaparken hiçbir kişinin ya

da telkinin etkisinde kalmadıklarını kendi prensipleri ve yönetmelikler çerçevesinde

denetleme yaptıklarını belirtmişlerdir.

68

V. BÖLÜM

SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Bu bölümde araştırma bulgularına dayalı olarak varılan sonuçlar ve bu sonuçlar

doğrultusunda geliştirilen öneriler sunulmuştur.

A. Sonuçlar

1. Araştırmaya katılan okul idarecileri, eğitim faaliyetleri dışında yasal

olarak tanımlanmamış, öğrenci ve velilerle ilgili sorumluluklarını aşan sorunlarla

uğraştıkları gözlenmiştir.

2. Okul yöneticilerinin denetleme yaparken belli bir zaman takvimine

bağlı kalmayıp okul çalışanlarının ve iş yoğunluğunun oranına göre hareket

ettikleri görülmüştür.

3. Okul yöneticilerinin büyük bir kısmının eğitimdeki mevcut denetleme

sisteminden memnun olmadıkları gözlemlenmiştir.

4. Okul yöneticilerinin hem denetleme faaliyetlerinde hem de eğitim

öğretimin verimini arttırmak için okulda düzenlenen etkinlikleri takip ederek

gördüğü eksiklikler ve alınması gereken tedbirler ile ilgili iletişim sürecinde

sorunlar yaşadıkları görülmüştür.

5. İlköğretim okullarındaki idarecilerin; müfettişlerden ve milli eğitim

müdürlüğünden gelen talimatlar doğrultusunda denetleme yapma zorunluluğu

içinde oldukları gözlemlenmiştir.

6. İlköğretim okullarındaki idarecilerin denetleme yaparken en çok

günlük zaman çizelgesine uyma konusunda hassasiyet gösterdikleri görülmüştür.

69

7. Araştırmaya katılan okul idarecilerinin yeni ilköğretim programının

uygulanması ile ilgili okullarında öğretmenleri değerlendirirken kriterler

konusunda sorunlar yaşadıkları gözlenmiştir.

8. Araştırmaya katılan okul idarecilerinin belli bir yaşın üstünde ya da

emeklilik yaşını geçmiş öğretmenlerde denetleme yaparken sıkıntı yaşadıkları

tespit edilmiştir.

9. Okul idarecilerinin büyük bir kısmının personeli denetlerken dış

faktörlerden(sosyal çevre, veli ve öğrenci) etkilenmedikleri görülmüştür.

10. Araştırmaya katılan idarecilerin denetleme yaparken personelin

sergiledikleri davranışlardan hoşnut olmadıkları(stres, panikleme, heyecanlanma

gibi) görülmüştür.

B. Öneriler

Okul idarecileri, personelin sahip oldukları potansiyeli ve becerileri tam olarak

ortaya koyabilmelerini ve üst düzeyde performans gösterebilmelerini teşvik

etmelidir. Öğretmenlerin performanslarını adil, objektif ve demokratik bir ortam

sağlayarak değerlendirmelidir.

Öğretmen performansının denetlenmesinde ve değerlendirilmesinde

cevaplandırılması gereken iki soru öncelikle öğretmenlerin etkili bir öğretim için

gerekli bilgi ve becerilere sahip olup olmadıklarının belirlenmesidir.

1- Okul idarecisi denetleme yaparken personelin yaptığı işin diğer

çalışma sektörlerine göre daha hassas olduğunu, insan yetiştirmenin,

eğitmenin çok zor ve özveri isteyen bir meslek olduğu gerçeğini göz önünde

bulundurmalıdır. Okulda alınan kararlar ortak alınmalı, bu kararlar tüm

çalışanlar tarafından bilinmeli ve duyurularla gelişmeler hakkında bilgi

70

verilmelidir. Ortak alınan kararlara, tüm çalışanlar hassasiyetle uymalıdır.

Yöneticiler, özellikle öğretmenleri ilgilendiren konularda onların görüşlerini

almalı ve bunu uygulamalara yansıtmalıdır. Yönetim, öğretmen ve diğer

personelin kurumla ilgili dilek ve temennilerine önem vermeli, şikâyetlerine

ve eleştirilerine açık olmalıdır.

2- Denetleme yapan idarecilerin iyi bir iletişim becerisine sahip

olmaları ve denetlediği kişiyi rencide edecek davranışlardan uzak durmalıdır.

3- Okul yöneticisi denetleme sürecinde insani ihtiyaçların, moral

değerlerinin çalışma performansında çok önemli olduğunu bilerek hareket

etmelidir. Personelin motivasyonunu bozacak davranışlar göstermemelidir.

Değişikliklere ve gelişmelere uyum sağlayabilmek için kendini ve personelini

yetiştirme ve geliştirme çabası göstermeli, öğretmenlere bilgi beceri ve

deneyimlerine uygun görevler vermelidir.

4- Okul yönetimi, personeline adil ve objektif davranmalıdır.

Yapılan plan ve programlarda bu hususa dikkat edilmelidir. Okul yönetimi,

oluşturulan kurullarda ve komisyonlarda çalışanlara görevleri eşit dağıtmalı

ve yapılan faaliyetleri takip etmelidir.

5- Okul yönetimi çalıştığı personele özdenetim olgusuna sahip

olması konusunda motive etmelidir. Çünkü okulda özdenetim bilincine sahip

çalışanlar, yöneticinin denetimine gerek kalmadan işine güdülenir ve

yeterliliğinin sınırı içinde işini en üst düzeyde yapar. Özdenetimli bir personel

için en büyük ödül işinde gösterdiği başarıdır.

6- Okul yöneticilerinin yapacağı denetlemenin amacı, öğretmenlerin

kendini potansiyelleri oranında yetiştirip buna uygun okul kültürünü ve

ortamını oluşturma olmalıdır.

7- Okul idarecileri okulda demokratik bir ortam sağlamalı aşırı

bürokratik ve hiyerarşik düzene dayalı davranışlardan kaçınmalıdır.

71

Yöneticiler, özellikle öğretmenleri ilgilendiren konularda onların görüşlerini

almalı ve bunu uygulamalara yansıtmalıdır. Yönetim, öğretmen ve diğer

personelin kurumla ilgili dilek ve temennilerine önem vermelidir.

72

KAYNAKÇA

Acuner,T. (2000). Günümüzün Etkin Liderlik Anlayışı. Ankara. Pegem A

Yayınevi

Açıkgöz, K. (1994). Eğitimde Etkili Yönetici Davranışları. İzmir. Kanyılmaz

Matbaası

Açıkalın, A. (1995). Toplumsal Kurumsal ve Teknik Yönleriyle Okul

Yöneticiliği. Ankara. Önder Matbaacılık

Aydın, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik. Ankara. Pegam A Yayıncılık.

Aydın, M. (1998). Eğitim Yönetimi. Ankara. Hatiboğlu Yayınevi.

Aydoğan, İ. (1998). Özel Okullarda Yönetim Süreçlerinin İşleyişi

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ankara.

Aydoğan, İ. (2002). “Etkili Yönetim”. Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi.

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 13.

Balcı, A. (2001). Sosyal bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler.

Ankara. Pegem A Yayınevi.

Başar, H. (2000). Eğitim Deneticisi. Ankara. Pegem A Yayınevi.

Başaran, İ. E. (2000). Eğitim Yönetimi Nitelikli Okul. Ankara. Feryal

Matbaası.

73

Başaran, İ. E. (2006). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Ankara. Ekinoks

Yayınevi.

Bıkan, N. (2008). İlköğretim Okullarında Yönetim ve Sorunları Üzerine

Yönetici Görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.

Binbaşıoğlu, C. (1975). Eğitim Yöneticiliği. Ankara:Binbaşıoğlu Yayınevi.

Bursalıoğlu, Z. (1971). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Ankara.

Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları No:15.

Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F.

(2008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara. Pegem A Yayıncılık.

Bostancı, B. A. (2008). “Okul Yönetiminde Eğitim-Öğretim İşleri”. Türk

Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. (Ed. Hasan Basri Memduhoğlu, Kürşat Yılmaz,

2008). Ankara. Pegem A Yayıncılık.

Çalık, T. (1997). “Eğitim Yönetimi Bölümü”. Eğitim Bilimine Giriş. (Ed.

Leyla Küçükahmet). Ankara. Gazi Kitabevi Yayıncılık Ltd. Şti.

Çelik, V. (2003). Eğitimsel Liderlik. Ankara. Pegem A Yayıncılık.

Eren, E. (1991). Yönetim ve Organizasyon. İstanbul. İşletme Fakültesi

Yayınları.

Erden, M., Fidan, N. (1993). Eğitime Giriş. Ankara. Alkım Yayınevi.

Helvacı, M. A. (2007). “Okul Yöneticilerinin Yerleştirilmesi ve Atanmaları” .

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. (Ed. Kadir Keskinkılıç). Ankara. Pegem A

Yayıncılık.

74

Güdül, F. (2007). Oluşturmacı Yaklaşımda Öğretmen, Öğrenci ve Yönetici

Özelliklere Bakış. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Programları ve

Öğretim Bilim Dalı. Niğde.

Gürsel, M. (2003). Okul Yönetimi. Konya. Eğitim Kitabevi.

Karslı, M. D. (2004). Yönetsel Etkililik. Ankara. Pegem A Yayıncılık.

Kaya, Y. K. (1979). Eğitim Yönetimi. Ankara. Doğan Basımevi.

Kerdak, B. (2006). Okul Yöneticilerinin Yönetim Süreçleri Açısından

Karşılaştıkları Problemler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Edirne.

Keskinkılıç, K. “Yönetim Süreçleri”. Türk Eğitim Sistemi ve Okul

Yönetimi. (Ed. Kadir Keskinkılıç). Ankara. Pegem A Yayıncılık.

Kuş, E. (2003). Nicel Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara. Anı Yayıncılık.

Özçelik, N. (2001). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Okul Yönetiminde

Karşılaştıkları Sorunlar (Kırıkkale Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kırıkkale.

Resmi Gazete. (1965). http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/388.html.

Erişim tarihi:12.09.2008.

Sarıce, S. (2006). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Okul Yönetiminde

Karşılaştıkları Yönetimsel Sorunlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.

Sarıtaş, M. “Okulda Yönetimsel İş ve İşlemler”. Türk Eğitim Sistemi ve

Okul Yönetimi. (Ed. Kadir Keskinkılıç). Ankara. Pegem A Yayıncılık.

75

Şişman, M. (2002). Eğitimde Mükemmellik Arayışı Etkili Okullar. Ankara.

Pegam A Yayıncılık.

Şişman, M., Taşdemir, İ. (2008). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi.

Ankara. Pegem Akademi Yayıncılık.

Üçok, T. (1992). Yönetim İlkeleri. Ankara. Gazi Kitabevi.

TTKB. (2009).

http://ttkb.meb.gov.tr/programlar/program_giris/gorevler_5.htm. Erişim

Tarihi: 26.01.2009.

Tebliğler Dergisi. (2003). http://mevzuat.meb.gov.tr/html/225_0.html. Erişim

tarihi: 12.09.2008.

Taymaz, H. (2003). Okul Yönetimi. Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.

Oktay. F. (1998). Denetim Alt Sistemleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma:

Türk, Fransız ve İngiliz Denetim Alt Sistemleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış

Öztekin, A. (2005). Yönetim Bilimi. Ankara. Siyasal Kitapevi.

Öz , F. (2003) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Sisteminde Teftiş.Eskişehir. Osman

Gazi Üniversitesi Yayınları

Şişman, M. (2002). Öğretim Liderliği. Ankara. Pegem A Yayıncılık.

www.eurydice.org/Eurybase/Application/frameset.asp?country=FR&language=EN

(adresinden 16.06.2001tarihinde alınmıştır).

www.eurydice.org/Eurybase/Application/frameset.asp?country=UK&language=EN

(adresinden 18.06.2001tarihinde alınmıştır).

76

www.geocities.com/ertankocak/baknlk_ogrt_ilgili.htm. (Adresinden 07.07.2001

tarihinde alınmıştır). MEB Teftiş Kurulu Tüzüğü.

77

EKLER

Eğitim Yöneticilerinin Denetleme ile ilgili Görüşleri konusunda Yapılan

Araştırmada Kullanılan

Yönetici Görüşme Formu

GÖRÜŞME FORMU

(Okul Yöneticilerine Uygulanacaktır)

Okul_______ Tarih ve Saat______ Görüşmeci_________

GİRİŞ

Merhaba, adım Selçuk KURT. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans

öğrencisiyim. Aynı zamanda bir devlet okulunda Müdür Yardımcısı olarak

çalışmaktayım. İlköğretim Okullarında görev yapan idarecilerin denetleme ile

ilgili görüşleri konusunda bir araştırma yapıyorum. Okullardaki okul yöneticilerinin,

eğitim faaliyetleri kapsamında denetleme görevi yaparken edindikleri izlenimleri

tespit etmeyi, bunların eğitime etkilerini bu konudaki sorunların çözümüne yönelik

önerilerde bulunabilmeyi amaçlıyorum.

Görüşmemize başlamadan önce sormak istediğiniz soru yada belirtmek

istediğiniz herhangi bir düşünceniz var mı?

78

1. KİŞİSEL BİLGİLER

1) Cinsiyetiniz:

( ) a. Erkek ( ) b. Kadın

2) Yaşınız:

( ) a. 24 – 34 ( ) b. 35 – 44 ( ) c. 45 – 54 ( ) d. 55 ve

üstü

3) Meslekte çalışma süreniz:

( ) a. 1–5 yıl arası ( ) b. 6-10 yılı arası ( ) c. 11-15 yıl arası

( ) d. 16–20 yıl arası ( ) e. 21 yıl ve üzeri

4) Yönetici olarak çalışma süreniz:

( ) a. 1–5 yıl arası ( ) b. 6-10 yılı arası ( ) c. 11-15 yıl arası

( ) d. 16–20 yıl arası ( ) e. 21 yıl ve üzeri

5) Eğitim Düzeyiniz:

( ) a. Ön Lisans ( ) b. Lisans ( ) c. Lisans Tamamlama

( ) d. Lisansüstü ( ) e. Doktora

( ) f. Diğer (Lütfen Belirtiniz ………………………)

6) Denetim ile ilgili hizmet içi eğitim aldınız mı?

( ) a. Evet ( ) b. Hayır

79

2. GÖRÜŞME SORULARI

1.Eğitim Kurumu idarecilerinin denetleme görevi üstlenmelerini gerekli

görüyormusunuz?

2. Denetlemenin eğitim faaliyetlerine olumlu katkıları olduğunu düşünüyormusunuz?

3. Denetlemenin eğitim faaliyetlerine olumsuz etkilerinin olduğunu

düşünüryomusunuz?

4. Denetleme görevinizi hangi zaman aralıklarıyla yapıyorsunuz?

5. Denetleme yaparken hangi yöntemleri ve teknikleri kullanıyorsunuz?

6. Denetleme yaptığınız personelin denetleme esnasında davranışlarında ne gibi

değişikler gözlemliyorsunuz?

7. Denetleme yaparken göz önünde bulundurduğunuz kriterler nelerdir?

80

8. Denetleme yaparken karşılaştığınız;

a)Kurumsal sorunlar

b)Mevzuatla ilgili sorunlar

c)Personelle ilgili sorunlar

d)Öğretim faaliyetleriyle ilgili sorunlar nelerdir?

9. Denetleme yaparken denetleyeceğiniz personele önceden haber veriyormusunuz?

10. Denetleme sürecinde okulunuzun öğrenci ve velilerinin izlenimlerinden

etkileniyormusunuz?

11.Denetleme görevinizi yaparken sizi etkileyen başka faktörler varmıdır? Bunları

bize sıralayabilirmisiniz?