7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

1/261

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2054

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1088

Anadolu niversitesilhiyat nlisans Program

LK DNEM SLM TARH

Editr

Yrd.Do.Dr. Casim AVCI

Yazarlar

Prof.Dr. Hseyin ALGL (nite 6, 7)

Prof.Dr. smail YT (nite 5, 9)

Prof.Dr. Rza SAVAfi (nite 4, 8)

Prof.Dr. Adnan DEMRCAN (nite 3, 10)

Yrd.Do.Dr. Casim AVCI (nite 1, 2)

ANADOLU NVERSTES

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

2/261

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2010 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

Genel Akademik KoordinatrlerProf.Dr. brahim Hatibolu (anakkale Onsekiz Mart niversitesi)

Prof.Dr. Ali Erbafl (Sakarya niversitesi)

Program KoordinatrDo.Dr. Cemil Ulukan

Uzaktan retim Tasarm BirimiGenel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr Yardmcsretim Tasarmcs

Do.Dr. Mjgan Bozkaya

retim Tasarmcs YardmclarArfl.Gr. Mehmet Frat

Arfl.Gr. Nur zer

Grafik Tasarm Ynetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uarr.Gr. Cemalettin Yldz

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. fiennur Arslan

Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

lk Dnem slm Tarihi

ISBN978-975-06-0737-0

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 50.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Eyll 2010

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

3/261

iii

NDEKLER

nite 1: slm ncesi Arabistan ve Araplarda Din, SosyoKltrel

Hayat . 2nite 2: Hz. Muhammedin Peygamberlik ncesi Hayat . 26

nite 3: slmn Mekke Dnemi 52

nite 4: slmn Medine Dnemi I: Hudeybiyeye Kadar 80

nite 5: slmn Medine Dnemi II: Hudeybiye ve Sonras 106

nite 6: Hz. Peygamberin Ahlki ahsiyeti, Aile Hayat, Siyas ve

Asker Kiilii ..138

nite 7: Hz. Eb Bekir Dnemi 162nite 8: Hz. mer Dnemi 186

nite 9: Hz. Osman Dnemi 210

nite 10: Hz. Ali ve Hz. Hasan Dnemi 232

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

4/261

iv

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

5/261

v

NSZ

slm tarihi, kltr ve medeniyeti dnya tarihinin en nemli bir parasdr. Buzellii zaman, mekan (corafya) ve tesir bakmndan olmak zere boyutlu olarak kendisini gsterir. slm, zaman bakmndan dnya tarihininbir parasdr: nk, dnya tarihinin VII. Yzyldan itibaren gnmze

kadar on be yzyllk ksm slm tarihi, kltr ve medeniyetine tanklketmektedir. slm mekan bakmndan dnya tarihinin bir parasdr: nk,bir dnya haritasna bakldnda Mekke ve Medineden (Haremeyn)balamak zere tm Arabistan yarmadasn; Irak, Suriye, Filistin, Msr veKuzey Afrikay; Anadoluyu, Sicilyay, Endls, Balkanlar; ran,Afganistan ve Hindistan; Mvernnehir ve Dou Trkistan iine alangeni bir corafyaya yaylm ve bu corafyann tarihinde en belirginunsurlardan biri slm olmutur. Bu corafya zerinde Hz. Peygamber veHulef-yi Ridn dneminden sonra Emevler, Abbsler, EndlsEmevleri, Ftmler, Gazneliler, Karahanllar, Seluklular, Eyybler,Memlkler, lhanllar, Timurlular, Bbrller ve Osmanllar gibi ok saydadevlet ve hanedan dneminde ortaya kan madd ve manev rnlerde(mimr yaplarda, sanat ve edebiyat eserlerinde, hukuk, siyas, sosyo-

kltrel, asker ve iktisad alanlarda) slmn kalc etkisini grmekmmkndr. Bu da slm medeniyetinin tesir boyutunu tekil eder.

Dnya apnda bu denli byk bir yeri olan on be yzyllk slmtarihinin, hi phesiz en nemli kesiti Hz. Peygamber ve Hulef-yi Ridndnemleridir. lk dnem slm tarihi ifadesinin muhtevas bazanaratrmaclara gre farkllk arz etmekle birlikte genel anlamda Hz.Peygamber ve Hulef-yi Ridn dnemlerini ierdii muhakkaktr. Hereyden nce bu dnemler vahiy kaynakl bir dinin beer dzleminde rnekbir medeniyet olarak teekkl ettii bir zaman dilimine rastlamaktadr. YceAllah tarafndan lemlere rahmet olarak gnderilen son peygamber Hz.Muhammed (s. a. v.), sadece bir peygamber olarak ilah mesaj aktarmaklakalmam, ayn zamanda bir beer, bir aile reisi, bir eitimci, bir devletbakan ve bir kumandan olarak bu mesaj hayatna yanstm ve kendisineinansn veya inanmasn insaf sahibi herkesin takdir edecei rnek bir kiiliksergilemitir. Onun evresinde yetien sahabe ve bunlar arasnda zelliklekitabn nemli bir ksmnn konusu olan Rid halifeler, vefatndan sonraonu en gzel bir ekilde temsil etmeye almlardr. Hz. Peygamberin din,siyas, idar, asker ve hatta ahs hayatndaki uygulamalar bata olmak zereHulef-yi Ridnin icraatlar ve bu dnemde ortaya kan yeni problemleregetirilen zmler, daha sonraki slm devlet ve toplumlarnda hemen herzaman referans kayna olmutur.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

6/261

vi

Elinizdeki kitap on niteden olumaktadr. lk alt nite Hz. Peygamber,devamnda yer alan drt nite de Hulef-yi Ridn dnemine ayrlmtr. 1.ve 2. niteler Yrd. Do. Dr. Casim Avc, 3. ve 10. niteler Prof. Dr. AdnanDemircan, 4. ve 8. niteler Prof. Dr. Rza Sava, 5. ve 9. niteler Prof. Dr.smail Yiit, 6. ve 7. niteler ise Prof. Dr. Hseyin Algl tarafndan kalemealnmtr. Bu vesileyle projenin bandan itibaren uyumlu ve zverili bir

alma sergileyen deerli hocalarma teekkr ederim. Hocalarmzn yllarsren aratrmalar neticesinde elde ettikleri bilimsel birikim ve tecrbeninrn olan bu eserin rencilerimiz bata olmak zere ilgilenen herokuyucuya faydal olmasn dilerim.

Yrd. Do. Dr. Casim AVCI (Editr)

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

7/261

1

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

8/261

2

Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Corafi adan Arap yarmadasn tanmlayabilecek,

Yarmadann siyasi tarihi ve slmdan nce kurulan devletlerisnflandrabilecek,

Hicaz blgesi ve Mekkenin tarihi nemini aklayabilecek,

slmn nasl bir din ve sosyo-kltrel ortamda ortaya ktndeerlendirebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Hicaz, Mekke, Medine, Tif

Chiliyye, Hanf, Tevhid, irk, Eyyml-Arab

Adnnler, Kahtnler, Crhmller, Huza, Kurey

Drnnedve, Hicbe (veya Sidne), Sikye, Rifde, Nes

Amr b. Luhay, Kusay b. Kilb, Him b. Abdmenf

Hbel, Lt, Ment, Uzza

Ukz, Mecenne, Zlmecz, Hube

neriler

Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

Bir dnya haritasndan Arap yarmadasnn corafi konumunu deerlen-diriniz.

Trkiye Diyanet Vakf (TDV) slm Ansiklopedisindeki (DA)Arabistan ve Arap maddelerini okuyunuz.

Murat Sarckn slam ncesi Dnem Cahiliye Kltr ve Yaarelikkolun slm ncesi Mekke adl eserlerini inceleyiniz.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

9/261

3

GR

Arap yarmadasslm tarihi asndan olduu gibi dnya tarihi asndan dayeryznn en nemli blgelerinden biridir. lemlere rahmet olarak

gnderilen son peygamber Hz. Muhammed (s. a. v.) Arap yarmadasnnbatsndaki Hicaz blgesinde yer alan Mekkede dodu. ocukluu vegenliini burada geirdi. Burada Hz. Hatice ile evlenip yuva kurdu;ocuklar dnyaya geldi. Krk yanda kendisine peygamberlik verildi ve elli yanda hicret edinceye kadar Mekkede yaad. mrnn son on ylnyine Hicaz blgesinin dier bir nemli ehri olan Medinede geirdi veburada vefat etti. Bu srete Hz. Muhammede 610 ylnda ilk vahyin geliiile Mekkede doan slm dini Medineye ve ardndan Arap yarmadasnntmne yayld. Hz. Peygamberin vefatndan sonra da yarmada dndakiblgelere ulat. yle ki, slmn douundan sadece bir yzyl sonramslmanlar batda Kuzey Afrika zerinden Endlse, douda da OrtaAsya, in ve Hindistana kadar ilerlemilerdi. Bu bakmdan Hz.Peygamberin hayatna gemeden nce onun doup byd yer ve

slmn beii olan Mekkenin ve daha genelde Arap yarmadasnn slmncesi tarihini, din ve sosyo-kltrel durumunu ksaca ele almak faydalolacaktr. Bylece Chiliye ad verilen slm ncesi dnem Arap toplumundaslmn ve Hz. Peygamberin gerekletirdii deiim ve dnmn deeridaha iyi anlalabilecektir.

Arap Yarmadas Asya, Afrika ve Avrupa ktalarnn kesime noktasndayer almas bakmndan nemli bir corafi konuma sahiptir. Douda BasraKrfezi (ran Krfezi) ve Uman Denizi, Gneyde Arap denizi ve AdenKrfezi, Batda Kzldeniz ve Akabe Krfezi ile evrilidir. Yarmadannslm kaynaklarnda asl ad ibh Cezretil-Arab (Arap yarmadas) ikenksaltma yoluyla Cezretl-Arab eklinde kullanlmtr. Trkede Arapyarmadas veya Arabistan denilmektedir.

Arap Yarmadasnn bat kesiminde Kzldeniz kysnda genilii yer yer80-100 km.yi bulan dar bir ky ovas olan Tihme yer alr. Tihmenindousunda Hicaz blgesi bulunur. Bununla birlikte genellikle TihmeHicaza dahil edilir. Mekke, Medine ve Tif Hicazn en nemli ehirleridir.Hicazn dousunda ve Arap yarmadasnn ortasnda Necid platosu yer alr.Necidin gneydou kesiminde Yemme bulunur. Yemme ile birlikteBahreyne el-Ard ad verilir. Hicazn ve Arap yarmadasnn bat kesiminingneyinde Yemen vardr. Yemen blgesinin kuzey ksmnda Necran, ortaksmnda Sana ve gneyinde Taiz yaylalar mehurdur. Yemenin

slm ncesi Arabistan

ve Araplarda Din,Sosyo-Kltrel Hayat

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

10/261

4

dousundaki dalk blgeye Hadramut ad verilir. Hadramutun ve ArapYarmadasnn en dou ksmnda Uman yer alr. Umann batsnda vekuzeybatsnda Irak snrlarna kadar uzanan blgeye Bahreyn veya Hecer adverilir. Yarmadann kuzey kesiminde Nfd, gney kesiminde Rubulhllleri yer alr. Bu iki byk l bir birine kk erit halindeki Dehn lbalar. Arap Yarmadasnn kuzeyindeki Suriye ve Irakn yarmadaya dahil

olup olmad tartmaldr. slmn douuna yakn tarihlerdeArabistandaki mehur ehirler unlard: Mekke, Tif, Yesrib (Medine),Yenb, Cre, Sana, Hicr, Hayber, Suhr, Deb, Dmetlcendel, Fedek,Teym, Vadilkura ve Makn. (Saram (2003), s. 19-20).

Arabistan byk kesimiyle scak ve kurak kuakta yer aldndanyalar kt ve yazlar dayanlmas g derecede scak olan bir iklimesahiptir. Scaklk kuzeyden gneye ve plato kesiminden alak kesimlereinildike daha da artar ve zaman zaman 50 dereceye vard olur. Gece ilegndz arasndaki scaklk fark ok fazladr. Genel itibariyle l iklimininzelliklerini tar.

teden beri yarmadada yerleik ve gebe nfusun temel gda maddeleriarasnda hurmann zel bir yeri vardr. ok eitleri bulunan hurmannsadece meyvesinden deil odunundan ve lifinden de farkl maksatlarlaistifade edilmektedir. Arabistan yarmadasndaki tarm rnleri arasndahurmann zel bir yere sahip olmas gibi ehli hayvanlar arasnda da deveninayr bir yeri vardr. Yarmadada ok eski bir hayat tarz olan gebeliinbalca tat develerdir. Deve yk ve binek hayvan olarak kullanld gibieti, st, derisi ve ynnden de istifade edilir. zellikle scak-kurak ikliminhakim olduu blgelerde uzak mesafeler arasndaki tamacla uygunyapsyla deve Araplar arasnda hayati bir neme sahiptir ve l gemisi(sefnets-sahr) adyla da anlmaktadr.

www.sonpeygamber.info adresinden (Hz. Peygamberin) Hayat balaltndaki Tarihi ve Sosyo-Kltrel evre konusunu okuyabilirsiniz.

ARABSTANIN SYAS TARHEn eski yerleim yerlerinin banda gelen Arap Yarmadasnn gney vekuzeyinde slm ncesi dnemde eitli devletler kurulmutur. OrtaArabistandaki Hicaz blgesinde ise slm dnemine kadar herhangi birdevletin kurulmad, blgede insanlarn eitli kabileler halinde yerleikveya gebe olarak yaad bilinmektedir.

Gney Arabistanda Kurulan Devletler

Gney Arabistanda Manliler, Sebeliler ve Himyerler hkm srm,ardndan blgeye Habeliler ve Ssnler hakim olmutur.

Manliler

M. . 1400-650 yllar arasnda Yemende hkm sren Man krallnnmerkezi Sanann dousunda harabeleri bulunan Man ehri idi. Daha ziyadeticarete nem veren Manliler Arabistan rnleriyle Hindistan ve indengelen ticaret mallarn Suriye, Filistin ve Msra satarak byk gelir eldeederlerdi.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

11/261

5

Sebeliler

Gney Arabistanda kurulan devletlerin ikincisi Man Devletininyklmasndan sonra tarih sahnesine kt tahmin edilen Sebe Devletidir.Merkezi Merib ehri olan Sebeliler ticaretin yannda tarma nem vermi vebu amala baz su bendleri ina etmilerdir. Bunlarn en mehuru Merib

Seddidir (Sebe Seddi, Arim Seddi olarak da bilinir). M. . 750-115 y llararasnda hkm sren Sebeliler Himyerler tarafndan yklmtr.

Himyerler

Sebelilerden sonra Gney Arabistanda hkm sren Himyerler, AraplarnKahtnler koluna mensuptur. Manliler ve Sebelilerin aksine sava birpolitika izleyen Himyerler snrlarn m. s. III. Yzyln sonlarna doruHadramut ve Orta Arabistana kadar genilettiler. Askeri bakmdanArabistann en gl devleti haline gelen Himyerler Habeliler ve ranllarlada mcadele ettiler. Arabistanda Hristiyanlkla Yahudiliin rekabet ettiiIV. yzylda Himyerler yahudileri desteklerken Habeliler ve Bizansllar

hristiyanlar desteklemekteydi. Yahudilii kabul eden son Himyerhkmdar Z Nvs, hristiyanlar da yahudilii kabul etmeye zorlad vekabul etmeyen birok Necranl hristiyan uhdd ad verilen ateukurlarnda diri diri yakt. Kurn- Kerimde bu ac olaya iaret edilmekteve bunu yapanlar iddetle knanmaktadr (Burc 85/4-9). Himyerlerinzlmne urayan hristiyanlarn yardm ars zerine Habe Aksumkrallna bal byk bir ordu Eryat kumandasnda Yemene girdi veHimyer hakimiyetine son verdi. Z Nvs ldrld (m. 525). Bundan sonraYemende yarm yzyl sren Habe hakimiyeti balad. HabeistannYemen valisi Ebrehe ileride anlatlaca gibi Sanada byk bir kiliseyaptrarak Araplarn hac iin Kbe yerine buraya gelmelerini salamakistedi, ancak baarl olamad. Bunun zerine byk bir orduyla Mekkeyegelip Kbeyi ykmak istedi. Fakat Fl sresinde de anlatld gibi amacna

ulaamad; ordusu ve kendisi helk oldu. Habelilerin kt idaresi Yemendememnuniyetsizlii artrd. Himyer hkmdar ailesinden Seyf b. Z YezenSsn hkmdar Enirvnn yardmn temin ederek Habe hakimiyetineson verdiyse de bir suikast sonucu ldrld ve Ssnler lkeyi elegeirdiler. Yemende Ssn idaresi slm dnemine kadar srd. Hz.Peygamber zamannda Ssnlerin son Yemen valisi Bzn slm kabul etti(7/629) ve slm devletinin blgedeki ilk valisi olarak grevi srdrd.

Kuzey Arabistanda Kurulan Devletler

Kuzey Arabistanda slmdan nce Nabatler, Tedmrller, Gassnler,Hireliler (Lahmler) ve Kindeliler devlet kurmulardr.

Nabatler

Nabat krall muhtemelen m. . IV. yzyln sonlarnda kurulmu,Filistinin gneyinde Akabe krfezi ile Lt gl arasnda hkm srmtr.Devletin merkezi Akabe krfezinin biraz kuzeyindeki Petra ehriydi. Bir araFrat nehri ile Kzldeniz arasnda geni bir alana yaylan Nabatler KuzeyHicaza da hkim olmutur. Roma mparatorluu ile l arasnda tampondevlet grevi stlenen Nabatler kuzey ve gney Arabistan arasndaki kervan

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

12/261

6

ticaretini de elinde bulundurmakta idiler. Nabatler bir sre Romamparatorluu ile iyi ilikiler ierisinde olmularsa da zamanla siyas veekonomik sebepler yznden ilikiler gerildi. M. s. 106 ylnda mparatorTraianus Nabat devletini ortadan kaldrd.

TedmrllerKuzey Arabistan devletlerinin ikincisi Tedmr Kralldr (Palmirliler).Tedmr ehri Suriye lnn ortasndaki bir vahada, Humusun 145 km.dousunda, amn 260 km. kuzeydousunda yer alr. Palmyra adyla daanlr. II. ve III. Yzyllarda en parlak dnemini yaayan Tedmrllergnmze kitbeleriyle birlikte harabeleri ulaan birok grkemli yap inaetmilerdir. Bakent Tedmr uluslar aras ticaretin nemli duraklarndanbiriydi. III. yzylda Ssn ve Roma imparatorluklar arasndaki mcadeleyifrsat bilerek Tedmrde bamsz bir Arap devleti kuran ve Ssnlere karbaarl mcadele veren Uzeyne (Grek ve Latin kaynaklarnda Odenathus) ileonun ardndan ynetimi ele alan ei Zeyneb (Grek ve Ltin kaynaklarndaZenobia; Arap edebiyatnda Zebb) en mehur hkmdarlardr. Tedmr

krall

272 y

l

nda Roma mparatoru Aurelienin Tedmr ele geiripkralie Zeynebi esir almasyla sona erdi. Bizans mparatorluu dnemindeTedmrde Hristiyanlk yaylm, ehri imar eden I. Iustinanos (527-565)burada bir kilise ina ettirmitir. slm dneminde Tedmr, Hlid b. Veldtarafndan sulh yoluyla fethedilmitir (13/634).

Gassnler

Gassnler, Araplarn Kahtnler koluna mensup olup III. YzyldaYemenden Suriye blgesine g ettiler ve burada Cefne b. Amr liderliindedevlet kurdular. Bizans mparatorluunun etkisiyle Hristiyanl kabulettiler ve Bizansn vassal oldular. Hem kendi hem de Bizans mparatorluu

lehine Ssnlerle ve Hirede devlet kurmu olan Lahmlerle mcadeleettiler. Gassnlerin en ihtiaml dnemi II. Hris b. Cebele (529-569)zamandr. Bizansla ilikiler bu dnemde zirveye ulamtr. Daha sonrazaman zaman Bizansla ciddi gerginlikler yaanmakla birlikte Gassnlergenel itibariyle Bizans mttefiki olarak kaldlar. VII. Yzyl banda Bizans-Ssn mcadelesi srecinde ciddi g kaybna urayan Gassnler, slmdnemindeki Suriye fetihleri srasnda Bizans saflarnda savatlar. Hz. merzamannda Bizansla yaplan Yermk Savanda (15/636) Gassnemirlerinden Cebele b. Eyhem 12. 000 kiilik bir ordunun kumandan olarakBizansa destek verdi. Ardndan blgenin fethiyle Gassnlerin hakimiyetide sona erdi.

Hireliler (Lahmler)Kuzey Arabistanda kurulan dier bir devlet Hireliler veya Lahmler adylabilinmektedir. Kahtnlerin bir kolu olup Merib seddinin yklmasndansonra gneyden kuzeye g eden ve Iraka yerleen Lahmler tarafndan III.Yzyl ortalarnda Hirede kurulmutur. Hire hkmdarlarndan Mnziradn tad iin Arap kaynaklarnda bu hanedana Menzire de denilmitir.Ssnlerin vassal olan Hireliler Bizans ve gebe Araplardan geleceksaldrlara kar tampon grevi stlendiler ve bu sayede kendilerini de gvenaltna aldlar. En nemli hkmdarlar arasnda mrulkays (288-328), III.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

13/261

7

Mnzir (506-554) ve III. Numan b. Mnzir (580-602) yer almaktad r.Putperestlik, Yahudilik, Mecslik, Maniheizm ve Mazdeizmin yaygnolduu Hireye Hristiyanlk erken dnemden itibaren nfuz etmeye balamve yneticilerin ou bu dine mensup olmutur. VI. Yzyl sonlarnda HireNestr Hristiyanln merkezi haline gelmitir. Lahmler tarm vehayvancln yannda uluslar aras ticaretle de urarlard. Lahmler

dneminde Hire ve Enbr ehirlerinde Arap dili, edebiyat ve yazs bykgelime gstermitir. Hire Hz. Eb Bekir dneminde Hlid b. Veldtarafndan fethedilmitir (12/633).

Kindeliler

Kuzey ve Orta Arabistanda hkm sren Kindelilerin genellikleKahtnlerden olduklar kabul edilmektedir. Kindeliler III. Yzyldanitibaren gneyden kuzeye doru ilerleyerek Orta Arabistana Necid blgesinegemiler, ardndan Mezopotamya, Filistin ve Suriyeyi iine alan geni biralana dalmlardr. Kinde devleti 480 yl civarnda kill-mrr lakaplHucr b. Amr tarafndan Himyerlere tabi olarak kuruldu. VI. Yzyln

ba

nda Himyerlerden muhtariyet kazanarak geliti ve hanedan

n ba

ndabulunan Hris b. Amr Bizans mparatoru Anastasios ile 502de bir antlamaimzalad. 525te Hireyi hakimiyet altna alan Hris b. Amr 528de Hire kralIII. Mnzire yenilince tahttan ekildi ve Kinde topraklarn drt oluarasnda paylatrd. Kindeli Chiliye airi mrul-Kaysn (bn Hucr),stanbula giderek mparator I. Iustinianosla grt ve dnteAnkarada ld nakledilir. Kindeliler VI. Yzyln ikinci yarsndanitibaren belirgin lde g kaybna uramakla birlikte slm fetihlerinekadar Bizans mttefiki olmaya devam ettiler.

slmdan nce Arap yarmadasnda kurulan devletler hakknda daha genibilgi iin Neet aatayn slm Dnemine Dek Arap Tarihi ve brahimSaramn Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj adl eserinin ilgili blmlerinebavurabilirsiniz.

slmn dou yllarnda Arap yarmadas evresinde hkm sren devletlerve aralarndaki ilikilerin mahiyetini aratrnz.

Hicaz Blgesi ve Mekke

Hicaz blgesi Kzldenizin dousunda, kuzeyde rdnn liman ehriEyleden (Akabe) gneyde Yemen snrndaki Asre ve douda Necidllerinden Iraka kadar uzanr; kuzey ve dou snrlarnn nerede bittiiihtilafldr. Tarihin ilk dnemlerinden itibaren Hicaz, Suriye blgesi ileYemeni birbirine balayan ana ticaret yolunun zerinde idi. Yemendenbalayp Akabe krfezine ulaan ticaret yolu Mekke ve Medineden (Yesrib)

geerek Akabe krfezinden Akdeniz limanlarna balanmaktayd. Hicaznen nemli ehirleri Mekke, Medine ve Tifti.

Mekke

Arabistan'n slm tarihi bakmndan en nemli blgesi Hicaz olduu gibi bublgenin en nemli ehri de Mekkedir. Mekkenin bilinen tarihi Hz. brahim(a.s.) dnemine kadar inmekte, daha nceki tarihi hakknda fazla bilgibulunmamaktadr. Hz. brahimden nce Mekkede veya civarnda Amlika

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

14/261

8

ad verilen en eski Arap kabilelerinin veya Kahtnlerin bir kolu olanCrhmllerin yaad da rivayet edilmektedir.

Hz.brahim ve Kbeninns

Her ilah dinin (Yahudilik, H

ristiyanl

k ve slm) en bykpeygamberlerden biri kabul ettii Hz. brahim, Allahn emri dorultusunda,ei Hcerden dnyaya gelen ilk ocuu smaili annesiyle birlikteFilistinden alp Mekkenin bulunduu yere getirdi ve onlar buradabraktktan sonra Filistine dnmek zere ayrld. Mekke vadisi, l karakterlibir araziye sahip olup iklimi scak ve kuraktr. Bu sebeple anne-oul ksa birsre sonra susuzluk problemi ile karlatlar. Su bulmak iin Safa ve Mervetepeleri arasnda koturan Hcerin, aresiz kalp olunun hayatndan mitkestii bir srada Yce Allahn emriyle ocuun bulunduu yerden bir sukayna fkrd. Zemzem adn alan ve suyu bol olan kaynak nedeniyleburas zamanla kervanlarn konak yeri haline geldi. Bir sre sonraYemenden gelen Crhmller Mekke evresine yerletiler. smail onlardanArapa rendi ve bu kabileden bir kzla evlendi. Kurn- Kerimde bu

gelimelerin bir k

sm

na yle iaret edilir: . Hat

rla ki, brahim yledemiti: Rabbim! Bu ehri (Mekkeyi) emniyetli kl, beni ve oullarmputlara tapmaktan uzak tut. Ey Rabbimiz! Soyumdan bazlarn ekilebilirtopra olmayan bir vadiye, senin kutsal evinin yaknna yerletirdim, ki eyRabbimiz, namaz dosdoru klsnlar. Sen de insanlardan bir ksmnngnllerini onlara meylettir ve meyvelerden bunlara rzk ver. Umulur ki, bunimetlere krederler (brahim 14/35, 37).

Filistinde yaayan Hz. brahim zaman zaman Hcer ile smaili ziyaretegelmekteydi. Mekkeyi nc ziyaretinde Allahn emri dorultusunda olusmail ile birlikte Kbeyi in etti. Kurn- Kermde bu durum u yetlerleifade edilmitir: Bir zamanlar brahim, smail ile beraber Beytullahntemellerini ykseltiyor (ve yle diyorlard:) Ey Rabbimiz! Bizden bunu

kabul buyur; phesiz sen iitensin, bilensin. Ey Rabbimiz! Bizi sana boyuneenlerden kl; neslimizden de sana itaat eden bir mmet kar; bize ibadetusllerimizi gster ve tevbemizi kabul et. Zira tevbeleri oka kabul eden veok merhametli olan ancak sensin. Ey Rabbimiz! Neslimiz arasndan, seninyetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti retecek, onlartemizleyip arndracak bir peygamber gnder. Muhakkak ki sen Azz veHakmsin. (Bakara 2/127-129) Kurn- Kermdeki baz yetlerdenhareketle Kbenin Hz. brahimden nce de var olduu, ancak yklp uzunzaman iinde yerinin kaybolduu ve brahim tarafndan bulunarak yenidenyapld anlalmaktadr. Kurnda Hz. brahimden nce kimin tarafndanin edildii hususunda herhangi bir bilgi yer almamakla birlikte bazkaynaklarda Hz. dem yahut olu t tarafndan yapld kaydedilmektedir.Hz. brahim Kbenin insn tamamlaynca Cebrail (a.s.) gelip kendisine

hac ibadetinin nasl yaplacan retti. O da insanlar hac ibadetine davetedip olu ile birlikte grevini tamamladktan sonra smaili burada brakaraktekrar Filistine dnd. Bylece Mekkede tevhid dini gelenei balad ve bugelenek, zaman iinde irke karmakla birlikte Hz. Muhammedinpeygamber olarak gnderilmesine kadar varln srdrd.

Yeryznde Allaha kulluk maksadyla yaplm ilk mbed olan Kbe,in edildiinden gnmze kadar Kurn- Kermde de ifade edildii gibiAllahn evi (Beytullah) olarak bilinen en kutsal ve en gvenilir bir mekndr.Ayn ekilde Kbenin bulunduu Mekke ve evresi de Hz. brahimin

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

15/261

9

dusnda diledii zere Yce Allah tarafndan, insanlarn manev olaraktemizlenip arnd her trl tecavzden korunmu kutsal ve gvenli bir yer(harem) olarak iln edilmitir. Burada zararllar dndaki her trl canlnnldrlmesi ve bitki rtsne zarar verilmesi haram klnmtr. Bu sebepleMekkeye el-beledl-emn (gvenli belde), el-Beledl-harm (kutsal vedokunulmaz topraklar) veya ksaca harem gibi isimler verilmitir. Bu

manada Kbe de el-Beytl-harm (kutsal ve dokunulmaz ev) ve el-Beytl-atk (eski veya anl ev), evresindeki mescid de el-Mescidl-harm (kutsal ve korunmu ibadet yeri) vb. isimlerle anlr. Mekkeyeryzndeki btn yerleim birimlerinin merkezi ve mslmanlarn kblesiolduundan Kurnda mml-kur (ehirlerin anas) olarak daisimlendirilir (Enm 6/92). u halde Mekke ve Kbe ilh vgye mazharolmu, Allah tarafndan himye ve dokunulmazl iln edilmi en kutsalmekanlardr. Bu sebepledir ki, Mekkenin idaresi yannda Kbeye ve bukutsal topraklar ziyarete gelen haclara ynelik hizmetler zel bir anlam venem kazanm, eitli dnemlerde belli bal ahslar ve kabileler arasndayar ve mcadeleye konu olmutur.

Balangta Hz. smail tarafndan yrtlen Mekke ve Kbenin idaresi

ondan bir nesil sonra Crhmllerin eline geti. nceleri Hz. smailintebli ettii dini benimsemi olan Crhmller zamanla sapkla dtler;Kbeye sayg gstermediler, gizli ak her trl ahlkszl yapmayabaladlar. Kbeye takdim edilen hediyelere el koyduklar gibi hacmaksadyla ehre gelenlere de kt davranmaya baladlar.

Huzallarn Mekke Hakimiyeti ve Amr b. Luhay

Crhmllerin Mekke hakimiyeti srasnda Gney Arabistandaki selfelketi (seyll-arim) yznden kuzeye g ederek Mekke civarna gelenHuza kabilesi, Amr b. Luhay liderliinde Crhmllerle yaptklar savataonlar malup ederek ehirden kard. Crhmller Hacerlesvedi yerinden

skp bir yere gmdkten ve Zemzem Kuyusunu kapat

p yerini belirsiz halegetirdikten sonra tekrar ilk yurtlar olan Yemen tarafna gittiler.Crhmllerle Huza arasndaki savata smailoullar, saylarnn azlsebebiyle taraf olmad ve Ben Huza ile anlaarak ehirde kalmaya devametti. Huzaallar zamannda kabilenin ileri gelenlerinden Amr b. Luhay,Mekke ve Kbe idaresini eline alnca tevhid geleneini bozup ehirdeputperestliin balamasna sebep oldu. Bundan dolay Arabistanaputperestlii sokan kii olarak tannr. Amr b. Luhay, bir i iin gittiiSuriyenin Belk yresindeki Mebda (Moab) burada yaayanlarn putlarataptn grm, ilk defa karlat bu manzara karsnda hayrete derekbunlarn mahiyetini ve niin taptklarn sormutu. Bunlar bizimtanrlarmzdr; dmanlarmza kar zafer kazanmak iin onlardan yardmisteriz, bize yardm ederler; kuraklkta yamur isteriz, yadrrlar cevabn

alan Amr, Arabistana gtrmek zere bir put istemi ve onlar da krmzakikten yaplm Hbel adl putu vermilerdi. Putu Mekkeye getiren Amr,onu Zemzem Kuyusunun st tarafna Kbeye yakn bir yere koymu veherkesi bu puta tapnmaya armt. Dier bir rivayete gre Amr b. LuhayHbeli el-Cezredeki Hit ehrinden getirmi ve Kbenin iineyerletirmitir.

O tarihten itibaren halk Hz. brahimin tebli ettii, Allahn birlii (tevhd)esasna dayal Hanf dinini brakarak putperestlii ve ok tanrcl(politeizm) benimsedii iin bu hadise Araplarn slmiyetten nceki

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

16/261

10

tarihlerinde bir dnm noktas saylr. Amr, Hbelden baka putlar dadikmi ve rivyete gre putlara bahre, sibe, vasle ve hm adlaryla bazhayvanlarn adanmas detini de ilk o balatmtr. Bu dete gre Chiliyyedevrinde deve ve koyun gibi baz evcil hayvanlar putlara adandktan sonraserbest braklr; bylece kutsal bir mahiyet kazandna inanlan buhayvanlardan baz istisnalar dnda bir daha faydalanlmazd.

Kureyin Mekke Hakimiyeti ve Kbe Hizmetleri

Huzallardan sonra Mekke idaresi ve Kbe hizmetleri Kurey kabilesinineline geti. Hz. smailin torunlarndan Adnnn soyundan gelen Kureykabilesi, uzun sre Ben Kinneden olan akrabalaryla birlikte dankguruplar halinde Mekke dndaki adrlarda yaad. V. Yzyln ilkyarsnda, Kurey kabilesine adn veren Fihr (Kurey) b. Mlikin altncdereceden torunu ve Hz. Peygamberin beinci dereceden dedesi Kusay b.Kilb, liderlik vasflaryla Kurey kabilesi arasnda sekin bir yer kazand veMekke tarihinde ok nemli bir rol oynad. Kusay liderliindeki Kureykabilesi, Kinne ve Kuda kabilelerinin de yardmyla, Mekke hkimiyetini

elinde bulunduran Ben Huza ile mcadele etti ve sonunda Mekkehkimiyeti Kbe ile ilgili hizmetlerle birlikte Kusayn ahsnda Kureykabilesine intikal etti. Kusay dank olarak yaayan Kurey kollarnbirletirerek Mekkeye yerletirdi. Kbe civarndan balayarak Mekketopraklarn on paraya ayrd ve Kureyin on kolu arasnda paylatrd.Kureyin baz kollar da Mekke dna yerletirildi. Kureyten Mekkedeiskn edilenlere Kureyl-Bith, Mekke dnda yerletirilenlere deKureyuz-Zevhir ad verildi. Kusay, Kbeyi tamir ederek hac mensikini(hac ibadeti srasnda yaplmas gereken davranlar) dzenledi;Crhmllerin yerinden skp gmdkleri Hacerlesvedi Kbedeki yerinekoydu. Mekkenin din ve siyas ynetimi anlamna gelen riyset grevinistlenmi olan Kusay, ayrca gerekli dzenlemeler yaparak Mekke ve Kbeile ilgili hizmetleri elinde toplad. Kusaydan sonra da slm dnemine kadar

devam eden bu hizmetler yle sralanabilir:Drnnedve: lk defa Kusay tarafndan yaptrlan ve kaps da Kbeye

doru alan Drnnedve, Kurey kabilesinin nemli meseleleri grpkarara balad toplant yeriydi. Drnnedve esas itibariyle bir asiller(mele) meclisiydi. Her trl sava ve bar kararnn alnd, eitlikonularda ortak grlerin belirlendii bu meclise Kusayoullarndan bakaMekkedeki Kurey boylarnn krk yandan yukar bakanlar katlabilirdi.Drnnedve siyas, ekonomik, din, hukk ve sosyo-kltrel ok ynlfonksiyon ifa etmekteydi.

Kyde: Szlkte reislik, nderlik ve kumandanlk gibi anlamlara gelenkyde kelimesi Chiliye devrinde Mekkede ordu kumandanln ve kafile

bakanl

n

ifade etmek iin kullan

lmaktad

r.Liv: Bu grevi yrten kimse Kabileye ait sancan muhafazasndan

sorumluydu

Hicbe (veya Sidne): Hicbenin szlk anlam rtmek, birinin bir yeregirmesine engel olmaktr. Bu grevi stlenen kii temelde Kbenin bakm,kapsnn ve anahtarlarnn muhafazasndan sorumlu idi. Hcib ad verilengrevli, Kbenin anahtarlarn elinde bulundurur ve belirli zamanlardaziyaretilere aar, ondan izinsiz kimse Kbeye giremezdi. Ayn zamanda

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

17/261

11

Makam- brahimin, Kbeye hediye edilen kymetli eya ile i ve drtlerin korunmas ve bakm gibi nemli hizmetler de bu grevli tarafndanyrtlrd. Hicbe kaynaklarda Kbeye hizmet etmek anlamndakisidne ile birlikte de kullanlmakta olup ilgili grevliye bu manada sdindenilmektedir. Hicbe ve sidnenin iki ayr grev olduu, sidnenin Kbe ileilgili btn hizmetleri, hicbenin ise yalnz kapsyla ilgili hizmetleri ifade

ettii de ileri srlmektedir. Hz. smailden beri devam eden hicbe (veyasidne) grevi en byk eref vesilesi idi.

Sikye: Kbeyi ziyarete gelen haclara su temini grevi demektir.

Rifde: Haclar arlama ve yiyecek ihtiyalarnn karlanmas greviniifade eden rifde de temel hizmet ve grevlerin banda gelmekteydi.. Mekkeidaresi ve Kbe hizmetlerine ynelik dzenlemeler yapt srada Kusay b.Kilb Kureylileri toplayp nemli bir konuma yapt ve onlar da haclara suve yiyecek temini gibi hizmetlere ortak olmaya ard. O Kureylilere yleseslenmiti: Ey Kureyliler! Sizler Allahn komular, Kbe ve haremehlisiniz. Haclar ise Allahn misafirleri ve Onun kutsal evinin ziyaretileriolup ikram edilmeye en lyik misafirlerdir. u halde hac mevsiminde haclar

buradan ayr

l

ncaya kadar onlara yiyecek ve iecek ikram edin. ayetimkanlarm bunlarn hepsini yapmaya yetecek olsayd, buna sizi dahiletmeden bizzat kendim yerine getirirdim. Kusay bu hizmetlerinyrtlebilmesi iin btn Kureylilerden gcne gre para ve maltoplayarak bu maksatla bte oluturulmas geleneini balatm oldu.

Kan Yalayanlar ve Koku Srnenler

Mild 480 yl civarnda ld tahmin edilen Kusaydan sonra Mekke veKbe ile ilgili hizmetler byk olu Abdddra intikal etti. Ancak dahasonra Abdmenfoullar Abdems, Him, Muttalib ve Nevfel sayca veitibar bakmndan daha stn olduklarn, dolaysyla bu grevlerin artk

kendilerine verilmesi gerektiini ileri srdler. Grevlerin taksimi konusundakan anlamazlk sonucu Kureyliler guruba ayrld: Ben Mahzm, BenSehm, Ben Cumah ve Ben Ad b. Kab Abdddroullarnn; Ben Esed,Ben Zhre, Ben Teym b. Mrre ve Ben Hris b. Fihr Abdme-nfoullarnn tarafn tutarken Ben Amir b. Ley ile Ben Muhrib b. Fihrtarafsz kald. Ayn grte olan kabileler, kendi aralarnda birbirlerinisonuna kadar desteklemek ve yalnz brakmamak zere yemin ettiler.Abdmenfoullarnn oluturduu topluluun yeleri, bir kaba konulmugzel kokulu bir svya ellerini batrarak Kbe duvarna srdler; bundandolay onlara mutayyebn (gzel kokulular), yaptklar ittifak ve yemine deHilfl-mutayyebn denildi. Abdddroullar ve mttefikleri de birliktehareket edeceklerine dair ant imilerdi. Bundan dolay kendilerine ahlf(yeminliler), yaptklar ittifaka da Hilfl-ahlf denilmitir. Ayrca bunlara,

kestikleri bir hayvan

n kan

n

bir kaba koyarak ellerini bat

r

p yalamaksuretiyle yemin ettiklerinden dolay leakatd-dem (kan yalayclar),yaptklar ittifak ve yemine de Hilf leakatid-dem ad verilmitir.Karlkl yeminlerden sonra her iki taraftan hangi kabilelerin birbiriylesavaacaklar belirlendi. Buna gre arpacak kabileler Ben Abdmenf-Ben Sehm, Ben Abdddr-Ben Esed, Ben Zhre-Ben Cumah, Ben Teym-Ben Mahzm ve Ben Hris b. Fihr-Ben Ad b. Kab eklinde seilmiti.Kureyin taraf olan kollar atma noktasna gelmiken uzlamadan yanaolanlar ar bast ve onlarn araya girmesiyle anlama saland. ByleceKurey kabilesi son anda kanl bir i savatan kurtulmu oldu. Anlamaya

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

18/261

12

gre hicbe (sidne) ve liv grevleriyle Drnnedve yneticilii eskisi gibiAbdddrda kald. Sikye, rifde ve kyde grevleri ise Abdmenfaverildi. Bu durum mttefikler arasnda fazla bir srtmeye yol amadanslmiyetin zuhuruna kadar devam etti. Daha sonra kyde Abdemse,ondan olu meyyeye, ondan da Harb b. meyyeye intikal etti. Sikye verifde hizmeti ise zenginlii ve cmertliinden dolay Him b.

Abdmenfa, ondan da olu ve Hz. Peygamberin dedesi Abdlmuttalibegeti. Abdlmuttalibten sonra sikye ve rifde olu Eb Tlibe intikal etti.Ancak Eb Tlibin mal durumu bozulduu ve fakir dt iin kardeiAbbas ondan bu grevleri devrald. Himoullarnn reislii ise lnceyekadar Eb Tlibin uhdesinde kald.

slmdan nce Mekke ve Kbe ile ilgili dier grevler nelerdir, aratrnz.

Him b. Abdmenf ve Mekke Ekonomisinin Da Almas

Kusay b. Kilbin Kureyin eitli kollarn Mekkeye yerletirmesiylekabile yar gebelikten yerleik hayata gemiti. Mekkenin tarma elveriliolmamas nedeniyle Kurey kabilesi ticaretle geimini temin etmekte, ancakbu ticaret Mekke dna tamamaktayd. Mekkenin saldr korkusubulunmakszn gelinebilecek ve snlabilecek kutsal bir yer (harem) oluuehrin bir ticaret merkezi olarak glimesine imkan vermiti. KureylilerMekkeye gelen yabanc tacirlerden mal satn alr, ve bu mallar evredebulunan Araplara satarlard. Daha sonra Kusayn torunu ve Hz.Peygamberin nc kuaktan dedesi Him b. Abdmenf gerek Mekkeyegelen haclarn gerekse Kurey kabilesinin yiyecek ve su ihtiyacnkarlamak iin almalar yapt. Cmertliiyle tannan Him Suriyeyegidip Bizans imparatoruyla (kayser) grt ve ondan Mekkeli tcirlerinemniyet ierisinde bu blgeye gelip ticaret yapabileceklerine dair bir belgeald. Bylece Mekkelilerin ekonomik amal da alma dnemi balamoldu. Him Bizans imparatoruyla yapt grmeden dnerken, Mekkeden

Bizans topraklar

na kadar uzanan yol zerinde oturan eitli kabilelerle dekervanlarn gvenlik ierisinde bu gzergh kullanabileceklerine dairanlamalar yapt. Mekkeliler Arabistann eitli blgelerinden saladklarderi, kuma vb. mallar Suriyeye getirip satmaya baladlar. Bizansimparatorunun ayn zamanda Habeistan kral Necye hitaben bir tavsiyemektubu da yazarak Habeistana gelen Mekkeli tcirlere gerekli kolaylsalamasn istedii kaydedilmektedir. Himin Bizansla ticar anlamayapmasndan sonra kardelerinden Muttalib Yemene, AbdemsHabeistana ve Nevfel de rana giderek bu lkelerin krallarndan benzeriimtiyazlar elde ettiler. Ayrca onlar da Him gibi ticaret gzerghzerindeki kabilelerle saldrmazlk antlamalar imzaladlar. Bylece Mekketicareti milletleraras bir mahiyet kazand; Kureyliler gerek antlamalar,gerekse Harem blgesinde oturup Kbe hizmetlerini yrtmenin getirmi

olduu itibar sayesinde emniyet ierisinde k

n Yemen ve Habeistana,yazn da Suriye ve Anadoluya kadar ticar amal yolculuklar yapmayabaladlar. Kureyin baz lke ve kabilelerle ticaret antlamalar yappserbest dolam izni almas lf terimi ile ifade edilmektedir. Kuran-Kerimde Kurey veya lf ad verilen srede yle buyurulmaktadr:Kureyin emniyeti salanp yaz ve k seferleri kolaylatrld iin, onlarda bu kutsal evin (Kbenin) Rabbine kulluk etsinler. O ki, onlar alktankoruyup doyurdu ve her eit korkudan emn kld. (Kurey 106/1-4)

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

19/261

13

Abdlmuttalib b. Him

Him b. Abdmenf ticaret iin Suriyeye giderken bir sre kaldYesribde (Medine) Neccroullarndan Amr b. Zeydin kz Selm ileevlendi. Bu evlilikten Hz. Peygamberin (s.a.v.) dedesi Abdlmuttalibdnyaya geldi. Him seyahat srasnda Filistindeki Gazzede ld ve oraya

defnedildi. Asl adeybe olan Abdlmuttalib annesiyle beraber sekiz yanakadar Medinede kaldktan sonra amcas Muttalib tarafndan Mekkeyegetirildi. ehre girerken Muttalibin terkisindeki ocuu gren Mekkeliler,onu klesi zannederek kendisine Muttalibin klesi anlamnda abdl-Muttalib dediler ve eybe o gnden sonra Abdlmuttalib diye anld. Birbaka rivayete gre ise Muttalibe ocuun kim olduu sorulduunda o, stba pek dzgn olmayan eybeyi yeeni olarak tantmaktan ekinmi veklesi olduunu sylemitir. Abdlmuttalibi amcas yetitirdi ve lmneyakn bir zamanda kabile reislii grevini ona devretti. Abdlmuttalibgrd bir rya zerine Crhmllerin Mekkeyi terkederken kapattklarZemzem kuyusunun yerini bularak yeniden at. Kbe civarndaki bu kuyuyuKureyin kar koymasna ramen zel mlkiyetine geirerek haclarayiyecek ve su temini grevlerini stlendi.

Resim 1.1:Mahmudov, E. (2010). Sebepleri ve Sonular Asndan Hz.Peygamberin Savalar, stanbul, s. 494.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

20/261

14

ARAPLARDA DN VE SOSYO-KLTRELHAYAT

Din Hayat

Arabistan yarmadasnn genelinde putperestlik (irk) hkimdi. Yarmadanneitli blgelerinde put evleri denilebilecek tapnaklar in edilmiti. Bunlaragenellikle beyt, kbik olanlarna da kbe denilmekteydi. Putperestlik ve oktanrcln yaygn olduu Chiliyye dneminde kabilelerin kendilerinemahsus putlar vard. Baz kabileler de ortak putlara sahiptiler. Bu dneminbalca ibadeti bu tapnaklarda du, secde ve tavaf etmek, adaklar adamak,kurbanlar kesmek, tanrlarn honutluunu kazanmak iin sadaka vermek gibifaaliyetlerdi. Kureyliler edindikleri putlar Kbenin iine ve evresineyerletirmekte, putlarn nnde fal oklar ekerek yapacaklar ilerkonusunda karar vermekte idiler. Ayrca hac iin Kbeyi ziyarete gelenkabilelerden azami derecede istifade etmek ve onlarn ilgilerini ekmek iinbaka kabilelerin putlarn da Kbeye ve evresine dikiyorlard. yle ki,Kbe ve evresindeki putlarn says 360a kadar ulamt. phesiz Chiliyedneminde hac en yaygn, kkl ve dzenli bir ibadetti. Araplar gne ve aytakvimi farkllndan kaynaklanan sebeplerle nes yaparak, yani ihtiyahalinde yla bir ay ilave ederek hac mevsimini her sene ilkbahar veya yazaylarna denk getirirlerdi., Ayn zamanda hac mavsimi ehrl-hurumdenilen haram aylarda (zilkade, zilhicce , muharrem, receb) olduu iin budnemi bir bar ve esenlik dnemi olarak geirirlerdi. Araplar yalnzMekkeyi deil putlarnn bulunduu baka tapnaklarn da haccederlerdi.Mekkedeki Kbeye ve Lt, Ment, Uzz ve Zlhalasa gibi putlar nbulunduu dier tapnaklara yaplan bu ziyaretler birer bayramgrnmndeydi.

slm ncesi dnemde takvim hakknda neler biliyorsunuz. Kamer aylarhangileridir?

Chiliye dneminde mrik Araplarn tapt, Mekkede ve Arabistanndier blgelerindeki nemli putlardan bazlarunlardr:

Hbel: Kbede bulunan Hbel, putlarn en by olup Kureyin ennemli putu idi. Krmz akik tandan insan suretinde yaplm olan HbelinAmr b. Luhay tarafndan Suriyeden Mekkeye getirilirken sa eli krlm,Kurey mrikleri ona altn bir el takmlard. Hbel btn putperest Arapkabileleri tarafndan ilah olarak kabul edilmekteydi. Ezlm ad verilen faloklar Hbelin yannda ilgili grevli tarafndan ekilir ve Araplar bir iiyapp yapmamak hususunda bu fal oklarndan kan sonuca gre hareketederlerdi.

sf ve Nile: Rivayete gre Crhmllere mensup sf adl erkek ileNile adl kadn bir gece gizlice Kbeye girip burada birletikleri iintalam ve bunlardan biri Saf tepesine dieri de Merve tepesine dikilmiti.ki ta uzun zaman iinde unutulup burada kalm, Amr b. Luhay Mekkeyehkim olduunda bunlara daha nceki nesillerin ibadet ettiini syleyerekinsanlar bunlara tapmaya ynlendirmitir. Bylece balangta ibret iindikilen iki ta, zamanla ibadet edilen putlar haline gelmi oldu. Daha sonraKusay b. Kilb bu iki putu Kbenin nne Zemzem Kuyusunun yannakoydu. Kureyliler hac srasnda bunlarn nnde tra olur, kurban keserlerdi.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

21/261

15

Lt: Tifte yaayan Sakf kabilesinin putu olup aslnda drt ke birkaya parasndan ibaretti. Sakfliler onun etrafnda Kbe gibi zerinde rtbulunan ve beytr-rabbe denilen bir bina in etmilerdi. Mbedin zelgrevlileri ve bekileri de vard. Mekkeden ve Arabistann her tarafndanonun ziyaretine gelinirdi. Araplar yolculuktan nce ve sonra da buraya geliptapnrlar, kurban takdim eder, hatta tavaf yaparlard. Lt, az sonra

zikredilecek olan Ment ve Uzz ile birlikte en ok sayg gren putlarnbanda yer almakta ve Allahn kzlar olarak kabul edilmekteydi. Kurn-Kermde mriklere hitben Grdnz m o Lt ve Uzzy? Ve ncleriolan tekini, Ment... (Necm 53/19-20) buyurularak bunlara tapmaktanvazgemeleri istenmitir.

Ment: Mekke ile Medne arasnda Kudeyde yakn, Mellel denilenyerde Hzeyl kabilesine ait siyah bir kaya idi. Ment Araplarn taptputlarn en eskisiydi ve btn Araplar tarafndan sayg gsteriliyordu.Menta ait bir ev, hediyelerin konulduu bir oda ve bekisi vard. Evs veHazrec kabileleri bata olmak zere Araplar buraya o kadar ok nemveriyorlard ki Ment ziyaret edip balarn tra etmedike Mekkedeyaptklar haccn tamam saylmadna inanyorlard.

Uzz: Nahlede bulunan bu put kme dikenli aatan olumakta olupetrafna Beytl-Uzz denilen bir ev yaplmt. Uzznn beyaz bir taolduu da zikredilir. Uzzya byk sayg duyan Araplar, ocuklarnaAbdluzz adn koyduklar gibi hac ve Kbeyi tavaftan sonra buraya gelirve buraya gelmeden ibadetlerini tamamlanm saymazlard. Ayn zamandaUzzy anne, Lt ve Ment da onun kzlar olarak grrlerdi. Kureylilerde Uzzya byk sayg duyarak ziyaret eder ve kurban takdim ederlerdi.Bunlardan baka ok sayda put vard.

Araplar gkleri ve yeri yaratan, idare eden en yce tanr olarak Allahnvarln kabul etmekle birlikte kendilerini Allaha yaklatraca ve Onunkatnda efaat olaca dncesiyle putlara tapyorlard. Bylece sadeceAllaha kulluu ngren tevhid inancndan saparak Allaha ortak komu, irke

dm oluyorlard. Kurn- Kermde mriklerin bu anlay tenkit edilereksadece Allaha kulluk etmeleri istenmektedir: Kesinlikle, hlis din yalnzAllahndr. Ondan bakasn dost ve koruyucu edinenler, Biz bunlara srf biziAllaha daha ok yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz derler. phesiz Allah(Kyamet gn) ayrla dtkleri konularda aralarnda hkmverecektir.(Zmer 39/3)

Araplarn putlara ibadetteki balca hedefleri dnya hayatna ynelikhususlard. Salk ve afiyet iinde olmak, servet elde etmek, yolculuun iyigemesi, savalarda zafer kazanmak, erkek ocuk sahibi olmak gibi amalarlaputlarn ilgi, yardm veya efaatini dilerlerdi. Ksacas, ibadet ve dieriyilikleri dnyev gayeler iin yaparlard. Bu da onlarn hiret hayatnainanmamalarnn bir sonucu idi. Nitekim Kurn- Kerimde mriklerinldkten sonra dirilme, dnyada yaptklarndan hesaba ekilme, cennet vecehennem hayat gibi hiret hayatna ynelik hususlara inanmadklar birokyette belirtilmektedir:

Onlar hayat, ancak bu dnyadaki hayatmzdan ibarettir, biz bir dahadiriltilecek deiliz, demilerdi. (Enm 6/29).

Araplar bazan karlar uruna putlar istismar ediyor, holanmadklardurumlarda ise, tanr diye taptklar bu putlar alaya alyorlar hatta onlarahakaret ve kfr edebiliyorlard. Mesel, ldrlen babasnn intikamnalmak isteyen bir adam fal oklar ekmek iin Zlhalasa putunun yanna

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

22/261

16

vard. Bu put Mekke ile Yemen arasndaki Teblede yer alan, zerine bireit ta oyulmu beyaz bir tat. Adam fal oklarn ekti; fakat yasaklayc okkt. Fal oklar istedii gibi kmayan adam, oku krp puta frlatt ve ylededi: Senin baban ldrlseydi byle demezdin!. Artk bundan sonraZlhalasa putu nnde fal oklar ekilmedi.

Mekkede say

lar

az olmakla birlikte Hz. brahimden gelen tevhidinancna sahip Hanfler de bulunuyordu. Bunlar putperestlii reddettiklerigibi dnemin iki nemli dini olan Yahudilik ve Hristiyanl dabenimsemeyen tevhd inancna bal kimselerdi. Mehur hanfler arasnda uisimler zikredilmektedir: Kus b. Side el-yd, Zeyd b. Amr b. Nfeyl,meyye b. Ebs-Salt, Ad b. Zeyd el-bd, Varaka b. Nevfel el-Kure,Mtelemmis b. meyye el-Kenn, Zheyr b. Eb Slm, Ubeydullah b.Cah el-Esed, Osman b. Huveyris vs. Varaka b. Nevfel ve Osman b.Huveyris rneklerinde olduu gibi Hanflerden bir ksm Hristiyanl kabuletmilerdir.

Araplar arasnda Allah ile akraba olduklarna inandklar cinlere,yldzlara ve Allahn kzlar olarak kabul ettikleri meleklere tapanlar da

bulunuyordu. Chiliyye dneminde Ay, Gne ile Zhre y

ld

z

n

n yan

s

raSreyy, Merih, Utrid (Merkr), ve Zhal gibi yldzlar da takdis edilmitir.Lahm, Huza, Himyer ve Kurey kabilelerince takdis edilen ve Dorusui'r yldznn Rabbi de O'dur ayetiyle Kurnda da zikredilen ir(Sirius) yldz da nemli bir yer tutmaktayd.

Arap yarmadasnn eitli blgelerinde baka dinlere mensup olanlar davard. Hayber, Fedek, Teym, Vdilkur ve Yemende yahudiler mevcuttu.Hicretten sonra Medne olarak isimlendirilen Yesribde nemli yahudikabilesi kendilerine mahsus mahallelerde yaamaktayd: Ben Kaynuk, BenNadr ve Ben Kurayza. Yemende ve Arabistann kuzey blgelerindeyaayan Kuda, Gassn ve Talib kabileleri rneinde olduu gibi baz Arapkabileleri arasnda Hristiyanlk yaylmt. rana komu Bahreyn

dolaylar

nda atee tapan Mecsler bulunuyordu.

Sosyo-Kltrel Hayat

Ekonomik Hayat

Coraf artlar yznden tarma elverili olmayan Mekkede ekonomikhayatn temelini ticaret oluturmaktayd. Mekkede sk (oulu esvk) adverilen ar ve pazar yerleri mevcuttu. Bunlarn en eskisi ve en byHazvere ars olup ehrin balca ticaret merkeziydi. te yandanArabistann deiik blgelerinde ve bu arada Mekke evresinde genelliklehac mevsimi ve haram aylar dikkate alnarak pepee kurulan panayrlarn(esvkul-Arab), yarmada iin olduu gibi Mekke ticareti asndan dabyk nemi vard. Mekkeliler bu panayrlara itirak etmekte ve nemlimiktarda gelir salamakta idiler. Siyas ve sosyo-kltrel adan da oldukanem tayan, bir ksm uluslararas mahiyetteki bu panayrlarda eitlimilletlere mensup tcirler ve Arap kabileleri bir araya gelir, al veri yaplr,ilikiler gelitirilir, dostluklar kurulur, ihtilaflar zme balanp antlamalarimzalanr, edeb konumalar yaplr ve iirler okunurdu. Beenilen iirlerKbe duvarna aslrd. Chiliye dneminin mehur yedi (veya on) airine aitbu iirler el- Muallakt (veya el-Muallkts-seb=Yedi Ask) adyla

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

23/261

17

bilinmektedir. mrulkays b. Hucr, Tarafe b. Abd, Amr b. Klsm, Zheyr b.Eb Slm, Antere, Lebd b. Reba, Nbiga ez-Zbyn, Meymn b. Kays el-A muallakt airlerinden olup bunlardan Lebd b. Reba mslman olmuve slm devrinde de uzun sre yaamtr. Sz konusu panayrlardan nemlibazlarunlardr:

Ukz: Kureyin devaml

kat

ld

ve Mekkelilerce desteklenen Ukzpanayr Tif-Nahle arasnda Mekkeye gnlk mesafede Zilkde aynnbanda kurulur ve yirmi gn devam ederdi. Milletleraras bir nitelik tayanve katlmn olduka yksek olduu bu fuara Arabistann drt bir yanndantcirler itirak eder, Arap eraf ticaret yapmak zere rnlerini burayagnderirdi. iftlik hayvanlar, atlar, srlar, davarlar ve develer burada eldeitirir; Yemen elbiseleri, kllar, tryat (parfmeri) ve derileri yanndamuhtelif Msr, Suriye, Irak ve Habe mallar alnr satlrd. Hzla gelierekChiliye dneminin en mehur pazar haline gelen Ukz fuar ayn zamandaedeb bir kongre mahiyetindeydi. airler en gzel iirlerini burada okur,beenilen iirler Kbe duvarna aslrd. leride bahsedilecei gibi ReslullahEfendimiz (s. a. v.) peygamberliinden nce Kus b. Sidenin mehurkonumasn burada dinlemi, peygamberliinden sonra da buraya gelip baz

kiilerle grm ve slma davet etmitir.Mecenne: Mekke yaknlarndaki Merruzzahrn denilen yerde Ukz

panayrnn ardndan zilkde aynn son on gnnde kurulurdu.

Zlmecz: Arafata bir fersah (yaklak 6 km.) mesafedeki Zlmecz adlyerde kurulan bu panayr, Zilhicce aynn ilk sekiz gn devam ederdi.Haclar Mecenne panayrnn ardndan buraya gelip sekiz gece kaldktansonra tevriye gn (8 Zilhicce), Arafata gitmek zere buradan ayrlrlard.

Hube: Hicaz-Yemen kervan yolu zerinde receb aynn banda kurulan ve veya sekiz gn devam eden Hube panayr, blgedeki Arap kabilelerininkatlmyla snrl kald iin mahall bir zellik tayan ikinci derecede birfuard. zellikle Mekke halknn istifade ettii bu fuara PeygamberEfendimiz (s.a.v.) peygamberlikten nce Hz. Haticenin kervanyla gelmiti.Ticari faaliyetler yannda dier panayrlardan farkl olarak esirler, buradayaknlar tarafndan fidye denerek kurtarlr, haklarnda ksas uygulanmasnakarar verilen katiller burada cezalandrlrd.

Arabistanda kurulan dier panayrlar hangileridir?

slm ncesi Arap tarihi konusunda en geni kapsaml bir alma olan CevdAlinin el-Mufassal f trhil-Arab kablel-slm adl on ciltlik eserini tanmayaalnz.

Arap Kabileleri ve Kabile Yaps

Arabistann asl sakinleri Araplardr. Araplar tarih adan iki byk ksmaayrlr: 1) Arab- bide. Bunlar tarihin eski devirlerinde yaam olup eitlisebeplerle yok olmulardr.. d, Semd, Medyen, Amlika vs. 2) Arab-bkiye. Soylar devam eden Araplar olup iki ana kola ayrlrlar: a) Arab-ribe. Kahtnler ad verilen bu kabileler grubunun anavatan Yemen'dir. Busebeple Gney Araplar olarak da bilinirler. Bunlar Crhm ve Ya`rub olmakzere nce iki byk kola ayrlrlar. Ya`rub'dan da Kehln ve Himyer adnda

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

24/261

18

iki ayr koldan birok alt kollar meydana gelmitir. Bu kabileler deiikzamanlarda deiik sebeplerle anavatanlarn terkederek Arabistan'n eitliblgelerine yerletiler. Drt kola ayrlan Kehlnler'den Ezd kuzeye g etti.Bunlardan Sa`lebe b. Amr Hicaz tarafna gitti, bir mddet sonra da Medine'yeg ederek oraya yerleti. Evs ve Hazrec bunun soyundandr. Hrise b. Amr(Huza) ise Merrzzahrn'a, sonra Mekke'ye yerleerek Crhmller'i oradan

kovdu. mrn b. Amr Umn'da, Cefne b. Amr ise Suriye'de yerleti. Lahm veCzm kabileleri Hre'ye, Tay kabilesi Ec ve Selm dalarna, Kindekabilesi nce Bahreyn'e daha sonra da Hadramut ve nihayet Necid'e yerleti.b) Arab- Msta`ribe (Mtearribe). Aslen Arap olmayp sonradanAraplaan kabilelerden meydana gelmektedir. Bunlarn soyu Hz. brahiminolu Hz. smaile dayand iin smailler veya onun soyundan gelen uzaktorunlarna nispetle Adnnler, Meaddler, Nizrler de denilmektedir. KuzeyAraplar adyla da bilinirler. Hz. smilin ana dili babas gibi rmce,Keldnce veya brnce idi. Onun soyu Arapa'y Mekkede renipCrhmller'e kararak Araplat iin Arab- msta`ribe adyla anlmtr.Hz. Peygamber'in yirmi birinci gbekten atas olan Adnn'a mensup balcakabileler ve kollar yle sralanabilir: Mead, Nizr, Reba, Mudar Kays-Ayln, Gatafn, Kinne, Kurey, Kusay, Him vs.

Genel olarak bakldnda dzenli bir siyas birliin ve devletin szkonusu olmad Arap yarmadasnda Araplar kabileler halinde yayorlardve kabile hayat sosyal yapnn temelini oluturmaktayd. Kabile yeleribirbirleriyle kan ve neseb balaryla bal olup bu birlii kabile asabiyetidenilen dayanma duygusu ayakta tutard. Bundan dolay ensb ad verilensoy bilgisi nemliydi. Dzenli bir siyas yap ve hukuki bir dzen szkonusuolmadndan sosyal hayatn devam, mal, can ve rzn korunmasasabiyyet duygusu, uyulmas gereken gelenekler ve ecdattan kalmarflerle salanmaktayd. Hangi sebeple olursa olsun saldrya maruz kalanbir kiinin kendi kabilesini yardma armas (istigse) halinde btnkabilenin galeyana gelerek (hamiyye) bu ar uyarnca hareket etmesiasabiyetin gerei olarak kanlmazd. ster zalim ister mazlum olsun

kardeine yardm et ve Senin gerek kardein seninle birlikte hareket eder;sen zalim olursan o da seninle birlikte zalim olur eklindeki szler Chiliyyednemindeki asabiyet anlaynn tipik ifadeleridir.

Sosyal hayattaki anariyi bir dereceye kadar kan gtme detisnrlandrabiliyor, fakat buna karlk da intikam alma sebebiyle kabilelerarasnda kanl arpmalar kyordu. Herhangi bir ldrme olaynda kanancak kanla temizlenir anlay ile alma duygusu devreye giriyor ve ksasolarak ktilin ldrlmesi gerekiyordu. Yakn ldrlen taraf intikamalncaya kadar yas tutar, bu sre ierisinde mesel zrhn karmayacana,arap imeyeceine, koku srnmeyeceine, kadnlara yaklamayacana vs.yemin ederdi. Bazan almak iin yllar gemekte ve bu durum alnncaya kadar o kabile iin bir leke olarak grlmekteydi. ldrlen

kiinin yaknlarnn ksas yerine ktilin yaknlar tarafndan verilecek diyeteraz olmalar zillet olarak deerlendiriliyordu. slmiyetten nce eyyml-Arab denilen kabileleraras savalar Orta Arabistan tarihinde nemli bir yertutar. Bu savalar kan davalar, srler, otlaklar, su kaynaklar vb. sebepleryznden kar ve bazan yllarca devam ederdi. Bekir b. Vil ve Talib b.Bekir kabileleri arasndaki Bess, Abs ve Zbyn kabileleri arasndakiYevm Dhis ve Gabr ve Evs ile Hazrec kabileleri arasndaki Bus Harbi veFicr savalar eyyml-Arabn en mehurlardr. Savalar kabile hayatasndan zel bir nem tadndan bu savalara dair hikyelere kabileler vemensuplar mterek bir kltr olarak sahip kmlardr. Kabilenin

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

25/261

19

savalaryla ilgili rivyetler geceleri veya muhtelif zamanlardaki sohbettoplantlarnda genellikle kabile lehine abartlarak nesilden nesileaktarlmtr.

Kabile bakanlarna reis, eyh veya seyyid denilmekte olup cesur, cmertve birletirici olmalar istenirdi. Kabile reisinin kabile iin tad merkez

nemden dolay

savalarda kabile reisleri hedef al

n

r, kabile reisininldrlmesi byk bir felket olacandan taraftarlarnca zel olarakkorunurdu. Savalarda kabile sancann yere dmemesi de nemtadndan sancak, kahramanlyla bilinen gl ve cesur kiilerce tanr,sancaktarn ldrlmesi halinde yerini ayn vasflara sahip bir bakas alrd.

Arap toplumunda gebe veya yerleik hayat hkimdi. l ve vahalarda(bdiye) develeriyle birlikte konar ger olarak adrlarda yaayanlara bedev(ehll-bdiye, ehll-veber), ky, kasaba ve ehirlerde kerpiten yaplmevlerde yerleik hayat yaayanlara hadar (ehll-meder) denilmekteydi. Herkabilenin yaad, konaklad veya mlk olarak kabul ettii bir topravard; Kabilelerin sava, kuraklk, daha iyi otlak arama gibi sebeplerle sk skyer deitirdikleri olurdu. Kabile zel toprak mlkiyeti tanmazd. Otlaklar ve

su kaynaklar

kabile iin hayat neme sahip olup kabile mensuplar

aras

ndamterek mlkiyete dahildi. Kabilelerin nemli gelir kaynaklarndan biridier kabilelere kar dzenlenen yama ve basknlardan elde edilenganimetlerdi. Kabile fertleri sebebini sormadan kabilesiyle birlikte yola kar,baskn ve yamaya katlrlard.

Kabileler ierisinde gl olanlar bulunduu gibi zayf olanlar da vard.Bu sebeple kabileler arasnda yardmlama, dayanma ve himaye amacylaantlamalar yaplmakta, ittifaklar kurulmaktayd. Temelde savunma amacnaynelik olan ve hilf (oulu ahlf) ad verilen bu antlamalar iin ilgili kabilemensuplar bir araya gelir ve trenle yemin ederlerdi. Yeminleen kabilelerartk bir tek kabile gibi olur ve birine yaplacak saldr dierine de yaplmsaylr, sevin ve yaslar paylalr, herhangi birinin nc bir tarafa verdii

emn kabul edilirdi. Kabileler dier kabile veya

ah

slara tan

d

klar

himayehaklarna nem verirler ve sava pahasna dahi olsa sahip karlard. teyandan kabilelerin antlamalara uymalar istenir, aksi bir davran, bilhassaihtiya duyulduu bir srada antlamann tek tarafl olarak feshedilmesiayplanr, hyanet olarak deerlendirilirdi.

Kabile kurallarnn ve geleneklerinin dna kan, kabilenin erefine lekesren ve kabile nderleri tarafndan yaplan tavsiye ve uyarlara kulakasmayanlar cezalandrlr, aile ve kabilesiyle balar kopmu olurdu. Enbyk ceza kiinin ailesi ve kabilesinden kovulmasyd (el-hal). Bu durumadenler hac ve panayr mevsimlerinde aka iln edilirdi.

Kabile airlerinin toplumda nemli yeri bulunmaktayd. Kabile veyakabileler birliinin szcs olarak siyasi mzakerelere katlan heyetlerdeairin yeri ve vazifesi vard. Kabile, hayatnn, hissiyatnn, gemitekivnlecek eylerinin, zaferlerinin, dmanlarna kar besledii kin veintikamnn, onlar kltc hicivlerin, etrafn eviren tabiatn en gzelifadesini airin sihirli szlerinde bulur ve btn bunlar ondan beklerdi. Busebeple de onun iirinin korunmasna ve yaylmasna alrd. Bir kabiledenair kt zaman bayramlarda, dnlerde olduu gibi enlik dzenlenir,ziyafet verilirdi.

Tevhd inancn esas alan slm dini Chiliyye dnemindeki putperestlikve irk anlayna cephe ald gibi kablecilii, kiinin haksz bir konuda da

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

26/261

20

olsa kendi kavmine yardmc olmasn ngren asabiyeti ve kableasabiyetine dayal stnlk iddialarn da yasaklam, Allah katndastnln ancak takv ile elde edilebileceini bildirmi ve. kablecilikyerine slm kardelii bilincini yerletirmitir:

Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve

Allah'tan korkun ki esirgenesiniz. Ey mminler! Bir topluluk dier birtopluluu alaya almasn. Belki de onlar, kendilerinden daha iyidirler.Kadnlar da kadnlar alaya almasnlar. Belki onlar kendilerinden dahaiyidirler. Kendi kendinizi ayplamayn, birbirinizi kt lakaplarla armayn.mandan sonra fsklk ne kt bir isimdir! Kim de tevbe etmezse ite onlarzalimlerdir. Ey iman edenler! Zannn oundan kann. nk zannn birksm gnahtr. Birbirinizin kusurunu aratrmayn. Biriniz dieriniziarkasndan ekitirmesin. Biriniz, lm kardeinin etini yemekten holanrm? te bundan tiksindiniz. O halde Allah'tan korkun. phesiz Allah,tevbeyi ok kabul edendir, ok esirgeyicidir. Ey insanlar! Dorusu biz sizi birerkekle bir diiden yarattk. Ve birbirinizle tanmanz iin sizi kavimlere vekabilelere ayrdk. Muhakkak ki Allah yannda en deerli olannz, O'ndan enok korkannzdr. phesiz Allah bilendir, her eyden haberdardr.

(Hucurt 49/11-13).Arap toplumu hrler, mevl ve klelerden olumaktayd. Hrler de erf

ve avam olmak zere ikiye ayrlrd. Arabistann dier blgelerinde olduugibi Mekkede de klelik yaygnd. Kle ve cariyeler toplumun en alt snfolup efendilerine itaatle ykml idiler. Mal gibi miras kalr, alnp satlr,tarm ve ticarette altrlrd. Efendiler kleler zerinde kesin bir tasarrufyetkisine sahipti. Azad edilen klelere mevl denilirdi ve bunlar hrinsanlarla evlenemezdi.

Aile bamsz bir birim olmaktan daha ziyade kabilenin bir alt birimiolmak bakmndan nemliydi. Dier bir ifadeyle toplumda kabilecilik esasolduundan aile yesi olmaktan ok kabilenin yesi olmak deer

ta

maktayd

. Bu manada kabile adeta byk bir aile gibiydi. Aile koca, eveya eler, ocuklar ve klelerden olumaktayd. Ataerkil bir aile yapsna

sahip olan Araplarda neseb ve akrabalk ba erkek yoluyla kurulur ve devamederdi. Bir erkek istedii kadar kadnla evlenebilirdi. Sosyal itibarbulunmayan kadnlar miras hakkna da sahip deillerdi. Boama yetkisierkekteydi. Araplar ok sayda erkek ocua sahip olmakla vnrlerdi.nk erkek ocuk sras geldiinde bir sava olarak ailenin ve kabilening kaynayd. te yandan kz ocuklar doduunda bundan utanduyarlard; hatta kz ocuklarn diri diri gmenlere de rastlanmaktayd.Bazlar da fakirlik korkusuyla ocuklarn ldrrlerdi. Kurn- KermdeYce Allah bu tr anlay ve davranlariddetle knamaktadr:

Onlardan birine kz mjdelendii zaman fkelenmi olarak yz kapkarakesilir, kendisine verilen mjdenin ktlnden dolay kavmindengizlenirdi. Onu aalk duygusu iinde yannda m tutsun yoksa topraa mgmsn! Verdikleri hkm ne kadar ktdr! (Nahl 16/58-59).

Geim endiesi ile ocuklarnzn canna kymayn. Biz onlarn da sizinde rzknz veririz. Onlar ldrmek gerekten byk bir sutur (sr 17/31).

Genel olarak bakldnda, Chiliye denilen slm ncesi dnemde Araptoplumunda irk, sosyal adaletsizlik ve ahlak knt hakimdi. yilik, adalet,doruluk, hukuk vb. kavramlar bilinmekte ve bu hususlara riayet eden insanlarda bulunmakla birlikte bu deerler toplumda etkin bir mahiyet tamamaktayd.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

27/261

21

Zengin ve gller, fakir ve zayflara hakszlk etmekten ekinmezdi. Kabileleraras savalar, kan davalar, iki, fuhu, kumar, rib (faiz), yamaclk veapulculuk alm yrmt. phesiz benzer problemler Araplarn dndadnemin dier toplumlar iin de sz konusuydu. Bu sebeple slmkaynaklarnda yahudi ve hristiyanlar bata olmak zere birok insanntoplumu bu tr ktlklerden kurtaracak bir peygamber beklentisi iindeolduu belirtilmektedir.

zet

Corafi adan Arap yarmadasn tanmlayabilmek

Arap Yarmadas Asya, Afrika ve Avrupa ktalarnn kesime noktasnda yeralr. Douda Basra Krfezi (ran Krfezi) ve Uman Denizi, Gneyde ArapDenizi ve Aden Krfezi, Batda Kzldeniz ve Akabe Krfezi ile evrilidir.Yarmadann belli bal blgeleri Tihme, Hicz, Necid, Yemen, Hadramut,Umn ve Bahreyndir.

Yarmadann siyasi tarihi ve slmdan nce kurulan devletler hakknda fikiryrtebilmek

En eski yerleim yerlerinin banda gelen Arap Yarmadasnn gney vekuzeyinde slm ncesi dnemde eitli devletler kurulmutur. OrtaArabistandaki Hicaz blgesinde ise slm dnemine kadar herhangi birdevletin kurulmad, blgede insanlarn eitli kabileler halinde yerleikveya gebe olarak yaad bilinmektedir. Gney Arabistanda Manliler,Sebeliler ve Himyerler hkm srm, ardndan blgeye Habeliler veSsnler hakim olmutur. Kuzey Arabistanda Nabatler, Tedmrller,Gassnler, Hireliler (Lahmler) ve Kindeliler devlet kurmulardr.

Hicaz blgesi ve bu arada Mekkenin tarihi nemini aklayabilmek

Hicz blgesi ve bu arada Mekke slm tarihi asndan olduu gibi dnyatarihi asndan da yeryznn en nemli blgelerinden biridir. slmMekkede dodu, nce Medineye, ardndan Arap yarmadasnn tmneyayld. Hz. Peygamberin vefatndan sonra da yarmada dndaki blgelereulat. Hz. Peygamber altm yllk mrnn elli yln Mekkede, sonon yln da yine Hicz blgesinin bir ehri olan Medinede geirdi. Hacibadetinin yapld Kbe, Mescid-i Haram, Arafat, Mzdelife ve MinaMekke ve evresindedir.

slmn nasl bir din ve sosyo-kltrel ortamda ortaya ktndeerlendirebilmek

slm ncesi Arap toplumu kabilecilik esasna dayanr. Kabile asabiyeti genelkurallar belirleyicidir. Arap kabileleri Gneyli ve Kuzeyli (veya Kahtn veAdnn) olmak zere iki ana koldan gelir. Araplar yerleik (hadar) ve gebe(bedev) olarak yaarlard. Yln belirli mevsimlerinde belirli yerlerde kurulanpanayrlar ekonomik hayatn canlln temin ederdi. Din adan genelanlamda putperestlik hakimdi. Bununla birlikte yarmadada Yahudilik,Hristiyanlk ve Mecslik gibi dinler de taraftar bulmutur. Hac en nemliibadetlerden biri olup bu balamda Mekke ve Kbenin nemi byktr.slm ncesi toplumu genel anlamda Chiliye toplumudur. Tevhiddenuzaklam, hak ve hukun stnl yerine gcn stnln esas almtr.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

28/261

22

Kendimizi Snayalm

1. Aadakilerden hangisi Kureyin Mekke ynetim tarihi asndan ennemli ahsiyetlerinden biridir?

a. Abdddr b. Kusay

b. Kusay b. Kilb

c. Harb b. meyye

d. Muttalib b. Abdmenf

e. Amr b. Luhay

2. Kabileler aras savalarn genel ad aadakilerden hangisidir?

a. Yevm Dhis ve Gabr

b. Ehurul-hurumc. Eyyml-Arab

d. Emvll-muhaccere

e. Hilfl-ahlf

3. Kurn- Kerimde Kurey (lf) sresindeki lf terimi hangi tarihi olayaiaret eder?

a. Habeistann Yemen valisi Ebrehenin Kbeyi ykma teebbs

b. Huza kabilesinin Crhmlleri Mekkeden karmas

c. Kusay b. Kilbtan sonra Kurey kabilesi kollarnn Kan Yalayanlar(Ahlf), Koku Srnenler (Mutayyebn) ve tarafszlar eklinde eblnmesi

d. Him b. Abdmenf ve kardelerinin evre lkeler nezdindekigiriimleri sonucu Mekke ekonomisinin da almas

e. Abdlmuttalibin Crhmller tarafndan kapatlan Zemzem kuyusunuyeniden amas

4. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur?

a. Mekkeye putperestlii getiren Him b. Abdmenftr.b. Crhmller, Mekkeye Huzadan sonra hkim olmutur.

c. Hicbe, takvim dzenlemesiyle ilgili bir grevdir.

d. Hbel Tifte olup burada yaayan Sakf kabilesinin putudur.

e. Mekkeye putperestlik Huza kabilesinden Amr b. Luhay tarafndansokulmutur.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

29/261

23

5. Arabistanda kurulan panayrlar iinde hem ekonomik hemde kltrelbakmdan nemi olan panayr aadakilerden hangisidir?

a. Ukz

b. Mecenne

c. Hube

d. Zlmecz

e. Deb

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz doru deilse Kureyin Mekke Hkimiyeti ve KbeHizmetleri konusunu yeniden okuyunuz

2. c Yantnz doru deilse Arap Kabileleri ve Kabile Yaps

konusunu yeniden okuyunuz3. d Yantnz doru deilse Him b. Abdmenf ve Mekke

Ekonomisinin Da Almas konusunu yeniden okuyunuz

4. e Yantnz doru deilse Huzallarn Mekke hakimiyeti ve Amr b.Luhay konusunu yeniden okuyunuz

5. a Yantnz doru deilse Ekonomik Hayat konusunu yenidenokuyunuz

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

slmdan nce Arap yarmadasnn dou ve kuzeyinde bakenti Irakblgesindeki Medin olan Ssn mparatorluu hkm srmekteydi.Yarmadann kuzey ve bats bakenti stanbul (Konstantinopolis) olanBizans (Dou Roma) mparatorluunun hakimiyetindeydi. Bu ikiimparatorluk dnemin sper gleri mahiyetinde olup aralarnda yzyllardrdevam edegelen mcadeler sz konusuydu. slmn balang yllarndaSsnler Kuds igal edip Msra kadar ilerlediler (619). Bir sre sonra daAnadolu zerinden stanbul nlerine geldiler (626). Bizans mparatoruHerakleios Ssn mparatoru II. Hsrevi 627 yl sonunda Ninevada(Ninova) kesin bir yenilgiye uratarak asrlardr sren mcadeleye sonnoktay koydu. Ksa bir sre sonra balayan slm fetihleriyle Ssnler tarihekarrken, Suriye, Filistin ve Msr gibi nemli blgeleri mslmanlara

kaptran Bizans ciddi bir g kaybna urad. slmn dou yllarndaHabeistan kralln da hatrlamak gerekir. Nitekim Mekkede slmyaama konusunda ciddi skntyla karlaan mslmanlar Habeistanahicret etmi ve Nec Ashame tarafndan himaye edilmilerdir.

Sra Sizde 2

slm ncesi dnemde daha nce saylanlardan baka, Mekke ve Kbe ileilgili dier baz grev ve hizmetler yle sralanabilir: Sifre: Elilik grevi

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

30/261

24

olup sava veya dier zamanlarda Mekke ve Kureyin dier kabilelerleilikileri bu grevi stlenen kimse tarafndan yrtlrd. Adiyy kabilesiadna Hz. mer mslman olmadan nce bu grevi yrtyordu. Emvll-muhaccere: Kbeye braklan, putlara sunulan hediyelerin korunmas.Kubbe ve einne: Kubbe, sava zaman bir adrn kurularak gereklimalzemenin toplanmas demektir. Einne ise svari birliinin komutanl

demekti. Mesel Uhud Gazvesinde krime b. Eb Cehil ve Hlid b. Veldmrik svari birliinin kumandan idiler. Ezlm: Bu grev fal oklarylailgilidir. Chiliye Araplar bir ie karar vermeden nce zerine evet,hayr yap , yapma gibi ifadeler yazl fal oklarn eker ve kan okagre hareket ederlerdi. Nes: Takvim hizmetleriyle ilgili bu grev Chiliyedneminde kamer takvimin (ay takvimi) ems takvime (gne takvimi)uyarlanmas suretiyle takvime yaplan mdahaleyi ifade etmektedir. Enk:Diyet ve cezalarn tespit edilip uygulanmas grevidir. Hakem ve khinlerinyrtt yarg (tahkm) grevleri de eklenebilir.

Sra Sizde 3

slm ncesi Araplarda belirli bir takvim kullan

lmad

ndan baz

nemliolaylar tarih balangc olarak kullanmlardr. Mesel, Fil Vakas ve Veldb. Mugrenin lm bir olayn tarihini belirlemede bavurduklar olaylardr.Araplarn takvimi Ay takvimi idi. Kamer aylar unlardr: Muharrem, Safer,Reblevvel, Reblhir, Cemziyelevvel, Cemziyelhir, Receb, aban,Ramazan, evval, Zilkade ve Zilhicce. Bunlardan haram aylar Zilkade,Zilhicce, Muharrem ve Receb aylar olup bu srete sava yaplmamas, kandklmemesi esast. Kamer aylar 29 veya 30 gndr.

Sra Sizde 4

Arabistann dier blgelerinde kurulan baz panayrlar da unlard: Kuzey

Arabistanda Hicaz-Suriye kervan yolu zerinde bulunan Dmetlcendeldereblevvel aynda kurulan panayr Arabistann en nemli fuarlarndan biriolup Hicaz ve Yemenden gelen tcirler Kureyli muhafzlar tarafndankorunurdu. Buradan Hasdaki Muakkara gidilir, cemziyelhirde kurulanbu fuara deniz yoluyla gelen ranllar da katlrd. Receb aynn ilk gnMuakkardan Umndaki Suhra hareket edilir, 20-25 receb gnlerindeburada al veri yaplr, ardndan Deb panayrna gidilirdi. Umn sahilindeHint ve Afrikaya alan nemli bir liman kenti durumundaki Debda recebaynn son gn dnemin en nemli uluslararas fuarlarndan biri alrd. Bupanayrda Arap yarmadasnn yansra Hint ve in gibi denizar lkelerinmallar alnr satlrd. Hz. Peygamber Suhr ve Deb panayrlarna da itiraketmitir. Debdan sonra gney Arabistana gidilir ve Mehrede 15abandan sonra alan ihr panayrnn ardndan ramazan aynda kurulan

Aden ve San fuarlar

na itirak edilirdi. Ard

ndan da Rbiye (Hadramtta)ve Ukz panayrlar gelmekteydi.

Yararlanlan Kaynaklar

Algl, H. (1986), slm Tarihi, I, stanbul.

Apak, A. (2006), Anahatlaryla slm Tarihi I: Hz. Muhammed (s. a. v.)Dnemi, stanbul 2006.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

31/261

25

Avc, C. (2008), Muhammedl-Emin: Hz. Muhammedin Peygamberlikncesi Hayat, stanbul.

Avc, C. (2003), slm-Bizans likileri, stanbul.

Cevd Ali, (1968-1978) el-Mufassal f trhl-Arab kablel-slm, I-X,Beyrut.

elikkol, Y. (2003), slm ncesi Mekke, Ankara 2003.

Hamdullah, M. (2003), slm Peygamberi (trc. Salih Tu), I-II, stanbul.

Hitti, P. (1980), Siys ve Kltrel slm Tarihi (ev. Salih Tu), I,stanbul.

Sarck, M. (2004), nan ve Zihniyet Olarak Cahiliye, stanbul.

Saram, . (2003), Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara 2003.

TDV slm Ansiklopedisi, Arabistan ve Arap maddeleri.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

32/261

26

Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra Hz. Peygamberin;

Soyu ve ailesini daha yakndan tanyabilecek,

ocukluk ve genliinin hangi artlarda getiini aklayabilecek,

Ailevi ve toplumsal problemler karsndaki duyarlln ayrt edebilecek,

Hz. Hatice ile kurduu mutlu yuvann temel prensipleri ve bu evliliktendnyaya gelen ocuklar sralayabilecek,

Peygamberlik ncesi, iinde yaad Cahiliye toplumunda hakimdeerler ile kendisinin sergiledii erdemli davranlar mukayeseedebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

Abdullah, Abdlmuttalib, Eb Tlib

mine, Halme, Ftma bint Esed, Hatice

akk- Sadr

Ficr Savalar, Hilfl-fudl

el-Emn

neriler

Bu niteyi daha iyi kavrayabilmek iin okumaya balamadan nce;

TDV slm Ansiklopedisinden Abdullah, Abdlmuttalib, mine,Eb Tlib, Emn, Ftma bint Esed, Ficr, Halme, Hatice,Hilfl-fudl ve Muhammed maddelerini gzden geiriniz.

Muhammed Hamidullahn slm Peygamberi ve Hseyin Algln slmTarihi adl eserinin ilgili blmlerini okuyunuz.

Casim Avcnn Muhammedl-Emin: Hz. Muhammedin Peygamberlikncesi Hayat adl eserini inceleyiniz.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

33/261

27

GR

Hz. Muhammed Yce Allah tarafndan lemlere rahmet ve sonpeygamber olarak gnderilmi, Kurn- Kerimde onun insanla en gzelrnekolduu ifade edilmitir. te yandan onun bir beer olduu davurgulanmtr. Dolaysyla o, hem dnya hayatnn artlarna tabi bir beerhem de ilah vahye muhatap olan bir peygamberdir. Hz. Muhammed sadecebir peygamber olarak ilah mesaj aktarmakla kalmam, ayn zamanda birfert, bir aile reisi, bir eitimci, bir devlet bakan, bir hkim ve bir kumandanolarak bu mesaj hayatna yanstm ve rnek bir kiilik sergilemitir. Sahipolduu stn zellikleri sebebiyledir ki, Hz. Peygamber, on be asr boyuncabtn mslmanlarn gnlnde taht kurmutur. O sadece mslmanlar iindeil, tarihin akn deitiren bir insan olarak da dnya tarihi asndannemlidir: VII. Yzyldan itibaren Asya, Afrika ve Avrupann nemli birksmna yaylarak edebiyattan mimariye, siyasetten ekonomiye, hukuktanfelsefeye kalc izler brakan slm kltr ve medeniyeti temelde onunetrafnda ekillenmitir. Bundan dolaydr ki, mslman olmayanlar da onabir ekilde ilgi duymu ve gerek Douda gerekse Batda hakknda en okeser yazlan ahslarn banda yer almtr.

Hz. Peygamberin altm yllk hayatna bir btn olarak bakldnda40 ylnn peygamberlik ncesine ait olduu grlr ki, bu da mrnnyaklak te ikisine karlk gelmektedir. Reslullahn (s. a. v.) doumu,ocukluu, genlii, ticari faaliyetleri, Hz. Hatice ile evlilii, ocuklarnndnyaya gelip bymeleri ve Kbe hakemlii bu dnemde gereklemitir.Daha nemlisi o bu dnemde ilah bir yolla peygamberliin ar ykntayabilecek ekilde hazrlanm ve toplumun bu mesaja kulak vermesinikolaylatracak gvenilir kiilii bu dnemde olumutur. Nitekim onun budnemde Mekke toplumundaki ad Muhammedl-Emndir.Hz.Muhammedin doumundan peygamberliine kadar krk yln geirdiiChiliye toplumunda nasl bir kiilik sergilediini kavramak btnmslmanlar iin nemli olduu gibi, peygamberlik sonras hayatndeerlendirebilmek asndan da gereklidir.

Hz. Muhammedin

Peygamberlikncesi Hayat

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

34/261

28

ekil 1.1:Hz. Muhammedin eceresi (TDV slm Ansiklopedisi, XXX, 408)

PEYGAMBER EFENDMZN (S. A.V.)SOYU ve ALES

Hz. Peygamberin Soyu

Peygamber Efendimizin soyu yirmi birinci kuaktan atas olan Adnnvastasyla Hz. brahimin olu Hz. smaile dayanmaktadr. Bu sebeple Hz.Peygamberin soyunun da mensup olduu Kuzey Araplarna smiller veyaAdnnler gibi isimler de verilmektedir (Araplarn dier ana kolu, anayurduGney Arabistan olan Kahtnlerdir). Hz. Peygamberin Adnna kadar soykt kesin olarak bilinmekte olup yledir: Muhammed b. Abdullah b.Abdlmuttalib (eybe) b. Him b. Abdmenf b. Kusay b. Kilb b. Mrre b.Kb b. Ley b. Glib b. Fihr (Kurey) b. Mlik b. Nadr b. Kinne b.Huzeyme b. Mdrike b. lys b. Mudar b. Nizr b. Mead b. Adnn. Adnn ileHz. smail arasndaki dedelerin isimleri ve saylar konusunda ise ihtilafbulunmaktadr. Bununla birlikte Adnnn soyunun Hz. smailedayandnda herhangi bir phe yoktur. Yukardaki tabloya gre PeygamberEfendimiz, Araplarn, Hz. brahimin olu Hz. smailin soyundan gelenAdnnler kolundan, Kurey kabilesinin Himoullar sllesine mensupAbdullah b. Abdlmuttalibin oludur.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

35/261

29

Daha nce zikredildii zere Kurn- Kerimde Hz. brahim ve olu Hz.smailin Kbeyi in ettikten sonra yaptklar duya da yer verilir ve Hz.Peygamberin onlarn soyundan geldiine iaret edilir: Ey Rabbimiz! Bizisana boyun eenlerden kl; neslimizden de sana itaat eden bir mmet kar;bize ibadet usllerimizi gster ve tevbemizi kabul et. Zira tevbeleri okakabul eden ve ok merhametli olan ancak sensin. Ey Rabbimiz! Neslimiz

arasndan, senin yetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmetiretecek, onlar temizleyip arndracak bir peygamber gnder. Muhakkak kisen Azz ve Hakmsin (Bakara 2/128-129). Bilindii gibi Hz. smailneslinden gelmi olan tek peygamber Hz. Muhammeddir.

Reslullah (s. a. v.) de soyu hakknda yle buyurmutur: Allahbrahimin oullarndan smaili, smailoullarndan Ben Kinneyi,Kinneden Kureyi, Kureyten Ben Himi ve onlar arasndan da beniseti. (Mslim, Fezil, 1; Tirmiz, Menkb, 1).

www.sonpeygamber.info sitesinde Kimdir bal altnda verilen Hz.Muhammedin soy aacn (ecere) inceleyiniz.

Peygamber Efendimizin Anne ve Babas

Hz. Muhammedin babas, Kureyin Ben Him kolundan Abdullah b.Abdlmuttalib, annesi ise Kurey kabilesinin Ben Zhre koluna mensupVehb b. Abdmenfn kz minedir. Hz. Peygamber onlarnevliliklerinden dnyaya gelen tek ocuklardr. Peygamber Efendimizin babatarafndan dedesi Abdlmuttalib b. Him, babaannesi Ftma bint Amr, annetarafndan dedesi Vehb b. Abdmenf, anneannesi de Berre bintAbdluzzdr.

Hz. Peygamberin babas Abdullah akranlar arasnda ok beenilenyakkl bir genti. Yznde dier genlerde bulunmayan bir gzellik veparlaklk vard. Bunun Hz. Peygambere ait nbvvet nru (peygamberlik

nuru, Nr-i Muhammed) olduu kabul edilir. Rivyete gre Abdullah,mine ile evlendikten sonra alnndaki nur mineye intikal etti. nkmine bu nurun gerek sahibine, Efendimize hamile kalmt. AbdullahKurey genleri arasnda yakkll ve alnndaki nur dolaysyla dikkatekmekte, kadnlar arasnda bu zellikleri konuulmakta ve bu arada birokevlilik teklifi almaktayd.

Abdullahn babas Abdlmuttalib, Zemzem Kuyusunu yeniden ortayakarp onard srada Kureyin baz ileri gelenleri ona engel olmayaalm, onu alaya alp kk drmek istemilerdi. O srada Hristenbaka olu olmayan Abdlmuttalib onlara kar savunmasz bir durumdaolduundan on olu olursa birini kurban edeceine dair adakta bulunmutu.Bir sre sonra dus gerekleip on olu dnyaya geldiinde grd bir

ryada kendisine ada hatrlatlm, o da oullarndan hangisini kurbanedeceini belirlemek iin kuraya bavurmutu. Abdlmuttalibin Hbel putunnde ektirdii kura o srada en kk olu olan Abdullaha knca sf veNile putlarnn nnde olunu kurban etmeye karar vermi, ancak bunabata kzlar olmak zere pek ok kimse kar kmt. Adan yerinegetirebilmek iin bir zm arayan Abdlmuttalib kendisine yaplan birtavsiye dorultusunda Hicz blgesinin mehur khinine (arrfe) danmakzere Medineye, kadnn Hayberde olduu bilgisi zerine de burayagitmiti. Khin kadn Abdlmuttalibe rfe gre bir insan diyeti olan on deveile Abdullah arasnda kura ekmesini ve kura develere knca o kadar deveyi

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

36/261

30

kurban etmesini tavsiye etmiti. Mekkeye dnen Abdlmuttalib, Abdullahile on deve arasnda kura ektirmi, fakat ilk kura Abdullaha kmt.Sonraki kuralar da Abdullaha knca Abdlmuttalib her defasnda devesaysn onar onar artrarak kuraya devam etmi, say yze ulanca kuranndevelere kmas zerine 100 deve kurban etmiti. Bylece ok sevdii oluAbdullah da kurtarmt. Bundan dolay Peygamber Efendimiz, hem babas

Abdullahn hem de byk atas Hz. brahimin olu Hz. smilin kurbanedilmekten kurtulmu olduunu kastederek, Ben iki kurbanln oluyumdemitir. Abdullah genlik ana ulatnda kendisine gelen birok evlilikteklifini kabul etmemi, nihayet babasnn teebbsyle Vehbin kz mineile evlenmitir. Abdullahn bu srada on sekiz (veya yirmidrt) yandaolduu anlalmaktadr.

Hz. Peygamberin annesi mine Kurey kzlar arasnda sekin bir yeresahipti. Babas Vehb de Zhre oullarnn ileri gelenlerinden biriydi.Abdlmuttalib, olu Abdullah yanna alarak mineyi babas Vehbdenveya dier bir rivyete gre Vehb vefat etmi olduu iin amcas Vheybdenistemi, olumlu cevap verilmesi zerine evlilikleri gereklemitir. Zamanndetleri dorultusunda evliliin ilk gn minenin evinde gemitir.

Hz. Peygamberin Babas Abdullahn Vefat

Abdullah, mine ile evlendikten bir sre sonra ticaret iin Suriyeye gidenkafileye katlarak Gazzeye gitti. Dn yolunda o zamanki ad Yesrib olanMedineye ulatklarnda hastaland. Burada babasnn daylar olan Ad b.Neccr oullarn ziyaret etti. Akrabalarnn yannda bir ay kadar hastayattktan sonra vefat etti ve Medinede defnedildi. Bu sebeple PeygamberEfendimiz yetim olarak dnyaya gelmitir. Ayn yl Mekkede ok nemli birolay meydana gelmi ve Allahn kutsal evi Kbenin yklmasna teebbsedilmitir. Tarihe Fil Vakas adyla geen bu olay yledir:

Fil Vakas: Ebrehenin Kbeyi Ykma Teebbs ve Helk

Habe Krallnn Yemen valisi Ebrehe Araplarn Kbeyi ziyaretleriniengellemek zere Sanada byk bir kilise (Kals, Kulleys) yaptrd.Kabilelere eliler gndererek bundan byle hac iin bu mabedin ziyaretedilmesini istedi. Ancak Araplar onun beklentisinin aksine cidd bir ilgigstermediler. stelik bu arada kiliseye kar baz saygsz davranlarsergilendi. Hatta Ebrehenin halk hac iin Kbe yerine Sanaya armasnafkelenen Kinne kabilesine mensup bir Arap, kiliseye girip oraya pislemiti.Yaptrd kiliseye byk nem veren Ebrehe amacna ulaamamanngetirdii hayal krklyla Kbeyi ykmaya karar verdi. Mekke ehrinizaptederek din merkez olma zelliini ortadan kaldrmay ve Mekkelilerin

ticar faaliyetlerine son vermeyi planlad

. ok say

da askerden oluanordusuyla birlikte Yemenden yola kt. Ordusunun nnde byk bir filyryordu. Ebrehe Kbeyi ykmaya o kadar kararlyd ki, yolda nne kpkendisini bundan vazgeirmek isteyenlere iddetle tepki gsteriyordu.Ebrehenin ordusu Mekke yaknlarnda Mugammes ad verilen yere kadargelip konaklad. Bu srada Ebrehenin Mekkeye doru gnderdii ncsvari birlikleri Mekkelilere ait srleri gasbetti. Bunlar arasndaAbdlmuttalibin 200 devesi de bulunuyordu.

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

37/261

31

Ebrehe, Mekkeye eli gndererek hedefinin sadece Kbe olduunu vekendisine kar gelinmedike halka dokunmayacan, ayrca Mekkelilerinlideri ile grmek istediini bildirdi.

O srada Kureyin Himoullar kolunun reisi olan Hz. Peygamberindedesi Abdlmuttalib Ebrehenin elisiyle birlikte onunla grmeye gitti.

Ebrehe, boylu-boslu ve heybetli bir grnm olan Abdlmuttalibikarsnda grnce ayaa kalkarak onu selamlad ve yanna buyur ederekbirlikte oturdular. Ebrehe ile Abdlmuttalib arasnda u konuma geti.

Ebrehe: Ne istiyorsun?

Abdlmuttalib: Askerleriniz tarafndan gasb edilen 200 devemin geriverilmesini istiyorum.

Ebrehe aknlk ve hayal krkln gizlemeyerek: Ben seni ilkgrdmde azamet ve heybetinden etkilenip sana kar bir sayghissetmitim. Ancak bu cevabn duyunca senin hakkndaki kanaatimdeyanldm anladm. Ben, senin ve atalarn iin din bakmdan hayat nemtayan Kbeyi ykmaya gelmiim. Sen ise bunu bildiin halde, sizin iin bireref meselesi olan bu konuda tek kelime sylemiyorsun, fakat askerleriminele geirdii develerinden bahsedip onlar istiyorsun. AbdlmuttalibEbrehenin alayc ve kmseyici bir slpla tahakkm edercesine sylediibu szler karsnda gayet kararl bir ekilde u tarihi cevab verdi: Bendevelerimin sahibiyim. Bu sebeple onlar istiyorum. Kbenin sahibi iseAllahtr ve phesiz onu koruyacak olan da Odur. Bu konumalardansonra Ebrehe develeri iade etti. Mekkeye dnen Abdlmuttalib ehir halknadurumu anlatt ve Ebrehenin saldrsndan herhangi bir zarar grmemeleriiin ehirden uzaklap da balarna doru kmalarn istedi. ArdndanMescid-i Harama gitti ve Kbe kapsnn halkasna yaparak yle du etti:

Allahm her kul kendi evini tehlikelere kar korur. Sen de Kbeyi vehareminde gvenlii tehlikeye dm olan bizleri Ebreheye ve askerlerine

kar koru. nanyoruz ki, onlarn gc senin g ve kuvvetine asla stngelemez. Kureyten bazlar da Abdlmuttalible birlikte Kbeye gidipAllaha du ettiler. Sonra da olup bitenleri grebilecekleri ekilde dalaraekildiler.

Kbeyi ykmaya kararl olan Ebrehe ertesi sabah hcum emri verdi;ancak ordusunun nnde bulunan Mahmd adl byk fil, olduu yerde kaldve Kbeye doru bir adm dahi atmad. Bu srada deniz tarafndan srlerhalinde gelen kular gaga ve ayaklaryla tadklar nohut ve mercimekbyklnde talar Ebrehe ve askerlerinin zerine atmaya balad. Ebreheordusunun byk bir ksm orackta helak oldu. Kendisine isabet eden bir tayznden ar yaralanan Ebrehe, sa kurtulan az sayda asker tarafndanSanaya gtrld. Ancak vcudu para para dkldnden bir sre sonra

aclar iinde kvranarak can verdi. Mekkede Ebrehenin ordusu helk olmu,cesetleri ortada kalmt. O srada saanak halinde yaan yamurlarnoluturduu seller cesetleri alp gtrd ve ortalk temizlendi.

Ebrehenin ordusuyla Kbeye saldrs ve helk oluu Fl sresinde yleanlatlr: Grmedin mi Rabbn neler etti fil sahiplerine? Onlarn ktplanlarn boa karmad m? Onlarn stne sr sr kular sald. O kularonlarn zerlerine pikin tuladan yaplm talar atyorlard. Bylece onlaryenilip inenmi ekine evirdi. (Fl 105/1-5). Bu olaya Fil Vakas,meydana geldii yla da Fil yl ad verilmitir. Belirli bir takvimleri olmad

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

38/261

32

iin tarih tespitinde, meydana gelen nemli olaylar esas alan Araplar bundanitibaren zaman hesabn Fil Vakasn dikkate alarak Fil ylnda, Filylndan nce veya Fil ylndan sonra eklinde yapmaya baladlar.Ebrehenin giriiminin baarszlkla sonulanmas Araplarn Kbeye vehac ibadetine daha nce grlmemi derecede deer vermeye balamalarnayol at; Mekke ve Kureyin itibar artt.

Kuran- Kermde de bahsedilmi olmas cihetiyle Fil Vakasnn meydanageldiinde phe yoktur. Nitekim bu olay Araplar arasnda bilindii gibi, Hz.Peygamberi yalanclkla sulayacak kadar ileri giden mriklerin bu konudaher hangi bir itirazlar sz konusu olmamtr.

KUTLU DOUM

Peygamberimiz Arap yarmadasnn batsndaki Hicaz blgesinde yer alanMekke ehrinde dnyaya geldi. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir.Bunun sebebi yukarda iaret edildii gibi o srada Araplar arasndakullanlan belirli bir takvimin bulunmamasdr. Genel kabul gren kanaategre Hz. Peygamber Fil Vakasndan 50-55 gn sonra Reblevvel ayndaPazartesi gn sabaha doru dnyaya gelmitir. Farkl hesaplamalara greHz. Peygamberin doum tarihi 20 Nisan (9 Reblevvel) 571 veya 17Haziran (12 Reblevvel) 569 Pazartesi eklinde belirlenmektedir.Peygamber Efendimizin annesi mine, amcas Vheybin evinde doumyapmt. Ebelik hizmetlerini Abdurrahman b. Avfn annesi if bint Avf veOsman b. Ebl-sn annesi Ftma bint Abdullah yerine getirmi, evin babayadigar cariyesi olan mm Eymen (Bereke) de yardmc olmutu. minekaynpederi Abdlmuttalibe torununun dnyaya geldiini mjdelemek iinbir haberci gnderdi. Abdlmuttalib bu srada Kbenin yanndaki Hcrksmnda Kureyin ileri gelenleriyle oturmu sohbet ediyordu.Abdlmuttalib mjdeyi alr almaz hemen ayaa kalkt ve yanndakilerlebirlikte gelininin yanna gitti; torununu grd. Bu arada mine hamileliisrasnda grd ryay anlatt. Ryada kendisine nemli bir kiiye hamileolduuna iaret edilerek doacak ocua Muhammed veya Ahmed adnvermesi, kem gzlerden, kskan bak ve tavrlardan korumas iin Allahasnmas sylenmiti. Abdlmuttalib anlatlanlardan duyduu bykmutlulukla torununu kucana alp Kbeye girdi. Orada Allaha, byle birtorun ihsan ettii iin kretti. Dnte ocuu kendi evine getirdi ve buradabulunan ailesine gsterdi. Ardndan ocuu gtrp annesine teslim etti.Doumdan bir hafta sonra Abdlmuttalib akika kurban iin deve ve koyunkeserek torununun erefine herkese ziyafet verdi. Abdlmuttalibe torununaniin ailenin atalarndan birinin adn deil de Muhammed ismini tercih ettiisorulunca u cevab verdi: Ona Muhammed adn verdim. stedim ki, gkteAllah ve yerde insanlar onu hayrla ansnlar, ondan vgyle bahsetsinler.

slm kaynaklarnda Hz. Muhammedin ana rahmine intikalindendoumuna kadar geen zaman iinde baz olaanst olaylarn meydanageldii ifade edilmektedir. Buna gre minenin hamilelie bal herhangibir hastalk, sknt ve zorluk yaamad, doum sancs ekmediibelirtilmektedir. Yine Peygamberimiz snnetli olarak domutu. Ayrcamelekler tarafndan ykanm ve srtna, iki omuzunun arasna peygamberlikmhr vurulmutu. Kaynaklarda yer alan ve tarihiler tarafndan ihtiyatlakarlanan dier rivayetlere gre Hz. Peygamberin doduu geceMedindeki Ssn saraynn on drt burcu ykld. Mecusi ranllarn binyldan beri yanan ategedeleri snverdi. Sve glnn suyu ekildi. Semve

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

39/261

33

vadisini sel bast. Baz yahudi alimlerinin de o gece bir yldzn doduunugrnce hir zaman peygamberinin dnyaya geldiini syledikleri,bazlarnn ise Artk srailoullarndan peygamberlik gitti; ellerinden kitapda kt eklinde hayflandklar nakledilir. Doum gecesi Kbe iindekiputlarn ykld da rivayetler arasndadr.

Peygamber Efendimizin doumunu Sleyman elebi (. 825/1422) as

lad Vesletn-nect olan mehur Mevlidinde edeb bir dille anlatr.Mevlidin Vildet bahri ad verilen bu ksmnn baz msralaryledir:

mine hatun Muhammed nesiOl sedeften dodu ol dr danesi

nki Abdullah'dan oldu hamileVakt eriti hefte v eyym ile

Hem Muhammed gelmesi oldu yaknok alametler belirdi gelmedin

Ol Reblevvel ay

n nicesiOn ikinci gece isneyn gecesi

Ol gece kim dodu ol Hayrul-beernesi anda neler grd neler

Dedi, grdm ol Habibin nesiBir acep nur, kim gne pervanesi....Dodu ol saatte ol sultn- dinNura gark oldu semvt zemin

Sall aleyhi ve sellim teslm

Hatta tenl cennetten ve nam.

(Sleyman elebi, Musahhah Mevlid-i erf,stanbul 1324, s. 6-8).

slm kltrnde Hz. Peygamberin doum yldnmnde yaplan trenlere vebu trenlerde okunmak zere yazlm eserlere ne ad verildiini hatrlaynz.Bu eserlerin en mehuru olan Sleyman elebinin Mevlidinde zellikle kutludoumun anlatld Vildet bahrini inceleyiniz. Eserin asrlar boyumslmanlar tarafndan byk kabul grmesinin sebepleri hakknda fikiryrtnz. TDV slm Ansiklopedisindeki Mevlid maddesini gzdengeiriniz.

PEYGAMBER EFENDMZN OCUKLUUDoumun ardndan Peygamberimizi birka gn annesi, bir sre de EbLehebin cariyesi Sveybe emzirdi. Sveybe Hz. Peygamberin amcasHamzay da emzirdiinden Hz. Peygamber bu amcasyla ayn zamanda stkardei olmutur.

St Annesi Halmeye Verilii

ehirlerde yeni doan erkek ocuklarn emzirilmek ve belirli bir yaa kadar

7/29/2019 ILH1004(SLAM TARH)

40/261

34

bytlmek zere havas ve suyu temiz, hayat tarz da sade olan legnderilmesi Kurey ve dier Araplar arasnda yaygn bir gelenekti. Stannesine verilmesinde temel sebep ocuklarn ehir yerine daha salkl olanl havasnda bymelerini salamak, ayrca konuma anda fasih Araparenmelerine imkn vermekti. Peygamberimiz de bu gelenee uyularakHevzin kabilesinin Sad b. Bekir koluna mensup Halme bint Eb Zeybe

verilmitir. Arap dilini en gzel bir ekilde konumakla tannan Ben Sad b.Bekir, Araplar arasnda cmertlik ve erefiyle de bilinmekteydi.

Kaynaklarda bildirildiine gre Halme, kendisi gibi stannelii yaparakgeimini salayan on kadar kadnla ve kocas Hris b. Abdluzz ile birlikteMekkeye doru yola kt. St emme anda olan olu Abdullah dayanlarna aldlar. Halme ve kocas bineklerinin zayf ve gszlyznden kafileden geri kald iin Mekkeye onlardan sonra varabildi.Mekkeye nce gelen dier kadnlar genellikle tercih edildii zere zenginbirer aile ocuu bulmak ve bylece aileler arasnda kurulacak dostluktanistifadeyle daha fazla madd imkana kavumak midiyle Mekke sokaklarndadolatlar. Bu arada mine ve Abdlmuttalib de uygun st anne aray ndaidiler. Abdlmuttalib Ben Sad b. Bekir kabilesine mensup kadnlara Hz.

Muhammedi vermek istemise de kad

nlar onun yetim olduunu renincebu yetim ocuun annesi ve dedesi bize ne kadar ihsanda bulunabilir kidiyerek kabul etmediler ve baka ailelerin ocuklarn aldlar. Halme veHris ise Mekkede gn boyu dolatklar halde henz bir ocukbulamamlar, bu kadar zahmetten sonra evlerine eli bo dnme endiesiduymaya balamlard. Nihayet Abdlmuttalible karlatlar. Hz.Muhammedin yetim olduunu renmekle birlikte eli bo dnmemek iinkabul ettiler. mine Halmeyi ocuun bulunduu odaya gtrd. Halmedevamnyle anlatr:

Odaya girdiim zaman ocuk stten daha ak bir yn kumaa sarlm,altna da yeil ipekten bir sergi serilmiti. Srt st yatrlm vaziyette mlml uyuyor, misk