iii - .:: İslâm ansiklopedisi · el-idrlsl gibi coğrafyacılar ondan faydalan ... fuente de...

2
iBNÜ'd-DELAT zamanda kendilerinden ha- dis Hazm ve Abdülber en-Nemerl ile Ebü Ubeyd ei- Bekrl, Muhammed b. Fütüh ei-Humeydl, Ebü Ali es-Sadefi, Ebü Ali ei-Gassanl'nin çok onun talebeleri yer Maliki mezhebine mensup olan ibnü'd- Delal güvenilir bir muhaddis. önemli bir alimidir. iber çe- bölgelerine seyahatlerde bulunarak bu yerler bilgi kendisi- ne bu Ebü Ubeyd ei-Bekrl Yaküt ei- Hamevl ve Muhammed b. Muhammed el-idrlsl gibi ondan faydalan- Zekeriyya b. Muhammed ei-Kazv'inl de '1-bilad ve a]]bdrü'l- 'i bd d eserinde (mesela b k. s. 216, 240 vd.) is- panya ve Avrupa ile ilgili bilgi verirken onu esas (Krachkovsky, 274). Eserlerinde, mülükü't- tavaif dönemi 031-1 090) ile tarihi ve kültürel hare- kabul edilen ib- nü'd-Delal 19 478'de (10 1 085) Meriye'de vefat etti ve Havz Kab- defnedildi. Eserleri. 1. ebkdr eva'ilü'l-a]]bar. Hadis der- olup Hz. Peygamber henüz hayat- ta iken hükümlere esas eden hadislerden meydana bir Hayr, s. 473 ; Abdülvahid ZennGn Taha , s. 150). 2. ve ten- ve'l-büstdn ti gara'ibi'l-bül- dan ve'l-mesalik ila cemi'i'l-memalik. Ahmed b. Muhammed er-Razl'nin Endülüslü alimierin tarihi ve bilgilerin iç içe verilmesi (a.g.e., s. 159) uygun olarak kaleme bu tarihi eserin- de önce bilgiler tarihi malumat kayde- olaylar kronolojik göre Eserin o dönem için önemli bir de esas hicrl tarihierin gerekli görülen yerlerde miladi verilmesidir (a.g.e., s. 161 ). bu da- ha çok olmak- la birlikte önceki müelliflerin eserlerine de özellikle öncesi ya tarihine dair konularda Ahmed b. Mu- hammed er-Razl'den istifade .Endülüs'le ilgili için önemli kaynaklar eserin bir bö- lümü Abdülazlz ei-Ehvanl'nin tahkikiyle (Madrid 965). 3. Ni?a- mü'l-mercan fi'l-mesalik ve'i-mema- 10 lik. Genel dair bir risaledir. bunlardan De- la'ilü'n-nübüvve (A'Lamü 'n·nübüuue) ile Fehrese eserlerinden de söz tir Hayr, s. 430). : Humeyd1. Ce?uetü'l·mul).tebis ei-Ebyarl), Kahire 1410/1989,1, 213-217; Sem- 'ani. el-Ensab, V, 389; Hayr. Fehrese, s. 222, 430, 473; ibrahim ei- Ebyari), Kahire-Beyrut 1410/1989, I, 115-117; Dabbi, Bugyetü'l-mültemis (Ebyarl).l, 242-244; el-Lilbab, 522; Kazvin1. lad, Beyrut, ts. (Daru Sad bk . Zehebi, A'lamü'n-nübela', XVIII, 567-568 ; a.mlf .. Tarf- sene 471-480, s. 216-217; Safedi, el-Va{i, VII, 259-260; el-l;fulelü 's-sü ndüsiyye, 380-382, 404; 'n-nur, 121; I. Krachkovsky. Tarfl; u '/-edebi '1-cogra{iyyi '1-';t\ra- bf(trc. Selahaddin Osman Kahire 1963, I, 273-274; Hüseyin MOnis, Tarfl]u'l-cogra{iyye ue'l-cogra{iyy1n fi'l-Endelüs, Madrid 1967, s. 81-96; b. Mansur, A'lamü'l-Mag- ribi 'l-';t\rab1, Rabat 1403/1983, lll, 163-164; Ab- dülvahid Zennun Taha, Dirasal {i't-tar1/]i'l-Ende- 1987, s. 147-166;Manue1Sanchez Martinez, "Razi, fuente de para la Es- preislamica", Cuadernos de la Historia del Islam, lll, Granada 1971, s. 7 -23; a. mlf., "La co ra de Ilbira (Granada y Almeria) en los Siglos X y Xl, segun 003-85)", a.e., VII ( 76). s. 5-78; Ali Refii. Delayi", lll, 511-513. Iii ThOMAS B. L Ebu Abdiilah Bedrüddin Muhammed b. Ebi Bekr b. Ömer ei-Mahziimi ei-iskenderi ed-Demamini . 827 /1424) Arap dili ve alimi. _j 763'te (1362) ib- nü'd-Demamlnl veya Dernam'in diye iskendei'iye'de Baha Demamlnl, Abdülvehhab ei-Karavl, Kahi- re'de Siracüddin Mecd el-Hanefi ve Kemaleddin ed-Demi- ri, Mekke'de Ebü'I-Fazl en-Nüveyrl gibi alimlerden tahsil gördü. Memleketin- de ileri gelen ilim ile ve bilhassa Haldün'la uzun süre bera- ber bulundu. et-Tinnlsl, Arafe, Cemal ei-Emyüti', Celaleddin Ab- durrahman b. Ömer ei-Bulkinl gibi alim- lerden de istifade etti. bir- çok medresede ders veren mlnl, Ahmed na- Daha sonra onunla beraber Kahire'de de bir süre göreve devam etti. Ezher'de Arap dili ve edebi- dersleri verdi. 800 (1398) geldi ve oradan hacca gitti. Hac Kahire'deki naiblik görevini karak döndü. bü- yük bir camisinde imam- hatiplik yapmaya ticaretle de oldu. Borca girerek büyük bir dokuma kurdu. Tezgahla birlikte evi eko- nomik durumu iyice dan Said bölgesine gittiyse de Kahire'ye getirildi. Bu Kahire'de bulunan edip ve Hicce el-Hamevi ile katibi ibnü'I- Barizi"nin sayesinde dan kurtuldu ve eski Memlük ei-Melikü'I-Müeyyed el- Mahmud! Maliki ka- olarak tayin edildi. ciddi suçlama- lara maruz üzerine görevinden tekrar hacca gitti (819/1416). Ertesi Yemen'e geçip Zebld Camii'nde bir kadar ders okuttu. Fakat burada daha fazla kalma Hin- distan'a geçti. Hindistan'da ders- ler ve sürede kendini kabul ettirdi. Ancak buradaki da uzun sürmeyen (Temmuz 1424) Gül- berge vefat etti. kaynak- larda zehirlenerek kaydedil- mektedir (Sehavl, VII, 185; Ahmed Baba et-Tinbüktl, s. 489). dil, edebiyat alimi ve tefsir ve hadis da söz sahibiydi. Eserleri. 1. el- 'Uyun ü '1-gamize 'ala ]]abaya 'r- Ramize u 'l-ljazreciyye, 'Arü.zi'L-ljazreci). Ebü Muhammed Abdullah b. Osman ei-Hazrecl'nin el-Ijaz- reciyye ve er-Ramize aruza dair kasidesinin kay- naklarda iki kitap olarak gösterilen eserde EbG Abdullah Muhammed b. Ah- med er- Ramize üzerine esas alan müellif, aruza dair kendi olarak lislam Ebu Yahya Zekeriyya ei-Ensarl'nin Rabbi'l-beriyye deti'l-ljazreciyye eseriyle birlikte el- 'Uyunü ;1-ta]]iretü'l-gamize 'ala ]]a- baya'r-Ramize ismiyle eserin (Kah i re 1303) ilmi el- 'Uyunü '1-ga- mize 'ala ]]abaya'r-Ramize Has- Hasan Abdullah gerçek- (Kahire 1383/1973, 1415/ 1994). 2. Tul;fetü'l-garib Mug- ni'l-lebib. en-Nahvl'nin i'rab ve edatlarla ilgili Mugni'l-lebib ese- rinin Bu eser ( 1305), Ta- Kitdbü'l-Mun- mine'l-kelam 'ala

Upload: doxuyen

Post on 16-Jun-2018

217 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

iBNÜ'd-DELAT

larında aynı zamanda kendilerinden ha­dis dinlediği İbn Rüşd, İbn Hazm ve İbn Abdülber en-Nemerl ile Ebü Ubeyd ei­Bekrl, Muhammed b. Fütüh ei-Humeydl, Ebü Ali es-Sadefi, Ebü Ali ei-Gassanl'nin bulunduğu çok sayıda tanınmış kişi onun talebeleri arasında yer aldı.

Maliki mezhebine mensup olan ibnü'd­Delal güvenilir bir muhaddis. önemli bir coğrafya alimidir. iber yarımadasının çe­şitli bölgelerine seyahatlerde bulunarak bu yerler hakkında bilgi toplamış. kendisi­ne bu yolculuğunda coğrafyacı Ebü Ubeyd ei-Bekrl kılavuzluk yapmıştır. Yaküt ei­Hamevl ve Muhammed b. Muhammed el-idrlsl gibi coğrafyacılar ondan faydalan­mış. Zekeriyya b. Muhammed ei-Kazv'inl de Aşarü '1-bilad ve a]]bdrü'l-'i bd d adlı eserinde (mesela b k. s. 216, 240 vd.) is­panya ve Batı Avrupa ile ilgili coğrafi bilgi verirken onu esas almıştır (Krachkovsky, ı, 274). Eserlerinde, çalkantılı mülükü't­tavaif dönemi (ı 031-1 090) ispanya'sının coğrafi yapısı ile tarihi ve kültürel hare­ketliliğine ışık tuttuğu kabul edilen ib­nü'd-Delal 19 Şaban 478'de (10 Aralık 1 085) Meriye'de vefat etti ve Havz Kab­ristanı'na defnedildi.

Eserleri. 1. İfti:Uızu (İktizazu) ebkdr eva'ilü'l-a]]bar. Hadis kitaplarından der­lenmiş olup Hz. Peygamber henüz hayat­ta iken fıkhl hükümlere esas teşkil eden hadislerden meydana gelmiş bir çalışma­dır (İbn Hayr, s. 473 ; Abdülvahid ZennGn Taha , s. 150). 2. Terşi'u'l-a]]bar ve ten­vi'u'l-aşar ve'l-büstdn ti gara'ibi'l-bül­dan ve'l-mesalik ila cemi'i'l-memalik. Ahmed b. Muhammed er-Razl'nin baş­lattığı, Endülüslü alimierin sürdürdüğü tarihi ve coğrafi bilgilerin iç içe verilmesi geleneğine (a.g.e., s. 159) uygun olarak kaleme alınan bu tarihi coğrafya eserin­de önce kısaca coğrafi bilgiler verilmiş, ardından genişçe tarihi malumat kayde­dilmiş. olaylar kronolojik sıraya göre sı­ralanmıştır. Eserin o dönem için önemli sayılabilecek bir özelliği de esas alınan hicrl tarihierin gerekli görülen yerlerde miladi karşılıklarının verilmesidir (a.g.e., s. 161 ). İbnü'd-Delal bu çalışmasında da­ha çok müşahedelerine dayanmış olmak­la birlikte önceki müelliflerin eserlerine de başvurmuş. özellikle İslam öncesi İspan­ya tarihine dair konularda Ahmed b. Mu­hammed er-Razl'den istifade etmiştir. .Endülüs'le ilgili araştırmalar için önemli kaynaklar arasında sayılan eserin bir bö­lümü Abdülazlz ei-Ehvanl'nin tahkikiyle yayımlanmıştır (Madrid ı 965). 3. Ni?a­mü'l-mercan fi'l-mesalik ve'i-mema-

10

lik. Genel coğrafyaya dair bir risaledir. İbnü'd-Delal'nin bunlardan başka De­la'ilü'n-nübüvve (A'Lamü 'n·nübüuue) ile Fehrese adlı eserlerinden de söz edilmiş­tir (İbn Hayr, s. 430).

BİBLİYOGRAFYA :

Humeyd1. Ce?uetü'l·mul).tebis (nşr. lbrahirıi ei-Ebyarl), Kahire 1410/1989,1, 213-217; Sem­'ani. el-Ensab, V, 389; İbn Hayr. Fehrese, s. 222, 430, 473; İbn Beşküvaı, eş-Şıla (nşr. ibrahim ei­Ebyari), Kahire-Beyrut 1410/1989, I, 115-117; Dabbi, Bugyetü'l-mültemis (Ebyarl).l, 242-244; İbnü'I-Esir, el-Lilbab, ı , 522; Kazvin1. Aşarü'l-bi­lad, Beyrut, ts . (Daru Sad ır). bk. İndeks; Zehebi, A'lamü'n-nübela', XVIII, 567-568; a.mlf .. Tarf­/Ju'l-İslam: sene 471-480, s. 216-217; Safedi, el-Va{i, VII, 259-260; el-l;fulelü 's-sündüsiyye, ı, 380-382, 404; Mahıuf, Şeceretü 'n-nur, ı , 121; I. Krachkovsky. Tarfl; u '/-edebi '1-cogra{iyyi '1-';t\ra­bf(trc. Selahaddin Osman Haşim), Kahire 1963, I, 273-274; Hüseyin MOnis, Tarfl]u'l-cogra{iyye ue'l-cogra{iyy1n fi'l-Endelüs, Madrid 1967, s. 81-96; Abctüıvehhab b. Mansur, A'lamü'l-Mag­ribi 'l-';t\rab1, Rabat 1403/1983, lll, 163-164; Ab­dülvahid Zennun Taha, Dirasal {i't-tar1/]i'l-Ende­lüs1,Bağdad 1987, s. 147-166;Manue1Sanchez Martinez, "Razi, fuente de al-'U~ri para la Es­pafıa preislamica", Cuadernos de la Historia del Islam, lll, Granada 1971, s. 7 -23; a.mlf., "La co ra de Ilbira (Granada y Almeria) en los Siglos X y Xl, segun al-'U~ri (ı 003-85)", a.e., VII ( ı975-76). s. 5-78; Ali Refii. "İbn Delayi", DMBİ, lll, 511-513. Iii ThOMAS B. IRvıNG

L

İBNÜ'd-DEMAMiNi (~Lo~fı:,;f)

Ebu Abdiilah Bedrüddin Muhammed b. Ebi Bekr b. Ömer

ei-Mahziimi ei-iskenderi ed-Demamini {ö . 827 /1424)

Arap dili ve edebiyatı alimi. _j

763'te (1362) İskenderiye'de doğdu. ib­nü'd-Demamlnl veya Dernam'in diye tanı­nır. iskendei'iye'de akrabası Baha İbnü'd­Demamlnl, Abdülvehhab ei-Karavl, Kahi­re'de Siracüddin İbnü'I-Mülakkın, Mecd İsmail el-Hanefi ve Kemaleddin ed-Demi­ri, Mekke'de Kadı Ebü'I-Fazl en-Nüveyrl gibi alimlerden tahsil gördü. Memleketin­de zamanının ileri gelen ilim adamları ile ve bilhassa İbn Haldün'la uzun süre bera­ber bulundu. Nasır et-Tinnlsl, İbn Arafe, Cemal İbrahim ei-Emyüti', Celaleddin Ab­durrahman b. Ömer ei-Bulkinl gibi alim­lerden de istifade etti. İskenderiye'de bir­çok medresede ders veren İbn C. 'd-Dema­mlnl, Kadı Ahmed İbnü't-Tinnlsl'nin na­ibiİğini yaptı. Daha sonra onunla beraber gittiği Kahire'de de bir süre aynı göreve devam etti. Ezher'de Arap dili ve edebi­yatı dersleri verdi. 800 (1398) yılında Dı­maşk'a geldi ve oradan hacca gitti. Hac

· dönüşü Kahire'deki naiblik görevini bıra­karak İskenderiye'ye döndü. Şehrin bü­yük bir camisinde imam-hatiplik yapmaya başladı. Ayrıca ticaretle de meşgul oldu. Borca girerek büyük bir dokuma tezgahı .

kurdu. Tezgahla birlikte evi yanınca eko­nomik durumu iyice sarsıldı. Alacaklıların­dan kaçıp Mısır'ın Said bölgesine gittiyse de yakalanıp Kahire'ye getirildi. Bu sırada Kahire'de bulunan edip ve şair İbn Hicce el-Hamevi ile sır katibi Nasırüddin ibnü'I­Barizi"nin yardımları sayesinde borçların­dan kurtuldu ve eski itibarına kavuştu. Memlük Sultanı ei-Melikü'I-Müeyyed el­Mahmud! tarafından Mısır'da Maliki ka­dısı olarak tayin edildi. Bazı ciddi suçlama­lara maruz kalması üzerine görevinden ayrılarak tekrar hacca gitti (819/1416).

Ertesi yıl Yemen'e geçip Zebld Camii'nde bir yıl kadar ders okuttu. Fakat burada daha fazla kalma imkanı bulamayıp Hin­distan'a geçti. Hindistan'da verdiği ders­ler ve çalışmalarıyla kısa sürede kendini kabul ettirdi. Ancak buradaki hayatı da uzun sürmeyen İbnü'd-Demamlnl827 Şa­banında (Temmuz 1424) Hindistan'ın Gül­berge şehrinde vefat etti. Bazı kaynak­larda zehirlenerek öldürüldüğü kaydedil­mektedir (Sehavl, VII, 185; Ahmed Baba et-Tinbüktl, s. 489). İbnü'd-Demamlnl dil, edebiyat alimi ve şair olmasının yanı sıra fıkıh. tefsir ve hadis alanlarında da söz sahibiydi.

Eserleri. 1. el- 'Uyun ü '1-gamize 'ala ]]abaya 'r-Ramize (Şer!; u 'l-ljazreciyye, Şerl;u 'Arü.zi'L-ljazreci). Ebü Muhammed Abdullah b. Osman ei-Hazrecl'nin el-Ijaz­reciyye ve er-Ramize adlarıyla anılan aruza dair kasidesinin şerhidir. Bazı kay­naklarda iki ayrı kitap olarak gösterilen eserde EbG Abdullah Muhammed b. Ah­med ei-Gırnatl'nin er-Ramize üzerine yazdığı şerhi esas alan müellif, hocalarının aruza dair görüşleriyle kendi görüşlerini mezcetmiştir. İlk olarak kenarında Şeyhü­lislam Ebu Yahya Zekeriyya ei-Ensarl'nin Fet}:ıu Rabbi'l-beriyye bi-şerJ:ıi'l-Kaşi­deti'l-ljazreciyye adlı eseriyle birlikte el-'Uyunü ;1-ta]]iretü'l-gamize 'ala ]]a­baya'r-Ramize ismiyle basılan eserin (Kah i re 1303) ilmi neşri el-'Uyunü '1-ga­mize 'ala ]]abaya'r-Ramize adıyla Has­sanİ Hasan Abdullah tarafından gerçek­leştirilmiştir (Kahire 1383/1973, 1415/

1994). 2. Tul;fetü'l-garib bi-şerJ:ıi Mug­ni'l-lebib. İbn Hişam en-Nahvl'nin i'rab ve edatlarla ilgili Mugni'l-lebib adlı ese­rinin şerhidir. Bu eser Mısır'da ( 1305), Ta­kıyyüddin eş-Şümünnl'nin Kitdbü'l-Mun­şıf mine'l-kelam 'ala Mıigni İbn Hişam

adlı eserinin haşiyesinde yayımlanmıştır. İbnü'd-Demamlnl'nin aynı eser üzerine bir şerhi daha vardır. Hindistan'da kale­me aldığı şerhe el-Hindiyye, Yemen'de yazd ığına el-Yemeniyye adı verilmiştir. Eserin "1\rfa min Tul)feti'l-garlb" adını ta­şıyan bir bölümü Beyazıt Devlet Kütüp­hanesi'nde bulunmaktadır (Veliyyüddin Efendi, nr. 3002). 3. Ta'li]fu'l-ferr'ı'id 'alô. Teshili'l-fevô.'id. İbn Malik et-Tal'nin nahve dair eserinin şerhidir. 820 (1417) yılı civarında Hindistan'da öğrencilerin is­teği üzerine yazılan şerh, Gucerat Sultanı ı. Muzaffer'in oğlu ı. Ahmed'e ithaf edil­miştir. İbnü'd-Demamlnl et-Teshil üze­rine iki şerh daha yazmıştır. Bunlardan biri noksandır; diğeri tamam olup Mısır'­da kaleme alınmıştır (Keşfü';;;-;;;unün, I, 406). Ta'li]fu '1-ferô. 'id'in çeşitli yazmaları mevcuttur (Süleymaniye Ktp., Carullah Efendi, nr. 1890; Nuruosmaniye Ktp ., nr. 456 ı). 4. el-Menhelü 'ş-şô.fi (eş -şafi) ii şer]J.i'l-Vô.fi. Muhammed b. Osman ei-

. . .... ~ ..... ~. ~~.:ıwı.ı:..çw~ı:,~....:.,.:...t....--~1· ~J.l>?.'•~\i:..:,w<1-·4~ıe~ ı~ı~_,...ı;i·; >,,jJ:.)!)tJ!}.i.~ •CJ\} dlı:J~Y;J,:.llle,;.s~·· i,;:.ll~ ~ " " .... "' ~J1k., ;w.L).'):l}:ı.;-.ı..ı.J ' ~,.;..ı.,~» ı~~~·, ..:ıı;..ıv..ı~ ~,:, t;.;, .~)'l~e:;>-':':Y.l ı <.f,>) ıe.ı:.;.J~)..o;'!:')l..;,t.;, ı ~JlkJ,.. I ~~~~-~~.~ı w.;;ı;~~&ı..ı:.I(, .~J»ı..ı:ıru.l) ~~~->L:;Jw.ı c.u.ıl;;.;~.·lrl'&.:'lV;J'>~~I..f.'b' t-'~vJı.ıı.e.•t.t.;.ı.:ı.r.;ıJ:Jt.J:•\!W ı~z.wı ~~~~.r~~i(~vı.ı~vı.:k1iı.VtJ:. ı~~ı.:. .. h.:iı....;.!,JJ ~...ı~~~L'(ııı:..l'"":"ı.,..ıın~:.ı.ı~(ft.~~~~ Lo

ıJJ:eiw~.::.I~~J.t~,s .. t;J!)r:_~~lli~c!U>· ~t..ı~ij,; l,ı_...v4' 1~1t.üı 1J1\Hr.U!f-.i.Jı~-~'~ • r,..)ıl e).w~..ı~.,..vlJ.i~~Li;..!j~I ~J.:ibt;JlJCt-:l»\Jl ~I.Atl(..l ylf-~~~Wıl,.:.:J I.u,:..ı.Je).w ~ı,., .• l;;.,ıil l.V;~ı.t,ıl:.:'~.ı ~~;.;.ı~:ı~rJ!.U>~..ıf.Lt!i· ..:..'ı).IJ ~~.:.~wı ~trfr~~)"'ı~ı..ı ..f~ ı~~G:. ~ltrı./f:',.,I.Wj~;,\b>ıj iJ..ı~..:....I':W.~.ı~~ I U,.i! ~\..~tr'~'C:..,.~i.!.ı!.llv,;;:'f...ll.llt:(l.-~J~.....,ı;u _ .J I~)jLL)l.:.JI, ı~..ı..;>c:ı~ö.,.~<;w ıe~lij.~ c('~!,Pı..:...ı~~.:::ı.ı;..Jü '.!.:;..J:.I ı,c;; :. ~ı;...~"'

' . " • . " " " " , . .!1 ti,l;.l l l....>f~~~)>II.Aı, t.;,.~.J ljı!)'~'iloWII~.J

iBNÜ'd-DEVADARI

-~~~Aı~ ... · ·r:JYJ '.ıY:ru ...ı

ı . ~W.ıt~l...ılL/ ... ;!%.!,;. .• ,oU' tJ~ı;....J,.b.J;.,ı t!.;_,~~""~·~;.._, ~~G.ıı~;i,ı_.;;;;~!J;.l .;;ı ~Jllö~.!_:,t;-_,')/~~,J\, •ci t;,...J:._;_,~I~Lt4:fJI ).J~.){sJl1AI%~e.ı:-.J;.I~J.JJı~_, ' Gr..;..U ·~.,f.-J+.J • ~t.:J_,..~I~_,_;;:.'\Iö~W:. , l.o!.ı<,:r ,JJ?~<t'~~,J.:..~i.J ~~;.JLı,f~~.ı.l.r,.J.) .;ISI~~.:.li,!JJ)~;...r;'~J(.b~_.l\r.~I.V..::.!.t;,'Jlij· .)JJ~..,ü.i})lAJ~J.I I · lö+,-~~J/).J.:,).\;.~1;· >'it}-J~~;;ıı~.J.i)J-, , l.ı'.>"f/ GJÖJ.Y!.i1.J!ol:li.J<.iJ ~)t..!}o .:)JıW!,.4.ı:}l.:.l,!,(_i i, ...;:,.I .!;....JW,I..::.. :,ı),> .. ' . , " . V J

::.ll-ı:.:.;,~ı.ı ..:-L;Jı-&l:.Al!!'-L:<b' .. /" :.:ıu. ·: 1 V ' ,. .. .~J"' .:.W: ~~~U(/,ı~.~.f.:~~~_;)!)•~ ~;ıe;.ı~~ ..f":'.~.ıy,->,.:.;9.;:;.._,;~Jr~)J;vwı~~l))l ~ıt.ı., .~j<-~)wı· ~J,ı,-JıJ-I..ı'\ll.JI'b ~

' " " " i) u _,. .,.:.r..IIJf?G~I ~-.~ı · ~':ltrJ.~?I o;:.::.;.,/.~ •' il" ' .:f .• .. i.l,iôl.':~u\Al-U(..JUı.Ul.>~ı~~:ıuL~.:: .. u~~j~ı t->VI~.ii-.lı:-..;tl>!J ·":'~:i!AJI .;~uır~ı . :.u.~\lı.U I ~~ ... ~~ ·~.:,:...';'ı.ı:~~ i(V.JJ(>\s.lltl ... lc!,I;~\J

:··. ıı:.l4.:<"-v!. · · .!,ll:.a.::..~_, ı oi:..U.!$J-b w\--J?.!J t.l.!r.W~I)I~,>)!f:.~~,j!.J 1 Wı/2ı;t·~.J J:.l)t..l

::,.,\~

Belhl'nin el-Vô.fi fi'n-nal).v adlı eserinin ibnü'd-Demamini'nin el-Fetl:ıu'r-Rabbanr fi'r-red 'ale'l-Binbanr adlı eserinin ilk iki sayfası !Süleymaniye Ktp., Resi d şer hi olup Gucerat Sultanı ı. Ahmed'e it- Efendi, nr. 318/21

haf edilmiştir (Atıf Efendi Ktp., nr. 2573; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. I I 70). S. Lem]J.a-tü'l-Bedr. Kısa makame türünde bir eser-dir (Süleymaniye Ktp., Carullah Efendi, nr. 720). 6. 'Aynü'l-Ijayô.t. Hocası Demiri'nin Ijayô.tü'l-l).ayevô.n'ının muhtasarıdır. ib­nü'd-Demamlnl, eserdeki uzun kısımla­rı özetleyerek ve gerekli ilaveleri yaparak meydana getirdiği ihtisarını 823 Şaba­nında (Ağustos 1420) tamamlayıp I. Ah­med' e ithaf etmiştir. Eserin bir nüshası istanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde ka­yıtlıdır (AY, nr. 1681 ). 7. Nüzulü'l-gayş fi · şer]J.i Lô.miyyeti'l-'Acem. Şenfera'nın Lô.miyyetü'l-'Arab adlı kasidesine karşı Tuğral tarafından kaleme alınan Lô.miy­yetü '1- 'Acem üzerine Selahaddin es-Sa­fedl'nin yazdığı şerhe reddiye olup 794'­te (1392) Kahire'de telif edilmiştir (Süley­maniye Ktp., Laleli, nr. I 949; Relsülküttab Mustafa Efendi, nr. 932). 8. ~1-Meşô.bil). 'ale'l-Cô.mi'i'ş-şa]J.il). . Buharl'nin el-Cô.­mi'u 'ş-şal).il). 'ine yapılan şerhlerden biri olup Gucerat Sultanı ı. Ahmed adına ka­leme alınmıştır. Eski nüshalarından biri­nin sonunda ise eserin Yemen'in Zebld şehrinde tamamlandığı yazılıdır ( Keşfü ';;;­;;;un ün, I, 549). Şerhin İstanbul kütüpha­nelerinde çeşitli nüshaları vardır (mesela bk. Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 192; Süleyma­niye Ktp., Fatih, nr. 945, Laleli, nr. 533). 9. Risô.1e 1atife fi ba'zi mel).ô.sini Dımaş]f (Süleymaniye Ktp ., Carullah Efendi, nr. ı 720). 10. Kitô.bü'l-Kavô.fi. Aruza dair olan eseri Muhammed b. Osman ei-Belhl şerhetmiştir. 11. Cevô.hirü '1-bul).ur. Yi-

ne aruzla ilgili olup Muhammed b. İbra­him b. Lü'lü' ez-Zerkeşl(ö. 882/1477) tara­fından şerhedilmiştir. 12. Şemsü'l-Mag­rib fi'l-mur]fış ve'1-mutrib. Edebi rnek-tup örneklerinden oluşur. 13. el-Fet]J.u'r­Rabbô.ni fi'r-red 'ale'1-Binbô.ni. Hindis-tan alimlerinden Binbanl'nin, müellifin el­Meşô.bil). adlı eseriyle Teshilü'l-fevô.'id şerhine yöneltmiş olduğu eleştirilere red­diyedir ( eserlerinin yazma nüshaları için bk. GAL, ll, 33;Suppl., II, 21). İbnü'd-De­m~mlnl'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: İ:.?;hô.rü 't-ta'lili'1-muglaJs 1i-vücubi ]J.a?,fi 'ô.mili'l-mef ' u­li'l-mutlaJs, Ma'dinü '1-cevô.hir, el-Kevô.­kibü'1-bedriyye, Şerl).u'1-Maşdari'1-ce­vô.hir, Mücelled fi'l-i'rô.b, Ma]Sö.ti'u'ş­şürb (hamriyyata dair şiirler).

BİBLİYOGRAFYA :

İbnü'd-Demamini, el-'Uyünü'l-gamize 'altı l]abtıya 'r-Rtımize(nşr. Hassan i Hasan Abdullah). Kahire 1415/1994; Sem'ani, el-Enstıb (BarGd1), ı, 487; Sehavi. eçi-Pav'ü'l-ltımi', VII, 184-187;Sü­yGti, Bugyetü'l-vu'tıt, ı, 66 vd.; Ahmed Baba et­Tınbükti, Neylü'l-ibtihtıc, Trablus 1408/1989, s. 488-490; Keş{ü'?-?Unün, 1, 406, 549, 613, 696 vd.; ll, 1135 vd., 1235, 1537, 1998; İbnü'I­İm!ld, Şe?ertıt, VII, 181 ;Şevkani, el-Bedrü't-tali', ll, 150 vd.; Serkis, Mu'cem, 1, 879 vd.; Brockel­mann. GAL, ll, 32-33, 172; Suppl., ı, 440; ll, 21, 171; Zirikli. el-A'ltım, VI, 282 vd.;Kehhale, Mu'­cemü'l-mü'elli{in, IX, 115.

ı.ı M. REŞiT ÖZBALIKÇI

L

İBNÜ'd-DEV AI> ARi ( .s;I.)I,.:JI ~1)

Seyfüddln EbCı Bekr b. Abdiilah b. Aybek ed-Devadarl

(ö. 736/1336'dan sonra)

Memlük tarihçisi. _j

Kahire'de doğdu. Hayatı hakkında bili­nenler eserlerinde antattıklarından iba­rettir. Mehmed Fuad Köprülü onun Sel­çuklu hanedanından geldiğini söyler. Ken­zü'd-dürer'in kendi hattıyla olan nüsha­sına ait cüzlerin unvan sayfalarında adını Ebu Bekir b . Abdullah b. Aybek Sahibü Sarhad şeklinde vermektedir. Dedesi Sar­had hakimi izzeddin Aybek Mikail, Eyyu­bller'den ei-Melikü'I-Muazzam'ın metniü­kü idi ve askerlikyanında ilimle de ilgile­nirdi. Müellifin Dürerü't-ticô.n adlı ese­rinde Şarkıye eyaletinin (merkezi Bilbls) emlri olduğunu söylediği babası Cemaled­din Abdullah b. Aybek'in "Devadari" nis­besiyle tanınması, önceleri Sultan Bay­bars'ın devadarı ve sır katibi Emir Se.Yfed­din Balaban er-Rumi ez-Zahirl'nin hizme­tinde bulunmasından dolayıdır. İbnü'd­Devactarl, son görevi Memlük sınır kalele­rini teftiş olan babasıyla, onun Ürdün'de­ki Zerka vadisinde atından düşüp öldüğü 13 Receb 713 (3 Kasım 1313) tarihine ka­dar birlikte dolaştı. Uzun yıllar önemli bir

11