ii - samsuntso.org.tr · samsun gıda sektörü değer zinciri analizi ii proje koordinasyon okan...

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziII

Proje KoordinasyonOkan Gümüş Samsun TSO Genel Sekreter Yard.Müberra Genç Samsun TSO Dış İlişkiler Müd. Yard.Oğuz Sandıkçı Samsun TSO Dış İlişkiler Uzmanı Vedat Kunt Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting GökçeYalçın Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Hakan Zobu Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Gözde Tombuloğlu Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Özgür Özaydın Ondokuzmayıs Üniversitesi Araştırma GörevlisiNevriye Çakır Özer Samsun TSO Basın ve Halkla İlişkiler Memuru

Tüm hakları saklıdır. İlgili yasa hükümlerine göre izin alınmadan çoğaltılamaz. C

Türkiye ekonomisinin en dinamik sektörlerinden olan gıda sektörü, üretim değeri, istihdama sağladığı katkı ve ihracatperformansı bakımından ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Ülkemiz, verimli topraklara ve farklı iklim bölgelerinesahip olması vesilesiyle son derece geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Dünyanın birçok ülkesinde olmayan, ülkemizin coğrafikonumundan kaynaklanan bu avantaj ülkemizi tarımsal üretim ve tarım ürünlerinin işlenmesi konusunda önemli bir kon-umda olmasını sağlamaktadır.

Türkiye’nin en verimli iki ovalarından olan, Çarşamba ve Bafra ovaları arasında yer alan Samsun, konumu itibariyle gıda sek-töründe önemli bir yere sahiptir. Gıda sektöründeki gelişmenin düzeyini, alt sektörlerin durumunu, temel dinamiklerini anla-mak ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla gıda sektörünün mevcut durumunun analiz edilmesi,geliştirilmesi gereken alanların tespit edilerek sektörün uluslararası rekabet yeteneğinin arttırılması amacıyla “Samsun Gıda Sek-törü Değer Zincir Analizi” yayınını hazırladık.

Bu itibarla hazırlamış olduğumuz “Samsun Gıda Sektörü Değer Zincir Analizi” çalışmasının hazırlanmasına katkı veren ku-rumlara, özel sektör temsilcilerine ve çalışma arkadaşlarıma teşekkürlerimizi sunuyor, yayınımızın hayırlara vesile olmasınıtemenni ediyorum.

Saygılarımla.

Salih Zeki MURZİOĞLUSamsun Ticaret ve Sanayi OdasıYönetim Kurulu Başkanı

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziIII

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziIV

İÇİNDEKİLER

I. TABLO LİSTESİ ..................................................................................................................................................................VI

II. GRAFİK LİSTESİ.................................................................................................................................................................VII

1. GİRİŞ ....................................................................................................................................................................1

2. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ TANIMI...................................................................................................................................2

3. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ ÜRETİMİ.................................................................................................................................3

3.1. Gıda İmalatı Ve Alt Sektörleri Üretim Endeksleri....................................................................................................3

3.1.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı .............................................................................3

3.1.2. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı........................5

3.1.3. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim

Endeksi Ve Büyüme Oranı............................................................................................................................6

3.1.4. Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı....................................8

3.1.5. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı..............................10

3.1.6. Süt Ürünleri İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı.............................................................................12

3.1.7. Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı ......14

3.1.8. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...........................................................16

3.1.9. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı........................................................18

3.1.10. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı ...........................................................20

3.1.11. İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı.....................................................................................22

3.1.12. Toplam Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı...................................................................................24

3.2. Gıda İmalatı Sektörünün Ekonomideki Yeri Ve Önemi.......................................................................................26

3.2.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Değeri ve Büyüme Oranı.............................................................................26

3.2.2. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam İmalat Sanayi ..........................................................................................27

3.2.3. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam Sanayi Sektörü .......................................................................................29

3.2.4. Gıda İmalatı Sektörü ve GSYİH..................................................................................................................31

3.3. Gıda Dış Ticareti.............................................................................................................................................34

3.3.1. Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi...................................................................................................................34

3.3.2. Türkiye Gıda İhracatı ...................................................................................................................................37

3.3.3. Türkiye Gıda İthalatı....................................................................................................................................44

3.3.4. Samsun Gıda Dış Ticareti............................................................................................................................50

3.3.4.1. Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi.......................................................................................................51

3.3.4.2. Samsun Gıda İhracatı .......................................................................................................................55

3.3.4.3. Samsun Gıda İthalatı ........................................................................................................................57

4. SAMSUN İŞLENMİŞ GIDA SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ ...............................................................................60

4.1. Samsun Gıda Sektörü Ekosistemi ve Değer Zinciri Haritası.................................................................................63

4.2. Samsun Gıda Sektörü Seçilmiş Ürünler İçin Pareto Analizi .................................................................................63

4.2.1. Un İçin Pareto Analizi..................................................................................................................................63

4.2.2. Zencefilli Lokum İçin Pareto Analizi............................................................................................................67

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziV

5. SAMSUN GIDA SEKTÖRÜ İHTİYAÇ ANALİZİ..............................................................................................................72

5.1. Metodoloji ............................................................................................................................................................72

5.1.1. Amaç...........................................................................................................................................................72

5.1.2. Yöntem.......................................................................................................................................................72

5.1.3. Süreç ...........................................................................................................................................................74

5.2. Bulgular.................................................................................................................................................................75

5.3. Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi...................................................................................................................77

5.3.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri.....................................................................................................................78

5.3.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler...........................................................................................................................78

5.3.3. Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler .....................................................................................79

5.3.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler........................................................................................................................79

6. SONUÇ .................................................................................................................................................................80

6.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri...............................................................................................................................82

6.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler.....................................................................................................................................83

6.3. Pazarlamaya İlişkin Yetkinlikler .............................................................................................................................84

6.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler..................................................................................................................................84

6.5. Yurtdışı Pazarlama Programları ............................................................................................................................85

7. KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................86

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziVI

I. TABLO LİSTESİ

Tablo 1. NACE Rev.2'ye Göre Gıda İmalatı Sektörü Ürün Tanımları........................................................................................2Tablo 2.Türkiye Gıda Ürünleri, Alt Ürün Grupları, İmalat Sanayi ve Toplam Sanayi Üretim Endeksleri...................................3Tablo 3.Türkiye ‘de Gıda ürünleri İmalatı ve Sektörün Ekonomideki Yeri (2003-2009)........................................................26Tablo 4.Türkiye Gıda Dış Ticareti (2008-2012) .......................................................................................................................34Tablo 5. ISIC Rev.3 Sınıflamasına Göre Gıda Alt Ürün Grupları.............................................................................................42Tablo 6.Türkiye Gıda İhracatının Ürün Grupları Bazında Dağılımı (2008-2012)....................................................................42Tablo 7.Türkiye'nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke ve Dİğer Ülkeler (2008-2012)....................................................................46Tablo 8.Türkiye Gıda İthalatının Ürün Grupları Bazında Dağılımı (2008-2012).....................................................................48Tablo 9.Samsun Gıda Dış Ticareti (2008-2012) .....................................................................................................................51Tablo 10. 1 Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Tablosu..........................64Tablo 11. 1.Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı...............................................66Tablo 12. Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Tablosu..................................68Tablo 13.1 Kg Paketlenmiş Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı ..........................70Tablo 14: Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi Çalışmasına Katılan Firmalar ......................................................................72Tablo 15: Görüşülen İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Dağılımları .......................................................................................75Tablo 16: İşletmelerin Personel Yapıları...................................................................................................................................75Tablo 17: Çalışmaya Katılan İşletmelerin Dağıtım Kanal Yapısı..............................................................................................76Tablo 18:İşletme Büyülükleri İtibarıyla Ürün Grupları .............................................................................................................76Tablo 19: Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları.....................................................................................................................77Tablo 20: Önem Sırasına Göre Hedef İhracat Pazarları..........................................................................................................77Tablo 21: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri..................................................................................................................................78Tablo 22:Üretim ile İlgili Yetkinlikler.........................................................................................................................................78Tablo 23: Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler..................................................................................................79Tablo 24:E-Ticaret ile İlgili Yetkinlikler......................................................................................................................................79Tablo 25: Fonksiyon Kaynak Matrisi – Büyük ve Küçük İşletmeler için Puan Tablosu...........................................................80Tablo 26: Fonksiyon Kaynak Matrisi – Büyük ve Küçük İşletmeler için Derecelendirilmiş ....................................................80Tablo 27: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi – Puan Tablosu........................................................................81Tablo 28: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi - Derecelendirilmiş ..................................................................81Tablo 29: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri..................................................................................................................................82Tablo 30: Üretim ile İlgili Yetkinlikler........................................................................................................................................83Tablo 31: Pazarlama Yetkinlikleri.............................................................................................................................................84Tablo 32: E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler.....................................................................................................................................84Tablo 33:Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları......................................................................................................................85

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziVII

II. GRAFİK LİSTESİ

Grafik 1.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi (2005-2012) ................................................................................................4Grafik 2.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi Büyüme Oranı(2005-2012;%) ...................................................................4Grafik 3. Üretim Endeksi (2005-2012).................................................................................................................................5Grafik 4. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) ..................................................................................................5Grafik 5. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı

Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) ....................................................6Grafik 6. Üretim Endeksi (2005-2012).................................................................................................................................7Grafik 7. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) ..................................................................................................7Grafik 8. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve

Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması............................................8Grafik 9. Üretim Endeksi (2005-2012).................................................................................................................................9Grafik 10. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) ................................................................................................9Grafik 11.Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü

Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...............................................................10Grafik 12. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................11Grafik 13. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................11Grafik 14. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü

Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%).............................................................12Grafik 15. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................13Grafik 16. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................13Grafik 17.Süt Ürünleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme

Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)........................................................................................................14Grafik 18. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................15Grafik 19. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................15Grafik 20.Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi ve

Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)..............16Grafik 21. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................17Grafik 22. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................17Grafik 23.Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi

Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%).........................................................................................18Grafik 24. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................19Grafik 25. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................19Grafik 26.Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim

Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...........................................................................20Grafik 27. Üretim Endeksi (2005-2012)............................................................................................................................21Grafik 28. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)..............................................................................................21Grafik 29.Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi

Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%).........................................................................................22Grafik 30.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2005-2012)..........................................................................................23Grafik 31.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)............................................................23Grafik 32.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi.................................24Grafik 33.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Endeksi (2005-2010)........................................................................................25Grafik 34.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme

Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)........................................................................................................25Grafik 35.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri (2003-2009; Milyar TL)............................................................................26Grafik 36. Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri Büyüme Oranı (2003-2009)....................................................................27Grafik 37.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL)...........................................................................27

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri AnaliziVIII

Grafik 38.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)..............................................................28Grafik 39. Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)...............................................28Grafik 40.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009)................................................29Grafik 41.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL).........................................................................29Grafik 42.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)............................................................30Grafik 43.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)...........................................................30Grafik 44.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009) ...........................................................31Grafik 45.Türkiye GSYİH (2003-2009;Milyar TL)...............................................................................................................31Grafik 46.Türkiye GSYİH Büyüme Oranı (%,2003-2009).................................................................................................32Grafik 47.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003-2009)........................................................................32Grafik 48.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003,2009)........................................................................33Grafik 49.Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi (2005-2011;Milyon $).....................................................................................35Grafik 50.Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%)......................................................................35Grafik 51.TGDTH/TTDTH Oranı (2008-2012;%)..............................................................................................................36Grafik 52.Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Payları (2008,2012;%) ............................................................36Grafik 53.Türkiye Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)............................................................................37Grafik 54.Türkiye Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $) .....................................................................................................37Grafik 55.Türkiye Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%).......................................................................................38Grafik 56.TGEX/TTEX Oranı (2008-2012;%)....................................................................................................................38Grafik 57.Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%) ..............................................39Grafik 58.Türkiye'nin Gıda İhracatında İlk 10 Ülke ve Payları (2008-2012)......................................................................40Grafik 59.Türkiye'nin Gıda İhracatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2008,2012)...............................................41Grafik 60.Türkiye Gıda İthalatı (2008-2012;Milyon $) ......................................................................................................45Grafik 61.Türkiye Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)........................................................................................45Grafik 62.TMIMP/TTIMP Oranı (2008-2012;%) ...............................................................................................................46Grafik 63.Türkiye'nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2005,2011)................................................47Grafik 64.Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi (2008-2012;milyon $)...................................................................................52Grafik 65.Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%) ....................................................................52Grafik 66.SMDTH/STDTH Oranı (2008-2012;%) .............................................................................................................53Grafik 67.Samsun’un Türkiye Gıda Dış Ticaretindeki Payı (2008-2012;%)......................................................................53Grafik 68.Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Oranları (2005,2011;%)........................................................54Grafik 69.Samsun Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)..........................................................................54Grafik 70.Samsun Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $) ...................................................................................................55Grafik 71.Samsun Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%).....................................................................................55Grafik 72.Samsun İhracatında Gıda Sektörünün Payı (2008-2012;%) ...........................................................................56Grafik 73. Türkiye Gıda İhracatında Samsun'un Payı ........................................................................................................56Grafik 74. Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%) ...........................................57Grafik 75.Samsun Gıda İthalatı (2008-2012;milyon $).....................................................................................................57Grafik 76.Samsun Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)......................................................................................58Grafik 77. Samsun İthalatında Gıda İthalatının Payı (2008-2012;%)...............................................................................59Grafik 78.Türkiye Gıda İthalatında Samsun'un Payı (2008-2012;%)...............................................................................59Grafik 79.1.Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Grafiği ......................65Grafik 80. Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Grafiği. ............................69

1. GİRİŞSamsun Gıda Sektörü raporunun amacı, Samsun’da bulunan Gıda sektörünün mevcut durumunu, geliştirilmesi ge-reken alanları, uluslararası rekabet yeteneğinin artırılması için gerekli çalışmaları ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultu-sunda, rapor 3 ana bölümden oluşmuştur. Bu bölümlerden birincisi, küresel, bölgesel (AB) ve ulusal dış ticaret verilerininortaya konulduğu, Samsun ilindeki sektörün Türkiye dış ticareti içindeki yerinin tartışıldığı bölümdür. Bu bölüm, rapo-run 1, 2 ve 3.ncü kısımlarını kapsamaktadır. Bu bölümle amaçlanan, raporu inceleyenlerin gıda ticaretinin küresel ti-caretteki payını, Türkiye’nin ve Samsun’un bu ticaretteki konumunu anlamasına yardımcı olmaktır.

Raporun ikinci bölümü, Samsun ilindeki gıda sektörünün değer zincirini ve eko sistemini ortaya koymak, sektörde faa-liyet gösteren ve sektörle ilişkili tüm aktörleri belirlemektir. Bu bölümde aynı zamanda, seçilmiş bazı ürünler için değerzinciri analizleri de gerçekleştirilmiştir. Bu değer zinciri çalışması ile Samsun’da üretim yapan üreticilerin yaratıkları katmadeğer, bu katma değerdeki bölgesel, ulusal ve uluslararası tedarikçilerin payları ortaya konulmuştur. Stratejik önemesahip bu analiz, gelecekte sektördeki tedarik ve dağıtım yapısı üzerine iyileştirme alanları ve fırsatları ortaya koymakamacıyla gerçekleştirilmiştir. Raporun bu bölümü 4.ncü kısımdan oluşmaktadır.

Raporun üçüncü ve son bölümünde, Samsun Ticaret ve Sanayi Odasına Üye 10 Gıda Sektörü firmasının katılımı ile ger-çekleştirilmiş olan gıda sektörü eğitim ve danışmanlık ihtiyaç analizi yer almaktadır. Bu bölümde, Samsun’da yerleşikgıda sektörü firmalarının uluslararası pazarlardaki rekabet güçlerinin artırılması için gereksinim duydukları alanların be-lirlenmesi ve bu alanlarda firmalara yönelik verilecek hizmetlerin tanımlanması gerçekleştirilmiştir. Raporun 5. Kısmın-dan oluşan bu bölümde firmaların ihtiyaçları tespit edilmiş, bu ihtiyaçları gidermeye yönelik müdahale alanlarıbelirlenmiş ve eylemler planlanmıştır.

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri Analizi1


2. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ TANIMIGıda İmalatı Sektörü ürünleri NACE Rev.2 Altılı Ekonomik Faaliyet Sınıflamasına göre 10. Bölüm ve bu bölüm altındayer alan ve 10.1’den 10.9’a kadar olan kısımlar altında gruplandırılmaktadır. Bu çerçevede. Gıda İmalatı Sektörü ürün-lerine ilişkin ürün tanımları ve kodları izleyen tabloda ifade edilmiştir:

TABLO 1. NACE Rev.2'ye Göre Gıda İmalatı Sektörü Ürün Tanımları

Gıda imalatı sektörünün küresel ve ulusal ölçekte mevcut durumunun ve yıllar içerisinde izlediği eğilimin anlaşılabil-mesi için, sektörün üretim değeri, sektöre ilişkin ithalat ve ihracat değerleri gibi verilerden yararlanılacaktır. Söz konusudeğişkenlere ilişkin veriler ve bu verilere ilişkin yorumlar izleyen kısımda yer almaktadır.

Ürün Kodu

10

10.1

10.2

10.3

10.4

10.5

10.6

10.7

10.8

10.9

Ürün Tanımı

Gıda ürünlerinin imalatı

Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı

Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması

Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması

Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı

Süt ürünleri imalatı

Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı

Fırın ve unlu mamuller imalatı

Diğer gıda maddelerinin imalatı

Hazır hayvan yemleri imalatı

3. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ ÜRETİMİ3.1. Gıda İmalatı ve Alt Sektörleri Üretim EndeksleriGıda ürünleri imalatı üretimini analiz etmek için kullanılabilecek değişkenlerden bir tanesi Gıda Ürünleri İmalatı Üre-tim Endeksidir (GÜİÜE). GÜİÜE ve alt ürün grupları üretim endekslerinin yanı sıra İmalat Sanayi Üretim Endeksi (İSÜE)ve Toplam Sanayi Üretim Endeksi’ne (TSÜE) ilişkin olarak 2005-2012 dönemi verileri aşağıda gösterilmiştir:

TABLO 2.Türkiye Gıda Ürünleri, Alt Ürün Grupları, İmalat Sanayi ve Toplam Sanayi Üretim Endeksleri (2005-2012)

Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır.

3.1.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında (baz yıl) 100 olan GÜİÜE, izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında2005 yılına göre %28,24’lük artışla 130,5’e yükselmiştir.


Değişken 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 YBBO TBO

GÜİÜEDeğer 100,0 105,9 109,1 112,7 112,3 120,5 128,0 130,5 - -

Büyüme* - 5,9% 3,0% 3,3% -0,4% 7,3% 6,2% 2,0% 3,9% 30,5%

10.1Değer 100,0 104,0 115,4 118,8 124,1 142,00 153,00 159,6 - -

Büyüme* - 4,0% 11,0% 2,9% 4,5% 14,4% 7,7% 4,3% 6,9% 59,6%

10.2Değer 100,0 122,0 143,2 108,8 105,2 92,8 91,8 78,7 - -

Büyüme* - 22,0% 17,4% -24,0% -3,3% -11,8% -1,1% -14,3% -3,4% -21,3%

10.3Değer 100,0 117,6 123,5 129,8 120,5 130,0 144,6 143,8 - -

Büyüme* - 17,6% 5,0% 5,1% -7,2% 7,9% 11,2% -0,6% 5,3% 43,8%

10.4Değer 100,0 107,5 96,6 89,0 92,2 93,8 97,9 97,5 - -

Büyüme* - 7,5% -10,1% -7,9% 3,6% 1,7% 4,4% -0,4% -0,4% -2,5%

10.5Değer 100,0 110,1 118,5 128,6 128,6 144,5 153,0 169,0 - -

Büyüme* - 10,1% 7,6% 8,5% 0,0% 12,4% 5,9% 10,5% 7,8% 69,0%

10.6Değer 100,0 100,8 104,5 105,6 110,3 117,5 122,7 113,9 - -

Büyüme* - 0,8% 3,7% 1,1% 4,5% 6,5% 4,4% -7,2% 1,9% 13,9%

10.7Değer 100,0 102,8 113,5 111,8 108,0 122,7 133,0 142,3 - -

Büyüme* - 2,8% 10,4% -1,5% -3,4% 13,6% 8,4% 7,0% 5,2% 42,3%

10.8Değer 102,6 99,7 108,8 109,6 112,1 116,1 116,0 142,3 - -

Büyüme* - -2,8% 9,1% 0,7% 2,3% 3,6% -0,1% 22,7% 4,8% 38,7%

10.9Değer 100,0 106,5 116,5 122,6 117,9 140,2 155,6 170,9 - -

Büyüme* - 6,5% 9,4% 5,2% -3,8% 18,9% 11,0% 9,8% 8,0% 70,9%

İSÜEDeğer 100,0 107,2 114,4 112,7 99,9 114,3 124,8 127,3 - -

Büyüme* - 7,2% 6,7% -1,5% -11,4% 14,4% 9,2% 2,0% 3,5% 27,3%

TSÜEDeğer 100,0 107,3 114,8 114,2 102,9 116,4 126,8 129,7 - -

Büyüme* - 7,3% 7,0% -0,5% -9,9% 13,1% 8,9% 2,3% 3,8% 29,7%


GRAFİK 1.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi (2005-2012)


2005-2012 döneminde GÜİÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,9 olarak gerçekleşmiştir. GÜİÜE’nin 2005-2012 dö-neminde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır:

GRAFİK 2. Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi Büyüme Oranı(2005-2012;%)

şşşşşşşşş


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında GÜİÜE büyüme oranı %5,9 olarak gerçekleşmiş ancakGÜİÜE büyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında GÜİÜE %0,4 oranındaküçülmüştür. Her ne kadar GÜİÜE 2010 yılında %7,3 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyümeyi yakalamış olsa daGÜİÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında yalnızca %2 oranında artışgöstermiştir.

Çalışmanın izleyen kısmında gıda imalatı sektörünün alt sektörler bazında analizi yapılmıştır.


3.1.2. Etin İşlenmesi ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte degörüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %59,6’lık artışla 159,6’ya yükselmiştir.

GRAFİK 3. Üretim Endeksi (2005-2012)


2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 6,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Etinİşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemiiçerisinde en hızlı büyüyen üçüncü sektör olmuştur. ÜE’nin 2005-2012 döneminde izlediği büyüme trendi aşa-ğıda yer alan grafikte gösterilmektedir:

GRAFİK 4. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %4 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında


büyüme oranı hızlı bir biçimde artarak %11’e ulaşmasına karşın ÜE büyüme oranı 2008 yılında %2,9’a düşmüştür.2009 ve 2010 yıllarında tekrar hızlanan ÜE büyüme oranı daha sonra yeniden azalma eğilimine girmiştir. 2012 büyümeoranı ise %4,3 olarak gerçekleşmiştir.

Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, bualt sektörünün büyüme oranının oldukça dalgalı olmasına karşın sektörde inceleme dönemi boyunca hiçküçülme yaşanmamış olmasıdır.

Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemiiçin karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 5. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatıSektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için toplam gıdaimalatı sektörünün büyüme oranının Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı sektörünün büyüme ora-nından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Buna karşın, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Etin İş-lenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 yılıdışında- kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üzerinde olmuştur. Bir başka deyişle incelemedöneminde, Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et Ürünlerinin İmalatı alt sektörü toplam imalat sanayine göre daha hızlıbir büyüme göstermiştir.

3.1.3. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması Üretim Endeksi ve

Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi (ÜE),izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2007 yılları arasında izlediği istikrarlı artış trendine karşın 2008 yılından itiba-ren istikrarlı bir azalış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %21,3’lük azalışla 78,7’ye gerilemiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % -3,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Balık,Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi gıda imalatı sek-töründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı küçülen alt sektör olmuştur. ÜE’nin büyüme oranının 2005-2012döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %22 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yı-lında büyüme oranı %17,4’e gerilerken 2008 yılında ise Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesiVe Saklanması alt sektörü %24 oranında küçülmüştür. İzleyen yıllarda ise alt sektörün büyüme oranı dalgalı bir seyirizlemiş ve sektör küçülmeye devam etmiştir. 2012 yılında Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesiVe Saklanması alt sektörü %14,3 oranında küçülmüştür.


Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü Üretim Endeksiile ilgili en dikkat çekici durum, bu alt sektörünün 2008 yılından sonra sektörde hiç pozitif büyüme oranınaulaşılamamış olması; bir başka deyişle 2008 yılından itibaren sektörün sürekli olarak küçülmesidir.

Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyümeoranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 8. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi veGıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları için toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesiVe Saklanması alt sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki gra-fikte mavi çizgi ile gösterilen Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü-nün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 ve 2007 yılları dışında- kırmızıçizgi ile gösterilen toplam gıdasanayi büyüme oranının altında kalmıştır. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları VeYumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü toplam imalat sanayine göre daha yavaş bir büyüme (daha hızlıbir küçülme) göstermiştir.

3.1.4. Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görül-düğü gibi 2009 yılı dışında izlediği istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %43,8’lik artışla143,8’e yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 5,3 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ileSebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemiiçerisinde en hızlı büyüyen dördüncü alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izle-diği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %17,6 olarak gerçekleşmiştir. 2007ve 2008 yıllarında yatay bir seyir izleyen ÜE büyüme oranı her iki yılda da %5 civarında gerçekleşmiştir. 2009 yılında%7,2 oranında küçülen Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü 2010 ve 2011 yıllarına yenidenartan bir büyüme trendine girmiştir. Buna karşın 2012 yılında Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sek-törü %0,6 oranında küçülmüştür.


Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum,bu alt sektörünün büyüme oranının 2009 yılına kadar istikrarlı biçimde azalan ve daha sonra ise 2011 yı-lına kadar istikrarlı bir biçimde artan bir trend izlemesidir.

Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dö-nemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 11.Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı SektörüÜretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları için toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü-nün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilenSebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2009 ve 2012yılları dışında - kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üzerinde seyretmiştir. Bir başka deyişleinceleme döneminde, Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü genel anlamda toplam imalat sana-yine göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir.

3.1.5. Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de gö-rüldüğü gibi 2005-2012 döneminde istikrarlı ve yatay bir seyir izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %2,5’lik aza-lışla 97,5’e gerilemiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı -%0,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Bit-kisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemiiçerisinde en hızlı küçülen ikinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trendise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %7,5 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yı-lında %10,1 oranında küçülen Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektöründeki küçülme azalarak daolsa 2008 yılında da devam etmiştir. 2009-2011 yıllarında tekrar pozitif büyüme oranları yakalayan Bitkisel Ve HayvansalSıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %0,4 oranında küçülmüştür.


Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum,2006-2008 yıllarında oldukça istikrarsız bir seyir izleyen bu alt sektörünün büyüme oranının 2009 yılındangöreli olarak istikrarlı bir seyir izlemeye başlamasıdır.

Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 14. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sek-törü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-larında, 2005-2008 döneminde toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranı Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağ-ların İmalatı alt sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlemesine karşın 2009 yılından sonra bu durumuntersine döndüğü görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve KatıYağların İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 ve 2009 yılları dışında- kırmızı çizgiile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının altında seyretmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde, BitkiselVe Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayine göre daha yavaş bir bü-yüme göstermiştir.

3.1.6. Süt Ürünleri İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Süt Ürünleri İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döne-minde oldukça istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %69’luk artışla 169’a yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı -%7,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile SütÜrünleri İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen ikincialt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte göste-rilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %10,1 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yı-lında büyüme hızı düşerek %7,6’ya gerilemesine karşın Süt Ürünleri İmalatı alt sektöründeki büyüme 2008 yılındatekrar hızlanarak %8,5 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında büyüme ya da küçülmenin yaşanmadığı Süt Ürünleri İma-


latı alt sektörü 2010 yılında %12,4 ve 2011 yılında %5,9 oranında büyümüştür. Süt Ürünleri İmalatı alt sektörü 2012yılında ise %10,5 oranında büyümüştür.

Süt Ürünleri İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döneminde ilgilialt sektörde hiç küçülme yaşanmaması aksine 2009 yılı dışında sektörün istikrarlı biçimde ve yüksek oran-larda büyümesidir.

Süt Ürünleri İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması iz-leyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 17.Süt Ürünleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi BüyümeOranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları arasında 2012 yılı dışında Süt Ürünleri İmalatı alt sektörünün büyüme oranının toplam gıda imalatı sektörünün bü-yüme oranını ile trend olarak benzer bir eğilim sergilediği görülmektedir. Buna karşın, yukarıdaki grafikte mavi çizgiile gösterilen Süt Ürünleri İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca sürekli olarak kırmızı çizgiile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üstünde seyretmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde, SütÜrünleri İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayine göre çok daha hızlı bir büyüme göstermiştir.

3.1.7. Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen gra-fikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2012 yılı dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yı-lında 2005 yılına göre %13,9’luk artışla 113,9’a yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı %1,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Öğü-tülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe ince-leme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen yedinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir:

GRAFİK19. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %0,8 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yı-lında büyüme hızı artarak %3,7’ye yükselmesine karşın Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İma-latı alt sektöründeki büyüme 2008 yılında tekrar yavaşlayarak %1,1’e gerilemiştir. 2009 ve 2010 yıllarında ÖğütülmüşTahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörü büyümesi tekrar hızlanmasına karşın 2011 yılında bü-


yüme hızı %4,4’e düşmüştür. Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörü 2012 yılındaise %7,2 oranında küçülmüştür.

Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dik-kat çekici durum, inceleme döneminde ilgili alt sektörde 2012 yılına kadar hiç küçülme yaşanmamasına kar-şın 2012 yılında ilgili alt sektörün %7,2 gibi önemli bir oranda küçülmüş olmasıdır.

Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 20.Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürün-leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları arasında -2012 yılı dışında- Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörünün büyümeoranının toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir eğilim gösterdiği görülmektedir. Ayrıca,inceleme döneminde, Öğütülmüş Tahıl Ürünleri, Nişasta Ve Nişastalı Ürünlerin İmalatı alt sektörü genel anlamda top-lam imalat sanayi ortalamasına göre daha yavaş bir büyüme göstermiştir.

3.1.8. Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2008 ve 2009 yılları dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılınagöre %42,3’lük artışla 142,3’e yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı %5,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile FırınVe Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı bü-yüyen beşinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alangrafikte gösterilmektedir



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %2,8 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yı-lında büyüme hızı artarak %10,4’e yükselmesine karşın Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü 2008 yılında %1,5küçülmüştür. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektöründeki küçülme 2009 yılında artarak devam etmiş ve 2009 yı-


lına ilgili alt sektör %3,4 oranında küçülmüştür. 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan küçülmeye karşın Fırın Ve Unlu Ma-muller İmalatı alt sektörü 2010 yılında %13,6 gibi önemli bir büyüme gerçekleşmiştir. 2009 yılından sonra da Fırın VeUnlu Mamuller İmalatı alt sektörü büyümeye devam etmiş; buna karşın, büyüme hızı düşüş eğilimine girmiştir.

Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döne-minde ilgili alt sektörün 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan küçülmeler dışında sürekli olarak büyümesi ancakbüyüme oranının oldukça istikrarsız oluşudur.

Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşı-laştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 23.Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim EndeksiBüyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları arasında 2010 yılına kadar -2007 yılı dışında- Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörünün büyüme oranı toplamgıda imalatı sektörünün büyüme oranının altında seyrederken 2010 yılından itibaren bu durum tam tersine dönmüş-tür. Bunun yanı sıra, genel anlamda bakıldığında Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sek-törüne göre daha istikrarsız bir büyüme eğilimi gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, inceleme döneminde, Fırın Ve UnluMamuller İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalamasına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir.

3.1.9. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2007 ve bir ölçüde 2012 yılları dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005yılına göre %16’lık artışla 116’ya yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı %2,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile DiğerGıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı bü-yüyen altıncı alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alangrafikte gösterilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %2,6 olarak gerçekleşmiştir. Diğer GıdaMaddelerinin İmalatı alt sektörü 2007 yılında %2,8 oranında küçülmesine karşın 2008 yılında %9,1 oranında bü-yümüştür. 2009 yılında büyüme hızı %0,7’ye düşen Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü 2010 ve 2011 yılla-


rında artan bir büyüme trendi yakalamıştır. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %0,1 oranındaküçülmüştür. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, in-celeme döneminde 2009 yılına kadar istikrarsız bir büyüme trendi izleyen sektörün bu yıldan sonra bü-yüme oranı açısından oldukça istikrarlı bir büyüme eğilimine girmiş olmasıdır. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatıalt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunul-muştur:

GRAFİK 26. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim En-deksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları arasında - 2008 ve 2009 yılları dışında - Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörünün büyüme oranı toplam gıdaimalatı sektörünün büyüme oranının altında seyretmiştir. Bunun yanı sıra, genel anlamda bakıldığında Diğer GıdaMaddelerinin İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sektörüne göre daha istikrarsız bir büyüme eğilimi gösterdiğigörülmektedir. Ayrıca, inceleme döneminde, Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam ima-lat sanayi ortalamasına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir.

3.1.10. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 yılında 100 olan Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005 - 2012döneminde - 2009 yılı dışında - oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılına göre %70,9’luk ar-tışla 170,9’a yükselmiştir.




2005-2012 döneminde ÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı %8 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Hazır Hay-van Yemleri İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyenalt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği eğilim ise aşağıda yer alan grafikte göste-rilmektedir:



Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %6,5 olarak gerçekleşmiştir. Hazır Hay-van Yemleri İmalatı alt sektörü büyüme oranı 2007 yılından itibaren 2010 yılına kadar azalma eğilimine girmiş ve 2009yılında alt sektör %3,8 oranında küçülmüştür. 2010 yılında %18,9 ile oldıkça önemli bir büyüme gerçekleştiren sek-törün büyüme trendi azalarak da olsa devam etmiştir. 2012 yılında Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü %9,8 ora-nında büyümüştür. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum,


inceleme döneminde 2009 yılı dışında sürekli ve yüksek oranlarda büyüme gerçekleştirmiş olmasıdır. HazırHayvan Yemleri İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırmasıizleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 29.Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim EndeksiBüyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıl-ları arasında Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sektörüne göre daha istikrarsız bir bü-yüme eğilimi gösterdiği görülmektedir. Buna karşın, -2009 yılı dışında- Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörününbüyüme oranı toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının üzerinde seyretmiştir. Ayrıca, inceleme dönemi birbütün olarak ele alındığında, Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalama-sına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir.

3.1.11. İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005 - 2012 dönemi İmalat Sanayi Üretim Endeksi (İSÜE) açısından incelendiğinde ise, baz yıl olan 2005 yılında 100olan İSÜE’nin izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2003 yılına göre%27,3’lük artışla 127,3’e yükseldiği görülmüştür. İSÜE’nin büyüme oranı aynı dönemde %30,5 olan GUİÜE’nin 3,2puan altında gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle, inceleme dönemi olan 2005-2012 döneminde gıda ürünleriimalatı, tüm imalat sanayi ortalamasından daha hızlı artış göstermiştir.


GRAFİK 30.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2005-2012)


2005-2012 döneminde İSÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,5 olarak gerçekleşmiştir. İSÜE’nin 2005-2012 döne-minde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır:

GRAFİK 31. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında İSÜE büyüme oranı %7,2 olarak gerçekleşmiş ancak İSÜEbüyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında İSÜE %11,4 oranında kü-çülmüştür. Her ne kadar İSÜE 2010 yılında %14,4 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyüme oranını yakalamış olsada İSÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında ISUE %2 oranında artışgöstermiştir.


Gıda Sanayi ve İmalat Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 32. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi BüyümeOranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


GÜİÜE ve İSÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için yıllarda gıdaimalatı sektörü toplam imalat sanayine göre daha yavaş büyümekte ve aynı zamanda daha yavaş küçülmektedir. Budurum yukarıdaki grafikte kırmızı çizgilerle gösterilen GÜİÜE büyüme oranının mavi çizgilerle gösterilen İSÜE büyümeoranına göre daha yatay bir seyir izlemesi ile de desteklenmektedir. Dolayısı ile inceleme dönemi için bakıldığında gıdaimalatı sektöründeki dalgalanmaların toplam imalat sanayindeki dalgalanmalardan daha yumuşak olduğu görülmek-tedir. Bir başka deyişle gıda imalatı sektörü toplam imalat sanayine göre çok daha istikrarlıdır.

3.1.12. Toplam Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı

2005-2012 dönemi Toplam Sanayi Üretim Endeksi (TSÜE) açısından incelendiğinde ise, baz yıl olan 2005 yılında 100olan TSÜE’nin izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2003 yılına göre %29,7’likartışla 129,7’ye yükseldiği görülmektedir. TSÜE’nin büyüme oranı aynı dönemde %30,5 olan GUİÜE’nin 0,3 puan al-tında gerçekleşmiştir.Bir başka deyişle, inceleme dönemi olan 2005-2012 döneminde gıda ürünleri imalatı ,tüm sanayi ortalamasından -az da olsa- daha hızlı artış göstermiştir.


GRAFİK 33. Türkiye Toplam Sanayi Üretim Endeksi (2005-2010)


2005-2012 döneminde TSÜE’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,8 olarak gerçekleşmiştir. TSÜE’nin 2005-2012 dö-neminde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır:

GRAFİK 34. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi BüyümeOranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında TSÜE büyüme oranı %7,3 olarak gerçekleşmiş ve TSÜEbüyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında TSÜE %9,9 oranında kü-çülmüştür. Her ne kadar İSÜE 2010 yılında %13,1 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyüme oranına ulaşmış olsa daTSÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında TSUE yalnızca %2 oranındaartış göstermiştir.

İnceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için GÜİÜE ve TSÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, gıda ima-latı sektörü toplam sanayiye göre daha yavaş büyümekte ve aynı zamanda daha yavaş küçülmektedir. Bu durum yu-


Türk

iye

karıdaki grafikte kırmızı çizgilerle gösterilen GÜİÜE büyüme oranının mavi çizgilerle gösterilen İSÜE büyüme oranınagöre daha yatay bir seyir izlemesi ile de desteklenmektedir. Dolayısı ile inceleme dönemi için bakıldığında gıda imalatısektörünün dalgalanmaların toplam sanayideki dalgalanmalardan daha yumuşak olduğu görülmektedir. Bir başka de-yişle gıda imalatı sektörünün büyümesi toplam imalat sanayine göre çok daha istikrarlıdır.

3.2. Gıda İmalatı Sektörünün Ekonomideki Yeri ve Önemi

Çalışmanın bu bölümünde Türkiye Gıda İmalatı Sektörü ’nün ekonomideki yeri gıda imalatının, imalat sanayindeki, top-lam sanayideki ve GSYH’deki payları göz önüne alınarak verilerin ulaşılabilirliği çerçevesinde 2003-2009 yılları için iz-leyen kısımda analiz edilmiştir.

Türkiye için, Gıda Ürünleri İmalatı Üretim Değeri (GÜİÜD), GUİÜD’nin İmalat Sanayi Üretim Değeri (İSÜD) içindeki payı(GÜİÜD/İSÜD), GUİÜD’nin Toplam Sanayi Üretim Değeri (TSÜD) içindeki payı (GÜİÜD/TSÜD) ve GÜİÜD’nin Gayri SafiYurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı (GÜİÜD/GSYİH) değişkenlerine ilişkin 2003-2009 dönemine ait veriler izleyen tab-loda gösterilmiştir:

TABLO 3.Türkiye ‘de Gıda ürünleri İmalatı ve Sektörün Ekonomideki Yeri (2003-2009)

Değişken 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 YBBO TBO

GÜİÜDDeğer 34,07 40,58 46,01 50,07 56,41 66,73 69,50 - -

Büyüme* - 19,1% 13,4% 8,8% 12,6% 18,3% 4,2% 12,6% 104,0%

GÜİÜD/İSÜD 15,2% 14,2% 14,8% 13,2% 13,6% 14,0% 16,4%

GÜİÜD/TSÜD 12,9% 12,3% 12,7% 11,4% 11,7% 11,8% 13,4%

GUİD/TSÜD 7,80% 7,28% 6,99% 6,33% 6,39% 6,55% 7,24%

Kaynak: İstanbul Sanayi Odası, Sektörel Göstergeler Raporları, Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır.

3.2.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Değeri ve Büyüme Oranı

2003 yılında 34,07 milyar TL olan GÜİÜD, izleyen grafikte de görüldüğü gibi ortalamada bir artış trendi izleyerek 2009yılında 2003 yılına göre %104’lük artışla 69,5 milyar TL’ye yükselmiştir:

GRAFİK 35.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri (2003-2009; Milyar TL)


2003-2009 döneminde GÜİÜD’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 12,6 olarak gerçekleşmiştir. GÜİÜD’nin 2003-2009döneminde izlediği büyüme trendi izleyen grafikte yer almaktadır:


GRAFİK 36. Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri Büyüme Oranı (2003-2009)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2004 yılında GÜİÜD büyüme oranı %19,1 olarak gerçekleşmiş ancak 2004yılından sonra GÜİÜD büyüme oranı 2006 yılına kadar düzenli bir azalış eğilimi göstermiştir. 2007 ve 2008 yıllarında tek-rar artış eğilimine giren GÜİÜD büyüme oranı 2009 yılında tekrar yavaşlayarak %4,2 olarak gerçekleşmiştir.

3.2.2. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam İmalat Sanayi

2003 yılında 224,3 milyar TL olan İSÜD, izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2009 yılı dışında genel bir artış trendi izle-miş ve 2009 yılında 2003 yılına göre %88,7’lik artışla 423,1 milyar TL’ye yükselmiştir:

GRAFİK 37.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL)


2003-2009 döneminde İSÜD’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 11,2 olarak gerçekleşmiştir. İSÜD’nin 2003-2009 dö-neminde izlediği büyüme trendi izleyen grafikte yer almaktadır:


GRAFİK 38. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2004 yılında İSÜD büyüme oranı %27,2 olarak gerçekleşmiş ancak2005 yılında İSÜD büyüme oranı %9,3’e gerilemiştir. 2006 yılında yeniden artış eğilimi gösteren İSÜD büyüm e oranı%21,6 olmuştur. 2007 yılında İSÜD büyüme oranı yeniden azalma eğilimine girmiş ve %9,4 olarak gerçekleşmiştir.2008 yılında %15 oranında büyüyen İSÜD 2011 yılında ise %11,3 oranında küçülmüştür. İnceleme dönemi birbütün olarak ele alındığında, İSÜD’nin büyüme oranının oldukça istikrarsız bir eğilim gösterdiği görül-mektedir. Buna karşın 2009 yılında yaşanan küçülme dışında imalat sanayi üretim değeri büyüme oranlarıoldukça yüksek düzeylerde gerçekleşmiştir.

Gıda imalatı sanayinin ekonomideki yerini daha iyi anlamak için gıda imalatı sanayinin toplam imalat sanayi içindekipayının 2003-2009 yılları arasında gösterdiği gelişim izleyen grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 39. Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)



Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi 2003 yılında gıda imalatı sektörünün toplam imalat sanayi içindeki payı%15,2’dir. 2004 yılında gıda imalatı sektörü toplam imalat sektöründen daha yavaş büyüdüğünden bu oran 2004 yı-lında %14,2’ye gerilemiştir. 2005 yılında %14,8 olarak gerçekleşen gıda imalatı sektörünün toplam imalat sanayi için-deki payı 2006 yılında %13,2’ye gerilemesine karşın 2008 bu yıldan sonra genel bir artış eğilimi göstermiş ve 2009yılında 2003 yılına göre 1,2 puanlık artışla %16,4’e yükselmiştir. Bu durum, inceleme dönemi bir bütün olarak le alın-dığında, gıda imalatı sektörünün (%104) toplam imalat sanayinden (%88,7) daha hızlı büyümüş olmasından kay-naklanmaktadır. Gıda imalatı sektörünün imalat sanayi içindeki payı 2003 ve 2009 yılları için karşılaştırmalı olarakizleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 40. Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009)


3.2.3. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam Sanayi Sektörü

2003 yılında 263,4 milyar TL olan TSÜD, izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2009 yılı dışında genel bir artış trendi izle-miş ve 2009 yılında 2003 yılına göre %96,8’lik artışla 518,5 milyar TL’ye yükselmiştir:

GRAFİK 41.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL)


2003-2009 döneminde İSÜD’nin yıllık bileşik büyüme oranı % 11,2 olarak gerçekleşmiştir. İSÜD’nin 2003-2009 dö-neminde izlediği büyüme trendi izleyen grafikte yer almaktadır:

GRAFİK 42.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2004 yılında TSÜD büyüme oranı %25,4 olarak gerçekleşmiş ancak2005 yılında TSÜD büyüme oranı %9,9’a gerilemiştir. 2006 yılında yeniden artış eğilimi gösteren TSÜD büyüme oranı%20,9 olmuştur. 2007 yılında İSÜD büyüme oranı yeniden azalma eğilimine girmiş ve %9,8 olarak gerçekleşmiştir.2008 yılında %17,6 oranında büyüyen İSÜD 2011 yılında ise %8,6 oranında küçülmüştür. İnceleme dönemi birbütün olarak ele alındığında, TSÜD’nin büyüme oranının oldukça istikrarsız bir eğilim gösterdiği görül-mektedir. Buna karşın 2009 yılında yaşanan küçülme dışında imalat sanayi üretim değeri büyüme oranlarıoldukça yüksek düzeylerde gerçekleşmiştir.

Gıda imalatı sanayinin ekonomideki yerini daha iyi anlamak için gıda imalatı sanayinin toplam sanayi içindeki payının2003-2009 yılları arasında gösterdiği gelişim izleyen grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 43.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)



Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi 2003 yılında gıda imalatı sektörünün toplam sanayi içindeki payı %12,9 olarakgerçekleşmiştir. 2004 yılında gıda imalatı sektörünün toplam sanayi içindeki payı %12,3’e gerilemiştir. 2005 yılında%12,7 olarak gerçekleşen gıda imalatı sektörünün toplam sanayi içindeki payı 2006 yılında %11,4’e gerilemesine kar-şın 2008 bu yıldan sonra genel bir artış eğilimi göstermiş ve 2009 yılında 2003 yılına göre 0,5 puanlık artışla %13,4’eyükselmiştir. Bu durum, inceleme dönemi bir bütün olarak le alındığında, gıda imalatı sektörünün (%104) toplam sa-nayiden (%96,8) daha hızlı büyümüş olmasından kaynaklanmaktadır. Gıda imalatı sektörünün toplam sanayi içindekipayı 2003 ve 2009 yılları için karşılaştırmalı olarak izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 44.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009)


3.2.4. Gıda İmalatı Sektörü ve GSYİH

2003 yılında 436,6 milyar TL olan GSYİH, izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2009 yılı dışında genel bir artış trendi iz-lemiş ve 2009 yılında 2003 yılına göre %119,8’lik artışla 959,7 milyar TL’ye yükselmiştir:

GRAFİK 45.Türkiye GSYİH (2003-2009;Milyar TL)



2003-2009 döneminde GSYİH’nın yıllık bileşik büyüme oranı % 14 olarak gerçekleşmiştir. GSYİH’nın 2003-2009 dö-neminde izlediği büyüme eğilimi izleyen grafikte yer almaktadır:

GRAFİK 46. Türkiye GSYİH Büyüme Oranı (%,2003-2009)


Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2004 yılında GSYİH büyüme oranı %27,7 olarak gerçekleşmiş ancak2005 yılında TSÜD büyüme oranı %18,1’e gerilemiştir. 2006 yılında yeniden artış eğilimi gösteren GSYİH büyüme oranı%20,2 olmuştur. 2007 yılında GSYİH büyüme oranı yeniden azalma eğilimine girmiş ve %11,5 olarak gerçekleşmiş-tir. 2008 yılında %15,6 oranında büyüyen GSYİH 2011 yılında ise %5,9 oranında küçülmüştür. İnceleme dönemi birbütün olarak ele alındığında, GSYİH büyüme oranının oldukça istikrarsız ve genel anlamda azalan bir eği-lim gösterdiği görülmektedir. Buna karşın 2009 yılında yaşanan küçülme dışında GSYİH büyüme oranlarıoldukça yüksek düzeylerde gerçekleşmiştir.

Gıda imalatı sanayinin genel olarak ekonomideki yerini daha iyi anlamak için gıda imalatı sanayinin GSYİH içindeki pa-yının 2003-2009 yılları arasında gösterdiği gelişim izleyen grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 47.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003-2009)




Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi 2003 yılında gıda imalatı sektörünün GSYİH içindeki payı %7,8 olarak gerçek-leşmiştir. 2004 yılında gıda imalatı sektörünün GSYİH içindeki payı %7,3’e gerilemiştir. 2005 yılında %7 olarak ger-çekleşen gıda imalatı sektörünün GSYİH içindeki payı 2006 yılında %6,3’e gerilemesine karşın bu yıldan sonra genelbir artış eğilimi göstermiş fakat buna karşın 2009 yılında 2003 yılına göre 0,6 puanlık azalışla %7,2’ye gerilemiştir. Budurum, inceleme dönemi bir bütün olarak le alındığında, gıda imalatı sektörünün (%104) GSYH’den (%119,8) dahahızlı büyümüş olmasından kaynaklanmaktadır. Gıda imalatı sektörünün toplam sanayi içindeki payı 2003 ve 2009 yıl-ları için karşılaştırmalı olarak izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 48.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003,2009)



3.3. Gıda Dış TicaretiTürkiye toplam mal ve hizmet dış ticareti ile gıda dış ticaretine ilişkin olarak 2005-2011 dönemi için dış ticaret hacmi,ihracat ve ithalat değişkenlerine veriler izleyen tabloda gösterilmiştir:

TABLO 4. Türkiye Gıda Dış Ticareti (2008-2012)

Kaynak: TUİK, Dış Ticaret İstatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır.

3.3.1. Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi

2005 yılında 9 milyar 929 milyon dolar olan Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi (TGDTH) 2008-2012 döneminde 4 milyar209 milyon dolarlık artışla 2012 yılında 14 milyar 138 milyon dolara ulaşmıştır. 2005-2011 döneminde Türkiye GıdaDış Ticaret Hacminin izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmektedir:

Dış

Tic

aret

Hac

mi

İhra

cat

İth

alat

Değişken 2008 2009 2010 2011 2012 YBBO TBO

TGDTH Değer 9.929 8.531 9.762 13.313 14.138 - -

Büyüme* - -14,08% 14,43% 36,38% 6,19% 9,24% 42,40%

TTDTH Değer 333.991 243.071 299.428 375.749 389.024 - -

Büyüme* - -27,22% 23,19% 25,49% 3,53% 3,89% 16,48%

TGTDH/TTDTH 2,97% 3,51% 3,26% 3,54% 3,63% - -

TGDTD 2.630 2.973 3.189 3.935 4.326 13,25% 64,51%

TGEXP/TGDTH 63,24% 67,42% 66,33% 64,78% 65,30% -

TGIMP/TGDTH 36,76% 32,58% 33,67% 35,22% 34,70%


TGEXPDeğer 6.279 5.752 6.476 8.624 9.232 - -

Büyüme* - -8,39% 12,58% 33,18% 7,04% 10,12% 47,03%

TTEXPDeğer 132.027 102.143 113.883 134.907 152.478 - -

Büyüme* - -22,64% 11,49% 18,46% 13,02% 3,67% 15,49%

TGEXP/TTEXP 4,76% 5,63% 5,69% 6,39% 6,05% - -

TGEXP/TGIMP 172,1% 207,0% 197,0% 183,9% 188,2% - -


TGIMPDeğer 3.650 2.779 3.286 4.689 4.906 - -

Büyüme* - -23,85% 18,26% 42,68% 4,63% 7,68% 34,43%

TTIMPDeğer 201.964 140.928 185.544 240.842 236.545

Büyüme* - -30,22% 31,66% 29,80% -1,78% 4,03% 17,12%

TGIMP/TTIMP 1,81% 1,97% 1,77% 1,95% 2,07% - -

GRAFİK 49.Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi (2005-2011;Milyon $)


2008-2012 döneminde Türkiye gıda dış ticaret hacminin büyüme oranı incelendiğinde 2009 yılında gıda dış ticaret hac-minde%14,08 oranında bir küçülme yaşandığı görülmektedir. Buna karşın 2010 ve 2011 yıllarında gıda dış ticaret hac-minde artan bir büyüme eğilimi ortaya çıkmıştır. 2012 yılında ise gıda dış ticaret hacmi büyümeye devam etmesinekarşın hızı yavaşlamış ve 2012 yılında gıda dış ticaret hacmi %6,19 oranında artış göstermiştir. TGDTH’nin incelemedönemindeki yıllık ortalama büyüme oranı % 9,24 toplam büyüme oranı ise %42,4 olarak gerçekleşmiştir. TGDTHbüyüme oranının 2008-2012 dönemindeki izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 50. Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%)


Türkiye gıda dış ticaretinin, Türkiye Toplam Dış Ticaret Hacmi (TTDTH) içindeki payı (TGDTH/TTDTH) 2008 yılında %2,97düzeyinde olmuştur. Türkiye için gıda dış ticaretinin toplam dış ticaret içindeki payı 2009 yılında %3,51 düzeyine yük-selmesine karşın 2010 yılında %3,26’ya gerilemiştir. Buna karşın, 2011 yılından sonra artış eğilimi gösteren Türkiye gıdadış ticaretinin, Türkiye Toplam Dış Ticaret Hacmi (TTDTH) içindeki payı 2011 yılında %3,54 olmuştur. Türkiye gıda dışticaretinin, Türkiye Toplam Dış Ticaret Hacmi (TTDTH) içindeki payı 2012 yılında 2008 yılına göre 0,66 puan artarak%3,63 düzeyine yükselmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde Türkiye’de toplam dış ticaret hacmi içinde gıda


dış ticaretinin payı az da olsa artış göstermiştir. Türkiye’nin gıda dış ticareti toplam dış ticaret hacmine göre daha hızlıbir artış göstermiştir. Türkiye gıda dış ticaret hacminin 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdaki grafikte gösteril-miştir:

GRAFİK 51. TGDTH/TTDTH Oranı (2008-2012;%)


Türkiye gıda dış ticaretinin ithalat ve ihracat arasındaki dağılımı incelendiğinde, 2008 yılında ihracatın payının %63,24,ithalatın payının ise %36,76 olduğu görülmektedir. İnceleme döneminde gıda dış ticareti içinde gıda ihracatı-nın payı artarak 2012 yılında %65,30’a yükselirken, gıda ithalatının gıda dış ticaretindeki payı azalarak%34,70’e gerilemiştir. Türkiye gıda dış ticaretinde gıda ihracatı ve ithalatının payları 2005 ve 2011 yılları için karşı-laştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 52. Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Payları (2008,2012;%)


2008-2012 dönemi için Türkiye gıda dış ticaret dengesi (TGDTD) incelendiğinde, 2008 yılında Türkiye gıda dış ticare-tinin 2 milyar 630 milyon dolar fazla verdiği görülmektedir. Türkiye gıda dış ticaret fazlası inceleme döneminde istik-


rarlı biçimde artan bir eğilim izlemiştir. Bu eğilim sonucunda Türkiye gıda dış ticareti fazlası 2012 yılında 2008yılına göre %64,51’lik artışla 4 milyar 326 milyon dolara yükselmiştir. Türkiye gıda dış ticaret dengesinin 2008-2012 döneminde izlediği eğilim aşağıdaki yer alan grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 53.Türkiye Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)


3.3.2. Türkiye Gıda İhracatı

2008 yılında 6 milyar 279 milyon dolar olan Türkiye gıda ihracatı (TGEX) 2008-2012 döneminde yıllık ortalama %10,12toplamda ise %47,03 oranında büyüyerek 2012 yılında 9 milyar 232 milyon dolara ulaşmıştır. 2008-2012 dönemindeTürkiye gıda İhracatının izlediği eğilim aşağıdaki grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 54.Türkiye Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $)


Türkiye gıda ihracatının büyüme oranı 2008-2012 dönemi için incelendiğinde, 2009 yılında Türkiye gıda ihracatının %8,39 oranında küçüldüğü görülmektedir. Buna karşın Türkiye gıda ihracatı 2010ve 2011 yıllarında artan bir büyümeeğilimi göstermiş ve 2011 yılında %33,18 oranında artmıştır. 2012 yılında ise gıda dış ticaret hacmi büyümeye devam


etmesine karşın hızı yavaşlamış ve 2012 yılında gıda ihracatı %7,04 oranında artış göstermiştir. TGDTH’nin incelemedönemindeki yıllık ortalama büyüme oranı % 10,12 toplam büyüme oranı ise %47,034 olarak gerçekleşmiştir.TGDTH büyüme oranının 2008-2012 dönemindeki izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 55. Türkiye Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)


2008 yılında Türkiye’nin toplam ihracatının %4,76’sı gıda ihracatından oluşmuştur. 2009 yılında bu oran %5,36 dü-zeyine ve 2010 yılında ise %5,69 düzeyine yükselmiştir. 2011 yılında da gıda ihracatının toplam ihracat içerisindeki payıartmaya devam etmiş ve gıda ihracatının Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payı %6,39’a ulaşmıştır. 2012 Yılında isegıda ihracatının toplam ihracat içindeki payı %6,05 düzeyine gerilemiştir.2008-2012 dönemi bir bütün olarak in-celendiğinde 2012 yılında 2008 yılına göre gıda ihracatının toplam ihracat içindeki payının yaklaşık 1,29puan arttığı görülmektedir. Bir başka deyişle inceleme döneminde Türkiye gıda ihracatının büyüme oranıtoplam Türkiye ihracatının büyüme oranın üzerinde gerçekleşmiştir. TGEX/TTEX değişkenin 2008-2012 dö-neminde izlediği seyir aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 56. TGEX/TTEX Oranı (2008-2012;%)



Türkiye gıda dış ticareti, İhracatın ithalatı karşılama oranı açısından incelendiğinde 2008 yılında bu oranın %172,1 ol-duğu görülmektedir. Türkiye’de gıda ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı 2009 yılında yaklaşık 35 puanlık birartış göstererek %207’ye yükselmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında ise gıda ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranıazalma eğilimine girmiş ve 2011 yılında %183,9’a düşmüştür. 2012 yılında ise gıda ticaretinde ihracatın ithalatı kar-şılama oranı artarak %188,2^ye yükselmiştir. 2008-2012 dönemi bir bütün olarak incelendiğinde 2012 yılında2008 yılına göre gıda ihracatının ithalatı karşılama oranının 16 puan arttığı görülmektedir. Bir başka de-yişle inceleme döneminde Türkiye gıda ihracatının büyüme oranı Türkiye gıda ithalatının büyüme oranı-nın üzerinde gerçekleşmiştir. Türkiye için gıda dış ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranının (TGEX/TGIMP)inceleme döneminde izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 57. Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%)


Türkiye gıda ihracatı en büyük ihracat ortakları ve diğer ihracat ortağı ülkeler açısından incelendiğinde 2008-2012 dö-nemi için ilgili ülkelere yapılan gıda ihracatına ilişkin veriler izleyen tabloda gösterilmektedir:


GRAFİK 58. Türkiye'nin Gıda1 İhracatında İlk 10 Ülke ve Payları (2008-2012)


Türkiye’nin gıda ihracatı 2008 yılı incelendiğinde 998,4 milyon dolarlık ihracat büyüklüğü ve %15,4’lük ihracat payıile Irak Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği ülke olmuştur. Bir başka deyişle 2008 yılında Türkiye gıda ihracatının yakla-şık altıda biri yalnızca Irak’a gerçekleştirilmiştir. Almanya 2008 yılında, 693,2 milyon dolarlık gıda ihracatı ve %10,7ihracat payı ile Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği ikinci ülke olmuştur. Hollanda ise Türkiye’den ithal ettiği 277,4 mil-yon dolarlık gıda değeri ve % 4,3’lük ihracat payı ile 2008 yılında Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği üçüncü ülke ol-muştur. Bu ülkeleri izleyen İngiltere ve Fransa ise sırası ile Türkiye’den yaptıkları 270,3 milyon dolar ve 244 milyondolarlık gıda ithalatları ve %4,2 ve %3,8 ihracat payları ile 2008 yılında Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği dördüncüve beşinci ülkeler olmuşlardır. 2008 yılı için ABD, Suriye, İtalya, Rusya Federasyonu ve Libya Türkiye’den yaptıkları ve179,8 ve 145,4 milyon dolar arasında değişen gıda ithalatları ve %2,8 ile %2,2 arasında değişen ihracat payları ile Tür-kiye’nin en büyük gıda ithalatçıları arasında ilk 10’da yer almışlardır.

2008 yılı Türkiye gıda ihracatı açısından en çok ihracat gerçekleştirilen ilk 10 ülke ve diğer ülkeler anlamında değer-lendirildiğinde ilk 10 ülkenin Türkiye gıda ihracatının % 51,9’unu diğer ülkelerin gıda ithalatları toplamının ise Türkiyegıda ihracatının %48,1’ini oluşturduğu görülmektedir. Bir başka deyişle 2008 yılı itibariyle Türkiye gıda ihracatının ya-rıdan biraz fazlasını en çok gıda ihracatı yaptığı 10 ülkeye gerçekleştirmiştir. 2012 yılı için Türkiye’nin gıda ihracatı in-celendiğinde Irak’ın en çok gıda ihracatı yapılan ülke olma özelliğini koruduğu görülmektedir. 2008-2012 dönemindeIrak’a yapılan gıda ihracatı yıllık ortalama %27,2 toplamda ise %162,1 oranında artarak 2 milyar 617 milyon dolarayükselmiştir. 2012 yılı itibariyle Irak’a yapılan gıda ihracatı 2008 yılına göre 12,1 puan artmış ve Türkiye’nin toplam gıdaihracatının % 27,5’ini oluşturmuştur. 2012 yılında Almanya yine Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği ikinci ülke ol-muştur. Almanya’ya yapılan gıda ihracatı inceleme döneminde %19,6 oranında artarak 829,1 milyon dolara yüksel-miştir. 2012 yılı itibariyle Almanya’ya yapılan gıda ihracatı Türkiye’nin toplam gıda ihracatının % 8,7’sini oluşturmaktadır.İngiltere, 2012 yılında bu ülkeye yapılan 351,3 milyon dolarlık gıda ihracatı ve %3,7’lik ihracat payı ile en çok gıda ih-racatı yapılan üçüncü ülke olmuştur. 2008-2012 döneminde İngiltere’ye yapılan gıda ihracatı %29,9 oranında artmıştır.Hollanda, Türkiye’den yaptığı 339,7 milyon dolarlık gıda ithalatı ve Türkiye’nin gıda ihracatındaki %3,6’lık payı ile Tür-kiye’nin en çok gıda ihracatı gerçekleştirdiği dördüncü ülke olmuştur. ABD, 2012 yılında Türkiye’nin en çok gıda ihra-catı gerçekleştirdiği beşinci ülke olmuştur. 2008-2012 döneminde ABD’ye yapılan gıda ihracatı yıllık ortalama %5,2


Sıra Ülke MEX (milyon$)

2008 2012 2008 - 2012

Pay Sıra Ülke MEX (milyon$) Pay YBBO TBO

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

-

-

-

Irak

Almanya

Hollanda

İngiltere

Fransa

ABD

Suriye

İtalya

Rusya Federasyonu

Libya

İlk 10

Diğerleri

TMEX

998,4

693,2

277,4

270,3

244,0

221,6

179,8

178,5

152,8

145,4

3361,5

3114,3

6475,8

15,4%

10,7%

4,3%

4,2%

3,8%

3,4%

2,8%

2,8%

2,4%

2,2%

51,9%

48,1%

100,0%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

-

-

-

Irak

Almanya

İngiltere

Hollanda

ABD

Libya

Fransa

Suudi Arabistan

İtalya

İsrail

İlk 10

Diğerleri

TMEX

2617,0

829,1

351,3

339,7

305,3

249,3

229,4

223,7

188,7

149,8

5483,3

4031,9

9515,2

27,5%

8,7%

3,7%

3,6%

3,2%

2,6%

2,4%

2,4%

2,0%

1,6%

57,6%

42,4%

100,0%

27,2%

4,6%

6,8%

5,2%

8,3%

14,4%

-1,5%

11,7%

1,4%

8,2%

-

-

-

162,1%

19,6%

29,9%

22,4%

37,8%

71,4%

-6,0%

55,6%

5,7%

37,0%

-

-

-

1 ISIC Rev3 Sınıflamasına Göre 15.Gıda Ürünleri ve İçecek kalemini ifade etmektedir.

toplamda ise %22,4 oranında artarak 305,3 milyon dolara yükselmiştir. 2012 yılı itibariyle ABD’ye yapılan gıda ihra-catı Türkiye’nin toplam gıda ihracatının % 3,2’sini oluşturmaktadır.

Libya, Fransa, Suudi Arabistan, İtalya ve İsrail ise 2012 yılı itibariyle bu ülkelere yapılan ve 249,3 milyon dolar ile 149,8milyon dolar arasında değişen gıda ihracatı ve %2,6 ile %1,6 arasında değişen ihracat payları ile Türkiye’nin en çokgıda ihracatı yaptığı 10 ülke arasında yer almışlardır.

2012 yılı Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği ilk 10 ülke diğer ihracat yapılan ülkeler açısından değerlendirildiğinde, ilk10 ülkenin Türkiye’nin gıda ihracatı içindeki payları toplamının 2008 yılına göre 5,7 puan artarak 2012 yılında %57,6’yayükseldiği, diğer ülkelerin toplam ihracat paylarının ise %42,4’e düştüğü görülmektedir. Bir başka deyişle 2012 yılı iti-bariyle Türkiye’nin en çok gıda ihracatı gerçekleştirdiği ilk 10 ülkeye yapılan ihracat, diğer gıda ihracatı yapılan ülke-lere yapılan ihracatından daha hızlı artmıştır.

GRAFİK 59. Türkiye’nin Gıda İhracatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2008,2012)


Türkiye için gıda ihracatının 4 haneli ISIC Rev.3 kodları düzeyinde sınıflandırılması izleyen tabloda ifade edilmiştir:


TABLO 5. ISIC Rev. 3 Sınıflamasına Göre Gıda Alt Ürün Grupları

Kaynak: TUİK

2008-2012 dönemi için Türkiye’nin gıda ihracatının 4 haneli ISIC Rev.3 sınıflaması kodları düzeyinde dağılımına ilişkinverileri izleyen tablo ve grafikte ifade edilmiştir:

TABLO 6. Türkiye Gıda İhracatının Ürün Grupları Bazında Dağılımı (2008-2010)



ISIC Rev.3 Kodu

1511

1512

1513

1514

1520

1531

1532

1533

1541

1542

1543

1544

1549

Alt Ürün Grubu

Süt ürünleri

Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamüller

İşlenmiş sebze ve meyveler

Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar

Balık ürünleri

Öğütülmüş tahıl ürünleri

Nişasta ve nişastalı ürünler

Hazır hayvan yemleri

Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri

Şeker

Kakao, çikolata ve şekerleme

Mezbahacılık

Fırın ürünleri

Sıra ISIC Kodu MEX (milyon$)

2008 2010 2008 - 2010

Pay Sıra ISIC Kodu MEX (milyon$) Pay YBBO TBO

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

-

1513

1531

1514

1543

1549

1541

1544

1512

1520

1511

1532

1533

1542

1513-1542

2318,5

815,3

785,0

664,6

544,7

423,9

182,0

172,9

135,8

111,7

68,4

35,8

20,5

6279,1

13,0%

12,5%

10,6%

8,7%

6,8%

2,9%

2,8%

2,2%

1,8%

1,1%

0,6%

0,3%

100,0%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

-

1513

1531

1514

1543

1541

1549

1511

1544

1512

1520

1532

1533

1542

1513-1542

2733,2

1208,7

1185,7

953,0

739,2

712,8

580,8

358,0

258,5

228,0

136,0

112,5

25,5

9231,8

29,6%

13,1%

12,8%

10,3%

8,0%

7,7%

6,3%

3,9%

2,8%

2,5%

1,5%

1,2%

0,3%

100,0%

4,2%

10,3%

10,9%

9,4%

14,9%

7,0%

51,0%

18,4%

10,6%

13,8%

18,7%

33,1%

5,6%

10,1%

17,9%

48,2%

51,0%

43,4%

74,4%

30,9%

420,1%

96,7%

49,5%

67,9%

98,8%

214,0%

24,3%

47,0%

Türkiye gıda ihracatının ürün grupları bazında dağılımı 2008 yılı için incelendiğinde, ilk sırada “İşlenmiş sebze ve mey-veler” ürün grubunun yer aldığı görülmektedir. 2008 yılında “İşlenmiş sebze ve meyveler” ürün grubunun ihracat de-ğeri 2 milyar 318,5 milyon dolar, toplam gıda ihracatı içindeki payı ise %36,9 olmuştur. 2008 yılındaki 815,3 milyondolarlık ihracat değeri ve %13 ihracat payı ile “Öğütülmüş tahıl ürünleri” ürün grubu Türkiye’nin en çok ihracat yap-tığı ikinci gıda alt ürün grubu olmuştur. “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” ürün grubu 785 milyon dolarlık ih-racat değeri ve %,12,5’luk ihracat payı ile 2008 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını gerçekleştirdiği üçüncü ürün grubuolmuştur. “Kakao, çikolata ve şekerleme ” ürün grubu 664,6 milyon dolarlık ihracat değeri ve %10,6’lık ihracat payıile Türkiye gıda ihracatında en fazla ihracatı yapılan dördüncü ürün grubu olmuştur. Başka yerde sınıflandırılmamışgıda maddeleri” ürün grubu 554,7 milyon dolarlık ihracat değeri ve %8,7’lik ihracat payı ile gıda ürünleri içerisindeTürkiye’nin en çok ihracatını gerçekleştirdiği beşinci ürün grubu olmuştur.

Sırası ile “Fırın ürünleri”, “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller”, “Balık ürünleri”, “Süt ürünleri”, “Mezba-hacılık”, “Nişasta ve nişastalı ürünler”, “Hazır hayvan yemleri” ve “Şeker” ,423,9 milyon dolar ile 20,5 milyon dolararasında değişen ihracat değerleri ve %6,8 ile %0,3 arasında değişen ihracat payları ile Türkiye’nin en çok ihracatı yap-tığı diğer alt ürün grupları olmuşlardır.

Türkiye gıda ihracatının ürün grupları bazında dağılımı 2012 yılı için incelendiğinde ilk dört alt ürün grubu için ürüngruplarının sıralamasında herhangi bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Bu çerçevede, 2012 yılında Türkiye’nin en çokihracatını yaptığı ürün grupları içinde ilk sırada 2008-2012 döneminde ihracatı %17,9 oranında artarak 2012 yılında2 milyar 733,2 milyon dolarlık ihracat değerine ulaşan “İşlenmiş sebze ve meyveler” yer almaktadır. “İşlenmiş sebzeve meyveler” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en yavaş artan alt ürün grubu olmuştur. Bunedenle ihracat artışına karşın “İşlenmiş sebze ve meyveler” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre7,3 puan azalarak %29,6’ya gerilemiştir.

“Öğütülmüş tahıl ürünleri” ürün grubu, 2008-2012 döneminde ihracatı en hızlı artan dokuzuncu alt ürün grubuolmuş ve Türkiye gıda ihracatı içindeki payı %13’den %13,1’e yükselmiştir. 2008-2012 döneminde “Öğütülmüş tahılürünleri” ürün grubu ihracatı %48,2 oranında artarak 815,3 milyon dolardan 1 milyar 208,7 milyon dolara yüksel-miştir. Bu büyüme oranı ile “Öğütülmüş tahıl ürünleri” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,1puan artarak %13,1’ yükselmiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde üçüncü sırada 2008-2012 döneminde ihracatı%51 oranında artarak 2012 yılında 1 milyar 185 milyon dolara ulaşan “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” yeralmaktadır. “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı enhızlı artan yedinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” ihracatı-nın artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyüme oranından daha yüksek olduğundan bu alt ürün grubunun ihracatpayı 0,3 puan artarak %12,8’e yükselmiştir.

“Kakao, çikolata ve şekerleme” ürün grubu, 2008-2012 döneminde ihracatı en hızlı artan onuncu alt ürün grubu ol-muştur. 2008-2012 döneminde “Kakao, çikolata ve şekerleme” ürün grubu ihracatı inceleme döneminde %43,4oranında artarak 664,6 milyon dolardan 953 milyon dolara yükselmiştir. Bu büyüme oranı ile “Kakao, çikolata ve şe-kerleme” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,3 puan azalarak %10’3’e gerilemiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde beşinci sırada 2008-2012 döneminde ihracatı%74,4 oranında artarak 2012 yılında 739,2 milyon dolara ulaşan “Fırın ürünleri” yer almaktadır. “Fırın ürünleri”2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en hızlı artan yedinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012döneminde “Fırın ürünleri” ihracatının artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyüme oranından daha yüksek oldu-ğundan bu alt ürün grubunun ihracat payı 1,2 puan artarak %8’e yükselmiştir.

“Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubu, 2008-2012 döneminde ihracatı en hızlı artan on birincialt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubu ihra-catı inceleme döneminde %30,9 oranında artarak 544,7 milyon dolardan 712,8 milyon dolara yükselmiştir. Bu bü-yüme oranı ile “Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’egöre 1 puan azalarak %8,7’ye gerilemiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde yedinci sırada 2008-2012 döneminde ihracatı


%420,1 oranında artarak 2012 yılında 580,8 milyon dolara ulaşan “Mezbahacılık” yer almaktadır. “Mezbahacılık”2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en hızlı artan alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 dö-neminde “Mezbahacılık” ürünleri ihracatının artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyüme oranından oldukça yük-sek olduğundan bu alt ürün grubunun ihracat payı 4,5 puan artarak %6,3’e yükselmiştir.

2012 gıda ihracatındaki payı bakımından sekizinci sırada yer alan “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller”ürün grubu, 2008-2012 döneminde ihracatı en hızlı artan dördüncü alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde“Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller” ürün grubu ihracatı inceleme döneminde %96,7 oranında artarak182 milyon dolardan 358 milyon dolara yükselmiştir. Bu büyüme oranı ile “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu ma-muller” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre 1 puan artarak %3,9’a gerilemiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde dokuzuncu sırada 2008-2012 döneminde ihra-catı %49,5 oranında artarak 2012 yılında 258,5 milyon dolara ulaşan “Balık ürünleri” yer almaktadır. “Balık ürünleri”2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en hızlı artan sekizinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012döneminde “Balık ürünleri” ürünleri ihracatının artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyüme oranından yüksek oldu-ğundan bu alt ürün grubunun ihracat payı 0,05 puan artarak %2,8’e yükselmiştir.

2012 gıda ihracatındaki payı bakımından onuncu sırada yer alan “Süt ürünleri” ürün grubu, 2008-2012 dönemindeihracatı en hızlı artan altıncı alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Süt ürünleri” ürün grubu ihracatı in-celeme döneminde %67,9 oranında artarak 135,8 milyon dolardan 228 milyon dolara yükselmiştir. Bu büyüme oranıile “Süt ürünleri” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,3 puan artarak %2,5’e yükselmiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde on birinci sırada 2008-2012 döneminde ihracatı%98,8 oranında artarak 2012 yılında 136 milyon dolara ulaşan “Nişasta ve nişastalı ürünler” yer almaktadır. “Nişastave nişastalı ürünler” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en hızlı artan üçüncü alt ürün grubuolmuştur. 2008-2012 döneminde “Nişasta ve nişastalı ürünler” ihracatının artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyümeoranından yüksek olduğundan bu alt ürün grubunun ihracat payı 0,4 puan artarak %1,5’e yükselmiştir.

2012 gıda ihracatındaki payı bakımından on ikinci sırada yer alan “Hazır hayvan yemleri” ürün grubu, 2008-2012 dö-neminde ihracatı en hızlı artan ikinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Hazır hayvan yemleri” ürüngrubu ihracatı inceleme döneminde %214 oranında artarak 35,8 milyon dolardan 112,5 milyon dolara yükselmiştir.Bu büyüme oranı ile “Hazır hayvan yemleri” alt ürün grubunun ihracat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,6 puan ar-tarak %1,2’ye yükselmiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ihracatını yaptığı ürün grupları içinde sonuncu sırada 2008-2012 döneminde ihracatı%24,3 oranında artarak 2012 yılında 25,5 milyon dolara ulaşan “Şeker” alt ürün grubu yer almaktadır. “Şeker” altürün grubu 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ihracatı en yavaş artan ikinci alt ürün grubu olmuş-tur. 2008-2012 döneminde “Şeker” alt ürün grubu ihracatının artışı gıda ürünleri ihracatı ortalama büyüme oranın-dan düşük olduğundan bu alt ürün grubunun ihracat payı 0,05 puan azalarak %0,28’e gerilemiştir.

3.3.3. Türkiye Gıda İthalatı

2008 yılında 3 milyar 650 milyon dolar olan Türkiye Gıda İthalatı (TGIMP) 2008-2012 döneminde yıllık ortalama %7,68toplamda ise %34,43 oranında büyüyerek 2012 yılında 4 milyar 906 milyon dolara yükselmiştir. 2008-2012 dönemindeTürkiye Gıda İthalatının izlediği eğilim izleyen grafikte gösterilmektedir:


GRAFİK 60. Türkiye Gıda İthalatı (2008-2012;Milyon $)


Türkiye gıda ithalatının büyüme oranı 2008-2012 dönemi için incelendiğinde, 2009 yılında Türkiye gıda ithalatının %23,85 oranında küçüldüğü görülmektedir. Buna karşın, Türkiye gıda ithalatı 2010 ve 2011 yıllarında artan bir büyümeeğilimi göstermiş ve 2011 yılında %42,86 oranında artmıştır. 2012 yılında ise gıda ithalatı büyümeye devam etmesinekarşın hızı yavaşlamış ve 2012 yılında gıda ithalatı %4,63 oranında artış göstermiştir. Türkiye gıda ithalatının incelemedönemindeki yıllık ortalama büyüme oranı % 7,68 toplam büyüme oranı ise %34,43 olarak gerçekleşmiştir. TGDTHbüyüme oranının 2008-2012 dönemindeki izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 61.Türkiye Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)


2008 yılında gıda ithalatı Türkiye’nin toplam ithalatının %1,81’ini oluşturmuştur. 2008-2012 döneminde Türkiye gıdaithalatının büyüme oranının toplam Türkiye ithalatının büyüme oranın üzerinde gerçekleşmesi sonucunda inceleme dö-neminde toplam ithalat içinde gıda ithalatının payı (TGIMP/TTIMP) artmış ve 2012 yılı itibariyle %2,07’ye yükselmiştir.TGIMP/TTIMP değişkenin 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:


GRAFİK 62. TMIMP/TTIMP Oranı (2008-2012;%)


Türkiye’nin gıda ithalatı 2008-2012 dönemi için en çok gıda ithalatı yapılan ilk 10 ülke ve diğer ülkeler açısından in-celendiğinde ilgili ülkelerden yapılan gıda ithalatına ilişkin veriler izleyen tabloda gösterilmektedir:

TABLO 7. Türkiye’nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke ve Dİğer Ülkeler (2008-2012)


2008 yılı için Türkiye’nin gıda ithalatı incelendiğinde 462,2 milyon dolarlık ithalat ve %12,3’lük ithalat payı ile Gine Bis-sau Türkiye’nin en çok gıda ithal ettiği ülke olmuştur. Bir başka deyişle 2008 yılında Türkiye gıda ithalatının yaklaşık se-kizde biri Gine Bissau’dan yapılmıştır. Katar, 2008 yılında 408,5 milyon dolarlık gıda ithalatı ve % 10,9’luk ithalat payıile Türkiye’nin en çok gıda ithal ettiği ikinci ülke olmuştur. Kanada ise Türkiye’ye ihraç ettiği 408 milyon dolarlık gıdaithalat değeri ve Türkiye’nin gıda ithalatındaki %10,8’lik payı ile 2008 yılında Türkiye’nin en çok gıda ihraç ettiği üçüncü


Sıra Ülke MIMP (milyon$)

2008 2012 2008 - 2012

Pay Sıra Ülke MIMP (milyon$) Pay YBBO TBO

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

-

-

-

Gine Bissau

Katar

Kanada

Bangladeş

Komorolar

İngiltere

İran

Hollanda

Almanya

Libya

İlk 10

Diğerleri

TMIMP

462,2

408,5

408,0

279,7

188,6

181,7

169,7

165,6

160,3

106,0

2.530,3

1.232,8

3.763,1

12,3%

10,9%

10,8%

7,4%

5,0%

4,8%

4,5%

4,4%

4,3%

2,8%

67,2%

32,8%

100,0%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

-

-

-

Rusya Federasyonu

Ukrayna

Almanya

Endonezya

ABD

Malezya

İspanya

Hollanda

İtalya

Polonya

İlk 10

Diğerleri

TMIMP

846,5

409,9

387,0

343,4

315,0

313,3

302,1

255,3

174,6

172,5

3.519,7

1.602,9

5.122,6

16,5%

8,0%

7,6%

6,7%

6,1%

6,1%

5,9%

5,0%

3,4%

3,4%

68,7%

31,3%

100,0%

103,6%

74,7%

15,8%

146,3%

54,7%

g.d

47,8%

7,5%

22,3%

127,2%

-

-

-

7014,9%

2740,2%

141,4%

22225,6%

1269,7%

g.d

940,9%

54,2%

234,2%

13672,6%

-

-

-


ülke olmuştur. Bu ülkeleri izleyen Bangladeş ve Komorolar ise Türkiye’ye gerçekleştirdikleri sırası ile 279,7 milyon dolarve 188,6 milyon dolarlık gıda ithalatları ve %7,4 ve %5 ithalat payları ile 2008 yılında Türkiye’nin en çok gıda ithal et-tiği dördüncü ve beşinci ülkeler olmuşlardır. 2008 yılında İngiltere, İran, Hollanda, Almanya ve Libya Türkiye’ye yaptık-ları ve 181,7 ve 106 milyon dolar arasında değişen gıda ihracatları ve %4,8 ile %2,8 arasında değişen ithalat paylarıile Türkiye’nin en çok gıda ithalatı yaptığı ilk 10 ülke arasında yer almışlardır.

2008 yılı Türkiye gıda ithalatı açısından en çok ithalat yapılan ilk 10 ülke ve diğer ülkeler anlamında değerlendirildiğinde,ilk 10 ülkenin Türkiye gıda ithalatının % 67,2’sini, diğer ülkelerden yapılan gıda ithalatları toplamının ise Türkiye gıdaithalatının %32,8’ini oluşturduğu görülmektedir.

Türkiye’nin gıda ithalatı 2012 yılı için incelendiğinde, en çok gıda ithalatı yapılan ülkenin Rusya Federasyonu olduğugörülmektedir. 2008-2012 döneminde Rusya Federasyonu’ndan yapılan gıda ithalatı yıllık ortalama %103,6 toplamdaise %7.014,9 oranında artarak 2012 yılında 846,5 milyon dolara yükselmiştir. 2012 yılı itibariyle ülkenin Rusya Fede-rasyonu’ndan yapılan gıda ithalatı Türkiye’nin toplam gıda ithalatının % 16,5’ini oluşturmaktadır. Bir başka deyişle2012 yılı itibariyle Türkiye gıda ithalatının yaklaşık altıda birini Çin’den yapmaktadır. 2012 yılında Ukrayna, Türkiye’ninen çok gıda ithal ettiği ikinci ülke olmuştur. Ukrayna’dan yapılan gıda ithalatı inceleme döneminde %2.740 oranındaartarak 409,9 milyon dolara yükselmiştir. 2012 yılı itibariyle Ukrayna’dan yapılan gıda ithalatı Türkiye’nin toplam gıdaithalatının % 8’ini oluşturmaktadır. Almanya, 2012 yılında bu ülkeden yapılan 387 milyon dolarlık gıda ithalatı ve%7,6’lık ithalat payı ile en çok gıda ithalatı yapılan üçüncü ülke olmuştur. 2008-2012 döneminde Almanya’dan ya-pılan gıda ithalatı %141,4 oranında artmıştır. Endonezya, Türkiye’ye gerçekleştirdiği 343,4 milyon dolarlık gıda ihra-catı ve Türkiye’nin gıda ithalatındaki %6,7’lik payı ile Türkiye’nin en çok gıda ithalatı gerçekleştirdiği dördüncü ülkeolmuştur. İnceleme döneminde, Endonezya’dan yapılan gıda ithalatı %22.225,6 oranında artış göstermiştir. ABD,2012 yılında Türkiye’nin en çok gıda ithalatı gerçekleştirdiği beşinci ülke olmuştur. 2008-2012 döneminde ABD’denyapılan gıda ithalatı yıllık ortalama %54,7 toplamda ise %1.269,7 oranında artarak 315 milyon dolara yükselmiştir.2012 yılı itibariyle ABD’den yapılan gıda ithalatı Türkiye’nin toplam gıda ithalatının % 6,1’ini oluşturmaktadır.

Malezya, İspanya, Hollanda, İtalya ve Polonya bu ülkelerden yapılan ve 313,3 milyon dolar ile 302,1 milyon dolar ara-sında değişen gıda ithalatı ve %6,1 ile %3,4 arasında değişen ithalat payları ile Türkiye’nin en çok gıda ithalatı yaptığı10 ülke arasında yer almışlardır.

2012 yılı Türkiye’nin en çok gıda ithal ettiği ilk 10 ülke diğer ithalat yapılan ülkeler açısından değerlendirildiğinde, ilk10 ülkenin Türkiye’nin gıda ithalatı içindeki paylarının 2008 yılına göre 1,5 puan artarak %68,7’ye yükseldiği, diğerülkelerin toplam ithalat paylarının ise %31,3’e gerilediği görülmektedir. Bir başka deyişle, 2012 yılı itibariyle Türkiye’ninen çok gıda ithalatı gerçekleştirdiği ilk 10 ülkeye yapılan ithalat, diğer gıda ithalatı yapılan ülkelere yapılan ithalatın yak-laşık 2,2 katı olmuştur. Türkiye’nin gıda ithalatında ilk 10 sırada yer alan ülkelerin ve diğer ülkelerin Türkiye’nin toplamgıda ithalatı içindeki payları 2008 ve 2012 yılları için karşılaştırmalı olarak izleyen grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 63. Türkiye’nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2005,2011)


2008-2012 dönemi için Türkiye’nin gıda ithalatının 4 haneli ISIC Rev.3 sınıflaması kodları düzeyinde dağılımına ilişkinverileri izleyen tablo ve grafikte ifade edilmiştir:

TABLO 8. Türkiye Gıda İthalatının Ürün Grupları Bazında Dağılımı (2008-2010)


Türkiye gıda ithalatının ürün grupları bazında dağılımı 2008 yılı için incelendiğinde, ilk sırada “Bitkisel ve hayvansal sıvıve katı yağlar” ürün grubunun yer aldığı görülmektedir. 2008 yılında “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” ürüngrubunun ithalat değeri 1 milyar 611 milyon dolar, toplam gıda ithalatı içindeki payı ise %44,1 olmuştur. Bir başka de-yişle, 2008 yılında Türkiye’nin gıda ithalatının yarıya yakını yalnızca “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” alt ürüngrubundan oluşmuştur. 2008 yılındaki 431,2 milyon dolarlık ithalat değeri ve %11,8 ithalat payı ile “Başka yerde sı-nıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubu Türkiye’nin en çok ithalat yaptığı ikinci gıda alt ürün grubu olmuştur.“Mezbahacılık” ürün grubu 374,7 milyon dolarlık ithalat değeri ve %,10,3’lük ithalat payı ile 2008 yılında Türkiye’ninen çok ithalatını gerçekleştirdiği üçüncü ürün grubu olmuştur. “Nişasta ve nişastalı ürünler” ürün grubu 250,4 milyondolarlık ithalat değeri ve %6,9’luk ithalat payı ile Türkiye gıda ithalatında en fazla ithalatı yapılan dördüncü ürün grubuolmuştur. “Öğütülmüş tahıl ürünleri” ürün grubu 183,9 milyon dolarlık ithalat değeri ve %5’lik ithalat payı ile gıdaürünleri içerisinde Türkiye’nin en çok ithalatını gerçekleştirdiği beşinci ürün grubu olmuştur.

Sırası ile “İşlenmiş sebze ve meyveler”, “Kakao, çikolata ve şekerleme”, “Balık ürünleri”, “Süt ürünleri”, “Mezbaha-cılık”, “Hazır hayvan yemleri”, “Şeker”, “Fırın ürünleri” ve “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller” ,179,5 mil-yon dolar ile 4,4 milyon dolar arasında değişen ithalat değerleri ve %4,9 ile %0,1 arasında değişen ithalat payları ileTürkiye’nin en çok ithalatı yaptığı diğer alt ürün grupları olmuşlardır.

Türkiye gıda ithalatının ürün grupları bazında dağılımı 2012 yılı için incelendiğinde 2012 yılında Türkiye’nin en çok it-halatını yaptığı ürün grupları içinde ilk sırada 2008-2012 döneminde ithalatı %17,9 oranında artarak 2012 yılında 2milyar 467 milyon dolarlık ithalat değerine ulaşan “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” yer almaktadır. “Bitkisel vehayvansal sıvı ve katı yağlar” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan beşinci alt ürüngrubu olmuştur. Bu nedenle, “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar” alt ürün grubunun ithalat payı 2012 yılında2008’e göre 6,1 puan artarak %50,3’e yükselmiştir. Bir başka deyişle, 2012 yılında Türkiye gıda ithalatının yarıdan faz-lasını “Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar ”alt ürün grubu oluşturmaktadır.


Sıra Kodu IMP (milyon$)

2008 2010 2008 - 2010

Pay Sıra Kodu IMP (milyon$) Pay YBBO TBO

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

-

1514

1549

1511

1532

1531

1513

1543

1512

1520

1533

1542

1541

1544

1513-1542

1.611,2

431,2

374,7

250,4

183,9

179,5

143,7

141,4

133,6

113,5

45,5

36,6

4,4

3.649,5

44,1%

11,8%

10,3%

6,9%

5,0%

4,9%

3,9%

3,87%

3,7%

3,1%

1,2%

1,0%

0,12%

100,0%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

-

1514

1511

1549

1543

1512

1513

1532

1533

1520

1531

1541

1542

1544

1513-1542

2.467,3

619,9

511,3

232,9

217,0

215,4

190,5

125,6

118,2

76,8

63,1

62,0

6,1

4.906,1

50,3%

12,6%

10,4%

4,7%

4,4%

4,4%

3,9%

2,6%

2,41%

1,6%

1,3%

1,3%

0,12%

100,0%

4,2%

10,3%

10,9%

9,4%

14,9%

7,0%

51,0%

18,4%

10,6%

13,8%

18,7%

33,1%

5,6%

10,1%

17,9%

48,2%

51,0%

43,4%

74,4%

30,9%

420,1%

96,7%

49,5%

67,9%

98,8%

214,0%

24,3%

47,0%

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde ikinci sırada 2008-2012 döneminde ithalatı %65,4oranında artarak 2012 yılında 619,9 milyon dolara ulaşan “Mezbahacılık” yer almaktadır. “Mezbahacılık” 2008-2012döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan ikinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde“Mezbahacılık” ürünleri ithalatının artışı gıda ürünleri ithalatı ortalama büyüme oranından oldukça yüksek olduğun-dan bu alt ürün grubunun ithalat payı 2,4 puan artarak %12,6’ya yükselmiştir.

“Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubu, 2008-2012 döneminde Türkiye’nin en çok ithalatını yap-tığı ürün grupları içinde üçüncü sırada yer almıştır. Ayrıca, “Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubuinceleme döneminde ithalatı en hızlı artan dokuzuncu alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Başka yerdesınıflandırılmamış gıda maddeleri” ürün grubu ithalatı %18,6 oranında artarak 431,2 milyon dolardan 511,3 milyondolara yükselmiştir. Bu büyüme oranı gıda ithalatı ortalama büyüme oranının altında kaldığından, “Başka yerde sınıf-landırılmamış gıda maddeleri” alt ürün grubunun ithalat payı 2012 yılında 2008’e göre 1,4 puan azalarak %10,4’egerilemiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde dördüncü sırada yer alan “Kakao, çikolata ve şe-kerleme” ürün grubu, 2008-2012 döneminde ithalatı en hızlı artan üçüncü alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 dö-neminde “Kakao, çikolata ve şekerleme” ürün grubu ithalatı %62 oranında artarak 143,7 milyon dolardan 232,9milyon dolara yükselmiştir. Bu büyüme oranı ile “Kakao, çikolata ve şekerleme” alt ürün grubunun ithalat payı 2012yılında 2008’e göre 0,3 puan azalarak %10’3’e gerilemiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde beşinci sırada 2008-2012 döneminde ithalatı%53,5 oranında artarak 2012 yılında 217 milyon dolara ulaşan “Balık ürünleri” yer almaktadır. “Balık ürünleri” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan dördüncü alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 dö-neminde “Balık ürünleri” ürünleri ithalatının artışı gıda ürünleri ithalatı ortalama büyüme oranından yüksek olduğundanbu alt ürün grubunun ithalat payı 0,05 puan artarak %4,4’e yükselmiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde altıncı sırada 2008-2012 döneminde ithalatı %20oranında artarak 2012 yılında 215,4 milyon dolarlık ithalat değerine ulaşan “İşlenmiş sebze ve meyveler” yer almak-tadır. “İşlenmiş sebze ve meyveler” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan sekizincialt ürün grubu olmuştur. İnceleme döneminde, “İşlenmiş sebze ve meyveler” alt ürün grubu ithalatının büyüme oranıgıda ithalatı büyüme oranının altında kaldığından ilgili alt ürün grubunun ithalat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,5 puanazalarak %4,4’e düşmüştür.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde yedinci sırada 2008-2012 döneminde ithalatı%23,9 oranında azalarak 2012 yılında 190,5 milyon dolara gerileyen “Nişasta ve nişastalı ürünler” yer almaktadır. “Ni-şasta ve nişastalı ürünler” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı azalan ikinci alt ürüngrubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Nişasta ve nişastalı ürünler” ithalatındaki bu azalma sonucu bu alt ürüngrubunun ithalat payı 3 puan azalarak %3,92a gerilemiştir.

2012 gıda ithalatındaki payı bakımından sekizinci sırada yer alan “Hazır hayvan yemleri” ürün grubu, 2008-2012 dö-neminde ithalatı en hızlı artan onuncu alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Hazır hayvan yemleri” ürüngrubu ithalatı inceleme döneminde %10,6 oranında artarak 113,5 milyon dolardan 125,6 milyon dolara yükselmiş-tir. Bu büyüme oranı gıda ithalatı ortalama büyüme oranının gerisinde kaldığından “Hazır hayvan yemleri” alt ürüngrubunun ithalat payı 2012 yılında 2008’e göre 0,6 puan gerileyerek %2,6’ya düşmüştür.

2012 gıda ithalatındaki payı bakımından dokuzuncu sırada yer alan “Süt ürünleri” ürün grubu, 2008-2012 dönemindeithalatı en hızlı azalan ikinci alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Süt ürünleri” ürün grubu ithalatı %11,5oranında azalarak 133,6 milyon dolardan 118,2 milyon dolara gerilemiştir. Bu küçülme ile birlikte “Süt ürünleri” altürün grubunun ithalat payı 2012 yılında 2008’e göre 1,2 puan azalarak %2,4’e gerilemiştir.

“Öğütülmüş tahıl ürünleri” ürün grubu, 2008-2012 döneminde ithalatı en hızlı artan azalan alt ürün grubu olmuş veTürkiye gıda ithalatı içindeki payı açısından onuncu sırada yer almıştır. 2008-2012 döneminde “Öğütülmüş tahıl ürün-leri” ürün grubu ithalatı %58,2 oranında azalarak 183,9 milyon dolardan 76,8 milyon dolara düşmüştür. Bu önemliküçülme oranı ile “Öğütülmüş tahıl ürünleri” alt ürün grubunun ithalat payı 2012 yılında 2008’e göre 3,5 puan aza-larak %1,6’ya gerilemiştir.


2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde on birinci sırada 2008-2012 döneminde ithalatı%72,4 oranında artarak 2012 yılında 63,1 milyon dolara ulaşan “Fırın ürünleri” yer almaktadır. “Fırın ürünleri” 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde“Fırın ürünleri” ithalatının artışı gıda ürünleri ithalatı ortalama büyüme oranından daha yüksek olduğundan bu altürün grubunun ithalat payı 0,3 puan artarak %1,3’e yükselmiştir.

2012 yılında Türkiye’nin en çok ithalatını yaptığı ürün grupları içinde on ikinci sırada 2008-2012 döneminde ithalatı%36,3 oranında artarak 2012 yılında 62 milyon dolara ulaşan “Şeker” alt ürün grubu yer almaktadır. “Şeker” altürün grubu 2008-2012 döneminde on üç alt ürün grubu içinde ithalatı en hızlı artan yedinci alt ürün grubu olmuş-tur. 2008-2012 döneminde “Şeker” alt ürün grubu ithalatının artışı gıda ürünleri ithalatı ortalama büyüme oranındanyüksek olduğundan bu alt ürün grubunun ithalat payı 0,01 puan artarak %01,26’ya yükselmiştir.

2012 gıda ithalatındaki payı bakımından sonuncu sırada yer alan “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller” ürüngrubu, 2008-2012 döneminde ithalatı en hızlı artan altıncı alt ürün grubu olmuştur. 2008-2012 döneminde “Makarna,şehriye, kuskus vb. unlu mamuller” ürün grubu ithalatı %38,3 oranında artarak 4,4 milyon dolardan 6,1 milyon do-lara yükselmiştir. Bu büyüme oranı ile “Makarna, şehriye, kuskus vb. unlu mamuller” alt ürün grubunun ithalat pa-yında 2012 yılında 2008’e göre kayda değer bir değişim gerçekleşmemiştir.

3.3.4. Samsun Gıda Dış Ticareti

Samsun için toplam mal ve hizmet dış ticareti ile gıda dış ticaretine ilişkin olarak 2008-2012 dönemi dış ticaret hacmi,ihracat ve ithalat değişkenlerine veriler izleyen tabloda gösterilmiştir:2


2 Samsun için sunulan veriler yorumlanırken, ilgili verilerin yalnızca kanuni merkezi Samsun’da bulunan firmalara ilişkin olduğu dolayısı ile Samsun İlinin dış ticaret verileri olmadığıgöz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, buradaki gıda ithalatı rakamı hukuki merkezi Samsun’da bulunan firmaların yaptığı gıda ithalatıdır. Yapılan bu gıda ithalatı Sam-sun dışında başka bir ilde de satılmış olabileceğinden ya da Samsun’da tüketilen ithal gıdanın bir kısmının hukuki merkezi Samsun dışında (Örneğin İstanbul’da) bulunan fir-malarca ithal edilmiş olabileceğinden Samsun ilinin gıda ithalat rakamı olarak değerlendirilmemelidir. Benzer biçimde firmalar gıda üretimlerini Samsun’da gerçekleştirmelerinerağmen ürettikleri gıdaları kanuni merkezi Samsun dışında (örneğin Trabzon’da) bulunan bir firma üzerinden ihraç etmiş olabileceklerinden burada yer alan gıda ihracatırakamı Samsun gıda sektörünün ihracatı olarak yorumlanmamalıdır. Bu durum diğer mal ve hizmetler için de geçerlidir.

TABLO 9. Samsun Gıda Dış Ticareti (2008-2012)

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr dış ticaret verilerinden hareketle yazar tarafından hazırlanmıştır.

3.3.4.1. Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi3

2008 yılında 108,5 milyon dolar olan Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi (SGDTH) 2008-2012 döneminde 19,6 milyondolarlık artışla 2012 yılında 88,9 dolara gerilemiştir. Burada, özellikle 2008 yılında gıda dış ticaret hacminde yaşanançarpıcı artış ve 2009 yılında yaşanan 32 milyon dolarlık çarpıcı azalış dikkat çekicidir. 2010 yılından sonra tekrar artışeğilimine girerek 2011 yılında 95,7 milyon dolara ulaşan Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi 2012 yılında 88,9 milyon do-lara gerilemiştir. 2008-2012 döneminde Samsun Gıda Dış Ticaret Hacminin izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösteril-mektedir:


3 Hukuki merkezi Samsun’da bulunan firmaların gerçekleştirdiği gıda ithalatı ve ihracatı toplamını ifade etmektedir.

Dış

Tic

aret

Hac

mi

İhra

cat

İth

alat


SGDTHDeğer 108,5 76,5 85,9 95,7 88,9 - -

Büyüme* - -29,52% 12,38% 11,43% -7,18% -4,86% -18,08%

STDTHDeğer 1.244 784 888 1.387 1.429 - -

Büyüme* - -37,00% 13,26% 56,33% 3,02% 3,54% 14,91%

SGDTH/STDTH 8,72% 9,76% 9,68% 6,90% 6,22% - -

SGTDH/TGTDTH 1,09% 0,90% 0,88% 0,72% 0,63% - -

SGDTD 101 69 77 90 74 - -

SGEXP/SGDTH 96,53% 95,08% 94,94% 96,89% 91,70% - -

SGIMP/SGDTH 3,47% 4,92% 5,06% 3,11% 8,30%

Değişken 2008 2009 2010 2011 YBBO TBO

SGEXPDeğer 104,7 72,7 82 93 81 - -

Büyüme* - -30,58% 12,21% 13,72% -12,15% -6,08% -22,18%

SGEXPDeğer 459,8 304,2 275,1 441,3 422,8 - -

Büyüme* - -33,85% -9,56% 60,43% -4,21% -2,08% -8,06%

SGEXP/STEXP 22,77% 23,90% 29,65% 21,02% 19,28% - -

SGEXP/TGEXP 1,67% 1,26% 1,26% 1,08% 0,88% - -

SGEXP/SMIMP 2783,68% 1934,33% 1875,07% 3114,68% 1104,98% - -

Değişken 2008 2009 2010 2011 YBBO TBO

SGIMPDeğer 3,76 3,76 4,35 2,98 7,38 - -

Büyüme* - -0,09% 15,76% -31,54% 147,62% 18,33% 96,05%

STIMPDeğer 784,0 479,5 612,4 946,1 1.006,6

Büyüme* - -38,85% 27,74% 54,48% 6,40% 6,45% 28,39%

SGIMP/STIMP 0,48% 0,78% 0,71% 0,31% 0,73% - -

SGIMP/TMIMP 0,10% 0,14% 0,13% 0,06% 0,15% - -

GRAFİK 64. Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi (2008-2012; milyon $)


2008-2012 döneminde Samsun gıda dış ticaret hacminin büyüme oranı incelendiğinde 2009 yılında %29,52 gibi çar-pıcı bir küçülme yaşandığı görülmektedir. 2009 yılında Samsun gıda dış ticaret hacminin azalış hızı Türkiye’dekigıda dış ticaret hacminin azalış hızından (-%14,08) çok daha yüksek olmuştur. Bu önemli küçülmeye karşınSamsun gıda dış ticaret hacmi 2010 ve 2011 yıllarında tekrar artış eğilimine girmiş ise de 2011 yılından itibaren Sam-sun gıda dış ticareti büyüme oranı azalan bir seyir izlemeye başlamıştır. SGDTH’nin inceleme dönemindeki yıllık orta-lama büyüme oranı %-4,86 ve toplam küçülme oranı ise %18,08 olarak gerçekleşmiştir. 2008-2012 dönemi içinSamsun gıda dış ticareti Türkiye gıda dış ticaretindeki %42,4’lük artışın aksine %18,08 oranında küçülm-üştür. SGDTH büyüme oranının 2008-2012 dönemindeki izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 65.Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%)


Samsun’da gıda dış ticaretinin, Samsun Toplam Dış Ticaret Hacmi (STDTH) içindeki payı (SGDTH/STDTH) 2008 yılında%8,72 düzeyinde olup, bu oran %2,97 olan Türkiye gıda dış ticaretinin Türkiye toplam dış ticaretine oranının oldukçayukarısındadır. Bir başka deyişle Samsun’da gıda dış ticareti Türkiye ortalamasından daha önemli bir ihracat kalemiolarak ortaya çıkmaktadır. Samsun için gıda dış ticaretinin toplam dış ticaret içindeki payının 2008-2012 dönemindedalgalı ancak ortalamada azalış yönünde bir eğilim izlemesi nedeni ile gıda dış ticaretinin Samsun toplam dış ticaret


içindeki payı 2012 yılında % 6,22’ye gerilemiştir. Bir başka deyişle, inceleme döneminde Samsun’da toplam dış tica-ret hacmi içinde gıda dış ticaretinin payı azalmıştır. Buna karşın 2012 yılı itibari ile gıda dış ticaretinin Samsun toplamdış ticaret içindeki payı, gıda dış ticaretinin Türkiye toplam dış ticaret içindeki payından (%3,63) yüksek olmaya devametmektedir. Samsun’un toplam dış ticaret hacmi içinde gıda dış ticaret hacminin 2008-2012 döneminde izlediği seyiraşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

GRAFİK 66.SMDTH/STDTH Oranı (2008-2012;%)


Samsun gıda dış ticaretinin, Türkiye gıda dış ticareti (TGDTH) içindeki payı (SGDTH/TGDTH) incelendiğinde, 2008 yı-lında Samsun gıda dış ticaret hacminin Türkiye gıda dış ticaret hacminin yalnızca %1,09’unu oluşturduğu görülmek-tedir. 2008-2012 döneminde Samsun gıda dış ticaret hacmindeki büyümenin Türkiye gıda dış ticaretindeki büyümeninaltında gerçekleşmesi nedeni ile ilgili dönemde Samsun gıda dış ticaretinin Türkiye gıda dış ticareti içindeki payı istik-rarlı biçimde azalan bir eğilim göstermiştir. Bu eğilim sonucu, 2012 yılı itibariyle Samsun gıda dış ticaretinin Türkiye gıdadış ticareti içindeki payı %0,63’e gerilemiştir. SGDTH/SGDTH oranının 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdakigrafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 67.Samsun’un Türkiye Gıda Dış Ticaretindeki Payı (2008-2012;%)



Samsun gıda dış ticaretinin ithalat ve ihracat arasındaki dağılımı incelendiğinde, 2008 yılında ihracatın payının %96,53ithalatın payının ise %3,47 olduğu görülmektedir. İnceleme döneminde Samsun gıda dış ticareti içinde gıda ih-racatının payı yaklaşık beş puan birden azalarak 2012 yılında %91,7’ye gerilerken, gıda ithalatının gıda dışticaretindeki payı artarak %8,30’a yükselmiştir. Samsun gıda dış ticaretinde gıda ihracatı ve ithalatının payları2008 ve 2012 yılları için karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 68.Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Oranları (2005,2011;%)


2008-2012 dönemi için Samsun gıda dış ticaret dengesi (SMDTD) incelendiğinde, 2008 yılında Samsun gıda dış tica-retinin 101 milyon dolar fazla verdiği görülmektedir. Samsun gıda dış ticaret fazlası inceleme döneminde 2009 yılında69 milyon dolara gerilemesine karşın 2010 ve 2011 yıllarında yeniden artış eğilimine girmiş ve 2011 yılında 90 milyondolara ulaşmıştır. Ancak 2012 yılında gıda dış ticaret fazlası yeniden azalma eğilimine girmiştir. Bu eğilim sonucunda,2012 yılında Samsun gıda dış ticareti fazlası 74 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Samsun gıda dış ticaret dengesi-nin 2008-2012 döneminde izlediği eğilim aşağıdaki yer alan grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 69.Samsun Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)



3.3.4.2. Samsun Gıda İhracatı

2008 yılında 104,7 milyon dolar olan Samsun gıda ihracatı (SGEX) 2008-2012 döneminde 23,2 milyon dolarlık aza-lışla 2012 yılında 81 milyon dolara gerilemiştir. İnceleme döneminde 2008 yılında gıda ihracatında yaşanan çarpıcıartış ve 2009’daki çarpıcı azalış dikkat çekicidir. 2008-2012 döneminde Samsun gıda İhracatının izlediği eğilim aşağı-daki grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 70.Samsun Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $)


2008-2012 döneminde Samsun gıda ihracatının büyüme oranı incelendiğinde, 2009 yılında yaşanan %30,6’lık’lıkçarpıcı küçülme dikkat çekmektedir. 2009 yılındaki bu önemli küçülmeye rağmen, Samsun gıda ihracatı 2010 yılındatekrar büyümüş olsa da 2012 yılında %12,2 oranında azalmıştır. İnceleme döneminde Samsun gıda ihracatınınyıllık ortalama büyüme oranı -%6,08 ve toplam küçülme oranı ise %22,18 olmuştur. Bu büyüme oranı yıl-lık ortalama %10,12 toplamda ise %47,03 olan Türkiye gıda ihracatı büyüme oranın tersi yönde gerçek-leşmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde Türkiye’nin gıda ihracatı artarken Samsun’un gıda ihracatıazalmıştır. Ayrıca, inceleme döneminde Samsun gıda ihracatındaki küçülme -%8,06 olan Samsun Toplamİhracatındaki küçülmenin oldukça üzerinde gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde gıda ih-racatının Samsun ihracatındaki önemi azalmıştır. Samsun gıda ihracatı büyüme oranın 2008-2012 dönemindekitrendi aşağıdaki grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 71. Samsun Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)



2008 yılında Samsun’un toplam ihracatının %22,77’si gıda ihracatından oluşmuştur. Ancak, 2008-2012 dönemindeSamsun gıda ihracatının küçülme oranının toplam Samsun ihracatının küçülme oranın üzerinde gerçekleşmesi sonucuSamsun’da gıda ihracatının toplam ihracat içindeki payı azalmış ve 2012 yılı itibariyle %19,28 olarak gerçek-leşmiştir. Ancak yine de bu oran 2012 yılında %6,05 olan Türkiye gıda ihracatının Türkiye toplam ihracatına oranınınoldukça üzerindedir. Bir başka deyişle Samsun’da gıda ihracatı Türkiye ortalamasına göre daha önemli bir ih-racat kalemi olarak ortaya çıkmaktadır. SGEX/STEX değişkenin 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdaki gra-fikte gösterilmiştir:

GRAFİK 72.Samsun İhracatında Gıda Sektörünün Payı (2008-2012;%)


2008-2012 dönemi için Samsun gıda ihracatının Türkiye gıda ihracatı (TGEX) içindeki payı (SGEX/TGEX) incelendiğinde,2008 yılında Samsun gıda ihracatının Türkiye gıda ihracatı içinde payının %1,67 olduğu görülmektedir. 2008-2012 dö-neminde Türkiye gıda ihracatı büyürken Samsun gıda ihracatının küçülmesi sonucu inceleme dönemde Samsun gıdaihracatının Türkiye gıda ihracatı içindeki payı istikrarlı biçimde azalmış ve 2012 yılı itibariyle %0,88 olarak gerçekleş-miştir. Burada özellikle, son 3 yıldır Samsun gıda ihracatının Türkiye gıda ihracatı içinde payının istikrarlı vehızlı biçimde azaldığı gözden kaçırılmamalıdır. SGEX/TGEX oranının 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağı-daki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 73. Türkiye Gıda İhracatında Samsun’un Payı



Samsun gıda dış ticareti, ihracatın ithalatı karşılama oranı açısından incelendiğinde 2008 yılında bu oranın %2783 ol-duğu görülmektedir. Bir başka deyişle 2008 yılında Samsun’da gıda ihracatı gıda ithalatının yaklaşık 28 katı ola-rak gerçekleşmiştir. Samsun’da gıda ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı inceleme döneminde 2008-2010döneminde istikrarlı bir biçimde azalış eğilimi göstererek 2010 yılında %1875’e düşmüş bir başka deyişle 2008 yılındaSamsun’da gıda ithalatının yaklaşık 19 katı kadar gıda ihracatı gerçekleştirilmiştir. Ancak bu eğilim 2011 yı-lında tersine dönmüş ve Samsun için gıda dış ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı hızlı bir biçimde artarak%3114 olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında ise Samsun için gıda dış ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı çar-pıcı bir düşüşle %1104’e gerilemiştir. Bu oran gıda dış ticaretinin sürdürülebilirliği anlamında oldukça tatminedici olsa da özellikle 2011 yılındaki artış dışarda bırakıldığında son 5 yılda yaşanan hızlı düşüş gözden ka-çırılmaması gereken bir nokta olarak öne çıkmaktadır. Samsun için gıda dış ticaretinde ihracatın ithalatı karşı-lama oranının (SGEX/SGIMP) inceleme döneminde izlediği eğilim aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 74. Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%)


3.3.4.3. Samsun Gıda İthalatı

2008 yılında 3,76 milyon dolar olan Samsun Gıda İthalatı (SGIMP), 2008-2012 döneminde 3,6 milyon dolar artarak2012 yılında 7,38 milyon dolara yükselmiştir. 2008-2012 döneminde Samsun Gıda İthalatının izlediği sürekli artış yö-nündeki eğilim aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir:

GRAFİK 75.Samsun Gıda İthalatı (2008-2012;milyon $)



2008-2012 döneminde Samsun gıda ithalatının büyüme oranı incelendiğinde, gıda ithalatı büyüme oranının 2009 yı-lında %38,85 olarak gerçekleştiği; bir başka deyişle gıda ithalatının 2009 yılında %38 oranında azaldığı görülmekte-dir. Bu azalışa karşın 2010 ve 2011 yıllarında gıda ithalatın büyüme oranının hızlı bir artış eğilimine girdiği görülmektedir.2012 yılında ise Samsun gıda ithalatı %6,4 düzeyine gerilemiştir. Samsun gıda ithalatının inceleme dönemindeki yıl-lık ortalama büyüme oranı 18,33 toplam büyüme oranı ise %96,05 olmuş; bir başka deyişle inceleme dönemindeSamsun’da gıda ithalatı yaklaşık 2 katına çıkmıştır. Bu büyüme oranı, %34,43 olan Türkiye gıda ithalatıbüyüme oranın oldukça üzerinde gerçekleşmiştir. Ayrıca inceleme döneminde Samsun gıda ithalatının bü-yüme oranı %28,39 olan Samsun toplam ithalatı büyüme oranının da oldukça üzerinde olmuştur. Samsungıda ithalatı büyüme oranının 2008-2012 dönemindeki trendi aşağıdaki grafikte sunulmuştur:

GRAFİK 76. Samsun Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)


Gıda ithalatı 2008 yılında Samsun’un toplam ithalatının %0,48’ini oluşturmuştur. 2008-2012 döneminde Samsungıda ithalatının büyüme oranının toplam Samsun ithalatının büyüme oranın oldukça üzerinde gerçekleşmesi sonucundainceleme döneminde gıda ithalatının toplam ithalat içindeki payı (SGIMP/STIMP) artmış ve 2012 yılı itibariyle %0,73’eyükselmiştir. Bu artışa karşın, 2012 yılında Samsun’un gıda ithalatının toplam ithalat içindeki payı, %2,07 olan Türkiyegıda ithalatının Türkiye toplam ithalatına oranının altında gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle Samsun’da gıda itha-latı Türkiye ortalamasına göre daha az önemli bir ithalat kalemi olarak ortaya çıkmaktadır. SGIMP/SGIMPdeğişkenin 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:


GRAFİK 77. Samsun İthalatında Gıda İthalatının Payı (2008-2012;%)


Samsun gıda ithalatının Türkiye gıda ithalatı (TGIMP) içindeki payı (SGIMP/TGIMP) 2008-2012 dönemi için incelendi-ğinde, 2008 yılında Türkiye gıda ithalatının %0,10’unu Samsun gıda ithalatının oluşturduğu görülmektedir. 2008-2012 döneminde Samsun gıda ithalatının büyüme oranının %34,43 olan Türkiye gıda ithalatının büyümeoranın oldukça üzerinde gerçekleşmesi sonucunda inceleme döneminde Samsun gıda ithalatının Türkiyegıda ithalatı içindeki payı artmış ve 2012 yılı itibariyle %0,15’e yükselmiştir. SGIMP/TGIMP oranının 2008-2012 döneminde izlediği seyir aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:

GRAFİK 78.Türkiye Gıda İthalatında Samsun’un Payı (2008-2012;%)



4. SAMSUN İŞLENMİŞ GIDA SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİToplam kalite yönetiminde tedarikçilerle işbirliği temel unsurlar arasında yer almakta ve değer zincirinin tedarikçilerlebaşladığı kabul edilmektedir. Yalın üretimde, yan sanayilerin de tedarikte bulundukları ana sanayilere uyumlu ve bir okadar da hızlı üretim yapmaları gerekmektedir.

Artık büyük fırsatlar firma sınırlarının dışında yer almaktadır. Malzemelerin kimin tarafından ve nasıl tasarlandığı, nasıldepolandığı, hangi hammaddelerden üretildiği, nereden sağlandığı, nerede işlenip, dönüştürüldüğü, hangi dağıtım ka-nallarının kullanıldığı, tedarikçi ve müşterilerle güçlü bir ilişkinin nasıl kurulduğu, son tüketiciden bilginin nasıl elde edil-diği, hangi tedarik zinciri yapısının kullanıldığı, bilgi akışı ve sistemlerin nasıl koordine edildiği ve bütünsel performansınoptimizasyonu için tedarik zinciri üyeleri arasında uygulanan teşvik sisteminin nasıl geliştirildiği kritik sorulardır. Bu so-ruların önemli bölümü değer zinciri analizi ile kolay anlaşılabilir hale gelebilir.

Değer zinciri, esasen rekabet üstünlüğünün gelişimini incelemeye yönelik sistematik bir yöntemdir. Bu itibarla model,bir kuruluşun ana yetkinlik alanlarının tanımlanması ve rekabet üstünlüğü kazanmada etkili olan operasyonların tes-pitinde yararlı bir analiz aracı olarak kullanılmaktadır. Rekabet üstünlüğünü bir kuruluşa genel olarak bakarak anlamakmümkün değildir. Rekabet üstünlüğü kuruluşun tasarım, üretim, pazarlama, teslimat ve ürün destek hizmetleri gibi ger-çekleştirmekte olduğu farklı operasyondan kaynaklanmaktadır.

Rekabet üstünlüğünü kazandıran operasyonları daha iyi anlayabilmek için, öncelikle genel kapsamı ile değer zincirin-den başlamak ve daha sonra o kuruluşa özgü uygun operasyonları tespit etmek gerekmektedir. Bir örgütün (kurulu-şun) rekabet üstünlüğü, değer zincirinde yer alan önemli operasyonları rakiplerinden daha iyi yapma becerisindenkaynaklanmaktadır. Rekabet üstünlüğü; kuruluşun değer oluşturan fonksiyonlarını rakiplerinden daha ucuz maliyet ileyapmasına ya da ürünlerinin kalite ve işlevlerini farklılaştırarak yüksek bir fiyat ile piyasaya sunmasına bağlıdır. Dolayı-sıyla, rakiplerden farklılıklar kuruluşa rekabet avantajı sağlar.

Değer zinciri analizi, kuruluşun temel amacının kar elde etmek olduğu varsayımı üzerine kurulmuştur. Değer, müşte-rilerin kuruluşun ürün ve hizmetlerine ödemeyi kabul ettikleri fiyatlar ile rakiplere kıyasla içsel ve ayrıcalıklı üstünlük-lerle ölçülür.

Değer Zinciri Analizi: Temel hammaddeden (çoğu zaman fikir ve tasarım aşamasından) başlayan ve distribütörlerinmüşterilere son ürünü teslimi ile (geri dönüşüm dahil olmak üzere) biten değer yaratan birbirine bağlı etkinlikler seti-nin detaylı incelenmesidir.

Değer Zinciri Analizi, kuruluşun operasyonlarını stratejik öneme sahip operasyonlar olarak ayrıştırma ve bu operas-yonların maliyet ve değer üzerindeki etkilerini anlama yöntemidir.

Değer zinciri ana eylemler bazında şu sırayı izler:

• Fikir, tasarım ve hammaddeyle başlar, üretim ve pazarlama, satış ve dağıtım ile devam eder, en son aşamada kullanıcıya ulaşır ve geri dönüşüme gider.

• Satın alma, insan kaynakları, ARGE, finans vb. destek aktiviteleri de ana aktivitelere girdi sağlar ve onların daha etkili ve verimli olmasını sağlar. Bu faaliyetlerin her biri farklı maliyetlere sahip olur.

• Bu faaliyetlerin iyi şekilde yapılması o kuruluşun ürün veya hizmetlerinin değerini artırır. Ayrıca bunların başarılı biçimde yapılması rekabet üstünlüğü için gereklidir.

Değer zincirindeki stratejik operasyonların tam olarak belirlenmesinin ardından ihtiyaç duyulan bu operasyonlar ara-sındaki bağlantıların ve ilişkilerin tanımlanmasıdır. Bağlantının varlığı, bir operasyonun performansının veya maliyeti-nin bir diğerini etkilemesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Birincil ve destekleyici faaliyetler arasında bağlantıların olmasıda mümkündür.

Buna göre rekabet üstünlüğü bağlantılı operasyonları koordine etme ve en iyi (optimum) düzeyde yönetme yetene-ğinden kaynaklanmaktadır. Değer zinciri operasyonları tek başlarına rekabet üstünlüğü sağlamakla birlikte, değer zin-cirindeki bağlantıların da rekabet üstünlüğü üzerinde etkileri olduğu bilinmektedir. Ancak bu etkiler çoğu zaman gözardı edilmektedir. Bağlantıların kullanılması optimizasyon ve koordinasyona imkan sağlayan bilgi akışı ile mümkün ola-bilmektedir.


Bağlantılar sadece bir kuruluşun değer zinciri içerisinde yer almamakta, tedarikçilerin ve kanalların (dikey bağlantılar)değer zincirleri ile kuruluşların değer zinciri arasında da ortaya çıkabilmekte ve böylece rekabet gücünü destekleyenek fırsatlar sunabilmektedir.

Değer zinciri yaklaşımı söz konusu dikey bağlantıların rollerine dikkat çekerek, bir kuruluşun entegrasyonunun do-ğurduğu potansiyel faydaları daha net olarak tespit edebilmesine imkân tanımaktadır. Değer operasyonları arasındakibağlantılar dört ana nedenden kaynaklanmaktadır:

i. Aynı fonksiyonun başka şekillerde uygulanması,

ii.Dolaylı operasyonlarda çaba gösterilerek geliştirilen doğrudan operasyonlarının maliyetleri ve performansları,

iii. Kuruluş içerisindeki operasyonların sahada servise bir ürünü tanıtma ve anlatma ihtiyacını ortadan kaldırması ve

iv. Farklı şekillerde uygulanan kalite fonksiyonları

Bağlantıların tanımlanması ise, her değer operasyonunun başkaları üzerindeki etkilerini ve kendisini etkileyen diğer ope-rasyonlar arasındaki ilişkiyi detaylı bir şekilde inceleme sürecidir.

Bu çerçevede Samsun Gıda Sektörünün seçilmiş firmalar için değer zinciri haritası ve seçilmiş ürünler için değer zincirianalizi izleyen kısımda yer almaktadır.



SAM

SUN

İŞLE

NM

İŞ G

IDA

SEK

TÖR

Ü E

KO

SİST

EMİ V

E D

EĞER

ZİN

CİR

İ HA

RİT

ASI

Yasa

l Dü

zen

lem

eler

,

İlgili

Ku

rum

ve

Ku

rulu

şlar

,

İkin

cil P

ayd

aşla

r

Değ

er Z

inci

rin

in T

emel

Oyu

ncu

ları

• Tü

rkiy

e C

umhu

riyet

i Ana

yasa

sı•

6102

Say

ılı Tü

rk T

icar

et K

anun

u•

6098

Say

ılı Bo

rçla

r Kan

unu

• 30

65 S

ayılı

Kat

ma

Değ

er V

ergi

si K

anun

u•

2872

Say

ılı Ç

evre

Kan

unu

• 48

57Sa

yılı

İş K

anun

u•

5411

Say

ılı Ba

nkac

ılık K

anun

u

• 55

10 S

ayılı

Sosy

al S

igor

tala

r ve

Gen

el

Sa

ğlık

Sig

orta

sı K

anun

u•

2499

Say

ılı Se

rmay

e Pi

yasa

sı K

anun

u•

3218

Say

ılı Se

rbes

t Böl

gele

r Kan

unu

• 28

22 S

ayılı

Topl

u İş

Sözl

eşm

esi,

Gre

v ve

Lo

kavt

Kan

unu

• 28

21 S

ayılı

Send

ikal

ar K

anun

u

• D

ış Ti

care

t Mev

zuat

ı•

3624

Say

ılı K

üçük

ve

Ort

a Ö

lçek

li İşl

etm

eler

i Gel

iştirm

e ve

Des

tekl

eme

İdar

i Ba

şkan

lığı K

urul

mas

ı Hak

kınd

a K

anun

• 54

49 S

ayılı

Kal

kınm

a A

jans

ların

ın

Kur

uluş

u, K

oord

inas

yonu

ve

Gör

evle

ri H

akkı

nda

Kan

un

• D

ış Ti

care

t Mev

zuat

ı•

3624

Say

ılı Kü

çük

ve O

rta Ö

lçekl

i İşl

etm

eler

i Gel

iştirm

e ve

Des

tekl

eme

İdar

i Ba

şkan

lığı K

urul

mas

ı Hak

kınd

a Ka

nun

• 54

49 S

ayılı

Kalk

ınm

a A

jans

ların

ın

Kuru

luşu

, Koo

rdin

asyo

nu v

e G

örev

leri

Hak

kınd

a Ka

nun

• Tü

rkiy

e O

dala

r ve

Bors

alar

Birl

iği

• Tü

rkiy

e G

ıda

ve İç

ecek

San

ayi

Der

nekl

eri F

eder

asyo

nu

Ara

ştırm

a ve

Gel

iştirm

e-O

ndok

uz M

ayıs

Üni

vers

itesi

TEKM

ER-O

ndok

uz M

ayıs

Üni

vers

itesi

USİ

GEM

-Ham

mad

de Te

darik

çiler

i-Y

arı M

amul

Teda

rikçil

eri

-Yar

dım

cı M

alze

me

Teda

rikçil

eri

Birin

cil H

amm

adde

Ya

rımam

ulTe

darik

çiler

i

• Bi

rinci

l Mal

zem

eler

Bu

ğday

M

ısır

Şe

ker

N

işast

a

Süt

Ye

m

Civ

civ

Pera

kend

e K

atal

ogla

r, İn

tern

et, P

erak

ende

cile

r, Te

levi

zyon

ve

Rady

oÜ

retic

i Web

Site

siÜ

retic

i Mar

kalı

Mağ

aza

Mağ

azal

arPe

rake

nde

Mağ

azal

arı

Topt

an S

atış

Mağ

azal

arı

Gro

ss M

arke

tler

Iskon

to /

Çeş

it &

Tek

Fiy

at M

ağaz

alar

ıD

epo

Kul

üple

rTo

ptan

Ace

ntel

erK

omisy

oncu

lar v

e Tü

ccar

lar

İthal

atçı

/ İh

raca

tçı

• D

iğer

Biri

ncil

Mal

zem

eler

K

akao

Fı

ndık

Ze

ncef

il

Su

Tuz Ya

rdım

cı M

alze

me

Teda

rikçil

eri

Ara

cılar

Yere

l İşle

nmiş

Gıd

a Ü

retic

ileri

-Ara

cılar

-D

ağıtı

m K

anal

ları

Nih

ai K

ulla

nıcıl

ar

Firm

alar

Han

e H

alkı

Dış

Paza

rİç

Paza

r

Ger

i D

önüş

üm

Küre

sel Ü

retic

iler

Yerli

Rak

iple

r

Ara

cılar

Dağ

ıtım

Kan

alla

rı

Dan

ışman

lıkH

izm

etle

riTa

kıp/

Kalıp

/Apa

rat

Üre

ticile

riM

akin

e/Ek

ipm

anTe

darik

çiler

iYe

dek

Parç

aTe

darik

çiler

iBa

kım

/Ona

rımH

izm

etle

ri

Fabr

ika

/Atö

lye

Kuru

lum

Hiz

met

leri

Müh

endi

slik

Hiz

met

leri

İnşa

atH

izm

etle

ri

Lojis

tik H

izm

etle

ri (N

akliy

e, D

epol

ama

vb.)

Yere

l İşle

nmiş

Gıd

a Ü

retic

ileri

Küçü

k Ö

lçekl

i: 3

Ort

a Ö

lçekl

i: 1

Büyü

k Ö

lçekl

i: 6

Ciro

: 20.

250.

000

TLK

ar M

arjı:

%12

Çal

ışan

Sayı

sı: 9

0

Ciro

: 20.

250.

000

TLK

ar M

arjı:

%12

Çal

ışan

Sayı

sı: 9

0

Ara

cılar

G

ıda

Boya

ları

Re

nkle

ndiri

cile

r

Org

anik

Asit

ler

Tu

z

Kül

tür,

Kal

siyum

klo

rür v

b.

katk

ı mad

dele

ri

Vita

min

ve

min

eral

ler

Su

sam

• En

erji

Ted

arik

çile

ri

Elek

trik

D

oğal

gaz

Ya

kıt

KOBİ

Gel

iştirm

e-K

OSG

EB S

amsu

n H

izmet

Mer

kezi

Müd

ürlü

ğü

Bölg

esel

Kal

kınm

a

-Orta

Kar

aden

iz Ka

lkın

ma

Aja

nsı

Fina

nsal

Kur

umla

r

An

a Fi

rmal

ar

Sekt

ör

Uzm

anla

rı

Alt

yap

ı Uzm

anla

rı

Ciro

: 18.

450.

000

TLK

ar M

arjı:

%10

Çal

ışan

Sayı

sı: 1

44


4.1. Samsun Gıda Sektörü Ekosistemi ve Değer Zinciri HaritasıSamsun Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 97 adet gıda üreticisi firma bulunmaktadır. Sektör çok sayıda firmadan oluş-tuğundan sektörün değer zinciri analizi için gıda sektörünü en iyi şekilde temsil edebilecek olan 10 firma belirlenerekilgili firmalarla birebir görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İlgili firmalardan elde edilen kapsamlı veriler çerçevesinde oluştu-rulan Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri Haritası izleyen kısımda sunulmuştur:

Yukarıda yer alan ve seçilmiş firmalar için geliştirilmiş olan Samsun Gıda Sektörü Ekosistem ve Değer Zinciri Haritasındada görüldüğü gibi, üçü küçük ölçekli, biri orta ölçekli ve altısı büyük ölçekli olmak üzere toplam on üretici firma 366milyon 200 bin liralık üretim yapmaktadır. Samsun Gıda Sektörü Örnek Ekosistem ve Değer Zinciri Haritasında yer alanüretici firmalar toplamda 879 kişiyi istihdam etmektedirler.

Samsun Gıda Sektörü Örnek Ekosistem ve Değer Zinciri Haritası daha detaylı incelendiğinde ciroları toplamı 18 mil-yon 450 bin lira olan üç küçük ölçekli firmanın 144 kişiyi iştiham ettiği ve ilgili firmaların ortalama kar oranının %10olduğu görülmektedir. Orta ölçekli bir firma ise 90 kişiyi istihdam ederek 20 milyon 250 bin TL ciro elde etmektedir.Orta ölçekli firmanın ortalama kar oranı %12 düzeyindedir. Büyük ölçekli altı gıda üreticisinin kar oranı ise %8 düze-yindedir. Büyük ölçekli altı gıda üreticisi 879 kişiyi istihdam ederken 2012 yılı itibariyle bu firmaların toplam cirosu 327milyon 500 bin lira düzeyinde gerçekleşmiştir. Samsun gıda sektörü değer zincirinin daha net ve ayrıntılı bir biçimdeanlaşılması için seçilmiş ürünler bazında gerçekleştirilen Pareto analizi izleyen kısımda yer almaktadır.

4.2. Samsun Gıda Sektörü Seçilmiş Ürünler İçin Pareto Analizi4

Samsun gıda sektörü, ürün gamı açısından incelendiğinde sektörde yer alan firmaların un, mısır irmiği, lokum, süt vesüt ürünleri, su ürünleri gibi oldukça geniş bir yelpazede üretim gerçekleştirdikleri görülmektedir. Bu geniş ürün yel-pazesi çerçevesinde Pareto analizi yapılacak ürünler olarak işlenmiş gıda sektöründe en yoğun satış hacmine sahipolan ürün olan un ile spesifik bir ürün olarak zencefilli lokum örnek ürünler olarak belirlenmiştir.

4.2.1. Un İçin Pareto Analizi

Un için gıda perakendecilerine satış kanalı için yapılan değer zinciri analizi verileri çerçevesinde, toptancı kar marjlarıve iç nakliye maliyeti hariç birincil girdinin toplam maliyetinin perakende satış fiyatının %44,9’unu oluşturduğu gö-rülmektedir. Birincil girdi için toptancı kar marjı ise perakende satış fiyatının %6,87’sini oluşturmaktadır. Toptancı karmarjı ve iç nakliye maliyetleri hariç yardımcı malzeme perakende satış fiyatının %4,08’i düzeyindedir. Yardımcı malzemetoptancılarının kar marjları toplamı perakende fiyatının %0,05’ini oluştururken perakende satış fiyatı içinde birincilgirdi ve yardımcı malzemelerin nakliye maliyeti %1,77’dir. Satış ve Dağıtım maliyetleri dışındaki diğer giderler perakendefiyatının %3,02’si düzeyinde iken satış ve dağıtım maliyetlerinin perakende satış fiyatı içindeki payı %5,26’dır. Üretimaşamasında yaratılan katma değer ise perakende satış fiyatının 21,13’ünü oluşturmaktadır. 1 Kg paketlenmiş un içinüretici kar marjının perakende satış fiyatı içindeki payı %6 düzeyinde iken, gıda perakendecisinin kar marjı ise %5,36’dır.Bu çerçevede ofis koltuğu için Pareto analizi bulguları izleyen kısımda sunulmuştur:

4 Pareto analizi tablosunda yer alan TR ifadesi ilgili değerin Türkiye’de (Samsun hariç), S ifadesi ilgili değerin Samsun’da ve TR=X/S=Y ifadesi ise ilgili değerin %X’inin Türkiye’de(Samsun hariç) %Y’sinin ise Samsun’da yaratıldığını ifade etmektedir.


Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Teda

rik

Tale

p

Tale

p

Tale

p

Tale

p

Zinc

irD

eğer

Kayn

ağı

Değ

er

Tipi

D

etay

ı

Değ

er

Tipi

Değ

er Z

incir

i

Elem

anı

Birim

Değ

er

Birik

imli

Birim

Değ

er

Pera

kend

e Fiya

tİçi

ndek

i Alt

Birim

Payı

(%)

Pera

kend

e Fiya

tİçi

ndek

i Birik

imli

Pay (

%)

Satış

Hacm

iAr

tımDe

ğeri

Topla

mDe

ğer

İTH

İTH

TR TR TR TR TR S S S S S S S S S S S S S S TR TR=9

5/S=

5

S TR=9

7/S=

3

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

Ürü

n

1,10

0

0,02

2

0,16

8

0,01

9

0,10

0

0,00

2

0,01

2

0,00

6

0,01

3

0,00

6

0,00

9

0,01

0

0,39

3

0,03

4

0,00

5

0,04

1

0,02

2

0,06

2

0,01

6

0,01

0

0,01

4

0,02

5

0,08

2

0,14

7

0,13

1

1,1

1,12

2

1,29

0

1,31

0

1,41

0

1,41

2

1,42

4

1,43

0

1,44

3

1,44

9

1,45

9

1,46

9

1,86

1

1,89

5

1,90

0

1,94

2

1,96

4

2,02

6

2,04

1

2,05

1

2,06

5

2,08

9

2,17

2

2,31

9

2,45

44,9

0%

0,90

%

6,87

%

0,79

%

4,08

%

0,08

%

0,50

%

0,24

%

0,54

%

0,26

%

0,37

%

0,41

%

16,0

2%

1,38

%

0,21

%

1,69

%

0,90

%

2,53

%

0,63

%

0,41

%

0,56

%

1,00

%

3,36

%

6,00

%

5,36

%

44,9

0%

45,8

0%

52,6

7%

53,4

6%

57,5

4%

57,6

2%

58,1

2%

58,3

6%

58,9

0%

59,1

6%

59,5

3%

59,9

5%

75,9

7%

77,3

5%

77,5

6%

79,2

5%

80,1

5%

82,6

8%

83,3

1%

83,7

2%

84,2

8%

85,2

8%

88,6

4%

94,6

4%

100,

00%

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

12.5

00.0

00

13.7

50.0

00

275.

000

2.10

3.75

0

241.

931

1250

000

25.0

00

153.

000

74.0

83

164.

988

80.8

77

113.

227

126.

167

4.90

6.29

6

423.

793

63.0

84

517.

610

2756

25

7754

86,2

5

193.

958

1259

02,7

8

1701

38,8

9

306.

250

1027

638,

9

1.83

7.50

0

1.64

2.72

5

13.7

50.0

00

14.0

25.0

00

16.1

28.7

50

16.3

70.6

81

17.6

20.6

81

17.6

45.6

81

17.7

98.6

81

17.8

72.7

64

18.0

37.7

52

18.1

18.6

29

18.2

31.8

56

18.3

58.0

24

23.2

64.3

19

23.6

88.1

13

23.7

51.1

96

24.2

68.8

06

24.5

44.4

31

25.3

19.9

18

25.5

13.8

76

25.6

39.7

79

25.8

09.9

18

26.1

16.1

68

27.1

43.8

06

28.9

81.3

06

30.6

24.0

31

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Üre

tim A

şam

ası 1

Üre

tim A

şam

ası 2

Üre

tim A

şam

ası 3

Üre

tim A

şam

ası 4

Üre

tim A

şam

ası 5

Üre

tim A

şam

ası 6

Üre

tim A

şam

ası 7

Üre

tim A

şam

ası 8

Üre

tim A

şam

ası 9

Diğ

er G

ider

ler 1

Diğ

er G

ider

ler 2

Diğ

er G

ider

ler 3

Diğ

er G

ider

ler 4

Diğ

er G

ider

ler 5

Diğ

er G

ider

ler 6

Diğ

er G

ider

ler 7

Üre

tici M

arjı

Pera

kend

eci M

arjı

Buğd

ay (R

usya

, Ukr

ayna

)

Ulu

slara

rası

Nak

liye

Mar

j 1 (B

uğda

y To

ptan

cı)

İç N

akliy

e

Vita

min

ve

Min

eral

ler

İç N

akliy

e

Mar

j 2 (V

itam

in M

iner

al To

ptan

cı)

Buğd

ay B

oşal

tımı

labo

ratu

var K

ontr

olle

ri

Tem

izle

me

Tavl

ama

Din

lend

irme

Kırm

a ve

Öğü

tme

Elek

lem

e

Tasn

if

Vita

min

/Min

eral

Ekl

eme

Am

bala

j

Ener

ji

Gen

el Y

önet

im G

ider

leri

Am

ortis

man

Fina

nsm

an

İç N

akliy

e

Paza

rlam

a

Üre

tici M

arjı

Pera

kend

eci M

arjı

TAB

LO 1

0. 1

Kg

Pak

etle

nm

iş U

n (G

ıda

Pera

ken

dec

isin

e Sa

tış

Kan

alı)

Değ

er Z

inci

ri P

aret

o A

nal

izi T

ablo

su

Kay

nak:

Ala

n ar

aştır

mal

arın

dan

elde

edi

len

firm

a ve

riler

i.


GR

AFİ

K 7

9.1.

Kg

Pak

etle

nm

iş U

n (G

ıda

Pera

ken

dec

isin

e Sa

tış

Kan

alı)

Değ

er Z

inci

ri P

aret

o A

nal

izi G

rafi

ği

Kay

nak:

Ala

n ar

aştır

mal

arın

dan

elde

edi

len

firm

a ve

riler

i.

TABLO 11. 1.Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı

Kaynak: Alan araştırmalarından elde edilen firma verileri

1 kg paketlenmiş unun tek birincil girdisi buğdaydır ve buğday genel olarak Rusya ve Ukrayna’dan ithal edilmektedir.Vitamin ve mineraller un üretiminde kullanılan yardımcı malzemelerdir ve bu malzemeler genel itibari ile Samsun dı-


1 Kg Paketlenmiş UnBirim Değer

DağılımıArtım Değeri

DağılımıKatma DeğerDökümü (%)

Buğday Boşaltımı

laboratuvar Kontrolleri

Temizleme

Tavlama

Dinlendirme

Kırma ve Öğütme

Elekleme

Tasnif

Vitamin /Mineral Ekleme

Ambalaj

Enerji

Genel Yönetim Giderleri

Amortisman

Finansman

Pazarlama

Üretici Marjı

Perakendeci Marjı

Türkiye Toplamı

Marj 1 (Buğday Toptancı)

İç Nakliye

Vitamin ve Mineraller

İç Nakliye

Marj 2 (Vitamin Mineral Toptancı)

İç Nakliye

Pazarlama

Perakendeci Marjı

İthalat Toplamı

Buğday (Rusya, Ukrayna)

Uluslararası Nakliye

Genel Toplam

Samsun Toplamı 0,796 9.949.399,94

0,74%

1,66%

0,81%

1,14%

1,27%

49,31%

4,26%

0,63%

5,20%

2,77%

7,79%

1,95%

1,27%

1,71%

0,52%

18,47%

0,50%

21,71%

31,64%

3,64%

18,80%

0,38%

2,30%

4,61%

14,68%

23,96%

45,80%

98,04%

1,96%

100,00%

74.082,93

164.988,19

80.876,56

113.227,19

126.167,44

4.906.295,79

423.793,19

63.083,72

517.610,00

275.625,00

775.486,25

193.958,33

125.902,78

170.138,89

51.381,94

1.837.500,00

49.281,75

6.649.631,44

2.103.750,00

241.931,25

1.250.000,00

25.000,00

153.000,00

306.250,00

976.256,94

1.593.443,25

14.025.000,00

13.750.000,00

275.000,00

30.624.000

0,006

0,013

0,006

0,009

0,010

0,393

0,034

0,005

0,041

0,022

0,062

0,016

0,010

0,014

0,004

0,147

0,004

0,532

0,168

0,019

0,100

0,002

0,012

0,025

0,078

0,127

1,122

1,100

0,022

2,45

Türk

iye

İth

alat

Sam

sun

32,49%

şındaki toptancı firmalardan temin edilmektedir. Gerek birincil girdi gerekse yardımcı malzemelerin iç nakliyesi Sam-sun dışındaki lojistik firmalarınca gerçekleştirilirken, nihai ürün nakliyesi de Samsun dışındaki lojistik firmalarınca ger-çekleştirmektedir. Üretilen unların %5’i Samsundaki gıda perakendecilerine satılmakta geriye kalan %95’i ise Samsundışındaki gıda perakendecilerine satılmaktadır.

Pareto analizi verileri yaratılan katma değerin Samsun ve Samsun dışındaki dağılımı açısından incelendiğinde, perakendesatış fiyatı 2,45 TL olan 1 kg paketlenmiş un için yaratılan katma değerin 1,122 TL’lik (%45,8) kısmının yurt dışındaoluşturulduğu görülmektedir. Ayrıca, yaratılan katma değerin 0,532 TL’lik (%21,71) kısmı yurtiçinde ancak Samsun dı-şında ve 0,796 TL’lik (%32,49) kısmının ise Samsun’da oluşturulduğu görülmektedir.

Samsun’da yaratılan katma değerin %65,03’ü üretim aşamalarında ortaya çıkmakta ve bu pay ile üretim aşamalarıSamsun’da yaratılan katma değerin en büyük kısmını oluşturmaktadır. Samsun’da yaratılan katma değer açısından%18,47’lik pay ile üretici marjı en önemli ikinci kalem olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer giderler Samsun’da yaratılankatma değer içinde ise %12,72’lik paya sahiptir ve Samsun’da yaratılan katma değer açısından en yüksek üçüncü ka-lemi oluşturmaktadır. Satış/dağıtım süreci ve perakendeci marjının Samsun’da yaratılan katma değer içindeki paylarıise sırası ile %3,29 ve %0,5 olarak gerçekleşmektedir.

Samsun dışında ancak yurtiçinde yaratılan katma değerin, %31,64’ü birincil girdi toptancı marjından oluşmaktadır vebirincil girdi toptancı marjı Samsun dışında yaratılan katma değer içinde en büyük paya sahip kalemdir. Samsun dışındayaratılan katma değer içinde en büyük paya sahip ikinci kalem %23,96 pay ile perakendeci marjıdır. Satış ve dağıtımgiderleri %19,29’luk pay ile Samsun dışında yaratılan katma değer içinde en önemli üçüncü kalemdir. Nakliye ve top-tancı marjı hariç yardımcı malzeme maliyeti %18,8 pay ile Samsun dışında yaratılan katma değer içinde en önemli dör-düncü kalem olarak ortaya çıkmaktadır Birincil girdi ve yardımcı malzeme iç nakliye maliyetleri ise Samsun dışındayaratılan katma değer içindeki %2,3’lük payı ile en z önemli kalemdir. Samsun dışında yaratılan katma değer içindetoplam iç nakliyenin payı ise %8,62’dir.

Yurt dışında yaratılan katma değerin %98,04’ü birincil girdi maliyetinden, %1,96’sı ise uluslararası nakliye maliyetin-den oluşmaktadır.

1 kg paketlenmiş un için Pareto Analizi çerçevesinde ilgili değer ve tedarik zinciri analiz edildiğinde Samsundaki fir-maların ortak satın alma ve lojistik stratejisi izleyerek özellikle birincil girdiyi yurtdışı yerine yurtiçinden ve aracılar yerinedoğrudan üreticilerden almaları durumunda -fiyatın değişmediği varsayımı altında- bir yandan Samsun’da yaratılankatma değerin 2-3 puan civarında yükseltilerek %35-%37 aralığına çıkarılması, diğer yandan ise Türkiye’de yaratılankatma değerin %43-45 civarında yükseltilerek %63-%65 aralığında çıkarılması mümkündür. Bu şekilde izlenecek birortak satın alma ve lojistik stratejisi ile üretici kar marjının %8-10 aralığına yükseltilmesi mümkündür. Ortak satın almave lojistik stratejisi ile ortaya çıkacak olan maliyet avantajının fiyata yansıtılarak 1 kg paketlenmiş unun perakende satışfiyatının üretici kar marjı %5 aralığında olacak biçimde düşürülmesi durumunda ise (talep esnekliğinin birden büyükolduğu varsayımı altında) bir yandan Samsun’da yaratılan katma değerin payı mevcut duruma göre artırılırken diğeryandan sektörün 1 kg paketlenmiş undan elde ettiği toplam kar miktarının artması sağlanabilir.

4.2.2. Zencefilli Lokum İçin Pareto Analizi

Salon takımı üçlü koltuğu gıda perakendecilerine satış kanalı için yapılan değer zinciri analizi verileri çerçevesinde, top-tancı kar marjları ve iç nakliye maliyeti hariç birincil girdilerin toplam maliyetinin perakende satış fiyatının %33,67’sinioluşturduğu görülmektedir. Birincil girdiler için toptancı kar marjları ise perakende satış fiyatının %2,2’sini oluştur-maktadır. Toptancı kar marjları ve iç nakliye maliyetleri hariç yardımcı malzemeler perakende satış fiyatının %1,6’sı dü-zeyindedir. Yardımcı malzeme toptancılarının kar marjları toplamı perakende fiyatının %0,14’ünü oluştururkenperakende satış fiyatı içinde birincil girdi ve yardımcı malzemelerin nakliye maliyeti %1,05’tir. Satış ve Dağıtım maliyetleridışındaki diğer giderler perakende fiyatının %8’i düzeyinde iken satış ve dağıtım maliyetlerinin perakende satış fiyatıiçindeki payı %7,5’tir. Üretim aşamasında yaratılan katma değer ise perakende satış fiyatının 31,84’ünü oluşturmak-tadır. 1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için üretici kar marjının perakende satış fiyatı içindeki payı %8 düzeyinde iken,gıda perakendecisinin kar marjı ise %6’dır. Bu çerçevede 1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için gerçekleştirilen Paretoanalizine ilişkin bulgular izleyen tablo ve grafiklerde sunulmuştur:



Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Teda

rikTe

darik

Tale

pTa

lep

Tale

pTa

lep

Zinc

irD

eğer

Kayn

ağı

Değ

er

Tipi

D

etay

ı

Değ

er

Tipi

Değ

er Z

incir

i

Elem

anı

Birim

Değ

er

Birik

imli

Birim

Değ

er

Pera

kend

e Fiya

tİçi

ndek

i Alt

Birim

Payı

(%)

Pera

kend

e Fiya

tİçi

ndek

i Birik

imli

Pay (

%)

Satış

Hacm

iAr

tımDe

ğeri

Topla

mDe

ğer

TR TR TR İTH

İTH

İTH

İTH

İTH

İTH

S TR TR TR TR TR TR TR TR TR S S S S S S S S S S S S S S S TR TR=9

8/S=

2S TR

=98/

S=2

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

Ürü

nÜ

rün

2,80

00,

224

0,06

02,

700

0,13

50,

099

0,65

00,

081

0,02

60,

585

0,10

00,

008

0,00

20,

150

0,01

20,

013

0,07

00,

008

0,00

91,

024

1,05

60,

064

0,03

21,

952

0,96

00,

512

0,44

80,

128

0,19

20,

400

0,60

00,

400

0,20

00,

400

0,30

00,

800

1,60

01,

200

2,80

03,

024

3,08

45,

784

5,91

96,

019

6,66

96,

750

6,77

67,

361

7,46

17,

468

7,47

07,

620

7,63

27,

645

7,71

57,

723

7,73

28,

756

9,81

29,

876

9,90

811

,860

12,8

2013

,332

13,7

8013

,908

14,1

0014

,500

15,1

0015

,500

15,7

0016

,100

16,4

0017

,200

18,8

0020

,000

14,0

0%1,

12%

0,30

%13

,50%

0,67

%0,

50%

3,25

%0,

41%

0,13

%2,

92%

0,50

%0,

04%

0,01

%0,

75%

0,06

%0,

06%

0,35

%0,

04%

0,05

%5,

12%

5,28

%0,

32%

0,16

%9,

76%

4,80

%2,

56%

2,24

%0,

64%

0,96

%2,

00%

3,00

%2,

00%

1,00

%2,

00%

1,50

%4,

00%

8,00

%6,

00%

14,0

0%15

,12%

15,4

2%28

,92%

29,6

0%30

,09%

33,3

4%33

,75%

33,8

8%36

,80%

37,3

0%37

,34%

37,3

5%38

,10%

38,1

6%38

,22%

38,5

7%38

,62%

38,6

6%43

,78%

49,0

6%49

,38%

49,5

4%59

,30%

64,1

0%66

,66%

68,9

0%69

,54%

70,5

0%72

,50%

75,5

0%77

,50%

78,5

0%80

,50%

82,0

0%86

,00%

94,0

0%10

0,00

%

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

100.

000

280.

000

22.4

006.

048

270.

000

13.5

009.

923

65.0

008.

125

2.55

958

.500

10.0

00 750

161

15.0

001.

200

1.29

67.

000

840

941

102.

400

105.

600

6.40

03.

200

195.

200

96.0

0051

.160

44.8

0012

.800

19.2

0040

.000

60.0

0040

.000

20.0

0040

.000

30.0

0080

.000

160.

000

120.

000

280.

000

302.

400

308.

448

578.

448

591.

948

601.

871

666.

871

674.

996

677.

555

736.

055

746.

055

746.

805

746.

966

761.

966

763.

166

764.

462

771.

462

772.

302

773.

243

875.

643

981.

243

987.

643

990.

843

1.18

6.04

31.

282.

043

1.33

3.20

31.

378.

003

1.39

0.80

31.

410.

003

1.45

0.00

31.

510.

003

1.55

0.00

31.

570.

003

1.61

0.00

31.

640.

003

1.72

0.00

31.

880.

003

2.00

0.00

3

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 1

Birin

cil G

irdi 2

Birin

cil G

irdi 2

Birin

cil G

irdi 2

Birin

cil G

irdi 3

Birin

cil G

irdi 3

Birin

cil G

irdi 3

Birin

cil G

irdi 4

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 1

Yard

ımcı

Mal

zem

e 2

Yard

ımcı

Mal

zem

e 2

Yard

ımcı

Mal

zem

e 2

Yard

ımcı

Mal

zem

e 3

Yard

ımcı

Mal

zem

e 3

Yard

ımcı

Mal

zem

e 3

Üre

tim A

şam

ası 1

Üre

tim A

şam

ası 2

Üre

tim A

şam

ası 3

Üre

tim A

şam

ası 4

Üre

tim A

şam

ası 5

Üre

tim A

şam

ası 6

Üre

tim A

şam

ası 7

Üre

tim A

şam

ası 8

Üre

tim A

şam

ası 9

Üre

tim A

şam

ası 1

0D

iğer

Gid

erle

r 1D

iğer

Gid

erle

r 2D

iğer

Gid

erle

r 3D

iğer

Gid

erle

r 4D

iğer

Gid

erle

r 5D

iğer

Gid

erle

r 6D

iğer

Gid

erle

r 7Ü

retic

i Mar

jıPe

rake

ndec

i Mar

jı

Şeke

r (Tü

rkiy

e)M

arj 1

(Şek

er T

opta

ncı)

İç N

akliy

eN

işast

a (A

lman

ya, H

olla

nda)

Mar

j 2 (N

işast

a To

ptan

cı)

Ulu

slara

rası

Nak

liye

Zenc

efil

(Çin

)M

arj 3

(Zen

cefil

Top

tanc

ı)U

lusla

rara

sı N

akliy

eSu

(Mar

j Dah

il)A

sitM

arj 4

(Asit

Top

tanc

ı)İç

Nak

liye

Aro

ma

Mar

j 5 (A

rom

a To

ptan

cı)

İç N

akliy

eG

ıda

Boya

sıM

arj 6

(Gıd

a Bo

yası

Topt

ancı

)İç

Nak

liye

Şeke

r Şur

ubu

Haz

ırlam

aN

işast

a Sü

tü H

azırl

ama

Nişs

ata

Sütü

İlav

eA

sit İl

ave

Pişir

me

Zenc

efil

İlave

Aro

ma

ve B

oya

İlave

Dök

me

ve K

alıp

lam

aSo

ğutm

aKe

sme

Am

bala

jEn

erji

Gen

el Y

önet

im G

ider

leri

Am

ortis

man

Fina

nsm

anİç

Nak

liye

Paza

rlam

aÜ

retic

i Mar

jıPe

rake

ndec

i Mar

jı

TAB

LO 1

2. Z

ence

filli

Lo

kum

(Gıd

a Pe

rake

nd

ecis

ine

Satı

ş K

anal

ı) D

eğer

Zin

ciri

Par

eto

An

aliz

i Tab

losu

Kay

nak

: Ala

n a

raşt

ırmal

arın

dan

eld

e ed

ilen f

irma

veril

eri.


GR

AFİ

K 8

0. Z

ence

filli

Lo

kum

(Gıd

a Pe

rake

nd

ecis

ine

Satı

ş K

anal

ı) D

eğer

Zin

ciri

Par

eto

An

aliz

i Gra

fiğ

i.

Kay

nak:

Ala

n ar

aştır

mal

arın

dan

elde

edi

len

firm

a ve

riler

i.


TABLO 13.1 Kg Paketlenmiş Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı

Kaynak: Alan araştırmalarından elde edilen firma verileri

1 Kg Paketlenmiş Zencefilli LokumBirim Değer

DağılımıArtım Değeri

DağılımıKatma DeğerDökümü (%)

Samsun Toplamı 10,593 1.059.260,00

Türk

iye

İth

alat

Sam

sun

52,96%

Su (Marj Dahil)

Şeker Şurubu Hazırlama

Nişasta Sütü Hazırlama

Nişasta Sütü İlave

Asit İlave

Pişirme

Zencefil İlave

Aroma ve Boya İlave

Dökme ve Kalıplama

Soğutma

Kesme

Ambalaj

Enerji

Genel Yönetim Giderleri

Amortisman

Finansman

Pazarlama

Üretici Marjı

Perakendeci Marjı

Türkiye ToplamıŞeker (Türkiye)

Marj 1 (Şeker Toptancı)

İç Nakliye

Asit

Marj 4 (Asit Toptancı)

İç Nakliye

Aroma

Marj 5 (Aroma Toptancı)

İç Nakliye

Gıda Boyası

Marj 6 (Gıda Boyası Toptancı)

İç Nakliye

İç Nakliye

Pazarlama

Perakendeci Marjı

İthalat ToplamıNişasta (Almanya, Hollanda)

Marj 2 (Nişasta Toptancı)


Zencefil (Çin)

Marj 3 (Zencefil Toptancı)


Genel Toplam

0,585

1,024

1,056

0,064

0,032

1,952

0,96

0,5116

0,448

0,128

0,192

0,4

0,6

0,4

0,2

0,4

0,016

1,6

0,024

5,7162,8

0,224

0,06048

0,1

0,0075

0,0016125

0,15

0,012

0,01296

0,07

0,0084

0,009408

0,300

0,784

1,176

3,6912,7

0,135

0,099225

0,65

0,08125

0,02559375

20,00

58.500,00

102.400,00

105.600,00

6.400,00

3.200,00

195.200,00

96.000,00

51.160,00

44.800,00

12.800,00

19.200,00

40.000,00

60.000,00

40.000,00

20.000,00

40.000,00

1.600,00

160.000,00

2.400,00

571.636,05280.000,00

22.400,00

6.048,00

10.000,00

750,00

161,25

15.000,00

1.200,00

1.296,00

7.000,00

840,00

940,80

30.000,00

78.400,00

117.600,00

369.106,88270.000,00

13.500,00

9.922,50

65.000,00

8.125,00

2.559,38

2.000.000

5,52%

9,67%

9,97%

0,60%

0,30%

18,43%

9,06%

4,83%

4,23%

1,21%

1,81%

3,78%

5,66%

3,78%

1,89%

3,78%

0,15%

15,10%

0,23%

28,58%48,98%

3,92%

1,06%

1,75%

0,13%

0,03%

2,62%

0,21%

0,23%

1,22%

0,15%

0,16%

5,25%

13,72%

20,57%

18,46%73,15%

3,66%

2,69%

17,61%

2,20%

0,69%

100,00%

1 kg paketlenmiş zencefilli lokumun birincil girdileri şeker, nişasta, su ve zencefildir ve bu girdilerden su Samsun’dan,Şeker Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki şeker toptancılarından, zencefil Çin’den ve Nişasta ise Hollanda ve Almanya’dantemin edilmektedir. 1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için yardımcı girdiler asit, aroma ve gıda boyası olup bu girdile-rin tamamı başta İstanbul ve Ankara olmak üzere Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki toptancılardan temin edilmektedir. Yur-tiçi ve yurtdışı nakliyelerin tamamı Samsun dışındaki firmalarca gerçekleştirilmektedir. Üretilen zencefilli lokumunyaklaşık %98’i Samsundaki gıda perakendecilerine satılmakta geriye kalan %2’si ise Samsun dışındaki gıda toptancı-larına satılmaktadır.

1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için yapılan Pareto analizi verileri yaratılan katma değerin Samsun ve Samsun dışın-daki dağılımı açısından incelendiğinde, perakende satış fiyatı 20 TL olan 1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için yaratı-lan katma değerin yaklaşık 3,69 TL’lik (%18,46) kısmı yurtdışında oluşturulmaktadır. Ayrıca, 1 kg paketlenmiş zencefillilokum için yaratılan katma değerin 5,71 TL’lik (%28,58) kısmının yurtiçinde ancak Samsun dışında ve yaklaşık 10,59TL’lik (%52,96) kısmının ise Samsun’da oluşturulduğu görülmektedir.

Samsun’da yaratılan katma değerin %60,11’i üretim aşamalarında ortaya çıkmakta ve bu pay ile üretim aşamaları Sam-sun’da yaratılan katma değerin en büyük kısmını oluşturmaktadır. Samsun’da yaratılan katma değer açısından %15,10pay ile üretici marjı ve diğer giderler en önemli ikinci ve üçüncü kalem olarak ortaya çıkmaktadırlar. Birincil girdi marj-ları toplamı %5,52 pay ile Samsun’da yaratılan katma değerin önemli parçalarındandır. Satış/dağıtım süreci ve pera-kendeci marjının Samsun’da yaratılan katma değer içindeki payları ise sırası ile %3,93 ve %0,23 olarakgerçekleşmektedir.

Samsun dışında ancak yurtiçinde yaratılan katma değerin, %48,98’i nakliye dışındaki birincil girdiler toplamından oluş-maktadır. Samsun dışında yaratılan katma değer içinde en önemli ikinci unsur %20,57’lik pay ile perakendeci marjı-dır. Satış ve dağıtım giderleri %18,96 pay ile Samsun dışında yaratılan katma değer içinde üçüncü büyük kalem olarakortaya çıkmaktadır. Nakliye ve toptancı marjları hariç yardımcı malzemeler %5,6’lık pay ile Samsun dışında yaratılankatma değer içinde dördüncü büyük kalemdir. %3,92 olan birincil girdi marjı Samsun dışında yaratılan katma değeriçinde bir diğer önemli unsurdur. Yurt içi nakliye ve yardımcı malzeme marjı ise Samsun dışında yaratılan katma de-ğerin sırası ile 1,48’i ve %0,49’unu oluşturmaktadır.

Yurtdışında yaratılan katma değerin, %90,2’si nakliye ve marjlar hariç birincil girdilerden oluşmaktadır. Ayrıca birincilgirdi marjları ve uluslararası nakliye yurtdışında yaratılan katma değerin sırası ile %5,86’sı ve %3,38’ini oluşturmakta-dır.

1 kg paketlenmiş zencefilli lokum için Pareto Analizi çerçevesinde ilgili değer ve tedarik zinciri analiz edildiğinde Sam-sundaki firmaların ortak satın alma ve lojistik stratejisi izleyerek özellikle birincil girdiyi yurtdışı yerine yurtiçinden vearacılar yerine doğrudan üreticilerden almaları durumunda - fiyatın değişmediği varsayımı altında- bir yandan Sam-sun’da yaratılan katma değerin 5-7 puan civarında yükseltilerek %58-60 aralığına çıkarılması, diğer yandan ise Türki-ye’de yaratılan katma değerin %15-18 civarında yükseltilerek %43-%46 aralığında çıkarılması mümkündür. Bu şekildeizlenecek bir ortak satın alma ve lojistik stratejisi ile üretici kar marjının %11-13 aralığına yükseltilmesi mümkündür.Ortak satın alma ve lojistik stratejisi ile ortaya çıkacak olan maliyet avantajının fiyata yansıtılarak 1 kg paketlenmiş ununperakende satış fiyatının üretici kar marjı %6 aralığında olacak biçimde düşürülmesi durumunda ise (talep esnekliği-nin birden büyük olduğu varsayımı altında) bir yandan Samsun’da yaratılan katma değerin payı mevcut duruma göreartırılırken diğer yandan sektörün 1 kg paketlenmiş zencefilli lokumdan elde ettiği toplam kar miktarının artması sağ-lanabilir.



No

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi Çalışmasına Katılan Firmalar

Sultan's International Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti.

Semolina Mısır İrmiği Gıda San. Ve Tic. A.Ş.

Bafra Eriş Un Yem Gıda San. ve Tic. A.Ş.

Pak Petrol Ürünleri Gıda ve İnşaat San ve Tic Ltd Şti.

Unsan Un Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Kardez Su Ürünleri San ve Tic Ltd Şti.

Takış Gıda San ve Tic Ltd Şti.

Yeşil Küre Organik Ürünler Tarım Hayvancılık Pazarlama San. Tic.Ltd. Şti.

Filiz Şekerleme Gıda Sanayi ve Tic. A.Ş.

Ulusoy Un San ve Tic. AŞ.

5. SAMSUN GIDA SEKTÖRÜ İHTİYAÇ ANALİZİSamsun Ticaret ve Sanayi Odası, Samsun ilinde bulunan gıda sektöründe faaliyet gösteren firmaların uluslararası re-kabet yeteneklerinin geliştirilmesi, bu firmaların mevcut durumlarının analizi ve müdahale gerektiren alanlarda eğitimve danışmanlık ihtiyacının tespiti amacıyla bir eğitim ve danışmanlık ihtiyacı analizi de yürütmüştür. Bu analiz kapsa-mında, gıda sektöründe faaliyet gösteren 10 firma çalışmaya katılmış ve bu firmalar ile yürütülen çalışmaların sonundasektörün uluslararası rekabet yeteneğini geliştirmek için gerekli müdahale alanları ile çalışmaya katılan firmaların eği-tim / danışmanlık ihtiyaçları ortaya konulmuştur.

TABLO 14: Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi Çalışmasına Katılan Firmalar

5.1. MetodolojiGerçekleştirilen Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi çalışması, bir Birleşmiş Milletler ajansı olan ITC’nin “İş YönetimSistemi” yönteminde yer alan Fonksiyon-Kaynak Matrisi esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Yöntem ve sürece ilişkin ay-rıntılı bilgiler aşağıda yer almaktadır.

5.1.1. Amaç

Her ne kadar, eğitim ve danışmanlık ihtiyaç analizi çalışmasının gerçekleştirilmesindeki ana amaç 2010/8 Sayılı Tebliğ’ingerekliliği olsa da, bir işletme grubunun ortak ihtiyaçlarına yönelik bir dizi faaliyeti, işletmelerin ihtiyaçlarını analiz et-meksizin gerçekleştirmenin mümkün olmadığı da aşikârdır. Samsun Ticaret ve Sanayi Odası da, bu gerçek ile yola çık-mış, yapılan çalışmayı sadece ilgi tebliğ kapsamında, sektör üyelerini desteklerden yararlanmak amacı ile değil, aynızamanda gelecekte sektör temsilcisi üyelerine daha iyi ve kaliteli hizmet sunabilmeyi de planlamıştır. Nihai olarak, buçalışmanın amacı, 3 yıl boyunca, Samsun Ticaret ve Sanayi Odası ve iştirakçi üyelerinin yurtdışı pazarlardaki rekabetçigüçlerini artırmak için gerekli faaliyetleri planlayabilmek için gerekli olan ihtiyacı belirlemektir.

5.1.2. Yöntem

Yukarıda da belirtildiği üzere, bu çalışma Fonksiyon-Kaynak Matrisini esas almaktadır. Bu çalışmada kullanılmış olan FKMatrisi aşağıda gösterilmektedir.


Fonksiyon / Kaynak Matrisi

Bilgi & Know-How İnsan Kaynağı Mali Kaynaklar İlişkiler ve Ağ Fiziksel Varlıklar

Stratejik Yetkinlikler

Üretimle ilgili Yetkinlikler

Pazarlama ile ilgili Yetkinlikler

(Sipariş Yönetimi Dâhil)

E-Ticaret ile ilgili Yetkinlikler

Fonksiyon Kaynak Matriksi şu önermeyi temel almaktadır; Ticaret hayatındaki bir işletmenin iki temel fonksiyonu bu-lunmaktadır;

a) Üretmek / tedarik etmek,

b) Satmak

İşletme bu temel fonksiyonlarını sahip olduğu veya ödünç aldığı (personel sözleşmeleri, banka kredileri vb) 5 kaynağıkullanarak gerçekleştirmektedir.

a) Bilgi, know-how

b) İnsan Kaynağı

c) Mali Kaynaklar

d) İlişkiler ağı, çevre

e) Fiziksel varlıklar, makine, teçhizat vb.

Bir işletme bu kaynaklara sahip olduğu ve bu kaynakların kullanımında verimli olduğu ölçüde iki ana temel fonksiyo-nunu etkin bir şekilde gerçekleştirebilecek ve başarılı olacaktır. İşletmelerle yapılan yüz yüze görüşme formları için ge-liştirilen soru formları da bu sistemi temel alarak işletmenin her bir fonksiyonuna yönelik kaynak ihtiyacını belirlemeamacıyla düzenlenmiştir.

Bu kapsamda, her bir fonksiyon-kaynak ihtiyacı için likert ölçeğinde belli sayıda soru/önerme geliştirilmiştir. İşletme yet-kilisi kendisine yöneltilen önermelere ne ölçüde katıldığını 1 ila 5 (1=kesinlikle yanlış, 5=kesinlikle doğru) arasında ver-diği notlarla belirlemiştir. Ardından yanıtlar gruplandırılmış, ortalamaları alınarak ilgili kaynak ihtiyacına otomatik olarakatanmıştır. Çalışmayı olabildiğince objektif kılmak ve görüşmelerin üzerinden yorum etkisini kaldırabilmek adına örne-ğin Pazarlama Fonksiyonun İnsan Kaynağı ihtiyacı için verilen puan uzman görüşünden olabildiğince ayrıştırılarak, bukonuyla bağlantılı görüşmeciye sorulmuş belli sayıda sorudan elde edilmiş olan bir ortalama sayıya dayandırılmıştır.

Analiz sonucu elde edilen veriler bir derecelendirme yöntemine göre derecelendirilmiş ve böylelikle işletmelerin ihtiyaçduydukları alanlar tespit edilmiştir. Böylece sektörün ihtiyaçları büyük ve küçük işletmeler bazında ayrı ayrı saptanmış-tır. Belirlenen eksikliklerin (ihtiyaçlar) sektöre yönelik olarak planlanacak 3 yıllık aktivite planında yapılacak faaliyetlerlegiderilmesi hedeflenmiştir. Kullanılan derecelendirme tablosu ile esas alındığı likert ölçeği aşağıda gösterilmektedir.

Kullanılan Likert Ölçeği


5.1.3. Süreç

Öte yandan araştırmada izlenen süreç ise aşağıda şematik olarak basitçe gösterilmiştir.

Araştırma Süreci

Araştırma süreci aşağıda kısaca özetlenmiştir.

1. Öncelikle, çalışmanın gerçekleştirileceği sektöre ilişkin masabaşı araştırmaları gerçekleştirilmiş ve bilgilerderlenmiştir.

2. İşletmelerin ortak ihtiyaçlarını belirlemeyi hedefleyen iki aşamalı bir araştırma yöntemi belirlenmiştir. Araştırma;

birinci aşamada işletmeler tarafından doldurulacak olan bir internet anketini ve ardından yüz yüze görüşmeler

şeklinde yapılan derinlemesine mülakatı kapsamaktadır. Geliştirilen soru formları ve sorular, istatistik güvenlik

testlerinden geçirilmiştir.

3. İşletmelere duyuru gerçekleştirilmiş ve görüşmeler için randevular alınmıştır.

4. İnternet üzerinden gerçekleştirilen ilk ankette, işletmelere ilişkin temel veriler toplanmıştır. Böylelikle, a) uzmanların

işletmeyi ziyaret ettiklerinde ön bilgi sahibi olmaları sağlanmış, derinlemesine mülakatlara hazırlıklı gidilme imkânı

oluşturulmuştur, b) uzun ve kapsamlı olan soru formu ikiye bölünerek katılımcının sıkılarak veya odağını

kaybederek yanlış veya eksik yanıt vermesinin önüne geçilmiştir.


5 İşletmelerin büyüklüklerine göre sınıflandırmalarında “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” esasları dikkatealınmıştır.

5. İnternet yoluyla toplanan yanıtlar; istatistikî analize hazır hale getirilmiş, veri girişi yapılmıştır.

6. Çalışmaya katılan tüm firmalar ile yüz yüze derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiş ve ortak ihtiyaçların yanı sıra

boyutu da tartışılmıştır.

7. İnternet Anketi ve derinlemesine mülakat yolu ile elde edilen veriler karşılaştırılmış ve analiz edilmiştir.

8. Veriler raporlanmıştır.

5.2. BulgularEğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi çalışmasına katılan 10 işletmeye ilişkin toplu veriler aşağıda incelemeye sunul-muştur. Bu veriler ışığında gözlemler, bulgular ve değerlendirmeler bu bölümde yer almaktadır. Değerlendirmeye alı-nan işletmelerin büyüklüklerine göre dağılımları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir5.

TABLO 15: Görüşülen İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Dağılımları

İşletme Sayısı % İşletme Sayısı

Mikro İşletme - -

Küçük İşletme 3 30

Orta Büyüklükte İşletme 1 10

Büyük İşletme 6 60

TOPLAM 10 100

Çalışmaya katılan işletmelerin % 60’ı “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve SınıflandırılmasıHakkında Yönetmelik” esaslarına göre Büyük İşletme olarak sınıflandırılmaktadır.

Öte yandan, görüşülen işletmelerin personel yapıları aşağıda gösterilmiştir.

TABLO 16: İşletmelerin Personel Yapıları

Toplam Çalışan İşçi İdari % İdari Kadın Erkek % KadınSayısı Personel Personel Personel Personel Personel Personel

Mikro İşletme - - - - - - -

Küçük İşletme 144 129 15 10,4 44 100 30,6

Orta Büyüklükte İşletme 90 60 30 33,3 45 45 50,0

Büyük İşletme 645 532 113 17,5 47 598 7,3

TOPLAM 879 721 158 18,0 136 743 15,5

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, görüşülen işletmelerde idari personelin toplam personele oranı % 18 olarak göz-lemlenmiştir. İdari personelin, toplam personel içerisinde nispi olarak düşük olması, bazı işletme fonksiyonlarının tam


olarak yerine getirilmesinin güç oluşu ve işletmelerin daha ziyade satış, pazarlama fonksiyonlarına değil de üretimfonksiyonuna odaklandıklarına işaret etmektedir. Bilindiği gibi, bir toplumun mesleki kompozisyonu, o toplumun eko-nomik ve kültürel gelişmişlik endeksi üzerinde önemli bir yer tutmaktadır. Beyaz yakalı çalışan oranın artması, toplu-mun kalkınmışlık sürecinde yeni bir seviyeye geldiğinin göstergesidir6. Yüksek oranda beyaz yakalı personel çalıştıransektörler, göreceli olarak yüksek ücret ödeyen sektörlerdir. Çalışan gelirlerinin artışı ise doğrudan toplumsal refah se-viyesinin yükselmesi ile ilişkilidir.

Çalışma kapsamında görüşülen firmaların tamamının ihracat deneyimi bulunmaktadır. Bu gösterge, bu grup firma ileyapılacak çalışmanın görece kolaylığını ve başarı şansının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.

Çalışmaya katılan işletmelere, sahip oldukları patent, endüstriyel tasarım belgesi ve faydalı model sayıları da sorul-muştur. İşletmelerin hiç birisi belirtilen belgelere sahip değildir. İlerleyen bölümlerde tasarım konusunda işletmelerdeyapılan çalışmalara atıfta bulunacak olunsa da, patent, endüstriyel tasarım ve faydalı model belgelerinin işletmelerdebulunmaması “sistematik” bir tasarım / ürün yönetimi & geliştirme / AR-GE / Yenilikçilik faaliyetinin yürütülmediğiningöstergesi olarak değerlendirilebilir.

Çalışmaya katılan işletmelerin dağıtım kanal yapıları incelendiğinde, işletmelerin sadece %40’ının; toptancı, bayi, ko-misyoncu gibi bir aracı ile çalıştığı, kalan kısmının doğrudan satış gerçekleştirdiği gözlemlenmiştir. Bu durum, diğer birdeyişle işletmelerin büyük çoğunluğunun 0 kanallı bir dağıtım yapısına sahip oluşları, bu işletmelerin faaliyet göster-dikleri pazarda etkinliklerini artırma ve domine etme yeteneğini zayıflatan bir unsur olarak değerlendirilmiştir. Aşağıda,çalışmaya katılan işletmelerin dağıtım kanal yapısını gösteren bir tablo yer almaktadır.

TABLO 17: Çalışmaya Katılan İşletmelerin Dağıtım Kanal Yapısı

Aracı ile Satış Doğrudan Satış %

Mikro İşletme - - -

Küçük İşletme 1 2 67

Orta Büyüklükte İşletme - 1 100

Büyük İşletme 3 3 50

TOPLAM 4 6 60

Çalışmaya katılan işletmelerin, kendilerine göre en önemli ürünleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeye göre, işlet-melerin büyük bir bölümü un ve yan mamülleri üzerine uzmanlaşmış gözükmektedir. Aşağıda işletme büyüklüklerinegöre, işletmelerin ürün gruplarının gösterildiği bir tablo incelemeye sunulmuştur.

TABLO 18:İşletme Büyülükleri İtibarıyla Ürün Grupları

Küçük İşletme Orta Büyüklükte İşletme Büyük İşletme

Un ve Yan Mamülleri - - 5

Su Ürünleri 1 - -

Şekerleme ve Tatlılar 1 1 -

Süt Ürünleri (Peynir, Süt vb) - - 1

Tavukçuluk Ürünleri 1 - -

TOPLAM 3 1 6

6 Benjamin Salomon, “The growth of the white collar work force”, Salomon, The Journal of Business, Vol 27 No 4, Ekim 1954, University of Chicago Press, sf.268.


İhraç pazarları açısından değerlendirildiğinde, işletmeler ihraç pazarlarını önem sırasına göre aşağıdaki gibi sıralamak-tadırlar.

TABLO 19: Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları

Önem Sırası

Eski Rus Cumhuriyetleri 1

Komşu Ülkeler (Karadeniz Havası Ülkeleri) 2

A.B. Ülkeleri 3

Kuzey Afrika Ülkeleri 4

Ortadoğu Ülkeleri 5

Diğer 6

Hedef pazarlar açısından benzer bir değerlendirme yapıldığında ise aşağıdaki tablo ile karşılaşılmakta, işletmelerin ge-leneksel ihracat pazarları ile hedef pazarları arasında paralellik olduğu gözlenmektedir.

TABLO 20: Önem Sırasına Göre Hedef İhracat Pazarları

Önem Sırası

Eski Rus Cumhuriyetleri 1

A.B. Ülkeleri 2

Ortadoğu Ülkeleri 3

Komşu Ülkeler (Gürcistan, Azerbaycan vb) 4

Komşu Ülkeler (Irak, İran, Suriye) 5

Kuzey Afrika Ülkeleri 6

Diğer 7

Bu bulguları elde edildiği çalışma kapsamında işletmeler 4 ana alanda değerlendirilmiş, uzmanlar işletme ziyaretle-rinde işletmelerin fonksiyonel kaynak ihtiyaçlarını değerlendirmeye almışlardır.

İlerleyen bölümde işletmelerin uluslararası pazarda etkin olabilmek için ihtiyaç duydukları eğitim ve danışmanlık konularıgösterilmiştir.

5.3. Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç AnaliziDaha önce de açıklandığı gibi, FK Matrisi yöntemi ile bir ihtiyaç analizi gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, her bir fonk-siyon-kaynak ihtiyacı için Likert ölçeğinde belli sayıda soru/önerme geliştirilmiştir. İşletme yetkilisi kendisine yöneltilenönermelere ne ölçüde katıldığını 1 ila 5 (1=kesinlikle yanlış, 5=kesinlikle doğru) arasında verdiği notlarla belirlemiştir.Ardından yanıtlar gruplandırılmış, ortalamaları alınarak ilgili kaynak ihtiyacına otomatik olarak atanmıştır. Çalışmayıolabildiğince objektif kılmak ve görüşmelerin üzerinden yorum etkisini kaldırabilmek adına örneğin Pazarlama Fonk-siyonun İnsan Kaynağı ihtiyacı için verilen puan uzman görüşünden olabildiğince ayrıştırılarak, bu konuyla bağlantılıgörüşmeciye sorulmuş belli sayıda sorudan elde edilmiş olan bir ortalama sayıya dayandırılmıştır.


5.3.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri

İşletmelerin stratejik yetkinlikleri, rekabet, pazar segmentasyonu, ürün konumlandırma, ürün tasarımı ve AR-GE yö-netimindeki yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir. Diğer bir deyişle, pazar, rakip ve rekabet bilgisinin yanısıra ürün ve ürün geliştirme bilgilerini bir arada bulunduran işletmeler stratejik yönetim yetkinlikleri açısından diğerle-rine göre daha iyi durumdadırlar.

Aşağıda, saha çalışması sırasında 5’li ölçek (5= en iyi senaryo) kullanılarak gerçekleştirilmiş “stratejik yönetim yetkin-liği analizi” yer almaktadır. Genel ortalama başlığı altında çalışmaya katılan 10 işletmenin ortalama verileri, büyük iş-letmeler başlığı altında “büyük” işletmelerin ortalama verileri ve küçük işletmeler başlığı altında ise “küçük” ve “ortabüyüklükte” işletmelerin verileri yer almaktadır.

TABLO 21: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri

STRATEJİK YÖNETİM YETKİNLİKLERİ

GENEL ORTALAMA KÜÇÜK İŞLETMELER BÜYÜK İŞLETMELER

Bilgi ve Know-How 2,7 2,05 3,40

İnsan Kaynağı 2,5 2,30 2,80

Mali Kaynaklar 2,8 2,10 3,60

İlişkiler Ağı 2,6 2,60 3,00

Fiziksel Altyapı 2,7 2,30 3,90

İhtiyaç analizi bölümünde üzerinde durulacak olmakla beraber, işletmelerin genel olarak ortalama değer 3’ün altındapuan almaları, geliştirilmesi gereken alanların çokluğuna işaret etmektedir.

5.3.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler

İşletmelerin üretim ile ilgili yetkinlikleri, stok ve malzeme yönetimi, satın alma, mühendislik, kalite standartları, kalitekontrol ve prosedürlerin geliştirilmesi yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir. Diğer bir deyişle, stok-mal-zeme yönetimi, satınalma operasyonu, mühendislik ve kalite kontrol süreçlerini etkin ve verimli kullanan işletmelerinüretimle ilgili yetkinlikleri diğerlerine göre daha gelişmiş durumdadır. Aşağıda, saha çalışması sırasında 5’li ölçek (5=en iyi senaryo) kullanılarak gerçekleştirilmiş “üretim yetkinlikleri analizi” yer almaktadır. Genel ortalama başlığı altındaçalışmaya katılan 10 işletmenin ortalama verileri yer alırken, büyük işletmeler başlığı altında “büyük” işletmelerin or-talama verileri ve küçük işletmeler başlığı altında ise “küçük” ve “orta büyüklükte” işletmelerin verileri yer almaktadır.

TABLO 22:Üretim ile İlgili Yetkinlikler

ÜRETİM İLE İLGİLİ YETKİNLİKLER








5.3.3. Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler

İşletmelerin pazarlama ve sipariş yönetimi ile ilgili yetkinlikleri, satış literatürü hazırlama ve bulundurma becerileri, ta-nıtım programlama (fuar katılımı, tanıtım, ürün lansmanı, ürün demonstrasyonu vb.) yetkinlikleri, sipariş yönetimi vedağıtım kanalı hâkimiyetleri konusundaki yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir. Diğer bir deyişle, sipa-riş yönetim ve pazarlama fonksiyonunu doğru kurgulamış işletmelerin pazarlama fonksiyonuna ilişkin yetkinlikleri di-ğerlerine göre daha gelişmiş durumdadır. Aşağıda, saha çalışması sırasında 5’li ölçek (5= en iyi senaryo) kullanılarakgerçekleştirilmiş “dış ticarete yönelik sipariş yönetimi ve pazarlama yetkinlikleri analizi” yer almaktadır. Genel ortalamabaşlığı altında çalışmaya katılan 10 işletmenin ortalama verileri yer alırken, büyük işletmeler başlığı altında “büyük” iş-letmelerin ortalama verileri ve küçük işletmeler başlığı altında ise “küçük” ve “orta büyüklükte” işletmelerin verileri yeralmaktadır.

TABLO 23: Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler

PAZARLAMA İLE İLGİLİ YETKİNLİKLER







5.3.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler

Günümüzde işletmeler, sadece üretim, pazarlama gibi geleneksel fonksiyonları yönetmekle kalmayıp aynı zamanda di-jital çağın gereksinimlerine göre de organize olabilmelidirler. Binlerce kilometre uzaklıktaki müşterisi ile çevrimiçi stokkayıtlarını paylaşmayı başaran, hatta bir adım ötesinde çevrimiçi sipariş alan endüstriyel ürün üreticileri ve/veya işlet-melerin e-ticaret fonksiyonlarına ilişkin yetkinlikleri diğerlerine göre daha gelişmiş durumdadır. Aşağıda, saha çalışmasısırasında 5’li ölçek (5= en iyi senaryo) kullanılarak gerçekleştirilmiş “e-ticaret ile ilgili yetkinlikler” yer almaktadır. Genelortalama başlığı altında çalışmaya katılan 10 işletmenin ortalama verileri yer alırken, büyük işletmeler başlığı altında“büyük” işletmelerin ortalama verileri ve küçük işletmeler başlığı altında ise “küçük” ve “orta büyüklükte” işletmele-rin verileri yer almaktadır.

TABLO 24:E-Ticaret ile İlgili Yetkinlikler

E-TİCARET İLE İLGİLİ YETKİNLİKLER








6. SONUÇBu bölümde, elde edilen bulgu ve bilgiler, uzman görüşleri ile harmanlanarak yorumlanmış ve iştirakçi firmalar öze-linde rekabetçilik seviyesini artırmak için ortak ihtiyaçlar belirlenmiş ve bu ihtiyaçları gidermeye yönelik bir faaliyet planıortaya konulmuştur. Eğitim ve danışmanlık ihtiyaç analizi üç farklı işletme grubuna göre düzenlenmiştir. Bunlar;

Genel; Çalışmaya katılan 10 iştirakçinin ortak verilerinin analizi ile oluşturulmuştur.

Büyük; Çalışmaya katılan işletmelerden “Büyük” olan işletmelerin gruplanması ve bu işletmelerin ortak verilerinin ana-lizi ile oluşturulmuştur.

Küçük; Çalışmaya katılan işletmelerden “Orta Büyüklükte” ve “Küçük” ölçekte olan işletmelerin gruplanması ve buişletmelerin ortak verilerinin analizi ile oluşturulmuştur.

Yukarıda belirtilen üçlü tasnifin yardımıyla hem tüm işletmelerin ortak ihtiyaçlarını ortaya koyma imkânı doğmuş, hemde farklı büyüklüklerinden dolayı farklı seviyelerde ihtiyaçlar gösteren işletmeler için farklı programlar geliştirme ve uy-gulama imkânı doğmuştur. Aşağıda, açıklanan tasnif yöntemine göre gruplandırılmış BÜYÜK ve KÜÇÜK işletmelerinfonksiyon temelli kaynak ihtiyaçları, 5.1.2. Yöntem bölümünde açıklanan Derecelendirme yöntemine uygun biçimdetopluca gösterilmiştir.

TABLO 25: Fonksiyon Kaynak Matrisi – Büyük ve Küçük İşletmeler için Puan Tablosu

TABLO 26. Fonksuyon Kaynak Matrisi - Büyük ve Küçük İşletmeler için Derecelendirilmiş


İşletmelerin “Genel” durumlarına ilişkin tablolar ise aşağıda ayrıca gösterilmiştir.

TABLO 27: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi – Puan Tablosu

Bilgi ve Know-How İnsan Kaynağı Mali Kaynaklar İlişkiler Ağı Fiziksel Altyapı

GENEL GENEL GENEL GENEL GENEL

Stratejik Yetkinlikler 2,70 2,50 2,80 2,60 2,7

Üretime İlişkin Yetkinlikler 3,2 3,4 2,7 2,7 2,2

Pazarlamaya İlişkin Yetkinlikler 2,0 2,3 2,5 2,5 2,7

E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler 2,20 1,9 3,40 2,40 2,60

TABLO 28: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi - Derecelendirilmiş

Birbirlerinden çok farklı boyutta işletmeler için tek bir ortak ihtiyaç analizi yürütmektense, işletme boyutlarına göretasnif edilmiş işletmeler için farklı yorumlarda bulunmak ve bu işletmelere yönelik farklı programlar tasarlamak dahadoğru olacaktır. Bu gerçekten yola çıkarak, gerçekleştirilen analizlerin Tablo 25: Fonksiyon Kaynak Matrisi – Büyük veKüçük İşletmeler için Puan Tablolu ve Tablo 26: Fonksiyon Kaynak Matrisi – Büyük ve Küçük İşletmeler için Derecelen-dirilmiş’e dayandığının altını çizmek gerekmektedir.


6.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri

TABLO 29: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri

Daha öncede belirtildiği gibi, işletmelerin stratejik yetkinlikleri, rekabet, pazar segmentasyonu, ürün konumlandırma,ürün tasarımı ve AR-GE yönetimindeki yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir. Bu açıdan bakıldığında,yeni ve farklı yabancı pazarlarda rekabet etmek isteyen işletmelerin en çok gereksinim duyduğu yetkinliklerin başındastratejik yetkinlikler gelmektedir.

Bilgi, Know-How ve İnsan kaynağı ihtiyacı açısından bir değerlendirme yapıldığında büyük işletmelerin stratejik yet-kinliklerinin küçük işletmelere oranla çok daha iyi olduğu tespit edilmekle beraber, gerek büyük gerekse küçük işlet-melerin genel olarak stratejik yetkinliklerinin geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Küçük işletmelerin özellikle malikaynak yönetimi ve bilgi/deneyim kaynaklarını kullanma konusundaki yetkinliklerini geliştirmek gerekirken büyük iş-letmelerin kurumsal kaynak planlaması ve kurumsal kapasite gelişimine ihtiyaçları gözlemlenmiştir.

Stratejik yetkinliklerin geliştirilmesine yönelik bir programın işletmelere uygulanmasında fayda bulunmaktadır. Uygu-lanacak program;

• Kurumsallaşma

• Mali Kaynak yönetimi etkinliğini artırıcı konular (finansman yönetimi, maliyet muhasebesi ve yönetim

muhasebesi) ve

• Stratejik Yönetim konularında eğitim ve danışmanlık faaliyetlerini içermelidir.

İşletmelerin stratejik yönetim yetkinlikleri konusundaki ihtiyaçlarını gidermeye odaklanan bir programın ana hatları iledetayları aşağıdaki gibidir.

8 Bu bölümde, önerilen eğitim/danışmanlık programının içeriği değil içeriğin odaklanması gereken ana konular özetlenmiştir. Bu açıdan önerilerin, uygulanacak programıniçeriği ile karıştırılmaması hususu hatırlatılmaktadır.

Samsun Gıda Sektörü Değer Zinciri Analizi

6.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler

TABLO 30: Üretim ile İlgili Yetkinlikler

İşletmelerin üretim ile ilgili yetkinlikleri, stok ve malzeme yönetimi, satınalma, mühendislik, kalite standartları, kalite kont-rol ve prosedürlerin geliştirilmesi yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir. Diğer bir deyişle, stok-malzemeyönetimi, satınalma operasyonu, mühendislik ve kalite kontrol süreçlerini etkin ve verimli kullanan işletmelerin üretimleilgili yetkinlikleri diğerlerine göre daha gelişmiş durumdadır.

Göreceli bir değerlendirme yapıldığında işletmelerin en iyi durumda oldukları yetkinlik alanının üretime ilişkin yetkin-likler olduğu tespit edilmiştir. Ne var ki, bu yetkinlik alanın da dahi alınmış olan puan değerlerinin genellikle 5’li bir de-ğerlendirme ölçeğinde ancak ortalama değerlere (3 ve civarı) ulaşılabildiğinin de altının çizilmesinde faydabulunmaktadır.

İşletmeler özellikle üretime ilişkin mali kaynak yönetimi, insan kaynağı ve üretime ilişkin ilişkiler ağının yönetilmesi ko-nularında zorluklar yaşamaktadırlar.

Üretime ilişkin eksikliklerin tam olarak tespiti amacıyla, yüz yüze görüşmeler sırasında işletmelere doğrudan ihtiyaçlarıkonusunda bir dizi soru sorulmuştur; işletmelere üretime ilişkin yetkinliklerini geliştirmek için ihtiyaç duydukları teknikkonular sorulmuş ve en yoğun biçimde işletmeler tarafından talep edilen konular belirlenmiştir.

83


6.3. Pazarlamaya İlişkin Yetkinlikler

TABLO 31: Pazarlama Yetkinlikleri

İşletmelerin pazarlama ve sipariş yönetimi ile ilgili yetkinlikleri, satış literatürü hazırlama ve bulundurma becerileri, ta-nıtım programlama (fuar katılımı, tanıtım, ürün lansmanı, ürün demostrasyonu, tadım testleri vb) yetkinlikleri, siparişyönetimi ve dağıtım kanalı hâkimiyetleri konusundaki yetkinliklerinin birleşimi olarak değerlendirilmektedir.

İşletmelerin ihracat deneyimleri olmakla beraber 0 kanallı dağıtım yapılarına karşın çok düşük oranda ihracat pazar-lama personeli istihdam ediyor olmaları, işletmelerin sipariş yönetimi ve pazarlamaya ilişkin (yurtdışı) yetkinlikleri ko-nusunda önemli oranda yardıma ihtiyaçları olduğunu ortaya koymaktadır. Bu ihtiyaçları gidermeye odaklanan birprogramın ana hatları ile detayları aşağıdaki gibidir.

6.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler

TABLO 32: E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler

Günümüzde işletmeler, sadece üretim, pazarlama gibi geleneksel fonksiyonları yönetmekle kalmayıp aynı zamanda di-jital çağın gereksinimlerine göre de organize olabilmelidirler. Binlerce kilometre uzaklıktaki müşterisi ile çevrimiçi stokkayıtlarını paylaşmayı başaran, hatta bir adım ötesinde çevrimiçi sipariş alan endüstriyel ürün üreticileri ve/veya işlet-melerin e-ticaret fonksiyonlarına ilişkin yetkinlikleri diğerlerine göre daha gelişmiş durumdadır. İşletmelerin e-ticareteilişkin yetkinlikleri konusundaki ihtiyaçlarını gidermeye odaklanan bir programın ana hatları ile detayları aşağıdaki gi-bidir.


6.5. Yurtdışı Pazarlama ProgramlarıTekrar hatırlatmak gerekirse, iştirakçi işletmelerin öncelik sırasına göre mevcut ve hedef ihracat pazarları aşağıda gös-terilmiştir. Bunlar

TABLO 33:Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları

Düzenlenecek olan yurtdışı pazarlama programlarının yukarıdaki gerçeklerden yola çıkarak gerçekleştirilmesinde yararbulunmaktadır. İlerleyen bölümde sunulan zaman planında pazarlama programı önerileri de gerçekleştirilmiştir. Ger-çekleştirilen öneriler,

Tablo 33: Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları’ndaki pazarlardan yola çıkılarak hazırlanmıştır.


7. KAYNAKÇA

Sektörel Göstergeler Raporları, Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü, İstanbul Sanayi Odası

www.tuik.gov.tr

“The growth of the white collar work force”, Salomon, The Journal of Business, Vol 27 No 4, Ekim 1954, Universityof Chicago Press,

NOTLAR

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................................


Samsun Ticaret ve Sanayi OdasıSamsun Chamber of Commerce and Industry

Hançerli Mh. Abbasağa Geçidi No:8 -İLKADIM 55020 Samsun / TÜRKİYETel: (90) (362) 432 36 26 Fax: (90) (362) 435 30 11

www.samsuntso.org.tr www.blacksea-een.org

Avrupa İşletmeler Ağı - KARADENİZEnterprise Europe Network - Blacksea

Avrupa İş Desteği Yanınızda...

ii - samsuntso.org.tr · samsun gıda sektörü değer zinciri analizi ii proje koordinasyon okan...

Documents