H A L F E - H L F E T

Halife Kelimesinin Anlam ve Mhiyeti .................................................... 2

Kur'an'da Halife Kavram ......................................................................... 2

Halifenin Anlam Sahas ........................................................................... 4

Yeryz Halifelii ................................................................................... 5

Allahn Halifesi Olur mu? .................................................................... 6

Genel Hilfet/Umum stihlf .................................................................... 9

zel Hilfet/Husus stihlf ....................................................................... 9

b- Bireylerin stihlf/Halife Klnmas: .................................................. 11

Halifelik Makam ve Halifenin Ykmllkleri .................................... 12

Halifeliin Siyasi Boyutu; slm Devlet Bakan Olarak Halife ....... 15

Halifenin Grevleri .................................................................................. 15

Rid Halifeler .......................................................................................... 16

Halife - Hilfet Konusuyla lgili Ayetler ................................................. 19

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar ................................ 19

"Hatrla ki; Rabbin meleklere, 'Ben yeryznde bir halife yaratacam' dedi. Onlar, 'Biz hamdinle Sana tesbih ve Seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halife klyorsun?' dediler. Allah da onlara 'Sizin bilemeyeceinizi Ben bilirim' dedi." (2/Bakara, 30)

Halife Kelimesinin Anlam ve Mhiyeti

Halife kelimesi, h-l-f (halefe) kknden tremitir. Halefe, geride kald, sonradan geldi anlamndadr. Halife, selefin yerini alan, sonradan gelen (nesil), istihlf edilen, birinin yerine braklan demektir. Ayn zamanda bu kelimenin kapsam iinde veklet ve yneticilik de vardr. Hilfet, halife olmak, halifelik, reislik, bakanlk, birinin yerine gemek, onun adna i yapmak ve onu temsil etmek anlamna gelir. Istlahta ise; "Hz. Peygamber (s.a.s.)'den sonra, Ona halef olarak m'minlere emr olmak" eklinde tarif edilmitir. Bey'at sonucu m'minler adna tasarruf yetkisine sahip olan ve ahkmn tatbikini salayan kimseye halife denir. (1)

Halifenin oulu halif ve hulefdr. stihlf ise, birini halife (temsilci/ard) klmak anlamndadr. H-l-f (halefe) kknden treyen kelimeler Kur'an'da oka (127 yerde) geer. Ama konumuzla direkt ilgili olarak halife kelimesi Kur'an'da 2 yerde (2/Bakara, 30 ve 38/Sd, 26), halife'nin oulu halif 4 yerde (6/En'm, 165; 10/Ynus, 14, 73; 35/Ftr, 39), Hulef kelimesi de 3 yerde (7/A'rf, 69, 74; 27/Neml, 62) geer. stihlf kelimesi ise Kur'an'da 4 ayette (6/En'm, 133; 7/A'rf, 129; 11/Hd, 57; 24/Nr, 55) zikredilir. Yine konuyla dolayl ilgili half kelimesinin de 2 ayette (7/A'rf, 169; 19/Meryem, 59) getii grlmektedir.

Kur'an'da Halife Kavram

"Hatrla ki Rabbin meleklere: 'Ben yeryznde bir halife yaratacam' dedi. Onlar: 'Biz hamdinle Seni tesbih ve Seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halife klyorsun?' dediler. Allah da onlara: 'Sizin bilemeyeceinizi Ben bilirim' dedi." (2/Bakara, 30)

"Sizi yeryznn halifeleri klan, size verdii (nimetler) hususunda sizi deneyip snamak iin kiminizi kiminizden derecelerle stn klan O'dur. phesiz Rabbin, cezas abuk olandr ve gerekten O, balayan, merhamet edendir." (6/En'm, 165)

"nsanlar yeryznde halfe (hkim) klan O'dur. nkr edenin inkr kendi aleyhinedir. nkrclarn inkr, Rableri katnda yalnzca kendilerine gazab arttrr. nkrclarn inkr, hsrandan bakasn artrmaz" (35/Ftr, 39).

"Darda kalann duasna, kendisine yakard zaman karlk veren, bandaki sknty gideren ve insanlar yeryznn halifeleri yapan Allah, kendisine e koulan btn varlklardan stn ve ycedir" (27/Neml, 62).

"Onu (Nuh'u) yalanc saydlar. Ama biz, onu ve gemide beraberinde bulunanlar kurtardk. Onlar halifeler kldk / tekilerinin yerine geirdik. Ayetlerimizi yalanlayanlar suda boduk. Uyarlar dinlemeyenlerin sonlarnn nasl olduuna bir bak!" (10/Ynus, 73)

"Andolsun ki sizden nce, peygamberleri kendilerine mcizeler getirdii halde (yalanlayp) zulmettiklerinden dolay nice toplumlar helk ettik; zaten onlar iman edecek deillerdi. te Biz sulu kavimleri byle cezalandrrz. Sonra da, nasl davranacanz grmeniz iin onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler kldk (onlarn yerine sizi getirdik)." (10/Ynus, 13-14)

"(Hd, kavmine dedi ki:) 'Size Rabbimin szlerini bildiriyorum. Ben sizin iin gvenilir bir eliyim. Sizi uyarmak zere aranzdan bir adam araclyla Rabbinizden size bir haber gelmesine mi ayorsunuz? Allah'n sizi halifeler klp Nuh kavmi yerine getirdiini ve yaratla onlardan daha stn kldn hatrlayn. Baarya eriebilmeniz iin Allah'n nimetlerini ann." (7/A'rf, 68-69)

"(Hz. Hd, kavmine u uyarda bulundu:) 'Ben, ancak benim de sizin de Rabbimiz olan Allah'a gvenirim. Hibir canl yoktur ki Allah ona el koymam bulunsun. Rabbim, elbette doru yoldadr. Eer yz evirirseniz, phesiz ben size bana emanet edilen mesaj bildirdim. Rabbim sizden baka bir kavmi istihlf eder, yerinize getirir. Ona hibir ey de yapamazsnz. Dorusu Rabbim hereyi koruyandr." (11/Hd, 56-57)

d kavminden sonra gelen Hz. Salih, Semd kavmine Allah' tanma ve O'na kulluk etme arsn yaptktan sonra, unlar syledi: "Allah'n sizi d kavmine halifeler yaptn, onlarn yerine getirdiini, ovalarnda kkler kurup dalarnda kayadan evler yonttuunuz yeryznde yerletirdiini hatrlayn. Allah'n nimetlerini ann. Yeryznde bozgunculuk yaparak karklk karmayn." (7/A'rf, 74)

"Firavun kavminin ileri gelenleri, "Musa'y ve kavmini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar diye mi koyveriyorsun, dediler. Firavun, onlara u cevab verdi: 'Onlarn oullarn ldreceiz, kadnlarn sa brakacaz. Elbette biz, onlar ezecek stnlkteyiz.' Hz. Musa ise kavmine yle seslendi: 'Allah'tan yardm isteyin ve sabredin. Yeryz, phesiz Allah'ndr. Kullarndan dilediini ona miras klar. Sonu, Yce Allah'tan korkup gnahtan saknanlarndr.' Kavmi ona u karl verdi: 'Sen bize gelmeden nce de, geldikten sonra da eziyet ektik.' Hz. Musa unlar syledi: 'Rabbinizin dmanlarnz yok etmesi ve yeryznde sizi istihlf etmesi, onlarn yerine geirmesi umulur. O zaman nasl davranacanza da bakar." (7/A'rf, 127-129) Yce Allah, Firavun ve yandalarna skntlar verdi; onlar

snad, sonunda yok etti. "Hor grlen o kavmi (yahudileri), bereketli kld yerin doularna ve batlarna miras kld. Allah'n srailoullarna verdii gzel sz, sabrlarna karlk bylece yerine geldi. Firavun ve kavminin yapt ve ykselttikleri ykld." (7/A'rf, 130-137)

"Onlarn peinden yle bir half (nesil) geldi ki, bunlar namaz braktlar; nefislerinin arzularna uydular. Bu yzden ileride sapklklarnn cezasn ekecekler." (19/Meryem, 59)

"Onlarn ardndan (yetleri tahrif karlnda) u deersiz dnya maln alp, 'nasl olsa balanacaz' diyerek Kitab'a vris olan birtakm kt half (nesil) geldi. Onlara,ona benzer bir menfaat daha gelse onu da alrlar. Peki, Kitap'ta Allah hakknda haktan/gerekten baka bir ey sylemeyeceklerine dair onlardan sz alnmam myd ve onlar Kitap'takini okumamlar myd? Ahiret yurdu Allah'tan korkup gnahtan saknanlar iin daha hayrldr. Hl aklnz ermiyor mu?" (7/A'rf, 169)

"Rabbin zengindir, rahmet sahibidir. Dilerse, sizi baka bir kavmin soyundan getirdii gibi, sizleri yok eder, dilediini istihlf eder, sizin yerinize getirir. Size vadedilen, mutlaka yerine gelecektir. Siz O'nu ciz brakamazsnz. De ki: Ey kavmim! Elinizden geleni yapn! Dorusu ben de yapacam. Sonucun kimin iin hayrl olduunu greceksiniz. Zulmedenler iflh olmaz, kurtulamazlar." (6/En'm, 133-134)

"Allah, iinizden iman edip salih amel ileyenlere, onlardan ncekileri halef (g ve iktidar sahibi) kld gibi, onlar da yeryznde istihlf edeceine (halifeler yapacana), onlar iin rz olup beendii dini temelli yerletireceine ve korkularn gvene evireceine dair sz vermitir. nk onlar Bana kulluk eder, hibir eyi Bana ortak komazlar. Bundan sonra inkr eden kimseler fsk (yoldan km) kimselerdir. Namaz kln, zekt veren, Peygamber'e itaat edin ki, size merhamet edilsin. nkr edenlerin, Bizi yeryznde ciz brakacaklarn sanmayn. Varacaklar yer atetir. Ne kt dn yeridir." (24/Nur, 55-57)

"Ey Davud! phesiz seni, yeryznde halife (hkmran, iktidar sahibi) kldk. yleyse, insanlar arasnda adaletle hkmet. Hev ve hevese uyma. Yoksa seni Allah yolundan saptrr. Dorusu, Allah'n yolundan sapanlara, hesap gnn unutmalarna karlk etin azap vardr." (38/Sd, 26).

Halifenin Anlam Sahas

Allah, yeryzn mar etmek, insanlar Allah'n kanunlarna gre ynetmek zere yaratt Adem ve neslini halife olarak yaratacan belirtiyor. "Yeryznde bir halife yaratacam" (2/Bakara, 30) ifadesinden Hz. Adem yaratlmadan nce yeryznn yaratldn reniyoruz. Hz. Adem yeryznde halife olarak yaratld. Papazlarn dedii "Hz. Adem cennette yasak meyveyi yemeseydi imdi biz cennetteydik" sznn yanl olduunu haber veriyor.

Allah meleklere yeryznde halife var edeceini bildirmekle, insan yeryznn hkimi ve yaratklar arasnda hkmedecek biri yapacan belirtmitir. Ayetteki "halife" kelimesinde hkimiyet anlam vardr. Yeryznde halife olmak, yeryznn hkimi ve yneticisi olmak demektir. "Ey Dvud! Biz seni yeryznde halife yaptk. O halde insanlar arasnda hak ve adaletle hkmet." (38/Sd, 26). Ayetten de anlald gibi burada "halife", hkm veren; yneten anlamnda kullanlmtr. Bu nedenle insanlar arasnda hak ve adaletle hkmetmesi Hz. Davud'dan istenmektedir. "Yani ey Davud, seni hkmdar yaptk ki iyilii emredesin ve ktlkten sakndrasn. Bylece senden nceki peygamber ve salih nderlere halef olasn" "Sonra da, sizin nasl davranacanz grmek iin onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler kldk." (10/Ynus, 14). "Yani onlarn yerine artk siz hkmedeceksiniz." Halife kelimesiyle, nesil nesil birbirini takip edecek ve nesillerden her birinin dierine halef olaca bir canl tr kastedilmitir. Yine Hz. Nuh ve kavmi iin de yle buyrulur: "Onlar (yeryznde) halifeler kldk; ayetlerimizi yalanlayanlar da (denizde) boduk." (10/Ynus, 73)

Bu ayetlerde "halife" kelimesi, szlk anlam olan; bakasnn yrtt bir ii, ondan sonra yklenip yrten anlamndadr. Ancak devralnan i, hkimiyetle ilgili bir itir. Nitekim Hz. Adem iin "halife" kelimesinin kullanld ayetten hemen nceki ayette: "Allah, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratt." (2/Bakara, 29) buyurulmaktadr. Demek ki Hz. Adem'in halife klnd ey, yeryznn hkimiyet ve ynetimiyle ilgili bir itir. (2)

Yeryz Halifelii

Kuranda ya yaln veya arzda halife terkibi halinde geen halife kelimesini bu btnlkte deerlendirdiimizde, insanlar yeryznde mr sren, oray imar ve slah eden, orada iskn eden yeryz halifeleri anlamnda kullanld anlalr; onlar birbiri ardndan gelen nesillerdir (43/Zuhruf, 60; 19/Meryem, 59). Bu anlamda, beeriyetin yeryzndeki kaderini ve Allah'a verecei hesab anlatan Bakara suresi 30. ayetteki halife insan, yeryznn halifesi olacak, orada iskn edecek, kan dkecek, ama Rabbinden isimler renecek ve

yaptklarnn hesabn verecek bir nesildir (Bkz. 27/Neml, 62; 35/Ftr, 39; 6/Enm, 135).

Arz zerindeki btn gler, btn tabiat yasalar insana boyun emi ve insan, bunlar kendi yararna kullanmak kabiliyetinde yaratlmtr. Yeryzndeki dier yaratklar insana boyun edirilmitir. nsan, dnya zerindeki canllarn hibirinin yapamayaca ileri yapmaktadr; bu zellikleri, insann halife olarak yaratlmasndan dolaydr.

O ki, sizi yeryznn halifeleri kld. (6/Enm, 165) Onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler kldk, nasl davranacanza bakalm diye. (10/Ynus, 14) Ayetlerde yeryznn halifeleri ve yeryznde halifeler ifadeleri gemekte ve insann halife klnarak bir imtihana tbi tutulduu belirtilmektedir. mtihansa elbette irade sahibi olmay gerektirmektedir. rade, seme zgrl demek olduundan insann istedii ekilde hareket edebilecei ortaya kar. rade sahibi bir varln iyilik yapabilecei gibi, ktlk de yapabilecei kolayca anlalr. u halde, irade sahibi olma halife kelimesinin kapsam iindedir ve

melekler insann fesat karp kan dkeceini buradan anlam olabilirler. te yandan, halifenin irade sahibi olmas, belli bir hkimiyet gcn elinde bulundurmas demektir.

Allahn Halifesi Olur mu?

Allah'n bir halifesi olamaz. Nitekim Hz. Ebu Bekir'e "Ey Allah'n halifesi!" denildiinde, "Ben Allah'n halifesi deilim; ben ancak Raslullah (s.a.s)'n halifesiyim ve bu bana yeter" (Ahmed bin Hanbel, Msned, I/10-11) demitir. bn Teymiyyeye gre, tanm gerei; len, orada hazr bulunmayan, ya da iinde ciz olan biri iin halife sz konusudur. Allah hakknda ise bu tr durumlar mmkn deildir. Allahn ne bir benzeri, ne de dengi mmkndr. lemlerden mstani olan Allahn halifeye/vekile ihtiyac yoktur. bn Teymiyye, vahdet-i vcutularn insan ulhiyet makamna ykseltmek istediklerini, bu yzden bn Arabinin insann Allahn halifesi olduunu iddia ettiini syler. Vahdet-i vcutular, insann birtakm mertebelerle Allahla btnleebileceini iddia ederken, Allahn halifesi gibi grnte Kuran bir dayanak ileri srerler. (3)

Ayn ekilde hilfet makamna getiinde Hz. mer'e de, "Allah'n halifesi" eklinde hitap edilmesi kendisine teklif edilmi, kendisi bunu reddetmitir. "Allah'n halifesi" eklinde bir ifadeye ne bir ayet ve ne de sahih herhangi bir hadiste rastlyoruz. Ayetteki "halife" kelimesiyle nesil nesil birbirini takip edecek ve nesillerden her birinin dierine halef olaca bir canl tr kastedilmitir. Bu gr, ayn zamanda bn Kesir (1/99),Taberi (1/200), Maturidi gibi nice limlerin

kabul ettii bir yorumdur. Bu gr, "halife" kelimesinin kelime anlamna da aykr deildir. nk "halife" kelimesi, hem ism-i fil ve hem de ism-i mef'l olarak alnabilir. sm-i fil olarak alndnda, bakasnn yerine geen; ism-i mef'l olarak alndnda da bakas ona halef olan anlamndadr. Halife'nin, hkim olan ve yneten eklindeki tefsirine gelince, yukardaki btn anlamlarla birlikte zikredilmesi gereken bir grtr. Hz. Adem'in devrald i, ynetme iidir. (4)

Oysa Allahn temsil edilebilir bir varlk olarak alglanmas, Hz. say enkarne olmu (et giymi -Allahn olu-) biimi olarak gren Hristiyanlara ait bir dnce idi. slm istismar ederek, slmn ngrmedii usullerle ibana geen zlim yneticiler, slm kullanarak dini siyasete let etmek iin Allahn halifesi , Allahn yeryzndeki glgesi vasflarn kendileri iin uygun bir nvan olarak grdler. Ktlk ve adaletsizliklerini rtbas etmek iin kendilerine tanrsal bir stat vermeleri, mstekbirlerin geleneksel

tavr olsa gerek. Bunlar, ilh tayinle iktidar olduklar iddiasn srekli tekrarlamlardr. Firavunlar, zaman zaman kendilerini tanrnn olu (Ra tanrsnn, gnein olu), hatta zaman zaman da tanrnn kendisi olarak sunarlar. Japon imparatorlarna yirminci asra kadar hl gnein olu deniliyordu. nsan, tarih boyunca, ilh adalete aykr olarak, hak etmedii vasflara sahip kmaktadr. Bu olumsuz tavr gsterenler arasnda, vahye muhatap olmu ama onun kadrini kymetini bilememi ve tahrif etmi yahudi ve hristiyanlar, mm Kureyliler de vard.

Yahudi ve hristiyanlar: Biz Allahn oullar ve sevgilileriyiz. (5/Mide, 18) sz ile Allah tarafndan seilmi rk grn savunurlar. Fil olaynn sonucunu kendi stnlklerine yoran Kureyliler de, kendilerinin Mescid-i Harama daha lyk olduklarn ileri srerek (8/Enfl, 34) hak etmedikleri bir imtiyazla (9/Tevbe, 19) btn kabilelerin Kureye tazimini salamaya almlardr. Grld gibi zulm iktidarlar kendi meruiyetlerini garanti altna almak iin insan ftratnda vazgeilmez bir olgu olarak yer alan Allah'a inanma eilimini kullanarak Allah adna hareket ettikleri iddiasyla, mazlumlar etki ve yetki altna almaya almlardr. Cahil zihniyet, kendi iddialarna gre risletten nce Allahn yaknlardr (8/Enfl, 34; 9/Tevbe, 19) Risletten sonra Emeviler dneminde ise Allahn halifesidir. slm dncesinin deiime urad tarihin daha ge dnemlerinde ise zllullahtr; yani Allahn glgesi. Artk sultann yapt zulmden vazgemesi isteniyorsa o zaman yaplacak tek ey vardr: Oturup dua etmek! nk her haliyle yeryznde Allahn glgesi olan sultana isyan en byk gnahtr(!)

Hz. Ebu Bekir ve merin kabul etmedii Allahn halifelii sfatna zulmlerine merluk vermek iin zalim yneticiler can simidi gibi sarlyorlar. Rasulullah iin Kuran srarla kul vasfn verdii, Allahn

halifesi gibi ifadeler Onun iin bile sylenmedii halde, Emevilerden itibaren szde halifeler iin, Raslullahn halifesi, mminlerin emri, mslmanlarn halifesi gibi sfatlar yeterli gelmiyor, clz kabul ediliyordu. Allahn yeryzndeki temsilcileri ilan edilen bu mstani liderler, Allahn kulluuna deil; vekilliine soyunuyor. Ortaya koyduklar siyasete/pratie gre de dini yorumlayp zulmlerine klf geiriyorlar. Bylece dokunulmazlklar olan kk yeryz ilahlklar, rahatlkla smr dzenlerini devam ettirecek; ama asla eletirilemeyeceklerdir. nk sultalar Allahn takdiridir(!) Cebr ve rc akidesi imdatlarna yetiir. (5)

lk dnem slm tarihinde halifenin kavramsal olarak yerlemediini ve nc sahabenin bu kelimenin Allah'a nisbet edilmesine kesinlikle kar ktn gryoruz. lk dnem slam ncleri, Rasln ve Kurann ynetim iin kavramlatrd emr kelimesini kullanmlar, kendilerini emr olarak grmlerdir. Kuran, yneticilere ll-Emr ve Veliyyl-Emr (4/Nis, 83) terkibini tercih eder.

Kuran, halife kelimesini ak bir ekilde arza izafeten kullanyor; Allah'a izafeten hibir yerde kullanmyor. Bakara suresi 30. ayetten sonraki ayetlerdeki, meleklerin yorumlarnda ve reel hayatta grdmz gibi, (yaratcsn verek tesbih edeceine) yeryznde fesat/kargaa karan, kan dken biri Allahn temsilcisi olabilir mi? Bir temsilci, temsil ettiinin dna kt zaman temsilci olmaktan kacana gre, belli bir irad alanda istemlerini gerekletirme, tercihte bulunma yeteneine sahip insan gerei, Halifetullah ile nasl uzlatrlacaktr? (Bkz. 10/Ynus, 14)

Ad san anlmadan nice alar gelip getikten sonra yeryz iin yaratlan ve yeryznn hkim ve yneticisi konumuna getirilen insan, nasl hareket edecei

konusunda denenmektedir. Oysa Allahn temsilcisi olarak grlen birinin zgr bir iradesi olmasndan bahsedemeyiz. Byle bir statye sahip birinin yapp ettiklerinden dolay sorgulanmas da sz konusu olamaz. nk yapp ettikleri Allah adna, Allah temsilendir. Halbuki insan iin izzet ve stn bir eref aranyorsa, bu, Allah'a kulluk ve takvadr (Bkz. 3/l-i mran, 79).

"Halifetl-Arz" (Yeryznn efendisi, yneticisi) insann kendisi iin Allahn takdir ettii bir konumu, bu ifadeyle anlatlyor. Yasak meyveyi yiyen insan, kendi farkna varm, bylece igdye bal istekten; itaat ve isyana kabiliyetli, irde/istem hrriyetine kavumutur. Bylece yeryznn halifesi payesini almaya hak kazanmtr.

Baz ayetlerde halife kelimesi, bakasnn yrtt bir ii ondan sonra yklenip yrten anlamndadr. Ancak, devralnan hkimiyetle/egemenlikle ilgili bir itir. Allah, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratt. (2/Bakara 29) Demek ki insann halife klnd ey, yeryznn hkimiyet ve ynetimiyle ilgili bir itir. Ey Davud! Biz seni yeryznde (senden ncekilerin yerine) hkmdar yaptk. nsanlar arasnda adaletle hkmet. Hev ve hevesine /keyfe uyma; sonra seni Allahn yolundan saptrr. (38/Sd, 26). Yani ey Davud, seni hkmran kldk ki adaleti yerine getirerek, iyilii emredip ktlkten sakndrarak, senden nceki peygamber ve salih nderlere halef olasn. Bu hilafet, siyasi erkle kaytl deildir; eyann tmnn dil kullanmn ngrr. Sonra onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler yaptk ki nasl davranacanz grelim. (10/Ynus, 14)

nsana, kinatta Allahn bitii konum yerine; hak edilmeyen bir statye kaydrarak yer aramak, eyada var olan dengeyi tersine evirmek demektir. nsan,

ancak insana temsilci/halife olur. Ontolojik denge asndan eitlie sahip olmayan insanla Allah arasnda mterek bir veklet sistemi yoktur. O halde Allahn vekil/halife edinmesinden sz etmek mmkn deildir. (6)

Genel Hilfet/Umum stihlf

Kuranda halife ve istihlf kelimeleri, biri genel, dieri zel olmak zere iki anlamda kullanlr. Btn insanlarn yeryznn halifesi olmas, yeryzndeki hereyin emir ve istifadelerine sunulmas, mlkiyetin kendisine emanet edilmi olmas, yeryzn ynetip slah ederek ona sahip kmas demektir.

Bakara suresi 30. ayetteki yeryznde var edilen halifenin, kimin halefi/ards, ve kimin temsilcisi olduu konusu ok tartlmtr. Bu konuda meleklerin, cinlerin veya Allahn temsilcisi olduu iddia edilmitir. Ayrca insan nesillerinin birbirinin yerine getii, insann yeryznde hkim ve yneten olduu grleri ileri srlmtr. Hibir ayette, halife kelimesi Allaha izafe edilmemitir; yani Allahn halifesi tabiri Kuranda gemez. Yaln halde veya "arz" kelimesiyle tamlama yaplarak kullanlmtr. Konumuzla ilgili ayetin (yani 2/Bakara, 30. ayet) hemen ncesindeki ayette Allah, yeryznde olanlarn hepsini insan iin yarattn belirtir (Bkz. 2/Bakara, 29) u halde insann istihlf,

yeryzne hkimiyet ve orasn ynetmekle ilgilidir. Bylece insana, snrsz deil ama, geni bir egemenlik alan verilmitir.

zel Hilfet/Husus stihlf

a- Devlet ve Topluluklarn stihlf/Halife Klnmas: Bu istihlf, Allah'n bir mmete, bakalarndan sonra hkimiyet ve istikll

vermesi, birok toplumlar onun idaresi altnda birletirmesidir. Devlet ve topluluklarn istihlf balamnda, Hz. Nuh'un ve kavminin durumu yle belirtilir: "Onu yalanc saydlar. Ama biz, onu ve gemide beraberinde bulunanlar kurtardk. Onlar halifeler kldk/tekilerinin yerine geirdik. Ayetlerimizi yalanlayanlar suda boduk. Uyarlar dinlemeyenlerin sonlarnn nasl olduuna bir bak!" (10/Ynus, 73; ayrca bkz. 7/A'rf, 59-64)

Hz. Hd, peygamber olarak gnderildii d kavmini yle uyaryordu: "Size Rabbimin szlerini bildiriyorum. Ben sizin iin gvenilir bir eliyim. Sizi uyarmak zere aranzdan bir adam araclyla Rabbinizden size bir haber gelmesine mi ayorsunuz? Allah'n sizi halifeler klp Nuh kavmi yerine getirdiini ve yaratla onlardan daha stn kldn hatrlayn. Baarya eriebilmeniz iin Allah'n nimetlerini ann." (7/A'rf, 69; ayrca bkz. 7/A'rf, 65-72) Hz. Hd, ayrca onlara u uyarda bulundu: "Ben, ancak benim de sizin de Rabbimiz olan Allah'a gvenirim. Hibir canl yoktur ki Allah ona el koymam bulunsun. Rabbim, elbette doru yoldadr. Eer yz evirirseniz, phesiz ben size bana emanet edilen mesaj bildirdim. Rabbim sizden baka bir kavmi istihlf eder, yerinize getirebilir. Ona hibir ey de yapamazsnz. Dorusu Rabbim hereyi koruyandr." (11/Hd, 56-57; ayrca bkz. 11/Hd, 58-61)

d kavminden sonra gelen Semd kavmine Hz. Salih, Allah' tanma ve O'na kulluk etme arsn yaptktan sonra, unlar syledi: "Allah'n sizi d kavmine halifeler yaptn, onlarn yerine getirdiini, ovalarnda kkler kurup dalarnda kayadan evler yonttuunuz yeryznde yerletirdiini hatrlayn. Allah'n nimetlerini ann. Yeryznde bozgunculuk yaparak karklk karmayn." (7/A'rf, 74) Ama onlar, bu uyarlar dinlemedikleri iin feci sonlar geldi att (7/A'rf, 75-79).

Sihirbazlar Hz. Musa'nn mucizesini grp Allah'a inandktan sonra, "Firavun kavminin ileri gelenleri, "Musa'y ve kavmini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar diye mi koyveriyorsun, dediler. Firavun, onlara u cevab verdi: 'Onlarn oullarn ldreceiz, kadnlarn sa brakacaz. Elbette biz, onlar ezecek stnlkteyiz.' Hz. Musa ise kavmine yle seslendi: 'Allah'tan yardm isteyin ve sabredin. Yeryz, phesiz Allah'ndr. Kullarndan dilediini ona miras klar. Sonu, Allah'tan korkup gnahtan saknanlarndr.' Kavmi ona u karl verdi: 'Sen bize gelmeden nce de, geldikten sonra da eziyet ektik.' Hz. Musa unlar syledi: 'Rabbinizin dmanlarnz yok etmesi ve yeryznde sizi istihlf etmesi, onlarn yerine geirmesi umulur. O zaman nasl davranacanza da bakar." (7/A'rf, 127-129) Yce Allah, Firavun ve yandalarna skntlar verdi; onlar snad, sonunda yok etti.

"Hor grlen o kavmi (yahudileri), bereketli kld yerin doularna ve batlarna miras kld. Allah'n srailoullarna verdii gzel sz, sabrlarna karlk bylece yerine geldi. Firavun ve kavminin yapt ve ykselttikleri ykld." (7/A'rf, 130-137)

Hz. Peygamber'e ve kavmine de, Allah'n uyarlarn dinlemeleri konusunda, benzer hatrlatmalar yaplr: "Rabbin mstan ve rahmet sahibidir. Dilerse, sizi baka bir kavmin soyundan getirdii gibi, sizleri yok eder, dilediini istihlf eder, sizin yerinize getirir. Size vadedilen, mutlaka yerine gelecektir. Siz O'nu ciz brakamazsnz. De ki: Ey kavmim! Elinizden geleni yapn! Dorusu ben de yapacam. Sonucun kimin iin hayrl olduunu greceksiniz. Zulmedenler iflh olmaz, kurtulamazlar." (6/En'm, 133-134)

Allah'a ve peygamberine itaat ars ve peygamberin yalnzca tebli/bildirim grevi olduu, herkesin kendine yklenenden sorumlu olaca anlatldktan sonra, unlar belirtilir: "Allah, iinizden iman edip salih amel ileyenlere, onlardan ncekileri halef (g ve iktidar sahibi) kld gibi, onlar da yeryzne halef klacana, onlar iin rz olup beendii dini temelli yerletireceine ve korkularn gvene evireceine dair sz vermitir. nk onlar Bana kulluk eder, hibir eyi Bana ortak komazlar. Bundan sonra inkr eden kimseler fsk (yoldan km) kimselerdir. Namaz kln, zekt veren, Peygamber'e itaat edin ki, size merhamet edilsin. nkr edenlerin, Bizi yeryznde ciz brakacaklarn sanmayn. Varacaklar yer atetir. Ne kt dn yeridir." (24/Nur, 55-57)

Bu ayetler, iktidar deiiminin, iktidarn ileyiinin ve amacnn temel deikenlerini aka belirtir: man, slih amel, yalnz Allah'a ibadet ve hibir eyi O'na irk komama; dinin yerlemesi, korkularn gvene dnmesi; namaz ve zektn yerine getirilmesi, Peygamber'e itaat; inkrclarn yoldan klar, cehenneme varlar.

b- Bireylerin stihlf/Halife Klnmas:

Bu tr istihlf, devlet bakanlar iin sz konusudur. Bireylerin istihlf balamnda Hz. Davud rnek verilir: "Ey Davud! phesiz seni, yeryznde halife (hkmran, iktidar sahibi) kldk. yleyse, insanlar arasnda adaletle hkmet. Hev ve hevese uyma. Yoksa seni Allah yolundan saptrr. Dorusu, Allah'n yolundan sapanlara, hesap gnn unutmalarna karlk etin azap vardr." (38/Sd, 26). Bu ayet, iktidar sahiplerinin kendi arzu ve heveslerine, istek ve tutkularna gre deil; adalet esaslarna gre ynetmelerini aka vurguluyor. Bilindii zere Hz.

Davud, din ve siyas otoriteleri birletiren, hem bir peygamber, hem de branilerin banda bir hkmdard (Bkz. 2/Bakara, 246-250).

Bireylerin istihlf iin, ayrca imam (2/Bakara, 124) ve melik (5/Mide, 20) kelimeleri de kullanlr. Kur'an- Kerim'de halife kavram, yalnzca Hz. Davud iin siyasi bir ierikle kullanlmtr. Devlet ve topluluklarn istihlf ise, ancak siyasi iktidar ve nesil deiiklii evresinde siyasi-sosyal bir anlam kazanr. slam siyasi tarih ve edebiyatnda halife kelimesi, bu kavramlarla balantl olarak terimlemitir. (7)

Halifelik Makam ve Halifenin Ykmllkleri

Bakara, 30. ayette belirtilen meleklerin, halifenin yaratl hikmetini renmek amacyla sorduklar soru "halife" kelimesini biraz amaktadr. Onlarn sorusundan halifenin nemli zellii belli olmutu. Bunlardan birisi, meleklerin merak sorusunun yorumuyla anlalabilecek bir zelliktir. Onlar, "Halifenin yaratlmasndan maksat kulluksa, biz en gzel ekilde yapyoruz; yleyse baka bir halifenin yaratlmasnn hikmeti nedir? yle anlalyor ki, yaratlacak halife de tpk melekler gibi Allah' tesbih edecek, yani O'na ibadette bulunacak ve ynetim hakk olacak. kinci zellii yeryznde yaayacak olmas. Bunu ayetin banda bizzat Rabbimiz sylyor. nc zellii ise, yer iin yaratlacak halifenin orada fesat karacak ve kan dkecek olmasdr.

Melekler, halifenin yaratl hikmetini anlamak iin, "yeryznde fesat karacak ve kan dkecek birini mi yaratacaksn?" (2/Bakara, 30) diye sorarlar. Allah, halife insan bu olumsuz zelliklerle nitelemelerinden dolay onlar yalanlamad. "Hayr, siz yanlyorsunuz, benim halifem byle bir ey yapmayacak" demedi. Buna kar "Ben sizin bilmediklerinizi bilirim" dedi.

Btn bunlar, yeryz halifesinin Hz. Adem ve onun soyundan gelecek btn insanlar olduunu gsterir. uras kesindir ki Hz. Adem yeryzne indikten sonra ne fesat kard ve ne de kan dkt. Bu kt fiilleri ilk olarak kendi oullarndan birisi yapt. Onun soyundan gelen niceleri tarih boyunca saysz fesat kardlar, haksz yere bakalarnn kann akttlar. yleyse kast edilen Hz. Adem ve onun soyundan gelenlerdir. Kur'an'n ifadesinden anlaldna gre Allah, btn Ademoullarn yeryzne halife olarak gnderdi. u ayet, bu adan olduka dikkat ekicidir: "Sonra, nasl yapp davranacaksnz diye sizleri gzlemek iin, onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler yaptk." (10/Ynus, 14) Kendilerine verilen nimetin deerini bilmeyen ve nimet verene kretmeyen, elilere kar kan nice topluluklar cezalandrld, helk edildi. Onlarn yerine Rablerini tanyan,

kretmesini bilen yeni kuaklar halife olarak gnderildiler. Onlar, Allah'n hkmyle hkmederler, yklendikleri emaneti hakkyla tarlar.

Hz. Adem'in ahsnda halife olarak yaratlp dnyaya gnderilen insan, bu zelliini ancak halifeliin gereini yaparsa koruyabilir. Halifeliin gerei de phesiz ki dalarn, yerin ve gklerin tamaktan korktuu "emanet"i tamaktr. Halifeliin deeri bununla ortaya kmaktadr. Bu anlamda bata btn peygamberler halifedir. Onlar en kutsal yk olan emaneti tama, Allah'n hkmlerini uygulama ve mmetlerine anlatma ynyle kendilerinden nceki peygamberlerin halefleridirler. Peygamberleri dinleyen, ilh davete kulak verip, Allah'n koyduu llere gre yaayan btn salih insanlar da, bu mbarek yk tamada kuaktan kuaa birbirlerinin yerine halife olmulardr. Yine Allah'n adyla yaayan, Allah'n indirdikleriyle hkmeden, gcn ve otoritesini Allah'n ad yce olsun diye kullanan btn otorite sahipleri de bu halifelik sfatna lyktr.

Allah, bata Hz. Adem olmak zere btn insanlar kendi hkmlerinin uygulayclar olsunlar diye yaratt. Btn insanlar doutan birer halife adaydr. Kim bu emaneti hakkyla tam veya tayorsa, onun halifelik sfat devam ediyor demektir. Allah'n hkmne uymayp, O'nun dininden yz evirenler, yani ilh emaneti tamayanlar ise o kutsal ve stn halifelik sfatn koruyamayanlardr. (8)

nsan, yeryznn hkimi, yneticisidir; ama bu faraz ve sembolik bir liderlik ve hkimiyettir; Allaha itaat etse de, kar ksa da byledir. nk Allahn meetinin/ dilemesinin dna kamaz. Ama itaat ederse kendisi ve kendi saadeti iin itaat etmi olur; irde ve kaynakland benlik emanetini yerinde kullanm olur. te bu emaneti yerinde kullandnda fesat karan deil; selmeti, sulh gerekletiren bir halife olur. u halde, insan yeryznn halifesidir ve bu halifelik yeryznde hkmetmektir. Bu ekilde, insan topluluklar, nesiller birbirlerinin yerini alrlar, yani birbirlerine halef olurlar; bir topluluk emanete ihanet ettiinde Allah onun yerine baka birini getirir, yani ona baka bir topluluu halef klar ve onlar yeryznn halifeleri yapar. u halde, halifeyi yalnzca birinin yerine geen anlamnda kullanmak, kavramn muhtevasn byk lde daraltmak olur. (9)

Kuran- Kerimde konu ile ilgili ayetlerden anladmza gre Allah Tel, genel anlamda btn insanlar yeryznn halifeleri olarak yaratmtr. Yeryzndeki btn yaratklar, insanolu iin yaratlm, onun hizmetine sunulmutur; insan yeryznn efendisi ve halifesidir. Bu halifelik gerei btn insanlar ilk plnda Allaha iman etmekle ve bu imann sonucu olarak Onun hkimiyetini kabul etmekle ykml tutulmulardr. nsann yeryz

halifelii, onun ynetim ve davranlarda Allahn hkmn uygulamas demektir. Bu uygulamalarda Allahn kanunlar mutlak ldr. nsan, yeryznde halifeliini ifa ederken bu lnn dna kamaz, bu hkmlere aykr hareket edemez. nk Allah, yeryznde halife olarak grevlendirdii insana mutlak bir serbestlik vermi deildir. nsan iin birtakm kurallar ve snrlar izmi ve bunlar amamasn istemitir.

Zrriyetlerini temsilen halife klnan ilk insan Hz. Adem ve ei iin bile birtakm snrlamalar sz konusudur (Bkz. 2/Bakara, 35). Bu hududa uymak, insann yeryz halifeliinde, bu yce makamda kalabilmesinin temel artdr (Bkz. 2/Bakara 38). Bu llerin dna taanlar ise, ate azabna dmekle tehdit edilir. Dier bir deyile; insanlardan istenen, halifelik gereklerini yerine getirmeleridir. Bu ise, Allahn belirlemi olduu snrlar ierisinde kalmakla mmkn olur. Bu anlamda btn insanlar, Allahn yeryznde halife tayin ettii kimselerdir. Tm insanlarn bu ekilde grevlendirilmi olmalarna umumi hilfet diyoruz. Hz. Ademin soyundan gelen herkes bunun kapsam ierisindedir. nsan, halifeliinin sonucu olarak yklenmi olduu emanetin gereklerini yerine getirmekle ykmldr.

Allah, bu ykmll yerine getirmeyenleri, yerlerine bakalarn istihlf etmekle, bakalarn halife yapmakla tehdit ediyor. Buna gre halifelik makamnda, yalnzca bu makamn gerektirdii ykmllkleri yerine getirenler kalabiliyor. Yalnz bu kiilerin bu makamda kalabilmelerine de hususi hilfet adn veriyoruz. Tarih boyunca bu anlamda toplumlar birbirlerinin yerine gemi ve halifelik onlar tarafndan gerekletirilmitir. Allahn halife yapacana ve onlar yeryznde hkim klacana yemin ile sz verdii kimseler (24/Nur, 55), Onun dinini yeryznde hkim klanlar ve insanlar tautlarn tasallutundan kurtarma savan srdrenlerdir.

ster genel, isterse zel anlamda olsun hilfet, Allahn dinini hkim klmak zn tar. Bu z, hilfetin sosyal alanda da hissedilir olup, gereklemesiyle ve tekiltlanmasyla siyas bir grnm kazanr. Allah, Hz. Davuda kendisini yeryznde halife kldn bildirmekle birlikte ona; insanlar arasnda hak ile (Allahn hkmleri ile) hkmetmeyi (38/Sd, 260) emretmitir. Hz. brahim de kendisinin insanlara imam (halife) klnd haberini Allahtan alnca, soyundan geleceklerin de bu makama ykseltilmelerini istemi, Allah ise bu ahdinin zlimler hakknda szkonusu olmayacan (2/Bakara, 214) bildirmitir. Anlalmaktadr ki halifelik, Allahn hkimiyetinin her alanda btn aklyla ortaya kmas demektir. Btn insanlar bununla grevlidir. Byle bir makama ykselmek isteyen, daha dorusu bu makamdan dmek istemeyen toplum da ona gre davranmak zorundadr. Bu tr toplumun en yksek temsilcisi ise, yeryzndeki halifelerin kendi hr iradeleriyle setikleri halifedir. Halife, bu

emaneti yklenebilecek nitelikte olmaldr. nk emanetlerin ehil kimselere verilmesi, Kurann emirleri arasndadr (Bkz. 4/Nis, 58). (10)

Halifeliin Siyasi Boyutu; slm Devlet Bakan Olarak Halife

Siyasi anlamda "halife": Bey'at sonucu m'minler adna tasarruf (ynetme) yetkisine sahip olan ve Allah'n indirdii ahkmn adalet ve istiare ile tatbikini salayan kimse demektir.

Hilfetin akd temeli, mmetin halifeyi seme hakk bulunduu esasna dayanr. Halife, zel bir seim olan beyatla seilir. Ehl-i Hal vel-Akd denilen mmetin sekin temsilcileri tarafndan beyatla seilerek grev alr. Bu kurumun; halife kfre meyleder, aka fsk olan ileri yapar, ynetimi hakkyla icra edemeyecek duruma derse halifeyi azletme (hal etme) yetkisi vardr. Halife, eriat, bu sekin temsilcilerden oluan organla istiare ederek icra eder. Bu organ, ayn zamanda r organdr.

Halifelik, btn mmetin balln gerektirecek ekilde, dini ve mslmanlar, tm insan zellikleri korumak, sosyal hayat idare etmek konusunda Hz. Peygambere halef olmak demektir. slm devlet ynetiminde olmazsa

olmaz olan temel esaslar: Beyatla baa geen halifelik/imamlk, adalet (Allahn indirdikleriyle hkmetmek) ve ra prensipleridir.

Halifenin Grevleri

1- Allahn hkmlerini tatbik etmek, 2- Namazlar, zellikle Cuma ve Bayram namazlarn kldrmak, 3- Zekt ve dier vergileri toplamak, 4- Kadlar (hkimleri) ve valileri tayin etmek, 5- slam devletinde yaayan fertlerin maln, cann, dinini, ahlkn, neslini

korumak.

6- slam devletinin snrlarn korumak, cihad tanzim etmek, 7- Ordular hazrlamak, seferberlik emri vermek, komutan tayin etmek ve

gerekirse

komutanlk yapmak, 8- slam devleti iinde zulme urayanlara veya ihtiya sahibi olanlara yardm

etmek,

9- slam devletinde yaayan fertler arasndaki ihtilaflar zmek ve fitneleri engellemek.

Hz. Peygamber, hayatta olduu srece peygamberlik grevinin yan sra devlet bakanln da ahsnda toplamt. Bu nedenle Hz. Peygamber hayatta iken, kurulan ilk slam devletinin bakann belirlemek gibi bir problemle karlalm deildi. Dier taraftan Peygamberimiz, kendisinden sonraki halifeyi belirleyen herhangi bir sz de sylememiti. Durumun byle olmas nedeniyle Hz. Ebu Bekir (r.a.) halife seilene kadar baz farkl grlerin ortaya ktn gryoruz. Ancak bu durumlar geici ve olduka ksa bir sre iin szkonusu olmu; bir mddet sonra unutulup gitmitir. Yani bu gr ayrlklar Hz. Peygamberin vefatndan sonra Hz. Ebu Bekir halife seilinceye kadar devam etmi ve onun seilmesiyle son bulmutur. Hz. Ebu Bekir, halife seildikten sonra yapt konumada unlar syledi:

nsanlar! Sizin en iyiniz olmadm halde banza getirildim. yi davranrsam bana yardmc olun; saparsam dzeltin beni. Doruluk emanet,

yalan hiyanettir. inizdeki gsz, hakkn alncaya kadar benim yanmda gldr. inizdeki gl de, Allahn izniyle hakk ondan alnncaya kadar benim yanmda zayftr. Sizden kimse cihad terketmesin; nk onu terkeden bir kavmi, muhakkak Allah zillete drmtr. Allah'a ve Raslne itaat ettiim srece bana itaat edin. Allah'a si olursam, bana itaatnz gerekmez! Hilfet kurumunda bu ilk mesaj, bir yandan onun kiiliini ve grev anlayn dile getirirken; bir yandan da, hilfetin hangi temellere dayandn ve varlk gayesini aklamaktadr.

Rid Halifeler

Rasl-i Ekremden sonra, mslmanlarn devlet ve hkmet reisine Rasulullaha halef olan anlamnda halife denmitir. Bu halifelerin ilk drd hemen her ynyle rnek halifelerdir. Bunlara hulef-i ridn/rid halifeler denir.

Hz. Peygamber (s.a.s.)'den sonra gelen ilk drt halifenin hilfet sreleri, Sadet Asrnn ikinci dnemini tekil eder. slm hukukularnn byk bir ounluu, bu dnemdeki uygulamalara, alnan kararlara byk bir nem verir ve bunlar slm hukukunun kaynaklar arasnda grrler. nk onlarn uygulamalar Hz. Peygamber'e zaman itibariyle en yakn olmak, O'nun eitiminden gemi olmak, vahyin nzulne tank olmak, snneti yakndan tanmak gibi ayrc zellikler nedeniyle nem tar, bakalarnn fikir ve dncelerine gre stnlk arz ederler. Hakknda nass bulunmayan konularda Rid Halifelerin uygulamalar olduka deerlidir. Bunun nedeni ise, onlarn hem veliyy'l-emr olarak m'minlerin kendilerine itaat etmekle ykml olmalar; hem de slm'n zn en iyi kavram bulunmalardr. Bununla ilgili verilecek rnekler pek oktur. Mesela, Hz. Ebu Bekir'in zekt vermeyenlerle ilgili olarak ald

kararlar, Hz. mer (r.a.)'in Irak topraklaryla ilgili grleri ve bunlar etrafndakilere de delilleriyle birlikte aklayp kabul ettirmesi, Hz. Ali (r.a.)'nin Hricilerle savamak ile ilgili tutumlar kendi konumlarnda olduu gibi, sonra bunlardan karlan sonu ve hkmlerle ilgileri bakmndan olduka nemlidir.

nk btn bunlarla ilk defa karlalyordu ve bunlarn islm bir zme balanmalar gerekli idi. Yine Hz.Peygamber (s.)'in vefatndan hemen sonra onun yerine geecek devlet bakann belirlemek konusu ortaya kt. Hz. Ebu Bekir'den sonra gelen dier halife de farkl ekillerde belirlendi. Onlar ile ilgili durumlar slm hukukunda devlet bakannn baa gei yollarnn farkl olabilecei grn belirledi. Bu konuda kesin ve ak bir hkmn bulunmay, bu tabii sonucu dourmutur. Bu ise slm'n, her ada her toplum iin uygulanabilir olmasnn kantlar arasndadr. Hulefi Ridnden sonra Muaviyenin hilfete gemesiyle birlikte, hilfetin tarihinde saltanatn egemenlii de balam olur. Artk, 4 halifeden sonra kmil anlamda halifelik deil; eksik halifelik veya ismi halifelik olan saltanat balam oldu. Emevlerden toplam 14 halife/sultan ibana geti. Emevilerden sonra Abbasilerin uzun saltanat dnemleri balar. Abbasilerden de toplam 37 halife/sultan hkm srmtr. Abbasilerden sonra, 1924teki ilgsna kadar hilfet Osmanllarda kald. 29 halife/padiahn idaresindeki Osmanllardaki hilfet de ondan ncekilerden pek farkl deildi. Hilfet kurumu, 23 Mart 1924de T.B.M.M.nin 431 nolu kanunuyla tam 1293 yl devam ettikten sonra imdilik tarihe terkedilmitir.

Hilfetin akd temeli, mmetin halifeyi seme hakk bulunduu esasna dayanr. Halife, zel bir seim olan beyatla seilir. Ehl-i Hal vel-Akd denilen mmetin sekin temsilcileri tarafndan beyatla seilerek grev alr; bu kurumun halife kfre meyleder, aka fsk olan ileri yapar, ynetimi hakkyla icra edemeyecek duruma derse halifeyi azletme (hal etme) yetkisi vardr. Halife, eriat, bu sekin temsilcilerden oluan organla istiare ederek icra eder. Bu organ, ayn zamanda r organdr.

Halifelik, btn mmetin balln gerektirecek ekilde, dini ve mslmanlar, tm insan zellikleri korumak, sosyal hayat idare etmek konusunda Hz. Peygambere halef olmak demektir. slm devlet ynetiminde olmazsa olmazlardan biri beyatla baa geen halifelik/imamlk, adalet (Allahn indirdikleriyle hkmetmek) ve ra prensipleridir.

Kur'n- Kerim'de: "Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Peygamber'e itaat edin. Peygamber'e ve sizden olan (mslman) emir sahiplerine (l'l-emre) de itaat edin. Eer bir ey hakknda ihtilafa derseniz, onu (ihtilaf konusunuR Allah'a ve Raslne havle edin. Eer Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz (byle yapn).

Bu hem hayrl, hem netice bakmndan daha gzeldir. Sana indirilene de Senden evvel indirilmi olan (kitap)lara da iman ettiklerini bo yere iddia edenlere bir bakmadn m ki; onu inkr etmeleriyle emrolunduklar halde, yine tutun huzurunda muhakeme edilmelerini arzu ediyorlar. eytan da onlar uzak bir sapknlkla bsbtn saptrmak ister." (4/Nis, 59-60) M'minlerin kime, hangi artlarda ve nasl itaat edecekleri, neyi kesinlikle reddedecekleri burada aka izah olunmutur. Rasul-i Ekrem (s)'in, "Kim l'l-emre itaatten bir el kadar ayrlrsa, kyamet gnnde Allah'a, fiili (ameli) hususunda lehinde hibir hcceti olmayarak kavuacaktr. Kim de boynunda (l'l-emre) beyat olmayarak ldrese, chiliyye lm ile lr." (S. Mslim, 2/1478, hadis no: 1851; ayrca S. Buhari, Ahkm, 8/105) buyurduu rivayet edilmitir. slm eserlerde "halife", "imam", "l'l-emr" kavramlar hep ayn mahiyeti beyan iin kullanlmtr.

Hanefi fkh bilginlerinden bn Hmam, m'minlerin kendi ilerinden halife/imam semelerinin sebebi, slm'n hkmlerini ed etmek iindir demektedir. (11) mam Nesef de bu konuda unlar syler: "zerimizde slm devlet bakan olan halifeyi/imam seilmi grmeden bir gnn gemesi caiz deildir. mam, devlet bakan olan halifedir. mametin/hilfetin hak olduunu kabul etmeyen kimse dinden kar. nk din hkmlerden bir ksmnn farz olmas, imamn varlna baldr. Cuma namaz, bayram namaz ve yetimleri evlendirmek gibi... mam inkr eden kimse, farzlar inkr etmi olur. (12) Tarih kaynaklarda, Rasl-i Ekrem (s.)'in vefatndan sonra sahabenin Raslllah' defnetmeden nce halife seme hususunda titiz davrand kaytldr.

Kfirlerin, tut glerin; Allah'n indirdii hkmlere mukabil olmak ve onlarn yerine gemek zere koyduklar hkmleri reddetmek farzdr. Onlarn, m'minler zerinde velyet hakknn bulunmayaca hususu kat'idir. Dolaysyla m'minler; kfirlerin veya mrtedlerin istilasna urarlarsa, kuvvetle balarna geen bu ynetimi kabul etmezler. Onlara kar cihadn farz- ayn olduunu bilirler. Nitekim mam Serahsi; "Cihaddan maksat; mslmanlarn emniyet ierisinde bulunmalar, din ve dnya ilerini yrtme imknna kavumaldr" der. stila altnda iken dahi m'minlerin mstevlilerin liderine itaat etmeyip kendi ilerinden bir halife/imam semeleri vaciptir. (13)

1- Rgp el-sfehn, el-Mfredt, s. 105-106 2- Mecmuatu Fetv, bn Teymiyye, 35/42-46 3- Kur'an Kssalarna Giri, s. 168-169 4- A. g. e. s. 177

5- Allahn Halifeleri miyiz? F. Zlalolu, Haksz, Aralk 92, s. 16-17 6- A.g. y. s. 20-21

7- Kur'an'da Siyasi Kavramlar, V. Akyz, s. 130 ve devam 8- Hz. Adem, H. K. Ece, s. 49-50

9- Kuranda Temel Kavramlar, s. 522 10-amil slam Ans. 2/424 11 bn Hmam, Kitab'l-Msyere, s. 265 12-En-Nesef, Bahr'l-Kelm fi Akaidi'l-Ehli'l-slm 13-Kelimeler Kavramlar, s. 181-182

Halife - Hilfet Konusuyla lgili Ayetler

Bakara, 30; En'am, 133, 165; A'raf, 69, 74, 129, 169; Ynus, 14, 73; Hd, 57; Meryem, 59; Nr, 55; Neml, 62; Ftr, 39; Sd, 26.

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar

1. Fi Zlli'l-Kur'an, Seyyid Kutub, Hikmet Y. c. 1, s. 112-117 2. Hak Dini Kur'an Dili, Elmall Hamdi Yazr, Azim Y. c. 1, s. 259-260 3. Tefhimu'l Kur'an, Mevdudi, nsan Y. c. 1, s. 62 4. Kur'an- Kerim ifa Tefsiri, Mahmut Topta, Canta Y. c. 1, s. 117-118 5. Hadislerle Kur'an- Kerim Tefsiri, bn Kesir, ar Y. c. 2, s. 255-260; 272-275 6. Mefatihu'l-Gayb (Tefsir-i Kebir), Fahreddin Razi, Aka Y. c. 2, s. 244, 373 7. El-Mzan F Tefsri'l-Kur'an, Muhammed Hseyin Tabatabai, Kevser Y. c. 1, s. 164-166 8. Min Vahyi'l-Kur'an, Muhammed Hseyin Fadlullah, Akademi Y. c. 1, s. 151-166 9. Safvet't Tefsir, Muhammed Ali es-Sabuni, Ensar Neriyat, c. 1, s. 81-84 10. Davetinin Tefsiri, Seyfuddin el-Muvahhid, Hak Y. c. 1, s. 75-97 11. slm Ansiklopedisi, T. Diyanet Vakf Y. c. 17, s. 539-540, c. 15, s. 299-300 12. slm Ansiklopedisi, mil Y. c. 2. s. 422-438 13. Kur'an Ansiklopedisi, Sleyman Ate, Kuba Y. c. 1, s. 122-123 14. Hz. Adem, Hseyin K. Ece, Denge Y. s. 36-50, 56-65 15. Hz. Adem (lk nsan) Mustafa Erdem, T. Diyanet Vakf Y. s. 127-130 16. Terimler Szl (Kitab't-Trift), Seyyid erif Crcani, Bahar Y. s. 101 17. Kur'an'da Siyasi Kavramlar, Vecdi Akyz, Kitabevi Y. s. 130-135 18. Kur'an'da Temel Kavramlar, Ali nal, Krkambar Y. s. 519-523 19. Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimolu, nklab Y. s. 180-184 20. Tasavvuf Terimleri Szl, Sleyman Uluda, Marifet Y. s. 219-220 21. Kur'an Terimler ve Kavramlar Szl, Mustansr Mir, nklb Y. s. 75-76 22. Kur'an Kssalarna Giri, M. Sait imek, Yneli Y. s. 167-177 23. slm'da mamet ve Hilfet, Hasan Gmolu, Kayhan Y. 24. Hilfet: Modern Arap Dncesinin Eletirisi, Fehmi innavi, nsan Y. 25. Halifesiz Gnler, Hakan Albayrak, Denge Y. 26. Hilfet ve ehdet, Muhammed Bkr es-Sadr, Objektif Y. 27. Hilfet ve Halifesiz Mslmanlar, Sadk Albayrak, Aratrma Y. 28. Hilfet Nasl Ykld? Abdlkadim Zellum, Hizb't-Tahrir Y. 29. Hilfet ve Kemalizm, eyhlislm Mustafa Sabri, Alem Y. / Aratrma Y. 29- Hilfetin lgasnn Arkapln, eyhlislm Mustafa Sabri, nsan Y. 30- Hilfet-i slmiyye ve T. B. M. Meclisi, smail kr, Bedir Y. 31- Hilfet (Gemii ve Gelecei ile), Kadir Msrolu, Sebil Y. 32- Hilfet ve Saltanat, Mevdudi, Hill Y. 33- Hilfetin Saltanata Dnmesi, Vecdi Akyz, Dergh Y. 34. Hilfet Hareketleri, Mim Kemal ke, T. Diyanet Vakf Y.

35. Hilfetin Kaldrlmas Srecinde Cumhuriyetin ln ve Ltfi Fikri Dvs, 1-2, Murat ulcu, Kasta Y.

36. Halifeliin Kaldrlmas ve Liklik, Seil Akgn, Turhan Kitabevi Y.