gÜncel Çevre sorunlari - bakaml-forum.com · kloroflorokarbon içeren maddelerin en önemlileri,...

GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI VE İNSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

Çevre Kirliliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

Erozyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

Orman Yangınları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

Ekolojik Ayak izi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

Karbon Ayak İzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

Doğal Kaynaklar ve Biyolojik Çeşitliliğin

Korunması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207

Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliliği . . . . . . . . . .207

Biyolojik Çeşitliliğin Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . .208

Türkiyeʼdeki Biyolojik Zenginliğin Sebepleri . . . .208 .

Biyolojik Çeşitliliğin Korunması . . . . . . . . . . . . . .208

Mini Sınavlar (1 – 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209

Konu Testleri (1 – 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213

3 GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARISayfa No

GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI VE İNSAN

¡ Günümüz dünyasında çevre sorunlarının en önemlileri; çevre kirliliği, erozyon,orman yangınları ve yaban hayatın tahribi şeklinde sıralanabilir.

I. ÇEVRE KİRLİLİĞİ

Çevre kirliliği yedi grupta toplanır.

¡ Hava kirliliği

¡ Su kirliliği

¡ Toprak kirliliği

¡ Radyasyon kirliliği

¡ Besin kirliliği

¡ Işık kirliliği

¡ Ses kirliliği

A – Hava Kirliliği

¡ Katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin canlı hayatını ve doğal dengeyitehdit edecek düzeyde atmosferde bulunması, hava kirliliğine neden olmakta-dır.

¡ Hava kirliliği, kaynaklarına göre üç grupta incelenebilir:

a) Isınmadan kaynaklanan hava kirliliği

b) Motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliği

c) Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği

¡ Ozon tabakasının incelmesi, asit yağmurları, sera etkisi ve küresel ısınma gibisorunların temel kaynağı hava kirliliğidir.

1 – Sera Etkisi ve Küresel ısınma

¡ Dünyamız, güneşten gelen ışınlardan daha çok, dünyadan yansıyan güneş ışın-ları ile ısınır. Atmosferde bulunan karbondioksit, su buharı, metan ve diğer bazıgazlar yeryüzünden yansıyan ışınları tutarak dünyanın sıcaklığını korur. Budoğal duruma “sera etkisi” denir.

¡ Atmosferde sera etkisini ortaya çıkaran CO2 gibi gazların miktarının artması,dünyanın ortalama sıcaklığının artmasına neden olur. Bu olaya “küreselısınma” denir.

203

GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI

KONU ÖZETI

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

KONU ÖZETI

Sera

günefl ›fl›€›

sera gazlar›

k›z›l ötesi›fl›nlar

Se ra et ki si: Yer yü zü ne, se ra lar da ki bit ki le reve di ğer var lık la ra ula şan gü neş ışın la rı, ısıve ya kı zı lö te si ışın lar (inf ra red rad yas yon(IR)) üre tir. Bun la rın bir kıs mı gök yü zü ne ge ridö ner. Tıp kı se ra la rın cam pa nel le ri nin yap tı -ğı gi bi, yer yü zü nü çev re le yen se ra gaz la rı gü -neş ışı ğı nın içe ri ye ge çi şi ne izin ve rir keninf ra red rad yas yo nu dı şa rı ya (uza ya) bı rakmaz. Bu nun bir so nu cu ola rak at mos fer ısı nır.

CO

2 de

riflim

i (pp

m)

()

S›cakl›ktaki farkl›l›k (°C

) ( )

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000Y›l

370

360

350

340

330

320

300

0.60

380 0.75

390 0.90

0.45

0.30

0.15

0

–0.15

310 –0.30

–0.45

S›cakl›k

CO2

Atmosferdeki karbondioksit artışı ve 1958–2000 yılları arasındaki ortalama sıcaklıklargösterilmiştir.

¡ Küresel ısınmanın beklenen etkileri aşağıdaki gibi özetlenebilir.

• Kutuplardaki buzulların erimesi

• Deniz seviyesinin yükselmesi

• Bazı bölgelerin sular altında kalması

• Tarımsal üretimin azalması

• İklim değişiklikleri

• Birçok bitki ve hayvan türünün neslinin tükenmesi

2 – Ozon Tabakasının İncelmesi

¡ Ozon (O3) tabakası, atmosferin üzerindeki stratosferde bulunur.

¡ Bu tabaka güneşten gelen ve canlıları olumsuz yönde etkileyen ultraviyole ışın-ları emerek, yeryüzüne ulaşmasını engeller.

¡ Ozon tabakasının incelmesindeki en büyük etken kloroflorokarbon (CFC) adıverilen kimyasal maddelerdir. Kloroflorokarbon içeren maddelerin en önemlileri,spreyler, plastik köpükler, klor türevleri, aerosoller ve yangın söndürücülerdir.

3 – Asit Yağmurları

¡ Atmosferdeki kirletici gazlardan azot ve kükürt içerenleri su buharı ile tepkimeyegirerek nitrik asit ve sülfürik asit moleküllerini oluşturur. Bu asitlerin yağmur suyuile karışması sonucu oluşan asit yağmurlarının pHʼı düşüktür.

¡ Hava kirliliğinin önlenmesi için ısıtmada fosil yakıtlarının yerine doğalgaz kulla-nımı artırılmalı, orman tahribatı önlenmelidir.

B – Su Kirliliği

¡ Su kaynaklarının kimyasal, fiziksel, ekolojik ve bakteriyolojik özeliklerinin olum-suz yönde değişmesi su kirliliğine neden olur.

¡ Su kirliliğine neden olan olaylardan bazıları şunlardır:

• Havaya karışan kirleticilerin değişik yollarla sulara taşınması

• Sanayi ve kanalizasyon atıklarının arıtılmadan su sistemlerine geri verilmesi

• Bilinçsiz olarak kullanılan tarım ilaçları ve yapay gübrelerin topraktan yıkana-rak su sistemlerine karışması

¡ Su sistemlerine karışan azot ve fosfor bileşiklerinin göllerde bulunan bazı bitkive alglerin kontrolsüz bir biçimde çoğalmasına neden olan su kirliliği çeşidi “öt-rofikasyon” olarak adlandırılır.

¡ Su kirliliğini önlemek için, doğal su kaynakları korunmalı ve sanayi atıkları arı-tılmalıdır.

204

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

Asit yağmurlarının ormanlar üzerindeki etki-leri: Kuzey Carolinaʼdaki Mitchell Dağıʼndaçok sayıda ağacın ölümü doğrudan ya da do-laylı olarak yağmur, kar ve sis şeklinde inenasit yağmurlarından kaynaklanmaktadır.

Bir gölün deneysel olarak ötrofikasyonu: Bugölün uzaktaki bölümü yakındaki bölümdenbir plastik perde ile ayrılmıştır ve inorganikkarbon, azot ve fosfor kaynaklarıyla gübre-lenmiştir. Gübrelenmiş olan bölümün iki ayiçerisinde, siyanobakterilerin aşırı artışıylaoluşturdukları kitleyle kaplandığı görülmüştür;bu durum, fotoğrafta beyaz olarak görülmek-tedir. Sadece karbon ve azot ilave edilen gö-lün yakın bölümünde ise herhangi bir deği-şiklik olmamıştır. Bu durumda, fosfor,sınırlayıcı anahtar besin olup, fosforun ilaveedilmesi siyanobakterilerin patlarcasına ço-ğalmasını uyarmıştır.

C – Toprak Kirliliği

¡ Tarım ilaçları, kimyasal gübreler, egzoz gazları, radyoaktif atıklar, asit yağmur-ları ve endüstriyel atıklar toprak kirliliğine neden olan etkenlerden bazılarıdır.

¡ Topraktan bitkiler tarafından alınan zehirli maddeler besin zinciriyle diğer canlı-lara geçer ve tüm canlılar zarar görür.

¡ Toprak kirliliğinin önlenmesi için; tarım ilaçlarının ve kimyasal gübrelerin kulla-nımı denetlenmeli, tarım alanlarına sanayi tesisleri kurulmamalıdır.

D – Radyasyon Kirliliği

¡ Elektromanyetik dalgalar ve parçacıklar biçiminde enerji yayılımı ya da aktarı-mına “radyasyon” denir.

¡ Radyasyon kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır.

Doğal Radyasyon Kaynakları

¡ Güneşten gelen zararlı ışınlar, yerkabuğundaki uranyum ve toryum gibi ele-mentler radyasyona neden olmaktadır.

Yapay Radyasyon Kaynakları

¡ Nükleer denemeler, nükleer silah yapımı ve kullanımı, nükleer santrallerin yay-gınlaşması ve tıp alanında kullanılan röntgen ve tomografi cihazları radyoaktifkirliliğe neden olur.

E – Besin Kirliliği

¡ Beslenmek için tükettiğimiz yiyeceklerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenle-rin etkisiyle sağlığımız için zararlı duruma gelmesine “besin kirliliği” denir.

¡ Besin kirliliğini önlemek için, sebze ve meyveler tüketilmeden önce yıkanmalı vebesinler uzun süre bekletilmemelidir.

F – Ses Kirliliği

¡ Trafik, fabrikalar, demiryolları ve hava alanları ses kirliliğine neden olan kay-naklardan bazılarıdır.

¡ Ses kirliliğini önlemek için, sanayi tesisleri şehir dışında kurulmalı ve konut ya-pımında ses izolasyonu sağlanmalıdır.

G –Işık Kirliliği

¡ Gereksiz ölçülerde ve yanlış zamanlı aydınlatma bazı çevre sorunlarına vebüyük ekonomik kayıplara neden olur.

¡ Işık kirliliğini önlemek için gereksiz aydınlatmalardan kaçınılmalıdır.

205

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

DDT deriflimi:10 milyon katartm›fl

Bal›kla beslenenkufllardakiDDT, 25ppm

Büyük bal›klardaki DDT, 2pp

Küçükbal›klardakiDDT, 0,5 ppm

ZooplanktondakiDDT, 0,04 ppm

Sudaki DDT0.000003 ppm

DDTʼnin besin zincirinde biyolojik büyütül-mesi: Uzun Ada Boğazı besin zincirindekiDDT derişimi, bu kirleticinin deniz suyundaki0,000003 ppmʼlik düzeyinden, bu besin pira-midinin tepesinde yer alan ve balıkla besle-nen bir kuş olan balık kartalından 25 ppmdüzeyine çıkarak, yaklaşık 10 milyon kat artı-rılmıştır.

II. EROZYON

¡ Yer kabuğunun üst katmanlarının başta akarsular ve sel gibi çeşitli dış etmen-lerle bir yerden başka bir yere taşınması veya eritilmesine “erozyon” denir.

¡ Erozyonun en önemli nedeni insanların doğal bitki örtüsüne zarar vermesidir. Enönemli sonucu ise verimli tarım arazilerinin azalmasıdır.

¡ Erozyon ile taşınan toprağın baraj göllerine dolması, barajların su tutma ka pasi-tesini azaltarak baraj verimini düşürür.

¡ Erozyonun önlenmesi için, mevcut bitki örtüsü korunmalı, ormanlık alanlararttırılmalıdır.

III. ORMAN YANGINLARI

¡ Orman yangınlarının en önemli nedeni insandır. Oluşan yangınların büyük birkısmı insan kaynaklı olmakla beraber yıldırım düşmesi, yüksek sıcaklık ve ya-

nardağ patlaması gibi doğa olayları da yangınlara neden olabilmektedir.

¡ Orman yangınları ağaçların yok olmasına, ekolojik dengenin bozulmasına, top-raktaki organik maddelerin yitirilmesine ve birçok canlı türün doğal yaşama alan-larının yok olmasına neden olur.

¡ Orman yangınlarının önlenmesi için, ormanlık alanlarda ateş yakılmamalı, yazaylarında ormanlara giriş ve çıkışlar denetlenmelidir.

IV. YABAN HAYATININ TAHRİBİ

¡ İnsanlar pek çok müdahaleleriyle bilinçli veya bilinçsiz doğal yaşama alanları-nın bozulmasına ya da yok olmasına neden olmaktadır.

¡ Yaşam alanını kaybeden bazı canlı türlerinin nesli tükenmekte, bazılarının isesayısı kontrolsüz olarak artmaktadır. Bu durum ekolojik dengenin bozulmasınaneden olmaktadır.

EKOLOJİK AYAK İZİ

¡ Ekolojik ayak izi, belirli bir nüfusun doğaya yükünü hesaplamak için oluşturulanbir yöntemdir.

¡ Dünyada üretim yapılabilen alanların, dünyada yaşayan nüfusa oranlandığındaçıkan değer, bir kişinin beslenmesini, barınmasını, ısınmasını sağlayan ve olu-şan atıkları etkisiz hale getiren kara ve deniz alanlarıdır.

¡ Kullandığımız ürünler dünyanın farklı yerlerinden geldiğinden, ekolojik ayak izi-miz de dünyanın farklı yerlerindeki alanların toplamıdır. Ekolojik ayak izi birey-ler için hesaplanabileceği gibi toplumlar hatta ürünler için bile hesaplanabilir.

KARBON AYAK İZİ

¡ Evinizi fosil yakıtlarla ısıttığınızda ve satın alıp kullandığınız çeşitli tüketim mal-zemelerinin üretim aşamalarında atmosfere CO2 bırakılır. Bu ve benzeri et-kinlikler sonucunda atmosfere salınan CO2ʼin tamamı karbon ayak izinioluşturur.

206

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

Toprağı dairesel sürme: Toprağı bu şekildesürmek, şiddetli yağmurlardan sonra suyunakışının yavaşlamasına ve üstteki toprak ta-bakasının erozyonu azaltmasına yardım eder.

Orman yangıları ekolojik dengenin bozulma-sına neden olur.

DOĞAL KAYNAKLAR VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI

¡ Doğada kendiliğinden oluşmuş, oluşumunda insanın herhangi bir rolünün ol-madığı tüm zenginlik kaynakları doğal kaynak olarak adlandırılır.

¡ Doğal kaynaklar, yenilenemez (tükenebilen) ve yenilenebilir (tükenmeyen) doğalkaynaklar şeklinde sınıflandırılabilir.

¡ Yenilenemez nitelikteki doğal kaynaklar, kullanıldıktan sonra yenilerinin oluşa-bilmesi için çok uzun zaman geçmesi gereken kaynaklardır. Petrol, doğal gaz,kömür, linyit, uranyum, bakır, demir vb. örnek olarak verilebilir.

¡ Yenilenebilir nitelikteki doğal kaynaklar, kendi kendini yenileyebilen kaynaklar-dır. Güneş ve rüzgâr enerjisi gibi bazı kaynaklar insan faaliyetlerinden etkilen-meyen “daimi” doğal kaynaklardır.

¡ İnsan faaliyetlerinden çeşitli derecelerde etkilenen doğal kaynaklar toprak, su ,besinler, mineraller ve ormanlardır.

DOĞAL KAYNAKLARIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ

¡ Sürdürülebilirliğin ekoloji bilimindeki anlamı biyolojik sistemlerin çeşitliliğinin ve

üretkenliğinin devamlılığının sağlanmasıdır.

Doğal kaynakların sürdürülebilirliliğinin sağlanması, çevrenin kalitesini yüksekdüzeyde tutarak, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağını yok et-meden insanoğlunun ve onun yaşadığı çevrenin yerkürede devam ettirilmesinisağlar.

¡ İnsan faaliyetlerinden etkilenen toprak, su meralar ve orman gibi doğal kay-naklarımızın sürdürülebilir kullanımı ekolojik dengenin sağlanması için önemli-dir.

¡ Çeşitli faktörlerle toprak yapısının bozulması toprağın sürdürülebilir kullanımınıengeller. Bu durum biyolojik aktivitenin bozulmasına ve buna bağlı olarak bitkiörtüsünün bozulmasına yol açtığı gibi başka kaynakların sürdürülebilirliliği üze-rinde de olumsuz etkiler yapar.

¡ Su kaynaklarının sürdürülebilirliliği için, tarımda az su gerektiren yöntemleri ter-cih etmek, erozyonu önleyici çalışmalar yapmak, barajlarda su biriktirmek, suyutasarruflu kullanmak, deniz suyundan tatlı su elde etmek ve benzeri önlemleralmak önemlidir.

¡ Meralar, biyolojik çeşitliliğin zengin olduğu alanlardır. Hayvancılık için yem alanıolan meralar, insanlar için de temel besin kaynağıdır. Ayrıca meralar, toprağınkorunması ve su kaynaklarının oluşumunu da olumlu yönde etkiler.

¡ Ormanlar, cansız etmenlerin (ışık, su, toprak vb.) karşılıklı etkileşim içinde bu-lunduğu ve birçok canlı türü için yaşama ortamı olan alanlardır. Ormanların sür-dürülebilirliğinin sağlanması için, ağaç dikilmesi, hayvanlara mera olarakkullanımının önlenmesi gibi tedbirler alınmalıdır.

DOĞAL KAYNAKLAR

Tükenmeyen DoğalKaynaklar

DaimiKaynaklar

YenilenebilenKaynaklar

• Doğal gaz

• Petrol

• Madenler

• Kömür

• Orman

• Jeotermal

• Toprak

• Hava

• Rüzgar

• Dalga

• Su

• Güneş

Tükenebilen DoğalKaynaklar

207

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN ÖNEMİ

¡ Yeryüzünde yaşayan birbirinden farklı tüm canlılar biyolojik çeşitliliği oluşturur.

¡ Biyolojik çeşitlilik genetik, tür ve ekosistem çeşitliliği olmak üzere üç düzeye sa-

hiptir.

İnsanların başta gıda olmak üzere temel ihtiyaçlarını karşılamasında vazgeçil-mez bir yeri olan canlı kaynaklar biyolojik çeşitlilik içinde saklıdır.

TÜRKİYEʼDEKİ BİYOLOJİK ZENGİNLİĞİN SEBEPLERİ

¡ İklim farklılıkları, jeolojik geçmişi, yükselti farklılıkları, coğrafi konum, deniz, göl,akarsu gibi çeşitli ortamların varlığı biyolojik zenginliğin nedenlerindendir.

¡ Yeryüzünün sınırlı bir bölgesinde yayılış gösteren türlere endemik tür denir. Ül-kemiz endemik bitki ve hayvan türleri bakımından oldukça zengindir.

¡ Ülkemizde yayılış gösteren sığla ağacı, çan çiçeği, ters lale gibi bitkiler endemikbitki türlerine; anadolu parsı, gelengi, deniz kaplumbağası, step vaşağı gibi hay-vanlar ise endemik hayvan türlerine örnek olarak verilebilir.

BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI

Biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik olarak yapılan bazı çalışmalar aşağıda özet-

lenmiştir.

¡ Biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda toplumun her kesimibilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir.

¡ Doğal ve yapay koruma teknikleri kullanılarak biyolojik çeşitliliğin korunmasınayönelik çalışmalar yapılmalıdır.

¡ Kontrolsüz avlanma, tarla açma, düzensiz yapılaşma, kontrolsüz ağaç kesimi,bitkilerin doğal ortamlarından bilinçsizce toplanılarak yurt dışına çıkışı vb. du-rumlar yasal ve teknik önlemler alınarak kontrol edilmelidir.

¡ Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal ve yapay koruma alanları oluşturulmalıdır.

¡ Ülkemizde hayvan ve bitki gen bankalarının yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.

208

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

Yanar döner çiçeği(Centaurea tchihatcheffi)

Ters lale(Fritillaria imperialis)

Gelengi(Citellus citellus)

Deniz kaplumbağası(Caretta caretta)

Türkiyeʼdeki endemik bitki ve hay-van türlerinden bazıları

209

Mini Sınav

12 123

4567

8910

11

1. Çevre kirliliğini oluşturan kirlilik gruplarından beş tanesini aşa-ğıdaki boşluklara yazınız.

1. ....................................................................................

2. ....................................................................................

3. ....................................................................................

4. ....................................................................................

5. ....................................................................................

2. Sera etkisi ve küresel ısınma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

doğru olanların yanındaki kutucuklara “3”, yanlış olanlarınyanındaki kutucuklara “X” işaretini koyunuz.

1. Dünyamız, güneşten gelen ışınlardan daha çok, dün-

yadan yansıyan güneş ışınları ile ısınır.

2. Atmosferde bulunan CO2, su buharı ve diğer bazı

gazların yeryüzünden yansıyan ışınları tutarak dün-yanın sıcaklığını koruması durumuna “küreselısınma” denir.

3. Yeryüzünü çevreleyen sera gazları, güneş ışığının

içeriye geçişine izin verirken infrared radyasyonuuzaya bırakmaz. Bunun sonucu olarak atmosfer ısı-nır.

4. Sera etkisini ortaya çıkaran gazların miktarının art-

ması, dünya sıcaklığının düşmesine neden olur.

5. Küresel ısınma sonucunda, dünya iklim sisteminde

önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır.

6. İklimsel değişimler bazı bitki ve hayvan türlerinin nes-

linin tükenmesine neden olabilir.

7. Son yüzyılda sanayileşmenin artması, küresel ısın-

mayı hızlandırmıştır.

8. Küresel ısınmaya bağlı olarak kutup buzullarının eri-

mesi sonucu deniz seviyesi yükselir.

9. Sanayileşme, fosil yakıtlarının tüketimi, hızlı nüfus ar-

tışı ve ormanların yok edilmesi atmosfere salınansera gazlarının artmasına sebep olmuştur.

10. Atmosferdeki CO2 düzeyi bugünkü hızla yüksel-

meye devam ederse, gelecek 100 yıllık dönemdesıcaklığın 200ºC yükselebileceği öngörülmektedir.

3. Radyasyon kaynakları doğal (A) ve yapay (B) olmak üzereikiye ayrılır.

Aşağıdaki radyasyon kaynaklarını numaraları kullanarak bu-lunduğu gruba yazınız.

I. Tomografi cihazları

II. Güneşten gelen ışınlar

III. Yerkabuğundaki radyoaktif izotoplar

IV. Nükleer silahlar

V. X ışını kaynakları

VI. Cep telefonları

4.

Ozon tabakası ile ilgili olarak aşağıda verilen kavramları açık-layınız.

a) Ozon deliği: ..................................................................

........................................................................................

........................................................................................

b) Kloroflorokarbon: ........................................................

........................................................................................

........................................................................................

c) Ultraviyole radyasyonu: ..............................................

........................................................................................

A B

................................... ...................................

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

5. Aşağıda besin kirliliği çeşitleri A sütununda, besinlere karı-şarak kirliliğe neden olan madde veya canlılar ise B sütu-nunda verilmiştir.

Kirliliğe sebeb olan madde veya canlıları, oluşturdukları besinkirliliği ile eşleştirerek, doğru numarayı kutucuk içine yazınız.

6. Aşağıdaki kavramları boşluklara uygun şekilde yerleştirerekmetni tamamlayınız.

Su sistemlerine karışan ........................ ve ........................

bileşikleri göllerde bulunan bazı bitkilerin ve

........................lerin kontrolsüz bir biçimde çoğalmasına neden

olur. Gölün alt kısımlarına ........................ ulaşamaz. Sudaki

........................ miktarının azalmasına bağlı olarak birçok canlı

ölür. Bu kirliliğe ........................ denir. Su kirliliğinin önlenmesi

için doğal .............................................................. korunmalı,

............................................... arıtılmalıdır. Zararlıları öldürmek

için kullanılan ........................ ler doğru ve uygun dozda kul-

lanılmalıdır.

7. a) Ülkemizde yayılış gösteren endemik hayvan türlerine beştane örnek veriniz.

.........................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

b) Ülkemizde yayılış gösteren endemik bitki türlerine beştane örnek veriniz.

.........................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

c) Ülkemizde nesli tehlikede olan bitki ve hayvan türlerineüçer tane örnek veriniz.

8. Aşağıda biyolojik çeşitlilik ile ilgili verilen ifadelerden doğruolanların yanındaki kutucuğa “D”, yanlış olanların yanındakikutucuğa “Y” harfi yazınız.

1. Biyolojik çeşitlilik genetik, tür ve ekosistem çeşitliliği

olmak üzere üç düzeye sahiptir.

2. Habitatların parçalanması, aşırı avlanma ve ortama

yabancı türlerin sokulması biyolojik çeşitliliği azaltır.

3. Tür çeşitliliği, bir türdeki bireylerin farklılığını ifade

eder.

4. Yeryüzünün geniş alanlarında yayılış gösteren ve ka-

rakteristik özelliklere sahip olan türlere endemik türdenir.

5. Biyolojik çeşitliliğin korunması için çayır, mera ve yay-

laların aşırı ve düzensiz otlatılması önlenmelidir.

¡ Azot ¡ Ötrofikasyon ¡ Oksijen

¡ Alg ¡ Su kaynakları ¡ Işık

¡ Pestisit ¡ Sanayi atıkları ¡ Fosfor

A B

Biyolojik kirlenme1. Cam kırıkları, saç, tırnak ve

metal parçalar

Kimyasal kirlenme 2. Parazit mikroorganizmalar

Fiziksel kirlenme3. Tarımsal gübre ve ilaçlar,

katkı maddeleri

Bitki Hayvan

1. ..................................... 1. .....................................

2. ..................................... 2. .....................................

3. ..................................... 3. .....................................

210

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

Mini Sınav

1223

4567

8910

11

211

1.

Sera etkisi ile ilgili olarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

a) Atmosferde bulunan hangi gazlar sera etkisine nedenolur?

...........................................................................................

b) Sera etkisi olmasaydı, yeryüzündeki yaşamsal faaliyetlerbu durumdan nasıl etkilenirdi?

...........................................................................................

............................................................................................

c) Atmosferde sera etkisini ortaya çıkaran gazların miktarı-nın artması sonucu dünyada meydana gelen değişime nead verilir?

........................................................................................

2. Göllerde, azot ve fosfor tuzlarının artmasına bağlı olarak or-taya çıkan ötrofikasyonda gerçekleşen olayları sırasıyla yazı-nız.

I. …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

II. …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

III. …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

3. Aşağıda çevre kirliliklerini önlemek için alınacak tedbirlerle il-gili olarak verilen ifadelerden doğru olanların yanındaki kutu-cuğa “D”, yanlış olanların yanındaki kutucuğa “Y” harfiyazınız.

1. Hava kirliliğini önlemek için, ısıtmada doğalgaz kul-

lanımı yerine fosil yakıtların tüketimi arttırılmalıdır.

2. Su kirliliğini önlemek için, doğada parçalanmaları zor

olduğundan deterjan kullanımı azaltılmalıdır.

3. Toprak kirliliğini önlemek için, tarım amacıyla kullanı-

lan bölgelerde sanayi tesisleri kurulmalıdır.

4. Radyasyon kirliliğini önlemek için, nükleer silah de-

nemeleri yasaklanmalıdır.

5. Besin kirliliğini önlemek için besinler uzun süre tüke-

tilmeden bekletilmelidir.

6. Işık kirliliğini önlemek için, uygun güçte ve verimi yük-

sek aydınlatma araçları kullanılmalıdır.

7. Erozyonun önlenmesi için, tarım alanları nadasa bı-

rakılmamalı, uygun bitki türlerinin dönüşümlü ekimiyapılmalıdır.

8. Orman yangınlarının önlenmesi için yaz aylarında or-

manlara giriş ve çıkışlar denetimsiz olmalıdır.

9. Yaban hayatının tahribinin önlenmesi için canlıların

doğal yaşam alanları korunmalıdır.

10. Ses kirliliğinin önlenmesi için, sanayi tesisleri şehir

dışında kurulmalı ve gürültü ölçümleri yapılmalıdır

Sera

günefl ›fl›€›

sera gazlar›

k›z›l ötesi›fl›nlar

211

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

4.

Yukarıdaki grafikte, 1958 – 2000 yılları arasında atmosfer-deki CO2 artışı ve ortalama sıcaklıkların değişimi verilmiştir.

Grafiğe göre, aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanındaki

kutucuğa (3), yanlış olanların yanındaki kutucuğa ise (X)işaretini koyunuz.

a. Atmosferdeki toplam CO2 miktarı ve ortalama sıcak-

lık 1958 – 2000 yılları arasında artış göstermiştir.

b. Atmosferdeki CO2 miktarı ile sıcaklık değişimi ara-

sında doğru orantı vardır.

c. Atmosferin ozon tabakasının kalınlığı 1985 yılından

sonra azalmıştır.

d. 1960 – 2000 yılları arasında dünyanın ortalama sıcak-

lığı 1ºC artmıştır.

5. Aşağıda küresel ısınmanın beklenen etkileri ile ilgili verilenkavramları boşluklara uygun şekilde yerleştirerek eksikleri ta-mamlayınız.

a) Kutuplardaki .....................ların erimesi

b) ......................................nin yükselmesi

c) Bazı bölgelerin .....................lar altında kalması

d) ........................................in azalması

e) ......................değişiklikleri

f) Birçok bitki ve ................................türünün neslinin tü-kenmesi

6. Ekolojik ayak izi kavramını tanımlayarak, dünya nüfusunun ar-tışının ekolojik ayak izine etkilerini yazınız.

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

7.

Erozyon kavramı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden doğru olanla-

rın yanındaki kutucuğa (4), yanlış olanların yanındaki kutu-cuğa ise (X) işaretini koyunuz.

1. Yerkabuğunun üst katmanlarının çeşitli dış etmen-

lerle bir yerden başka bir yere taşınması veya eritil-mesine erozyon denir.

2. Bitki örtüsünden yoksun yerlerdeki toprak tabakası

akarsular tarafından korunarak, erozyon hızını azal-tır.

3. Erozyonun en önemli sonuçlarından biri tarım arazi-

lerinin azalmasıdır.

4. Erozyon ile taşınan toprağın baraj göllerine dolması,

barajların su tutma kapasitesini azaltarak baraj veri-mini düşürür.

5. Tarım alanlarının bir yıl ekilip, diğer yıl nadasa bıra-

kılması erozyon riskini artırır.

6. Arazisi eğiminin fazla olması, gevşek toprak yapısı

ve yıllık yağış ortalamalarının fazla olması gibi et-kenler erozyon riskini azaltır.

7. Erozyonun önlenmesi için yanlış ekim, sulama, top-

rak işleme yöntemleri önlenmelidir.

8. Erozyon sonucunda, yararlı toprak katmanlarını kay-

beden arazilerde çölleşme başlar.

CO

2 de

riflim

i (pp

m)

()


) ( )

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000Y›l

370

360

350

340

330

320

300

0.60

380 0.75

390 0.90

0.45

0.30

0.15

0

–0.15

310 –0.30

–0.45

S›cakl›k

CO2

Buzul Deniz seviyesi İklim

Su Tarımsal üretim Hayvan

212

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

1. Ozon tabakasının incelmesi, asit yağmurları, sera etkisive küresel ısınma gibi sorunların temel kaynağı aşağıdakikirlilik çeşitlerinden hangisidir?

A) Toprak kirliliği

B) Işık kirliliği

C) Su kirliliği

D) Radyasyon kirliliği

E) Hava kirliliği

2. Ses kirliliğinin insan sağlığı üzerinde yol açtığı,

I. yüksek tansiyon,

II. uyku düzeninin bozulması,

III. geçici ya da sürekli işitme kaybı,

IV. davranış bozuklukları

durumlarından hangileri fizyolojiktir?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) II ve IV E) III ve IV

3. Besin maddelerinde,

I. tarımsal ilaçlar,

II. plastik besin ambalajları,

III. gıda katkı maddeleri

etmenlerinden hangileri fiziksel veya kimyasal kirlenmeyeyol açabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

4. Toprak kirliliğine,

I. sanayi atıklarının arıtılmadan toprağa verilmesi,

II. yeşil alanların ve ormanların yok edilmesi,

III. sıralı ekim yapılması

uygulamalarından hangileri neden olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

5. Küresel ısınmaya neden olan sera gazlarının miktarındakiartışta,

I. fosil yakıtların tüketimi,

II. ormanların yok edilmesi,

III. sanayileşmenin artması,

IV. hızlı nüfus artışı

faktörlerinden hangileri etkilidir?

A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

6. Aşağıdakilerden hangisi doğal radyasyon kaynaklarındanbiridir?

A) Cep telefonları

B) Röntgen ve tomografi cihazları

C) Yerkabuğundaki toryum ve uranyum elementleri

D) Bilgisayar ve televizyonlar

E) Nükleer silahlar

7. Çevremizde meydana gelen,

I. ormanlık alanların genişlemesi,

II. endüstriyel alanların artması,

III. motorlu taşıt kullanımının artması

durumlarından hangileri atmosferdeki CO2 miktarının ar-tışına neden olur?



8. Aşağıdakilerden hangisi, ozon tabakasının incelmesindeen büyük etken olan kloroflorokarbon (CFC) adı verilenkimyasal maddelerden birisi değildir?

A) Plastik köpükler

B) Ağır metal iyonları

C) Spreyler

D) Aerosoller

E) Yangın söndürücüler

213

TEST – 1

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

9. Orman yangınları,

I. erozyon,

II. hava kirliliği,

III. topraktaki tüketici canlı sayısının artması

durumlarından hangilerine neden olur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

10. Bir tarım alanındaki bitki örtüsünün çeşitli nedenlerdendolayı ortadan kaldırılması,

I. erozyonla toprak kaybının artması,

II. toprak verimliliğinin artması,

III. toprağın su tutma kapasitesinin azalması

durumlarından hangilerine neden olamaz?



11. Aşağıdakilerden hangisi erozyonu önlemek için alınacaktedbirlerden birisi değildir?

A) Verimli tarım alanlarının nadasa bırakılması

B) Eğimli tarım alanlarındaki tarlaların eğime dik sürülmesi

C) Aşırı otlatmanın yapılmaması

D) Mevcut bitki örtüsünün korunması

E) Yanlış ekim, sulama ve yanlış toprak işleme uygulamalarınönlenmesi

12. Yaban hayatının tahribi,

I. bazı canlı türlerinin neslinin tükenmesi,

II. bazı canlı türlerinin doğal yaşama alanını kaybetmesi,

III. bazı canlı türlerinin sayısının kontrolsüzce artması

durumlarından hangilerine neden olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III


13. Aşağıdaki etkinliklerden hangisi bir kişinin karbon ayakizi artışına en az etki yapar?

A) Bilgisayar kullanması

B) Fosil yakıt tüketmesi

C) Televizyon izlemesi

D) Toplu taşıma aracı kullanması

E) Beslenmesi

14. Aşağıdaki grafik, Hawaiʼde büyük yerleşim alanlarından uzakolan istasyonlarda yapılan ölçümler sonucu, 1958 – 2000 yıl-ları arasında atmosferdeki CO2 miktarı ve sıcaklık artışındakideğişimi göstermektedir.

Buna göre,

I. Atmosferin ortalama sıcaklığı 1958 – 2000 yılları arasındaartış göstermiştir.

II. 1960 yıllında 320 ppm olan CO2 yoğunluğu, 2000 yı-lında 368 ppmʼ e yükselmiştir.

III. Ozon tabakasının kalınlığı 2000 yılında maksimum de-ğerine ulaşmıştır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?



15. Küresel ısınmaya,

I. bitki örtüsünün tahribi,

II. hayvan türlerinin yok olması,

III. CO2 gazının aşırı artarak atmosferde birikmesi

durumlarından hangileri neden olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III


CO

2 de

riflim

i (pp

m)

()


) ( )

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000Y›l

370

360

350

340

330

320

300

0.60

380 0.75

390 0.90

0.45

0.30

0.15

0

–0.15

310 –0.30

–0.45

S›cakl›k

CO2

214 1) E 2) C 3) E 4) C 5) E 6) C 7) D 8) B 9) C 10) B 11) A 12) E 13) D 14) C 15) C

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

1. Aşağıdakilerden hangisi günlük yaşantı içinde yapılan veekolojik ayak izinin küçülmesine neden olan faaliyetler-den birisi değildir?

A) Fosil yakıt kullanımını artırmak

B) Gereksiz su tüketiminden kaçınmak

C) Toplu taşıma araçlarını tercih etmek

D) Geriye dönüşebilir maddelerin kullanımını artırmak

E) Enerji tüketimini en aza indirmek

2. Atmosferdeki kirletici gazlardan azot ve kükürt içerenlerinsu buharı ile tepkimeye girerek oluşturdukları nitrik asitve sülfürik asitin yağmur sularına karışması ile oluşanasit yağmurlarının toprağa karışması sonucu,

I. topraktaki kullanılabilir magnezyum, potasyum ve kalsi-yum gibi elementlerin azalması,

II. canlı gelişiminin olumsuz etkilenmesi,

III. toprak pHʼsının yükselmesi

durumlarından hangileri gözlenir?



3. Günlük yaşantımızda kullandığımız kaynakların, enerjinin,ham maddenin üretilmesi ve oluşturduğumuz atıkların et-kisiz hale getirilmesi için gerekli kara ve deniz alanınıifade eden kavram aşağıdakilerden hangisinde verilmiş-tir?

A) Sera etkisi B) Ekolojik ayak izi

C) Ötrofikasyon D) Karbon ayak izi

E) Küresel ısınma

4. Bir göl suyunun niteliğini değiştiren aşağıdaki olaylardanhangisi ötrofikasyona neden olur?

A) Kükürtdioksit ve azotoksitin hava nemiyle birleşip, göle asityağmurları şeklinde karışması

B) Kirli ve deterjanlı suların göllere karışması

C) Göle karışan azot ve fosfor bileşiklerinin bazı bitki ve alg-lerde kontrolsüz çoğalmaya neden olması

D) Tarım ilaçları ve yapay gübrelerin topraktan yıkanarak su-lara karışması

E) Kanalizasyon sularının göllere karışması

5. Ozon tabakasının incelmesine,

I. kloroflorokarbon (CFC) gazlarının kullanımı,

II. yeryüzüne ultraviyole ışınlarının ulaşması,

III. asit yağmurlarının artması

faktörlerinden hangileri neden olur?



6. Türkiyeʼdeki biyolojik çeşitliliğin zengin olmasında,

I. iklimsel çeşitlilik,

II. yükselti farklılıkları,

III. enlem

faktörlerinden hangileri etkilidir?



7. Doğal çevrenin bozulmasında ve kirliliğin oluşmasındaaşağıdakilerden hangisi en az etkilidir?

A) Endüstriyel atıklar

B) Besin atıkları

C) Nükleer atıklar

D) Tıbbı atıklar

E) Kloroflorokarbonlar

8. Aşağıdakilerden hangisi hava kirliliğini azaltmak için alı-nabilecek biyolojik önlemlerden biridir?

A) Ağaç dikmek

B) Fabrika bacalarına filtre takmak

C) Kömür ve petrol kullanımını azaltmak

D) Fabrikalara arıtma tesisi kurmak

E) Radyasyonlu atıkları ayrı toplayarak etkisiz hale getirmek

215

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

TEST – 2

9. Endemik bir tür ile ilgili,

I. Belirli bir coğrafik bölgenin sınırları içerisinde yayılış gös-terir.

II. Yayılış gösterdiği bölgeler çeşitlilik gösterir.

III. Neslinin tükenme tehlikesi yüksektir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

10. Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir enerji kaynakların-dan birisi değildir?

A) Güneş B) Su C) Petrol

D) Rüzgar E) Jeotermal

11. Erozyon olayının en önemli nedeni (I) ve en önemli so-nucu (II) aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

12. Yenilenemez nitelikteki doğal kaynaklar ile ilgili,

I. Kullanıldıktan sonra yenilerinin oluşması için çok uzun za-mana ihtiyaç vardır.

II. Petrol, doğal gaz ve madenler kullanıldıkça tükenen vekullanım hızlarıyla orantılı bir biçimde oluşması mümkünolmayan kaynaklardır.

III. İnsan faaliyetlerinden etkilenmeyen daimi doğal kaynak-lardır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II


13. Ekolojik ayak izi kavramı ile ilgili,

I. Gelişmiş ülkelerde büyüklüğü ortalamanın oldukça altın-dadır.

II. Yerkürenin taşıma kapasitesi hoşgörüsünün ne kadaraşıldığı konusunda öngörü sağlar.

III. Belirli bir nüfusun doğaya yükünü ölçmek için uygulananbir hesaplama yöntemidir.

ifadelerinden hangileri yanlıştır?


D) I ve III E) II ve III

14. Aşağıdakilerden hangisi radyasyon kirliliğinin önlenmesiiçin alınacak tedbirlerden birisi değildir?

A) Nükleer atıkların güvenli bir yerde depolanması

B) Kloroflorokarbon içeren maddelerin kullanımının azaltıla-rak, ozon tabakasının korunması

C) Dünyada nükleer silah denemelerinin yasaklanması

D) Sebze ve meyvelerin tüketilmeden önce yıkanması

E) Röntgen ve tomografi cihazı kullanımı sırasında gereklitedbirlerin alınması

15. Aşağıdaki grafikte, tarım zararlılarını yok etmekte kullanılanDDTʼnin toprakta ve küçük balıklardaki birikimi verilmiştir.

Buna göre,

I. DDT kullanımının durmasıyla birlikte, toprakta bu mad-deye rastlanmaz.

II. Toprakta ve küçük balıklarda, DDT birikimi aynı zamanaralığında maksimum düzeye ulaşır.

III. DDT kullanım miktarı ile küçük balıktaki birikim miktarıters orantılıdır.

ifadelerinden hangileri yanlıştır?



Miktar

Zaman

DDT kullan›m›

Küçük bal›kta DDT birikimi

Toprakta DDT birikimi

I II

A) Bitki örtüsünün zarargörmesi

Tarım arazilerinin azalması

B) Tarım arazilerininazalması

Yerkabuğunun erimesi

C) Hayvanların sayıcaazalması

Tarım alanlarının nadasabırakılması

D) Orman yangınları Bitki örtüsünün zarar görmesi

E) Bitki örtüsünün zarargörmesi

Orman yangınları

216 1) A 2) C 3) B 4) C 5) A 6) E 7) B 8) A 9) E 10) C 11) A 12) C 13) A 14) D 15) E

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

217

GÜ

NC

EL Ç

EV

RE

SO

RU

NL

AR

IÜ

NİT

E – 3

DERS NOTLARI

218

Mini Sınav Çözümleri


1. I. → Hücresel yapı

II. → Metabolizma

III. → Adaptasyon

2. a) D b) Y c) D d) D e) Y f) D

g) Y h) D ı) D j) D

3.

4. a) D b) D c) Y d) D

5. 1) Metabolizma, 2) Solunum, 3) Adaptasyon,4) Boşaltım, 5) Üreme, 6) Homeostasi

6. a) Üretici canlılar → I, II ve III

b) Tüketici canlılar → II ve III

7. a) yapım, b) yıkımc) yapım d) yıkıme) yıkım f) yapım

8. a) D b) D c) D d) Y e) Y f) D

g) Y h) D ı) Y j) D

1. 1. → Doku2. → Organel3. → Hücre4. → Molekül5. → Organ6. → Organizma

2. 1 → b2 → a3 → d4 → c

3. 1) X 2) ✔ 3) X 4) ✔ 5) ✔ 6) X7) X 8) X 9) X 10) ✔

4.

5. A. B. C.

6.

7. Kalsiyum

Fosfor

Klor

Potasyum

8. Verilen metindeki kavramlar sırasıyla; prokaryot, ökaryot, ri-bozom, DNA, amino asit, protein şeklinde olmalıdır.

3

1

1) Karbonhidratlar2) Yağlar3) Proteinler4) Enzimler5) Vitaminler6) Nükleik asitler7) ATP

Organik Maddeler

1) Su2) Asitler3) Bazlar4) Mineraller5) Tuzlar

İnorganik Madeler

4

2

Efleyli üreme Efleysiz üreme

3, 4 1 2, 5

III I II

Mini SınavBölüm 1 Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

2

Pro

karyot hücre Ökaryot hücre

81, 2,3, 4 5, 6, 7

Mini SınavBölüm 1 Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

1

219219

Mini Sınav ÇözümleriÜNİTE–1 Yaşam Bilimi Biyoloji

220

ÜNİTE–1 Yaşam Bilimi Biyoloji

1. a) Glikojen

b) Glikoz molekülünün solunumda ilk tercih edilen molekülolmasının nedeni yıkımının kısa sürede ve kolay gerçek-leşebiliyor olmasıdır.

c) Glikoz bitkisi hücrelerinde selüloz yapı polisakkaritini, hay-van hücrelerinde ise kitin yapı polisakkaritini oluşturur.

d) Kapalı formülleri aynı, açık formülleri farklı olan bileşik-lere “izomer bileşik” denir. Glikoz molekülüne izomer olanbileşikler fruktoz ve galaktozdur.

2. 1) Bitki 2) Kitin 3) Depo maddesi 4) Selüloz

3. a) D, b) Y, c) D, d) D, e) Y, f) D,

g) Y, h) D, ı) D, j) D

4. a) Glikozit bağı

b) Dehidrasyon tepkimesi

c) Hidroliz tepkimesi

5. I – II – III

6.

7. a) I. tüp → 20 glikoz

b) II. tüp → 6 glikoz, 6 galaktoz

c) III. tüp → 4 glikoz, 4 fruktoz

1. a) 1 b) 4 c) 5 d) 7 e) 3 f) 8

g) 9 h) 2 ı) 6

2. 1) + 2) + 3) + 4) – 5) +

3.

4. Yağ asidi miktarının arttığı reaksiyonlar: II ve IIIYağ asidi miktarının azaldığı reaksiyonlar: I ve IV

5.

6)

7. 1) Y, 2) D, 3) D , 4) Y , 5) D, 6) Y7) D, 8) D, 9) Y , 10) D

M

onosakkaritler Disakkaritler

2, 4, 7 3 1, 5, 6, 8

Mini SınavBölüm 2 Enerji Veren Besinler

1 Mini SınavBölüm 2 Enerji Veren Besinler

2

Ya€ asidi miktar›

Ya€ miktar›

Su miktar›

Zaman

A) B)

Gliserol miktar›

Ya€ miktar›

Ester ba€› say›s›

Zaman

C) D)

Doymuş yağ asitleri Doymamış yağ asitleri

1) Karbon atomları ara-sında tek bağ bulunur.

1) Karbon atomları arasındaçift bağ bulunur.

2) Hayvansal kaynaklıdır-lar.

2) Bitkisel kaynaklıdırlar.

3) Kimyasal yapıları düzzincirler şeklindedir.

3) Kimyasal yapıları dallan-mış bir yapı gösterir.

Ya€lar Proteinler

2, 6 1, 3 4, 5, 7


1.

2. 1 → Amino asit dizilişlerinin farklı olması.

2 → Amino asit sayılarının farklı olması.

3 → Amino asit çeşitlerinin farklı olması.

3. a) D, b) Y, c) D, d) Y, e) Y, f) D, g) D

4. X → Hormon proteinleri

Y → Destek

Z → Kasılma proteinleri

T → Reseptör proteinler

5. 1. Sıcaklık, pH, tuz derişimi ve basınç gibi çevresel etken-lerin değişimi protein yapısını bozar. Bu olaya denatüras-yon denir.

2. Proteinin yapısını bozan çevresel değişimler az ise, pro-tein eski şeklini alabilir. Bu olaya renatürasyon denir.

3. Yumurtanın pişirilmesi sonucu katılaşması bir denatüras-yon olayıdır.

6. a) 9, b) 1, c) 4, d) 5, e) 3, f) 2g) 7, h) 6, ı) 8

7. 1) ✔, 2) X, 3) X, 4) ✔, 5) ✔, 6) X

7) ✔, 8) X, 9) ✔ , 10) ✔

8. Amino asitlerin amfoter özellikleri sayesinde hücrelerdeki pHbelirli sınırlar içinde tutulup canlılarda homeostasinin devam-lılığı sağlanır.

1. I → B

II → A

III → C

2.

3. a) D, b) D, c) D, d) Y, e) Df) Y, g) D, h) D, ı) Y

4. 1) Tripeptit

2) Amino asit + Amino asit

3) 3 Yağ asidi + 1 Gliserol

4) Laktoz

5) (n) Glikoz

6) Glikoz + Fruktoz

5. a) Organikb) Organikc) İnorganikd) Organik

6. 1. Glikozit bağı

2. Peptit bağı

3. Ester bağı

7. a) 5 ve 6, b) 7 ve 9, c) 1, 2, 3, 4, 7, 8 ve 9,d) 1 ve 8, e) 5,

8. a) 100 su, 100 glikozit bağıb) 15 su, 15 ester bağıc) 29 su, 29 peptit bağı

C

H1

3

2

grubu grubu

grup

H

N

H

R

O

C

OH

Amino

Radikal

Karboksil


3 Mini SınavBölüm 2 Enerji Veren Besinler

4

Grafikler Tepkime tipi

1. Glikoz Dehidrasyon

2. Glikoz ve fruktoz Hidroliz

3. Glikoz Hidroliz

221221


222


1. 1 Enerji kaynağı olanlar → a, b ve c

2 Yapı maddesi olanlar → a, b, c ve e

3 Enzimlerin yapısına katılma → c ve e

2. A → GlikozB → Glikozit bağıC → Ester bağıD → Amino asit

3. 1 → c

2 → b

3 → a

4. A → ProteinB → KarbonhitratC → Yağ

5. A → KarbonhidratB → YağC → Protein

6. Polisakkarit : 99 su harcanmıştır.Yağ : 75 su harcanmıştır.Protein : 114 su harcanmıştır.

7. a) I. Bölme → GlikojenII. Bölme → Laktoz

b) I. Bölme → Glikojen, glikoz, ve galaktozII. Bölme → Laktoz, galaktoz ve glikoz

8. 1. → Primer yapı2. → Tersiyer yapı3. → Kuaterner yapı4.→ Sekonder yapı

1. 1) Y, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) D,

2. I → ÜrünII → SubstratIII → Enzim – substrat kompleksiIV → Serbest enzim

3. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) Y, 5) D, 6) D,7) D, 8) Y, 9) D, 10) Y

4. 1. Organik yapılı kofaktör (koenzim)

2. İnorganik yapılı kofaktör

5. t1 – t2 zaman aralığı:– Sıcaklığı optimuma yaklaştırmak

– Ortama aktivatör madde eklemek

t2 – t3 zaman aralığı:– Optimum olan sıcaklığı azaltmak

– Ortamın pH değerini değiştirmek

6. Enzimler etkinliklerini suyun varlığında gerçekleştirir. Hücredesu kaybının olması enzimlerin faaliyetlerini engelleyeceğindenbunların ilişkili olduğu biyokimyasal olaylar da durur. Verilenörnekte kurutma işlemi kayısı hücrelerinde bulunan su mikta-rını azaltır. Bu durum çürümeye neden olan enzimlerin faali-yetini engelleyeceğinden, kuru kayısılar bozulmadan uzunsüre saklanabilir.

7.

8. a) Suda çözünen vitaminler (B ve C)

→ Fazlası depolanamadığından idrarla atılır.

→ Gereksinim duyulan miktarları günlük diyet ile karşılanma-lıdır.

→ Eksiklik belirtileri çabuk ortaya çıkar.

b) Yağda çözünen vitaminler (A, D, E ve K)

→ Fazlası karaciğerde depolanır.

→ Aşırı miktarda alınmaları zehirlenmeye neden olabilir.

→ Besinlerle yeterli yağ alınmazsa emilim oranları azalır.


5 Mini SınavBölüm 3 Enzimler ve Vitaminler

1

Amino asitmiktarı

Zaman

I. tüp

II. tüpIII. tüp


1. Takım halinde çalışan enzimlerde miktarı belirli bir düzeyeulaşan son ürün, ilk enzime bağlanarak, enzimin substratlatepkimeye girmesini engeller ve tepkime durur. Böylece sonürünün aşırı miktarda üretimi engellenir.

2. b – D vitamini c – E vitaminid – K vitamini e – C vitaminif – B1 vitamini g – B3 vitamini

3. 1) Enzim substratını tanıma aşamasındadır.

2) Substrat enzimin aktif bölgesine geçici olarak bağlanır veenzim – substrat kompleksi oluşur.

3) Substrat ürüne dönüşür ve ürün reaksiyondan ayırılır.

4) Enzim hiçbir değişikliğe uğramaz.

4. Vitaminler ile ilgili metne ait anahtar kelimeler sırasıyla; bitki,hayvan, provitamin, aktif, koenzim, enzim olmalıdır.

5. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) Y,

6) Y, 7) D, 8) Y, 9) D, 10) D,

11) D, 12) D

6. Nişasta ve selüloz molekülleri polimer yapıda olduklarındanhücre zarından geçemezler. Bu nedenle otçul hayvanlar bes-lenme yoluyla aldıkları nişasta ve selülozu hücre dışında sin-direrek glikoza çevirirler. Glikoz molekülleri monomer yapılıolduklarından hücre zarından geçer ve karaciğer gibi organ-lara ait hücrelerde bulunan enzimler tarafından glikojenedönüştürülürler.

7.

8. X → C vitamini Y → A vitamini

1. 1) D 2) D 3) Y4) Y 5) D 6) Y

2. 3 – 5 – 2 – 1 – 4

3. I → Enzimsiz ortamda gerekli olan aktivasyon enerjisi

II → Enzimli ortamda gerekli aktivasyon enerjisi

III → Serbest enerji

4. a) I

b) En hızlı oksijen çıkışı II nolu deney tüpünde olur. Karaci-ğerin ezilmesi, deney tüpüne geçen katalaz miktarını artırır.Enzim miktarının artması tapkimenin hızlı olmasını sağlar.

c) II = III

5. I. Ortamda E ve C maddeleri birikir.

II. Ortama F maddesi ilave edilmelidir.

6. 1) Y, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) Y, 6) D,7) D, 8) D, 9) Y, 10) Y, 11) D, 12) D

7.

8. a – Ürün miktarı: I > IV > III > II

b – Enzim miktarı: I > III > II > IV

A)Tepkime hızının, enzimmiktarı sabitken, sürekliartan substrat deriflimineba€lı de€iflimi

Substratderiflimi

Tepkime hızı

B)Tepkime hızının, sürekliartan sıcaklık miktarına ba€lıde€iflimi

Sıcaklık

Tepkime hızı

C)Tepkime hızının, substratmiktarı yeterli iken sürekliartan enzim deriflimine ba€lıde€iflimi

Enzimderiflimi

Tepkime hızı

Mini SınavBölüm 3 Enzimler ve Vitaminler

2 Mini SınavBölüm 3 Enzimler ve Vitaminler

3

Su miktar›

Zaman

A) Glikoz miktar›

Zaman

B)

Serbest enzimmiktar›

Zaman

C)

223223


224


1. Yüksek sıcaklık hücrelerde aktivasyon enerjisini düşürmek içinkullanılmaz. Çünkü, sıcaklığın artması hücre yapısını oluştu-ran proteinlerin bozulmasına neden olur ve hücre zarar görür.

2. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) D,

6) Y, 7) D, 8) D, 9) Y, 10) D

3.

4. 1) ✔, 2) X, 3) X, 4) ✔, 5) X, 6) X

5.

6. 1) D, 2) Y, 3) Y, 4) D, 5) D

7. a) Yağda çözünen vitaminler: A, D, E ve KSuda çözünen vitaminler: B ve C

b) B ve C vitaminleric) B ve K vitaminleri.

8. Şekil – 1ʼ de enzim kullanılmadığı için, sükrozun glikoz vefruktoza parçalanması için gerekli olan aktivasyon enerjisifazla olup, reaksiyon yavaş gerçekleşir.Şekil – 2ʼ de enzim kullanıldığı için, aktivasyon enerjisi azal-dığından sükrozun parçalanması daha hızlı olur.

1. I. → Fosfat grubu

II. → Deoksiriboz şekeri

III. → Pürin bazı

IV. → Pirimidin bazı

2. DNA

1. Adenin deoksiribonükleotit (I – VII – VI)

2. Timin deoksiribonükleotit (III – VII – VI)

3. Guanin deoksiribonükleotit (IV – VII – VI)

4. Sitozin deoksiribonükleotit ( VIII – VII – VI)

RNA

1. Adenin ribonükleotit (I – II – VI)

2. Urasil ribonükleotit (V – II – VI)

3. Guanin ribonükleotit (IV – II – VI)

4. Sitozin ribonükleotit (VIII – II – VI)

3. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) Y,

6) D, 7) D, 8) Y, 9) Y, 10) D

4. a) Nükleozit b) Nükleotit c) Gen d) Nükleik asit

5.

6. Timin ve adenin nükleotitleri arasında 2, guanin ve sitozinnükleotitleri arasında 3 zayıf hidrojen bağı bulunur. Şemadaverilen DNA bölümünde 15 hidrojen bağı vardır.

7. 1) ✔, 2) X, 3) ✔, 4) ✔, 5) X, 6) X

8. Metindeki boşluklara gelecek anahtar kelimeler sırasıyla;DNA – prokaryot – ökaryot – hidrojen – adenin – timin – gua-nin – sitozin – fosfodiester şeklinde olmalıdır.

9.

Mineraller Vitaminler

1. – +

2. – –

3. + +

4. + +

5. + +

Substratmiktar›

Zaman

A) Ürünmiktar›

Zaman

B) I. tüpII. tüpIII. tüp


4 Mini SınavBölüm 4 Nükleik Asitler ve ATP

1

Pürin bazlar› Pirimidin bazlar›

1, 2 3, 6 4, 5

+ H2O + Pi + Enerji

+ H2O + Pi + Enerji

⇒

⇒

ATP ADP

ADP AMP


1. a) İki zincirin bir arada kalmasını sağlayan yapılar zayıf hid-rojen bağlarıdır. Adenin ile Timin arasında 2ʼli, Sitozin ile Gua-nin arasında 3ʼlü hidrojen bağları kurulur.

b) Toplam nükleotit sayısı = Toplam fosfat sayısı = Toplamşeker sayısı = Topam baz sayısı

2.

3. 1) ✔, 2) X, 3) ∝, 4) ∝, 5) ✔,6) ✔, 7) X, 8) ✔

4. 1) 1 2) 3) 2 4) 1, 1 5) 1

5. a. II

b. III

c. I

6. 1. Substart düzeyinde fosforilasyon

2. Oksidatif fosforilasyon

3. Fotofosforilasyon

4. Kemofosforilasyon

7. 1) ✔, 2) X, 3) ✔, 4) ✔, 5) ✔, 6) ✔, 7) X

8.

1. I. ATPII. DeoksiribozIII. RNAIV. A, G, S, U

2. 1) ✔, 2) ✔, 3) X, 4) ✔, 5) ✔, 6) X,7) X, 8) ✔, 9) X, 10) ✔

3. 1. pirimidin 2. fosfoester 3. replikasyon4. hidrojen 5. pürin 6. glikozit

4. 960

5.

6. 2. Timin deoksirbonükleotit3. Guanin ribonükleotit4. Urasil ribonükleotit5. Sitozin deoksiribonükleotit6. Adenin ribonükleotit

7.

8. • Adenin nükleotidi → 3

• Timin nükleotidi → 1

• Guanin nükleotidi → 2

• Sitozin nükleotidi → 3

9. a) 4n b) 4n c) 8n

Ekzergonik tepkime Endergonik tekime

• Enerjinin açığa çıktığı olay-lardır.

• Enerjinin harcandığıolaylardır.

• Oksijensiz ve oksijenli solu-num reaksiyonları örnek ola-rak verilebilir.

• Biyosentez reaksiyonları,aktif taşıma ve sinirseliletim gibi olaylar örnekolarak verilebilir

Mini SınavBölüm 4 Nükleik Asitler ve ATP

3

ATP

DNA RNA25

9

1, 74, 6

3

8

21

ÖzellikMolekül

DNA RNA

Nükleotit çeşidi A, G, S, T A, G, S, U

Pentoz çeşidi Deoksiriboz Riboz

Zincir sayısı Çift Tek

GöreviHücre bölünmesi ve pro-tein sentezini denetler

Hücrede proteinsentezini yürütür

Replikasyon Yapar Yapamaz

Mini SınavBölüm 4 Nükleik Asitler ve ATP

2

A T G C T A G A C T T A T A C

225225


226

ÜNİTE–2 Canlılar Dünyası

1. I. Glikoprotein

II. Fosfolipit

III. Kolesterol

IV. Glikolipit

V. Protein

2.

3. t1: Hipertonik

t2: Hipotonik

t3: İzotonik

t4: Hipotonik

4. a) İ: Hidrofobik: Suyu sevmeyen kısımdır. Suya temasetmez.

İİ: Hidrofilik: Suyu seven kısımdır. Suya temas eder.

b) Fosfolipitlerin gliserol başları hidrofilik, yağ asitlerindenoluşan kuyrukları ise hidrofobiktir.

c) D vitamini yağda çözündüğü için fosfolipit tabakasındangeçebilir. C vitamini suda çözündüğü ve iki fosfolipit ta-baka arasında su bulundamadığı için, fosfolipit tabaka-sından geçemez.

5. 1) Y, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) D, 6) Y

6. 1) Y, 2) Y, 3) D, 4) Y, 5) D

7. a) I: Doku sıvısı

II: Hücre zarı

III: Sitoplazma

b) Aktif taşıma

c) E: Taşınacak maddenin (R) taşıyıcı proteine (T) bağlan-masını sağlayan enzim

T: R maddesini taşıyan protein

F: Taşınan maddenin taşıyıcı proteinden ayrılmasını sağ-layan enzim

8. 1) X, 2) ✔, 3) ✔, 4) ✔, 5) X, 6) ✔

1. a) Aktif taşıma ile alınabilecek maddeler: Glikoz ve B vita-mini

b) Pasif taşıma ile alınabilecek maddeler: Yağ asiti

2. 1) Sitoplazmadaki Na+ zarda kendine özgü proteine bağ-lanır.

2) ATP harcanması ile zardaki protein şekil değişikliğineuğrar.

3) Şekil değiştiren protein Na+ʼu hücre dışına bırakır.

4) Na+ʼu bırakan taşıyıcı protein hücre dışındaki K+ʼa bağ-lanır ve K+ʼun bağlanması proteinin yapısındaki fosfatgrubunun ayrılmasını kolaylaştırır.

5) Fosfatını kaybeden taşıyıcı protein başlangıçtaki şeklinegeri döner.

6) Taşıyıcı proteinden ayrılan K+ hücre içine girer.

3. Bitki hücrelerindeki su alış verişine ait olan metindeki boşluk-lara gelecek anahtar kelimeler sırasıyla; hipertonik, plazmo-liz, hipotonik, deplazmoliz, turgor ve ozmotik şeklindeolmalıdır.

4. Hücre zarının bir bileşeni olan glikoprotein molekülleri hücre-lerin birbirini tanımasında, hücre zarının seçici geçirgenliğindeve hormonların hücreye alınmasında görevlidir. ACTH ile il-gili glikoproteinler (reseptör) sadece böbrek üstü bezinin kor-teks kısmındaki hücrelerin zarlarında bulunduğundan, buhormon sadece bu bölgede etkili olur.

5. a) I: Basit difüzyon

II: Kolaylaştırılmış difüzyon

III: Aktif taşımab) Sıcaklığın sürekli artırılması II ve III numaralı taşıma bi-

çimlerini olumsuz etkiler. Çünkü bu taşınımlar sırasındakullanılan enzim ve taşıyıcı proteinler yüksek sıcaklıktadenatüre olur ve görev yapamaz.

c) I ve II

6.

7. II > IV > V > I > III

8. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) Y, 5) D, 6) D

Su yo€unlu€u

Zamant1

K hücresiL hücresiM hücresi

Mini SınavBölüm 1 Hücre Zarı ve Madde Geçişi

2

Pasif tafl›ma Aktif tafl›ma

2, 3 4, 7 1, 5, 6, 8


1


1. I. taşıma biçimi: EndositozII. taşıma biçimi: Aktif taşımaIII. taşıma biçimi: OzmozIV. taşıma biçimi: Difüzyon

2. Bitkilerin kök hücreleri ozmotik basıçları sayesinde topraktanaldıkları su ve mineralleri ksilem boruları ile yapraklara taşır-lar. Yaprak hücreleri bu suyu fotosentezde kullanarak organikbesinleri üretir ve bitki canlılığını devam ettirir. Birinci bitki buişlemleri yapabildiği için canlı kalmıştır. İkinci bitkinin topra-ğına dökülen tuzlu su, toprağın ozmotik basıncını artıdığın-dan, bitki köklerindeki su ozmozla toprağa geçer. Sukaybeden bitki fotosentez yapamadığı için bir süre sonra ölür.

3.

4. a) A > B > C b) A ve B c) A d) M e) C

5. A bölmesi: Glikoz, galaktoz, laktaz ve amino asit

B bölmesi: Glikoz, galaktoz, sükroz ve amino asit

C bölmesi: Glikoz, galaktoz, sükroz ve amino asit

6. Bir saat sonra fare ve insana ait hücrelerin proteinlerin karışıkhale gelmesi, proteinlerin hücre zarındaki konumlarının sabitolmadığını kanıtlar. Proteinler hücre zarında hareket edebil-mektedir. Bu durum “akıcı – mozoik” zar modelinin akıcı özel-liğini gösterir.

7.

8. 1) c, 2) g, 3) a, 4) f, 5) b, 6) e, 7) d

1. a) 2 ve 6

b) 1, 4 ve 5

c) 2

d) 3

e) 1, 3, 4 ve 5

2. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) D, 5) Y, 6) Y

3. t3 < t2 < t1

4. 1) D, 2) Y, 3) Y, 4) Y, 5) D, 6) D

5. X: Benedict çözeltisi

Y: Nişastayı monomerlerine sindiren enzimler

6. 1) D, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) Y

7. 1) Y, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) Y


4

Hücre zar› Hücre çeperi

1, 2, 6 4 3, 5

Özellik Endositoz Ekzositoz

Taşıma yönü (Hücere içine/Hücre dışına)

Hücre içine Hücre dışına

Taşıma molekül(Polimer / Monomer)

Polimer Polimer

Gerçekleştiği hücre çeşidi(Bitki / Hayvan)

Hayvan Bitki ve hayvan

Hücrenin yüzey alanı(Artar / Azalır)

Azalır Artar

Enerji harcanımı(Var / Yok)

Var Var


3

227227

Mini Sınav ÇözümleriÜNİTE–2 Canlılar Dünyası

228


1. b) Taşıma: Zar proteinleri bazı moleküllerin aktif ve pasif ta-şıma ile geçişini sağlar.

c) Sinyal iletimi: Bazı proteinler hormon gibi molekülleri ta-nıyıp, mesajları hücre içine iletir.

d) Hücreler arası bağlantı: Komşu hücrelerin birbirine tutun-masını sağlar.

e) Hücrelerin birbirini tanıması: Zarda bulunan glikoprote-inler komşu hücrelerin birbirini tanımasını sağlar.

f) Hücre iskeleti ve hücre dışı iskelete bağlanma: Bu pro-teinler hücrenin şeklinin korunmasını sağlar.

2.

3. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) Y, 5) D, 6) Y

4. a) M > N > K > L

b)• K çözeltisi: İzotonik

• L çözeltisi : Hipotonik

• M çözeltisi: Hipertonik

• N çözeltisi: Hipertonik

c) Havuç parçalarında kütle değişimine neden olan taşıma bi-çimi ozmozdur. L parçasının ağırlığı ozmozla su aldığı için art-mış, M ve N parçalarının ağırlıkları ozmozla su kaybettikleriiçin azalmıştır.

5. a) Mavi

b) Yağ damlacıkları, safra suyu, glikoz, iyot ve benedikt çö-zeltisi

c) Kırmızı

6. Plazmoliz → Deplazmoliz → Turgor → Hemoliz

1.

2. 1) K, 2) O, 3) M, 4) M, 5) O, 6) O

7) K, 8) K

3. Volvoks kolonisinde üreme, fotosentez ve hareket gibi olay-lardan sorumlu özelleşmiş hücre kümeleri bulunur. Hücreleriarasında iş bölümü (özelleşme) görüldüğü için tek hücreli veçok hücreli canlılar arasında geçiş formu olarak kabul edilir.

4. 2 – 5 – 3 – 1 – 4

5. I: Lökoplast

II: Kloroplast

III: Kromoplast

6. 1) B, 2) A, 3) B, 4) A, 5) B, 6) B

7. I ve III

8. Verilen metindeki boşluklarara gelecek anahtar kelimeler sı-rasıyla; mitokondri, çift, krista, ETS, matriks ve DNA şeklindeolmalıdır.

9. 1) D, 2) Y, 3) Y, 4) D, 5) D, 6) D7) Y, 8) Y

Prokaryot hücre Ökaryot hücre

5 1, 4, 6 2, 3, 7, 8

Mini SınavBölüm 2 Hücre Organelleri ve Çeşitleri

1Mini SınavBölüm 1 Hücre Zarı ve Madde Geçişi

5

Basit difüzyonKolaylaflt›r›lm›fl difüzyon

3, 6 2, 4 1, 5


1. Hücre bölünmesi sırasında sentrozom organeli tarafından üre-tilen mikrotübüller kromozomların ayrılarak zıt kutuplara ha-reket etmesini sağlar. Kemoterapide kullanılan ilaçların birkısmı sentrozomu işlevsiz hale getirerek, mikrotübül oluşu-munu engeller. Böylece kanserli hücrelerin bölünmesi durdu-rulmuş olur.

2. Ribozom organeli ile ilgili olan metindeki boşluklara gelecekanahtar kelimeler sırasıyla; rRNA, protein, peptit, polizom, mi-tokondri, kloroplast, çekirdek zarı ve endoplazmik retikulumşeklinde olmalıdır.

3. a)

b) Protista ve bitkiler

c) I: Granum

II: Stroma

d) Granumda klorofil pigmenti bulunur. Bu pigment mavi vekırmızı ışığı emerken, yeşil ışığı büyük oranda yansıtır.Bu nedenle granum yeşil renkli görünür.

4. I Kloroplast

II Ribozom

III Granüllü endoplazmik retikulum

IV Golgi cisimciği

5. A tüpü: Gliserol, yağ asiti, amino asit, vitamin ve enzim

B tüpü: Glikoz, gliserol ve enzim

C tüpü: Glikoz, galaktoz, amino asit, yağ asiti ve enzim

6. 1→ d 2→e 3→a 4→c 5→b

7. a) Hücre zarının içeriye doğru yaptığı katlanmalar kalıtımmateryalini çevreleyerek çekirdek zarını oluşturmuştur.

b) Ökaryot bir hücrenin oksijenli solunum yapan mor bir bak-teri yutması ve ortak bir yaşama birliği oluşturması so-nucu mitokondri organeli oluşmuştur.

c) Ökaryot bir hücrenin fotosentez yapan siyanobakteriyiyutması ve ortak bir yaşama birliği oluşturması sonucukloroplast organeli oluşmuştur.

8. I – II – III

1. Bir bitki hücresine giren mozaik virüsünün üremesi ile oluşanyeni virüsler, hücre duvarında bulunan plazmodesmalar (ge-çitler) aracılığı ile komşu hücrelere geçebilir.

2. a) II ve III

b) I, II ve III

c) I

d) II

3. 1) ✔, 2) X, 3) X, 4) X, 5) ✔, 6) X

4. Lizozomlar yıpranan organelleri küçük bir sitozol parçası ileberaber yutarlar. Lizozom enzimleri yuttukları organelin etra-fındaki zar ile içindeki polimerleri parçalayarak organik mono-merleri açığa çıkarırlar. Böylece bu moleküllerin hücretarafından tekrar kullanımını sağlamış olurlar.

5. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) D, 5) D, 6) Y

7) D, 8) Y,

6. ★ Polizom: Protein sentezinin hızlı olduğu hücrelerde birçok ribozomun yan yana dizilmesi ile oluşan yapıya denir.

★ Otoliz: Yaşlanan ya da ölen hücrelerde lizozomların zar-larının parçalanması ile hücrenin kendi kendini sindirmesiolayıdır.

★ Granum: Kloroplast organelinde bulunan tilakoit zarlarınüst üste dizilmesi ile oluşan yeşil renkli yapıya denir.

★ Sisterne: Golgi cisimciğini oluşturan yassılaşmış zarsıkeseciklerdir.

7. 1) D, 2) Y, 3) Y, 4) D, 5) Y, 6) Y

7) D, 8) D,

8. 1. Granülsüz E.R 6. Mitokondri

2. Granüllü E.R 7. Hücre zarı

3. Sentrozom 8. Golgi cisimciği

4. Hücre iskeleti 9. Ribozom

5. Lizozom 10. Çekirdek


3

CO H O Glikoz O6 6 6fl›I k enerjisi

Klorofil2 2 2+ +


2

229229


230


1. 2 – 4 – 1 – 6 – 3 – 5

2. Lizozom enzimleri pHʼı 5 olan asidik ortamda faaliyet gös-terir. Bir kaç lizozomun parçalanması ile serbest kalan en-zimler nötral pHʼtaki (pH = 7) sitoplazmada etkinlikgösteremez. Bir hücredeki lizozomların tamamının parçalan-ması durumunda sitoplazmanın pH değeri düşeceği için et-kinlik gösteren enzimler hücreyi parçalar.

3. 1) Y, 2) Y, 3) D, 4) D, 5) Y, 6) D,

4. a) Sitoplazma ve mitokondri

b) Ribozom ve kromozom

c) Mitokondri ve sentrozom

d) Ribozom, granüllü endoplazmik retikulum, golgi cisimciği

e) Mikrotübül, mikrofilament, ara filament

5. 1) Mitokondri ve kloroplastlarda bakteri gibi halkasal DNAbulunur.

2) Mitokondri ve kloroplast organelleri, bakteriler gibi iğ ipliğioluşturmadan bölünür.

3) Ökaryot hücrelerin ribozomları büyüktür (80S).Mitokondri, kloroplast ve bakteri ribozomları küçüktür(70S).

6.

7. I. Golgi cisimciği IV. Lökoplast

II. Mitokondri V. Kloroplast

III. Ribozom VI. Granülsüz E.R

8. a) 1 ve 2 b) 3, 4, 5 ve 6 c) 1, 2, 3 ve 5

d) 4 e) 3 ve 5


4 Bitki hücresi Hayvan hücresi

1, 5 2, 4, 6 3, 7


1. 1) X, 2) X, 3) , 4) , 5) X, 6)

2.

3. 4 – 7 – 1 – 5 – 2 – 6 – 3

4. 1) Y, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) Y

5. Homolog Organlar → 1, 3, 4 ve 6

Analog Organlar → 2 ve 4, 5 ve 6

6. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) D

7. a) 7 – 3 – 1 – 5 – 6 – 2 – 4

b) 7

c) 2 ve 4

8. I: Tür

II: Cins

III: Familya (Aile)

IV: Takım

1. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) D, 5) Y

2. 1) , 2) , 3) X, 4) , 5) X

3. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) D

4.

5.

6. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) Y, 5) D

7. 1) X, 2) , 3) X, 4) , 5) X

8. Evcil kedi – leopar – kurt – at – kaplumbağa

Mini SınavBölüm 3 Canlıların Sınıflandırılması ve Prokaryot Canlılar

2

Ursusmaritumus

………………

Ursidae

………………

Ursus

………………

Mammalia

………………

Carnivora

………………

Chordata

………………

Animalia

………………

TÜR Familya (aile) Cins

Sınıf Takım fiube Alem

Familya Sınıf

312

4

K›l

CANLI GRUPLARI

Kabukluyumurta

KA

RA

KT

ER

LER

Dok

uz g

özlü

Ton

bal

›¤›

Sem

ende

r

Kap

lum

ba¤a

Leop

ar

Dörtbacaklayürüme

Çene

0 0 0 1 1

0 0 1 1 1

0 1 1 1 1

1 1 1 1 1

0 0 0 0 1

Omurga


1

231231

ÜNİTE–2 Canlılar Dünyası Mini Sınav Çözümleri

232


1.

2. a) K ve L b) K ve L c) M ve N

d) M e) M ve N

3. a) Halofiller

b) Metanojenler

c) Aşırı termofiller

d) Psikrofilikler

4. 1) , 2) X, 3) X, 4) , 5) X,

6) , 7) X, 8) X

5.

6. 1. prokaryot 4. haploit

2. patojen 5. biyogaz

3. glikojen 6. saprofit

7. A: Fotoototrof bakteri

B: Kemoototrof bakteri

C: Saprofit bakteri

D: Parazit bakteri

8. N

1. a) Spiral bakteriler (spirillum)

b) Virgül bakteriler (vibrio)

c) Yuvarlak bakteriler (coccus)

d) Çubuk bakteriler (bacillus)

2. 1) , 2) X, 3) , 4) , 5)

3. I: DNA kendini eşler ve hücre ilk halinin iki katı olana kadaruzar.

II: Hücre zarı ve hücre duvarı orta kısımdan içe doğru girintioluşturarak çöker.

III: Çökme devam ederek hücre ortasında birleşir ve hücreyiikiye ayırarak iki yeni bakteri hücresi oluşur.

4. ● Kapsül → 5

● Peptidoglikan → 4

● Plazmit → 2

● Endospor → 3

● Pilus → 1

5. X: Aerobik bakteri

Y: Hem aerobik hem anaerobik bakteri

Z: Anaerobik bakteri

6. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) Y, 5) D, 6) Y

7.

8.

O

totrof bakteriler Heterotrof bakteriler

2, 6134

5, 7

Fotoototrof Bakteriler Kemoototrof Bakteriler

1. Karbon kaynağı olarak CO2kullanırlar.

1. Karbon kaynağı olarak CO2kullanırlar.

2. İnorganik maddeleri organikmaddelere çevirirler.

2. İnorganik maddeleri organikmaddelere çevirirler.

3. Güneş enerjisini kullanırlar. 3. Kimyasal enerjiyi kullanırlar.

4. Klorofil içerirler. 4. Klorofil içermezler.

5. İnorganik maddenin oksidas-yonu görülmez.

5. İnorganik maddelerin oksi-dasyonu görülür.

6. Sadece gündüzleri besin üretir-ler.

6. Besin üretimi gece ve gün-düz gerçekleşebilir.

A K

E R ‹

B

Peptidoglikan Hücre duvarı Hücre zarı

T

Ribozom

Plazmit DNA Kamçı


3 Mini SınavBölüm 3 Canlıların Sınıflandırılması ve Prokaryot Canlılar

4

Bakteriler Arkeler

1345

2

6


1. Kutucuklar içerisine sırasıyla; kamçılılar, kök ayaklılar, spor-lular, silliler, algler ve cıvık mantarlar yazılmalıdır.

2. 1 Numaralı kutucuk → Kontraktil koful

2 Numaralı kutucuk → Büyük çekirdek

3 Numaralı kutucuk → Küçük çekirdek

4 Numaralı kutucuk → Siller

5 Numaralı kutucuk → Pelikula

6 Numaralı kutucuk → Hücre ağzı

7 Numaralı kutucuk → Anal açıklık

3. Verilen metindeki boşluklara sırasıyla; kloroplast, parazit, hif,misel, eşeysiz, eşeyli ve spor kelimeleri gelmelidir.

4.

5. ● Plazmodyum → 4

● Cıvık mantar → 6

● Alg → 5

● Öglena → 3

● Amip → 2

● Paramesyum → 1

6. 1) , 2) X, 3) X, 4) , 5) , 6) X

7. 1. Bira mayası (Heterotrof)

2. Paramesyum (Heterotrof)

3. Küf mantarı (Heterotrof)

4. Yeşil alg (Ototrof)

5. Amip (Heterotrof)

6. Öglena (Hem ototrof hem heterotrof)

8. 1) , 2) X, 3) X, 4) , 5)

1.

2.

3. l: Kök; bitkinin toprağa bağlanmasını ve topraktan su ve mi-nerallerin alınmasını sağlar.

II: Gövde; kök ile yapraklar arasında madde iletimini sağlar.

III: Yaprak; bitkinin fotosentez ve terleme yapan organıdır.

IV: Çiçek; bitkinin üreme organıdır.

4. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) Y

5. 1) D, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) Y, 6) D 7) Y, 8) D

6. 1 – 5 – 3 – 2 – 4

7. ● Ayçiçeği → Kapalı tohumlu

● Gül → Kapalı tohumlu

● Köknar → Açık tohumlu

● Eğrelti otu → Damarlı tohumsuz

● Buğday → Kapalı tohumlu

● Ciğer otu → Damarsız tohumsuz

8. a) 8 b) 3 ve 10 c) 1, 2, 4, 5, 6, 7, 9, 11 ve 12

‹letim demetleri yoktur vetohum oluflturmazlar.

B‹TK‹LERÂLEM‹

Tohumoluflturarak

ürerler.

Tohum kozalakyapraklar›n›nalt›nda aç›ktabulunur.

Damarsıztohumsuz

Damarlıtohumsuz

Damarlıtohumlu

Kapalıtohumlu

Açıktohumlu

‹letim demetleri vard›r vetohum oluflturmazlar.

Tohum tasla€›yumurtal›€›niçinde kapal›olarak bulunur.

Aç›k tohumlu Kapal› tohumlu

3, 41

62, 5

Mini SınavBölüm 4 Ökaryot Canlılar ve Virüsler

2

Protista âlemi Mantarlar âlemi

1, 5346

2, 7


1

233233

Canlılar Dünyası Mini Sınav ÇözümleriÜNİTE–2

234


1. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) Y, 5) Y, 6) D

2. Verilen metindeki boşluklara sırasıyla; solungaç, kulakçık, ka-rıncık, soğuk kanlı, çenesiz, kıkırdaklı, kemikli ve dış kelime-leri gelmelidir.

3. ● İki yaşamlılar → 5

● Örümcekler → 4

● Solucanlar → 2

● Sürüngenler → 6

● Böcekler → 1

● Memeliler → 3

4. a) 1 Yaşamlarının en az bir döneminde sırt bölgesinde sinirkordonu bulundurma

2. Sırt bölgesinde ilkel omurga olan notokorda sahip olma

3. Embriyonik dönemde solungaç yarıklarına sahip olma

4. Vücudun arka bölümünden dışarı doğru uzanan kuyrukbulundurma

b)

5. 1) , 2) X, 3) X, 4) , 5) , 6) X,7) , 8) X, 9) , 10)

6. 6 – 1 – 2 – 3 – 5 – 4

7.

8. 1) O, 2) M, 3) O, 4) K, 5) K, 6) M,7) O, 8) M

1. 1) D, 2) Y, 3) D, 4) Y, 5) D

2. a) 1, 4, 5, ve 8 b) 1, 2, 4, 5, 6, 7 ve 8c) 3, 5, 6, 7, 8 ve 9 d) 5 ve 8e) 1, 2, 3, 4, 5, 8 ve 9

3.

4. 1) Y, 2) D, 3) D, 4) Y, 5) D, 6) D

5. 1. Bakteriyofaj kuyruk iplikçiklerini kullanarak bakteri hücre-sine tutunur. Bakterinin hücre zarı ve hücre duvarını de-lerek DNAʼsını hücre içine aktarır.

2. Bakteriyofaj DNAʼsı, bakteri DNAʼsını hidroliz ederekhücre yönetimini ele geçirir.

3. Bakteriyofaj DNAʼsı bakterinin metabolizmasını kullana-rak önce kendini eşler, daha sonra protein kılıflarını üre-tir.

4. DNAʼların protein kılıfların içine girmesi ile yeni bakteri-yofajlar oluşur. Bakterinin hücre zarı ve hücre duvarı par-çalanır ve oluşan yeni bakteriyofajlar serbest kalır.

6. 2 – 6 – 4 – 1 – 3 – 5

7. a, b, d, f ve g ifadeleri doğru, c ve e ifadeleri ise yanlıştır. Ta-nılayıcı dallanmış ağaçtaki ifadeleri takip eden öğrenci 1. çı-kışa ulaşır.

Omurgasızlar Omurgalılar

2, 6, 7, 9348

1, 5, 10

Kordalılar

‹lkel kordal›lar

Bal›klar

Omurgal›lar

Amphibia

Sürüngenler

Kufllar

Memeliler

Amfiyoksüs

Hamsi

Semender

Timsah

Kartal

‹nsan


3 Mini SınavBölüm 4 Ökaryot Canlılar ve Virüsler

4

Mantarlar âlemi Bitkiler âlemi

4, 625 1, 3


1. I. Eklem bacaklı IV. Balık

II. Halkalı solucan V. Memeli

III. İki yaşamlılar

2. 1) X, 2) , 3) X, 4)X, 5) , 6)

3. ● Kuyruksuz kurbağa → Soğukkanlı

● Köpek balığı → Soğukkanlı

● Yunus → Sıcakkanlı

● Timsah → Soğukkanlı

● Albatros → Sıcakkanlı

● Kertenkele → Soğukkanlı

4. a) Mantarlar, ölü bitki ve hayvan kalıntılarının çürüyerek top-rağa karışmasında rol oynarlar. Bu sırada organik bile-şikler daha küçük organik bileşiklere ve inorganikbileşiklere dönüşür. Böylece toprak besin maddeleri ba-kımından zenginleşir ve mantarlar yeryüzündeki maddedöngülerinde rol oynamış olur.

b) Maya mantarları ekmek yapımı, bira ve şarap üretimindekullanılır. B1, B7, B12 gibi vitaminlerin, kortizon gibi ilaç-ların ve penisilin gibi bazı antibiyotiklerin üretiminde man-tarlardan yararlanılır.

5.

6. ● Silliler → 2

● Damarlı tohumsuz bitkiler → 3

● Sporlular → 5

● Kök ayaklılar → 6

● Açık tohumlular → 4

● Çift çenekliler → 1

7. A – AIDS

1) Korunmasız cinsel ilişkiye girilmemelidir.

2) Kan nakli sırasında, AIDS testi yapılmamış, kontrol edil-memiş kan kesinlikle kullanılmamalıdır.

3) HIV bulunduran vücut sıvılarının (kan, sperm vb.) yaralıdokuya teması engellenmelidir.

B – GRİP

1) Hasta kişiyle direkt ya da yakın temastan kaçınılmalıdır.

2) Hasta kişinin ağız – burun sıvılarıyla temas etmiş olan eş-yalar kullanılmamalıdır.

3) Eller sabunla sık sık yıkanmalıdır.

8. I → mantar II → protista III → hayvan IV → bitki

ÖzelliklerCanlılar

Paramesyum Öglena Amip Plazmodyum

Çekirdeğe sahipolma

+ + + +

Tek hücreli olma + + + +

Kontraktil kofulbulundurma

+ + + –

Hareket organeliiçerme

+ + + –

Parazit özellikgösterme

– – + +

Ototrof beslenme – + – –

İki çekirdek içerme + – – –


5

235235


236

ÜNİTE–3 Güncel Çevre Sorunları

1. 1. Hava kirliliği 2. Su kirliliği 3. Toprak kirliliği

4. Radyasyon kirliliği 5. Besin kirliliği

2. 1) , 2) X, 3) , 4) X, 5) , 6) ,

7) , 8) , 9) , 10) X,

3.

4. a) Ozon deliği: Ozon ile tepkimeye giren kimyasal maddelerozon tabakasının incelerek delinmesine sebeb olmuştur.

b) Kloroflorokarbon: Ozon tabakasının incelmesine sebebolan kimyasal maddelerdir. Kloroflorokarbon içeren mad-delerin en önemlileri,; spreyler, plastik köpükler, klor türev-leri ve aerosollerdir.

c) Ultroviyole radyasyonu: Mor ötesi ışınların oluşturduğukanser riskini artıran radyasyonlardır.

5.

6. fosfor – azot – alg – ışık – oksijen – ötrofikasyon – su kaynak-ları – sanayi atıkları – pestisit

7. a) ● Ankara kedisi

● Hopa engereği

● Anadolu parsı

● Kelaynak

● Büyük toy

b) ● Eber sarısı

● Ters lale

● Çoban dikeni

● Yanar döner çiçeği

● Ankara çiğdemi

c)

8) 1) D, 2) D, 3) Y, 4) Y, 5) D

1. a) Atmosferde bulunan karbondioksit, su buharı, metan gibigazlar sera etkisine sebeb olur.

b) Sera etkisi olmasaydı, yeryüzünün sıcaklığı –18ºC olup,bizim bildiğimiz bir çok yaşam formu mevcut olamazdı.

c) Atmosferde sera gazlarının miktarının artması sonucudünya sıcaklığı artar. Bu olaya “küresel ısınma” denir.

2. I. Su sistemlerine karışan fosfor ve azot bileşikleri göllerdebulunan bazı bitkilerin ve alglerin kontrolsüz biçimde ço-ğalmasına neden olur.

II. Göl yüzeyi algler ile kaplanarak, yeşil bir renk alır. Gölünalt kısımlarına ışık ulaşamaz.

III. Sudaki oksijen miktarının azalmasına bağlı olarak birçokcanlı ölür.

3. 1) Y, 2) D, 3) Y, 4) D, 5) Y, 6) D 7) D,

8) Y, 9) D 10) D

4. a) , b) , c) X, d) X

5. a. Buzul

b. Deniz seviyesi

c. Sular

d. Tarımsal üretim

e. İklim

f. Hayvan

6. Ekolojik ayak izi, belirli bir nüfusun doğaya yükünü hesaplamakiçin oluşturulan bir yöntemdir. Bir kişinin beslenmesini barın-masını, ısınmasını sağlayan, oluşan atıkları etkisiz hale getirenkara va deniz alanları bir kişinin ortalama ekolojik ayak izidir.Dünya nüfusunun artışı sonucunda kişi başına düşen kullanı-labilir üretken alan azalacaktır.

7. 1) , 2) X, 3) , 4) , 5) , 6) X,7) , 8) ,

A

Biyolojik kirlenme

Kimyasal kirlenme

Fiziksel kirlenme

2

3

1

A B

II, III, V I, IV, VI

Bitki Hayvan

1) Yanar döner çiçeği 1) Dağ horozu

2) Kardelen 2) Benekli semender

3) Kar çiçeği 3) Ceylan

Mini Sınav 1 Mini Sınav 2


gÜncel Çevre sorunlari - bakaml-forum.com · kloroflorokarbon içeren maddelerin en önemlileri,...

Documents