DOI: 10.7816/idil-06-39-10 idil, 2017, Cilt 6, Say 39, Volume 6, Issue 39

3147 www.idildergisi.com

GSTERGENN TOPLUM DZLEMNDEK YER:

TOPLUMSAL GSTERGEBLM

Haldun LKDOAN1

Z

nsan, doas gerei, toplumsal bir varlktr. Bunun en temel gstergesi dilin varldr. Dil varsa bir insandan fazlas vardr, birden fazla insann varl ise toplumsal

yapy ve dolaysyla iletiimin varln kantlamaktadr. nsanlar aras iletiim, dnyann

fenomenal yapsn kullanan baka bir dzlemi kullanmaktadr: gstergeler dzlemini. Gstergeler balangta dilbilim zerinden kendine yer bulmutur. Gstergebilimin

zamansal geliimi srecinde gstergenin toplum dzlemindeki varl, bazen gz ard

edilmi olsa da, tanmlanmaya balanmtr. Bu almann amac; gstergenin, toplumsal

gstergebilimin alma nesnesine dnmesi srecinin irdelenmesi ve toplumsal gstergebilim literatrnn tantlmasdr. Bu balamda ncelikle gstergebilimin oluumu,

ardndan yapsalclk ve post yapsalclk arasndaki ilikiler aklanacaktr. Son olarak da

toplumsal gstergebilimin oluumu ve temel savlarndan bahsedilecektir. Bylece toplumsal

gstergebilimin alma nesnesi olarak gstergenin, gstergebilimin gstergesinden fark ortaya konulacaktr.

Anahtar Kelimeler: Dilbilim, Gstergebilim, Yapsalclk, Postyapsalclk,

Gsterge, Toplumsal Gstergebilim.

lkdoan, Haldun. Gstergenin Toplum Dzlemindeki Yeri: Toplumsal

Gstergebilim. idil 6.39 (2017): 3147-3164.

lkdoan, H. (2017). Gstergenin Toplum Dzlemindeki Yeri: Toplumsal

Gstergebilim. idil, 6 (39), s.3147-3164.

1 Ar. Gr., Bozok niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm,

haldunilkdogan(at)gmail.com

lkdoan, H. (2017). Gstergenin Toplum Dzlemindeki Yeri: Toplumsal Gstergebilim. idil, 6 (39), s.3147-3164.

www.idildergisi.com 3148

THE PLACE OF SIGN IN THE SOCIAL PLANE:

SOCIAL SEMIOTICS

ABSTRACT

Human, as a course its nature, is a social entity. The most basic indicator of this is the

presence of language. If there is language, there is more than one person, the presence of more than one person proves social structure and hence presence of communication.

Interpersonal communication uses another plane that benefits from the phenomenal nature

of the world: signs plane. The signs initially found their place in linguistics. In the course of

the temporal development of semiotics, the presence of signs in the social plane, even thought ignored sometimes, started to be defined. The aim of this study; examining of the

transformation process of sign into the working object of social semiotics and introducing

the literature of social semiotics. In this context, firstly the formation of semiotics and then

the relations between structuralism and post structuralism will be explained. Finally, the formation of social semiotics and its basic arguments will be mentioned. Thus, the

difference between the sign of social semiotics as a working object and the sign of semiotics

will be revealed.

Keywords: Linguistics, Semiotics, Structuralizm, Poststructuralizm, Sign, Social

Semiotics

DOI: 10.7816/idil-06-39-10 idil, 2017, Cilt 6, Say 39, Volume 6, Issue 39

3149 www.idildergisi.com

GR

nsan, doumundan itibaren fenomenal dnyann nesnelliiyle iletiime geerek dnyay ve bedeni araclyla onun bir paras olabilmeyi renir. nsan

bedeni, alg kanallaryla bu iletiim zerinden edindii verilerle onu dnya ierisinde

var edecek, yaamn devam ettirecek edimler retir. Her ne kadar insan, fenomenal

dnyay okuyarak, deneyimleyerek bir edimler btn retse de bunu dnyann

dorudan kendisine deil onun nesnelliinin gerekliine, yani gstergeler zerinden

yorumlanmasna kar retir. nk doal fenomenlerle, teknolojinin donanmyla ve

tketim maddeleriyle yan yana duran zel bir dnya vardr: gstergeler dnyas

(Voloinov, 2001, 49). Gstergeler, biz okumaya ve iletiime gemeye balamadan

nce vardr. Onlar farkndalkla okuyabilmek ve incelemek iin ise bilimsel temellendirmelere ihtiya duyulmaktadr. Bu yzdendir ki gstergeler evrenini

zmlemeye alan gstergebilim, kendini kanlmaz bir son olarak var etmek

durumunda kalmtr.

Gstergebilimin, Avrupa dillerindeki karl olan Semiotik (Almanca),

semiotique ve semiologie (Franszca), semiotics (ngilizce) terimleri, Eski

Yunancadaki semeion szcne dayanr. Semeion, Eski Yunancada gsterge, iaret anlamna gelir ve daha ok tp dilinde kullanlmtr (Akerson, 2005: 49). 20. yyla

gelindiinde bu szck dilbilim terminolojisinin temellendirdii bir bilim dalna

dnmtr. Dolaysyla gstergebilim; diller, dizgiler, belirtgeler vb. gibi gsterge

dizelerini inceleyen bilimdir (Guiraud, 2016: 17). Bilgi temel birimi gsterge olan

bir ilikiler dizgesi olarak dnyay anlama biimidir. Yani gstergebilim, gsterimin

doasn aratrr (Gottdiener, 2005: 15). Konusu, tz ne olursa olsun, snrlar ne

olursa olsun, her trl gstergeler dizgesidir (Barthes 2014: 23).

Bu tanmlarn ieriini kavrayabilmek iin gstergebilimin aratrma nesnesi olan "gsterge"nin ne olduunu ortaya koymak gerekir. Gsterge, genel olarak, kendi

dnda bir eyi temsil eden ve dolaysyla bu temsil ettii eyin yerini alabilecek

nitelikte olan her eit biim, nesne, olgu, vb. olarak tanmlanr. Bu adan, szckler,

simgeler, iaretler, vb. gsterge olarak kabul edilir (Rifat, 2014: 11). Gsterge bir

uyarcdr, yani duyusal bir tzdr. Uyandrd belleksel imge kafamzda baka bir

uyarcnn imgesine balanr. Gstergenin ilevi, bir iletiim dorultusunda bu ikinci

imgeyi canlandrmaktr (Guiraud, 2016: 39). Bir iletiimin gereklemesi ve ikinci

imgenin canlandrlmas ise kullanclarn onu bir gsterge olarak kabul etmelerine

baldr (Fiske, 2014: 123). Gstergenin kendinden baka bir eye gndermede

bulunmas ve biri tarafndan da anlalmas (Fiske, 2014: 125) bize, gstergenin iki

temel unsurdan olutuunu aklamaktadr: gsteren ve gsterilen. Bu balamda

gstergenin bir gsteren ve bir gsterilenden kurulu olduunu ve gsterenler

lkdoan, H. (2017). Gstergenin Toplum Dzlemindeki Yeri: Toplumsal Gstergebilim. idil, 6 (39), s.3147-3164.

www.idildergisi.com 3150

dzleminin anlatm dzlemini gsterilenler dzleminin ise ierik dzlemini

oluturduunu sylemek gerekir (Barthes 2014: 47). Gsteren ile gsterilen arasndaki

bant, yle ya da byle saymacadr; kullanclar arasnda yaplan bir szlemeden

doar (Guiraud, 2016: 41). Bunu kantlayan en nemli rnek ise trafik aknn dzenli olarak salanmasna yarayan, aralar balamnda meknsal pratiklere msaade eden,

snrlayan ya da engelleyen trafik ak dilidir. Kullanclar arasnda bir uzlam vardr,

bu sayede krmz kta durulur, kesintisiz izgide solama yaplmaz ve iaretlere

(trafik levhalarna) gre kullanc aracnn trafik aknda nasl hareket etmesi

gerektiine karar verir. Ancak her gsterge kullanc nfusunun deikenlii,

dolaysyla anlamnn deikenlii (ya da anlamszl) nedeniyle kendini bu kadar

ak bir ekilde ortaya koymaz. nk uzlam (szleme) belirsizletike gstergenin

deeri de kullananlara gre deiir (Guiraud, 2016: 42).

Gstergeyi temel ilgi alanna yerletiren gstergebilim temel alma alanna sahiptir: Bunlardan birincisi gstergenin kendisidir. Bu alan, gsterge

eitlerinin, bunlarn eitli anlam tama yollarnn ve gstergeleri kullanan insanlarla

ilikilendirilme biiminin aratrlmasn ierir. kincisi, iinde gstergelerin

dzenlendii kodlar ya da sistemlerdir. Bu almalar iinde, toplumun ya da kltrn

gereksinimlerini karlamak iin gelitirilen kodlar ya da bu kodlarn iletilmesi iin

var olan iletiim kanallarn iletmek iin bavurulan yollar ortaya koymak yer

almaktadr. ncs ise, kodlar ve gstergelerin iinde iledii kltrdr. Kltrn

kendi varoluu ve biimi de bu kodlarn ve gstergelerin kullanmna baldr (Fiske,

2014: 122).

Gstergebilim ve gstergeler evreni sorunsal, bir bilim mi yoksa bir inceleme yntemimi gibi sanclardan sregelmi bir gemie sahiptir.

Gstergebilimin ortaya kndan itibaren nasl dnmlere uradna bakmak

gstergebilimin bir bilim olarak kendini kantlama abasnda eksikliklerini ve

yeterliklerini kavramamz salayacaktr. Bunun iin ise, Saussure ile balayan

Yapsalclk zerinden kendini var etmeye alan gstergebilimin Derrida'nn

kyla birlikte postyapsalc bir dstura kaymasndaki nedenleri, bu sreteki

bilimsel aktrleri ve gstergebilime bak alarn daha detayl aklamak

gerekmektedir. Bu aklamalar ise bu almann aklamaya alt toplumsal

gstergebilimin hangi sreler sonrasnda ortaya ktn gsterecektir.

1. Gstergebilimin Oluumu

ngiliz filozof John Locke (1632 - 1704) Essay Concerning Humane Understanding (nsann Anlama Yetisi Hakknda Bir Deneme) adl almasnda,

gstergeleri zmleme retisini "Semiotike" olarak adlandrmtr (Rifat, 2014: 28).

DOI: 10.7816/idil-06-39-10 idil, 2017, Cilt 6, Say 39, Volume 6, Issue 39

3151 www.idildergisi.com

Bylece gstergebilim bilimsel platformlarda kendini gstermeye balamtr. Buna

neden olan ise Locke'un gstergeleri bilginin vazgeilmez gereleri olarak

grmesinden ileri gelmektedir. Tm fikirlerin duyularmz araclyla olutuunu,

duyularmzn da, alglanabilir d nesneler hakknda olduklarn ya da zihinsel bir

yansmadan kaynaklandklarn, zihinsel yanstmann da, zihinlerimizin isel

ilemlerinin, kendimiz tarafndan alglanmalar ve kendi kendimize yanstlmalar hakknda olduklarn vurgulamtr (Akerson, 2005: 57). Locke'tan sonra ise Fransz

matematikisi Jean Henri Lambert (1728 - 1777) iki ciltten oluan Neues Organon

(Yeni Organon) [1764] adl yaptnn bir bl