gri suların sulamada kullanımı

5/12/2018 Gri Sular n Sulamada Kullan m - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/gri-sularin-sulamada-kullanimi 1/24

II. ULUSAL TOPRAK VE SU KAYNAKLARI KONGRESĠ

BĠLDĠRĠ KĠTABI

CĠLT I



ii

Editör Dr. Hesna ÖZCAN

Sevinç MADENOĞLU

Fatma ÖZKAY

22-25 Kasım 2011

ANKARA

Basımevi : Ankamat Matbaacılık San.Ltd.ġtiTel:(0312)394 54 94

Basım Tar ihi : 2011

YazıĢma Adresi : Toprak Gübre Ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsü

Müdürlüğü

Ġstanbul yolu no:32 PK.5 06172 Yenimahalle/ANKARA

Tel : 0312 315 65 60

Faks : 0312 315 29 31

Web : www.tgae.gov.tr

Organizasyon ġirketi : Dream Incentive Turizm

Antalya Merkez Ofis:

Altıntas Mah.Florya Sok. Mavisehir Sitesi E Blok No:23 ANTALYA

Tel.: 0 242 354 06 01 Fax : 0 242 354 06 02

Ankara Ofis

Hilal Mah. 701.Sokak 26/7 Çankaya / ANKARA

Tel. : 0 312 440 74 73

Yayın Hakları : Bildir i kitabında yer alan yayınların sorumluluğu yazarlarına aittir. Yazar izni

olmadan eserlerin tamamı veya bir kısmı çoğaltılamaz .



iii

SPONSORLAR



iv

KONGRE DÜZENLEME KURULU Dr. Ahmet AĞAR Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Suat AKGÜL Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Ayla ALTUN Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Müslüm BEYAZGÜL Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Prof. Dr. Gökhan ÇAYCI A.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü

Dr. Nesime CEBEL Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Ġbrahim GÜÇDEMĠR Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Kadriye KALINBACAK Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE ġule KÜÇÜKÇOġKUN Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü

Sevinç MADENOĞLU Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Hesna ÖZCAN Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Fatma ÖZKAY Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE

Dr. Bülent SÖNMEZ Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Ġnci TEKELĠ Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Ġskender UÇAR Tarımsal AraĢtırmalar Genel MüdürlüğüProf. Dr. Ersoy YILDIRIM A.Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

KONGRE SEKRETERYASI Sevinç MADENOĞLU Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Dr. Hesna ÖZCAN Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Fatma ÖZKAY Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE

ONUR KURULU

Doç. Dr. Masum BURAK TKB-Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürü

Prof. Dr. Ahmet ÇOLAK A.Ü. Ziraat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Orhan DOĞAN TEMA Vakfı Genel Müdürü

BĠLĠM KURULU Dr. Ahmet AĞAR Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Doç. Dr. Zuhal AKYÜREK ODTÜ Mühendislik Fak. ĠnĢaat Müh. Bölümü. Dr. Ayla ALTUN Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Prof. Dr. Ġdris BAHÇECĠ Harran Ün. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

Prof. Dr. Gökhan ÇAYCI A.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü

Dr. Nesime CEBEL Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Prof. Dr. Zeynep DERNEK Süleyman Demirel Ü. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü

Prof. Dr. Sabit ERġAHĠN Çankırı Karatekin Ü. Orman Fak. Toprak Ġlmi ve Ekoloji Böl. Pr of. Dr. Günay ERPUL Ankara Ü. Ziraat Fak. Toprak Bilimi Bölümü

Dr. Fikret EYÜPOĞLU Ziraat Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Sait GEZGĠN S.Ü. Ziraat Fak. Toprak Bilimi Bölümü

Prof. Dr. Sedat KABDAġLI ĠTÜ. ĠnĢaat Fak. ĠnĢaat Müh. Bölümü

Yrd. Doç.Dr. Sema KALE Süleyman Demirel Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapıla, Sulama Böl. Dr. Kadriye KALINBACAK Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Prof. Dr. Rıza KANBER Çukurova Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Böl. Prof.Dr.Selim KAPUR Çukurova Ün.Ziraat Fak.Toprak Bilimi ve Bitki Bes.Böl. Dr. Armağan KARABULUT Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Prof. Dr. Vahap KATKAT Uludağ Üni. Ziraat Fak. Toprak Bilimi Bölümü

Yrd. Doç. Dr. ġinasi KAYA ĠTÜ. ĠnĢaat Fak. Geomatik Müh. Bölümü

Prof. Dr. Süleyman KODAL A.Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

Prof. Dr. Yusuf KURUCU Ege Ü. Ziraat Fak. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Prof. Dr. Ahmet MERMUT Harran Ün. Ziraat Fak. Toprak Bilimi Bölümü

Dr. Erol ÖZKAN Atatürk Toprak Su Kaynakları AE



v

Prof.Dr.Levent ġAYLAN ĠTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fak. Meteoroloji Müh. Böl. Prof. Dr. Süleyman TABAN Ankara Ün. Ziraat Fak. Toprak Bilimi ve Bitki Bes. Böl. Prof. Dr. AyĢegül Baysal TANIK ĠTÜ. ĠnĢaat Fak. Çevre Müh. Bölümü

Dr. Ali Fuat TARI Konya Toprak Su Kaynakları AE Dr. Ġnci TEKELĠ Toprak Gübre ve Su Kaynakları MAE Yrd. Doç. Dr. Levent TEZCAN Hacettepe Ü. Mühendislik Fak. Hidrojeoloji Ana Bilim Dalı Prof. Dr. Murat TÜRKEġ Çanakkale Onsekiz Mart Ü. Fen- Ede. Fak. Coğrafya Bölümü

Prof. Dr. Sadık USTA Ankara Ü. Ziraat Fak. Toprak Bilimive Bitki Bes. Bölümü

Prof. Dr. Kahraman ÜNLÜ ODTÜ Mühendislik Fak. Çevre Müh. Bölümü

Prof. Dr. Ġlhami ÜNVER Ankara Ü. Ziraat Fak. Toprak Bilimi Bölümü

Prof. Dr. Ersoy YILDIRIM A.Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

Prof. Dr. Engin YURTSEVEN A.Ü. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

KONGRE KONULARI

1. Tarımsal Su Yönetimi - Suyun yeniden kullanımı - Tarımsal hidroloji - Entegre su kaynakları yönetimi - Su kaynakları potansiyellerinin belirlenmesi, sürdürülebilir kullanımı - Ülkesel toprak ve su veri tabalarının oluĢturulması

2. Tarımsal Toprak Yönetimi - Arazi kullanımı ve yönetimi - Toprakta karbon yönetimi - Arazi degradasyonu

- Bitki besleme ve toprak verimliliği - Toprak ve su koruma

- Toprak ve su kaynakları yönetiminde coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama uygulamaları - Ġyi tarım uygulamaları, çevre dostu sistemler, toprak ve su korumalı tarımsal üretim sistemleri, sürdürülebilir kaynak kullanımı

- Risk değerlendirmeleri, modelleme, tahmin teknolojileri

3. BütünleĢik Sürdürülebilir Havza Yönetimi (Prof. Dr. Cemil CANGĠR anısına)

4. Ġklim DeğiĢimi ve Tarımsal Meteoroloji

5. Tarımda Çevre Sorunları - Toprak kirliliği ve kirletilmiĢ alanların yönetimi

6. Toprak- Su, Kırsal Kalkınma ve Sosyo-Ekonomik Sorunlar



vi

SUNUġ

Do ğal kaynakların potansiyeli ve bu potansiyellerin korunarak kullanımı ülkelerin ekonomik kalkınmave toplumsal geliĢme sürecinde çok önemli ve belirleyici bir unsurdur. Sadece ekonomik olarak sulanabilir arazi varlığı ile bile birçok ülkeden daha geniĢ bir alana sahip olan ülkemizde bualanların diğer etkenlerin yanında ekonomik geliĢmemize etkisi, bu kaynakların etkin ve sürdürülebilir

kullanılmasına bağlıdır. Doğal kaynaklarını koruyabilen, sürdürülebilir kullanabilen ve geliĢtirebilenülkeler uzun vadede kalıcı baĢarı sağlayabilmektedirler.

YaĢamın sürdürülebilirliğinin ön koĢulu baĢta toprak ve su olmak üzere doğal varlık vekaynaklarımızın korunmasıdır. Son yıllarda küresel ısınma üzerinde en çok durulan ve konuĢulankonuların baĢında gelmektedir. Küresel ısınma nedeniyle yaĢanan iklim değiĢiklikleri, kuraklık veberaberinde suların azalması ve kirlenmesi sonucunu doğurmaktadır. Bunlara ilaveten topraklarınamaç dıĢı kullanımları vasıtasıyla azalması ve bozulması; ormanların, meraların yok olması ya daniteliğinin değiĢmesi ve bütün bunların sonucunda çölleĢmenin hızlanması, açlık ve yoksulluğunkitlesel boyutlara ulaĢması temel yaĢam hakkının önündeki en önemli engeldir. Bu gerçekler karĢısında unutulmamalıdır ki bugün Dünya‟da, ülkemiz küresel ısınma ile ilgili tüm senaryolardabaĢrolü oynamaktadır.

Ulusal ve uluslararası kongreler Dünya‟nın karĢılaĢacağı birçok problemler ve çözüm yolları ile bilimve teknolojideki geliĢmelerin görüĢülmesi, tartıĢılması, olgunlaĢtırılması ve yeni fikirlerin ortayaçıkarılmasını sağlayan çok önemli organizasyonlardır. Bu yıl ikincisini düzenlediğimiz Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi daha önce Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırma Enstitüleri tarafındandeğiĢik tarihlerde bölgesel bazda düzenlenmiĢtir. Fakat ulusal bazda ilk kongre, 2010 yılında EskiĢehir Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırma Enstitüsü tarafından EskiĢehir‟de düzenlenmiĢtir. Bukongre sonucunda Toprak ve Su Kaynakları Kongrelerinin geleneksel hale getirilmesikararlaĢtırmıĢtır. Bir sonraki kongrenin Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsütarafından Ankara‟da yapılmasına karar verilmiĢtir. Alınan bu karar gereği gerekli hazırlıkları yapılan “II. Ulusal Toprak ve Su kaynakları Kongresi”nde ileride karĢılaĢılacak problemler ve çözüm yollarının ele alındığı bildiriler yanında, toprak su kaynaklarının etkin kullanımına yönelik birçok bildiri tartıĢılacaktır. Kongrede “Tarımsal Su Yönetimi” baĢlığı altında suyun yeniden kullanımı,

tarımsal hidroloji, entegre su kaynakları yönetimi, su kaynakları potansiyellerinin belirlenmesi, sürdürülebilir kullanımı, ülkesel toprak ve su veri tabanlarının oluĢturulması konularında bildiriler tartıĢılırken; “Tarımsal Toprak Yönetimi” baĢlığı altında arazi kullanımı ve yönetimi, toprakta karbon yönetimi, arazi degradasyonu, bitki besleme ve toprak verimliliği, toprak ve su koruma, toprak ve sukaynakları yönetiminde coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama uygulamaları, iyi tarımuygulamaları, çevre dostu sistemler, toprak ve su korumalı tarımsal üretim sistemleri, sürdürülebilir kaynak kullanımı, risk değerlendirmeleri, modelleme, tahmin teknolojileri konularında bildiriler yer almaktadır. Bu konulara ilaveten BütünleĢik Sürdürülebilir Havza Yönetimi (Prof. Dr. Cemil CANGĠRanısına), Ġklim DeğiĢimi ve Tarımsal Meteoroloji, Tarımda Çevre Sorunları, Toprak -Su- Kırsal Kalkınma ve Sosyo- Ekonomik Sorunlar konu baĢlıkları altında 30 üniversite, 25 araĢtırma enstitüsü,değiĢik bakanlıklara bağlı 3 genel müdürlükten 102‟si sözlü bildiri, 64‟ü poster olmak üzere 166 bildiri tartıĢmaya açılacaktır.

II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresinin bildirilerinin değerlendirilmesinde emeği geçen bilimkurulunun değerli üyelerine, kongremize katılan bildiri sahiplerine, II. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresinin baĢarıyla gerçekleĢmesi için yoğun çaba sarf eden düzenleme kuruluüyelerine, tüm tasarım iĢlerinde bizden yardımını esirgemeyen Süha Dinçer‟e, kongre sekretaryasına, sekretaryaya bu kitabın düzenlenmesi sırasında yardımcı olan, Dilek Yatman, Fatma ElbaĢı ve Serap Hanoğlu‟na ve özelliklede kongrenin tertiplenmesi için desteklerini bizlerden esirgemeyen sponsorlarımıza sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Bu kongrenin tertiplenmesi aĢamasında sonsuzdesteklerini esirgemeyen Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı baĢta olmak üzere Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne ve Onur Kurulu üyelerine teĢekkürlerimizi arz eder kongre sonuçlarının Türk Tarımına hayırlı olmasını temenni ederim.

Dr. Ġbrahim Hakkı GÜÇDEMĠR

Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitü Müdürü



vii

ÖNSÖZ

Tarımsal üretimin artırılmasında toprak ve su kaynaklarının doğru ve bilinçli yönetimi

esastır. Stratejik öneme sahip toprak ve su kaynaklarının etkin bir Ģekilde yönetilmemesi

durumunda, insan sağlığının, gıda güvenliğinin, toplumların refahının ve ekosistemlerin

büyük tehlike altında olduğu küresel boyutta kabul edilmektedir. Yapılan araĢtırma ve etütler,

dünyada tarımsal üretime açılacak arazilerin son sınırına geldiğini, yeni tarım alanlarının

açılmasının mümkün olmadığını, t arımda geliri artırmanın ancak mevcut arazilerin iyi bir

kullanım planlaması ile gerçekleĢebildiğini göstermektedir.

Ġklim, tarımsal üretimi belirleyen temel etkendir. Dünyadaki gıda krizlerinin % 80‟inin su ve

özellikle kuraklıkla iliĢkili olduğu tahmin edilmektedir. BirleĢmiĢ Milletlere bağlı kuruluĢlar

tarafından yapılan çalıĢmalar, ihtiyacın üretimden fazla olduğu bölgelerin, dünyadaki toplamalanın yaklaĢık yarısını kaplayan kurak kuĢaklardaki bölgeler olduğunu ortaya koymaktadır.

Kurak bölge topraklarının değeri, önemi ve tarımsal üretkenliği ise ağırlıklı olarak sulama

imkanlarına bağlıdır. Bu suyu sağlayan en önemli kaynak yağıĢlardır. Toprak ve suyun

bütüncül bir anlayıĢla kullanılmaması büyüyen bir önemle tarımsal faaliyetleri ve gıda

üretimini dolayısıyla geliĢmeyi olumsuz etkilemektedir.

Türkiye‟nin toprak ve su konularındaki yatırımlardan, tarımsal açıdan istenen ekonomik

faydanın sağlanmasında görevli bilimsel kurumlar içerisinde AraĢtırma Enstitülerimiz önemli

misyona sahiptir. AraĢtırma KuruluĢlarımız bilimsel düĢünceyi geliĢtirmek, teknolojiyiüretmek ve verimliliği arttırmak için bölgesel, ülkesel ve uluslararası araĢtırma programları

ve çalıĢmalar gerçekleĢtirmektedir. Çünkü ülkemizin bulunduğu coğrafyada kısıtlı su, toprak

ve bitki k aynakları arasındaki kırılgan ve hassas denge, sürdürülebilir tarım için çok iyi bir

Ģekilde dikkate alınan stratejilerin geliĢtirilmesini gerekli kılmaktadır. Ayrıca, günümüzde

modern üretim sistemleri yüksek seviyede ve yoğunlukta girdiye sahip olmasına rağmen

tarımsal politikalar, yüksek verimliliğin yanı sıra insan sağlığını ve çevre kalitesini de

korumayı amaçlamaktadır.

Bu itibarla, toprak ve su kaynaklarını geliĢtirmeye yönelik bilimsel araĢtırma ve uygulamalar

yapan Enstitüler, Üniversiteler, Kamu KuruluĢları, Yerel Yönetimler, Meslek KuruluĢları ile

Özel Sektörün katkıları ve iĢbirliğiyle büyük emeklerle baĢarılı bir Ģekilde düzenlenen II.

Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresinin neticelerinin, ülkemiz tarımının geliĢmesinde

yönlendirici ve hayırlı olmasını dilerim.

Doç. Dr. Masum BURAK

Tarımsal AraĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürü



viii

ĠÇĠNDEKĠLER

SÖZLÜ BĠLDĠRĠLER

TARIMSAL SU YÖNETĠM

ġekerpancarı Sulama Programının OluĢturulmasında Tansiyometrelerin Kullanım Olanakları ................. 3 Ali Fuat TARI, Aynur ÖZBAHÇE, Gülseren ATA, Nazmi DĠNÇ

Kısıntılı Sulamanın Salçalık Domatesin Verim ve Ekonomisi Üzerine Etkisi .......................................... 10 Aynur ÖZBAHÇE , A.Fuat TARI, Nazmi DĠNÇ

Aydın Dalama Ovasının Drenaj Durumunun Değerlendirilmesi .............................................................. 17 Ramazan YÜCEL, Dr. AyĢe BULUR

Patates Bitkisinde Tuz Stresinin Azaltılmasında Prolin Uygulamalarının Etkileri..................................... 27 Berkant ÖDEMĠġ, Mehmet Emin ÇALIġKAN

EskiĢehir Ġlinde Kurulu Bazı Damla Sulama Sistemlerinin Performanslarının Belirlenmesi ...................... 34 Demet UYGAN, Hasan BOYACI, Gönen GÖNÜLTAġ, Prof. Dr. Öner ÇETĠN

Ülkemizde Sulama ve ToplulaĢtırma Projelerinin Birlikte Yürütülmesinin Önemi ................................... 44 Dr. Gürsel KÜSEK, Dr. Metin TÜRKER, Ümit BĠNGÖL, Ġbrahim GÜREġÇĠ

Farklı Yıkama Hacmi Uygulamaları Altında Toprak Profil Tuzluluğunun DeğiĢimi ................................ 53

Engin YURTSEVEN, Hasan S.ÖZTÜRK, Sertan AVCI, Suzan ALTINOK, M.Fatih SELENAY

EskiĢehir KoĢullarında Aspir Bitkisinin Su-Verim ĠliĢkilerinin Belirlenmesi ........................................... 64 Hasan BOYACI, Ertuğrul KARAġ

Yeni Bir Su Eksiklik Göstergesi YaklaĢımı: Üç Boyutlu Su Ġndeksi (3BSĠ) ............................................ 72 Eyüp Selim KÖKSAL

Drenaj Projelerinde Etüt, Proje ve Uygulama Teknikleri (Harran Örneği)................................................ 79 Hüseyin GÜNGÖR, Ġpek ÖZENÇ

ġanlıurfa ġartlarında Sulama Faaliyetleri ................................................................................................ 92Mehmet Sabih ĠPEK

Sulama Suyu Kalitesini Etkileyen Na+, (Ca++ + Mg++), HCO-3, Cl- ve SO-2

4 DeğiĢkenleri Ġle

Tuz Konsantrasyonunun Modellenmesi .................................................................................................. 98Murat AY, Özgür KĠġĠ

ġanlıurfa Harran Ovalarında Sulama Öncesi ve Sonrası Drenaj ve Tuzluluk Problemleri ve

Çözüm Önerileri ................................................................................................................................................ 106Mustafa ÇELĠKER

Sırık Domateste Kısıntılı Sulama ve Kısmi Kök Kuruluğu (PRD) Sulamasının Verim, Kalite veVejetatif GeliĢime Etkileri ..................................................................................................................... 113

Oğuzhan AYDIN, Dr.Mehmet BALÇIN, Ġ.KürĢat ÖZYURT, Ö.Faruk NOYAN

Dün, Bugün ve Yarın Tarımsal Sulamanın GeliĢimi ................................................................................ 119Osman ERTÜRK

Burdur Ġli Su Potansiyelinin Ġncelenmesi ................................................................................................ 126Ömer Faruk KAYA

Farklı Sulama ve Gübreleme Düzeylerinin Antep Fıstığı Bitkisinde Büyüme, Verim ve Periyodiziteye Etkisinin Ġrdelenmesi....................................................................................................... 134

Mustafa ÜNLÜ, Yusuf AYDIN, Rıza KANBER, Servet TEKĠN, D. Levent KOÇ, Burçak KAPUR

Türkiye‘de Tarımsal Sulama Yönetiminin GeçmiĢi ve Bugünü ............................................................... 135

Servet YAZAR

Ak deniz Bölgesinde Alphonse Lavalee Sofralık Üzüm ÇeĢidinde Yaprak Su Potansiyeline

Göre Sulama Programının OluĢturulması ................................................................................................ 141YeĢim BOZKURT ÇOLAK, Attila YAZAR, Semih TANGOLAR, S. Metin SEZEN, Filiz GÖKÇEL

TARIMSAL TOPRAK YÖNETĠMĠ Çukurova‘da Alüviyal Bir Tarım Arazisinde Bazı Toprak Verimlilik Özelliklerinin

Jeoistatistiksel Modellemesi ................................................................................................................... 153

Armağan KARABULUT, Ġlhami ÜNVER



ix

Atık Fındık Zurufu ve Toprak Solucanı Ġlavesinin Farklı Ortamların Organik Madde Ġçeriği Üzerine Etkisi ........................................................................................................................................ 165

Bora ġAHĠNOĞLU, Tayfun AġKI N

Farklı Nemlerde Taklidi Anız Yakmanın Kil Tekstüre Sahip Bir Toprağın Fiziksel ve KimyasalÖzellikleri Üzerine Etkisi ....................................................................................................................... 172

Emel DEMĠRÖZ, Cevdet ġEKER, Ġlknur GÜMÜġ

Azotlu ve Hayvan Gübresinin Domates Verimi ve Kalitesine Etkileri ..................................................... 178 Hossein TABĠEHZAD, Effetolzeman MONTEZERĠ, Farokh Ghani SHAYESTEH, Esin ÖZKAN

Deri Sanayi Arıtma Çamurunun Kanola ( Brassica Napus) YetiĢtiriciliğinde Kullanılabilirlik Potansiyeli ............................................................................................................................................. 182

Fatma AKMAN, Ömer Lütfü ELMACI

Farklı ġekil ve Dozlarda Uygulanan TKĠ-HÜMAS‘ın Ekmeklik Buğdayın Bayrak Yaprak Besin Elementi Konsantrasyonu, Verim ve Tane Protein Kapsamına Etkileri .................................................... 189

Prof. Dr.Sait GEZGĠN, Nesim DURSUN, Fatma GÖKMEN YILMAZ

Bala Tarım ĠĢletmesi Arazilerinin Potansiyel Arazi Kullanım Planlaması ve Tarımsal Kullanıma

Uygunluk Sınıflaması............................................................................................................................. 197

Füsun SARISAMUR, ġeref KILIÇ

Farklı Gübre Kompozisyonlarının Çay‘ın Verim ve Kalitesi Üzerine Etkisi ............................................. 205

Dr. Gülen ÖZYAZICI, Dr. Osman ÖZDEMĠR, Dr. Mehmet Arif ÖZYAZICI, Pınar ÖZER

Buğday-Fiğ Sonrası YetiĢtirilen Ġkinci Ürün Silajlık Mısır Üretiminde Farklı Toprak ĠĢleme veEkim Yöntemlerinin Teknik Yönden KarĢılaĢtırılması ............................................................................ 206

Hasan Ali KARAAĞAÇ, Sait AYKANAT, Ertan YAZGAN, Mehdi A.COġKUN

Çinko Uygulamasının Bazı Çeltik ÇeĢitlerinde Verim Ġle Tanede Çinko, Fosfor ve Fitin AsidiKonsantrasyonuna Etkisi ........................................................................................................................ 212

Dr. Hesna ÖZCAN, Prof. Dr. Süleyman TABAN

Potasyumlu ve Magnezyumlu Gübrelerin Domates Bitkisinin Verimine Kalitatif ve Kantitatif Etkileri .... 221 Hosein TABĠEHZAD, Effetolzeman MONTEZERĠ, Esin ÖZKAN

Farklı Organik Gübre Uygulamalarında Mısır Bitkisinin SPAD Değeri Ölçüm Zamanının Belirlenmesi .. 224 Ġlknur GÜMÜġ, Cevdet ġEKER

Farklı Sulama ve Ekim Yöntemlerinin Buğday Verimine Etkileri ............................................................ 231 Ġrfan GÜLTEKĠN, Zafer ARISOY, Alper TANER, Yasin KAYA, Fevzi PARTĠGÖÇ

Buğdayda Kadmiyumun Toksiklik Sınırının Belirlenmesi ve Bazı EkstraksiyonYöntemlerinin KarĢılaĢtırılması .............................................................................................................. 238

Kadriye KALINBACAK, Ġlknur YURDAKUL, Ġbrahim GEDĠKOĞLU

Toprak Analiz Desteklemesinde Seracılık ve Meyvecilik Açısından Sorunlar ve Çözüm Önerileri ........... 248Mustafa KAPLAN, Hüseyin KALKAN

Orta Karadeniz Ġç Geçit Bölgesinde Mısır -Buğday Ekim Sisteminde Buğdayda Sırta EkimSisteminin AraĢtırılması ve Uygun ÇeĢitlerin Belirlenmesi ..................................................................... 252

Mahmut DOK, Cengiz ÖZCAN

Trakya KoĢullarında Baklagillerin KıĢlık II. Ürün ve YeĢil Gübre Olarak Buğday-AyçiçeğiMünavebesine Dahil Edilmesinin Buğdayın Bazı Makro ve Mikro Besin Elementi Beslenmesi

Üzerine Etkileri...................................................................................................................................... 259Mehmet Ali GÜRBÜZ

Tokat Yöresi Meyve Bahçelerinde Toprak ĠĢlemeli ve ĠĢlemesiz Tarımın Toprak ÖzellikleriÜzerine Etkileri...................................................................................................................................... 270

Mustafa DEMĠR, Sinan KILIÇ, Sezai GÖKALP, Mualla AYDIN

Zeolitin Ispanak Bitkisi GeliĢimine Etkisi ............................................................................................... 277 Nihan TAZEBAY, Kadir YILMAZ, Kadir SALTALI

Tokat Kazova‘da Sürdürülebilir ve Geleneksel Toprak Yönetimi Uygulamalarının ToprağınBazı Özelliklerine Etkilerinin Saptanması............................................................................................... 282

Ömer Faruk NOYAN, Mustafa DEMĠR, Ġrfan OĞUZ, Atilla ALTINTAġ

Ülkemiz Tarımında Hümik ve Fulvik Asit Kaynağı Olan TKĠ-HÜMAS‘ın Önemi ve Sorunlar ................ 293 Prof. Dr. Sait GEZGĠN



x

Gözenek Büyüklüğü ve Suyun Yüzey Gerilimi EtkileĢiminin, Bromun Gözenekli OrtamlardaTaĢınmasına Etkisi ................................................................................................................................. 296

Seval SÜNAL, Sabit ERġAHĠN

Türkiye‘de YetiĢtirilen Çeltik ÇeĢitlerinin Çinkoya Tepkileri .................................................................. 305

Dr. Hesna ÖZCAN, Dr. Yakup ÇIKILI, Özlem KOÇ, Prof. Dr. Süleyman TABAN, Nilgün TABAN

Ġpsala‘da Çeltik YetiĢtiriciliği Yapılan Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri .................... 312

Timuçin EVEREST, Hasan ÖZCAN

Ġyi Tarım Uygulamaları Kavramı Kapsamında Vermikültürel Uygulamalar ............................................. 319

Yurdagül ġIMġEK - ERġAHIN

Buğday Tarımında Farklı Ekim Yöntemlerinin Bazı Agronomik Özellikler Üzerine Etkis i ...................... 328Yasin KORKMAZ, Sait AYKANAT, Hasan Ali KARAAĞAÇ, ReĢit GÜLTEKĠN

Farklı Miktarlarda Arıtma Çamuru Uygulamalarının Buğday, Patates ve Fasulyenin Verim vePotansiyel Toksik Element Kapsamları Ġle Toprak Özellikleri Üzerine Etkileri ........................................ 332

Yusuf IġIK, Nihal GÖKSU, ġengül TONGARLAK

Azerbaycan`da Toprak Örtüsünün Bozunumu......................................................................................... 338 Ali CEFEROV, Muharrem BABAYEV, Sultan HÜSYENOVA, Firoza RAMAZANOVA

Acıpayam Ovası Topraklarında Tarımsal Kullanıma Uygunluk Sınıfları (TKUS) ve Potansiyel

Arazi Kullanımları (POTKUL) Haritalarının OluĢturulması...................................................................... 343 Alper YORULMAZ, Levent ATATANIR, Gönül AYDIN, Suat ġENOL, Mahmut DĠNGĠL, Eren ÖZTEKĠN

Gaziantep‘in Tarım Topraklarındaki Erodibilite Faktörü (K -Faktörü) Ġle Toprak BesinElementleri Arasındaki ĠliĢki .................................................................................................................. 351

Erdihan TUNÇ, Nevzat ASLAN, Nilgün DOĞRUER

Küçükelmalı Gölet Havzasının Su ve Sediment Verimine Göre Sürdürülebilir Yönetimi ......................... 357 Ertuğrul KARAġ

Farklı Düzeylerde Erozyona UğratılmıĢ Toprakların Buğday Verimine Etkisi ......................................... 365 Filiz TÜRKSEVEN VELĠOĞLU

Menemen Ovası Tipik Xerofluvent Topraklarda Polivinilalkol (PVA) ve Poliakrilamid (PAM)‘in

Laboratuvar KoĢulları Altında Su Erozyonu ve Kaymak Tabakası Dirençleri Üzerine Etkileri ................. 372Gökçen YÖNTER

Karpuzlu Ovası Sulaması Sahasında Toprakların Belirli Özellikleri ve Rezervdeki Su Miktarı Göz önünde Bulundurularak Uygun Ürün Deseninin GIS (Coğrafi Bilgi Sistemi) Kullanılarak Belirlenmesi ........................................................................................................................................... 379

Gürbüz Atilla AYDINOĞLU, Gönül Bilgehan AYDIN

Karapınar Rüzgar Erozyonu Koruma Sahasında Seçilen Bazı Mera Bitkilerinin Toprak Kalitesine

Etkileri ................................................................ ................................................................................... 386Mustafa OKUR, Prof.Dr.Selim KAPUR, Doç.Dr. Erhan AKÇA, Oktay OKUR

Ispanağın Stres KoĢullarında Veriminin Bulanık Mantıkla Belirlenmesi .................................................. 392

Bilal CEMEK

Toprak Sınıfları Ġle Arazi Kullanımının KarĢılaĢtırılması; Filyos Havzası Örneği .................................... 399

Dursun Zafer ġEKER, ġinasi KAYA, Sedat KABDAġLI

Trakya Bölgesi Topraklarının Bitki Besin Maddesi Kapsamlarının Belirlenmesi, Veri Tabanının

OluĢturulması ve Haritalanması.............................................................................................................. 408 Hasan TAġOVA, Alper AKIN

Jeoistatistik Yöntemler Kullanılarak Farklı Toprak Özelliklerine Ait Haritaların OluĢturulması veCBS ile Analizi ...................................................................................................................................... 421

Mehmet Zeki ĠMAMOĞLU, Elif SERTEL, Yusuf KURUCU, Cankut ÖRMECĠ

Toprak Sınıflandırması ve Toprak Veri Tabanı ÇalıĢmaları ..................................................................... 428

Mehmet ġAHĠN, Dr. Yüksel ġAHĠN, Yılmaz ÜLKÜ, Orhan ġAHĠN

Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Ġle Harran Ovası Tarım Arazilerinde Amaç DıĢıKullanımın Tespiti ................................................................................................................................. 434

M. AYDOĞDU, M. TARĠNĠ, C. ADIYAMAN, M.ġ.KIZILKILINÇ, E. ERBĠL , A.AYDEMĠR, H. T. AKÇAR

Doğal Kaynaklar ve Tarım Alanlarının Uzaktan Algılama Tekniği ve CBS Kullanılarak Belirlenmesi Bakırçay Deltası ve Çevresi Örneği .................................................................................... 439

N. ERYĠĞĠT URFALI, S. DAġDEMĠR AKGÜN



xi

Buğday Bitkisinin Spektral Yansıtma Özellikleri Ġle GeliĢimi Arasındaki ĠliĢkinin Belirlenmesi .............. 445Sezel KARAYUSUFOĞLU, Levent ġAYLAN, Elif SEMĠZOĞLU, Yunus ÖZKOCA,Osman ÇAYLAK, BarıĢ ÇALDAĞ, Fatih BAKANOĞULLARI

Kentsel Alanlarda Toprak Alanı DeğiĢiminin V-I-S BileĢenleri Ġle Zamansal Analizi .............................. 451

ġinasi KAYA, Dursun Zafer ġEKER

Edirne Ġli Meriç Ġlçesinin Arazi Kullanım Türlerinin Uzaktan Algılama Ġle Belirlenmesi ......................... 457

Timuçin EVEREST, Hasan ÖZCAN

BÜTÜNLEġĠK SÜRDÜRÜLEBĠLĠR HAVZA YÖNETĠMĠ (Prof. Dr. Cemil CANGĠR anısına) BütünleĢik Havza Yönetimi: Sorunlar ve YaklaĢımlar ............................................................................. 465 AyĢegül TANIK, Duygu TUNA

Toprak ve Su Kaynakları Rehabilitasyonunda Örnek Bir Uygulama Anadolu Su HavzalarıRehabilitasyon Projesi ............................................................................................................................ 474

Bayram HOPUR, Haluk ERSAN

Sulama Projelerinin ToplulaĢtırılmıĢ Alanlarda Yapılmasının Gerekliliği ................................................ 480 Betül GÖÇMEN DĠNÇBĠLEK

Sultanköy Beldesi (Ġpsala-Edirne) Topraklarının Kompleks Karakök Parametrik YöntemleDeğer lendirilmesi ................................ ................................................................................................... 488

Duygu BOYRAZ, Hüseyin SARI, Cemil CANGĠR

Sanayi GeliĢiminin Toprak ve Su Kaynakları Üzerine Baskıları Çorlu-Tekirdağ...................................... 498 Ezgi TOK, Yusuf KURUCU, Fırat PEKER

5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulamasında Arazi Kullanım

Planlarının Önemi ve Denizli Örneği ...................................................................................................... 506Gönül Bilgehan AYDIN, Levent ATATANIR, Alper YORULMAZ

Türkiye‘de Havza Ölçeğinde Su Erozyonu Tehlikesi Haritalarının OluĢturulması.................................... 512Günay ERPUL, ReĢat AKGÖZ, Aslıhan KARADAĞ

Dünya Bankasınca Desteklenen, Havza Rehabilitasyon Projelerinde Ġzleme Değerlendirme Süreçleri...... 513

Haluk ERSAN, Bayram HOPUR

Türkiye‘de Toprak ve Tarım Reformu ÇalıĢmalarının Tarihsel GeliĢimine Bir BakıĢ............................... 520Kemal EREN, Kadir CAMCI

Ülkemizde Toprak ve Su Kaynakları Yönetimi ve Havza Bazlı Arazi Kullanım Planlarının Önemi ......... 528Metin TÜRKER, Yüksel ġAHĠN, Gönül BOZBEY, TAġDEMĠR, Güntülü KURġUN

Bölgesel Mera Alanlardaki Toprakların Bazı Fiziksel Özellikleri Ġle AĢınım Arasındaki ĠliĢkiler ............. 539 Doç. Dr. Oğuz BAġKAN, Hicrettin CEBEL, Mehmet KEÇECĠ, Gam ze DEPEL, Mustafa BOZKURT

BütünleĢik Sürdürülebilir Havza Yönetimi.............................................................................................. 548Cemil CANGĠR, Selim KAPUR, Duygu BOYRAZ, Hüseyin SARI

KahramanmaraĢ Ġlinde Dünya Bankası Tarafından Desteklenen Peynirdere-Kozludere,Bulanık -Küçüknacar, Kazanlıpınar -Kuzucak Mikrohavzalarında Yapılan ĠyileĢtirme ÇalıĢmaları............ 555

Yasemin YÜKSEL, Orhan DOĞAN

Kırklareli Ġli Tarım Arazilerinin Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununa GöreSınıflandırılması ve Ġl Çevre Düzeni Planı Kapsamında Değerlendirilmesi .............................................. 560

Fırat PEKER, Ebru, SAYGILI, Erol ERÇAL, Ezgi TOK, Yusuf KURUCU, Hasan Hayri TOK

Arazi ToplulaĢtırması (AT) ve Tarla Ġçi GeliĢtirme Hizmetleri (TĠGH) Projelerinde KullanılanArazi Derecelendirme Yönteminde Yeni Bir YaklaĢım ........................................................................... 567

Dr. Yüksel ġAHĠN, Hikmet YALÇINKAYA, Murat TÜYSÜZ

ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠ VE TARIMSAL METEOROLOJĠ Seyhan Ovası KoĢullarında Ġklim DeğiĢikliklerinin Pamuk Bitkisi Üzerindeki Olası Etkilerinin

Ġncelenmesi ............................................................................................................................................ 577 Alper BAYDAR, Rıza KANBER

Türkiye‘de Akarsu Havzalarında Ġklim DeğiĢikliğinin YağıĢ-Akım Üzerindeki EtkilerininMann-Kendall Trend Analizi Ġle Ġncelenmesi.......................................................................................... 584

Armağan KARABULUT, Faycal BOURAOUI, Alberto ALOE



xii

Enerji Amaçlı Baraj Planlama Sürecinin Tarımsal Verimde Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi-Yusufeli Barajı .......................................................................................................... 596

Dr. Çağla ÇOLAK

Hidrograf Analizlerinde Suyun Kararlı Ġzotop Ġçeriğinin Kullanılması .................................................... 604

Ġnci TEKELĠ

Karbondioksit Akıları Ġle Meteorolojik DeğiĢkenler Arasındaki ĠliĢkiler ................................................. 613

Levent ġAYLAN, Elif SEMĠZOĞLU, BarıĢ ÇALDAĞ

Bitki GeliĢimi Simulasyon Modellerinin Toprak Su Ġçeriğini Belirleme PerformanslarınınKarĢılaĢtırılması..................................................................................................................................... 619

Levent ġAYLAN, BarıĢ ÇALDAĞ, Evren ÖZGÜR, Elif Müdrike KOÇ, Osman ÇAYLAK, Yunus ÖZKOCA, Elif SEMĠZOĞLU, Sezel KARAYUSUFOĞLU, Fatih BAKANOĞULLARI

EskiĢehir Ġlinde 1991 – 2010 Yılları Arasında Aydeniz Metoduna Göre Ġklim Sınıflandırılması............... 626 Ramazan ÖZGER, Bülent HIZLI, Hikmet KORKMAZER, Nazmi ORUÇ

Ovaçay Havzasındaki Akiferlerin Kirliliğe Duyarlılığının Belirlenmesinde YeraltısuyuSeviye DeğiĢimlerinin Etkisi .................................................................................................................. 632

Oğuz DEMĠRKIRAN

Akdoğan Havzasının Kurak ve Islak Dönemlerinin Bazı Kuraklık Ġndisleri YardımıylaKarĢılaĢtırılması..................................................................................................................................... 639

Özlem AKAR, Ġrfan OĞUZ, Kadri YÜREKLĠ

Göksu Özel Çevre Koruma Bölgesindeki Su Kaynaklarının Potansiyeli ve Sürdürülebilir Kullanımı ....... 646

Sibel MERĠÇ

Farklı Yapay Sinir Ağları Algoritmalarıyla Günlük BuharlaĢma Tahmini ................................................ 656Umut OKKAN, Zafer Ali SERBEġ

TARIMDA ÇEVRE SORUNLARI Petrol Hidrokarbonlarıyla KirlenmiĢ Ortamların Biyoremediasyonunda Kullanılabilecek

Organizmaların Belirlenmesi ve ĠyileĢtirilmesi ....................................................................................... 666 Bayram YÜKSEL, Yasemin YILDIZHAN, Özlem ERTEKĠN, Selma ONARICI, Oktay KÜLEN, ÇiğdemSELÇUKCAN EROL, Huma KURTOĞLU Birsen C. KESKĠN Taylan KÖSESAKAL Ömer F. GERDAN , Selma

ÜNLÜ, Sevan GÜRÜN, GülĢen ALTUĞ, Gülten GÜNEġ, Ahmet T. BAYKAL, Abdül R. MEMON

Van Yöresindeki Bazı Kaynak ve Maden Sularındaki Bakır(Cu) Seviyesinin Aktif KarbonunZenginleĢtirme Yöntemiyle AAS Ġle Tayini ............................................................................................ 674

BeĢir DAĞ, Fevzi KILIÇEL

Kadmiyum Ġle KirlenmiĢ Toprakların Fitoektraksiyonla Arıtımında Transgenik TütünBitkisinin Kullanımının AraĢtırılması ..................................................................................................... 678

H. DAĞHAN, N KÖLELĠ, V. UYGUR, M ARSLAN, D ÖNDER, V GÖKSUN, N. AĞCA

Transgenik ve Non-Transgenik Tütün Bitkilerinin Çinko Ġle KirlenmiĢ Toprakların Fitoekstraksiyonu Amacıyla Kullanılabilirliğinin AraĢtırılması ............................................................... 686

H. DAĞHAN, V. UYGUR, M. ARSLAN, N. KÖLELĠ, V. GÖKSUN, D. ÖNDER

Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalara Dair Yönetmelik veYönetmeliğin Uygulama Alanları........................................................................................................................ 694

Kahraman ÜNLÜ, H. Meltem ĠPEK ASKĠ Atık Çamur Uygulamalarının Ankara-Tatlar ve Çevresi Tarım Topraklarının Bazı

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Ġle Ağır Metal Ġçerikleri Üzerine Etkisi ................................................. 702Mehmet KEÇECĠ, Prof. Dr. Sadık USTA, Aynur DĠLSĠZ, Kadriye TAġPINAR, Atilla GÜNTÜRK, Mustafa USUL

Çevre Amaçlı Arazi ToplulaĢtırması ....................................................................................................... 709Yücel KEġLĠ, Seçkin ARAL, Hayati KAYAOĞLU, Aslı ALAGÖZOĞLU

TOPRAK-SU, KIRSAL KALKINMA VE SOSYO- EKONOMĠK SORUNLAR

Tarımda Su Kullanımında Ġnsan Öğesi.................................................................................................... 718 Fatma ÖCAL KARA, YaĢar AKTAġ, Tamer IġGIN, Songül AKIN

Sürdürülebilir Tarım Kavramı, Tanımı, GeliĢimi ve Toprak -Su Kaynakları Ġle Olan ĠliĢkisi...................... 727

Filiz PEZĠKOĞLU



xiii

Orman Köylülerinin Kalkındırılması Ġçin Yapılan ÇalıĢmalar ve Yapılan ÇalıĢmalara Bir ÇözümOlarak Ekoturizm Etkinliklerinin Ġrdelenmesi ......................................................................................... 735

Mustafa Fehmi TÜRKER, Atakan ÖZTÜRK, Ġnci Zeynep AYDIN, Ufuk DEMĠRCĠ

Çevre Dostu Üretim Sistemlerin YaygınlaĢtırılmasında Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlığın Rolü ............. 742

Prof.Dr. Orhan ÖZÇATALBAġ

Konya‘da Sulama ve Sulama Kooperatifleri............................................................................................ 748

Sedat YOKUġ, DurmuĢ Ali ÇARKACI, Osman ÖLMEZ, Cevat AYDIN

POSTER BĠLDĠRĠLER

GAP Bölgesinde Ġkinci Ürün Mısır‘ın 2000-2009 Yılları Arasındaki Üretim Girdi veMaliyetindeki DeğiĢimler ....................................................................................................................... 756

Ahmet ÇIKMAN, Tali MONĠS, Abdullah Suat NACAR

AB Kırsal Kalkınma Programının (IPARD) Uygulanması Ġle Diyarbakır Ġlinde Beklenen GeliĢmeler ...... 759 Ali Recep NAZLI, Hikmet GÜNEġ, Ayzin B.KÜDEN

AB Kırsal Kalkınma Fonu (IPARD) ve Türkiye‘de Uygulanması ............................................................ 766 Ali Recep, NAZLI, Hikmet GÜNEġ, Ayzin KÜDEN

Havza Yönetiminin Türkiye‘de Uygulanabilirliği ................................................................................... 772 Aybike Ayfer KARADAĞ

Yüksek Eğimli Meyve Bahçelerinde Su ve Toprak Koruma Amaçlı Su Hasadı Tekniğinin Kullanılması . 781 Aylin ÇELĠK, Doç. Dr. Erhan AKKUZU

Halofitik (Tuzcul) Bitkiler YetiĢtirilerek Degrade OlmuĢ Toprakların Üretime KazandırılabilmeOlanakları.............................................................................................................................................. 787

Dr. Ahmet Ġ. AĞAR, Dr. Aysel M. AĞAR

Farklı Organik Gübre Uygulamalarının Salihli Kiraz ÇeĢidinde Verim ve Meyve KalitesiÜzer ine Etkisi ........................................................................................................................................ 796

Bülent YAĞMUR, Nalan RAHMANOĞLU

Üreticilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri ve Bazı Tarımsal Desteklemelerden Yararlanma Durumu Ġle ĠliĢkileri (Kırklareli Ġli Örneği)............................................................................................. 804

BaĢak AYDIN, Erol ÖZKAN, Mehmet Fırat BARAN

Marul YetiĢtirilen Topraklarda Toprak Tuzluluğunun Yapay Sinir Ağları Ġle Belirlenmesi ...................... 811 Bilal CEMEK, Ali ÜNLÜKARA, Sedat KARAMAN, Demet YILDIRIM, Aslıhan ATĠġ

Samsun Ġli Ġçin Referans Bitki Su Tüketimi (ETO) DeğiĢiminin Analizi.................................................. 818 Doç. Dr. Bilal CEMEK, Yrd. Doç, Dr. Hakan ARSLAN, AraĢ. Gör. Demet YILDIRIM

Sera Ġçin Bitki Su Tüketimi Modellerinin Değerlendirilmesi ................................................................... 825

Bilal CEMEK, Mehmet TAġAN, Demet YILDIRIM

Sıfır ve AzaltılmıĢ Toprak ĠĢleme ........................................................................................................... 832 Dr. Derya SÜREK

Aksaray Ġli Eskil Ġlçesi Meralarının Vejetasyon Özellikleri ..................................................................... 841

Mehmet TEZEL, Ufuk KARADAVUT, M. Aydın ġANDA, Çetin PALTA, D. Ali ÇARKACI,

ġeref AKSOYAK, Telat YILDIRIM, Arife AVAĞ, K.Aytaç ÖZAYDIN

Çukurova Bölgesinde Ġklim DeğiĢikliklerinin Nohut (Cicer Arietinum L.) Tarımına Etkileri ........... 853

Dürdane MART

Nohut Tarımında Üretimi Sınırlandıran Biyotik ve Abiyotik Stres Faktörleri ................................ 860

Dürdane MART

Türkiye Akarsularının Ağır Metal Kirlilik Düzeyleri............................................................................... 867 Emine GÜLTEKĠN, Muhittin DOĞAN

Kuraklık Yönetim Stratejileri ................................................................................................................. 872Gülay Pamuk MENGÜ, Süer ANAÇ, Erhan AKKUZU, Emrah ÖZÇAKAL

Bazı Toprak Fiziksel Özelliklerinin Jeoistatistik Yöntemi Ġle Mekansal Analizi....................................... 879 Emrah ÖZÇAKAL, UlaĢ ÖZER, Süer ANAÇ, Yasemin S. KURTTAġ, Tuğba YILDIRIM

Gemlik Yöresinde YetiĢtirilen Zeytinlerin Beslenme Durumlarının Toprak Analizler iyle Belirlenmesi .... 887 Erdinç UYSAL, BarıĢ ALBAYRAK, Serap SOYERGĠN

Bazı Buğdaygil Yem Bitkilerinde Azotlu Gübre Dozlarının Önemli Tarımsal Karakterler Üzerine Etkileri...................................................................................................................................... 896

Erol KARAKURT, Hayrettin EKĠZ



xiv

Tarımsal AraĢtırma Sonuçlarının Uygulamaya Aktarılması: ġeker Pancarında Fertigasyon ...................... 903 Ertuğrul KARAġ

Ekolojik Planlama Sürecinde Çevresel Risk Değerlendirmesi.................................................................. 911 Esin Hande BAYRAK, Semire KALPAKÇI YOKUġ

Bitkilerin Atıksu Arıtımındaki Rolü........................................................................................................ 918 Esin Hande BAYRAK, Semire KALPAKÇI YOKUġ

Sulardaki Arseniğin Uygun Ligandlar Kullanılarak ÖnzenginleĢtirilmesi ve AAS Hidrür TekniğiĠle Tayini ............................................................................................................................................... 922

Eylem Funda KÜREKCĠ, Mustafa TAġTEKĠN, Orhan ATAKOL

Vetiveria zizonides Nash Bitkisinin Erozyon Kontrolünde ve Toprak RehabilitasyonundaKullanım Olanakları............................................................................................................................... 927

Filiz T ÜRKSEVEN VELĠOĞLU

Tarımsal Su Yönetimi‘nde Su Hasadı ..................................................................................................... 931

Funda DÖKMEN, Meryem GÜNEġ KUZUCU

Erciyes Strato Volkanından Püskürtülen Ana Materyaller Üzerinde OluĢmuĢ Toprakların veSu Kaynaklarının Toksik Element Kirliliği ............................................................................................. 935

Kenan KILIÇ, Gülay KARAHAN, Mehmet BĠLĠM

Atık Suların Sulama Amaçlı Kullanımları............................................................................................... 942Gülay KARAHAN

Brokoli YetiĢtiriciliği Ġçin Uygun Azot ve Fosfor Dozlarının Belirlenmesi .............................................. 949Günsu ALTINDĠġLĠ ATAĞ, Kadir KUġVURAN, Ġsmail ġEYHANLI

Hayvansal Gübrelerin Su Kirliliğine Etkileri ve Çözüm Önerileri ............................................................ 955

Hatice BĠLGĠN, YILDIRIM, Süleyman DEMĠR

Ankara Yöresindeki Bazı Toprakların SıkıĢma Durumunun Hacim Ağırlığı Ġle Olan ĠliĢkilerininBelirlenmesi ........................................................................................................................................... 960

Fakı ERGÜL, Abdullah BARAN, Haydar POLAT

Geleneksel ve Sıfır Toprak ĠĢlemenin Bazı Toprak Özellikleri Üzerine Etkisi.......................................... 967

Fakı ERGÜL, Haydar POLAT

Tokat Çiftçisinin Ortak Makine Kullanım Modellerinden Makine Ortaklığı ve

Makine Ringlerine YaklaĢımları ............................................................................................................. 977 Hilal BEKTAġ, Murat EKER

Mersin-Tarsus Topçu Deresi Havzası YağıĢlarının Frekans Analizi ve DeğiĢik Süreli BeklenenOlası Miktarları...................................................................................................................................... 985

Kadir KUġVURAN

EskiĢehir Sulu KoĢullarında Ana Ürün ve Toprak ĠĢlemesiz Ġkinci Ürün AspirYağĠçeriklerinin KarĢılaĢtırılması ................................................................................................................. 990

Kadriye TAġPINAR, Gülser YALÇIN

Gri Suların Sulamada Kullanımı ............................................................................................................. 994

Kamil B. VARINCA

Ġklim DeğiĢikliğinin Tarıma Etkileri ..................................................................................................... 1003Kamil B. VARINCA

II. Ürün Ayçiçeği Üretiminde Uygulanabilecek Farklı Toprak ĠĢleme ve Ekim YöntemlerininTeknik ve Ekonomik Olarak Belirlenmesi ............................................................................................1011

Mehmet Fırat BARAN, M. Recai DURGUT, Ġ. Engin KAYHAN, BaĢak AYDIN, Ġlker KURġUN, Birol KAYIġOĞLU

Buğdayda Farklı Sulama Uygulamalarının Kök Bölgesi Toprak Nem DeğiĢimi ve Verim ÜzerineEtkisi ...................................................................................................................................................1020

Mehmet GÜNDÜZ, Nil KORKMAZ, Yıldırım KAYAM, Süleyman ġEN

Buğdaygillerde Bor Toksisitesi AraĢtırmalarında Bir Model Organizma Olarak Çorak Çimi‘nin (Puccinellia distans) Değerlendirilmesi ..................................................................................................... 1029

Mehmet HAMURCU, Erdoğan EĢref HAKKI, Tijen DEMĠRAL, Sait GEZGĠN

Tabansuyu Kaynaklı Tuzluluğun Saptanması ve Sorunun Çözümünde Model YaklaĢımı .......................1033Mehmet TAġAN, Tekin KARA

Harran Ovasında YetiĢtirilen Bazı Bitkilerin Sulama Programları .................................................................. 1040Meral ANLAĞAN TAġ, A. Suat NACAR, Veli DEĞĠRMENCĠ



xv

Elazığ Ġlinde Tarımda KarĢılaĢılan Çevre Sorunları ...............................................................................1045Murat TOPAL, E.IĢıl ARSLAN TOPAL

Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez AraĢtırma Enstitüsü (TGSKMAE) YeĢil Alanı Topraklarının Verimlilik Durumunun Belirlenmesi ...............................................................................1050

Ġlknur SÜPÜRKECĠ , Gizem ÖNER, Dr. Mustafa USUL, Eren Yasin YAMAN, Özcan RENCUZOĞULLARI

Konya Yöresi Tarım Alanlarının Potansiyel Toksik Element ve Bitki Besin Maddesi Kapsamları ..........1060

Nihal GÖKSU, Yusuf IġIK, Salih BĠTGĠ, Naci DEMĠRCĠ

ġeftalide Farklı Sulama Uygulamalarının Meyve Kalitesi ve Bitki Besin Elementleri Ġçeriği ÜzerineEtkileri .................................................................................................................................................1066

Mehmet GÜNDÜZ, Nil KORKMAZ, Z.Lamia BĠLĠR, Süleyman ġEN

Manisa Merkez, Saruhanlı, Turgutlu ve Ahmetli Yörelerinde Sultani Çekirdeksiz Üzüm ÇeĢidinin Toprak ve Yaprak Analizleri Ġle Besin Maddesi Değerlerinin Ġncelenmesi ............................................1072

Özen MERKEN, Habil ÇOLAKOĞLU, Mehmet AYDIN, Adnan ERDEM, M. EĢref ĠRGET, Hakan ÇAKICI, Cemal ILGIN, Akay ÜNAL, Serdar Y ILDIZ

Rekreasyon Amaçlı YeĢil Alan Sulamasında ArıtılmıĢ Atık Suyun Kullanılması: Artur Yazlık Sitesi (Burhaniye, Balıkesir) Örneği ...........................................................................................................1081

Perihan TARI ,Yasemin Senem KUKUL KURTTAġ, Süer ANAÇ, Emrah ÖZÇAKAL

Konya Ġli Sarayönü Ġlçesi Topraklarının Verimlilik Durumlarının Belirlenmesi.....................................1086

Refik UYANÖZ, H. Hüseyin ÖZAYTEKĠN, Mahpeyker Feryal KARCA, Haydar POLAT

Mersin Ġli Topraklarının Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri .....................................................................1093

Rasim ARSLAN, Ayhan AYDIN

Biyolojik Gübrelerin Kullanımı Uygulama Problemleri ve Çözüm Yolları ............................................1098 Refik UYANÖZ, Ümmühan KARACA

Farklı Organik Gübre Uygulamalarının Brokkoli ( Brassica Oleraceae L.)‘nin Erkencilik ve Verimi Üzerine Etkisi...........................................................................................................................1107

Selma ÖZTEKĠN, Sebahattin ÇELĠK, Tekin ÖZTEKĠN

Küresel Ġklim DeğiĢikliğinin Toprak Kirliliği Üzerine Etkisi .................................................................1110Sedat KARAMAN, Semire KALPAKÇI YOKUġ, Esin Hande BAYRAK

Bitkilerde Kuraklığa Toleransın Belirlenmesinde Kullanılabilecek Tarama Yöntemleri .........................1114

ġebnem KUġVURAN, Sevinç USLU KIRAN, ġebnem ELLĠALTIOĞLU Çukurova Bölgesinde Yer Fıstığında(Arachis hypogaea) Demir Uygulamasının Bitkinin Bor Ġçeriğine

Etkisi ...................................................................................................................................................1123Seyyid IRMAK, Abdullah ÇĠL, Yasin KORKMAZ

Arıtma Çamuru Uygulanan Topraklarda Kirleticilerin Akıbeti 1- Ağır Metaller .....................................1131Sibel ASLAN, Nusret ġEKERDAĞ

Arıtma Çamuru Uygulanan Topraklarda Kirleticilerin Akıbeti 2- Organik Kirleticiler ...........................1138Sibel ASLAN, Nusret ġEKERDAĞ

Arıtma Çamuru Uygulanan Topraklarda Kirleticilerin Akıbeti 3- Patojenle ...........................................1146Sibel ASLAN, Nusret ġEKERDAĞ

Topraklarda Ağır Metal Kirliliği ve Fitoremediasyon Uygulamaları ......................................................1152ġ ebnem KAVAKLI

Topraklardaki Ağır Metal Birikiminin Ġnsan, Hayvan, Çevre Sağlığı ve Kanser OluĢumu ÜzerineEtkileri .................................................................................................................................................1159

ġebnem KAVAKLI

GAP Bölgesinde Ġkinci Ürün Susam‘ın 2000-2009 Yılları Arasındaki Üretim Girdi veMaliyetindeki DeğiĢimler .....................................................................................................................1165

Tali MON ĠS, Ahmet ÇIKMAN, ġeyda ĠPEKÇĠOĞLU

Gediz Havzası YağıĢ ve AkıĢ Verilerinin Eğilim Analizi ......................................................................1168

Yasemin S. KUKUL, Süer ANAÇ, Ercan YEġĠLIRMAK, Tuğba YILDIRIM, Emrah ÖZÇAKAL

Ağaç YetiĢtiriciliğinde Sıra Arası Bitkilerin Su Kullanım Etkinliği .......................................................1176Ülkü DĠKMEN, Seval SÜNAL, Sabit ERġAHĠN

ġanlıurfa Ġli GüneĢ Pili Sulama Sistemi Potansiyeli...............................................................................1180

Ümran ATAY, Hasan ASLANĠ, Halil ÇETĠNER, Refik POLAT



994

GRĠ SULARIN SULAMADA KULLANIMI

Kamil B. VARINCA1

1Çevre Yüksek Mühendisi Yıldız Teknik Üniversitesi ĠnĢaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Ġstanbul, [email protected]

ÖZET Banyo ve lavabolardan gelen yani foseptik atığı içermeyen evsel atık sulara gri su denmektedir. Bu sular kirlilik yükleri ve arıtılabilirliklerinin kolaylığı açısından diğer atıksulardan ayırt edilmektedir. Bu suların evlerde ayrıtoplanması ve ihtiyaca göre arıtılıp yeniden kullanılması su kaynaklarının korunmasına yönelik büyük bir faydasağlayacaktır. Gri su, tarım ve doğa için dıĢ sulama sistemiyle birleĢtirilebilir. Bu suların tarımsal alandakullanımı uzun dönemde sulamadan, filtrelemeden ve bahçe toprağının dağıtımından da kâr sağlar. Bu bildiride gri suyun tanımı ve özellikleri açıklanmıĢ, arıtılma ve yeniden kullanım dereceleri araĢtırılmıĢ, busuların kullanımı doğal kaynaklar, ekonomi ve sağlık açılarından değerlendirilmiĢ ve pratik uygulama örnekleriverilerek yaygınlaĢmasına yönelik katkı sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Anahtar kelimeler: Gri su, atıksu, su kaynakları

GREY WATER USE IN IRRIGATION

ABSTRACTMunicipal waste water from bathroom and sinks without septic is called grey water. These waters aredistinguished from other wastewaters in terms of pollutions loads and easy treatment. Collection and reuse after

treatment of grey waters will provide a great benefit for the protection of water resources. Grey water cancombine with outdoor irrigation system for agriculture and nature. Using grey waters in agriculture provides aprofit in long-term.In this paper, the definition of grey water and its properties are described, treatment and re-use degrees

researched. The use of grey waters reviewed for natural resources, the economy and health care given examplesof practical applications.Keywords: Grey water, wastewater, water resources.

GĠRĠġ Su, insanoğlunun ve medeniyetinin devamlılığı için vazgeçilmez hammaddelerden biridir.Sular, içme ve kullanma suları olarak çeĢitli sınıflara ayrılmakta, her bir sınıfın da kendine hasözellikleri bulunmaktadır (TSE, 2005). Sular kullanıldıktan sonra kirlenmekte ve atıksu isminialmaktadır. Atıksular büyük yatırımlar sonucunda arıtma tesislerinde arıtılmakta ve alıcıortamlara deĢarj edilmektedir. KirlenmiĢ sular/atıksular diğer su kaynaklarına karıĢtıklarındao suları da kirletmekte ve atıksu haline getirmektedirler. Bu sebeple atıksuların diğer sukaynaklarına karıĢmadan arıtılmaları ve ancak arıtıldıktan sonra su döngüsüne katılmalarınınsağlanması oldukça önem arz etmektedir (OSĠB, 2004). Su kaynaklarının kısıtlılığı (WWAP,2009) da göz önüne alındığında suların verimli kullanılması ve arıtılmasının önemi daha da

artmaktadır. Suyun verimli kullanılmasının en basit ve etkili yolu evlerde kullanılan sularıiçme ve kullanma suyu diye ayırmaktır. Bu sayede içme suyu kalitesinde olmasına gerek olmayan suları, geri kazanılmıĢ sulardan kullanarak içme suyu tüketiminde önemli bir azaltmasağlanabilir. Bu alanlarda kullanılan suların geri kazanılmıĢ sulardan elde edilmesi ile doğalsu kaynakları da korunmuĢ olacaktır. GRĠ SU ve ÖZELLĠKLERĠ

Temizlik iĢleminden kaynaklanan (duĢ, lavabolar, mutfak, bulaĢık ve çamaĢır makinesindengelen) foseptik atığı içermeyen evsel atıksu gri su olarak tanımlanmaktadır. Tuvaletten gelen

atıksu ise siyah su olarak adlandırılır. Gri su evsel aktivitelerin bir yansımasıdır ve nitelikleriyaĢam standartlarına, sosyal ve kültürel alıĢkanlıklara, evde yasayan insan sayısına ve evdekullanılan kimyasallara bağlıdır (Eryıldız, 2004; Greywater, 2011).



995

Gri suların arıtılmaları nispeten daha kolay, hızlı ve ucuz olabilmektedir. Üstelik arıtmaderecesine göre çıkıĢ suyunda istenecek hijyen derecesine daha kolay ulaĢılabilmektedir (Greywater, 2011). Bu suların atıksu arıtma tesislerine gönderilmeden arıtılmaları vekullanılmaları arıtma tesislerine gelecek olan atıksu miktarının azalmasına, arıtma tesislerininolması gerekenden daha büyük kapasitede yapılmamasına ve yatırım maliyetlerinde düĢüĢe

sebep olacaktır. Ayrıca arıtılmıĢ gri suyun kulanım suyu olarak kullanılması su kaynaklarınınkorunmasına katkı sağladığı gibi doğadaki su dengesi üzerinde de pozitif etki yapacaktır.

Gri su evsel atık sular içinde en büyük orana sahiptir ve genellikle evsel atık suyun %50– 80‘nini oluĢturur (Greywater, 2011). Gri suyun miktarı dıĢ etkenlere bağlı değildir, yani havakoĢulları nasıl olursa olsun kiĢisel hijyen ihtiyacından dolayı gri su sürekli oluĢur.Meskenlerde kullanılan suyun miktarı, tamamıyla tüketicinin alıĢkanlıklarına ve yaĢadığıortama bağlı olarak farklılık gösterir. Meskenlerde tüketilen suyun miktarı genel olarak yıllık sabit bir değerde olur. Sadece bu miktar mevsimlere bağlı olarak farklılık göstermektedir. Gri su, evlerde kullanılan Ģebeke suyunun kirlenmesiyle oluĢtuğundan kirlilik dereces initemel olarak tüketicilerin alıĢkanlıkları belirler. Gri su; kullanılan kiĢisel hijyen ürünlerinin,deterjanların, kirli kıyafetlerin ve vücut kirinin sonucu olarak saç, sabun, Ģampuan, diĢ

macunu, deterjan, yağ, yiyecek parçaları, ölü deri, cilt yağı, cilt ve kepek parçacıkları gibikirliliklerden oluĢur ki bunlar da kolaylıkla biyolojik bozunabilen maddelerdir. Bu kolay

biyolojik bozunmaya bağlı olarak eğer gri su hemen iĢlenmezse bozunma sureci sürer ve buda istenmeyen kokulara sebep olur. Bu yüzden arıtılmamıĢ gri suyun saklanmaması vedepolanmaması gerekmektedir (Eryıldız, 2004).Gri su; az ve çok kirli olmak üzere iki kategoriye ayrılabilir. Gri su kaynakları ġekil 1‘deverilmiĢtir. Mutfak lavabosundan gelen gri su en kirli gri su kaynağı iken banyodaki lavabo

ve küvetten gelen gri su ise en az kirlenmiĢ gri su kaynağıdır. Arıtmak için önceliklidüĢünülmesi gereken gri su kaynakları düĢük kirliliğe sahip olanlardır (Anonim, 2011).

Gri su türüne göre kirletici miktarları Çizelge 1‘de, arıtılmamıĢ gri suyun bileĢenleri Çizelge2‘de verilmiĢtir. Çizelge 1‘deki değerler bölgesel Ģebeke suyunun kalitesine bağlı olarak dadeğiĢebilir. Ortalama bir gri suyun toplam organik yüke %40-50 gibi bir katkısı vardır. Ayrıcagri su evsel atık suda bulunan toplam asılı katıların dörtte biri ve toplam fosforun üçteikisinden fazlasını içerir. Mutfaktan gelen gri su evden gelen gri sudaki nitrojenin ana kaynağıiken bu oran banyodan ve çamaĢırlardan gelen gri suda en alt seviyededir. BulaĢık ve çamaĢır deterjanları gri sudaki fosforun ana kaynağıdır. Fosforsuz deterjanların kullanıldığı yerlerdesudaki fosfor miktarı çok düĢüktür. Ancak fosforlu deterjan kullanılan yerlerde gri suda

bulunan fosfat miktarının yoğun olmasından dolayı arıtılmadan bekletilen gri su ötrofikasyonayol açar. Fosfatlar, sularda gübre görevi görüp, bitki, yosun ve alglerin aĢırı çoğalmasına vearıtılmadan bekletilen gri suyun istenmeyen kokular yaymasına sebep olurlar. Bu yüzdentekrar kullanılması düĢünülen gri su hemen arıtma iĢlemine tabi tutulması gerekmektedir

(Anonim, 2011).

ġekil 1. BaĢlıca gri su kaynakları



996

Çizelge 1. Gri su türüne göre kirletici miktarları (Anonim, 2011)

Su Kalite Parametreleri Az Kirli Gri Su Çok Kirli Gri Su

BOĠ (mg/L) 59- 424 48 – 890

KOĠ (mg/L) 100 – 645 361 – 1815

TOC (mg/L) 40 – 120 84 – 582

AKM (mg/L) 30 – 303 35 – 625

Amonyak (mg/L) <0.1 – 15.0 <0.1 - 4.6

Bulanıklık (NTU) 23 – 240 103 – 148

pH 6.4 – 8.1 5.2 – 10.0

Toplam koliform bakteri (1/mL) 101 – 105 102 – 106

Toplam e-koli (1/mL) 101 – 105 102 – 106

Çizelge 2. ArıtılmamıĢ gri suyun bileĢenleri (Karahan, 2009)

ParametreKüvetten, duĢtan ve

lavabodan gelen su*

Küvetten, duĢtan,lavabodan ve çamaĢır

yıkamadan gelen su*

Küvetten, duĢtan, lavabodan,çamaĢır yıkamadan ve mutfaktan

gelen su*BOĠ (mg/L) 85-200 (ort 111) 125-250 250-550 (ort 360)

KOĠ (mg/L) 150-400 (ort 225) 250-430 400-700 (ort 535)

Toplam N (mg/L) 4-16 (ort 10) BB 10-17 (ort 13)

Toplam P (mg/L) 0,5-4 (ort 1,5) BB 3-8 (ort 5,4)

pH 7,5-8,2 BB 6,9-8

* çökelme deposundan sonra ölçülen değerler BB: Bilgi Bulunmuyor

GRĠ SUYUN SAGLIĞA ETKĠSĠ Gri su kullanımının sağlığa en önemli etkisi içindeki mikrop miktarıdır. ArıtılmamıĢ gri su

saklanmamalı ve depolanmamalıdır. Arıtılması yapılmamıĢ gri su kısa sürede kokuĢmaya baĢlar ve hastalık yapıcı mikropların oluĢmasına sebep olur. ArıtılmıĢ gri suyun tekrar kullanım suyu olarak kullanılmasının ise sağlık yönünden bir sakıncası bulunmamaktadır. Buyüzden dolayı gri su geri kazanım sistemleri her geçen gün daha büyük bir ilgi görmektedir.ġu anda dünyada birçok ülke arıtılmıĢ gri suyun tekrar kullanılmasını sağlamak için bukonuyla alakalı yönetmeliklerin ve yasaların çıkarılmasını hızlandırmıĢtır. Pratikte de grisuyun yeniden kullanımından kaynaklanan sağlık riski oluĢturma ihtimalinin çok düĢük

olduğu görülmüĢtür. Yine de, gri su hastalığa neden olan patojen mikrobu içerebileceğindendolayı uygun arıtım sistemleri kurulması ve sistemin bakımının düzenli olarak yapılmasızorunludur (Eryıldız, 2004).GRĠ SULARIN GERĠ KAZANIMI

Gri su geri kazanımının baĢlıca amacı, içme suyu kalitesine gerek olmayan iĢlerde içme suyuyerine bu suyun kullanım suyu olarak kullanılmasıdır. Gri su kullanım ve geri kazanımı;yapılarda hem içme ve kullanma sularının hem de gri ve siyah su tesisatlarının ayrı olmasınıgerektirir. Böylece ayrı toplanan gri sular farklı kullanım alanları için geri kazanılmaktadır.ArıtılmıĢ gri su evsel ve endüstriyel amaçlı olarak kullanılabilir. BaĢlıca kullanım yerleriolarak bahçe ve tarımsal sulama, tuvalet rezervuarları, süs havuzları ve arıtım teknolojisine

bağlı olarak çamaĢır yıkama da sayılabilir. Geri kazanılan arıtılmıĢ gri suyun kullanım alanlarıġekil 2‘de verilmiĢtir.



997

ġekil 2. ArıtılmıĢ gri suyun baĢlıca kullanım alanları

Gri su dönüĢümüyle atık su üretiminin azalmasının yanı sıra Ģebeke suyu tüketiminin,dolayısıyla hem belediye için su taĢınmasındaki yatırım ve enerji tüketimini hem de kullanıcıiçin su faturalarının azalması da mümkündür. Gri su kullanım ve geri kazanımı; yapılardahem içme ve kullanma sularının hem de gri ve siyah su tesisatlarının ayrı olmasını gerektirir.Böylesi bir sistem yeni yapılar için sorunsuzca uygulanabilmekle birlikte hâlihazırdaki yapılar için sorun teĢkil etmektedir. Bu konuda oldukça titiz olmak gerekir. Tesisatta, kullanım

suyunun geçtiği boru hattı farklı bir renkte olmalıdır ki Ģebeke suyu hattı ile arasındaki fark kolayca anlaĢılabilsin. Bahçe sulama ve temizlik iĢleri için bırakılan arıtılmıĢ gri sumuslukları içilmez iĢareti ile de etiketlenmelidir. Gri su geri kazanım sistemleri, gri suyu toplayan, depolayan, organik madde miktarınıdüĢüren ve hijyenik hale getirerek yerel/küresel standartlardaki kalite gereksinimlerinikarĢılayan ve sürekli olarak yüksek kalitede kullanım suyu sağlayan sistemlerdir. Gri su gerikazanma ve arıtma sistemleri dünyada uzun bir süredir kullanılmaktadır ve arıtmateknolojileri her geçen gün geliĢmektedir. Bu konuda çeĢitli üreticilerin üretmiĢ olduğu kolayuygulanabilir farklı sistemler mevcuttur (Greywater Recycling, 2011; Letsgogreen, 2011). Bir

gri su geri kazanım sistemi örneği ġekil 3‘de verilmiĢtir. Arıtma teknolojisine bağlı olarak

sistemin büyüklüğü değiĢmektedir. Kurulacak sistemin kapasitesi hesaplanırken su ihtiyacı vegri su miktarı göz önünde bulundurulmakta, bazı istisnai durumlarda çamaĢır makinesi,

mutfak lavabosu ve bulaĢık makinesinden gelen su da sisteme dâhil edilmektedir. Depohacimleri arıtma teknolojisine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Membran Bioreaktör (MBR) sistemleri Ģu anda en çok gri su geri kazanım sistemi olmuĢtur. Bunun sebebi arıtılansuyun çok yüksek kalitede olması ve sistemin az yer kaplamasıdır. ġayet sistemin kurulacağımekân çok küçükse membran filtre hacmini artırarak kirli su ve kullanım suyu depolarınınhacmi büyük ölçüde küçültülebilir (Anonim, 2011).

SULAMA UYGULAMALARI

Gri su, tarım ve doğa için dıĢ sulama sistemiyle birleĢtirilebilir. Ev bahçelerinin sulama

ihtiyacı sadece evdeki gri su dönüĢümünü kullanarak sağlanabilir. Sulama suyu süs bitkilerinde kullanıldığı gibi meyve ağaçlarının sulamasında da kullanılabilir. Bu nedenle gri

suyun toplanıp yeniden kullanılmasıyla kurak bölgelerdeki taze suyun tüketimi azaltılmıĢolur. Gri suyun tarımsal alanda kullanımı uzun dönemde sulamadan, filtrelemeden ve bahçetoprağının dağıtımından kâr sağlar (Eryıldız, 2004).



998

ġekil 3. Gri su geri kazanım sistemi örneği (Karahan, 2009)

Sulama suyu için gerekli olan su kalite değerleri mevzuatta verilmiĢtir (OSĠB, 2010).ArıtılmıĢ gri sular da bu mevzuata göre kullanılabilir. Sulamada tekrar kullanılacak arıtılmıĢatıksulardaki en büyük risk, mikroorganizmalar tarafından bulaĢtırılabilecek hastalıklardır. Bumikroorganizmalar, bakteriler, virüsler, helmintler ve protozoa olabilir. Helmintler (otlak hayvanları için mera sulamada dikkat edilmelidir.) ve protozoalar genellikle, bağırsak

parazitleri olarak adlandırılır. ArıtılmıĢ atıksuyun mikrobiyolojik kalitesi, suyunkullanılabilirliği hakkında bilgi verir (OSĠB, 2010).Sulamada tekrar kullanılacak arıtılmıĢ atıksularda aranan özellikler Çizelge 3‘de verilmiĢtir.ArıtılmıĢ suyun sulamada kullanılması için iki değiĢik sınıf oluĢturulmuĢ olup, bu kriterler minimum gereksinimleri sağlamakta ve bazı özel uygulamalarda ilave kriterler deuygulanabilmektedir. Çizelge 4‘de sulama suyu için kimyasal kalite kriterleri verilmiĢtir.Evsel nitelikli atıksular hariç sulamada geri kullanılacak arıtılmıĢ atıksuların da bu kimyasalkriterleri sağlaması gerekmektedir. Atıksuların araziye verilmeye veya sulamaya uygun olupolmadığını belirlemek için incelenmesi gereken en önemli parametreler Ģunlardır : (OSĠB,2010)

•

Su içindeki çözünmüĢ maddelerin toplam konsantrasyonu ve elektriksel iletkenlik, • Sodyum iyonu konsantrasyonu ve sodyum iyonu konsantrasyonunun diğer katyonlaraoranı,

• Bor, ağır metal ve toksik olabilecek diğer maddelerin konsantrasyonu, • Bazı Ģartlarda Ca+2 ve Mg+2 iyonlarının toplam konsantrasyonu, • Toplam katı madde, organik madde yükü ve yağ gres gibi yüzen maddelerin miktarı, • Patojen organizmaların miktarı



999

Çizelge 3 Sulamada geri kullanılacak arıtılmıĢ atıksuların sınıflandırılması (OSĠB, 2010)

Geri kazanım türü Arıtma tipi Geri kazanılmıĢ suyunkalitesi

a

Ġzleme periyodu Uygulama

mesafesib

Sınıf A

a-Tarımsal sulama: Ticari olarak iĢlenmeyen gıda ürünleri l

b- Kentsel alanların sulanması a)Yüzeysel ve yağmurlamasulama ile sulanan ve hamolarak direkt olarak yenilebilen her tür gıdaürünü b)Her türlü yeĢil alansulaması (Parklar, golf sahaları vb.)

-Ġkincil arıtmac -Filtrasyon

d

-

Dezenfeksiyone

-pH=6-9-BOĠ5 < 20 mg/L -Bulanıklık < 2 NTUf -Fekal koliform: 0/100mL

g,h

-Bazı durumlarda, spesifik

virüs, protozoa ve helmintanalizi istenebilir.-Bakiye klor > 1 mg/Li

- pH: Haftalık -BOĠ5: Haftalık -Bulanıklık:Sürekli -Koliform:günlük -Bakiye klor:sürekli

Ġçme suyutemin edilenkuyulara en az

50 m mesafede

Açıklamalar: -Tarımsal sulamada tavsiye edilen ağır metal analizlerine dikkat edilmelidir. -Standarları sağlamak üzere filtrasyon öncesinde koagülant ilavesi yapılabilir. -Geri kullanılacak arıtılmıĢ atıksu renksiz ve kokusuz olmalıdır. -Virüs ve diğer parazitlerin yok edilmesi için daha uzun dezenfeksiyon temas süreleri kullanılabilir. -ArıtılmıĢ atıksu dağıtım sisteminde (en son uygulama noktasında) bakiye klor değeri 0.5 mg/L‘nin üzerinde olmalıdır. -Virüs ve diğer parazitlerin yok edilmesi için daha uzun dezenfeksiyon temas süreleri kullanılabilir. -Yüksek nütrient içeriği besinleri büyüme aĢamasında etkileyebilir.

Sınıf B

a-Tarımsal sulama: Ticari olarak iĢlenen gıda ürünlerim b-GiriĢi kısıtlı sulama alanları

c- Tarımsal sulama: Gıda ürünü olmayan bitkiler a)Meyve bahçeleri ve üzüm bağları gibi ürünlerin salmasulama ile sulanması b)Çim üretimi ve kültür tarımı gibi halkın giriĢinin

kısıtlı olduğu yerler c)Otlak hayvanları içinmera sulaması

-Ġkincil arıtmac

-Dezenfeksiyon

e

-pH=6-9

-BOĠ5 < 30 mg/L -AKM < 30 mg/L-Fekal koliform < 200ad/100 mLg,j,k

-Bazı durumlarda, spesifik virüs, protozoa ve helmintanalizi istenebilir.

-Bakiye klor > 1 mg/Li

- pH: Haftalık -BOĠ5: Haftalık -AKM: günlük -Koliform:günlük

-Bakiye klor:sürekli

-Ġçme suyutemin edilenkuyulara en az90 mmesafede.

-Yağmurlamasulamayapılıyor isehalkın bulunduğuortama en az30 m mesafede

Açıklamalar: -Tarımsal sulama için tavsiye edilen limitlerde gözönünde bulundurulmalıdır. -Püstkürtmeli sulama yapılıyor ise AKM < 30 mg/L olmalıdır. -Yüksek nütrient içeriği besinleri büyüme aĢamasında etkileyebilir. -Süt hayvanlarının meralara giriĢi sulama yapıldıktan 15 gün sonra olmalıdır. Bu süre kısa olması gerektiği durumlarda, fekalkoliform değeri en fazla 14 ad/100 mL olabilir. a

Aksi belirtilmedikçe, arıtılmıĢ atıksu kalitesini belirtmektedir.bSu kaynalarını ve dolayısıyla insanları arıtılmıĢ atıksuyun etkisinden korumak için konuluĢ bir sınırlamadır. cĠkincil arıtma, aktif çamur sistemleri, biyodisk, damlatmalı filtreler, stabilizasyon havuzları, havalandırmalı lagünleri vb

içerebilir.dKum filtreleri veya mikrofiltrasyon ile ultrafiltrasyon gibi membran filtreler olabilir.eDezenfektant olarak klor kullanılması, diğer dezenfeksiyon yöntemlerinin de kullanımını kısıtlamaz. f Tavsiye edilen bulanıklık değeri dezenfeksiyon öncesinde sağlanmalıdır. Hiç bir zaman 5 NTU‘yu geçmemelidir. Bulanıklık yerine AKM‘nin kullanıldığı durumlarda, AKM değeri 5 mg/L‘nin altında olmalıdır. g7günlük ortalama değerleri karakterize eder.hFekal koliform değeri hiç bir zaman 14 ad/100 mL‘yi geçmemelidir.iBakiye klor değeri 30 dk temas süresi sonrasındaki değeri kazakterize etmektedir.

jFekal koliform değeri hiç bir zaman 800 ad/100 mL‘yi geçmemelidir.k Stabilizasyon havuzları fekal koliform değerini dezenfeksiyon olmadan da sağlayabilir.lĠleri arıtma uygulanmalıdır. mTicari olarak iĢlenen gıda ürünleri halka satılmadan önce patojen mikroorganzmaların öldürülmesi için fiziksel veyakimysal bir iĢlemden geçirilen ürünlerdir.



1000

Çizelge 4. Sulama suyunun kimyasal kalitesinin değerlendirilmesi için geliĢtirilmiĢ tablo (OSĠB, 2010)

Kullanımında zarar derecesi Parametreler Birimler Yok

(I. sınıf su) Az – orta(II. sınıf su)

Tehlikeli(III. sınıf su)

Tuzluluk

Ġletkenlik µS/cm < 700 700-3000 >3000Toplam çözünmüĢ Madde mg/L < 500 500-2000 >2000

Geçirgenlik SARTad 0-3

3-66-12

12-2020-40

EC 0.7

1.2

1.9

2.9

5.0

0.7-0.21.2-0.31.9-0.5

2.9-1.35.0-2.9

< 0.2< 0.3< 0.5

< 1.3< 2.9

Özgül iyon toksisitesi Sodyum (Na)

Yüzey sulaması Damlatmalı sulama

mg/L

mg/L

< 3

< 70

3-9

> 70

> 9

Klorür (Cl)

Yüzey sulaması Damlatmalı sulama

mg/Lmg/L

< 140< 100

140 – 350> 100

> 350

Bor (B) mg/L < 0.7 0.7-3.0 > 3.0

Atıksudaki çözünmüĢ tuzlar, bor, ağır metal ve benzeri toksik maddeler yörenin iklimĢartlarına, toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerine bağlı olarak ortamda

birikebilmekte, bitkiler tarafından alınabilmekte veya suda kalabilmektedir. Bu nedenle,arıtılmıĢ atıksuların arazide kullanılması ve bertarafı söz konusu ise suyun fiziksel, kimyasalve biyolojik parametreler açısından öngörülen sınır değerlere uygunluğunun yanı sıra,

bölgenin toprak özellikleri, iklim, bitki türü ve sulama metodu gibi etkenler de dikkatealınmalıdır (OSĠB, 2010).

Eser elementler, ortamda çok düĢük konsantrasyonlarda bulunan elementlerdir. Eser elementlerin bitkiler üzerindeki etkisi, konsantrasyonuna bağlı olarak değiĢmektedir. Çizelge5‘de sulama sularında izin verilebilen maksimum ağır metal ve toksik elementlerinkonsantrasyonları verilmiĢtir. Bu elementlerden yüksek konsantrasyonlarda alındığında,yaprakların zarar görmesi veya büyümede gerileme gibi etkiler görülebilmektedir. Evselatıksulardaki eser elementlerin konsantrasyonu, genellikle düĢük miktarlardadır. Ancak, evselatıksulara endüstriyel deĢarjlar olduğu durumda, konsatrasyonlar yükselebilmektedir. GerikazanılmıĢ atıksulardaki tahmini eser madde konsantrasyonları, Çizelge 6‘da verilmiĢtir.

Çizelge 5. Sulama sularında izin verilebilen maksimum ağır metal ve toksik elementlerin konsantrasyonları(OSĠB, 2010)

Elementler

Birim alanaverilebilecek

maksimum toplammiktarlar, kg/ha

Ġzin verilen maksimum konsantrasyonlar Her türlü zeminde sürekli

sulama yapılması durumunda sınır değerler mg/1

pH değeri 6,0-8,5 arasında olankilli zeminlerde 24 yıldan daha az

sulama yapıldığında, mg/1

Alüminyum (Al) 4600 5.0 20.0

Arsenik (As) 90 0.1 2.0

Berilyum(Be) 90 0.1 0.5

Bor (B) 680 -3

2.0

Kadmiyum (Cd) 9 0.01 0.05

Krom (Cr) 90 0.1 1.0

Kobalt (Co) 45 0.05 5.0

Bakır (Cu) 190 0.2 5.0

Florür (F) 920 1.0 15.0Demir (Fe) 4600 5.0 20.0

KurĢun (Pb) 4600 5.0 10.0



1001

Elementler

Birim alanaverilebilecek

maksimum toplammiktarlar, kg/ha

Ġzin verilen maksimum konsantrasyonlar Her türlü zeminde sürekli

sulama yapılması durumunda sınır değerler mg/1

pH değeri 6,0-8,5 arasında olankilli zeminlerde 24 yıldan daha az

sulama yapıldığında, mg/1

Lityum (Li)1

- 2.5 2.5

Manganez (Mn) 920 0.2 10.0

Molibden (Mo) 9 0.01 0.052 Nikel (Ni) 920 0.2 2.0

Selenyum (Se) 16 0.02 0.02

Vanadyum (V) - 0.1 1.0

Çinko (Zn) 1840 2.0 10.01Sulanan narenciye için 0.075 mg/1‘dir. 2Yalnız demir içeriği fazla olan asitli killi topraklarda izin verilen konsantrasyondur. 3Tablo E7.6‘da verilmiĢtir.

Çizelge 6. Geri kazanılmıĢ evsel atıksulardaki tahmini eser madde konsantrasyonları (OSĠB, 2010)

Elementler, mg/L Ġkinci arıtma Üçüncülarıtma

Tersosmoz

Tavsiye edilen değer*

Aralık Ortalama Kısa süreli Uzun süreli

Arsenik (As) <0.005-0.023 <0.005 <0.001 0.00045 0.10 10.0Bor (B) <0.1-2.5 0.7 0.3 0.17 0.75 2.0

Kadmiyum (Cd) <0.005-0.15 <0.005 <0.0004 0.0001 0.01 0.05Krom (Cr) <0.005-1.2 0.02 <0.01 0.0003 0.10 20.0Bakır (Cu) <0.005-1.3 0.04 <0.01 0.015 0.20 5.0

Civa (Hg) <0.002-0.001 0.0005 0.0001 - - -Molibden (Mo) 0.001-0.018 0.007 - - 0.01 0.05Nikel (Ni) 0.003-0.6 0.004 <0.02 0.002 0.2 2.0KurĢun (Pb) 0.003-0.35 0.008 <0.002 0.002 5.0 20.0Selenyum (Se) <0.005-0.02 <0.005 <0.001 0.0007 0.02 0.05Çinko (Zn) 0.004-1.2 0.04 0.05 0.05 2.0 10.0

* EPA‘ nın tavsiyesi, çizelgedeki değerler mg/l cinsindendir.

Sulamada kullanmak üzere gri su geri kazanım sistemi uygulama örneği ġekil 4‘deverilmiĢtir. ġekil 4‘den görüldüğü üzere toplanan gri sular çökelme tankında bekletilip filtreedilmek suretiyle bir ön arıtma yapılarak ve sonrasında doğal sulak alan arıtma sistemi ilearıtıldıktan sonra sulama suyu olarak kullanılabilmektedir. Bunun uygulamaları mevcuttur (Greywater.com, 2011).

ġekil 4. Sulamada gri su kullanımı için uygulama örnekleri (Greywater.com, 2011)



1002

DEĞERLENDĠRME ve SONUÇ

Gri su geri kazanımı ile su tüketiminde önemli bir tasarruf sağlanmaktadır. Gri suların içmesuyu kalitesinde olmasına gerek duyulmayan kullanım alanlarında kullanılmasıyla içmesularının ve dolayısıyla doğal kaynakların korunmasına yardımcı olunmaktadır. Ayrıcakanalizasyona verilmeyi p arıtıldıktan sonra sulamada kullanılmaları ile de atıksu arıtma

tesislerine gelen debi ve kirlilik yükünün azalmasıyla enerjiden tasarruf sağlanacaktır. Gri sugeri kazanım sistemleri ile gri sular siyah sulara oranla daha hızlı ve kolayarıtılabilmektedirler. Üstelik arıtma sonucu istenen hijyen Ģartları da sağlanabilmektedir. Bu sebeple sadece evlerde değil endüstri kuruluĢlarında da içme ve kullanma suyutesisatlarının ayrılması, gri su ve siyah suyun ayrı toplanması ve gri suyun geri kazanılarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda yasal düzenlemelerin yapılarak bu tür sistemlerin teĢvik edilmesi gereklidir. Ancak bu Ģekilde hem doğal kaynaklarımızı korumuĢhem de verimli bir Ģekilde kullanmıĢ oluruz.

KAYNAKLARGreywater. (2011). Vikipedi: htt p://en.wikipedia.org/wiki/Greywater adresinden alınmıĢtır

Anonim. (2011). Enerji Vadisi, Gri Su Sistemi. http://www.enerjivadisi.com/images/analizler/gri_su_sistemi.docadresinden alınmıĢtır

Eryıldız, H. S. (2004). Ekopeyzaj. Ġstanbul: BahçeĢehir Üniversitesi Yayınları. Greywater Recycling. (2011). Grey is Green: http://www.grey-is-green.com/ adresinden alınmıĢtır Greywater.com. (2011). Greywater: http://www.greywater.com/ adresinden alınmıĢtır Karahan, A. (2009). Gri Suyun Değerlendirilmesi. IX. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi (s. 1155-1164).

Ġzmir: 6-9 Mayıs 2009. Letsgogreen. (2011). Let's Go Green: http://www.letsgogreen.com/greywater-recycling.html adresinden

alınmıĢtır OSĠB. (2004). Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği. Resmi Gazete(31/12/2004-25687), TC Orman ve Su ĠĢleri

Bakanlığı. OSĠB. (2010). Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği. Resmi Gazete(20/03/2010-27527), TC Orman ve

Su ĠĢleri Bakanlığı.

TSE. (2005). TS 266 Sular - Ġnsanî tüketim amaçlı sular. Türk Standartları Enstitüsü. WWAP. (2009). The 3rd United Nations World Water Development Report: Water in a Changing World. United

Nations World Water Assessment Programme, UNESCO.

gri suların sulamada kullanımı

Documents