gürcistan’daki etnik Çatmalar karsnda türkiye ve rusya’nn ...ney kafkasya bölgesindeki hedef...

Giray Saynur Bozkurt, “Gürcistan’daki Etnik Çat��malar Kar��s�nda Türkiye ve Rusya’n�n Tutumu”, Karadeniz Ara�t�rmalar�, Say�: 19, Güz 2008, s.1-30.

Gürcistan’daki Etnik Çat��malar Kar��s�nda Türkiye ve Rusya’n�n Tutumu

�Giray Saynur Bozkurt*

Özet Bu makalede, üç Güney Kafkasya ülkesinden biri olan Gürcistan’daki Abhazya ve

Güney Osetya sorunlar�na odaklan�lmakta; sorunlar�n tarihsel geçmi�ine ve geli�imine i�aret edilerek, çat��malar�n çözümü yönündeki sürecin t�kanmas�n� aç�klamaya çal��lmaktad�r. Bu ba�lamda Türkiye ve Rusya gibi iki bölgesel gücün Gürcistan ile ili�kileri ve bu devletle-rin bölgedeki etnik çat��malara ili�kin politikalar� tahlil edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Gürcistan, Abhazya, Güney Osetya, Türkiye, Rusya.

Gürcistan ve Rusya aras�ndaki ili�kilerin kökleri Sovyet dönemine kadar uzan-maktad�r. O dönemde de Gürcistan, Rus kar��tl��n�n güçlü oldu�u bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak tan�nm��t�r. SSCB’nin da��ld�� dönemde, Gürcis-tan’�n ba��ms�zl��n� ilan etmesinden itibaren Rus-Gürcü ili�kileri sorunlardan kurtulamam��t�r. Rusya Federasyonu’nun, Kafkasya’da kilit mevkide yer alan Gürcistan üzerindeki nüfuzundan vazgeçmeye yana�mamas�, Gürcü devlet adamlar�n�n ise buna kar�� milliyetçi bir duru� sergilemeye çal��malar� gerginlik yaratan ba�l�ca fay hatt� olmu�tur.

SSCB’nin da��lmas�n� takip eden ilk y�llarda Rusya Devlet Ba�kan� Boris Yeltsin ve D��i�leri Genel Sekreteri Andrey Kozirev taraf�ndan uyarlanan “Atlantist”lerin Bat� yanl�s� politikalar� ile birlikte serbest piyasa ekonomisine geçi�te ve demokratikle�tirmedeki ba�ar�s�zl�k “Avrasyac�l�k” ideolojisinin yük-selmesinde önemli rol oynam��t�r. 1993 y�l�ndan itibaren “Yak�n Çevre” doktri-ninin yürürlü�e girmesiyle birlikte eski Sovyet bölgelerine ek olarak önemli stratejik ve ekonomik ç�karlara sahip Kafkasya’da Rusya’n�n etkisi tekrar orta-ya ç�kmaya ba�lam��t�r.1 Eski Sovyet Cumhuriyetlerinin ve Var�ova Pakt�'n� olu�turan eski müttefiklerinin Bat�'ya kayd�� dü�üncesinde olan Rusya Fede-rasyonu “Yak�n Çevre” doktrinine odaklanm�� ve buna göre “Orta Asya ve Kafkasya’y� arka bahçesi” olarak tan�mlam�� ve bölgede di�er güçlerin nüfuz kazanmas�n� durdurmay� hedeflemi�tir. Bu nedenle Kafkasya politikas�n� yeni-leyen ve sertle�tiren Rusya Federasyonu, dünyaya Rusya için yüzy�llar boyunca

��

* Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi, �ktisadi ve �dari Bilimler Fakültesi, Uluslararas� �li�kiler Bölümü Ö�retim Üyesi 1 Yuri Federov, "Russia's Policies Toward Caspian Region Oil: Neo-Imperial or Pragmatic?," Perspectives on Central Asia, Vol.1, No.VI, 1996, http://www.cpss.org/casianw/septpers.html; Alexander Pikayev, "The Russian Domestic Debate on Policy Toward the Near Abroad," Lena Johnson and Clive Archer (eds.) Peacekeeping and the Role of Russia in Eurasia, Boulder, Westview Press, 1996.

Giray Saynur Bozkurt�

�2

bir kalkan görevi gören Kafkasya bölgesinin kendi nüfuz alan� oldu�unu tekrar vurgulamaya ba�lam��t�r.2

Rusya Federasyonu, eski Sovyetlerin miras�na konan bir süper güç olarak varl��n� devam ettirmek ve güneyden gelen tehditlere kar�� koymak amac�yla Kafkasya'y� kontrolü alt�nda tutarak bir “tampon bölge” olu�turabilmek için u�ra�m��t�r.3 Kafkasya'n�n Rusya için üç stratejik önemi vard�r. Bunlardan biri Asya'daki rakipleri Türkiye ve �ran ile bulu�ma noktas� olmas�, ikincisi Kafkas-ya'n�n Orta Asya'ya aç�lan bir kap� durumunda olmas�, üçüncüsü ise Orta Do�u yolu üzerinde bulunmas�d�r.4

Tarih boyunca çat��malar�n eksik olmad�� Kafkasya Bölgesi, bu özelli�ini So�uk Sava� döneminin sona ermesinden sonra da sürdürmü�tür. Sovyetler Birli�i’nin da��lmas�yla birlikte etnik temelli sorunlar bölgede çat��maya dö-nü�mü�tür. Rusya’n�n bölgeyi yeniden kontrol alt�na alabilmek için “etnik sorunlar� kullanma politikas�” Kafkasya’n�n kalk�nmas�n� geciktirmekte ve istik-rar�n�n önünde önemli bir engel te�kil etmektedir. Buna ra�men özellikle Gü-ney Kafkasya Bölgesindeki hedef ülke olan Gürcistan’da, çat��ma alanlar�n� desteklemek Rusya’n�n ç�karlar�na hizmet etmektedir.

Bu nedenle Rusya, Kafkasya'daki tarihi, siyasi, askeri ve ekonomik ç�karla-r�n�n kar��s�ndaki tehlikeleri ve bu ç�karlar�n� tehdit eden Bat�'n�n ve Türkiye'nin Kafkasya'daki etkinli�ini ortadan kald�rmay� hedeflemi�tir. Kafkasya'daki varl�-��n� uluslararas� kamuoyuna “bölgedeki etnik milliyetçili�i ve �slamî radikalizmi kontrol etmek, bu ba�lamda uluslararas� terörizmin Kafkasya uzant�lar�n� yok etmek ve bölgede istikrar� sa�lamak” olarak aç�klam��t�r.

Bu ba�lamda Güney Kafkasya’da Abhaz-Gürcü ve Oset-Gürcü etnik ça-t��malara yönelik Rusya’n�n politikalar�n� �ekillendiren ve Gürcistan’�n Rusya aç�s�ndan de�eriyle ilgili pek çok faktörden söz edilebilir.

Bu ana faktörlerden birincisi askeri ve ekonomik etkiye sahip Gürcistan’�n stratejik konumudur. NATO üyesi Türkiye’ye kom�u olan Gürcistan, So�uk Sava� s�ras�nda önemli askeri üslere ev sahipli�i yapm��t�r. Bu üslerde bulunan Rus askerleri ve silahlar�n�n durumu henüz çözülememi� bir sorundur. Rus-ya’n�n askeri stratejistlerine göre Kafkasya’ya yönelik güvenlik politikalar�n�n anahtar ülkesi Gürcistan’d�r.

Rusya’n�n kontrol etti�i baz� önemli petrol ve do�algaz borular�n�n Bat�ya giden mevcut ve potansiyel rotalar� Gürcistan’dan geçmekte ve önemli Kara-deniz limanlar� Gürcistan topraklar�nda bulunmaktad�r. Bu da ülkeyi Rusya için önemli k�lan ikinci bir faktördür. Bakü-Tiflis-Ceyhan projesinin gerçekle�mesi-

��

2 Jyotsna Bakshi, "Russia's National Security Concepts and Doctrines: Continuity and Change," Strategic Analysis, October 2000, Vol.XXVI, No.7, http://www.ciaonet.org/olj/sa/sa_oct00baj01.html 3 Duygu Sezer Bazo�lu, "Russia and the South: Central Asia and the South Caucasus," European Security, Vol.V, No. 2, 1996, p.47. 4 Güney Kafkasya'n�n Rusya için önemi hakk�nda bkz.; Vitaly Naumkin, "Russia and Transcaucasia," Caucasian Regional Studies, Vol.3, No.1,1998, http://www.ciaonet.org/olj/crs/crs-1998/crs98-nav01.html.

Gürcistan’da Etnik Çat��malar�

� 3

nin ard�ndan Gürcistan’�n bu jeo-stratejik önemi tekrar göz önüne gelmi�tir.5 Bunun ötesinde Bat� ve Türkiye e�ilimli politikalar izleyen ve Rusya’n�n mütte-fiki Ermenistan ile toprak ba�lant�s� olu�turan Azerbaycan üzerine Rusya’n�n bask� olu�turma denemelerinde vazgeçilmez olmas�ndan dolay� Gürcistan Rusya için önemlidir. Rusya’dan Güney Kafkasya’ya uzanan kara ve demiryol-lar�n�n Gürcistan ve Abhazya co�rafi konumunun içinden geçmesi bölgeye bir ba�ka stratejik ilgi sa�lamaktad�r. Bunun ötesinde, Gürcistan Karadeniz’e k�y�s� olan tek güney Kafkasya ülkesi olarak, Rusya’n�n s�cak denizlere ula�mas� için daha fazla stratejik önem ta��maktad�r. Bu ayn� zamanda Rusya’n�n Gürcis-tan’daki askeri varl�� ile de ilgilidir. Rusya’n�n Gürcistan’da bulunan askeri varl��n� geri çekmesi Rusya’n�n ayn� zamanda Karadeniz’deki kontrolünü kay-betmesi anlam�na gelmektedir.6 Ülkenin öneminden dolay� Rusya Gürcistan’�n etki çemberinin içinde kalmas�n� istemektedir. Bu nedenlerden ötürü Gürcis-tan’�n kendi nüfuz alan�ndan ç�karak NATO ve AB gibi Bat� kurumlar�na yak�n-la�mas�n� istememektedir ve bunu temin etmek için etnik çat��malar� kullan-maktad�r. Gürcistan E�itim ve Bilim Bakan� Ghia Nodia’n�n iddia etti�i gibi, “Gürcistan’�n uzakla�mas�n� durdurman�n tek yolu iç zorluklar� ço�altmakt�r: Zay�f ve bölünmü� olan Gürcistan Rusya’n�n etkisine daha az direnç gösterecektir”7

Güney Kafkasya’da ya�anan etnik çat��malardan Rusya’n�n de�i�ken ve çeli�kili bir politika izledi�ini iddia etmek yanl�� olmaz. Bu çeli�kili tutumun nedenleri, Rusya Federasyonu’nun içindeki yerel dengelerde ve Gürcistan’�n Rusya politikalar�nda yer al�r. Rusya Federasyonu’nun içindeki dengeler ince-lendi�inde, Savunma Bakanl�� ve Duma genellikle Abhaz ayr�l�kç�lar�na sözel oldu�u gibi somut askeri destek verirken, Rusya Devlet Ba�kan�’n�n ve D��i�leri Bakanl��’n�n Gürcistan hükümetine arka ç�kt�� görülebilir.8

Esasen Rusya Gürcistan’da statükonun korunmas� taraftar� bir politika iz-lemektedir. Zira di�er türlü Gürcistan’dan kopar�larak tam ba��ms�zl��n� ka-zanmas� veya kazand�r�lmas� durumunda bunun Rusya Federasyonu içerisin-deki Çeçenistan gibi bir k�s�m cumhuriyetlere kötü örnek olma tehlikesini de Moskova göze almak zorunda kalacakt�r. Zaten bu yüzden, Güney Osetya’n�n daha önceki ba��ms�zl�k ilanlar�n� ve Rusya’ya kat�lma taleplerini Moskova kabul etmemi�tir. Rusya’n�n Gürcistan’a kar�� a��r� ve dengesiz güç kullanma-s�n� sorunun çözümünden ziyade kendisini uluslararas� bir aktör olarak ilan etmesi �eklinde yorumlamak gerekmektedir. Ayr�ca ünlü diplomat H.

��

5 Federico Bordonaro, “Georgia-Russia Misilse Row Calls for the West to Revise its Strategy in Eurasia”, Power and Interest News Report, http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=676&language_id=1 1 6 Svante Cornell, Small Nations and Great Powers, A Study of Ethno-Political Conflict in the Caucasus, UK: Curzon Pres, 2001, p. 345. 7 Ghia Nodia, "The Conflict in Abkhazia:National Projects and Political Circumstances," Bruno Coppitiers, Ghis Nodia and Yuri Anchabadze (eds.), Georgians and Abkhazians, A Search for A Political Settlement, Brussel, Vrije Universiteit, 1998. 8 Susan Stewart, "The Role of the United Nations in the Georgian-Abkhazian Conflict," Journal of Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, (2), 2003, p. 11.


�4

Kissinger’�n “Güçlü devletler terk ettikleri topraklara bir gün dönerler” felsefesinin de burada rol oynad��n� belirtmekte fayda var.9 “Bu bölgeler benim bölgem, buralarda ABD’nin hegemonyas�na izin vermem” felsefesi Rusya’n�n gücünü toplamas�ndan sonra Gürcistan’a kar�� bu sert ç�k��yla tekrar uygulamaya konmu�tur.

GÜNEY OSETYA SORUNU Sovyetler Birli�i’nin da��lma sürecinde Güney Osetya bölgesinde, Rusya des-te�indeki ba��ms�zl�k yanl�s� güçler taraf�ndan tek yanl� olarak ba��ms�zl�k ilan edildi.10 Bu s�rada bölgede ç�kan sava�� durdurmak için yap�lan anla�man�n da etkisiyle de facto bir yönetim ortaya ç�kt�. Bölgede halen Rusya’n�n deste�indeki ba��ms�zl�k yanl�s� yönetim ile Gürcistan hükümetinin atad�� yönetim olmak üzere iki ayr� yönetim bulunmaktad�r. Bugün bu de facto yönetim taraf�ndan Güney Osetya Cumhuriyeti olarak adland�r�lan Tshinvali ve çevresi ba��ms�zl�k yanl�s� yönetimin merkezi olarak ayr�l�kç� yönetim taraf�ndan kontrol edilmek-tedir. Bölgenin yakla��k yar�s� ise Gürcistan hükümetinin kontrolü alt�ndad�r ve bu hükümetin merkezi Kurta’d�r.

Güney Osetya sorunu, ba��ms�zl��n ilk y�llar�nda Gürcistan’� oldukça u�-ra�t�rm��t�r. Bölge nüfusunun yakla��k %75’ni olu�turan Osetler, A�ustos 1990’da egemenliklerini ilan ettiler ve Güney Osetya’y� “Demokratik Sovyet Cumhuriyeti”ne dönü�türen bir karar ald�lar.11 Buna tepki olarak Tiflis’teki Gamsahurdiya yönetimi Aral�k 1990’da, Güney Osetya’n�n özerkli�ini kald�rd�-��n� ilan ederek bölgeye asker yollad�. Yakla��k iki y�l süren çat��malar sonu-

��

9 Kamer Kas�m, “Gürcistan’da Neler Oluyor?”, http://www.turkishweekly.net/turkce/yorum.php?id=647. 10 Güney Osetya, 1993 ve 2001 y�llar�nda düzenlenen iki ayr� halk oylamas� sonucunda Gürcistan’dan ayr�larak ba��ms�zl��n� ilan etmi�tir. 11 Y. Bangert, (1998) “Güney Osetya Anla�mazl��”, Kafkasya Yaz�lar�, Y�l:1, Say�:4, Yaz, s. 63 (S.63-65).


� 5

cunda Güney Osetya’dan Rusya Federasyonu’na ba�l� Kuzey Osetya’ya yakla-��k 100 bin mülteci s��nd�.12 Gürcü yetkililer Rusya’y� çat��malar s�ras�nda Osetlere yard�m etmekle suçlad�lar. Rusya’daki baz� çevrelerin Osetleri destek-ledi�i kesin olmakla birlikte, Moskova Haziran 1992’ye kadar Tiflis’le kar�� kar��ya gelmemek için resmi olarak tarafs�z bir politika izledi. Rusya Devlet Ba�kan� Boris Yeltsin ile Gürcistan’�n yeni Devlet Ba�kan� Eduard Shevardnadze aras�nda var�lan bir anla�mayla bölgedeki çat��malar sona erdi. Anla�maya göre Rus, Gürcü ve Oset kuvvetlerinden olu�an üçlü bir bar�� gücü özerk bölgenin Gürcistan’la olan s�n�r�na yerle�tirilecekti. Ekim 1992’de Avru-pa Güvenlik ve ��birli�i te�kilat� (AG�T) gözlemcileri üçlü bar�� gücünün bölge-deki çat��may� önledi�ini ve istikrar� sa�lad��n� aç�klad�.13 Bununla birlikte Güney Osetya sorununa halen kal�c� bir siyasi çözüm bulunabilmi� de�ildir. Güneydeki Osetler, Kuzey Osetya ile birle�mek ve Rusya’n�n yönetimi alt�na girmek yönündeki isteklerini sürdürmektedirler. Bu do�rultuda Güney Osetya Parlamentosu Kas�m 1992’de Rusya’ya kat�lma karar� alm��t�r.14

Gürcüler ise Osetlerin Gürcistan’da “özel statü” sahibi olmalar� için hiçbir tarihi ve hukuki dayanaklar�n�n olmad��n� iddia etmektedirler. Eski Gürcü yurdu içinde yer alan bu bölgenin, Sovyet yönetimi taraf�ndan tamamen keyfi gerekçelerle özerk hale getirildi�ini söylemektedirler. Tiflis bu yüzden Güney Osetlerin bekleyebilece�i en büyük ayr�cal��n kültürel özerklik olabilece�ini savunmaktad�r.15 Tiflis bu yöndeki e�ilimini 1995 Gürcistan Anayasas�’nda aç�kça ortaya koymu�tur. Yeni anayasada Abhazya ve Acara’ya özerklik verilir-ken, Güney Osetya’ya sadece kültürel ayr�cal�klar tan�nm��t�r.16

Osetler, Rusya’n�n iki yüzy�ld�r Kafkasya’da en çok gözetti�i bir halk ko-numuna gelmi�tir.17 Bu yak�nl�k Oset-Gürcü çat��mas�n�n yan� s�ra Kuzey Osetya-�ngu�etya sorununda da etkisini hissettirmi�tir. Oset-�ngu� çat��ma-s�nda Moskova tarafs�zl�k sözüne ra�men, Osetlerin yan�nda yer alm��t�r.18 Çünkü Ruslar Osetleri Kafkaslardaki stratejik ortaklar� olarak görmektedir. Güney ve Kuzey Osetya’n�n co�rafi konumlar� ve Moskova yanl�s� tutumlar�, Rusya’n�n Kuzey Kafkasya’daki siyasi ve ekonomik üstünlü�ünün devam�n� sa�lamaktad�r.

Gürcistan Devlet Ba�kan� Mikhail Saakashvili göreve geldikten sonra ül-kenin toprak bütünlü�ünün tesisini temel hedeflerinden biri olarak belirlemi�-tir. Haziran 2004’de “Osetya ile Yeniden Uzla�ma Plan�”n� aç�klam�� ve bölge-

��

12 Birch, J. (1995) “Ossetia: a Caucasian Bosnia in Microcosm”, Central Asian Survey, 14(1), s. 50. (s. 43-74.) 13 Tsereteli, I. (1996) “Seeking Stability under Shevardnadze”, Transition, 26 July, s.9. 14 Birch, J. (1995) “Ossetia: a Caucasian Bosnia in Microcosm”, Central Asian Survey, 14(1), s. 49. 15 Çilo�lu, F. (1998) Rusya Federasyonu ve Transkafkasya’da Etnik Çat��malar, Çev. N. Domaniç, �stanbul, Sinatle Yay�nevi, s.195 16 Tsereteli, I. (1996) “Seeking Stability under Shevardnadze”, Transition, 26 July, s.9. 17 Henze, P. B. (1994) “Kafkasya’da Çat��ma: Geçmi�, Sorunlar ve Gelecek �çin Öngörüler”, Avrasya Etütleri, �lkbahar, s.74 (s.66-80). 18 Kostava, D. (1994) “Rusya’n�n Kafkasya Politikas�”, Çveneburi, Say�:8-9, Mart-Haziran, s.4 (s. 3-6).


�6

ye yönelik ekonomik projelere a��rl�k verilmesi yolunda bir karar alm��t�r. Saakashvili giri�imlerinde Bat� deste�inin önemine dikkat çekmekteydi ve da-ha önceki giri�imlerdeki ba�ar�s�zl��n sebepleri aras�nda bu olgu telaffuz edil-mekteydi. Bu sebeple, Eylül 2006’da Bat� e�ilimli hava estiren ve d�� politika-n�n sa�lamla�t�r�lmas�na etkide bulunan “Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi” kabul edildi. Strateji Belgesi’nde, Rus askeri üslerinin durumu ve ayr�l�kç� rejimlerle mücadeleden özellikle söz edilmekte ve belgede buna ili�kin özel hükümler vard�. Ayr�l�kç� siyasi rejimlerden, ülkenin demokrasiye geçi�i önündeki en büyük engel olarak bahsedilmekteydi. Belgede, Güney Osetya’ya ili�kin özel hükümlerin bulunmas�, Saakashvili’nin en son meseleye ili�kin giri�iminin temellerinin bu belgeye dayanmas�n� iddia etmeye imkân vermekteydi. Söz konusu mesele üzerine, belgede Osetlerden zoru terk etme ça�r�s� yap�lmakta, merkez yönetimle yap�c� bar�� görü�melerin gereklili�i vurgulanmaktad�r. “Ulus-lararas� deste�in gerekli oldu�u, ama bunun tek ülkenin tekelinde olmas�n�n kabul edilemez” oldu�u ifade edilmi�tir ki, burada Rusya kastedilmekteydi.

D�� Politikan�n sa�lamla�t�r�lmas� sonras�nda Saakashvili, strateji belge-sinde belirtilen hükümlerden yola ç�karak stratejik bir hamleyle 12 Kas�m 2006’da Güney Osetya’da yap�lan ba��ms�zl�k referandumu ve Devlet Ba�kan-l�� seçimlerine Rus yanl�s�, ayr�l�kç� Eduard Kokoiti’ye rakip olarak, Güney Osetya’n�n eski Ba�bakan� Dimitri Sanakoev’i öne sürmü�tür. Eduard Kokoiti oylar�n % 98,1’ini alarak 2001’den sonra yeniden “Güney Osetya Devlet Ba�-kan�” seçilmi�tir. “Güney Osetya'n�n ba��ms�z bir devlet olmas�n� ister misiniz?” Ba-��ms�zl�k referandumunda ise % 99,88 oran�nda “evet oyu” kullan�lm��t�r. Dimitri Sanakoev Kokoiti kar��t� ve Tiflis’le i�birli�i güdümlü bir politikac�yd�. Güney Osetya’n�n Gürcü yerle�im birimlerinde yap�lan ve Tiflis taraf�ndan destekle-nen seçimlerde ise, Sanokoev kazan�rken, “Güney Osetya'n�n Gürcistan ile federa-tif ili�kileri kurmas�n� ister misiniz?” referandumunda “evet” sonucu ortaya ç�km��-t�r. Saakashvili’nin uluslararas� toplumu �a��rtan manevras�n� Rusya tepkiyle kar��lam�� ve Güney Osetya’da Kokoiti, Sanokoyev’den “Tiflis Kuklas�” diye bahsetmi�tir. Ülkede Rusya ve Gürcistan yanl�s� iki tane fiili hükümet biriminin olu�mas� Bat� taraf�ndan da ho� kar��lanmayan bir geli�meydi. Gürcistan Hü-kümeti, Güney Osetya yönetimini uluslararas� topluma gayri me�ru gösterme ve Tshinvali’ye alternatif bir iktidar olu�turma plan�n�n parças� olarak yeni bir “Güney Osetya yönetim birimi” kurma plan�n� uygulamak için müzakerelere ba�lam��t�. Gürcistan Devlet Ba�kan� Saakashvili, 19 Mart 2007 tarihinde böl-geye giderek Sanakoev ile görü�mü� ve bu görü�menin ard�ndan Güney Osetya’da idari bir birim kurulmas� yönünde talimat vermi�tir. 5 Nisan’da Gür-cistan Devlet Ba�kan� Mihail Saakashvili’nin ‘Güney Osetya Yönetim Birimi’ yasa tasar�s� Gürcistan parlamentosunda ilk müzakerede kabul edilmi�tir. Tasar� çerçevesinde, Kokoiti ve Sanakoev’in bölgenin özerk statüsü üzerinde çal��acak geçici bir idari yap� kurmalar�, geçici idareye içi�leri, maliye, ekono-mi, bilim ve e�itim, sa�l�k ve sosyal güvenlik, kültür, tar�m, adalet ve çevre alanlar�nda bakan yard�mc�lar� atamas� imkan�n�n verilmesi, ayr�ca rehabilitas-yon projelerinin uygulanmas� ve bölgenin kalk�nmas� için özel bir mali paketin


� 7

haz�rlanmas� öngörülmü�tür. Ayr�ca çat��ma taraflar� aras�nda diyalo�un geli�-tirilmesi Güney Osetya’n�n Gürcistan egemenli�indeki rolünün belirlenmesi, bölgeye daha fazla insani yard�m ve uluslararas� örgütlerin olumlu temaslarda bulunmas�na yard�mc� olunmas� da tasar� kapsam�na al�nm��t�r. Gürcistan yönetimi bu çerçevede, Güney Osetya’da geçici bir idari birim kurulmas�na yönelik çal��malar�n� h�zland�rm��, bölgedeki “alternatif hükümet” ile do�rudan görü�melere ba�lam��, görü�melerde kurulacak idari birimin “Güney Osetya” olarak adland�r�lmas� konusunda “alternatif hükümet” ile anla�maya varm��t�r. Plan ABD ve AB taraf�ndan bölgedeki etnik çat��man� bar��ç�l yollarla çözme giri�imi olarak bahsedilse de, Rusya D��i�leri Bakanl�� bas�n aç�klamas�nda “Uluslararas� kabul görmü� iki müzakereci taraf var. Yeni bir taraf� bu sürece sokmaya kalk��mak, abartmadan suça e�de�erdir” diye ç�k��m��t�r. 19

Gürcistan, ayr�ca Kokoiti yönetimine bu görü�melere dahil olma ça�r�s�n-da bulunmu�tur. Gürcistan yönetimi, bölgedeki anla�mazl�� bar��ç� görü�me-lerle çözmek için Nisan 2007’de parlamento karar�yla Güney Osetya Geçici Yönetimi’ni i�ba��na getirdi. Bu yönetimin ba��nda bulunanlar, eski ayr�l�kç� yönetiminde yer alan ki�ilerdi. Güney Osetya geçici yönetimi, 2007 y�l�nda bütün Gürcistan çap�nda ve bu bölgede de facto yönetimin kontrolü d��nda kalan yerlerde, ba��ms�zl�k yanl�s� Eduard Kokoiti’yi ülkeden ç�karmak için Kokoiti Fandarast ad� alt�nda bar��ç�l eylemler gerçekle�tirdi.20 Güney Osetya’da kurulacak idari birime ili�kin yasa tasar�s�n�n Gürcistan Parlamento-su’nda 8 May�s 2007 tarihinde onaylanmas�n� takiben, Sanakoev, 10 May�s 2007’de Güney Osetya Devlet Ba�kan� Saakashvili taraf�ndan an�lan idari biri-min ba��na getirildi.21

17 �ubat 2008 tarihinde Kosova’n�n ba��ms�zl��n� ilan etmesinden sonra Güney Osetya Parlamentosu, ba��ms�zl��n�n tan�nmas� için 3 Mart 2008 tari-hinde Rusya Federasyonu, Ba��ms�z Devletler Toplulu�u, BM ve AB'ye ça�r�da bulunmu�tur. Güney Osetya parlamentosu kabul etti�i kararda Kosova'n�n ikna edici bir örnek oldu�unu belirterek, Kosova örne�i ile “Egemen devletle-rin toprak bütünlü�ü” argüman�n�n önceli�ini yitirdi�ini savunmu�tur.22

Bu geli�meler, Gürcistan Devlet Ba�kan� Saakashvili’nin y�pranan iktidar�-n� bir sava� ba�ar�s� ile güçlendirme plan�yla adeta tepkimeye girmi�tir. Nite-kim Saakashvili’nin Abhazya ile Güney Osetya’y� yeniden Gürcistan’�n bir par-ças� haline getirerek, ülkesine NATO ile AB kap�lar�n� açabilmek için bu iki bölgeye kar�� güç kullanmas� beklenilen bir geli�meydi. Ancak 8 A�ustos’ta ba�layan sava� ile Saakashvili’nin bütün planlar� altüst oldu.

��

19 Zaur �iriyev, “Saaka�vili’nin Güney Osetya Hamlesi: Ta�lar� yerinden oynat�r m�?”, http://www.usakgundem.com/uahaber.php?id=11863 20 http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article4732541.ece 21 Hasan Kanbolat, “Abhazya ve Güney Osetya Sorunu Çat��maya Yönelebilir mi?”, Stratejik Analiz, Haziran 2008, s.78. 22 Hasan Kanbolat, “Güney Osetya Sorununun Yak�n Tarihi”, 11 A�ustos 2008, http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2441&kat1=42&kat2=


�8

ABHAZYA SORUNU Abhazya Gürcistan için Güney Osetya’dan daha çetrefilli bir sorun olmu�tur. Kafkasya halklar�ndan olan Abhazlar, kendi adlar�yla an�lan bu bölgede % 17’lik nüfus oranlar�yla az�nl�k durumundad�r. Bat� ve Türkiye kamuoyunda bilinenin aksine, Abhazlar Türk dilli bir halk de�ildir ve bölgede ya�ayan 100 bin Abhaz’�n büyük ço�unlu�u Ortodoks H�ristiyan’d�r.23 Müslüman Abhazlar�n büyük ço�unlu�u Çerkez, Çeçen ve Da��stanl� Müslümanlarla birlikte 19. Yüz-y�l�n sonlar�nda Rus sald�r�lar�ndan kaç�p Osmanl� �mparatorlu�u’na s��nm��-t�r.24 Bu göçlerden sonra Ortodoks Abhazlar bölgede ço�unluk haline gelmi�-tir.

Abhazya sorunu 1991’den günümüze kadar iki önemli a�ama geçirmi�tir. 1991-1995 y�llar� aras�ndaki ilk dönemde Abhazya sorunu t�rmanm�� ve yo�un silahl� çat��malar ya�anm��t�r. Gürcistan’da Eduard Shevardnadze’nin iktidara gelmesinden sonra 1992 bahar�nda, Rusya Federasyonu bölgede çat��malar� körükledi. Çat��malar, genelde Kuzey Kafkasya’da özelde Kuzey Osetya’da bir k�zg�nl�k dalgas� yaratt�. Rusya gizli olarak yapt�� silah yard�m�yla Güney Osetya’daki çat��malar� desteklemesine ra�men o ana kadar durum üzerine yorum yapmaktan çekinirken art�k aç�kça tehdit edici aç�klamalar yapmaya ba�lad�.

22 Haziran 1992’de Rusya Parlamentosu Ba�kan� Ruslan Hasbulatov, Gürcistan hükümeti geri ad�m atmad�� müddetçe Güney Osetya’n�n Rusya Federasyonu’na ba�lanma isteklerini dikkate alacaklar�n� aç�klad� ve Rusya Ba�kan Yard�mc�s� A. Rutskov, Shevardnadze ile ileti�ime geçerek Tiflis’i bom-balamakla tehdit etti.25 Di�er taraftan 1992-1993 döneminde, Rusya’n�n askeri müdahalesinin Rusya Savunma Bakan� Grachev taraf�ndan onaylanmas�yla, Abhaz-Gürcistan sava�� tekrar alevlendi. Rusya’n�n bu hareketi, Gürcistan’� zay�flatmay�, bölgedeki Türk ve Bat� etkisini azaltmay� ve petrol rezervlerine eri�imi kontrol etmeyi hedeflemekteydi.

Abhazya parlamentosunun 23 Temmuz 1992’de özerk cumhuriyetin ba-��ms�zl��n� ilan etmesi Tiflis’le olan diyalogu tamamen koparm��t�r.26 Gürcis-tan’�n Güney Osetya sorunu ile u�ra�mas�n� f�rsat bilen Abhazlar, Moskova’n�n da kendilerini destekleyeceklerini dü�ünerek ba��ms�zl�klar�n� ilan etmi�lerdi. Ancak bu karara tepki olarak a��r� milliyetçi Gürcü silahl� gruplar� Abhazya’ya girince Gürcistan’da yeni bir iç sava� ba�lad�.

Bunun üzerine Rusya Federasyonu’na ba�l� özerk bölgelerde ya�ayan halklar� temsil eden Kafkasya Konfederasyonu, Abhazya’y� destekledi�ini ilan

��

23 Lakoba, S. (1995) “Abkhazia is Abkhazia”, Central Asian Survey, 14(1), s.101 (s. 97-105). 24 P. B. Henze, (1994) “Kafkasya’da Çat��ma: Geçmi�, Sorunlar ve Gelecek �çin Öngörüler”, Avrasya Etütleri, �lkbahar, s.69(s.66-80). 25 Alexei Zverev, "Ethnic Conflicts in the Caucasus 1988-1994," Bruno Coppitiers (der.), Contested Borders in the Caucasus, Vrije Universiteit Brussels, Brüksel: Vubpress, 1996. 26 Çilo�lu, F. (1998) Rusya Federasyonu ve Transkafkasya’da Etnik Çat��malar, Çev. N. Domaniç, �stanbul, Sinatle Yay�nevi, s.207.


� 9

ederek bölgeye silahl� gönüllüler yollad�.27 Moskova ve özellikle Yeltsin Rus-ya’n�n Abhazya’daki çat��malara kar��t�� iddialar�n� sürekli olarak reddetti. Ancak a��r� milliyetçi ve komünistlerin denetimindeki Rus birliklerinin Abhazlar� destekledi�i ba��ms�z kaynaklarca do�rulanm��t�r. Rus ordusunun müdahalesinde Yeltsin’in ne ölçüde etkisi oldu�u belirsizdir.28 Ayr�ca Türki-ye’den de 100-200 kadar gönüllü Abhazya’y� desteklemek üzere bölgeye gitti. Hatta bu gönüllülerden baz�lar� çat��malarda hayatlar�n� kaybetti.29 Böylece Gürcistan’a kar�� çok milliyetli bir ordu olu�tu. Komuta kademesinde genelde Abhazlar�n bulundu�u orduda Kuzey Kafkasyal�, Türk ve Ruslar�n yan�s�ra böl-gede ya�ayan Rum, Ermeni ve Estonlar vard�.30 Abhaz ordusu kar��s�nda yenil-giye u�rayan Gürcü birlikleri Eylül 1993’te bölgeden çekildi.31

Sava�ta kazan�lan bu ba�ar� Abhazlar� cesaretlendirdi. A�ustos 1992’ye kadar Gürcistan ile federatif bir ili�kiyi savunan Abhazya, daha sonra bu görü-�ünü de�i�tirerek Tiflis ile ancak konfederatif bir yap�y� kabul edebilece�ini aç�klad�.32

Gürcistan Ba��ms�z Devletler Toplulu�u’na girmeyi reddederek Rusya’n�n hakimiyeti alt�nda olmay� istemedi�ini göstermi�ti. Fakat Rusya’n�n bask�s�yla 1993’te BDT’ye girmeye zorland�. Tiflis’in bu pozitif hareketine cevap olarak, Rusya’n�n arabuluculu�unda, Shevardnadze ve Abhazya lideri Ardzinba ara-s�nda bir ate�kes yap�ld�. Bu ate�kesin içeri�i olarak Abhazya, Gürcistan’�n uluslararas� belirlenmi� s�n�rlar� içinde tan�nd�. Hükümsüz say�lan bu antla�-madan sonra, yine Rusya’n�n yard�m�yla, 23 Temmuz 1993’te Sochi antla�ma-s�yla sonuçlanan ikinci bir ate�kes yap�ld�. Bu antla�ma alt�nda, sava�anlar�n silahs�zland�r�lmas�, Abhazya’dan Gürcistan askerlerinin geri çekilmesi, me�ru Sokhumi hükümetinin geri dönmesi, süreci izlemek üzere üçlü komisyon ku-rulmas� üzerinde fikir birli�ine var�ld�.33

Yeltsin’in Tiflis’i ziyareti s�ras�nda 3 �ubat 1994’te sonuçlanan “Dostluk ve �yi Kom�uluk Antla�mas�” ile Gürcistan Devlet Ba�kan� Shevardnadze, Rus-lar�n Vaziani, Batum, Gudauta ve Ahalkeleki’deki askeri üslerini muhafaza etmelerine izin verdi.34 Bu antla�ma ile Rusya, Gürcistan’�n ba��ms�zl�k politi-��

27 Vasilyeva, O., T. Muzayev (1998) “Kuzey Kafkasya’da Milliyetçilik ve Ayr�l�kç�l�k”, Kafkasya Yaz�lar�, Y�l:1, Say�:4, Yaz, s.17(s 13-17) 28 Henze, P. B. (1994) “Kafkasya’da Çat��ma: Geçmi�, Sorunlar ve Gelecek �çin Öngörüler”, Avrasya Etütleri, �lkbahar, s.73(s.66-80). 29 “Yeni Bir Sava� Felaket Olur”, Mamuli (1997) Say�:4, Ekim-Aral�k, s. 20-21. 30 Overeem, P. (1995) “Report of a UNPO Coordinated Human Rights Mission to Abkhazia and Georgia”, Central Asian Survey, 14(1), s.137 (s. 127-154). 31 Fuller, E. (1997) “Georgia Stabilizes”, Transition, 7 February, s. 82-83. 32 Lakoba, S. (1995) “Abkhazia is Abkhazia”, Central Asian Survey, 14(1), s.103(s. 97-105). 33 Evgeny M.Kozhokin, "Georgia-Abkhazia," Jeremy R.Azrael and Emil A.Pain (eds.), US and Russian Policymaking with respect to the use of Force, California, Rand Publication.,1996. http://www.rand.org/publications/CF/CF129/CF-129.chapter5.html. 34 Rusya'n�n Gürcistan'daki askeri varl�� hakk�nda bkz.; David Darchiashvili, "Russian Military Presence in Georgia: The Parties Attitudes and Prospects," Caucasian Regional Studies, Vol. 2, No.1, 1997,http://www.poli.vub.ac.be/; Irakli Aladashvili, "Russian Military Bases in South Caucasus," The Army and Society in Georgia, Vol. 7, No.10, 1999.


�10

kalar�n� takip etmesini önleyecek, Gürcistan sorununa müdahale etmesini sa�layacak gerekli f�rsat� elde etti ve Sovyetler Birli�i zaman�ndan beri olan Türkiye s�n�r�ndaki Rus Askeri Birli�i’nin varl��n� da güvence alt�na ald�. Shevardnadze’nin Rus askerlerinin Türk s�n�r�na yerle�tirilmesini kabul etmesi Türkiye ile olan ili�kilerini olumsuz etkiledi. Fakat Rusya ile olan problemlerini çözmek için Shevardnadze’nin ba�ka bir seçene�i de yoktu. 1994’teki etnik çat��malar�n zorlamas�yla Gürcistan ve Rusya aras�ndaki uzla�ma 1997’ye kadar sürdü.

Abhazya Halk Kongresi Nisan 1995’teki toplant�s�nda Moskova’ya ça�r�-da bulunarak Abhazya’n�n Rusya’n�n korumas� alt�na girmek istedi�ini belirtti. Ancak 1995’ten itibaren Moskova’n�n Tiflis’e yakla�mas�yla bölgedeki denge-ler de�i�meye ba�lad�. Rusya’n�n bu tutum de�i�ikli�inde çe�itli etkenler rol oynad�. Öncelikle Çeçenistan’daki çat��malarda zor durumda kalan Rusya 1995’in sonlar�ndan itibaren Abhaz limanlar�n� ablukaya ald� ve Abhazya pa-saportunu tan�mamaya ba�lad�.35

Abhazya’daki çat��malarda Çeçenler Gürcülere kar�� sava�m��t�. Bu yüz-den Moskova Abhazlar�n Çeçenlere yard�m etmesinden çekiniyordu. Ayr�ca Çeçenistan’�n Rusya ve Gürcistan d��nda Karadeniz’e aç�lan tek kap�s� Abhazya idi. Kafkasya Konfederasyonu’nun bir üyesi olan Abhazya’n�n fazlaca güçlenmesi, Rusya’dan çok Çeçenistan’a yarayacakt�.36 Son olarak, Moskova Abhazya’n�n bölgeyle etnik ve kültürel ba�lar� olan Türkiye taraf�ndan destek-lenmeye ba�land��n� dü�ünerek, Tiflis’e daha yak�n bir politika izlemeye ba�-lad�.37 De�i�en bu ko�ullarda Tiflis Ocak 1996’daki BDT toplant�s�nda Abhazya’ya ekonomik ambargo karar� ald�rtmakta zorlanmad�. Ayr�ca Abhazlar da tutumlar�n� yumu�atarak, konfederasyonun yan�s�ra federasyon için de Tiflis’e baz� yeni teklifler sundular.38

Ocak 1996’da Azeri petrolünü Abhazya üzerinden Novorossisk’e ta��ya-cak bir boru hatt�n�n yap�m� üzerine Rusya ile Gürcistan aras�nda gizli görü�-meler yap�ld�. Bu görü�meler s�ras�nda Moskova Gürcistan’a Abhazya üzerinde egemenli�ini sa�lamas� için yard�m önerdi. Gürcistan’�n öneriyi kabul etmesini zorlamak için Rusya Savunma Bakan� Grachev �ubat 1996’da, Abhazya’dan Rus Bar�� Gücünün çekilmesi ve Gürcülere Abhazya’da etnik çat��malar�n ve ayr�l�kç�lar�n �iddetinin tekrar ba�layabilece�inin i�aretini vererek tehdit etti.39

Abhazya’daki çat��malar sonunda önemli bir mülteci sorunu do�du. Böl-ge nüfusunun yakla��k yüzde 45’ini olu�turan 250 bin Gürcü Gürcistan’a s��-n�rken, 70-80 bin kadar Rus Rusya Federasyonu’na gitti.40 20-25 bin kadar

��

35 Tsereteli, I. (1996) “Seeking Stability under Shevardnadze”, Transition, 26 July, s.44(s. 42-45). 36 Lakoba, S. (1995) “Abkhazia is Abkhazia”, Central Asian Survey, 14(1), s.103(s. 97-105). 37 “Currents in the Caucasus”, Briefing (1996) Issue:1092, May 27, s. 8. 38 Tsereteli, I. (1996) “Seeking Stability under Shevardnadze”, Transition, 26 July, s.44(s. 42-45). 39 Michael Croissant, "Transkafkasya'da Petrol ve Rus Emperyalizmi," Avrasya Etüdleri, (1), 1996, s. 24. 40 Overeem, P. (1995) “Report of a UNPO Coordinated Human Rights Mission to Abkhazia and Georgia”, Central Asian Survey, 14(1), s.145 (s. 127-154).


� 11

Abhaz da bölgeyi terk etti.41 Ayr�ca bölgede ya�ayan Rum ve Yahudi az�nl�k mensuplar�ndan Yunanistan ve �srail’e göçenler oldu. Bu göçlerle Abhazya nüfusunun yakla��k yüzde 60-70’i gidince, bölgede çok ciddi i�gücü aç�� do�-du ve baz� kamu hizmetleri yürütülemez hale geldi. Örne�in polis gücünün personel aç�� yüzde 50’ye ula��rken, 65 sandalyeli Yüksek Meclis’in sadece 35 üyesi Abhazya’da kald�.42

Rusya ile Gürcistan aras�ndaki uzla�ma sonucu 1990’lar�n ikinci yar�s�na kadar Abhazya, izolasyon politikas�yla kar��la�t�. Bununla birlikte 1997’den sonra Gürcistan, Rusya’dan uzak, bat�ya ve Türkiye’ye daha yak�n bir d�� poli-tika çizgisi takip etmeye ba�lad�. Gürcü-Abhaz bar�� görü�melerinin tekrar ba�lamas� nedeniyle 1997 y�l� dikkate de�erdir. 14 A�ustos’ta Shevardnadze ve Abhaz lideri Vladislav Ardzinba biraraya geldiler ve taraflar�n problemleri çözmek için silah kullanmaktan sak�nacaklar�n� ifade eden Tiflis bildirisi üzeri-ne uzla�t�lar. Tüm ilgili taraflar�n destekledi�i bar�� sürecine ra�men, dört Abhaz polisinin Gürcüler taraf�ndan öldürülmesiyle Gürcü-Abhaz çat��mas� tekrar ba�lad�. Abhazya, polislerin Gürcü “Tetri Legioni” organizasyonu tara-f�ndan öldürüldü�ünü iddia etti. Fakat bu iddia Gürcistan hükümeti taraf�ndan reddedildi. 19 May�s’ta Gali bölgesine a��r silahlarla ve tanklarla giren Abhazlara Rus Bar�� koruyucular� müdahale etmedi. Gürcistan bas�n�ndaki haber raporlar� Ruslar�n Abhazlara a��r toplar ile arka ç�kt��n� iddia etti. O dönemde Shevardnadze de, Rusya’y� “dü�manl�� tahrip etmekle” suçlad�. Yine bu dönemde, Shevardnadze, Abhazya’daki Rus Bar�� Koruyucu Kuvvetlerin i�levsiz oldu�unu ve Rusya’n�n Gürcistan’a olan kaç�n�lmaz sorumluluklar�n� yerine getirmede ba�ar�s�z oldu�unu savundu.43 Bar�� sürecindeki bu geri a-d�m, Rusya, BM ve Avrupa Güvenlik ve ��birli�i Te�kilat� (OSCE) himayesinde taraflar aras�nda müzakerelerin tekrar ba�lamas�yla düzeltilmeye çal��ld�; (�lk olarak 16 Ekim 1998’de Atina’daki, daha sonra 7-9 Haziran 1999 �stanbul’daki ve 15 Mart 2001 Yalta’daki görü�melerle).

RUSYA POL�T�KALARI AÇISINDA GÜRC�STAN Uzmanlar, 1990’l� y�llar boyunca Rusya’n�n Gürcistan politikas�nda iki ayr� e�ilim oldu�unu bildirmektedir. Rus D��i�leri Bakanl��, istikrarl� bir Gürcis-tan’la kurulacak iyi ili�kiler yoluyla ülkenin Rusya nüfuzunda tutulmas� gerekti-�ini savunurken, Savunma Bakanl�� Gürcistan üzerinde kurulacak tek tarafl� bir bask�dan yana olmu�tur.44 Sonuçta Rus politikas�n�n ikinci e�ilim yönünde �ekillendi�i söylenebilir. Ruslar, Gürcistan’�n toprak bütünlü�ünü tehdit eden

��

41 “Yeni Bir Sava� Felaket Olur”, Mamuli (1997) Say�:4, Ekim-Aral�k, s. 20 42 Overeem, P. (1995) “Report of a UNPO Coordinated Human Rights Mission to Abkhazia and Georgia”, Central Asian Survey, 14(1), s.145 43 Dov Lynch, The Conflict in Abkhazia, Dilemmas in Russian Peacekeeping Policy, London, The Royal Institute of International Affairs, 1998, p. 32. 44 James Graham, “Russia’s Policy Toward Ethnic Conflict in Independent Georgia”, http://www.historyorb.com/russia/georgia.shtml


�12

Abhazya ve Güney Osetya sorunlar�nda Tiflis aleyhinde tav�r alarak ülkede bir iç sava� durumunun olu�mas�na katk�da bulunmu�tur. �ç çeki�meler sonucun-da 1995’te Cumhurba�kan� seçilen Shevardnadze döneminde Gürcistan, ayr�-l�kç�l�k politikas� izleyen iki bölgeyle ilgili Rus taleplerine uygun bir çözümü kabul etmek zorunda kalm��t�r. Abhazya fiilen ba��ms�z duruma gelmi�, Güney Osetya’da ise Avrupa Güvenlik ve ��birli�i Te�kilat� (AG�T) bünyesinde kurulan ve Rus, Gürcü ve Oset askerlerinden olu�an bir bar�� gücü konu�land�r�lm��t�r.

Gürcistan’�n Bat� eksenine yönelmesi, bu dönem boyunca Türkiye ile olan ili�kilerin yo�unla�mas� ve Shevardnadze’nin Bakü-Tiflis-Ceyhan projesine göz yummas� Rusya’y� ileri derecede rahats�z etti. 1998 y�l�nda Shevardnadze’ye yap�lan ikinci suikast giri�imi bu rahats�zl��n boyutunu gösterir. Ba�kana sui-kast denemesinde bulunan teröristlerin Çeçen as�ll� olduklar� ve Rusya’n�n hakimiyetindeki Da��stan otonom cumhuriyetine ait kimlik kartlar� ta��d�klar� tespit edilmi�tir. Gürcistan yetkilileri, suikaste kar��an bu ki�iler hakk�ndaki aç�klamalar�n do�ru olmad��n� ve hedef �a��rtmak için yap�ld��n� öne sürerek verilen bilgileri reddetmi�lerdir.45 Dört y�lda iki suikast giri�iminden kurtulan Shevardnadze, suikast giri�imlerinin Hazar petrolünün uluslararas� pazarlara aktar�lmas� ile ilgili oldu�unu ve boru hatlar�n�n ülkesinden geçmesine kar�� kuvvetlerce ismen Rusya taraf�ndan yürütüldü�ünü iddia etti.46 Ekim 2001’de Shevardnadze’nin “Gürcistan Rusya’n�n güney kanad� de�ildir. Daha ziyade Türkiye’nin kuzey kanad�d�r.” �eklinde bildirimde bulunmas�yla 8 Ekim 2001’de Abhazya’da bir BM helikopteri vurularak dü�ürüldü ve bir gün sonra da Kodori geçidi bombaland�.47

Rusya’n�n Gürcistan’a, Çeçenistan’a gidip sava�abilmelerine olanak sa�-layacak �ekilde uluslararas� teröristleri kendi bölgelerinde bulunmalar�na izin vermekle suçlamas�n�n ve Rusya ile zay�flayan ba�lar�n kar�� dengesi olarak Tiflis yönetiminin ABD’ye yakla�maya ba�lamas�ndan sonra Rusya ve Gürcis-tan aras�nda zaten gergin olan ili�kiler iyice kopma noktas�na geldi. Bu çerçe-vede Gürcistan’a s�n�r güvenli�i sa�lamak ve “E�itim ve Yenile�tirme” program� ile orduyu modernize etmek üzere Nisan 2002’de Gürcistan ve ABD aras�ndaki ili�kiler yo�unla�t�. Bundan cesaret alarak, Gürcistan, Haziran 2002’de, NATO üyeli�i için müracaat etti. 11 Eylül’den sonra Gürcistan’da ABD askerinin varl�-��, Abhazya, Gürcistan ve Rusya aras�ndaki üçlü ili�kilere yeni bir boyut getir-di.48 11 Eylül’ün ard�ndan Rusya hem bölgedeki ülkelerin ABD ile daha s�k�

��

45 Milliyet ,11 Mart 1998. 46 New York Times, 22 Ekim 1998. Mustafa Ayd�n, "Kafkasya ve Orta Asya ile �li�kiler," içinde Bask�n Oran (ed.), Türk D�� Politikas�, Kurtulu� Sava��ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, 4. Bask�, �stanbul: �leti�im Yay�nlar�, 2002, p.421. 47 Lezsek Buszynski, "Russia and the Commonwealth of Independent States in 2002, Going Seperate Ways," Central Asian Survey, Vol. 43, No. 1, 2003, p. 23; Jean-Christophe Peuch, " Tbilisi Claims Russia Behind Recent Bombings," RFE/RL, 29 Kas�m 2001. 48 Rick Fawn, "Russia's Relactant Retreat from the Caucasus: Abkhazia, Georgia and the US after 11 September 2001," Rick Fawn,(ed.), Realignments in Russian Foreign Policy, London, Frank Cass, 2003, p. 136.


� 13

ili�kiler kurmas�n� görmezden gelmek ve hem de politikalar�nda bölgedeki ABD varl��n� kabullenmek zorundayd�. 2003’te gerçekle�en “Gül Devrimi” ile Gür-cistan, Rusya ili�kileri yeni bir mecraya girmi�tir. Shevardnadze’yi devirerek Cumhurba�kan� olan Saakashvili’ye ba�ta ABD olmak üzere Bat� taraf�ndan gösterilen destek, Gürcistan’�n Rus nüfuzundan uzakla�makta oldu�unun i�areti olmu�tur. Ayn� dönemde gerçekle�en bir dizi toplumsal hareket, Kara-deniz ve Hazar havzalar�nda Bat� yanl�s� rejimlerin Rusya aleyhine güç kazana-ca�� izlenimi yaratm��t�r. Böyle bir ortamda Saakashvili, bahsini etti�imiz di�er bölgelere benzer bir sorun te�kil eden Acarya üzerinde kontrol sa�lamakta ba�ar�l� olmu�tur. Saakashvili, Abhazya ve Güney Osetya sorunlar�n� da ayn� �ekilde çözme hedefini aç�klam��t�r. Güney Osetya’n�n Rus yanl�s� hükümetine alternatif olarak sürgünde bir Oset hükümeti kurdurarak bölgedeki ba��ms�zl�k yanl�s� e�ilimle mücadele etmeyi amaçlayan Gürcü lider, Abhazya bölgesindeki Yukar� Kodor’a da askeri y��nak yapm��t�r.49 Bu durum BM’nin de tepkisini çekmi� ve Gürcistan’dan uluslararas� anla�malara uygun olarak bölgeyi silah-s�zland�rmas� istenmi�tir. Rusya ise Saakashvili’nin hamlelerine �iddetle kar�� ç�kmakta ve Abhazya ile Güney Osetya’y� destekledi�ini her f�rsatta göster-mektedir. Gürcistan içinde özerk bir bölge olan Güney Osetya, Rusya Fede-rasyonu’na ba�l� özerk cumhuriyet Kuzey Osetya ile birle�meyi arzulamakta, özerk bir cumhuriyet olan Abhazya ise ba��ms�zl�k için mücadele vermektedir. Uluslararas� hukuka göre her iki bölge de Gürcistan’�n egemenli�indedir. An-cak Tiflis yönetimi bu bölgelerin büyük k�sm�nda fiili kontrole sahip de�ildir.50

2004 y�l� sonlar�nda Gürcistan’�n Bireysel Ortakl�k Eylem Plan�’n� kabul ederek NATO’ya sunmas�yla ülkenin NATO’ya kat�lmas� yönünde önemli bir ad�m at�lm��t�r. Rusya ve Gürcistan aras�ndaki önemli bir ç�kar ayr�l�� anlam�na gelen bu olay�n ard�ndan ili�kilerde krize yol açan olaylar art arda ya�anmaya ba�lam��t�r. Bunlar�n ilki 22 Ocak 2006’daki bombal� sald�r�lard�r. Ayn� gün içinde önce Osetya’daki Rus-Gürcü s�n�r�na yak�n bir yerde yap�lan sald�r� ile Rusya’dan Gürcistan ve Ermenistan’a do�algaz ta��yan borular patlat�lm��, ard�ndan Rusya Federasyonu’nun Karaçay-Çerkez bölgesinde Rusya’dan Gür-cistan’a elektrik ta��yan hatlar sald�r�ya u�rayarak kullan�m d�� b�rak�lm��t�r. Enerji için büyük oranda Rusya’ya ba��ml� olan Gürcistan’da sald�r�lar yüzün-den enerji s�k�nt�s� ba� göstermi�se de, sorunun büyümesi Azerbaycan’�n acil yard�m� sayesinde önlenmi�tir.51 Gürcü yetkilileri, sald�r�larda “Gürcistan’a kar�� sald�rgan politikalar izleyen Rusya’n�n sorumlulu�u bulundu�unu” iddia etmi�, Rus taraf� ise bunu yalanlam��t�r.52 Gürcistan ve Rusya aras�nda h�zla

��

49Zaur �iriyev, “�aaka�vili’nin Güney Osetya Hamlesi: Ta�lar� Yerinden Oynat�r M�?”, http://www.usakgundem.com/uahaber.php?id=11863 50 Araz Aslanl�, “Putin’den �aaka�vili’ye Çelme”, http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=432&sayfa=28 51 Hasan Kanbolat, “Rus-Gürcü Gerginli�i Neden Alevlendi?”, http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1729&kat2=2 52 Araz Aslanl�, “Putin’den �aaka�vili’ye Çelme”, http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=432&sayfa=28


�14

bozulan ili�kilerin daha kötüye gitmesini engellemek üzere Rusya Devlet Ba�-kan� Putin ile Gürcistan Cumhurba�kan� Saakashvili 13 Haziran 2006’da Mos-kova’da bir araya gelmi�tir. Ancak sert geçti�i bildirilen görü�mede hiçbir so-mut geli�me kaydedilemedi�i anla��lm��t�r. Üstelik, 28 Eylül 2006’da iki ülke aras�ndaki diplomatik ili�kilerin kopmas�na yol açan yeni bir olay ya�anm��t�r. Ondan fazla Gürcü vatanda��yla birlikte Rus gizli servisi GRU ad�na çal��t�� iddia edilen dört Rus subay� Rusya ad�na casusluk yapt�klar� suçlamas�yla Tif-lis’te tutuklanm��t�r. Olaya tepki gösteren Rusya ertesi gün Tiflis büyükelçisi Kovalenko’yu geri ça��rm�� ve büyükelçili�i bo�altmaya ba�lam��t�r.53 Gürcis-tan’�n Rusya’n�n muhalefetine ra�men NATO’ya kat�l�m�yla ilgili görü�melerin yo�unla�t�� bir dönemin ard�ndan gelen casusluk skandal�n�, Rusya’n�n Gür-cistan’a yönelik yapt�r�mlar� izlemi�tir. Rusya, Gürcistan’a yönelik tüm ula��m ve ileti�imi durdurmu�, ayr�ca Rusya’daki Gürcü ekonomik faaliyetlerine yöne-lik bask�lar artm��t�r. Gürcistan’daki Rus üslerinin bo�alt�lmas� i�lemi durdu-rulmu�, ayr�ca Gürcistan’a kar�� bir BM karar�n�n al�nmas� için çaba gösteril-mi�tir. Gürcü yetkililer Rusya’n�n bask�s� kar��s�nda kararl� bir duru� sergileye-rek restle�me yolunu seçmi�tir. Bu tavr�n sonuç getirdi�i söylenebilir. Rus-ya’n�n BM nezdindeki çabalar� ABD vetosuyla bo�a ç�kar�lm��, Ekim ay�nda ise Rus lider Putin Gürcistan’daki üslerin tahliyesine devam emri vermi�tir. Ocak 2007’de Rusya Büyükelçisi Tiflis’e geri dönmü�tür. Rusya’n�n geri ad�m atma-s�na gerekçe olarak; yapt�r�mlar�n Gürcistan’�n direncini k�rmad��n�, aksine ülkenin Bat�’ya daha h�zl� biçimde kaymas�na neden oldu�u yönündeki izleni-mi gösterilmektedir. Ayr�ca Rusya’n�n Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olma iste-�inin ancak örgütün üyelerinden birisi olan Gürcistan’�n onay� ile gerçekle�e-cek olmas�, Rusya’y� daha ileri gitmekten al�koyan bir mülahaza olu�turmu� olabilir.

Tiflis yönetimi, “6 A�ustos 2007 ak�am�nda Kuzey Osetya’da bulunan Mozdok askeri hava üssünden kalkt�� tahmin edilen iki Rus sava� uça��n�n hava sahas� ihlali yaparak, Gürcü topraklar�na 700 kiloluk bir bomba att��n�” öne sürmü� ve Rusya Federasyonu’nu sald�rganl�kla suçlam��t�r.54 Gürcistan, Rus büyükelçisine bir protesto notas� vermi�, Ruslar ise suçlamay� kesin bir dille reddetmi�tir. Güney Osetya’n�n Rus yanl�s� hükümeti de Gürcistan’�n Rusya’ya kar�� bir komplo kurmak için kendi topraklar�n� kendisinin bombala-d��n� iddia etmi�tir. Ancak baz� uzmanlar, Gürcistan’�n elindeki Su-25 uçakla-r�n�n söz konusu operasyonu yapabilecek nitelikte olmad��n� ve sald�r�n�n Rus Su-24 uçaklar� taraf�ndan yap�lmas�n�n muhtemel oldu�u görü�ündedir. Gür-cistan sald�r� sonras�nda BM Güvenlik Konseyi’ni konuyla ilgili acil toplant�ya ça��rm�� ancak Konsey bu talebi reddetmi�tir. Olay�n yaratt�� gerginlik henüz

��

53 Federico Bordonaro, “Georgia-Russia Misilse Row Calls for the West to Revise its Strategy in Eurasia”, Power and Interest News Report, http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=676&language_id=1 4 54 Hasan Kanbolat, “Rus-Gürcü Gerginli�i Neden Alevlendi?”, http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1729&kat2=2


� 15

sürmekteyken 26 A�ustos’ta yeni bir hava sahas� ihlali gündeme gelmi�tir. Gürcistan’�n iddias�na göre, Gürcü hava sahas�n� Abhazya’ya yak�n bir nokta-dan ihlal eden birkaç Rus uça��ndan birisi Gürcü uçaksavarlar� taraf�ndan dü-�ürülmü�tür. Rusya iddiay� hayal ürünü olarak de�erlendirirken, Rusya yanl�s� Abhazya Genelkurmay Ba�kan�’n�n bölgede bir uça��n dü�tü�ünü do�rulamas� ilginç bir noktad�r.55

�li�kilere son darbeyi indiren olay, 2008 Güney Osetya sava�� olmu�tur. Gürcistan ordusunun 8 A�ustos 2008 günü Güney Osetya’da ba�latt�� ope-rasyon ve bu operasyona Rusya’n�n verdi�i tepki, Güney Osetya’y� bir anda uluslararas� ilgi oda�� hâline getirmi�tir. Gürcistan’�n, ba��ms�zl��n� ilan eden Güney Osetya Özerk Cumhuriyeti’ne kar�� "anayasal düzeni yeniden sa�lama operasyonu" ad� alt�nda ba�latt�� askerî sald�r�ya Rusya, Güney Osetya’nin ba�kenti Tsinvali’de toplam 2 bin dolay�nda Rus vatanda�� sivilin ve Rus bar�� gücü askerinin ya�am�n� kaybetti�ini öne sürerek, çok sert bir askerî kar��l�k verece�ini ilan etti. Bu aç�klamay� takip eden gün içinde de, Rusya Güney Osetya’n�n tamam�nda askerî denetimi ele geçirerek Güney Osetya’daki va-tanda�lar�n� ve bar�� gücü askerlerini korumakta kararl� oldu�unu aç�klad�. Rus uçaklar� Gürcistan'� bombalamaya ba�lad�. Gürcü birlikler ba�kent Tshinvali'nin çevresindeki 8 yerle�im birimini kontrol alt�na ald�lar, iki Rus uça��n� dü�ürdüler ve üç Rus askerini yaralad�lar. Ruslar ise Gürcistan karakol-lar�na ate� açarak sald�r�lara cevap verdiler. Gürcistan'da seferberlik ilan edildi. Modernizasyonunu Türkiye'nin yapm�� oldu�u, Gürcistan'�n ba�kenti Tiflis'e 35 kilometre mesafedeki Marneuli havaalan�n� Rus sava� uçaklar� bombalad�. Rus ordusu tanklar�n� Tshinvali'deki Gürcü bölgesine do�ru sürdü.56 Rus donanma-s�na ait sava� gemileri Gürcistan'�n Karadeniz k�y�lar�n� ablukaya ald� ve gemi-lere, Gürcistan'a "silah ve askeri donan�m girmesini engelleme emri" verildi.57

Tiflis de 10 A�ustos 2008 tarihinde tek yanl� olarak ate�kes ilan etti. An-cak, Rus taraf� bu ate�kes önerisini kabul edebilmesi için “Gürcistan’a ba�l� silahl� unsurlar�n Güney Osetya’n�n tamam�n� bo�altmas� ve Tiflis’in tek yanl� olarak bir daha Güney Osetya’ya kar�� askerî güç kullanmama taahhüdünde bulunmas�” ko�ulunu ileri sürdü. K�sa sürede bölge Rusya taraf�ndan ele geçi-rildi. Neticede sivil kay�plar�n58 1500 ile 2000 aras�nda oldu�u “Be� gün sava��” olarak adland�r�lan Rus-Gürcü sava��, Rusya Devlet Ba�kan� Dimitriy Medvedev’in, 12 A�ustos 2008’de, Gürcistan’� bar��a zorlama operasyonunun tamamland�� aç�klamas�yla sona erdi. Gürcistan kaybeden taraf oldu. Güney

��

55 Federico Bordonaro, “Georgia-Russia Misilse Row Calls for the West to Revise its Strategy in Eurasia”, Power and Interest News Report, http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=676&language_id=1 4 56 Zaman, 8 A�ustos 2008, Cuma 57 Hürriyet, 9 A�ustos 2008 Cumartesi 58 Rus haber ajanslar�, Savunma Bakanl��na dayand�rarak yay�mlad�klar� haberde, Gürcü sald�r�s�nda bölgede görev yapan 10’dan fazla Rus bar�� gücü askerinin öldü�ünü, en az 30 askerin de yaraland��n� duyurdular. Baz� kaynaklar ise yüzlerce ölü oldu�unu bildirmektedir. �� : �� , http://top.rbc.ru/society/09/08/2008/217974.shtml


�16

Osetya bölgesinden Gürcü kuvvetleri ç�kar�ld� ve Abhaz güçleri Kodori Vadi-si’ni ele geçirdi. 16 A�ustos 2008 tarihinde ate�kes imzaland�.59

Güney Osetya krizi olarak adland�rd��m�z Rusya ve Gürcistan aras�nda ya�anan bu son sava�, özellikle Rusya aç�s�ndan, beklenen ve istenen bir ge-li�meydi. Rusya Federasyonu’nu sava�a zorlayan hem iç hem de d�� sebepler zaman içerisinde olgunla��nca, bir k�s�m yapay bask�lar�n etkisi alt�nda, olay kendili�inden ortaya ç�km�� oldu.

26 A�ustos 2008'de Rusya Federasyonu Devlet Ba�kan� Dimitri Medvedev, 3 Eylül 2008'de Nikaragua'n�n Sosyalist Devlet Ba�kan� Daniel Ortega Güney Osetya Cumhuriyeti ve Abhazya Cumhuriyeti'nin ba��ms�zl��n� tan�d��n� aç�klad�.60

Sava��n ana maksad�, Rusya’n�n Güney Osetya’y� kontrol alt�na almas�, Abhazya’daki konumunu güçlendirmesi ve Gürcülerin askeri potansiyeline a��r bir darbe indirmesiydi. Rusya bir anlamda hedefine eri�ti. Güney Osetya’n�n ba��ms�zl��n� tan�yarak Gürcistan’a bir ders verdi. Ancak Rusya’n�n üstünlü-�ünü kabul eden uzun vadeli iddial� yorumda bulunmak için henüz erken. Kafkaslar’da bar��, halen pamuk ipli�ine ba�l� ve her an bütün dengeler de�i-�ebilir.

Soruna nereden bakt��n�z oldukça önemlidir. Rusya aç�s�ndan bakarsa-n�z, Gürcistan Hitler olarak adland�r�lan Saakashvili’nin soyk�r�m�ndan kurtul-mu�tur. Gürcistan aç�s�ndan bakarsan�z Rusya Gürcistan’� ilhak etmek istemi�-tir.

Rusya Devlet Ba�kan� Medvedev, Rus televizyonlar�ndan ve radyolardan canl� yay�nlanan aç�klamas�nda, Gürcistan'�n Zviad Gamsahurdiya döneminde, bu cumhuriyetlerde "soyk�r�m giri�iminde bulundu�unu" ve Mihail Saakashvili yönetiminin de ayn� yöntemi tercih etti�ini ileri sürerek, "Her iki olayda da Gürcü Osetleri soyk�r�mdan Rusya kurtarm��t�" dedi.61

Medvedev, Rusya'n�n Gürcistan'�n toprak bütünlü�üne sayg�l� oldu�unu ve ba��ndan beri bu sorunun diplomatik yollarla çözülmesi taraftar� oldu�unu ama Gürcü yönetiminin son sald�r�s�yla gündemin de�i�ti�ini ve tek seçenekle-rinin �iddetten yana oldu�unu söyledi. Güney Osetya ve Abhazya'n�n Rusya'ya yapt�� ba�vurunun Rus parlamentosunun alt kanad� Duma ve üst kanad� Fe-derasyon Konseyi'nde kabul edildi�ini hat�rlatan Medvedev, "Bu konuda art�k

��

59 Svante E. Cornell-Johanna Popjanevski-Niklas Nilsson, Russia’s War in Georgia:Causes and Implications for Georgia and the World, A Joint Transatlantic Research and Policy Center, Johns Hopkins University-SAIS, 1619 Massachusetts Ave. NW, Washington, D.C., August 2008 60 Oktay F. Tanr�sever, “Gürcistan’�n Güney Osetya’daki Askerî Operasyonu ve Rusya’n�n Tepkisi”, http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2457&kat1=42&kat2=12 Agustos 2008 61�� : �� , http://top.rbc.ru/society/09/08/2008/217974.shtml 61 Aleksey Pilo, “Be� Gün Sava��n�n Sonuçlar�”, Rusçadan çeviren: Deniz Berktay, Rus Resmi Haber Ajans� R�A, Novosti, 14 A�ustos 2008


� 17

bizim de bir karar almam�z gerekiyor. �lgili bütün uluslararas� hukuku göz ö-nünde bulundurarak bu cumhuriyetlerin ba��ms�zl�klar�n� tan�yoruz" dedi.

Medvedev, "�nsanlar�n hayat�n� kurtarman�n tek yönteminin bu oldu�unu dü�ü-nerek di�er devletlerin de bu konuda Rusya'y� örnek alarak hareket etmesini istiyoruz" diye aç�klamada bulundu. Öte yandan, Gürcistan, Rusya Devlet Ba�kan� Dimitri Medvedev'in Güney Osetya ve Abhazya'n�n ba��ms�zl��n� öngören karar� imzalamas�n�, topraklar�n�n ilhak� olarak gördü�ünü bildirdi.

Gürcistan D��i�leri Bakan Yard�mc�s� Giga Bokeria, Rusya'n�n bu davran�� ile Gürcistan'�n topraklar�n� ilhak etti�ini ifade etti. Bokeria, "Bu, Gürcistan'�n parças� olan bölgelerin aç�k bir �ekilde ilhak�d�r" dedi. Rusya Devlet Ba�kan� Dmitri Medvedev, Soçi'de toplanan Güvenlik Konseyi toplant�s� sonras� Güney Osetya ve Abhazya'n�n ba��ms�zl��n� öngören tasar�y� imzalad�. Medvedev toplant� sonras� yapt�� aç�klamada, di�er ülkeleri de bu iki ülkeyi tan�maya davet etti.62

Bat� ile ili�kilerin gerilmesine neden olacak imza öncesi, Almanya �ansöl-yesi Angela Merkel ve ABD Ba�kan� George W. Bush Medvedev'i tan�ma konu-sunda uyard�lar. Rus yetkililer ise Tiflis'in binlerce Oset'in ölümüne neden olan operasyonu gerçekle�tirmesinin ard�ndan bu iki bölgeyi kaybetti�ini, bunu kabullenmenin gerekti�ini i�aret ettiler.

Rusya'n�n NATO daimi temsilcisi Dmitri Rogozin ise �u an gelinen noktay� Birinci Dünya Sava��'n�n ya�and�� y�llara benzeterek “ili�kilerde yeni dondurulmu� alanlar�n olu�mas� kaç�n�lmaz” dedi. Rus RBK gazetesine aç�klamada bulunan Rogozin, "Var olan atmosfer bana 1914 y�l�nda Avrupa'da ya�anan süreci hat�rlat�yor. Bir terörist dünya güçlerini kar�� kar��ya getirmi�ti" dedi ve Gürcistan Cumhurba�-kan� Mihail Saakashvili'yi Avusturya-Macaristan veliahd� Franz Ferdinand'� öldürerek Birinci Dünya Sava��'n� ba�latan S�rp milliyetçisi Gavrilo Princip'e benzetti.63

TÜRK�YE’N�N BÖLGE POL�T�KASI VE ETN�K ÇATI�MALAR KAR�ISINDA TUTUMU Türkiye Kafkasya politikas�nda Azerbaycan’a ve Da�l�k Karaba�’a, Rusya “Yak�n Çevre” doktrinine odakland��ndan, Gürcistan Abhazya ve Güney Osetya’daki çat��malarla me�gul oldu�undan 1994 y�l�na kadar Türkiye-Gürcistan ili�kile-rinde önemli bir geli�me olmam��t�r. Karaba� çat��mas�ndan sonra Türkiye’nin Ermenistan ile ili�kilerinin bozulmas� sonucunda Türkiye’nin Azerbaycan ve Orta Asya ile temas kurabilmesi için Gürcistan önemli bir ülke olmu�tur. Hazar petrolünün Bat�ya ta��nmas�nda anahtar ülke olan Gürcistan’�n stratejik önemi Türkiye ile Gürcistan aras�ndaki ili�kilerin geli�mesine yol açm��t�r.

��

62 �� : �� , http://top.rbc.ru/society/09/08/2008/217974.shtml 63 Sabah, 26 A�ustos 2008, Sal�


�18

Shevardnadze Rusya’y� ayr�l�kç� hareketleri desteklemekle suçlamas�na ve Gürcistan’�n BDT’ye girmesini reddetmesine ra�men, birçok vatanda�� gibi, Gürcülerin sadece Abhazlara kar�� de�il gerçekte Ruslara kar�� sava�t��n� ve Gürcülerin böylesine güçlü bir rakip için kuvvetlerinin ve kaynaklar�n�n yeterli olmad��n� ve de çözümün Moskova’dan geçti�ini de biliyordu. Bundan dolay� Shevardnadze, Boris Yeltsin ile görü�erek ülkesinin bölgesel bütünlü�ünü korumaya çal��t� ve Gürcistan’�n ba��ms�z bir devlet olarak kalmas�n�n bir zo-runlulu�u olarak Gürcistan’�n BDT’ye dahil edilmesini kabul etti.64 Bununla birlikte, Shevardnadze’nin Rusya’n�n etkisini dengelemek için Gürcistan’�n Bat�n�n deste�ine ihtiyaç oldu�u fikri, onun Bat� e�ilimli politikalar izlemesine sebep oldu ve bu ili�kide Türkiye önemli bir ba�lant� noktas� olarak ortaya ç�kt�.

Gürcistan’daki etnik çat��malar Türkiye’de de sorunlara yol açt� ve özel-likle Abhazlar�n durumu birçok olaya sebep oldu. Abhazya’n�n Gürcistan’�n bölgesel bütünlü�ü içinde yer ald��n� Türkiye her f�rsatta resmi olarak bildirse de, Türkiye’de yerle�ik yakla��k 300.000 Abhaz65 Türkiye devlet politikas�ndan farkl� hareket etmeye çal��t�lar ve zaman zaman bunu iki ülke aras�nda kalm�� gizli bir probleme dönü�türdüler. Farkl� kurumlar�n davetlisi olarak Türkiye’yi birçok defa ziyaret eden Abhazya Ba�kan� Vladislav Ardzinba hiçbir ziyareti için devlet görevlilerinden resmi bir davet almam��t�r. Buna ra�men Türkiye’de bulunan Abhaz diasporas�n�n finansal yard�mlar�yla Sukhumi’de bir cami ve üç e�itim enstitüsü yap�lm��t�r.66 Gürcistan’�n Türkiye için olan stratejik önemi ile Abhaz kökenli vatanda�lar�n�n istekleri aras�nda kalan Türkiye, 1996’ya kadar aç�k bir politika sergileyememi�, fakat 1990’lar�n ikinci yar�s�ndan sonra Gür-cistan ile Türkiye aras�ndaki ili�kiler geli�ince daha aktif ve kararl� bir politika takip edebilmi�tir. Abhaz kökenli bir grup Türk vatanda�� ve Tiflis yönetimi ile iyi ili�kilere sahip Türkiye taraflar aras�nda arabuluculuk yapabilecek önemli bir devlettir. Bu ba�lamda Türkiye’nin ev sahipli�i yapt�� 7-9 Haziran 1999’da �stanbul’da her iki taraf�n bir araya getirildi�i toplant� ve Türkiye’nin bölgesel problemlere bar��ç� çözümleri desteklemesi, Türkiye’nin oynad�� aktif tutum için çok önemlidir.67 Toplant�dan bir hafta önce Kafkas-Abhaz Dayan��ma Derne�i’nin tüm üyelerinin D��i�leri Bakanl��’na davet edilmesi hükümetin Abhaz kökenli vatanda�lar�na de�er verdi�ini göstermesi yönünden kayda de�erdir.68 BM Cenevre süreciyle ilgili yap�lan toplant�da, taraflar kar��l�kl� e-konomik aktiviteleri ve yard�m� geli�tirmek ve s�n�rlarda terör hareketlerini

��

64 Alexander Rondeli, "Regional Security Prospects in the Caucasus," G. Berstch (ed.), Crossroads and Conlict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia, New York, Routledge, 2000, p. 49. 65 John Colarusso, "Abkhazia," Central Asian Survey, Vol. 14, No.1, 1995, p. 76. 66 Asbed Kotchikian, "The Perceived Roles of Russia and Turkey in Georgian Foreign Policy," Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, p. 42. 67 "Abhazya Sorununun Çözümü Yolunda �stanbul'da Düzenlenen Toplant�yla �lgili Bilgi Notu," D��i�leri Güncesi, Haziran 1999, http://www.mfa.gov.tr. 68 "Kafkas-Abhazya Dayan��ma Komitesinin 7-9 Haziran 1999'da �stanbul'da yap�lacak toplant� önce-sinde D��i�leri Bakanl�� ile görü�meleri," http://www.kafder.org.


� 19

önlemek için komisyonlar�n kurulmas�na karar verdi. Eylül 2003’te dönemin Türkiye D��i�leri Bakan� Abdullah Gül’ün Tiflis ziyaretinde, Gürcistan Devlet Bakan� Malkhaz Kakabadze’nin “Türkiye BM Genel Sekreterlik Dostlar� Grubu’na kat�lmal�d�r”69 �eklindeki ifadesine, Türkiye’nin Ocak 2004’te, “Bu öneriye Türkiye Abhaz sorununa bar��ç� yollarla ve Gürcistan’�n bölgesel bütünlü�ü içinde çözüm ara-maktad�r” �eklinde Türkiye’nin Gürcistan Büyükelçisine cevap vermesiyle önce-sinde t�kanma noktas�na gelen giri�imler yeniden canlanm�� oldu.70

Gürcistan-Rusya aras�ndaki gerilim artt�kça, bunu dengeleyici unsur ola-rak Gürcistan-Türkiye aras�ndaki ili�kiler yo�unla�t�. Gerçekte 1997-1998 dö-nemi Gürcistan-Türkiye ili�kilerinin kuvvetlendi�i ve Gürcistan’�n Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hatt� projesini desteklemeye ba�lad�� bir dönemdir. 1990’lar�n ikinci yar�s�nda ba�layan bu uzla�ma, “stratejik ortakl�k” seviyesine ilerlemi�tir. “Gül Devrimi”71 nden sonra Gürcistan’�n Türkiye’ye yönelik politi-kalar�nda bir de�i�iklik ya�anmam��t�r ve Shevardnadze’den daha da Bat� yan-l�s� olan yeni Devlet Ba�kan� Saakashvili, BTC boru hatt�n� onaylam�� ve i�ler durumda olmas�n� temin etmi�tir.

Gürcistan’�n güvenli�ini ve enerji nakil hatlar�n�n tam i�levsel olmas�n� o-lumsuz etkileyecek birçok problem vard�r. Rusya’n�n destekledi�i Abhazya ve Güney Osetya bölgelerinin boru hatlar� güzergah�na çok yak�n olmas� bu prob-lemlerin ba��nda gelmektedir. Hükümet ba��na geçen Saakashvili Gürcistan’da hakimiyeti kontrol alt�na ald�ktan sonra ilk olarak Acaristan sorununu çözmek için bölgeyi ziyaret etmek istedi. Fakat Rusya'yla yak�n ili�kide olan Acaristan Otonom Bölgesi lideri Aslan Abashidze’nin yeni yönetimi tan�mad�� eklinde-ki seçim sonras� bildirisi ile Cholohi gümrü�ünden geçi�ine izin verilmedi. Bu çerçevede bölgede uzun süren ve sava� e�i�ine kadar gelen kriz ya�and�.72

Bölgeye ekonomik ambargo uygulanmas� �eklindeki Saakashvili’nin yan�t� ile kriz t�rmand�. 18 Mart 2004’te ABD ve Rusya’n�n araya girmesi ile ancak geçici olarak çözülebildi. Türkiye sorunun bar��ç�l yollarla çözümünü destek-lemekle birlikte, askeri müdahale durumunda Kars Antla�mas�’na dayanabile-ce�ini de belirtti.73 Yap�lan diplomatik görü�meler sonucunda gerekli deste�i bulamayan Aslan Aba�idze 5 May�s 2004’te (önceki D��i�leri Bakan� ve döne-min Rusya Federasyonu Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreteri Igor Ivanov’a sözde e�lik etmek üzere Batum’dan Moskova’ya) ülkeyi terk etmek zorunda kald�. Böylece Aslan Abashidze ve Saakashvili aras�ndaki kriz sona ermi� oldu. Aslan Abashidze’nin 2004'te devrilmesinden sonra Acara Özerk Cumhuriyeti’nin

��

69 "Tbilisi wants Turkey, Ukraine to join mediators on Georgia-Abkhaz conflict," Interfax, Tifis, 18 Eylül 2003. 70 "Turkey offers to host Abkhaz-Georgian talks," RFE/RL Newsline, Vol. 8, No. 7, 13 Ocak 2004. 71 Gül Devrimi hakk�nda ayr�nt�l� bilgi için bkz. Giray Saynur Bozkurt, “Gürcistan, Ukrayna ve K�rg�zis-tan’da Kadife Devrimler”, Özel Dosya, Karadeniz Ara�t�rmalar� Balkan, Kafkas, Do�u Avrupa ve Anadolu �ncelemeleri Dergisi, Say�:9, Bahar 2006, ss.151-167 72 Archil Gegshidze, "Georgia's Vulnerabilities and the Ajaria Crisis," Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, p. 65. 73 �smail Soysal, Türkiye'nin Siyasal Andla�malar�, I. Cilt (1920-1945), T.T.K, 1983, s. 41-47.


�20

statüsü Gürcistan anayasas�nda yap�lan de�i�ikliklerle k�s�tland�. 6 May�s 2004’te Gürcistan Parlamentosu’nun yetkisiyle Acaristan’daki bölgesel hükü-meti feshetti. Acaristan’daki çat��man�n çözümlenmesi ile cesaretlenen Cum-hurba�kan� Abhazya ve Güney Osetya’n�n Gürcistan ile birle�mesini sa�laya-ca��n� duyurdu. Bununla birlikte Güney Osetya problemine h�zla hareket eden Saakashvili Rusya’n�n sert reaksiyonuyla kar��la�t� ve geri ad�m atmak zorunda kald�.74 Shevardnadze’nin de daha önce de�indi�i gibi problemin Gürcistan ile Güney Osetya aras�nda de�il Gürcistan ile Rusya aras�nda oldu�unu kabul etti. BM’in Güney Osetya probleminde rol almayaca�� bildirisi; Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu�u (ECSC)’nin ilgili taraflar� sadece yumu�atma politikas�yla s�n�r-lamas� ve ABD’nin Rusya’n�n kar��s�na ç�kmama politikas� üzerine Saakashvili geri ad�m atmak zorunda kald�. Güney Osetya da ba�ar�s�z olunca Cumhur-ba�kan� Rusya’n�n rehberli�inde Abhazya sorununun görü�melerine ba�vur-mak zorunda kald�. Saakashvili Abhazya’da bar�� korumakla görevli ve ba�l�ca Ruslardan olu�an kuvvetlere bat�l� ve özellikle Amerikal� kuvvetlerin kat�l�m�n� sa�lamak için çal��t�. Di�er taraftan ABD Gürcistan’a problemlerin çözümü için Rusya ile görü�melerini tavsiye etti ve Abhazya çat��malar�n�n çözümünde daha fazla taahhütte bulunmak istemedi�ini gösterdi. Gürcistan etnik sorunla-r�yla yüzyüze gelindi�inde Türkiye’nin tutumu ABD’nin tutumundan farkl� de-�ildi. Acaristan çat��mas� s�ras�nda Türkiye D��i�leri Bakanl�� sadece “Gürcis-tan bölgesel bütünlü�üne destek” mesaj� yay�nlarken75, Türkiye’nin Bakü Bü-yükelçisi Ünal Çeviköz çal��t�� bakanl��n bildirisinin ilerisine giderek 1921 Kars Antla�mas�na atfen “Gürcistan’�n bir parças� olan Acaristan otonom bölgesine Türkiye’nin asker gönderme hakk� vard�r”76 bildirisinde bulunmu�tu.77 Bu meselenin Rus medyas�nda detayl� tart��lmas� ve bu durumun Gürcistan’daki geli�meler-le T.C. D��i�leri Bakanl��’n�n ilgili oldu�unun ili�kilendirilmesinden sonra dö-nemin D��i�leri Bakan� Abdullah Gül, Türkiye’nin bu sorunu Kars Antla�ma-s�’yla ili�kilendirmedi�ini bildirdi. Tiflis ile ya�anan gerilim s�ras�nda Abashidze Türkiye’nin “garantör devlet” olarak bölgesel geli�melere müdahale etmesi gerekti�i talebinde bulundu.78 Di�er taraftan Ankara Aslan Abashidze ve Saakashvili ile olan ili�kilerine ra�men Moskova’n�n yapt�� gibi aktif görü�me-ci rolünü üstlenmedi ve arka planda kalmay� tercih etti. Öncesinde 2000 y�l�n-da Batum ve Acaristan aras�ndaki kriz süresinde Cumhurba�kan� Demirel Hik-met Çetin’i özel elçi olarak görevlendirmi�ti. 2004’te kriz bitiminin hemen sonras�nda önceki D��i�leri Bakan� Ya�ar Yak�� ve önceki Devlet Bakan� Refaaddin �ahin 19-21 Mart 2004’te Tiflis ve Batum’a seyahat ettiler ve prob-

��

74 Daan Van Der Schriek, "South Ossetia Gets Ultimatom, Rejects Georgian Aid," Eurasia Insight, 23.6.2004. 75 D��i�leri Güncesi, "Gürcistan Hükümeti ile Acara Özerk Cumhuriyeti Aras�nda Ortaya Ç�kan Gerginlik Hakk�nda Bas�n Aç�klamas�," 15 Mart 2004, http://www.mfa.gov.tr. 76 Hürriyet, 15 Mart 2004 77 "Rusya'y� k�zd�ran Büyükelçi," Milliyet, 19 Mart 2004. 78 Mevlut Kat�k, "Will Turkey meet the strategic challenge in Georgia?," Eurasia Insight, 10 Aral�k 2003.


� 21

lemin çözümünden duyduklar� mutlulu�u ifade ettiler.79 Aslan Abashidze’ye ra�men Türkiye’nin müdahil olmaktan çekinmesi, problemi Gürcistan’�n yerel problemi olarak görmesi, Gürcistan Cumhurba�kan� Mikhail Saakashvili tara-f�ndan “Gürcistan’�n bölgesel bütünlü�ünün sürdürülmesi için çok yap�c�” olarak de�erlendirilmi�tir. Buna ilave olarak Saakashvili Rusya hükümetinden ziyade Duma’n�n içindeki baz� tutucu unsurlar�n Acaristan’daki krize müdahale etmek için bir bahane arad�klar�n� bu unsurlar�n kendi hareketlerini me�ru göstermek için Türkiye’nin müdahale etmesini arzulad�klar�n� ve de Türkiye’nin krize uzak durmas�n�n ak�ll�ca bir yakla��m oldu�unu iddia etti.80

Gürcistan’daki etnik çat��malar�n Rusya, Türkiye ve Gürcistan aç�s�ndan farkl� sonuçlar� vard�r. Rusya Türkiye için son derece yararl� BTC projesini bal-talamak, ba�ka bir deyi�le Azeri petrolünün Bat�ya Gürcistan yoluyla ula�ma-s�n� engellemek amac�yla Kafkaslardaki istikrars�zl�� devam ettirmek için Gür-cistan’daki etnik çat��malar� desteklemektedir. Gürcistan’daki politik kaos ve etnik çat��malar bir taraftan Gürcistan’� Avrasya petrolü için daha az çekici bir güzergah haline getirirken, di�er taraftan bölgede ya�anan istikrars�zl�k Gürcis-tan’� Rusya’ya yak�n olmaya zorlamaktad�r. Nitekim Rusya ekonomik, sosyal ve siyasi olarak örtülü müdahalelerle destekledi�i Gürcistan’da askeri ve politik varl��n� kuvvetlendirmek için önce Gürcistan’�n ilk Devlet Ba�kan� olan Gamsahurdia hükümetini devirerek rakibi Shevardnadze yönetimini ba�a ge-tirmi�tir. Ancak Shevardnadze yönetiminin ulusalc� e�ilimler göstermeye ba�-lamas� ile bu defa Güney Osetya Abhazya ve Acaristan’daki problemler provoke edilerek Gürcistan 1993 y�l� sonunda BDT'ye girmeyi kabul etmek zorunda kalm�� ve Rusya ile bir askeri i�birli�i anla�mas� imzalam��t�r. Böylece Rusya, Gürcistan ile imzalad�� anla�ma ile SSCB dönemine ait Türkiye s�n�r�n-daki askeri varl��n� tekrar elde etmi�tir.81 Gürcistan’da ikinci perde ise son geli�melerle oynanmaya ba�lam��. Rusya’n�n Ermenistan ve Gürcistan'daki kazançlar�, Azerbaycan'a bask�lar�n� art�rmas�n� kolayla�t�rm��t�r.

Gürcistan’daki bu durum, uluslararas� kamuoyunu oldu�u kadar Türkiye’yi de ilgilendirmektedir. Özellikle Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hatt�n�n yap�lmas�n�n ard�ndan Türkiye-Gürcistan ili�kilerinin oldukça iyi seyretti�i gözlenmi�tir. Batum’daki uluslararas� havaliman� May�s ay�nda iki ülke aras�nda ortak kulla-n�ma aç�lm�� ve Türkiye’den iç hat statüsünde uçu� yap�labilecek ilk yabanc� havaliman� haline gelmi�tir. Öte yandan, Türkiye-Rusya ili�kileri de 2000’li y�llarda büyük geli�me göstermi�tir. Enerji alan�ndaki i�birli�i ba�ta olmak üzere ekonomik ili�kiler oldukça ileri düzeydedir. Üstelik ABD’nin Ortado�u politikas�n�n ba�ta Kuzey Irak olmak üzere çe�itli alanlarda Türkiye için sorun-

��

79 D��i�leri Güncesi, "Gürcistan Hükümeti ile Acara Özerk Cumhuriyeti Aras�ndaki Krizin A��lmas� Hak-k�nda Bas�n Aç�klamas�," 19 Mart 2004, http://www.mfa.gov.tr. 80 "Turkish-Georgian Relations: An Interview with Georgian President Mikheil Saakashvili," Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, pp.45-49. 81 Gamze Güngörmü� Kona, “Gürcistan’dan Ötesi: Kafkasya’da Büyük Resmi Görmek”, 16 A�ustos 2008 http://www.turksam.org/tr/yazdir1454.html


�22

lar yaratt�� bir dönemde, bir partner olarak Rusya’n�n de�eri artm��t�r. Rusya ile ili�kilerini bozmak istemeyen Türkiye, Gürcistan’�n kendisinden bekledi�i deste�i Rusya kar��s�nda göstermemi�tir. Bu ba�lamda, Amerikan deste�iyle gerçekle�en “renkli devrimlerin” samimiyetine duyulan ku�kudan, Gürcü hü-kümetinin de nasibini alm�� oldu�u söylenebilir. Gürcistan’�n, ABD’nin bölge-deki ç�karlar�n�n bir temsilcisi olarak görüldü�ü ölçüde bu ku�kuya maruz kala-ca�� anla��lmaktad�r.

Türkiye Gürcistan’�n toprak bütünlü�ünü savunmaktad�r. Enerji ve ula��m projelerinde önemli konumda bulunan Gürcistan ile Türkiye aras�nda yak�n askeri ve politik ili�kiler de bulunmaktad�r. Di�er taraftan iki bölgesel güç olan Türkiye ve Rusya aras�ndaki ekonomik ili�kilerin önemi de aç�kt�r. Kafkas-ya’daki son krizde Rusya’da Türkiye ile Gürcistan aras�ndaki askeri ili�kileri sorgulayan yorumlar yap�lm��t�r. Türkiye bölgesel bir güç olarak hangi ülke ile askeri ili�kiler kuraca��n� ba�ka bir ülkeye dan��ma durumunda de�ildir. Ayr�ca Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ili�kileri kar��l�kl� egemenlik ve toprak bütünlü�ü-ne sayg� çerçevesi içerisinde yürütülmektedir. Sorun Rusya’n�n Kafkasya’ya bak��ndan kaynaklanmaktad�r. Bir bölgesel güç olarak Türkiye’nin bölgesel sorunlarda inisiyatif almas� Rusya’y� Kafkasya politikas�n� gözden geçirmeye itebilir. Türkiye Gürcistan ile ilgili sorunlarda kriz ç�kmadan önce taraflar� bir araya getirebilecek konumdayd�. Türkiye bu hamleyi Rusya’ya ra�men yapma-l�yd�. Mevcut krizde ortaya konan Kafkasya ittifak� önerisi ileriye dönük olarak görü�melerde detayland�r�labilir. Böyle bir ittifakta Türkiye ile birlikte bir böl-gesel güç olan Rusya’da yer alacakt�r. Ancak �iddet politikas�yla sonuç al�na-mayaca��n�n Rusya’ya aç�k bir �ekilde gösterilmesi gerekir. Rusya’n�n Gürcis-tan’� bombalamas� ve i�galde tereddüt etmemesi Gürcistan’�n ve Azerbay-can’�n Rusya kar��s�nda askeri bir ittifak içerisinde güçlendirilmesi gere�ini ortaya ç�karm��t�r. NATO üyeli�i bu aç�dan önemlidir. Türkiye buna destek vermelidir. Karadeniz’de de Rusya’n�n istedi�i zaman di�er bir Karadeniz ülke-sinin limanlar�n� ablukaya alamayaca�� bir yap�lanmaya gidilmelidir. Türkiye enerji alan�nda da Rusya’ya olan ba��ml�l��n� azalt�c� politikalara h�z vermeli-dir. Enerjiyi silah olarak kullanan anti-demokratik bir Rusya’ya ba��ml�l�k so-runlara neden olabilir. Ayr�ca mevcut krizde Gürcistan topraklar�nda kontrol noktas� olu�turan Rusya askerlerinin ve/veya onlar�n deste�iyle hareket eden-lerin yoldan geçen Türk TIR �oförlerinin paras�n� ve mallar�n� gaspa yöneldi�i haberleri de Türkiye taraf�ndan dikkatle incelenmeli ve sorumlular�n cezaland�-r�lmas� ve zarar u�rayanlar�n zararlar�n�n tazmini Rusya’dan talep edilmelidir.82

Bölgedeki geli�meler Türkiye için çok önemlidir. Yüzy�llardan sonra Kaf-kaslar’da Rusya ile s�n�rlar� aras�nda Gürcistan’� bulan Türkiye, bu yeni mütte-fikine dört elle sar�ld�. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt�, �ahdeniz gaz boru hatt�, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hatt�, Kafkaslar’da yeni i�birli�i imkânlar� açan projeler olarak öne ç�kt�. Bu projeler Rusya’y� çok memnun etmiyordu. Ama

��

82 Kamer Kas�m, “Gürcistan’da Neler Oluyor?”, http://www.turkishweekly.net/turkce/yorum.php?id=647


� 23

Rus do�algaz�na ba�l� ve iyi bir mü�teri olan Türkiye, yine de Moskova ile bir dengeyi koruyabiliyordu. Saakashvili hükümetinin abart�l� hamlesi, bu denge-leri de, Azerbaycan ve Türkiye’nin Gürcistan’la giri�ti�i i�birli�i ortam�n� da tehlikeye att�. Gerçi Rusya’n�n Gürcistan’�n Poti’deki petrol tesislerini vururken Türkiye ve Azerbaycan’la petrol ve gaz hatlar�na zarar vermemesi, bu konuda gösterdi�i özenin i�areti olarak da görülebilir ama i�ler bu noktadan sonra Ankara için daha zor olacakt�r. Türkiye’nin bölgedeki enerji-siyaset-güvenlik denklemini, k�� ve gaz krizlerine yakalanmadan bu geli�melere göre yeniden kurmas� gerekmektedir.83

SONUÇ Tiflis ve Moskova aras�nda artan gerginli�in kökleri 1990'l� y�llar�n ba�lar�nda Gürcü ço�unlu�un biran önce Moskova'dan ayr�l�p ba��ms�zl�k kazanmak için örgütlenmeleriyle ba�layan geli�melere kadar gitmektedir. Sovyetler Birli�i'nin da��lmadan önceki son y�llar�nda komünizm kar��t� milliyetçi Gürcü muhalefet, Gürcistan'daki komünist gücün kurumsal temellerini sarsmak için grevleri ve di�er sivil ba�kald�r� hareketlerini kulland�lar. Bu olaylar, Cumhuriyetin Sovyet-ler Birli�i'nden ba��ms�zl��n� kazanmas�nda önemli bir rol oynam��t�r. Ancak bu ba��ms�zl�k mücadelesi stratejisindeki farkl�l�klar Sovyet�sonras� dönemde Gürcistan halk�n�n bölünmesine yol açt�. Radikal Gürcüler, iç siyasette Sovyet döneminin Gürcü yönetici çevreleriyle ve d�� siyasette de Moskova ile her türlü uzla�maya kars�yd�lar. Il�ml� Gürcüler ise, bu eski güç odaklar�na kars� daha dikkatli ve �l�ml� bir yakla��m izlemeyi tercih ediyorlard�.

Gürcistan yönetimi en ba��ndan beri bölgesel bütünlü�üne bir tehdit ola-rak alg�lad�� etnik çat��malar�, Gürcistan’� kendi etnik çemberi içine almak isteyen Rusya taraf�ndan yönlendirildi�ini iddia etmektedir. Rusya’n�n �imdiye kadar bölgeye yönelik politikas� da bu iddiay� destekler gibi görünmektedir. Aç�kça Rusya’n�n bu çat��malara olan ilgisi bölgedeki çat��malar�n yerle�mesi-ni hedeflemekten ziyade krizi derinle�tirerek kendi ç�karlar�n� kollamay� ve statükosunun devam�n� hedeflemektedir. Bir anlamda Gürcistan da t�pk� Azer-baycan gibi ba��ms�zl��ndan itibaren Rusya’n�n politikalar�n�n hedefi olmu�-tur. Gürcistan’� kendi eksenine almak isteyen ve bu ülkede asker konu�lan-d�rmay� amaçlayan Rusya Gürcistan’daki ayr�l�kç� hareketleri desteklemi� ve sonuçta bu amac�na ula�m��t�r. Çat��malar�n kayna�� olarak Rusya’n�n alg�-lanmas� çözüme yönelik olarak iki yakla��m� ortaya ç�kar�r: Bunlardan birincisi, 1994 sonras� Shevardnadze’nin yapmaya zorland�� gibi ihtiyaçlar� kar��lamak için Rusya’ya dönmek ve ikincisi özellikle 1997 sonras�nda Rusya’y� dengele-mek üzere alternatif güç kaynaklar�n� aramak. Ancak Rusya’n�n kazanc� kal�c� olmam�� “Gül Devrimi” ne giden süreçte ve yönetimin de�i�mesinden sonra Gürcistan h�zla Bat� eksenine yönelmi� ve NATO üyeli�ini talep eden bir ülke konumuna gelmi�tir. Saakashvili’nin Devlet Ba�kanl��ndan itibaren gerilen

��

83 Murat, Yetkin, “Türkiye’nin Alaca�� Gürcistan Dersleri, Politika, Radikal /11/08/2008


�24

Rusya-Gürcistan ili�kilerinde zaman zaman sorunlar ortaya ç�km��t�r. Örne�in, 2006 y�l�nda Gürcistan’da 4 Rus subay� casuslukla suçlanm�� ve ortaya ç�kan gerginli�e Rusya ekonomik s�n�rlamalar uygulamak hatta Rusya’da çal��an baz� Gürcüleri s�n�r d�� etmekle cevap vermi�tir. 30 Ekim 2007 tarihinde de Rus askerlerinin Ganmukhuri’ye girip Gürcistan güvenlik güçlerine sald�rd�� haberi üzerine iki ülke aras�nda gerginlik ya�anm��t�r. Gürcistan Devlet Ba�kan� Saakashvili de olay yerine gitmi� ve Rus kuvvetleri komutan� General Chaban’�n Gürcistan’da istenmedi�ini ve birkaç gün içerisinde ayr�lmas� gerek-ti�ini ifade etmi�tir. Bu gerilimlerin doru�a ve bir silahl� çat��maya varmas� ise Gürcistan’�n Güney Osetya’da kontrolü sa�lamak için ba�latt�� operasyonla birlikte olmu�tur.

Rusya’n�n müdahalesi ile Gürcistan kuvvetleri Güney Osetya’dan ç�kar�l-m��t�r. Ayr�ca Kodori Vadisinde de Gürcistan’a kar�� ikinci bir cephe aç�ld�. Fransa Cumhurba�kan� Sarkozy’nin temaslar� sonucunda taraflar�n ate�kes için 6 maddelik bir ilkeler deklarasyon üzerinde anla�t�klar� ilan edilmi�tir. �iddete son verilmesi, tüm askeri operasyonlar�n durmas�, kar��l�kl� olarak insani yard�mlara izin verilmesi, Gürcistan kuvvetlerinin çat��malar öncesi mevzilerine dönmeleri, Rusya kuvvetlerinin önceki pozisyonlar�na dönmesi ve Güney Osetya ile Abhazya’n�n gelecekteki statüsü üzerine uluslararas� görü�-melerin yap�lmas�n� içeren anla�man�n çat��malar� sona erdirmesi beklenirken 13 A�ustos 2008 itibar�yla bu beklenti gerçekle�memi�tir. Rusya kuvvetlerinin Gori’den Tiflis’e uzanan yolda ilerledi�i haberleri Rusya’n�n amac�n�n Saakashvili’nin devrilmesi mi? oldu�u tart��malar�n� art�rm��t�r. Gürcülerin Gori’yi bo�altmas�, �ehrin Rusya ve onlar�n destekledi�i kuvvetler taraf�ndan ya�maland�� haberleri ve ileride Rusya için ciddi sorun olu�turacak görüntüle-rin ortaya ç�kmas� Kafkasya’da gerilimlerin devam edece�inin i�aretidir. Rusya Gürcistan’�n bir daha Güney Osetya ve Abhazya’ya girmesini istememekte ve bu do�rultuda bir deklarasyonun Gürcistan taraf�ndan imzalanmas�n� talep etmektedir. Böyle bir deklarasyonu Saakashvili’nin imzalamas� iktidar�n� ve prestijini sona erdirebilir. Rusya asl�nda iki �ekilde Saakashvili yönetimini devi-rebilir. Bir yöntem Rus kuvvetlerinin Tiflis’e girmesi ve di�er yöntem ise Saakashvili’nin Rusya’n�n istedi�i tarzda bir deklarasyonu imzalamas�d�r. Rus-ya’n�n Gürcistan topraklar�n� i�gali sürdürmesi ve Rus kuvvetlerin Tiflis’e gir-mesi Rusya’y� uluslararas� alanda zor durumda b�rakacakt�r. Krizin geldi�i nok-tada da Rusya’ya yönelik ciddi ele�tiriler ve Bat� ile ili�kilerinde telafisi zor zararlar meydana gelmi�tir. Poti Liman�’n�n Rusya taraf�ndan bombalanmas� ve Gori’deki ya�malamalardan Rusya sorumludur. Kafkasya topraklar�na girme-sinden itibaren Kafkasya’daki halklar� birbirlerine kar�� k��k�rtarak avantaj sa�-lamaya çal��an Rusya’n�n So�uk Sava� dönemi sonras�nda da ayn� politikay� sürdürdü�ü görülmektedir. Sovyetler Birli�i’nin da��lmas�ndan sonra ba��ms�z-l��n� kazanan bölge ülkelerinin bu durumunu kabulde zorlanan Rusya bu ülke-lere istedi�i zaman müdahale edebilece�ini ve hatta i�gal edebilece�ini dü-�ünmektedir. Gürcistan ve Azerbaycan gibi sorunlu da olsa demokratikle�me-de mesafe almaya çal��an ve ba��ms�z olan ülkelere yönelik Rusya’n�n izledi�i


� 25

politika bu ülkeleri Bat�yla yak�nla�maya itti�i gibi Rusya’n�n da Bat�yla olan ili�kilerini bozmaktad�r. Asl�nda Kosova’n�n ba��ms�zl��n� kazanmas�ndan sonra gerilen ili�kiler Kafkasya’daki krizle birlikte yeni bir boyuta ta��nmakta-d�r. ABD Rusya’n�n s�n�rlar� a�t��n� belirtmi� ve Gürcistan’a insani yard�m ve askeri malzeme gönderilece�ini aç�klam��t�r. Bu arada NATO’dan da Gürcis-tan’�n üyeli�ine ili�kin sürecin devam etti�i ifade edilmi�tir. NATO’nun Bükre� Zirvesi’nde Gürcistan’�n NATO Üyelik Eylem Plan� içerisine al�nmamas�n�n Rusya’y� Gürcistan’a sald�rmak konusunda cesaretlendirdi�i yorumlar� da ya-p�lm��t�r. Gürcistan’da Rusya’n�n yapt�� tahribattan sonra bu ülkede Rusya’ya daha yak�n bir politikay� savunanlar�n da i�i zorla�acakt�r. Mevcut anti-Rus atmosferin Gürcistan’da daha da derinle�ece�i söylenebilir. Gürcistan politik ve ekonomik istikrar ve güvenli�i için Bat�yla bütünle�meyi istemektedir. Rusya ise Bat�n�n bu bölgeye ilgisini d��ar�dan müdahale olarak de�erlendirmekte hatta Gürcistan’dan bahsederken ABD’nin Gürcistan projesi gibi Gürcistan’� bir ülke gibi görmedi�ini ima eden aç�klamalarda bulunmaktad�r. Rusya’n�n Sovyetler Birli�i’nin da��lmas�ndan sonra yeni s�n�rlar� tan�makta ve kabullen-mekte zorlanan politikas� Kafkasya’da istikrar� olumsuz etkilemektedir. Rusya kuvvetlerinin 14 A�ustos 2008’de Gori’den çekilmeye ba�lad�� ve �ehre Gür-cistan kuvvetlerinin geri dönmekte oldu�u haberleriyle durum sakinle�meye ba�lasa da Rusya ile Gürcistan aras�nda yeni gerginliklerin ç�kmas� olas�d�r. ABD-Rusya ili�kileri de bu krizden olumsuz etkilenmi�tir. ABD’nin yetkili a��z-dan Rusya’n�n Gürcistan’a müdahalesini So�uk Sava� döneminde Çekoslo-vakya’n�n i�galine benzetmesi krizin vard�� noktay� göstermektedir.

Bugüne kadar olan Rusya politikas� Gürcistan üzerine Amerika’n�n etkisini daha da kuvvetlendirmi�tir. E�er bu e�ilim devam ederse, Gürcistan üzerine Amerika’n�n etkisinin artmas�n� engelleyemeyen, dolayl� olarak Rusya kar��t� duygular�n ortaya ç�kmas�n� sa�layan ve Gürcistan üzerinde etki olu�turama-yan Rusya’n�n ayr�l�kç�lara verdi�i destek manas�z olacakt�r. Bu durum Rusya’y� geleneksel politikalar�n� de�i�tirmeye zorlamaktad�r.

Özellikle Vladimir Putin'in Rusya Devlet Ba�kanl��na yükselmesinden sonra Moskova ve Tiflis aras�nda gerginli�in artmas� gerek Rusya, gerekse Gürcistan için kar��k sonuçlar do�urmu�tur. Her iki taraf da sorunlar�n� birbi-rinden tamamen farkl� bak�� aç�lar�yla görmü�tür. Moskova enerji, askeri üsler, vize rejimi ve uluslararas� terörizm konular�ndaki kendi pozisyonunu Gürcis-tan'a aç�kça dikte ettirmeye çal��maktad�r. Ancak, bu politikalar Tiflis'in Rusya yanl�s� de�il de, Bat� yanl�s� bir d�� politika yöneli�i izlemesine yol açmaktad�r. Bu nedenle, bölgede istikrar artt�r�c� politikalar geli�tirilirken Moskova'n�n Gürcistan ve di�er komsular�n�n kayg�lar�n� da dikkate almas� gerekir. Mevcut sa��rlar diyalo�u yerine, kar��l�kl� anlay�� kültürünün benimsenmesi, yak�n ge-lecekte Moskova’n�n Tiflis ile ili�kilerini güçlendirebilmek için tek ç�kar yol gibi görünmektedir.

�u anda oldu�u ve gelecekte olaca�� gibi Gürcistan’daki etnik çat��mala-r�n çözümünde arabulucu olarak üçüncü bir tarafa ihtiyaç vard�r. Bat�l� devlet-lerin, uluslararas� organizasyonlar�n ve BM’lerin bölgede bar�� için çabalar�


�26

devam etmektedir. Shevardnadze’nin 2003’te devrilmesi ve Acaristan’�n Gür-cistan’a kat�lmas� bölgede Rusya’n�n gücünün azald��na i�aret etse de ve hatta 11 Eylül’den sonra ABD’nin bölgeye müdahil olmas�ndan sonra bölgede Rusya’n�n aktivitesinin azald��na dair görü�ler olsa da, Rusya hala inkar edilemez bir �ekilde bölgede güçlü bir aktördür. Abhazya seçimlerinde Rus-ya’n�n etkisi ve Güney Osetya’n�n Rusya’ya ba��ml�l�� dü�ünüldü�ünde Abhaz ve Güney Osetya sorunu “Rusya faktörü” olmadan çözümlenemez.

Gürcistan, Türkiye aç�s�ndan birinci derecede stratejik öneme sahip bir ülkedir. Gürcistan hem BTC ve BTE boru hatlar�n�n içinden geçmesi ve hem de Kars-Tiflis demiryolu ba�lant�s� ile Türkiye’nin Orta Asya ve daha ötesinde Çin’e uzan�m�n� kolayla�t�racak ülke konumundad�r. Ayr�ca Türkiye’nin bu ülkede ciddi ekonomik ve siyasi yat�r�mlar� vard�r. Gürcistan, Türkiye için çok önemli bir ba�ka ülkenin (Azerbaycan’�n) do�rudan Rus bask�s�na maruz kal-mas�n�n önündeki son engeldir. Üstelik Tiflis-Bakü hatt� Türkiye’nin So�uk Sava� sonras�nda Kafkaslarda kurabildi�i önemli ve korunmas� gereken bir etkinlik hatt�na i�aret etmektedir. Tüm bunlar�n ötesinde çok say�da Gürcü ve Kafkas kökenli Türk vatanda��n�n varl��, Türkiye’nin bu ülkede olan bitenlere bigane kalamayaca��n� göstermektedir. Yine de Türkiye son y�llarda genel ola-rak Kafkasya’da ve özel olarak Gürcistan’da çok sessiz ve tepkisiz kalm��t�r. Gürcistan örne�inde hemen herkes (Gürcüler, Abhazlar, Osetler, Bat�l� diplo-matlar, uluslararas� sivil toplum örgütleri ve hatta zaman zaman liberal e�ilimli Ruslar) Türkiye’nin neden bu ülkenin sorunlar�na daha etkin bir �ekilde müdahil olmad�� sormaktad�rlar. Bölgeden uzakta yer alan çe�itli ülkeler res-mi ya da gayri-resmi pek çok giri�imle Gürcülerle Abhaz ve Osetleri biraraya getirmeye çal��rken, yan� ba��nda kendisi için bu derecede önemli olan ve toprak bütünlü�ünü resmi politikas� olarak ilan etmi� bir ülkeye kar�� Türki-ye’nin bu kadar uzak kalmas� anla��l�r de�il.84

Gürcistan’daki çat��malardan sonra ortaya ç�kan tabloda olas� senaryolar üzerine �u yorumlar yap�labilir: Gürcistan’�n hem Abhazya ve hem de Güney Osetya’da bu a�amadan sonra kontrolü sa�lamas� zor görülmektedir. Gelinen noktada özellikle ba��ms�zl��n�n ilan�ndan hemen sonra izledi�i politika ile Gürcistan’�n da sorumlulu�u bulunmaktad�r. Gürcistan toprak bütünlü�ünü sa�lamaya çal��rken entegre edici politikalar izlememi�tir. Abhazya ve Güney Osetya sorunlar�n� bir �ekilde çözmü� bir Gürcistan’�n NATO üyeli�i daha ko-lay gerçekle�ecektir. Gürcistan belki Abhazya ve Güney Osetya’y� birlikte pa-zarl�k masas�na getirerek bu toprak parçalar�ndan birinin kontrolü üzerinde durabilir. Rusya stratejik konumundan dolay� Abhazya’y� Gürcistan’a b�rak-mamakta �srarc� olacakt�r. Gürcistan’dan geçen enerji ve ula��m projelerine odaklan�lmas� Rusya’n�n son operasyonundan sonra daha da önem kazanm��-t�r. Türkiye’nin ve di�er Bat�l� ülkelerin bu noktaya odaklanmalar� hem Türkiye

��

84 Mustafa Ayd�n, “Beklenen sava� sonunda (yanl�� yerde!) ba�lad�”, Türkiye Ekonomi Politikalar� Ara�-t�rma Vakf� ,Politika Notu, s. 5- 6.


� 27

hem de Avrupa’n�n Rusya’ya olan do�al gaz’daki ba��ml�l��n�n azalt�lmas� aç�s�ndan önemlidir.

Dönemin Cumhurba�kan� Sezer’in sözlerinde “kuvvetlendirilmi� ortakl�k” olarak ifade bulan seviyeye ula�m�� Türkiye ile Rusya aras�ndaki ili�kiler, böl-geye istikrar� ve etnik problemlerin çözümünü getirmek için kullan�lmal�d�r. Bu ba�lamda daha aktif bir politika takip etmek Türkiye’nin üstlenece�i rol olma-l�d�r. Bölgede istikrar�n sa�lanmas�, BTC projesinin ba�lamas�n�n ard�ndan özellikle boru hatlar�n�n güvenli�inin sa�lanmas� için önemlidir. Türkiye Ba�ba-kan� Erdo�an, A�ustos 2004’te Tiflis’i ziyareti s�ras�nda, daha önce Gürcis-tan’�n iç meselesi olarak görülen Abhazya ve Güney Osetya problemlerinin çözümünde yard�mc� olmak için Türkiye’nin üzerine dü�en görevi yapaca��na dikkati çekti ve “Abhazya’da ya�ayan 70.000 Abhaz var iken Türkiye’de 300.000 Abhaz var. Bu durum problemin çözümünde bir köprü olarak kullan�labilir. Problemler sava�la de�il görü�me masas�nda çözülmelidir. Problemlerin diplomatik çözümleri için Türkiye bir rol oynayabilir” dedi.

Sonuç olarak bugüne kadar olan Rus politikalar� geri tepmi�tir. E�er Rus-ya tüm bölgeyi kaybetmek istemiyorsa, geleneksel yakla��mlar�nda de�i�iklik yapmal�d�r. Rusya için bu durum daha uygun olacakt�r. Bunun ötesinde Bat�ya ve ABD’ye yönelen di�er bölgesel devletlerin politikalar�na etki yapabilmek için Rusya bu de�i�ikli�i yapmal�d�r. Bu noktada Gürcistan’da ya�anan henüz çözülememi� etnik çat��malar� çözmek amac�yla Türkiye ve Rusya aras�ndaki i�birli�i artt�r�lmal�d�r. Gürcistan’da olabilecek bir çat��ma Türkiye’nin siyasi, ekonomik planlar�n� da olumsuz etkileyece�inden Türkiye de bölgeye gereken ilgiyi göstermelidir.

Abstract This article is to focus on the problems of Abkhazia and South Ossetia in Georgia,

one of the three Southern Caucasian countries, pointing to the historical background and development of the problem and trying to explain the lack of progress towards the resolution of the conflicts. In this context, the relations of two regional powers, Turkey and Russia, with Georgia are to be evaluated and their policies towards ethnic conflicts in the region will be analyzed.

Key Words: Georgia, Abkhazia, South Ossetia, Turkey, Russia.

Kaynaklar

"Abhazya Sorununun Çözümü Yolunda �stanbul'da Düzenlenen Toplant�yla �lgili Bilgi Notu," D��i�leri Güncesi, Haziran 1999, http://www.mfa.gov.tr.

"Kafkas-Abhazya Dayan��ma Komitesinin 7-9 Haziran 1999'da �stanbul'da yap�lacak toplant� öncesinde D��i�leri Bakanl�� ile görü�meleri," http://www.kafder.org.

"Rusya'y� k�zd�ran Büyükelçi," Milliyet, 19 Mart 2004. "Tbilisi wants Turkey, Ukraine to join mediators on Georgia-Abkhaz conflict," Interfax, Tifis,

18 Eylül 2003. "Turkey offers to host Abkhaz-Georgian talks," RFE/RL Newsline, Vol. 8, No. 7, 13 Ocak 2004.


�28

"Turkish-Georgian Relations: An Interview with Georgian President Mikheil Saakashvili," Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, pp.45-49.

“Currents in the Caucasus”, Briefing (1996) Issue:1092, May 27, s. 8. “Yeni Bir Sava� Felaket Olur”, Mamuli (1997) Say�:4, Ekim-Aral�k. ALADASHVILI, Irakli, "Russian Military Bases in South Caucasus," The Army and Society in

Georgia, Vol. 7, No.10, 1999. ASLANLI, Araz, “Putin’den �aaka�vili’ye Çelme”,

http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=432&sayfa=28 AYDIN, Mustafa, "Kafkasya ve Orta Asya ile �li�kiler," içinde Bask�n Oran (ed.), Türk D��

Politikas�, Kurtulu� Sava��ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, 4. Bask�, �stanbul: �leti�im Yay�nlar�, 2002, p.421.

AYDIN, Mustafa, “Beklenen sava� sonunda (yanl�� yerde!) ba�lad�”, Türkiye Ekonomi Politi-kalar� Ara�t�rma Vakf� ,Politika Notu, s. 5- 6

BAKSHI, Jyotsna, "Russia's National Security Concepts and Doctrines: Continuity and Change," Strategic Analysis, October 2000, Vol.XXVI, No.7, http://www.ciaonet.org/olj/sa/sa_oct00baj01.html.

BANGERT, Y. (1998) “Güney Osetya Anla�mazl��”, Kafkasya Yaz�lar�, Y�l:1, Say�:4, Yaz, s. 63 (S.63-65).

BAZO�LU, Duygu Sezer, "Russia and the South: Central Asia and the South Caucasus," European Security, Vol.V, No. 2, 1996.

BIRCH, J. (1995) “Ossetia: a Caucasian Bosnia in Microcosm”, Central Asian Survey, 14(1). BORDONARO, Federico, “Georgia-Russia Misilse Row Calls for the West to Revise its

Strategy in Eurasia”, Power and Interest News Report, http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=676&language_id=1

BOZKURT, Giray Saynur “Gürcistan, Ukrayna ve K�rg�zistan’da Kadife Devrimler”, Özel Dosya, Karadeniz Ara�t�rmalar� Balkan, Kafkas, Do�u Avrupa ve Anadolu �ncelemeleri Dergisi, Say�:9, Bahar 2006, ss.151-167

BUSZYNSKI, Lezsek, "Russia and the Commonwealth of Independent States in 2002, Going Seperate Ways," Central Asian Survey, Vol. 43, No. 1, 2003, p. 23;

COLARUSSO, John, "Abkhazia," Central Asian Survey, Vol. 14, No.1, 1995, p. 76. CORNELL Svante E. -Johanna Popjanevski-Niklas Nilsson, Russia’s War in Georgia:Causes and

Implications for Georgia and the World, A Joint Transatlantic Research and Policy Center, Johns Hopkins University-SAIS, 1619 Massachusetts Ave. NW, Washington, D.C., August 2008

CORNELL, Svante, Small Nations and Great Powers, A Study of Ethno-Political Conflict in the Caucasus, UK: Curzon Pres, 2001.

CROISSANT, Michael "Transkafkasya'da Petrol ve Rus Emperyalizmi," Avrasya Etüdleri, (1), 1996, s. 24.

Ç�LO�LU, F. (1998) Rusya Federasyonu ve Transkafkasya’da Etnik Çat��malar, Çev. N. Domaniç, �stanbul, Sinatle Yay�nevi.

DARCHIASHVILI, David, "Russian Military Presence in Georgia: The Parties Attitudes and Prospects," Caucasian Regional Studies, Vol. 2, No.1, 1997, http://www.poli.vub.ac.be/;

D��i�leri Güncesi, "Gürcistan Hükümeti ile Acara Özerk Cumhuriyeti Aras�nda Ortaya Ç�kan Gerginlik Hakk�nda Bas�n Aç�klamas�," 15 Mart 2004, http://www.mfa.gov.tr.

FAWN, Rick, "Russia's Relactant Retreat from the Caucasus: Abkhazia, Georgia and the US after 11 September 2001," Rick Fawn,(ed.), Realignments in Russian Foreign Policy, London, Frank Cass, 2003, p. 136.

FEDEROV, Yuri, "Russia's Policies Toward Caspian Region Oil: Neo-Imperial or Pragmatic?," Perspectives on Central Asia, Vol.1, No.VI, 1996, http://www.cpss.org/casianw/septpers.html.

FULLER, E. (1997) “Georgia Stabilizes”, Transition, 7 February, s. 82-83.


� 29

GEGSHIDZE, Archil "Georgia's Vulnerabilities and the Ajaria Crisis," Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, p. 65.

GRAHAM, James “Russia’s Policy Toward Ethnic Conflict in Independent Georgia”, http://www.historyorb.com/russia/georgia.shtml

GÜNGÖRMÜ� KONA, Gamze “Gürcistan’dan Ötesi: Kafkasya’da Büyük Resmi Görmek”, 16 A�ustos 2008 http://www.turksam.org/tr/yazdir1454.html

HENZE, P. B. (1994) “Kafkasya’da Çat��ma: Geçmi�, Sorunlar ve Gelecek �çin Öngörüler”, Avrasya Etütleri, �lkbahar.

http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article4732541.ece Hürriyet, 15 Mart 2004 Hürriyet, 9 A�ustos 2008 Cumartesi KANBOLAT, Hasan, “Abhazya ve Güney Osetya Sorunu Çat��maya Yönelebilir mi?”, Stratejik

Analiz, Haziran 2008, s.78. KANBOLAT, Hasan, “Güney Osetya Sorununun Yak�n Tarihi”, 11 A�ustos 2008,

http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2441&kat1=42&kat2= KANBOLAT, Hasan, “Rus-Gürcü Gerginli�i Neden Alevlendi?”,

http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=1729&kat2=2 KASIM, Kamer, “Gürcistan’da Neler Oluyor?”,

http://www.turkishweekly.net/turkce/yorum.php?id=647 KATIK, Mevlut, "Will Turkey meet the strategic challenge in Georgia?," Eurasia Insight, 10

Aral�k 2003. KOSTAVA, D. (1994) “Rusya’n�n Kafkasya Politikas�”, Çveneburi, Say�:8-9, Mart-Haziran, s.4 (s.

3-6). KOTCHIKIAN, Asbed "The Perceived Roles of Russia and Turkey in Georgian Foreign Policy,"

Insight Turkey, Vol. 6, No. 2, April-June 2004, p. 42. KOZHOKIN, Evgeny M., "Georgia-Abkhazia," Jeremy R.Azrael and Emil A.Pain (eds.), US and

Russian Policymaking with respect to the use of Force, California, Rand Publication.,1996. http://www.rand.org/publications/CF/CF129/CF-129.chapter5.html.

LAKOBA, S. (1995) “Abkhazia is Abkhazia”, Central Asian Survey, 14(1). LYNCH, Dov, The Conflict in Abkhazia, Dilemmas in Russian Peacekeeping Policy, London, The

Royal Institute of International Affairs, 1998, p. 32. Milliyet ,11 Mart 1998. NAUMKIN, Vitaly, "Russia and Transcaucasia," Caucasian Regional Studies, Vol.3, No.1,1998,

http://www.ciaonet.org/olj/crs/crs-1998/crs98-nav01.html. New York Times, 22 Ekim 1998. NODIA, Ghia, "The Conflict in Abkhazia:National Projects and Political Circumstances,"

Bruno Coppitiers, Ghis Nodia and Yuri Anchabadze (eds.), Georgians and Abkhazians, A Search for A Political Settlement, Brussel, Vrije Universiteit, 1998.

OVEREEM, P. (1995) “Report of a UNPO Coordinated Human Rights Mission to Abkhazia and Georgia”, Central Asian Survey, 14(1).

PEUCH, Jean-Christophe, " Tbilisi Claims Russia Behind Recent Bombings," RFE/RL, 29 Kas�m 2001.

PILO, Aleksey, “Be� Gün Sava��n�n Sonuçlar�”, Rusçadan çeviren: Deniz Berktay, Rus Resmi Haber Ajans� R�A, Novosti, 14 A�ustos 2008

P�KAYEV, Alexander, "The Russian Domestic Debate on Policy Toward the Near Abroad," Lena Johnson and Clive Archer (eds.) Peacekeeping and the Role of Russia in Eurasia, Boulder, Westview Press, 1996.

RONDELI, Alexander, "Regional Security Prospects in the Caucasus," G. Berstch (ed.), Crossroads and Conlict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia, New York, Routledge, 2000, p. 49.

Sabah, 26 A�ustos 2008, Sal�


�30

SCHRIEK, Daan Van Der "South Ossetia Gets Ultimatom, Rejects Georgian Aid," Eurasia Insight, 23.6.2004.

SOYSAL, �smail Türkiye'nin Siyasal Andla�malar�, I. Cilt (1920-1945), T.T.K, 1983, s. 41-47. STEWART, Susan, "The Role of the United Nations in the Georgian-Abkhazian Conflict,"

Journal of Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, (2), 2003, p. 11. ��R�YEV, Zaur, “Saaka�vili’nin Güney Osetya Hamlesi: Ta�lar� yerinden oynat�r m�?”,

http://www.usakgundem.com/uahaber.php?id=11863 TANRISEVER, Oktay F. “Gürcistan’�n Güney Osetya’daki Askerî Operasyonu ve Rusya’n�n

Tepkisi”, http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2457&kat1=42&kat2=12 Agustos 2008

TSERETELI, I. (1996) “Seeking Stability under Shevardnadze”, Transition, 26 July. VASILYEVA, O., T. Muzayev (1998) “Kuzey Kafkasya’da Milliyetçilik ve Ayr�l�kç�l�k”, Kafkasya

Yaz�lar�, Y�l:1, Say�:4 (Yaz). YETK�N, Murat, “Türkiye’nin Alaca�� Gürcistan Dersleri, Politika, Radikal /11/08/2008 Zaman, 8 A�ustos 2008, Cuma ZVEREV, Alexei, "Ethnic Conflicts in the Caucasus 1988-1994," Bruno Coppitiers (der.),

Contested Borders in the Caucasus, Vrije Universiteit Brussels, Brüksel: Vubpress, 1996. �� : �� ,

http://top.rbc.ru/society/09/08/2008/217974.shtml

gürcistan’daki etnik Çatmalar karsnda türkiye ve rusya’nn ...ney kafkasya bölgesindeki hedef...

Documents