Gültekin Gürdal

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü- KDDB

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 7-8 Mart 2013

1. ULUSLARARASI SEMANTİK AĞ VE ÜST VERİ SİSTEMLERİ KONFERANSI

• Üniversitelerin Gelişiminin Üç Aşaması

• Semantik Web

• Metadata

• Araştırma Verisi

• Açık Veri

• Açık Erişim

• Ortaçağ Üniversitesi ya da Birinci Kuşak Üniv.

• Birinci Geçiş Dönemi

• Humboldt yada ikinci kuşak Üniv.

• İkinci Geçiş Dönemi

• Üçüncü Kuşak Üniversiteler

• İlk üniversiteler latin okullarından ve Eflatun’un

‘’Akademi’’siyle (Academia) Aristo’nun ‘’Lise’’sinin (Lyceum)

mirasından gelmektedirler.

• Öğretmek istedikleri bir şeyleri olan yetenekli insanlar ile

öğrenmek isteyen gençlerin biraya gelmesi.

• 1158 Bologna Üniversitesi beratını aldı ve bugün dünyanın en eski

üniversitesi sayılıyor.

• Latince ortak dildi.

• Yorumladılar, tartıştılar, ama hiçbir şey icat etmediler. Ortaçağ süresince

teknik ilerleme, bir mucize , doğanın ilahi bir lütfu olarak görüldü.

• 15.YY Dünyanın yeni bir çağın eşiğinde olduğu duygusu geniş kitlere yayıldı,

kitap basımı yaygınlaşmıştı ve yüzyılın sonu 1453’te İstanbul’un

fethedilişinin tetiklediği büyük coğrafi keşiflere tanık oldu.

• Kitap basımı genel bir akım haline geldiğinde önemli değişimler yaşadılar.

• 1350-1550 Hümanizm dönemi, insan onuruna, kişiliğin değerine vurgu

yapan entelektüel bir hareketti.

• Geleneksel üniversiteler giderek yeni bilim dalları ve bilimsel yöntemleri

içermeye başladılar.. Bu yakınsamadan Humboldt üniversitesi doğdu.

• Eğitim giderek artan sorumluluklar kazanan öğrenciler ve asistanlarla

yapılan araştırmayla bütünleşti. Araştırma, akılcılık, deneye dayanan,

kanıtlama ve elde edilen sonuçların başkaları tarafından doğrulanması ve

yaygınlaştırılmasına olanak tanıyan saydamlık temelinde yapılmaktaydı.

Ortaçağda olduğu gibi otoriteye güvenmek yerine, yalnızca gerçekte

gözlenen doğru kabul edilirdi.

• 1850-1950 yılları arasında üniversiteler popüler oldu ve sayıları 98’den

200’e çıktı. Bu 200 üniversitenin 600,000 öğrencisi ve 32000 hocası

vardı.

Humboldt modeli, modern yaşamdaki refahımız ve ‘’aydınlanmış’’ düşünce tarzımızın en önemli

parçasınn temelini oluşturarak son derece başarılı olmuştur. Bu model 9 ana nedenle baskı altına

girmiştir.

1. ve 2. Nedenler: Öğrenci sayısındaki patlama ve bunun sonuçları

3. Küreselleşme

4. Disiplinlerarası araştırma

5. Çığır açan araştırmaların artan maliyeti

6. Özel araştırma enstitülerinin ortaya çıkışı

7. Ekonomik etkinliğin beşiği olan üniversiteler (MIT ve Stanford)

8. Endüstri ile işbirliği

9. Girişimciliğin yükselişi

Üniversite 1. Kuşak Üniv. 2. Kuşak Üniv. 3. Kuşak Üniv.

Hedef eğitim aynı+araştırma aynı+bilginin kullanımı

Rol hakikat savunma doğayı keşif değer yaratma

Yöntem skolastik Modern bilim, tek bilim dalı aynı+disiplinlerarası

Yaratılan profesyoneller aynı+bilim insanları aynı+girişimciler

Yönelim evrensel ulusal küresel

Dil latince Ulusal diller ingilizce

Örgütlenme Nationes,

fakülteler, kolejler

fakülteler Üniversite, enstitüleri

Yönetim şansölye Akademisyenler (Yarızamanlı) Profesyonel yönetim

1. Temel bilimsel araştırmalara öncelik verilmesi,

2. Disiplinlerarası ve disiplinlerötesi araştırma enstitülerinin yükselişi,

3. Çok ortaklı işbirliği yapan üniversiteler,

4. Uluslararası ve rekabetçi yükseköğretim piyasasına göre işleyiş,

5. Çok kültürlü organizasyonlarla ortaya çıkan, hem kitlesel, hem elit eğitim süreci,

6. Yaratıcılık ve yenilikçiliğin öne çıkışı, (Tasarım fakültelerinin yükselişi)

7. Kozmopolit üniversite,

8. Bilgi kullanımı, bilgiden yararlanma temel görev ve önemli bir hedef oluşu, bilginin

topluma aktarılmasını 3KÜ (araştırma ve eğitim) den sonra üçüncü hedef olarak ele

almaktadırlar.

9. Devlet 3KÜ’lere doğrudan fon sağlamamaktadır.

• Üçüncü kuşak üniversiteler yakın geleceğin üniversiteleri olarak;

disiplinlerarası araştırmada öne çıkacaklar, ortak projelere imza

atacaklardır. Diğer yandan bu üniversiteler üretim ve ürün tasarımı da

yapan, ekonomik etkinliklerin beşiği konumuna geleceklerdir.

• Girişimcilik ve sanayi kuruluşları ile yakın işbirliği ikinci kuşak

üniversitelerin etkin olarak yapamadığı süreçlerdir. Üçüncü kuşak

üniversitelerde girişimcilik öne çıkmakta ve sanayi kuruluşları ile yakın

işbirliği öngörülmektedir.

Belki binlerce m2 degil ama:

• Çok şık, ferah , zevkli bir iç tasarım, grup çalışma odaları,

bireysel çalışma odaları, çeşitli boylarda toplantı odaları, her

türlü teknolojik donanım ve yazılım çözümleri.

• Her tür ve formatta bilgi kaynağı

• İçindeki cafe ve sosyal yaşam alanları olan bir yaşam merkezi

• Kullanıcısının olduğu her yerde olabilen

Artık üniversiteler arasında üç aşamalı küresel bir rekabet

başladı:

• en iyi öğrenciler için rekabet,

• en iyi akademisyenler için rekabet,

• en iyi araştırma sözleşmeleri için rekabet.

Bilgiden değer üretmek ve açık inovasyon çok önemli bir hal

aldı.

Bu yeni kuşak üniversitelerin kütüphanelerinin de kendini

yenilemesi ve bu kuşağın ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yeni

hizmetler üretmesi, yeni niteliklere sahip bilgi profesyonellerine

sahip olması kaçınılmazdır.

• 1995 – 2000

• İnsan odaklı

• Web’de henüz sadece belgeler var

• Belgelerin birbirleriyle bağlantısı yok

• «Donuk» bir yapı

• Arama motorları henüz «emekleme döneminde»

• 2000 – 2010

• İnsan odaklı

• Her türlü formatta belge ve bilgi mevcut

• Etkileşimli (Facebook, Twitter ve diğer sosyal

ağlar)

• Anahtar kelime bazında aramalar çoğunlukla

istenilen sonuca götürmemektedir

• Web 2.0’da bulunan bilgilerin çoğu metinsel

kaynaklı olup, yalnızca insanlar tarafından

anlaşılan bir yapıya sahiptir

• Bilgilerin büyük bir kısmının metinsel içerikli

olması, bu bilgilerin anlamlandırılıp, bilgisayarlar

tarafından «anlaşılmasını» ve aralarında bağlantı

kurulmasını engellemektedir.

• Aralarında bağlantı kurulamayan bilgilerden,

tabiatıyla yeni bilgi çıkarsaması yapılması da

imkansız hale gelmektedir.

• Web’de bulunan belgelerin içeriklerinin

bilgisayarlar tarafından anlaşılamaması, Web’i

büyük bir hızla hemen hemen hiçbir kontrol ile

güvenliğin geçerli olmadığı bir sanal ortam haline

dönüştürmektedir.

• Sonuç: Web’in içeriğinin bir an önce «makineler»

tarafından da anlaşılması ciddi bir zorunluluk

halini almaya başlamıştır.

Veri Tufanı Yıllık artış hızı %30

CERN Yıllık 15 petabytes (15 milyon gigabytes) 1.7 Milyon çift katmanlı DVD

«Leb Demeden Leblebiyi Anlayan Web»

• 2000’li yılların başında Web’in mucidi Tim

Berners-Lee tarafından kuramsal olarak temeli

atılan, Web 3.0 ile birlikte içeriği

bilgisayarlar/makineler tarafından da anlaşılan

yeni nesil bir Web

• Semantik Web = Web of Data = Web 3.0

• Bilgilere anlam yüklenebilmekte

• Bilgi ve bilgisayar odaklı

• RDF/OWL, XML

Örnek 1:

Sorgu: En son dünya futbol şampiyonu hangi takımdır?

Cevap: İspanya

Arama motoruna doğrudan sorulmak istenilen soru giriliyor…

Örnek 2:

Sorgu: Kapadokya balon turlarıyla ilgili kapsamlı bilgi istiyorum

Cevap: Kapadokya balon turu 1, Kapadokya balon turu 2, Kapadokya balon turu 3

Sistem sorgudaki kavramlar arasındaki ilişkiyi otomatik olarak tespit ediyor…

• Semantic Web ile birlikte Web, içeriğini sadece

insanların anladığı insan odaklı bir ortam

olmaktan çıkacak

• Web, küresel ölçekte akıllı bir veri tabanına

dönüşecek

• Sanal güvenlik yüksek ölçüde artacak

http://dbpedia.org

http://www.visualdataweb.org/relfinder.php

Webin Çöpçatanı

• Metadata, bir dokümanın içeriği hakkında

• bilgidir.

• Metadata fiziksel yada elektronik bir nesne

• ya da kaynak hakkında tanıtımsal bilgi içerir.

• Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan, açıklayan,

yerini belirten yada yönetimini kolaylaştıran

yapısallaştırılmış bilgidir.

İki Temel Nokta;

• Sayısal kaynakların artışı ve yaygınlaşması.

• Artan bilgiye doğru ve hızlı bir şekilde

• Erişim

• Birlikte İşlerlik (interoperability)

• Kaynak paylaşımı,

• Kayıt paylaşımı, makinece okunabilirlik

• Paylaşım, aktarım protokolleri

Neden Metadata?

• Evrensel bibliyografik standartlar sağlar.

• Kaynakla birlikte yaşar

• Tüm sayısal kaynak türlerine uygulanabilir

• Maliyet verimliliği ve performas etkinliği sağlar

• Mevcut yöntemlerle rahatlıkla bütünleştirilir

• Veriler üzerinde değişiklikler yapmak ve

• oynamak kolaydır

• Artan dokümanların bakımını ve kontrolünü

• sağlar

Nasıl dünya daha sıcak bir iklime adapte olabilir?

Kim cevabı verecek?

Oşinograflar, astronomlar, glaktiolistler, meteorologlar,

dil modelciler, tarihçiler, iklim modelciler, sosyal bilimciler,

mimarlar,

Ama onların hiçbir ortak dili yok, veri paylaşımı yok, bunun

anlamı hiçbir veri paylaşamamak demektir.

Uluslalarası Veri işbirliği Gereksinimi

• Disiplinlerin ötesinde,

• Ülkelerin ötesinde,

• Kurumların ötesinde

Veri Yönetimi (Data Management)

Büyük Veri (Big data)

Dünya’daki tüm araştırmacıların hiçbir engel olmadan paylaşabildikleri ve kullanabildikleri veri

RDA Research Data Alliance

Araştırma Verileri İttifakı’nın (RDA) amacı araştırma verisinin; paylaşımı, değişimi, kullanımı, yeniden kullanımını

standartlara uyum ve keşfedilebilirliği kolaylaştırarak uluslararası veri odaklı yenilik ve keşfi hızlandırmaktır.

Bu sağlanacak altyapı, politika, uygulama, standartlar geliştirilmesi ve benimsenmesi yoluyla olacaktır.

AB Neden Açık Erişimi Destekliyor?

• Araştırma ve Inovasyon’a hizmet etmek ve bu alanlara

yapılan yatırımın geri dönüşünü iyileştirmek

• Bilim ve teknolojinin yaygınlaşmasını, herkes tarafından

(araştırmacılar, sanayi, vatandaşlar) erişilmesini sağlamak

ve bütün AB Ülkelerinin eşit erişimini mümkün kılmak

• Kamu kaynağı ile fonlanan Ar-Ge sonuçlarına ücretsiz

erişim sağlamak

• Kaliteden taviz vermeden yaygınlaştırma aktivitelerine

ayrılan kaynağı daha verimli kullanmak

AB Projesi, Türkiye Ortağı İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü

• Amaç: Bilimsel bilgiye erişim için Yayınları, Veri setlerini ve

Projeleri bütünleşik hale getiren katılımcı bir Açık Erişim

altyapısı geliştirmek

• AB Aldığı kararla Horizon 2020 kapsamında yapılacak tüm

alanlardaki projelerin çıktılarının açık erişimli olarak erişime

açılmasını hibe alabilmek için zorunluluk haline getirmiştir.

• COAR (The Confederation of Open Access Repositories) Türkiye’den İlk Üye

• EuroCris (The European Organization for International Research Information) Türkiye’den İlk

ve tek üye

Common European Research Information Format (CERIF)

During the OpenAIRE Interoperability Workshop at Braga, Portugal, held on the 7th and 8th of February,

the OpenAIRE community and euroCRIS have agreed on the use of CERIF-XML as the standard format by

which OpenAIRE will harvest information from CRIS. It was decided to install a joint working group, which,

in the next few months, will work out a dedicated CERIF-XML profile (including vocabularies) for this.

• OCLC World Cat: Tüm İYTE Kütüphanesi Katalog kayıtları worldcat.org taranabilir. Google

books tarama sonuçlarında bulunabilir. ) Türkiye’den İlk ve tek

• RDA: İYTE Kütüphanesinin otomasyon sistemi RDA uyumlu hale gelmiş ve kayıtları çevrilmiştir. )

Türkiye’den İlk ve tek

• Facebook Uygulaması, Türkiye’de İlk ve tek

• Dspace, Kurumsal Arşiv yazılımı, Openaire Uyumlu

E-?

İşbirliğine ve ağa dayalı, veri yoğun ve büyük ölçüde veri

tarafından yönlendirilen bilim

«Bundan böyle yeni keşifler laboratuvarlarda değil

bilgisayarların başında olacaktır»

1) Yeni Bilgi Modelleme ve Programlama Felsefesiyle Semantik Web,

Börteçin Ege. http://blog.aksw.org/wp-content/uploads/2011/12/SemantikWeb_T%C3%BCbitakBilimTeknik_122011-web.pdf

2)Research Data Alliance http://d2i.indiana.edu/data2012wiki/images/3/3c/RDA-Washington_Opener-2012-10_2012Oct01.pdf

3) Metadata, Kamil Çömlekçi. http://www.slideshare.net/kcomlekci/metadata-4680663

4) 3. Kuşak Üniversiteler, Kütüphaneleri ve Kütüphanecileri, Gültekin

Gürdal. http://eresearch.ozyegin.edu.tr/xmlui/handle/10679/169

5) Finch Report http://www.researchinfonet.org/publish/finch/

Gültekin Gürdal

İYTE

gultekingurdal@iyte.edu.tr

http://library.iyte.edu.tr