1

Glavni organi Evropske UnijePripremila: Jelena Dajević

2

Glavni organi Evropske Unije• Institucije Evropske unije, kroz čiji se rad donose zajedničke odluke i sprovode

zajedničke aktivnosti, zastupaju interese različitih segmenata Unije - Unije kao cjeline, njenih država članica, građana EU, regiona i sl.

• Ugovorom o osnivanju Evropske zajednice stvoreno je pet osnovnih institucija. Stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora, Evropski savjet i Evropska centralna banka postaju i formalno institucije EU, stoga se danas EU u svom radu oslanja na sedam osnovnih institucija. To su:

• Evropski parlament,• Evropski savjet,• Savjet EU,• Evropska komisija,• Sud pravde Evropske unije,• Evropska centralna banka,• Evropski revizorski sud.

3

Savjet Evropske unije (Savjet ministara)

• Savjet ministara je centralni organ za donošenje odluka unutar Evropske zajednice - zajedno s Evropskim parlamentom (EP). Savjet ministara predstavlja element članstva. Svaka zemlja članica šalje jednog predstavnika.

• Savjet ministara donosi zakone na prijedlog Komisije i uz učešće Evropskog parlamenta. To je od samog početka osnovni princip po kojem se donose odluke u Evropskoj uniji. Ono što se vremenom mijenjalo je relativna jačina uticaja na odluke pojedinih organa, posebno stalnim povećanjem nadležnosti EP-a.

4

Savjet ministara• Zavisno od političke oblasti o kojoj se radi, Savjet zasjeda u različitom sastavu, u sljedećih deset

oblasti:

- opšti poslovi;- vanjski poslovi;- privreda i finansije;- pravda i unutrašnji poslovi (PiUP);- zapošljavanje, socijalna politika, zdravstvo i zaštita potrošača;- tržišna utakmica;- promet, telekomunikacija i energija;- poljoprivreda i ribolov;- ekologija;- obrazovanje, mladi i kultura.

• Pored ministra, pri donošenju odluka uvijek je prisutan i član Komisije koji je zadužen za određenu oblast.

• Za mnoge ministre država-članica rad u Savjetu EU-a predstavlja najveći dio posla. S obzirom na to da oni samo kratko vrijeme mogu boraviti u Briselu, zbog obaveza prema matičnoj državi, potrebna im je podrška.

5

Odbor stalnih predstavnika

• Odbor stalnih zastupnika (COREPER) je smješten u Briselu. COPERER je skraćenica francuskog naziva Odbora: Comité des Représentants Permanents. Sastoji se od Stalnih predstavnika zemalja članica u Briselu, kao i njihovih zamjenika, a sastaje se sedmično. Ovaj odbor nadgleda i koordinira radom oko 300 komisija i radnih grupa koji se sastoje od službenika država članica koji, opet, za COREPER i Savjet na tehničkom nivou pripremaju poslove i zadatke.

• Ovaj odbor preuzima na sebe bitan dio pripreme odluka u svim sadržajnim pitanjima, a članice Odbora predstavljaju Savjet prilikom postupka posredovanja s EP-om, koji se javljaju u primjeni kada ne dođe do usaglašavanja između Savjeta i EP-a u okviru Regularnog postupka donošenja zakona.

6

Generalni sekretarijat Savjeta ministara

Važan dio strukture Savjeta, koji se ne smije zanemariti i koji je važan za nesmetan rad jeste Sekretarijat Savjeta ministara, u kojem radi 3.500 saradnika. Zadaci ovog sekretarijata uglavnom su administrativne prirode, što znači da se ovdje radi priprema programa rada, pisanje izvještaja, prevođenje, preispitivanje pravnih pitanja itd.

Odluka je donesena na osnovi Ugovora iz Luksemburga najprije jednoglasno. Od sredine 80. godina, ali, prije svega, nakon ugovora iz Mastrichta, Amsterdama i Nizze ustalila se kvalifikovana većina kao način odlučivanja u sve više oblasti. Lisabonski ugovor je još jednom proširio oblasti u kojima se odlučuje kvalifikovanom većinom, te je postavio potpuno novi princip računanja glasova.

7

8

Karakteristike Savjeta ministara

Sljedeća važna karakteristika ovog centralnog organa je činjenica da se njegov rad nakon formiranja EEZ-a sve više diferencirao. Pod tim se misli da pojedinačne oblasti politike, za koje su zaduženi pojedinačni dijelovi Vijeća, sve više vode vlastiti život, i to iz dva razloga:

• na nivou država-članica sve manje se koordinira i ustanovljava njemačka, italijanska ili britanska pozicija. To ukazuje i na razvoj u kojem je politika pojedinih država-članica izgubile karakter "vanjske politike" prema EU-u.

• a druge strane, prelaskom na sistem odlučivanja kvalifikovanom većinom razvila se neophodnost dogovaranja u okviru velikih, tzv. package deals koji obuhvaćaju više oblasti politike (kao package deals nazivamo oblik poravnjanja interesa u pregovaranju koje je tipično za EU, prije svega u pregovorima u Evropskom Savjetu. Mnoga pitanja iz različitih oblasti koja ne mogu riješiti nadležna vijeća ministara uvezuju se u obiman paket sa svim svojim prednostima i nedostacima za sve. Ovaj paket se usvaja onda kao cjelina. Neke nacionalne delegacije spremne su na nedostatke u nekim oblastima, s obzirom da se oni poraznavaju s prednostima u drugim oblastima.

• Sasvim bitna posljedica ovakvog razvoja je da prioritet imaju elementi koji su specifični po svojoj političkoj oblasti nad elementima koji izražavaju politiku pojedinih država članica. To znači da se linija razdvajanja sada više prepoznaje između različitih oblasti politike nego između različitih država članica. Ovdje se vidi i važna indicija za jedan poseban razvoj suradnje među državama EU-a, koja više nema isključivo međudržavni karakter.

9

Karakteristike Savjeta ministara• Interguvernementalni elementi nalaze se, ipak, još uvijek u izraženom

obliku u oblasti spoljnih poslova. To vodi, pored drugih faktora, do toga da nadležni Savjet u poređenju s drugim Savjetima određene posebnosti. Jedna od njih je činjenica da se odlučuje jednoglasno, zatim da se predsjedavanje ne mijenja svakih pola godine, nego stalno predsjedava Visoki predstavnik za spoljnu i sigurnosnu politiku EU-a. Ova pozicija je uspostavljena Ugovorom iz Lisabona i obavlja je trenutno (oktobar 2010. g.) Catherine Ashton.

Catherine Ashton – treća posebnost – istovremeno obavlja i funkciju do predsjednice Evropske komisije, znači jednog decidirano supranacionlanog organa, te treba osigurati u svojoj dvostrukoj ulozi koherentnost i saradnju djelovanja EU-a prema vani. Radi se o vrlo važnom aspektu jer je politika vanjske trgovine - kao važna oblast vanjske politike - u potpunoj nadležnosti Unije. Na kraju, Ashton ima i poseban instrument koji se trenutno uspostavlja, a to je Evropska služba za vanjske poslove, koju nemaju druga vijeća.

10

Evropska komisija

Jean Claude Juncker

• Komisija kao decidirani supranacinalni organ nema sličnog pandana u internacionalnoj ili nacionalnoj politici. Trenutno se sastoji od 27 članova koje su predložile vlade zemalja članica i koji su imenovani na pet godina, pri čemu je sada potrebna i saglasnost Evropskog parlamenta.

11

Evropska komisija

• Komesari ne rade samo u interesu svoje zemlje porijekla već se zalaže, potpuno neovisno, za interese Unije. Podršku im daje 23.000 zaposlenih, koji su podijeljeni u Generalne direkcije, koje se dijele u četiri grupe:

• političke oblasti (poljoprivreda i ruralni razvoj, politika tržišnog natjecanja, regionalna politika i dr.)

• vanjski odnosi (proširenje, trgovina, humanitarna pomoć i dr.)• opšti poslovi (Eurostat, Generalni sekretarijat i dr.)• interni poslovi (pravna služba, prevođenje i dr.)

12

13

Glavni zadaci Evropske Komisije

• Inicijativno pravo: Svakoj odluci Vijeća mora prethoditi prijedlog Komisije. Ona, kao motor integracije, treba obraditi prijedloge koji se tiču razvoja politike Unije. Ovo pravo da određuje dnevni red, da da prijedloge u određeno vrijeme i da združi različite inicijative daje joj značajan utjicaj u proceduri donošenja zakona.

• Čuvar ugovora: Komisija nadgleda provođenje ugovornih odredaba i odluka koje su usvojili organi EU-a, te može, ako ustanovi kršenja, obratiti se Sudu EU-a.

• Zastupanje prema vani: Komisija je zastupala Uniju, naprimjer, u pregovorima u vezi s GATT/WTO-om i s međunarodnim organizacijama; ovo se dijelom događa zajedno sa zemljama članicama i/ili Predsjedništvom.

• Izvršni organ za provođenje politike Unije: To uključuje administraciju finansijskih sredstava kao i provođenje politika. Ali to ne znači da Komisija sama u zemljama članicama provodi bezbroj odluka i smjernica. Uopšte ne bi bila u stanju zbog svojih ljudskih resursa. To je zadatak administracije zemalja članica ili njihovih regionalnih jedinica. Glavni zadatak Komisije jeste nadgledanje i kontrola provođenja od strane zemalja članica.

14

Evropski parlament• Evropski parlament (EP) nosi prepoznatljiv

naziv iz nacionalnih političkih sistema. To je jedini organ na supranacionalnom nivou koji se bira direktno.

• Ovlaštenja i uloga EP-a u Uniji bila su podložna stalnim izmjenama od samog osnivanja EZ-a, i takvim izmjenama koje su mu davale povećan utjecaj.

• Važne etape bile su proširenje njegovih ovlaštenja:

-u vezi s budžetom (1975), -provođenje prvih direktnih izbora (1979), -uvođenje Postupka saradnje (1986), -Postupka donošenja odluka (1992), -kao i znatno proširenje oblasti primjene

Postupka donošenja odluka s promjenama Ugovora, koje su uslijedile.

15

Evropski parlament• Lisabonski ugovor od toga je

napravio Regularni postupak donošenja zakona, koji se sada odnosi na gotovo sve oblasti u kojima se u Savjetu odlučuje kvalifikovanom većinom. EP je stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora dobio veće nadležnosti u odnosu na klasična ovlaštenja Parlamenta, a to je da je agrarni sektor, čiji rashodi u 2009. g. nisu bili manji od 42% (tačno 43 milijarde eura) uključen u budžetske ovlasti EP-a.

16

17

Organizacija i struktura

• Lisabonski ugovor povećao je broj zastupnika sa 736 na 750 plus predsjednik Parmalenta. Prema odluci sa sastanka Evropskog vijeća u junu 2010. g. ovaj je broj još jednom povećan za tri na 754, s tim da još nije utvrđeno kada će ova tri zastupnika početi s radom.

• Značajna razlika u poređenju s nacionalnim parlamentima jeste u u tome što se EP sastoji od frakcija koje ne predstavljaju zemlje, npr. Evropska narodna stranka ili Frakcija socijalista i socijaldemokrata.

18

Odbori EP-a

• Važno za rad EP-a i njegov utjevaj jesu 24 odbora. Na internetskoj stranici EP-a možete naći pregled o tome na svim službenim jezicima. Od tamo možete vidjeti ko je član u kojem odboru. Zastupnici, koji su u pojedinim odborima tokom svog petogodišnjeg mandata, u mogućnosti su steći osnovno stručno znanje. Na taj način mogu ne intenzivno pratiti rad Generalne direkcije Komisije i stručna vijeća ministara u oblasti za koju su nadležni nego i na njih utjecati - više nego što formalne nadležnosti mogu naslutiti. U kontekstu toga važna je i uska saradnja s odgovarajućim službama kao i s transnacionalnim i nacionalnim udruženjima.

19

Evropski parlament

Ocjena• Ocjena koju bi EP zaslužio u odnosu na

nacionalne parlamente, doista, zavisi od perspektive promatranja. U statističkom pregledu može se zaključiti da je važnost EP-a i dalje daleko ispod važnosti nacionalnih parlamenata, ali je daleko iznad svega što se može ubrojiti u internacionalne skupštine ili tijela internacionalnih organizacija. Ako pogledamo njegov razvoj, posebno posljednjih decenija, moramo priznati da je značaj EP-a u odnosu na druge organe EU-a izuzetno porastao. Ovo je sigurno jedna od važnih indicija za supranacionalizaciju Evropske zajednice.

20

Karakteristike

• Važne karakteristike EP-a: Radi se o multionacionalnom parlamentu koji se stalno mijenja i koji se odlikuje i ideološkim konfliktnim linijama - duž frakcija - i nacionalnim konfliktnim linijama - preko porijekla zastupnika iz zemalja pojedinačno. Pregled EP-a vrlo lijepo pojašnjava ovu dvostruku pripadnost u tabelarnom prikazu.

• Kao i kod Vijeća i Komisije, i kod Parlamenta postoji izrađena funkcionalna diferencijacija. Potrebno je još istaknuti i izuzetno uske veze i intenzivnu saradnju s Komisijom, često protiv Vijeća ministara.

21

Vrhovni sud Evropske unije

• Neki od vas, koji su upoznati s materijom, vjerovatno će se čuditi zašto ovaj odjeljak ne nosi naslov "Evropski vrhovni sud". Radi s e o tome da je Lisabonski ugovor unio terminološke promjene koje ćemo ukratko pojasniti. One su sadržane u Članu 19 Ugovora, a prvi stav tog člana glasi:

"(1) Vrhovni sud Evropske unije obuhvaća Vrhovni sud, Sud i stručne sudove. On osigurava štićenje prava prilikom izrade i primjene ugovora […]."

22

Vrhovni sud Evropske unije

• Cjelokupni sudski sistem EU-a, znači, naziva se "Vrhovni sud Evropske unije", koji se sastoji iz tri komponente:

• Vrhovni sud (također Evropski vrhovni sud)• Sud (ranije: Sud prvog stepena)• Sud za javnu upravu EU-a• Ovaj Vrhovni sud Evropske unije - a ne Evropski vrhovni

sud - jedan je od sedam organa Unije. U okviru uvoda koji slijedi koncentrirat ćemo se samo na Evropski vrhovni sud kao najvažniji nivo sudskog sistema EU-a.

23

Evropski Savjet• Savjet ministara jeste institucija EU-a koja na

poseban način predstavlja međudržavni element.

• Sastav Evropskog savjeta i njegovi zadaci uređeni su Članom 15 Ugovora:

(1) Evropski savjet daje neophodne impulse za razvoj Unije i određuje opće političke ciljeve ovog razvoja. Ono neće biti zakonodavno.

(2) Evropski savjet ne predsjednici i premijeri vlada zemalja članica, kao i predsjednika Evropskog vijeća i predsjednika Komisije. Visoki predstavnik Unije za vanjsku i sigurnosnu politiku učestvuje u obavljanju zadataka Evropskog vijeća.

24

25

Sastav Vrhovnog suda• Vrhovni sud sastoji se od 27 sudaca i 8 generalnih advokata koje, uz međusobnu

saglasnost, imenuju vlade zemalja članica nakon komisijskog saslušanja. Komisija ima zadatak dati mišljenje o sposobnosti predloženih kandidata za obnašanje pozicije. Mandat sucima i advokatima je na 6 godina; ponovno imenovanje je dopušteno.

• Vrhovni sud može zasjedati plenarno, kao Veliki dom s 13 sudaca ili kao dom s tri ili pet sudaca, pri čemu se plenarna konstrukcija javlja u posebnim slučajevima ili slučajevima koji su predviđeni Ustavom, npr. otpuštanje iz službe nekog člana Evropske komisije.

• Zasjeda kao Veliki dom kada jedna zemlja članica ili organ kao stranka u postupku to traži, kao i u posebno složenim i značajnim pravnim predmetima. U ostalim pravnim predmetima odlučuju domovi od po tri ili pet sudaca.

• Generalni advokati imaju funkciju da podržavaju rad Vrhovnog suda, tako što pripremaju konačne zahtjeve u pravnim predmetima koji im se dodijele.

26

Zadaci i način rada Suda EU-a• Glavni zadatak Vrhovnog suda - kao i, naravno, Vrhovnog suda Evropske

unije kao cjeline - jeste štićenje prava prilikom izrade i primjene ugovora (Član 19, stav 1 Ugovora). U njegove nadležnosti ubrajaju se i pravne razmirice između zemalja članica, sporni slučajevi između Unije i zemalja članica, između organa i ustanova EU-a, kao i između pojedinaca i Unije. Osim toga, nacionalni sucdci mogu se obratiti Vrhovnom sudu u okviru svog posla u nacionalnom sudu ako se radi o postupku koji zahtijeva pojašnjenja problema u vezi s pravom EZ-a.

• Vrhovni sud može se uključiti na dva načina. Prvi je putem tzv. postupka za donošenje odluke po prethodnom pitanju, pri čemu nacionalni sudovi traže interpretaciju iz aspekta prava Unije koju trebaju da bi donijeli odluku u slučaju koji obrađuju, a drugi je direktnom tužbom.

27

Uticaj Evropskog suda na razvoj EU

• Njegov stvarni utjecaj može se uočiti tek ako pogledamo njegove aktivnosti u pojedinačnim oblastima. Ovaj Sud je enormno utjecao na proširenje ustavnopravnog okvira u pravcu supranacionalnosti, između ostalog i na uvođenje principa neposrednog primjenjivanja prava Evropske zajednice - što znači da se na svakom građaninu/ki Evropske zajednice direktno, dakle bez uplitanja matične države, mora primjenjivati pravo EZ-a, čak i ima prednost nad nacionalnim pravom.

• Osim toga, Evropski sud je imao vrlo izraženu materijalnu politiku i uspostavio je, naprimjer, jednom presudom princip obostranog priznavanja standarda država članica, što je prouzrokovalo veoma tešku i dugotrajnu harmonizaciju normi i standarda, ali je time napravljen bitan uvjet za domaće tržište. Jedan veoma važan preduvjet za utjecaj Evropskog suda bila je sljedeća činjenica: Evropskom sudu je uspjelo da jednom smišljenom i pametnom strategijom uvede pravo Evropske zajednice u nacionalne sudove.

28

Uticaj Evropskog suda na razvoj EU• Posebno važno za spomenuti jeste da su hiljade donesenih odluka u

Vrhovnom sudu imale neposredne i dalekosežne posljedice za život građana/ki Unije, što je prilično nepoznato. Naročito se to odnosi na presude u oblastima slobodnog transporta roba i osoba, slobode pružanja usluga, ravnopravnosti i socijalnih prava, osnovih ljudskih prava kao i državljanstva Unije.

• Ukoliko pravimo neku procjenu, doći ćemo do zaključka da Evropski sud, pa čak i u poređenju sa nekim veoma jakim nacionalnim sudovima, kakav je američki Supreme Court ili njemački Savezni ustavni sud, ipak ima više nadležnosti i jačine, te da je procesu integracija dao sasvim bitne impulse. Uloga Evropskog suda i pravni poredak koji je stvoren od strane Suda sigurno se ubrajaju u najvažnije karakteristike "supranacionalnosti" Evropske zajednice, što je svakako razlikuje od bilo koje druge internacionalne organizacije.

29

Zadaci Evropskog Savjeta

• Nastanak objašnjava se činjenicom da predsjednici država članica i premijeri vlada kao vodeći političari uglavnom odlučuju o političkoj agendi, što znači da definisaju političkih, ekonomskih i društvenih smjernica za sve oblasti djelovanja EU-a;

• Evropski savjet nastupa uvijek kad je potreban miritelj sukoba, ako se postojeći konflikti ne uspiju riješiti na nižem nivou;

• Ima vodeću ulogu u spoljnoj politici i centralni je akter u pitanjima proširenja, ugovornim uslovima i dr.; znači, uvijek onda kad se radi o načelnim skretnicama u EU-u. osim toga, donosi važne odluke o personalu tako što imenuje svog vlastitog predsjednika, predsjednika Evropske komisije i Visokog predstavnika.

30

Sastav i rad u praksiEvropski savjet

• Evropski savjet saziva njegov predsjednik i sastaje se najmanje četiri puta godišnje. Ukoliko je potrebno, podršku predsjednicima i premijerima zemalja članica mogu pružiti i ministri.

• Naravno, tokom pregovora u krugu predsjednika i premijera država uključeni su i drugi akteri:

-generalni sekretar Savjeta, (koji ima značajnu ulogu u organizatorskoj pripremi sastanaka),

-zatim predsjednik Evropskog parlamenta, koji tradicionalno u uvodnom govoru pojasni poziciju ovog organa,

-tzv. "Antici-grupa", čiji članovi iz kruga Stalnih zastupnika (COPERER) sjede u posebnoj prostoriji i spremni su pružiti stručnu pomoć, i neizbježni prevodioci.

31

Sastav i rad u praksi• Nakon pregovora Evropski savjet konsenzusom:

• definiše smjernice s kojima će upoznati Savjet Evropske unije i Evropsku komisiju o prioritetima Evropskog savjeta u upravljanju Unijom i njenim zajedničkim politikama. Ovo se često odvija u obliku opštih političkim smjernica, vremenskog plana i konkretnih ciljeva;

• usvajaju saopštenja ili odluka u kojima se svečano izražava pozicija predsjednika ili premijera zemalja o određenoj temi.

• Osim toga, nakon svakog sastanka objavljuju se zaključci koji sadrže najznačajnije rezultate razgovora.

32

Evropski Savjet

33

Predsjednik Evropskog Savjeta

• Među značajnije novine koje je sa sobom donio Lisabonski ugovor ubraja se i uvođenje stalnog predsjednika, kojim će biti uklonjeni deficiti dosadašnje konstrukcije polugodišnjeg mandata (nema kontinuiteta, preopterećenje, naročito za manje zemlje članice i dr.).

• Zadaci jednog takvog predsjednika kojeg je izabrao Evropski savjet kvalificiranom većinom na mandat od dvije i po godine (trenutni mandatar je Herman Van Rompuy) stoje u članu 15, stav 6, Ugovora o EU-u. Prema ovom članu:

-on predsjedava radom Evropskog savjeta i daje mu impulse;-brine se o saradnji s predsjednikom Komisije na osnovi rada Vijeća "Opštii

poslovi" za pripremu i kontinuitet rada Evropskog savjeta;-teži da se potiče saradnja i konsenzus u Evropskom savjetu;-daje izvještaj Evropskom parlamentu nakon svake svoje sjednice.

34

Predsjednik Evropskog Savjeta

Herman Van Rompuy

• Zastupa Uniju prema vani u poslovima Zajedničke vanjske i sigurnosne politike - ne miješajući se u ovlaštenja Visokog predstavnika Unije za vanjsku i sigurnosnu politiku, kako i stoji u Ugovoru.

• Predsjednik Evropskog savjeta, stoji u još jednoj važnoj odredbi, ne smije obavljati ni jednu poziciju u nekoj zemlji i može biti jednom reizabran.

• Evropski savjet, kao institucija EU-a koja oslikava međudržavnu komponentu koju je dobio je Lisabonskim ugovorom dodatno na značaju. Bilo bi, svakako, pogrešno zaključiti da se uopšteno radi o međudržavnom trendu.

35

Hvala na pažnji...