gezi parkı eylemleri: kamusal alanın İnşası

Hakemli Makale

10

GEZ PARKI EYLEMLER:KAMUSAL ALANIN NASI1

Gezi Park Protests:

Building Public Sphere

lker Ykselbaba*

Cansu Ko**

Aya Ece Zarifolu***Ezgi aldran****Muharrem Enes Kaya*****

z

Her ey 28 Mays 2013te Taksim Gezi Parknda balad. stanbulun ortasnda Taksimde yer alan Gezi Park, AVMye dntrlmek isteniyordu. Buna kar kan sivil toplum rgtlerinin arsyla genler, parkta nbet tutmaya balad. Gezi Parkndaki genlere polisin orantsz mdahalesi, Trkiyenin her yerinde Gezi Park eylemlerine destek eylemlerinin balamasna neden oldu. Taksim Gezi Parknda balayan ve btn Trkiyeye yaylan toplumsal hareketlilik, birok adan deerlendirmeyi gerektirmektedir. Belli ki toplumda bir rahatszlk var, belli ki halk ve ynetim arasnda mesafe alm. Bunun nedenlerini anlamaya almak iin forumlarda yaptmz anketlerden sonular karmaya altk. Aada detaylarn bulacanz anket, 19 Temmuz- 1 Austos 2013 tarihleri arasnda stanbulda eitli Park Forumlarnda gerekletirildi. Anket; Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe, Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Boazii niversitesi, Kozyata/Kriton Curi, stanbul Teknik niversitesi Ayazaa, Feriky/Kurtulu, mraniye Forumlarnda, 1050 kiinin katlmyla yapld. Anketin amac eylemlere ve forumlara katlan insanlarn demokrasiden, hukuktan ve kamusal alandan ne anladklar ve bu balklarda nasl bir Trkiye dndklerini ortaya karmaktr.

* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, Yrd. Do. Dr. / [email protected]** Dokuz Eyll niversitesi, Ar. Gr. / [email protected]*** stanbul niversitesi, Kamu Hukuku Yksek Lisans rencisi / [email protected]**** stanbul niversitesi Kamu Hukuku Yksek Lisans rencisi / [email protected]***** stanbul niversitesi Kamu Hukuku Yksek Lisans rencisi / [email protected] Eitim Bilim Toplum Dergisi / Cilt:12 Say:48 Gz: 2014 Sayfa: 10-65 Education Science Society Journal / Volume:12 Issue:48 Spring: 2014 Page: 10-65

lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran, Muharrem Enes Kaya

11

Bu toplumsal hareket, dipten ve ngrlemez bir dalga olarak toplumsal rahatszlklarn, sorunlarn, taleplerin gzlemlenmesi iin nemli olanaklar sunmaktadr. Anahtar Szckler: Gezi Park, forum, kamusal alan, iktidar, hukuk, meruiyet, temsili demokrasi, medya

AbstractEverything began on May 28th, 2013 at Gezi Park, Taksim in central Istanbul. The government was planning to build a shopping center in place of the park. Young people joined the calls of the nongovernmental organizations which rebuffed at this decision and began to stand guard to save the park. Disproportionate use of force by the police against the activists triggered support actions all over Turkey. The social upheaval which began at Taksim Gezi Park and spread across Turkey must be evaluated in many aspects. Obviously there is a social disturbance and obviously people were estranged from the government. We tried to understand the reasons for this through the survey that we conducted during forum meetings. Below you will ind the details of the survey conducted from July 19 to August 1, 2013, with the participation of 1050 people in several park forums in Istanbul including, Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe, Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Bosphorus University, Kozyata/Kriton Curi, Istanbul Technical University Ayazaa, Feriky/Kurtulu, mraniye. The purpose of the survey was to discover the perceptions and ideas of people who participated in the actions and forums about democracy, law and public sphere as well as their projections for Turkey pertaining to these issues. As an unpredictable wave from the bottom, this social movement offers signiicant opportunities for observing social unrest, problems and demands.Key words: Gezi Park, forum, public sphere, government, law, legitimacy, representative democracy, media

I.GR: KORKMA LA, BZZ HALK Her ey 28 Mays 2013te Taksim Gezi Parknda balad. stanbul Bykehir Belediye Meclisi karar (Meclisin 16/09/2011 tarihli ve 2111 numaral karar ile Taksim ve evresinde yaplmas planlanan yayalatrma projesinin ilk adm atlmt.) ile balayan Taksimi yayalatrma projesi, Antlar Kurulunun da onayndan geerek ileme kondu. Yayalatrma projesinin arkasndan Topu Klasnn da yeniden parkn yerine inasnn gndeme gelmesiyle; parkn AVM olmasn istemeyen sivil toplum rgtleri, bir sredir eitli hukuk yollarna bavurarak, basn aklamalar yaparak (Radikal, 06/06/2012 ), halk bu konuda bilinlendirmeye alarak (Radikal, 06/11/2012) mcadele verdiler. Bir lde belirli bir evreyi kapsayan farkndalk yaratmay da baardlar.

Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas

12

30 Maysta parkta nbet tutanlarn adrlarnn sklmesi ve yaklmas, parkn i makineleri ile yklmaya balanmas ve polisin gaz bombalaryla mdahalesi sonrasnda, Taksim in Ayaa Kalk Platformunun ars ile insanlar toplanmaya balad, (HD, 2013). stanbulun gbeinde bunca olay yaanmasna ramen ne televizyonlarda, ne de gazetelerde hibir haber gsterilmemesi, insanlar sansrn hangi boyutlarda olduu gereiyle kar karya getirdi. 31 Mays akam, Taksimde stiklal Caddesinde benzeri grlmemi bir kitle toplanmt, (23 Haziran 2013 tarihli Milliyet gazetesinin haberine gre ileri Bakanlnn Gezi bilanosunda Gezi Eylemlerinde 2,5 milyon insan sokaa kmtr. Milliyet, 19/09/2013). - be aa mesele olmasna meseleydi ama bunun hak ve zgrlklerle balantl daha byk bir toplumsal hareket haline gelmesi 31 Mays tarihi ile gerekleti. Ankarada Kuulu Parkta Gezi Park Eylemlerine destek veren insanlara da polisin orantsz mdahalesi, Trkiyenin her yerinde Gezi Park destek eylemlerinin balamasna neden oldu. Polisin mdahalesi arttka eylemcilerin says artt gibi, eylem yaplan ehirlerin de says artyordu, (HDnin raporunda ileri Bakanlna gre Trkiyenin 81 ilinden 79unda protestolar yapld belirtilmitir. Protesto yaplmayan sadece iki ehir var: Bingl ve Bayburt. HD, 2013). Olaylar lmler izledi: Mehmet Ayvalta (20), 2 Haziran gecesi mraniyede eylemcilerin zerine hzla araba srlmesi sonucu arabann altnda kalarak ve 3 Haziran gn Hatayda Abdullah Cmert (22), bana atlan gaz iei sonucu ld. Gezi Eylemlerinde ilk lmler gereklemiti. Trk Tabipler Birliinin aklamasna gre, (Trk Tabipler Birliinin bu aklamas 31 Mays- 15 Temmuz arasnda yaanan olaylara ilikindir. Bu tarihten sonra da yaralanmalar ve lmler devam etmitir. www.ttb.org.tr 10/09/2013) gezi olaylar sonrasnda ulaabildikleri veriler nda 8163 kiinin yaraland tespit edildi ve 6 kii hayatn kaybetti. Taksim Gezi Parknda balayan ve btn Trkiyeye yaylan toplumsal hareketlilik, birok adan deerlendirmeyi gerektirmektedir. Belli ki toplumda bir rahatszlk var, belli ki halk ve ynetim arasnda mesafe alm. Bunun nedenlerini anlamaya almak iin forumlarda yaptmz anketlerden sonular karmaya altk.


13

Aada detaylarn bulacanz anket 19 Temmuz- 1 Austos 2013 tarihleri arasnda stanbulda eitli Park Forumlarnda gerekletirildi. Anket; Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe, Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Boazii niversitesi, Kozyata/ Kriton Curi, stanbul Teknik niversitesi Ayazaa, Feriky/Kurtulu, mraniye Forumlarnda 1050 kiinin katlmyla yapld. Anketin amac eylemlere ve forumlara katlan insanlarn demokrasiden, hukuktan ve kamusal alandan ne anladklar ve bu balklarda nasl bir Trkiye dndklerini ortaya karmaktr. Bu toplumsal hareket, dipten ve ngrlemez bir dalga olarak toplumsal rahatszlklarn, sorunlarn, taleplerin gzlemlenmesi iin nemli olanaklar sunmaktadr. II. KAMUSAL ALAN HAKKINDA TEMEL TEZLER VE TRKYE RNEKamusal alan tartmas, demokrasi tartmalarnn bir paras olarak kendini gsterir. Bu tartmann balang noktasn 1980 ve sonrasnda dnya apnda gelien neo-liberal dalga olarak grebiliriz. Sovyetler Birliinin yklmas sonras gelimeler, bir sredir devam eden ileri kapitalist lkelerde yaanan liberalizmin krizinin daha da aa kmasn salamtr. Bu kriz karsnda demokrasi konusunda yeni almlara ynelik almalar, ncelikle kamusal alan tartmalarn gndeme getirmitir. Temsili demokrasiden katlmc demokrasiye doru en azndan kuramsal dzlemde yeni almlar, kamusal alann geniletilmesi, siyasi katlmn artrlmasna yneliktir. Kapitalist dzenin geldii neo-liberal uygulamalar aamasnda meruiyet krizinin alabilmesi iin insanlarn siyasete dahil edilebilmesinin zemini olarak kamusal alann geniletilmesi temel tezlerden biridir. Kamusal alan neo-liberal siyasetten okursak, neo-liberalizmin onaylanmas iin bir vasat olarak grrz. Fakat kamusal alan kiilerin kendi kaderini tayin hakknn varolu vasat olarak deerlendirirsek, bu balamda zgrlemenin bir arac olarak biimlenir. Kamusal alan tartmalar 1980lerin sonlarndan itibaren ciddi bir art gsterdi. Bu gndeme geli sadece siyaset alannda veya hukuksal tartmalarda deil, ayn zamanda tarih, sinema, sanat eletirileri, gey, lezbiyen, post-kolonyal ve maduniyet perspektileri, vb. birok sosyo-kltrel balkta olmutur. Tm tartma konular, -bunlar ayn zamanda kriz konular olarak ifade edilebilir- kamusal alan merkeze yerletirilerek, belirli kapsayc balklarda toplanabilir: Birinci tartma konusu modernite ve postmodernite tartmasdr. kinci Dnya


14

Savann yaratt ykm, modernizme ynelik eletirilerin younlamasna neden oldu. Modernizm teknik uygarlk, hukuk devleti ve akl gibi niteliklerle tanmlanrken, sava sonras totaliterizm, doann ve insann smrs, akln bir din haline gelmesi gibi eletiriler yapld ve yaplmaya devam etmekte. Bu henz sonu gelmeyecek gibi grnen tartma kamusal alan konusunu da iinde barndrmaktadr. Postmodernistler, zellikle cemaati yaklamlar kamusal alan topluluun iyisinin aranmas ve bu iyinin gerekletirilmesi gereken alan olarak tarif ederek, modernizmle birlikte tanmlanan birey, seklerlik, hukuk devleti vb. kavramlara kar konum alr. Kar rnek olarak modernizmin savunucularndan Habermas, kamusal alan haklar, hukuk devleti ve seklerlik zerine kurar. Kamusal alann merkezde durduu ikinci tartma demokrasi zerine yaplandr. Temsili demokrasinin yaad krizler, nasl bir demokrasi olmas gerektii konusunda yeni yaklamlarn tartlmasn salamtr. Temsili demokrasilerde halkn oy hakkyla snrl iktidarda sz sahibi olmas, kreselleme ile temsili demokrasinin bu niteliini de kaybetmesi ve bunlarn yannda iktidara gelenlere duyulan gvensizlik, temsili demokrasinin krizi olarak nitelenebilir. Radikal demokrasi araylar, krizleri amaya ynelik giriimler olarak, kamunun daha etkin olduu kamusal alanlar ngrmektedir. Kamusal alan balamnda dier tartma balklar; rk, cinsiyet, etnik farkllk ve ayrmclktr. Irka ve etnik farklla dayanan hem ayrmcln, hem de taleplerin ykselii 1970lerde ortaya kan ekonomik krize ve bunun sonularndan biri olan sosyal haklarn geriye alnmasna dayandrlabilir. Bu ayn zamanda sermayenin kresellemesiyle ok yakndan ilgilidir. Sermayenin giderek kreselletii ve ayn zamanda ulus-devletlerin birok konuda tek bana karar veremedii koullar ortaya kmtr. Bu sre hem ulus-devletler iinde rk partilerin ykseliini getirmi, hem de ayn lde de etnik talepleri younlatrmtr. Bu bala paralel dier bir tartma konusu toplumsal cinsiyettir. Ykselen ve giderek organize olan kadn hareketleri, zel alana konumlandrlan retim, ocuk bakm, cinsel tercihler ve mahremiyet politikalarnn dzenlenmesi taleplerinde bulunmaktadr. Kadn kamusal alana kmak istemektedir. Kamusal alan ve demokrasi/hukuk ve bunlarla ilintili baz balklar almamz erevesinde tartacaz. ncelikle kamusal alan nedir sorusuna cevap arayacaz. Birok noktada kamusal alan daha netletirebilmek iin zel alan kavramna da bavuracaz.Kamusal alan kavram modernite ile birlikte devlet, sivil toplum ve bunlarn karlkl snrlar ile ilikili olarak toplumsal hayatn gndelik izgilerini oluturdu. Kamusal alan kavram tanmlanrken zel alan ile kartlk ilikisi


15

iinde tanmland. Burada tek bir kartlktan ziyade, rten bir dizi kartlk olduunu belirtmek anlaml olacaktr (Geuss, 2007:26). Tanmlamalar Antik Yunana dayandrlmtr. Bu tanmlamalarn atf yapld Antik Yunana gidildiinde bir devletin yurtta ancak kamusal alanda anlaml kabul edilir ve birey-devlet bir kartlk iinde tanmlanmaz. Yurtta, yrtt etkinlie gre yurtta veya zel bir kii olarak grlr. Fakat zel kii sitenin karsnda yer alan veya kar siteye zt olan kii olarak dnlmez (Uygun, 2003: 75). Yurtta, sitenin ileriyle ilgili etkinlikte bulunuyorsa, kamusal bir alanda etkinlik gsteriyor demektir. Ynetme, karar verme ve yarglama yurttan yapmas gereken ilerdir ve politikay olutururlar(Keskin, 1998-1999:98). Bu balamda kamusal alan kiilerin kendi kaderini tayin etme hakknn politik alanda uygulann ve aralarn kapsar. Kendi veya ailesinin karyla ilgili etkinlik gsterdiinde kii, zel kii olarak deerlendirilir; bu nedenle de ailenin btesi ile ilgili, klelerin ynetimiyle ilgili iler zel ilerdir. Ortaada kamusal alan ayrmasn salayacak kurumsal yaplar ve sistemler sz konusu olmad iin kamusal alandan bahsedemeyiz. Fakat kamunun temsil edildii bir kurum olarak prenslikten sz edebilir. Egemenliin, vasf gerei kamusallk tad ve bu balamda rnein ngiliz kralnn publicnesse haiz olduu grlr. Bir staty gsteren temsili kamu, bir kamusal alan olarak grlemez. Temsili kamu, hkmrann kamu erkine sahip olmasndan kaynaklanmaktadr. kincisi kamu, halkn tmn deil, iktidar belirtmektedir. Halk ise tabi olan ve sz syleme hakk olmayandr (Habermas, 2000: 64-65).17. yzylda iaretlerini vermi ve 18. yzylda burjuvazinin her alanda etkinlik kazanmasyla, bir burjuva iktidar ve onun somut gstergeleri olan halk egemenlii, demokrasi ve bunlarn balamnda kamusal alan gereklemitir. Kapitalizm ve modernitenin toplumsal yaamn temel belirleyeni haline gelmeleriyle yaanan toplumsal dnm, sorunlarn stesinden gelme konusunda yeni ve geri dnlmez bir yaam biimi ortaya karmtr (zcan, 2005: 85). ncelikli olarak ticaretin gelimesi, burjuvazinin etkin bir snf olarak ortaya kmas ve ekonominin, mevcut iktidar sisteminden bamszlaarak kendi kurallaryla ileyen bir sisteme dnmesi ile ekonomik alanda aktif aktrleri de ortaya karmtr. Ailenin ve ekonominin alannn, bamsz ilikiler a rmesi ve bunlarn dnda ykselen kamuoyunun varlk gsterdii ve kendini ifade ettii bir alan yaratmas, kamusal alan oluturmutur.


16

Bugne geldiimizde kamusal alan ve zel alan kavramlar siyasal alanda yrtlen demokrasi tartmalarnda youn bir ekilde yer almaktadr. Her farkl siyasal bak, zellikle iktidar veya iktidarn bir paras olan muhalefetin gr, kendi kamusal alan tanmlarn yaparak, etkinlik alann buna gre konumlandrr. Bu nedenle de ok sayda kamusal alan tanm vardr, fakat herkesin zerinde uzlat bir kamusal alan tanmna henz ulalamamtr. Bu bolluk farkl nedenlere balanabilir: lk olarak bu kavramn anlam ve kapsam kiilerin dnya grne gre farkllk gsterir. Neye kamusal dediiniz; insani varoluun mahiyetini nasl kavradnza, nasl bir devlet toplum ilikisi tasarladnza bal olarak deiir (Erdoan, Radikal, 03.12.2002). Bu balamda kii siyasi grne gre kamusal alan; kamu otoritesinin geerli olduu yer, oulculuun, renkliliin ve zgrln olduu alan, kamu grevlisinin bulunduu her yer olmak zere eitli ekillerde tanmlayabilir. kincisi bazlar kamusal alan-zel alan kartl zerinden tanmlama yapar ve bu ikisi arasnda ahlaki bir hiyerari kurar. nc grup ise, gnmz toplumlarn anlamada kamusal alan-zel alan ayrmnn yeterli bir ayrm olmadn ifade eder ve bunun yerine kamusal-zel-siyasal, kamusal-zel-sivil-siyasal gibi l veya drtl ayrmlar koyar (Cokun,2005:147159).Habermas, Kamusalln Yapsal Dnm adl almasnda kamusal alan tanmna girite ncelikli olarak kamusal kelimesinin farkl almlarn belirtir. Herkese ak yer, bina vb. sz konusu ise buna kamusal denir. Fakat kamusal kelimesi genelde herkesin gidi geliine ak olmaktan daha fazla anlamlar ihtiva etmektedir. rnein kamusal binalar dediimizde, bu binalarn devlet kurumlarn barndran binalar olduu anlalr. Bu nedenle kamusaldrlar, kamu erkinin iledii binalardr. Devlet kamu sfata, kendi hukukuna tabi olanlarn ortak kamusal selametini salama grevi nedeniyle haizdir. Bir baka rnek kamuya mal olmu bir ismi var dersek, burada belli bir n sahibi kiiden sz edilmektedir. Kamu bazen, iktidarn kart olarak kullanlr ve kamuoyu anlamna gelir. Bazen devlet organlar, bazen halkn haber alma ve iletiimine hizmet eden basn gibi unsurlar kamusal organlar arasnda saylr (Habermas, 2000: 58-59).Habermas, kamusal alan kavramnn ieriinin anlalabilmesi iin kamu, kamusal alan kelimelerinin etimolojisini toplumsal ve tarihsel sre iinde incelemitir. Almancadaki ffentlichkeit terimi, 18. yzylda publicit ve publicity ile benzerlik kurularak tretilmitir; ngilizcedeki karl olan public spherei kapsar, fakat onu aan bir anlama sahiptir. Mekansal bir kavramdr: anlamlarn gelitirildii, datld ve zerinde tartarak


17

anlamaya varld toplumsal alan ya da arenalara ve ayn zamanda bu sre tarafndan ve bu sre iinde oluturulan kolektif gvdeye, dier bir ifadeyle kamuya iaret eder. Ama ffentlichkeit kavram ayn zamanda tasavvur edilen bir muhteva ve kriter ieriine de sahiptir. Bu kriter Almancadaki kk olan ffenden gelir; bu kelimenin anlam ise aklktr (Hansen, 2004:162). Almanyada 18. yzyln sonunda kullanlmaya balayan ffentlichkeit kelimesi, bu dnemde bir ihtiyaca denk dt iin gnlk dilde yer bulmutur. Mal mbadelesi ve emein toplumsallamas ile kurumlaan burjuva toplumunun bir unsurudur (Habermas, 2000: 58-59, Habermas, 1994:82).Kamusal alan kavramlatrmasnn baka bir adan deerlendirilmesi ise iki farkl boyutu dikkate alr: Birincisi mekansal bir kavram olarak kamusal alan; toplumsal yaantmz iinde ikirlerin, ifadelerin ve tecrbenin retildii, aa kt, mzakere edilip, yayld ve bu srecin iinden ortaya kan kamuoyu, kltr, tecrbenin kendisini ve ayn srete ortaya kan ulusal, ulusalt ve ulusst kamular ifade eder. Toplumsal bir alan olarak kamusal alan yaam iindeki farkl olay ve olgular, tarihsel balamlar, zaman ve mekan boyutunu bu tanm iinde bulur. kinci olarak kamusal alan normatif bir ilkedir. Aleniyet, aklk, zerklik zdnm ve eletirellik kamusal alann normatif ynn oluturur. Bu balamda kanaat ile kamuoyu farknn normatif bir ilke olarak kamusallkla deerlendirilmesi bir rnek olabilir. Gndelik dnce ile oluan ikirler kanaatleri, kamusal tartma ve eletiri ile yani kamusal akln szgecinden geirilen ikirler ise kamuoyunu oluturur (zbek, 2004:41-42). Kamu/zel dikotomisine dayanan Habermasn kamusal alan grn iki analiz dzeyinde tanmland anlalmaktadr: uzamsal/kurumsal yerletirme dzeyi ve yapsal ilikiler dzeyi. Bir toplumda zgr tartma iin devletten bamsz ve devlet karsnda politik otonominin saland bir alanda gereklemesi bir ngereklilik olarak belirtilmektedir. Bu yaklam Bat yaklamlarndan devlet/kamu versus piyasa/zel ikiliine yaslanan Anglo-Amerikan yurttalk kuramna ve dier yandan cumhuriyetilik geleneine yaslanr. Bu ikiliin kklerini Aydnlanma dnrlerinden Locke, Smith, Bentham ve adalarnda buluruz. Bu gelenek kamu veya devletin yetkileri karsnda toplumdaki zel bireylerin sahas tartmasnda yer alr. Genel eilim kamu ve sivil toplum ayrm devlet-devletd ayrm ile tanmlanr (Ku, 2000:219). Devlet karsnda sivil toplum anlay, devletin sivil toplumla ilikilerinin karlkl snrlarnn belirlenmesinde anlam ifade eder.


18

Kamusal alan ve tanm tartmas modernistler ve postmodernistler arasnda da yrmektedir. Bir postmodernist olarak Charles Taylorun kamusal alan tanmlamas, komniteryan anlay grmek asndan anlamldr: Taylora gre kamusal alan toplum yelerinin, matbu veya elektronik eitli iletiim aralar sayesinde bir araya gelerek ya da yz yze grerek kamu yararyla ilgili konular tartt ve bylece bu konular hakknda ortak bir ikir oluturduu varsaylan ortak bir mekandr. Ortak mekana vurgu yapan bu aklama, iletiim aralarnn ve ortamlarnn hepsinin birbirleriyle iletiim iinde olduklarna dayanr. Televizyonda grdmz tartma bu sabah gazetede ne dendiini dikkate alr, gazetedeki haberse, radyoda dn yaynlanan ak oturumu anlatr vb Kamusal alan genellikle tekil kullanmamzn nedeni budur (Taylor, 2006: 89). Kamusal alan, iili olarak toplanlan bir mekan olmasa da, birok mekan iinde barndrr ve herkesin katlabilecei bir tartma ortamn ifade eder. Bu anlamda kamusal alan sadece herkesin grlerinin ortak bir toplamn deil, dnce rn bir gr ile ortaya kar. Bu temelde normatif bir statye sahiptir. Taylora gre ynetimler bu gr dikkate almaldr. nk: Birincisi ortak kan muhtemelen aydnlarn grdr ve bundan tr ynetim ona uymakla aklllk eder. kinci neden egemenin halk olduu grnn bir sonucudur. Ynetimler, ahlaken muhakeme yapan kamuya dayanarak yasama yapmal ve ynetmelidir. Buradan Habermas takip edilerek u ilke doar; denetleme ilkesi. Ynetimlerim effalna olmas gerekliliini ieren bu denetleme ilkesi sayesinde kamuoyu bilgilendirilir ve onun en st dzeyde rasyonellemesine katkda bulunulur. Yasamay kamuoyunun denetimine maruz brakarak halk egemenliinin hakimiyeti somut hale getirilmi olur. Sonu olarak zgr bir toplumun zaruri bir zellii olarak kamusal alan, ynetime klavuzluk edecek rasyonel grlerin incelikle ilendii bir mahaldir (Taylor, 2006: 108109, 9194). Siyaset felsefecileri Samuel Bowlesun ve Herbert Gintisin komniteryan gre dayanan kamusal alan tanm zgrlk ve demokrasi birbirinden ayrlmaz bir btn olarak alnr. Liberalizmin iki temel ilkesine dayanan bu yaklam; bireylerin inenemez haklarna bal zgrlk ve kendi kaderini tayin hakk anlamnda demokrasiyi zorunlu grr. ktidarn toplumsal sonular douracak ekilde kullanlmas demokrasi gerei o toplumsal alannn kamusal saylmasn gerektirir (Bowles, Gintis, 1996: 22 -123). Bowles ve Gintise gre ne kapitalizm, ne Marksizm kamusal alann gereklemesine uygun deildirler. kisi de farkl alardan halkn kendi kaderini tayin hakkn


19

ve zgrln snrlayan yapdadrlar. Bu nedenle bunlarn dnda bir yol bulunmaldr. Kamusal alan tanmlamada kullanlan kriterlerden biri olan kamusal alann yeri konusu olduka tartmaldr. Habermasn grne gre kamusal alan ne devlete, ne de ekonomiye dahildir ve fakat ikisiyle de ok yakn iliki halindedir. Ekonomi ile kamusal alan ilikisi pozitif adan deerlendirilirse, ekonomi kamusal alann sosyo-ekonomik altyapsn hazrlar ve bylece yurttalar arasnda politik olarak otonom iletiim a gelitirilebilir. zel alanda olduu kabul edilen ekonomi ile ilikisine ramen kamusal alan yine de devletle yakn ilikilerinden ve yurttaln formel ve informel biimlerinden dolay kamu olarak kalr. Kamusal alann ekonomi ile ilikisi negatif adan deerlendirildiinde, erkek, beyaz ve mlkiyet sahibi bir snfn kamusal alandr ve burjuvazi kamusal alanda hegemonyasn kurmaya alr. Devlet de ideolojik sylemler ve kurumsal mekanizmalar araclyla, zerinde hegemonya kurduu baskn gruplar sayesinde kamusal alanda yer kapmaya alr. Bu nedenle kamusal alanda politik mcadeleler sadece devlet ve sivil toplum arasnda deil, ayn zamanda devletin hegemonyasn kurduu baskn gruplar ve ynetilen gruplar arasnda da olur (Ku, 2000: 228). Habermasn grlerini zetlersek; kamusal alan devletten bamsz olmaldr. nk devlet kamusal grevleri nedeniyle sahip olduu yetki ve gler erevesinde kamusal alanda bask kurabilir. Kamusal alan ekonomiden bamsz olmaldr. nk bireysel karlar, kamusal karlarla atr ve kamusal alann bamszl yok olur. Habermasn ekonominin zel alanda yer ald gr komniteryanlar tarafndan itiraza uramaktadr. Bowles ve Gintisde Taylorla benzer ekilde ekonomiyi kamusal alana konumlandrrlar. Kapitalist ekonominin kamusal ekilde rgtlenmi olmas ve bu balamda sermayeye toplumsal sonular douracak tip yetki verdii argmann ileri srerler. Bu tip yetki unlardr: 1. retimi denetleme ve ynlendirme yetkisi, 2. yatrm denetleme ve ynlendirme yetkisi, 3. devletin ekonomik politikasn etkileme gc (Karada, 2006: 122-123). Nitelii ve sonular itibariyle ekonomi, kamusallk zelliini tamaktadr. Ekonominin kamusal alann dnda braklmas, tartma konusu yaplamayaca anlamn da tar. Habermasn yaklam kapitalist sistemin onaylan anlamna gelir. Bu yaklam eletiren komniteryanler ise ekonomiyi snfsal dzeyde deil, dzenlenmesi gereken bir konu olarak ortaya koyduklar iin baka bir adan kapitalist sistemi onaylarlar. Kamusal alanla ilgili bir dier tanm ilikisellik zerinden yaplan tanmdr. Karlkl iletiim iinde bulunan kiilerin iletiimsel eylemsel ilikiselliidir.


20

Bu balamda kamusal alan eylemsel ve sylemsel bir biimde ortaya kar. Burada gzden kamamas gereken nokta her ikisi de toplum merkezli olan kamusal alan ve siyasal kamusal alann zde olmaddr (Karada, 2006: 44-74). Ayn ilikisellik erevesinde bir sre de ngrlr: kamusal alan bir arada yaamnn snrlarn, moral kodlarn ve dorultusunu ina etme srecidir (Sarbay, 2000: 6). Kamusal alan; yukarda eitli balklarda da belirtildii gibi demokrasinin bir nkoulu, bir ilkesi olarak da tanmlanr. Yurttalar, ortak meselelerde, eit ve zgr olarak sz, irade ve eylemleriyle hem bu alan var ederler, hem de bu alanda etkinlikte bulunurlar. Kamusal alann snrlar da demokrasinin snrlaryla belirlenir: Yani dnce, ifade, bilgiye erime, tartma, toplanma, rgtlenme ve tannma gibi hak ve zgrlklerin varl, uygulanmas ve etkinlii kamusal alann snrlarn belirler. Bu balamda yukarda saylan hak ve zgrlklerin hukuksal gvence altna alnm olmas ve biliil uygulanyor olmas demokrasinin snrlarnn da gstergesi ilevi grr (zbek, 2004: 32). Kamusal alann koulu olan demokrasi, ayn zamanda kamusal alann sonucu olarak da karmza kar. Dier bir ifadeyle kamusal alann olabilmesi iin demokrasi gerei hak ve zgrlkler tannm ve uygulanyor olmaldr. Bunlarn varl kamusal alann varl iin zorunludur. Kamusal alan var ise, bu ayn zamanda demokrasinin varlna da iaret etmektedir. Kamusal alan kavramn depolitize edilmi ve kltrden yoksunlatrlm burjuva kamusal alan olarak yorumlayan grler de mevcuttur. Habermasn kamusal alan kavramnn eletirisinden yola kan bu anlay Habermasn kamusal alan kavramnn iinde gizli ekilde kitle kartl olduunu belirtir. Bu gre gre, modern kitle toplumlarnn ortaya k ile akla dayal kamuoyu grlerinin st rtlmtr. Kamuoyu kavram kamusal alanla birlikte ya baz kii ve kurumlarn hizmetinde bir nesne ya da politik ve sosyal g uygulamalar zerinde eletirel normatif otorite olarak grlr. Habermasn analizi ise bize ada kapitalist toplumlarda kamusal alann maniple edilen, basamakl hale getirilmi bir kamusallk olduu grne gtrr. Burada artk kamusallk zel bireylerin rasyonel kamusundan deil, pasiize edilmi zelletirilmi seyirci bir kitleden bahsedilebilir. Bu balamda kamusal alan depolitize bir alandr. Ayn erevede Habermasn burjuva kamusal alann evrensel kurallarla ynetildii gr eletirilir. Evrensel kurallar, objektif ve bireyler dnda yer almaldr. Eletirel rasyonel tartmn bu ngereklilikleri ile Habermas topluluun geleneini, tarihini, kolektif hatralarn ve deerlerini kamusal tartmann dnda brakr. Bylece Habermas iktidar, mcadele ve bunlarn kamusal alandaki yeri konularndan


21

kanarak, kamusal alan siyaset d bir nitelie brndrr (Ku, 2000: 221-222).Yukarda eitli boyutlaryla anlamaya altmz kamusal alan kavramn en ak ekliyle Habermas tanmlamtr:

Kamusal alan kavramyla, her eyden nce, toplumsal yaammz iinde, kamuoyuna benzer bir eyin oluturulabildii bir alan kastederiz. Bu alana tm yurttalarn erimesi garanti altna alnmtr. zel bireylerin kamusal bir gvde oluturarak toplandklar her konuma durumunda, kamusal alann bir paras varlk kazanm olur. Bu tr bir biraradalk durumundaki bireylerin davranlar, ne i ve meslek sahiplerinin zel ilerini grrken yaptklar davranlara; ne de bir devlet brokrasinin yasal snrlarna tabi anayasal bir dzenin yelerinin davranlarna benzer. Yurttalar ancak, genel yarara ilikin meseleler hakknda kstlanmam bir tarzda, yani toplanma, rgtlenme, kanaatlerini ifade etme ve yaynlama zgrlkleri garantilenmi olarak tartabildiklerinde kamusal bir gvde biiminde davranm olurlar (Habermas, 2004: dp.1).

Habermasn sreleriyle birlikte tanmlad kamusal alan tarihsel sre iinde deerlendirirsek: Birincisi kamusal alan kapitalizmle birlikte ortaya km, yani bir sanayi toplumunun rndr. kincisi kamusal alann ortaya k modernlemeyle birlikte kendiliinden olmutur. Kamusal alann tanmlayc niteliklerine bakarsak, kamusal alann varlnn koullar iin u zelliklerin gereklemesi gerekir:1. Kamusal alana katlm herkese aktr. Herkese eriebilirlik ilk temel arttr. Yurttalarn katlmnn nndeki engeller kaldrlm olmal ve bu alana eriimin garanti altna alnm olmaldr. rgtlenme, ifade ve yaynlama gibi zgrlkleri garanti altna alnm olmaldr. 2. Katlmda yer alan herkes eit ve zgrdr. 3. Kamusal alanda aleniyet ilkesi geerlidir. Katlmn ve konumalarn herkese ak olmas, aleniyet ilkesi gereidir. Geleneksel toplumda st rtlm birok konu, deerler, aktrler vb. bu alanda grnr hale gelir (aha, 2003:79-88). 4. Kstlanmam iletiim salanm olmaldr (Habermas, 2004:95). Saylan nitelikler aslnda birbirine ok baldr. Biri olmadan dieri olamaz niteliktedir. 5. Kamusal alan, devlet kurumlarnn dnda yer alr. Bylece devletin hegemonyasndan bamsz bir alan sz konusu olur. 6. Kamusal alann gndeminin genel yarara ilikin olmas dnda bir gndem kstlamas yoktur. Ayrca bir konunun genel yarara ilikin olup olmad da bu tartmalarda tayin edilebilir. Bu erevede


22

Kamu, akl yrtenler ya da rasyonel mzakereciler topluluudur, kamusal alan ise zel ahslarn, kendilerini ilgilendiren ortak bir mesele etrafnda akl yrttkleri, rasyonel bir tartma iine girdikleri ve bu tartmann neticesinde o mesele hakknda ortak kanaati, kamuoyunu oluturduklar sre, ara ve mekanlarn tanmland hayat alandr. Kamusal topluluk genilediinde, o zaman dorudan tartmann yerini araclar, daha ak bir ifadeyle medya dolaymyla yaplan tartmalar almaktadr. te bu nedenle basn, kamunun ve kamuoyunun olumasnda ve kamusal alann etkinliinde vazgeilmez bir etmen olarak karmza kmaktadr.Kamusal alan tartmalar, radikal demokrasi kuramlar ile i ie yrmektedir. Genel olarak demokrasi kuramlar, karar verme srecinde hesap sorabilmeye dayanr, kamusal alan kuramlar ise bu sreci kamusal iletiim ile ya kolaylatrmaya ya da zorlatrmaya yneliktir(Ferree, Gamson, Gerhards, Rucht, 2002: 289). Kamusal alann, demokrasi kuramlarnn mihenk ta haline gelmesinin nedeni, zelliklerinin ideal tip olmas ve Antik Yunann dorudan demokrasisine yakn bir demokrasi anlayna ynelmesidir. Herkese ak, herkese eriilebilir ve aleni, iletiime dayal ve etkileimli bir mzakere sreci ada demokrasi kuramlarnn ayrlmaz parasdr. Tabii ki bu tartmalarda zne faktr de deerlendirilmelidir. rnein Habermasn kamusal alan ve demokrasi kuram yukarda saylan zelliklerle birlikte politik zne olarak yurtta merkezlidir (Sarbay, 2000: 1). Ge kapitalist sistemlerde oulculuk dikkate alnmam ve yurtta dlanmtr. oulculuk, ok eitli yorumlanmakla birlikte, modernist bak asyla bireylerin kendilerini ina etmesi ve bunun olanaklarnn salanmasn ifade eder (Touraine, 2000: 24). zellikle aznlk haklar, cinsiyet ayrmcl, etnik ve kltrel farkllklarn getirdii sorunlar, mevcut liberal demokrasi anlay ile zlemez durumdadr. oulculuun dikkate alnmas sorunu ayn zamanda siyasal karar alma yntemi olarak seimlerin de yetersizliini getirir. Seimlerle elde edilen sonularn ounluun, aznlk zerinde tahakkm retmesi, hkmet olanlarn kendi evresini korumaya ynelmesi, iktidara gelenlerin karlarnn kolektif karlarn nne gemesi (Pusey, 1993: 96-97), hesap sorma mekanizmalarnn ya hi ilememesi ya da iktidarda bulunanlarn lehine kararlarla sonulanmas, liberal demokrasinin meruiyet zeminini sarsmaktadr (Sitemblkba, 2005: 141). Bu nedenle yeni demokrasi kuramlaryla karar alma sreleri, kapsam ve ierii snrlanm bir seim sistemi olmaktan karlmaya allmaktadr. Habermas, ileri kapitalist lkelerin krizinin analizini Legitimation Crisis adl almasnda yapar. Habermas ncelikle ge kapitalizm (late capitalism)


23

tezini ne srer: Devletin dzenledii kapitalizmin iindeki sosyal gelimeler krizleri de iinde barndrr. Kriz, sosyal ve sistem entegrasyonunun salanamamasdr. Habermas krizi tanmlar: Ne zaman bir topluluun yeleri varlklarn devam iin kritik olarak grdkleri yapsal deiimleri deneyimler ve sosyal kimliklerini tehdit altnda hissederlerse krizden sz edebiliriz. (Habermas, 1997: 3-4,6).Sistem kuram erevesinde kriz yaklam reten Habermas, krizi, bir sorunla karlaldnda, sistemin yapsnn bu soruna yant retecek ve bu nedenle kendini devam ettirecek kapasitesinin olmamas olarak tanmlar. Sistem kendi iinde btnlemeyi salayamamaktadr. Habermas kuramsal dzeyde yapt kriz tespitlerini, liberal demokratik sistemlere uygulayarak, bunlarn somut kriz kaynaklarn bulmaya ve zmeye ynelmitir. Liberal demokratik ulus-devletlerde iki farkl meruluk kayna grlmektedir. Birincisi liberal demokratik devletlerde temel ilkelerden biri olan bireylerin toplumu ilgilendiren ve toplumsal balaycl olan konularda karar verme srecine katlabilmeleridir ve bu kararlarn meruluk zeminini toplumsal szlemeye dayal ortak rza oluturur. kinci meruluk zemini ise devlet, trde bir btnlk kabul edilen ulusu koruduu iin meru kabul edilir (Kker, 2004: 311).

Liberal demokratik ynetim anlaynn meruluk krizi, yurttalarn karar srelerine katlmnn yani bylece devletin denetlenmesini salayacak srelerde yer almasnn bir vasat olarak kamusal alann etkinliini yitirmesidir. Bunun gereklemesinin koullarndan birini oluturan hukukun stnl anlay da ypranmtr. Demokratik bir ynetim iin hukukun stnlnn, yani bu ilke yoluyla devletin denetlenmesinin yan sra, alttan-denetimi (toplumdan devlete) ve karar alma srelerine toplumun katlmn salayacak kamusal alandr. Bu anlayla kamusal alan ayn zamanda meruiyet krizinin zmn de iinde barndrr (Habermas, 1998: 302-304). Yani meru bir otorite ancak rasyonel olarak kabul edilebilir ktlara dayanan demokratik srele ortaya kar. Devlet, meruluunu sadece yasalardan almaz, rasyonel iletiim ve bu anlay zerine kurulmu normatif ilkeler de meruluun kayna haline gelir (Habermas, 2005: 386). Demokratik bir ynetimin ilerlii ve meruluu, modern devletin hukukun stnl ilkesi ile bal olmas ve kolektif yaamla ilgili kararlarn kamusal alanda tartlarak elde edilmesiyle sz konusu olur. Habermas, devlet-toplum ilikisini dzenleyen ilke ve normlarn kamusal alanda sorgulama ve tartmadan gemesini ve uzlama ulalmasn meruluk sorunun zm iin gerekli grr (Keyman, 2006: 142). Sonu olarak Habermas, yukardaki almlarla balantl olarak birbiriyle ilikili iki alanda meruiyet krizi tespitinde bulunmu olur:


24

1. Temsili demokrasinin temsili boyutunda yaanan kriz, 2. Bireylerin siyasete katlmamasndan kaynaklanan kriz.

Temsil krizi, siyasetin seimlere indirgenmi olmasna dayanr. Seimlerin, kamusal bir tartmay iermemesi ve bir onay mekanizmas haline dnmesi, demokrasilerde karar alma srelerini, usule indirgemitir (Habermas, 1992: 80-81). Teknokratiklemi ynetim ile siyaset de bir uzmanlk olarak grlr olmutur. Demokratik irade oluturmaya ynelik giriimler de, bu anlay erevesinde anlamszlamaktadr (Habermas, 1997: 80). Bu anlay hem temsili demokrasinin kimi temsil ettii sorusunu, hem de demokrasinin temel unsuru olan katlmn yokluunda nasl bir demokrasiden bahsedebileceimiz sorusunu getirir. Parti sistemi, demokrasilerde katlmn bir arac olarak nitelendirilmesine ramen, bugn parti lider merkezli irade oluturmann aracdr. Parlamento da, parti balaryla bal milletvekillerinin lider merkezli iradelerinin yanstld bir kuruma dnmtr. Parlamento artk kapal kaplar ardnda kararlar alan, tartma heyeti olmaktan ok gsteri yapan bir kurum haline gelmitir (Habermas, 2000: 340-343). Kreselleme srecinde farkllk taleplerinin kamusal alana tanmas, zel alanla snrlandrlm sivil toplum, tm kltrlere, kimliklere kar eit mesafede durma ve ayrmc olmama ve bunlarn evrensel ve modern devletin unsuru olarak tanmlanmas ile devletin toplumu ynetememe krizi ba gstermitir (Keyman, 2006:136; duygu, Keyman, 1998-1999: 148). Kreselleme, temsil krizine farkl bir boyut da katmtr. Ekonomik birimler olarak irketlerin dnya apnda almas ve bu ekonomik gelimeyle paralel neo-liberal politikalarn devreye sokulmas ile retim, datm ve blme ilikin ulus dzeyinde karar verme sreleri imkansz hale gelmitir (Habermas, 2002: 85, 88, 114; Habermas, 2003:89-95). Devlet egemenlii bu snrlamalara baml olmu ve ekonomik kararlar kresel kapitalizmin dayatmalaryla alnmaya balanmtr (Bowles, Gintis, 1996: 290-292). Bu ise temsili sisteme ve partilere gvensizlii ve meruluk kaybn getirmitir (Habermas, 2000: 340-343). Yukarda saydmz nedenler yani nemli ekonomik kararlarda ulus-st kurulularn belirleyici olmas, partilerin, yelerinin temsilcisi olarak deil, bir grup insann karnn temsilcisi olarak grlmesi, seimlerin bir gruba iktidar verilip, bu grubun sonra kendi yandalarn besledikleri bir anlayla deerlendirilmesi vb. sayabileceimiz nedenlerle, sistemden memnuniyetsizlik ve gvensizlik (Habermas, 2005: 385) sorunu ortaya kmtr. Habermasn grne gre, bireyler bir motivasyon krizi iine dmlerdir.


25

Bu srece medyann kltrel tketim alan haline dnmesi de elik etmitir. Habermas, bata kamusal alann kurucu unsuru olarak gelien basnn, zamanla iktidarn szcs haline geliini gzler nne serer. Bugn ise durum medya grnte bir kamusal alan niteliindedir. zellik televizyon demokratik tartmalarn yapld bir yer olarak, kamusal alann yerini alm ve insanlar, kamusal alann seyircisi konuma gelmilerdir (Garnham, 1992: 359-376). zel karlarla biimlenen medya ile demokratik mzakere sreleri televizyonda ak oturumlarda gerekleen zaman geirme aracna ve tketilebilir hale dnmtr. Medyann haber verme, iletiim salama ilevini yerine getirmediini syleyebilecek noktaya gelmi bulunuyoruz. Byk irketlerin eline geen medya artk irketlerin iktidarla ilikilerinde kullanlan bir ara. Ve bu formlasyonda halkn haber alma zgrlne yer yok. nternetin gelimesi ile etkileimli iletiim olanaklar ortaya kt ve sanal kamusal alan dodu. nternette etkileimli iletiime dahil olmak olduka kolay ve iletiimin snrlanmas ve dzenlenmesi olduka zor. Basite bakalaryla ortak bir konuda etkileime girilebilen sanal kamusal alanda katlmn nnde herhangi bir engel olmad gibi, buradan ayrlmak da o kadar kolay. Ayrca internet birbirine paralel birok kamusal alan ayn anda barndrmakta. Katlmclarn ya, stats, hangi snfa ait olduu, cinsiyeti gibi kategoriletirilmedii bu alann kapsam ok genitir (Back, 2003: 28-29). Habermas, iletiimin dnya apndaki bu geliimi karsnda dnya apnda kamusal alan fenomeninin gerekleme olaslna vurgu yapar (Habermas, 1998: 514). Yukarda belirtilenler erevesinde sanal kamusal alan dnya apnda kullanlabilecek bir ortak iletiim ve etkileim a olana yaratmaktadr. Sanal kamusal alann yaratt olanaklar zetlersek: lk olarak ok byk sayda insanlarn internet zerinden katlm mmkn olmaktadr. kincisi bilgisayar sahibi insanlar, her trl bilgiye ulaabilmektedirler. Bilgi artk imtiyazl elitlerin elinde olmaktan kmtr. ncs ok daha byk saylarda insanlar dncelerini internet zerinden dier insanlarla paylaabilmekte, tartabilmektedir (chat odalar, siber salonlar, forumlar, e-dergiler gibi sanal ortamlarda). fade zgrl sz konusudur. Drdncs sanal alana katlm iin herhangi bir engel yoktur ve bu alan hiyerarik yaplanmaya izin vermemektedir. Beincisi bu sanal alan yz yze yaplamayacak tartmalar, karlkl dorudan iletiim sayesinde etkileimli yaplabilmesini salamaktadr. Beincisi, tartma konular snrlandrlmamtr. Altncs herhangi bir tartma herhangi bir kurumsal yap ve srele snrlandrlmamtr (Dean, 2003:97-101).


26

Her ne kadar sanal kamusal olan byk olanaklar sunuyormu gibi grnse de birok olumsuzluu da iinde barndrmaktadr. ok fazla bilginin dolat fakat hangisinin gerek durumu belirttii belirsiz bir alan olarak sanal kamusal alan alg ynetimine ok elverilidir. nternetin bandan kalkmayan insanlar iin Amerikallar bir deyim kullanmakta; tek heceli kanepe patatesi (monosyllabic couch potato). nk sanal kamusal alan bir ok durumda rasyonel bir tartma ortam olarak ilev grmekten ok, insanlarn saduyusunu kaybettii lgn hikayeler ve kuramlarn aktarld bir sanal ortam (Dean, 2003:97-101). Sonu olarak bir zetleme ve deerlendirme yaparsak; kamusal alan yurttalarn kamuya ilgilendiren konularda yaptklar her trl iletiim ile kamusal alan ortaya kar. Kamusal alan bazen bir mekanda somutlanr, bazen medyada bir tartmada ya da internet zerinde yrtlen bir tartmada gerekleir. Kamusal alann varl iin demokrasi zorunludur. nk kamusal alann oluabilmesi iin bireylerin kendini ifade iin gerekli tm haklarnn hem hukuksal dzlemde, hem de uygulama dzleminde varl gereklidir. Bir lkede haklar ve zgrlkler ne kadar geni tanmlanyor ve uygulanyorsa, o lke o kadar demokratik ve kamusal alan bir o kadar da hayata gemi demektir. Eer bir lkede haklar ve zgrlkler kstlanyorsa, bu kstlama kamusal alan ilemez hale getiriyorsa, o lke o kadar demokrasiden uzak demektir. Demokrasiden uzaklalan bir lkede egemen kamusal alann karsnda kar kamusal alanlar kendini gsterir. Trkiyede de olan budur. Haklar ve zgrlkler halkn elinden alndka, kar kamusal alanlar internet araclyla ortaya kmtr. Burada unu da vurgulamak isteriz, kamusal alan ounlukla liberalizmin kendini yenilemesinin bir arac eklinde ortaya konmutur. Ama hak ve zgrlk talepleri liberalizmin snrlarn ou durumda zorlamakta ve amaktadr. Bu nedenle kamusal alan tartrken, ekonomiyi darda brakan liberal yaklamlar, bizim amzdan tartmamzn snr olarak deerlendirilmemektedir. Aada teorik olarak aklamaya altmz kamusal alan ile ilgili tezleri eitli boyutlaryla ve Trkiye siyasi gndemini de dikkate alarak anketletirdik. Gezi Park Eylemleri srecinde oluan, bizim yorumumuzla, kamusal alan ilevi gren forumlarda 1050 kii ile geni apl bir anket almas yaptk. Bu anketin sonular Trkiye halklarnn demokrasi, hukuk ve kamusal alan konularndaki dncelerini ortaya karmamza yardmc oldu.


27

III. GEZ PARKI EYLEMLERNE VE FORUMLARA KATILANLARIN KMLKLER: BEN BR CEVZ AACIYIM TAKSM GEZ PARKINDA, NE SEN BUNUN FARKINDASIN NE DE POLS FARKINDAUzun sredir sessizlie brnm bir topluluun, beraber hareket edip, hakkn istemeye baladnn grld bir sreci yaatt, Gezi Park Eylemleri. Ardndan yaplan forumlar da, bu srece sahip k olarak algland. Peki, sessizliini bozan ve elini tan altna koyanlar kimler? Cinsiyetleri, yalar, eitim durumlar, gelir dzeyleri, kendilerini tanmlaylar, siyasi durular nedir?

Tablo 1: Forumlara katlanlarn cinsiyetlerine gre dalmncelikle belirtmek gerekir ki forumlara katlanlar arasnda kadn ve erkek saysnn dengeli olduu grlyor, foruma katlanlarn %45,8i kadnken %53,8i erkek. Bu, kadnlarn eylemlerde aktif rol aldklarn ortaya koymaktadr. Kadnlarn Gezi Eylemlerine ve forumlara katlmnn youn olmasnda en nemli faktrlerden biri, birey olarak ihlal edilen hak ve zgrlklerinin yannda, kadnlara ynelik politikalarn, toplumu dizayn etmenin bir arac olarak kullanlmasdr. Trkiyede, hem neo-liberalizm, hem de slami uygulamalar nedeniyle kadn, kamusal alanda bir aktr olarak tanmlanmad gibi, dikkate alnacak ve hakknda politikalar gelitirilecek bamsz bireyler olarak da grlmemektedir. Kadnlarn yaam alan, kontrol mekanizmas ve kadnn varln devam ettirmesinin koulu olarak deerlendirilen aile zerinden tanmlanmaktadr. Hkmet, kadn evde grmek istemektedir. Kadn toplumda geri plana atan, anne ve e vaslar dnda onu tanmayan, Kadnlar almasa isizlik olmaz. diyerek eve kapatmaya alan, ocuk yapn diyerek kadn dindar neslinin kayna ve kuluka makinesi olarak gren, iktidarda olduu

%53,8

%45,8

%0,4

1. Erkek

2. Kadn3. Dier


28

sre boyunca kadna iddeti yzde 1400 arttran AKPnin, kadn lehine herhangi bir politika ve sylem gelitirmesi umut dahi edilemez. Her gn yasalarla ve toplumsal basklarla daha fazla kapana ksldn hisseden kadnlar, Gezi Park Eylemlerinde en nde yer almlardr: Biber gazna kar krmzl kadn, Tomaya kar siyahl kadn, zincir oluturan anneler, sapan atan teyze, V maskeli teyze vb. birok kadn eylemlerin sembolleri oldular.

Tablo 2: Forumlara katlanlarn eitim durumuEitim durumuna bakldnda ise topluluun yarsndan fazlas yksek okul veya niversite mezunu. niversite rencisi ya da ortaokul/lise mezunu olanlar %34, yksek lisans/doktora yapanlar %12,7 iken ilkokul mezunu olanlarn says olduka az, %2,4. Gezi Park Eylemleri ve Forumlar gstermitir ki taleplerde bulunan kesim eitim dzeyi yksek, bu balamda kendi hak ve zgrlklerini bilecek ve savunabilecek durumdaki kiilerdir. Ykselen deerler ve oluturulan parametreler eitsizlik ve ayrmcl srekli iktidarla herhangi bir ilikisi veya sempatisi olmayanlar aleyhine iletmitir, (entrk, 2006:32). Neo-liberal politikalarn gn getike yaamn her alann smr mekanizmasna dahil etmesi ve bununla birlikte lml slam altnda kurulan neo-liberal alar ile bu lkede eitimin bir kriter olmaktan kmas, gelecek gzel gnleri eitimli kesimin hayal ettii gelecek olmaktan karmtr. Neo-liberal politikalar ekseninde yoksullaan, gvencesizlie mahkum edilen ve slamc sosyal alar iinde yer almaya scak bakmayan ya da yer alamayan yeni ii kitleleri srecin ncl denmese de kitlesellemesinin temel dinamiklerinden birisidir, (Brke, 2013:

%50,9

%34,0

%12,7

%2,4

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Yksekokul veya

niversite MezunuOrtaokul veya Lise

MezunuYksek lisans veyaDoktora Mezunu

lkokul Mezunu


29

31). Eylemler esnasnda u da ortaya kt ki, serbest piyasa demek toplumsal zgrlk demek deildir ve otoriter politikalarla serbest piyasa gayet gzel bir arada ileyebilir. Bunun devam olarak serbest piyasa ve slamc politikalarn olduka uyumlu alabildii ortaya kmtr, (Zizek, 2013:6).

Tablo 3: Forumlara katlanlarn gelir durumuEkonomik duruma bakldnda ise 1000 TL ve alt kazan sahipleri ounlukta, (%34). Ancak bunlarn ounluunun genler olduu grlyor, (Tablo 3 ). Bunun yan sra gelir durumu 1000-2000 TL arasnda olanlarn oran %22,6; 2000-3000 olanlarn 21,8; 3000-4000 olanlarn 8,8 ve 4000 TL zeri olanlarn %12,7. Eylemlere ve forumlara katlanlarn nemlice bir blmn niversite rencileri oluturuyor ve bu durum anketlerde gelir dalmnda etkili olmaktadr. rencilerin nesnel konumlar en geni anlamyla potansiyel ii snf (Boratav, 2013: 16) olarak tanmlanabilir. Boratav, Gezi Eylemlerinin snfsal olduunu keskin bir ekilde ifade eder. Snfsaldr; zira, burjuvaziye ve onun devletine kardr; onlarla kader birlii deil, kader kartl iinde olan insanlarn ortak hareketidir. Ayrca, olgunlam bir snf hareketidir; zira kar cephe ile ksa vadeli ve dorudan bir blm kartl sz konusudur. (Boratav, 2013: 19). Kresellemi neo-liberal smrye kar, ortaya km kitlesel bir eylemlilik, snfsal deildir demek, neo-liberal bir bak asn gerektirir.Zizekin anlaml tespitine bir gz atmak yerinde olacaktr: Kresel kapitalizm, farkl lkeleri farkl yollarla etkileyen karmak bir sretir.

%34,0

%22,6 %21,8

%12,7%8,8

%0

%20

%40

%60

%80

%100

1000 TL ve alt 1000 -2000 TLaras

2000 3000 TL aras

4000 TL st 3000 4000 TL aras


30

Btn eitliliklerine ramen protestolar birletiren e, bunlarn hepsinin kapitalist kresellemenin farkl vehelerine kar tepkiyi temsil etmeleridir. Gnmzdeki kresel kapitalizmin genel eilimi, pazarlarn daha fazla genilemesi, kamusal alanlarn evrelenip kapatlmas, kamu hizmetlerinin (salk, eitim, kltr alanlarnda) azaltlmas ve giderek otoriterleen bir siyasal iktidar ynndedir.(Zizek, 2013: 8). Benzer ekilde Chomsky de Gezi Park Eylemlerini neo-liberal saldrya kar uluslar aras boyuttaki bir bakaldrnn paras eklinde deerlendirmektedir, (Chomsky, 2013: xxii). Her ne kadar farkl zgllkler tasa da bu hareketler, neo-liberal politikalardan zarar gren kitleler tarafndan gerekletirilmektedir. Bu halk hareketleri Avrupa, Gney ve Kuzey Amerika, hatta Ortadouya kadar geni bir corafyada ortaya kmtr. Yunanistan, talya, spanya, ili gibi ekonomik krizin arlna kar halk hareketi ortaya kt gibi, Fransa ve ngilterede olduu gibi daha az etkili fakat gmenleri de iine alan hareketler de gereklemitir. Wall Streetin igali dierleriyle ayn nedene dayanmaktadr; daha eitliki ve adil bir yaam. Eylemlerde yer alan kitlenin ortak zellii, genileyen ekonomiden payn alamayan, aldklar paylar da gittike den ve isiz kalan bireylerden olumasdr. Dorudan iktidar hedei olmayan fakat iktidarn politikalarn hedef alan ve baarsz muhalefetlerin yerini alan ve ayn zamanda karar alc konuma geerek taleplerin yerine getirilmesi iin zorlayan bu kitleler, (Orhon, 2013) dnyann ok eitli blgelerinde kendi zgllklerinde ok eitli, fakat temelde neo-liberal dzene kar harekete gemilerdir.

Tablo 4: Forumlara katlanlarn kendilerini tanmlamalar

%50,2

%37,4

%22,3

%10,6 %10,4 %9,9 %8,9 %6,5%2,2

%0

%20

%40

%60

%80

%100


31

Foruma katlanlar kendilerini daha ok sosyalist/komnist (%50,2) diye tanmlyor ve bu tanm yapanlarn younluunun genlerde olduu grlyor, (Tablo 4). Ardndan kendisini Atatrk, (%37,4) ve antikapitalist, (%22,3) olarak tanmlayanlar geliyor.Bu soru cinsiyet ekseninde deerlendirmeye tabi tutulduunda kadnlarn kendilerini sosyalist/komnist (%39) kadar Atatrk (%34) olarak tanmlamalar dikkat ekicidir. Laik Cumhuriyetin ilan kadnlara haklar ve zgrlkler bakmndan ncesiyle kyas kabul etmeyecek duruma getirmitir. Hak ve zgrlkleri olan birey olarak kadnn cumhuriyet ncesi konuma ekilmeye allmas ve slami uygulamalarn en bariz ekilde kendini gsterdii kadna ynelik politikalar karsnda, en azndan var olan kazanmlar kaybetmeme kadnlar ulusalc politikalara daha yaklatrmtr.

Tablo 5: Genel olarak dndnzde Gezi Park Eylemlerine katlan kitleyi siz nasl tanmlyorsunuz? 1. Haklar ve zgrlkleri iin mcadele eden kiiler, 2. Belirli bir rgtn/hareketin yelerinden oluuyorlar, 3. ktidara tepki duyan halk hareketi, 4. Dzeni bozan blc/terristler.Eyleme katlanlar haklar ve zgrlkleri iin mcadele eden kiiler olarak grenler, forumlarn %72,3n oluturuyor, (Tablo 5). Katlmn bireyler zerinden ilerledii algs halk hareketi algsndan daha baskn bir durumda. Eylemcileri haklar ve zgrlkleri iin mcadele eden bireyler olarak gren %72,3 n younluunu ise kadnlar (%80) oluturuyor. Ankete katlanlardan eylemleri bir halk hareketi olarak grenlerin (%42,6) ou ise erkek. Hareketi bir rgtn yelerinin hareketi ya da terrist/blc bir hareket olarak grenler ise %0,9 ve %0,6da kalyor.

%72,3

%42,6

%0,9 %0,6%0

%20

%40

%60

%80

%100

Haklar vezgrlkleri iinmcadele eden

kiiler

ktidara tepkiduyan halk

hareketi

Belirli bir

rgtn/hareketinyelerindenoluuyorlar

Dzeni bozanblc/terristler


32

Gezi Park Eylemlerine katlan kitleyi nasl tanmlyorsunuz sorusuna cevaplarda ankete katlan erkeklerin %65,1i haklar ve zgrlkleri iin mcadele edenler kkn iaretlerken kadnlarn %80i bu kk iaretlemitir. Kadnlarn hak ve zgrlk mcadelesini ne karmas anlamldr. Her gn kadnlar, farkl basklarla kar karya kalmaktadrlar ve bu basklar hak ve zgrlklerinin ellerinden alnmas olarak grmektedirler: Bir gn en az ocuk dayatlmakta, krtaj ortadan kaldrlmaya almakta, bir gn mahkemeler 13 yandaki bir kz ocuunun tecavzleri onayladn sylemekte, bir gn kadn aile mekanizmasnn iinde bir dili olarak kabul edilmekte ve birey olduu reddedilmekte, eitlik derseniz Babakan tarafndan ortadan kaldrlmaktadr. Geleneksel muhafazakar grlerin de beslendii bu yaklamlar ile ldrlen kadn oran her yl artmaktadr. Bu alardan bakldnda hak ve zgrlklerin ellerinden alnmasna kar kmak ile AKP iktidarna kar olmak zde hale gelmektedir. Kadn hakkndaki politikalar, slami uygulamalarn simgesel alan olduu iin kadnlarn tepkisi daha youndur.

Tablo 6: Gezi Park Eylemleri Boyunca Toplumun Farkl Kesimleri Hakknda Dncelerinin Deiip Deimedii Sorusuna CevaplarGezi Park Eylemleri ve Forumlarnn en etkileyici yn dayanmann ne kmas olmutur. Zor durumda kalan insanlar hi tanmadklar ok farkl kimliklere sahip insanlara yardm etmiler, dayanma iine girmiler, bu srada birbirini tanma ve anlama frsat domutur. Birok nyarg krlmtr. Tablo 6 deiiklik olup olmadna ve Tablo 7 ise bu deiikliin ne ynde olduuna dairdir.

%75,4

%24,61. Evet, oldu.

2. Hayr olmad


33

Tablo 7: Eer dncelerinizde bir deiiklik olduysa, hangi kesimler hakknda ne ynde grnz deiti? Uygun olanlarn hepsini iaretler misiniz? 1. Lezbiyen/gey gibi cinsel tercihi farkl olanlar /olumlu 2. Lezbiyen/gey gibi cinsel tercihi farkl olanlar/olumsuz 3. Krtler/olumlu 4. Krtler/olumsuz 5. Aznlklar/olumlu 6. Aznlklar/olumsuz 7. Dier.Olumlu ynde deiimin sebebi hakszlklara birlikte direnmek olduu gibi, ayn zamanda insani iletiimin salanabilmi olmasndan da kaynaklanmaktadr. Eylemler younlamadan nce Gezi Parknda kurulan adrlar ve evresinde oluturulan yaam alan birlikte direnme, birlikte kurma ve birlikte gzel idealleri paylamay salamtr. Birbirlerine sayg duyarak ilikiye geen insanlar, bunlar forumlarda da devam ettirmilerdir. Farkllklara sayg duyma, bata insana sayg duyma ile balamtr. Medyada sansrn boyutlarnn farkna varan insanlar, Douda Krtlerin neler yaadna dair dnmeye baladlar. Kendi yaadklarndan yola kan Gezi Eylemcileri Krtlerle empati kurdular.

%57,2 %56,8 %54,6

%11,4%1,3 %0,6

%0

%20

%40

%60

%80

%100


34

Tablo 8: Siyasetle ilikinizi dndnzde aadakiler sizin iin ne kadar geerlidir? Uygun olanlar iaretler misiniz? 1. Bir siyasi partiye ye olmak, 2. Bir siyasi partinin aktif yesi olmak, 3. Bir sivil toplum rgtne ye olmak, 4. Herhangi bir protesto gsterisine/eyleme katlmak, 5. niversitede ilgilendiim konulardaki renci kulplerine ye olmak, 6. niversitede siyasi konulardaki renci kulplerine ye olmak.Bu toplumsal hareketin sebepleri ve ortaya k srecinde insanlarn kendilerine motivasyon edindii eyleri ve kayglar aklamak ancak birok deikenle birlikte mmkn olabilir. Eylemlerin balangc, kamusal karlamalarn mekan olan Taksim Gezi Parknn zelletirilmesine kar yaplan mcadelelerdir. nsanlarn byk bir ehir olan stanbulda tek tk kalm nefes alma alanlarnn kresel sermaye lehine zelletirilmesi, haklara ve zgrlklere mdahalenin tahamml edilemez noktasn oluturmutur. Kamusal alan kavram, insanlarn rahata bulunabildikleri alanlarn tesinde iletiime, etkileime geebildikleri, dncelerini dierlerine zgrce aktarabildikleri alanlar ifade eder, (Habermas, 212). Byle bir tanm mutlak olarak demokrasi, hak ve zgrlklerin garanti altna alnm olmasn varsayar, (Burada Habermasn kamusal alan tanmn dayandrd altyap olarak kapitalizm ve liberalizm snrlamalarn, kamusal alann bir zorunluluu olarak grmediimizi ve kamusal alan, daha ok maddi anlamda eit ve zgr insanlarn etkileimlerinin alan olarak dndmz sylemek isteriz. Habermas, normatif bir ilke olarak kamusal alan belirtirken verili ve zorunlu kabul ettii kapitalizmin

%62,2

%39,1

%21,0 %19,0%13,5 %12,0

%0

%20

%40

%60

%80

%100


35

ve liberalizmin snrlarnn almayacan varsayar ve eitlik ve zgrlk kavramlarn kapitalizmin ve liberalizmin sunduu erevede kabul eder).Baka bir adan Gezi Parknn toplumsal bellek iinde tuttuu yere ve anlamna bakldnda Taksim meydannn mcadele alan olarak simgeletii grlr. 1970lerin 1 Mayslar unutulmad gibi halen 1 Mayslarda Taksim meydannda kutlama iin mcadele edilmeye devam edilmektedir. Toplumsal talepler, toplumsal ikayetler, dier bir ifadeyle toplumsaln sesini duyurduu bir meydandr, Taksim meydan. Kltr mekan olarak Taksim meydan ve evresi nemli bir yere sahiptir. Sinemalar, tiyatrolar, mzik mekanlar insanlarn kamusal kltre ulamalarna hizmet etmektedir. Sosyallemenin bir aya olan lokantalar, kafeler, meyhaneler de burada toplanmtr. Metropol olan ehrin halknn birbiriyle kesitii bu alan, farkllklarn, okluklarn meydandr. AKP hkmeti dneminde kltrel nemi olan Emek sinemas yktrlm, AKM yklp yerine barok bir opera binas, bir cami yapma dncesi ifade edilmi ve Gezi Parkna da Topu Klas yaplaca bildirilmitir, (Orhon, 2013). Bu nedenle halkn her trl sosyal ve kamusal faaliyetinin alan olan bu alana ynelik uygulamalar, halkta uzun sredir biriken fkenin ortaya kmasna sebep olmutur.Bunlarla birlikte dndmzde kamusal karlamalarn mekan olarak Taksim Gezi Park iin eylemler daha anlalabilir hale gelmektedir. Kamusal alan kavram daha nce ok snrl bir erevede Trkiyede gndeme gelmitir, (trbann nerede taklp taklamayaca tartmasnda kamusal alan neresidir nemli bir balk olmutur.). Fakat bu tartma her ne kadar demokrasi ile ilgili ise de halkn demokrasiye kamusal katlmn arac olarak kamusal alan balna ciddi bir alm yaratmamtr. Gezi Park Eylemlerinin nemi ise halkn demokrasiye katlmakta srar etmesi ve bunu herkesin konumasna, katlmna ak forumlar araclyla yapmaya almasdr. Eyleme katlanlarn olduka insani taleplere karlk iktidar; baskc, sert, kaba tavrnda direnmeye ve bu kitleyi aalamaya devam etti. Bu durum karsnda kitlenin fkesi artarak derinleti, (Zizek, 2013:1). Belki de Faiz lobisi kavramnn ne olduundan bile habersiz olan insanlarn bir rgte bal olduu ya da kullanldklar iddialar ortaya atld. Anket sonularna bakldnda Tablo 8e gre ise katlanlarn ou daha nce bir protesto yryne katlm (%62,2), %39,1i STKya ye, bir siyasi partinin aktif yesi ve yesi olanlar ise %13 ve %19da kalm durumda. Bu ise, faiz lobisi bir tarafa kalsn Gezi eylemleri ve forumlarn parti ya da dernek dayanakl olmadn ortaya koyan bir sonu olarak grnyor.


36

Tablo 9: Forumlara katlanlarn en son seimlerde oy verdikleri partilere gre oranlarAnkete katlanlarn %45,7si ise son genel seimlerde CHPye oy vermi ve bunlarn younluunun kadnlarda olduu grlyor, (Tablo 9). BDPye oy verenler ise %18,3 ile 2. srada yer alyor. Oy vermeye gitmeyen, boykot edenlerin ve ya tutmayanlarn toplam oran da %20yi buluyor.1980 sonras doanlarn nemli bir ksmnn ya oy vermeye yetmiyor. 1980 sonras doanlar iin 90 kua adlandrmas yaplmakta. 90 kua iin Gezi Park Eylemleri ncesi yaplan tanmlamalar genellikle bu kuan apolitik, duyarsz, ilgileri sanal ortamlarla snrl gen kuakt. Kimsenin bu kuaktan gelecee dair bir beklentisi yoktu. Gezi Park Eylemleri 90 kuann eseri oldu. Siyasete uzaktlar; nk 1980 sonras dnyada olduu gibi, Trkiyede de toplumu apolitikletirme ynnde admlar atld. Artk ileri halkn dnmesine gerek yoktu, seimler yaplacak ve seilen hkmet ve yrtmenin ba olarak babakan her eyi evresindeki uzmanlarla, danmanlarla zecekti. Neo-liberal dzende siyasi meseleler piyasa mekanizmas iinde zlerek siyaset teknik hale getirilmiti. Bu anlay siyasetin kirli olduu ve uzak durulmas gerektiini syledi insanlara, (zdek, 2013:118, Keyder, 12/09/2013). Fakat durum, artk bir takm sorunlara duyarl olmaktan ibaret deildi. Artk eylemciler halkn hak ve zgrlkleri iin deil, kendi hak ve zgrlkleri iin meydana kyorlard: nk onlar halkt. ktidar hedelemeyen, rgtl mcadeleyle ilgisi olmayan bu kuak insana ve evreye duyarll, orantsz zekas, kitap ve bilgiyi ycelten, polis iddetini tiye alan (www.odatv.com, 29/09/2013) yaklamyla hkmeti

%45,7

%18,3%8,1 %7,2 %5,7 %5,4 %2,7 %2,4 %1,9 %1,1 %0,8 %0,4 %0,2

%0

%20

%40

%60

%80

%100


37

dumura uratmtr, (CNN Trkn haberine gre Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, 90 kuan tanyabilmek iin aratrmalar yapacakm. www.cnnturk.com, 30/09/2013).

Tablo 10: Daha nce herhangi bir protesto gsterisi/eyleme aktif olarak katldnz m?Anketlere katlanlarn %79u en azndan bir protesto gsterisine katlm. %21i ise hibir protesto gsterisine katlmam.

Tablo 11: Katlmadysanz aadakilerden hangileri katlmama nedenlerinize en yakndr? 1. lgilenmiyorum. 2. evremdekiler nedeniyle. 3. alma yaamndan kaynaklanan nedenlerle. 4. Herhangi bir zm elde edilemeyeceini dndmden dolay. 4. Bu tr protestolarn blc/dzen bozucu olduunu dndmden dolay.Gezi eylemlerinde ilk kez bir protestoya katlm olanlarn oran %21 ve bu kiilerin ounluu daha nce bir protestoya katlmaylarnn nedenini

%79,0

%21,0

1. Evet2. Hayr

%44,2

%29,9

%17,4%11,6

%4,0

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Herhangi bir zmelde edilemeyeceini

dndmdendolay

alma yaamndankaynaklanannedenlerle

lgilenmiyorum. evremdekilernedeniyle

Bu tr protestolarnblc/dzen bozucu

olduunudndmden

dolay


38

bir zm elde edilemeyeceini dnmeleri olarak aklyor ve bu da geri planda kaln nedeninin byk oranda ilgisizlikten kaynaklanmadn gsteriyor. Herhangi bir protesto eylemine daha nce zm grmedii iin katlmayan bir kitlenin, imdi neden hareketlendiini sormak gerekiyor. IV. MEDYA VE KAMUSAL ALAN LKS: PENGUENLER DE BZ GRECEK M?Katlmclarn ok byk bir ksm (Tablo 12 %87,3) protesto eylemlerinden sosyal medya zerinden (twitter, facebook) haberdar oluyor. Arkadalardan haber alarak eylemlere katlanlarn oran ise %36,1. Televizyon ve gazetelerden haber alma orannn ise en dk seviyede kald grlyor, (%25,1).

Tablo 12: Forumun katlmclar Gezi Park eylem ve etkinliklerinden haberdar olma aralarGezi Park Eylemleri, Trkiye medyasnn hali pr meali olarak okunacak bir veri sunmutur. Eylemler esnasnda basn kurulularna ak bir sansr uygulanmtr. Burada nemli olan, herkesi bana yldrm dm gibi ok eden ey, sansrn inkar edilemez derecede ak hale gelmesidir, (Ylmaz, 2013). Ana akm medyann karsna eylemleri youn bir ekilde veren alternatif medya kt. Finansal zorluklar, yasal ve siyasi kstlamalara ramen ilemeye devam eden alternatif medya ile Twitter ve Facebook temel haber kayna haline geldi. Sosyal medya eylemlerin temel rgtleyicisi oldu. Hkmet dnemlerinde ekonomik refahn ne kadar arttn belirterek, meruiyetini glendirmeye alrken, ayn zamanda demokrasinin temel

%87,3

%36,1

%25,1

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Sosyal medya Twitter, Facebook vs.- araclyla

Arkadalarmdanduyarak

Televizyon ve gazeteleraraclyla


39

unsurlarndan biri olan basn, gsteri ve ifade zgrl gibi zgrlkleri ortadan kaldracak nitelikte mdahalelerde bulundu. Eylemlerin balad ilk gnlerde Taksim meydannda sinyal bozucu jammer ile internet zerinden iletiim kesildi, (Ba belas twittern hkmet tarafndan da ne kadar ilevsel olduu kefedilmi olmaldr ki, yerel seimler ncesi alt bin kiilik bir sosyal medya ordusu kurduu haberlerde yer almtr. www.aktifhaber.com, 27/09/2013). fade zgrl yalnzca ifadenin ieriini olarak deil, ayn zamanda ifade aralar ile bakasna iletebilmek olarak da yorumlanmaktadr, (Bu yaklama AHS denetim organ AHM in Trkiye aleyhine alan Ahmet Yldrm (18 Aralk 2012, Bavuru No:3111/10) davas rnek gsterilebilir. AHM bu davada internet sitesine eriimin engellenmesi sorunu karsnda tutumunu belirleyebilmek amacyla karlatrmal hukuk verilerinden faydalanarak taraf devletlerin takdir marjn belirleme yoluna gitmitir. Hemen belirtmek gerekir, evirisi 27 Mays 1949 tarihli 7217 sayl Resmi Gazetede yaynlanan EHB md.19 metninde aka ifadenin yaylmas aralar da dile getirilmi ve koruma altna alnmtr: Her ferdin ikir ve ifade hrriyetine hakk vardr. Bu hak ikirlerinden tr rahatsz edilmemek, memleket snrlar mevzuubahis olmakszn malmat ve ikirleri her vasta ile aramak, elde etmek ve yaymak hakkn gerektirir. 7217 sayl Resmi Gazete, 27/05/1949). fade arac olarak sosyal medya hkmet tarafndan ba belas olarak grlmektedir. Artk demokrasi, zgrlk, haklar, hukuk gibi kavramlarn hkmet ve eylemciler iin ne anlama geldii ve Babakann ifadesiyle bunlara gre demokrasi ile hkmete gre demokrasinin ayn olmad da ak hale gelmitir.V. DEMOKRAS VE HUKUK: O SON BRAYI YASAKLAMIYCAKDIN Ankete katlanlarn %70,3 Gezi Park eylemlerine katlmanzda sizi harekete geiren temel motif nedir? sorusuna demokrasi gerei temel hak ve zgrlklerimi korumak yantn vermitir. Bu en yksek oranda verilen yant olmakla beraber, bunu %64 ile babakann diktatr uygulamalar yant izlemitir. hkmetin hukuk tanmaz tutumu ve Hukuksuz/iddete dayal uygulama yantlarnn ardndan evreyi korumak yant beinci srada, %30,2 oranna ulamtr.


40

Tablo 13: Gezi Park eylemlerine katlmanzda sizi harekete geiren temel motif nedir? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.) 1. evreyi korumak 2. Demokrasi gerei temel haklarm ve zgrlklerimi korumak 3. Gelir dalmndaki eitsizlik ve i gvencesinin olmamas 4. Hkmetin evre kart neo-liberal politikalar 5. Hkmetin anti-laik politikalar 6. Hkmetin kadnlara kar politikalar 7. Hkmetin hukuk tanmaz tutumu 8. Gezi Parkndaki genler iin 9. Hukuksuz/iddete dayal uygulamalar 10. Babakann diktatr uygulamalar 11. Dier.

Tablo 14: Hangi hak ve zgrlklerinizin tehdit altnda olduunu dnyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.) 1. Yaam hakk 2. Kii zgrl ve gvenlii hakk 3. Cinsel haklar 4. Salk

%70,3

%64,0

%42,3

%31,7

%30,2

%29,7

%18,8

%17,0

%16,6

%16,4

%0 %20 %40 %60 %80 %100

Demokrasi gerei temel haklarm ve zgrlklerimi korumakBabakann diktatr uygulamalarHkmetin hukuk tanmaz tutumuHukuksuz/iddete dayal uygulama

evreyi korumak

Hkmetin evre kart neo-liberal politikalarHkmetin anti-laik politikalar

Gelir dalmndaki eitsizlik ve i gvencesinin olmamasGezi Parkndaki genlere kar

Hkmetin kadnlara kar politikalar

%59,7

%56,4

%46,9

%43,8

%41,7

%35,7

%19,2

%19,1

%17,0

%14,0

%12,0

%10,7

%8,7

%0 %20 %40 %60 %80

fade zgrlKii zgrl ve Gvenlii Hakk

Toplanma ve rgtlenme zgrlDnce, Din ve Vicdan zgrl

Adil yarglanma hakkYaam Hakk

zel yaam ve aile yaamna sayg hakkCinsel haklarevre HakkBar Hakk

Ayrmclk yasa Salk Hakk

kence yasa


41

hakk 5. Bar hakk 6. fade zgrl 7. Toplanma ve rgtlenme zgrl 8. kence yasa 9. zel yaam ve aile yaamna sayg hakk 10. Adil Yarglanma hakk 11. Dnce, din ve vicdan zgrl 12. Ayrmclk yasa 13. evre hakk 14. Dier. Ankete katlanlara yneltilen Hangi hak ve zgrlklerinizin tehdit altnda olduunu dnyorsunuz? sorusuna %59,7 ile en ok ifade zgrl yant verilmi. Soruya verilen yantlar arasnda ikinci srada %56,4 ile kii zgrl ve gvenlii hakk, %46,9 ile toplanma ve rgtlenme zgrl, %43,8 ile dnce din ve vicdan zgrl, %41,7 ile adil yarglanma hakk, %35,7 ile yaam hakk yant verilmitir. Bu soruya verilen yantlar neticesinde kadnlarn erkeklere gre dnce, din ve vicdan zgrlnn ihlal edildii dncesine daha yksek oranda sahip olduu grlrken, erkekler arasnda da toplanma ve rgtlenme zgrlnn ihlal edildii dncesi kadnlara gre daha yaygndr.Verilen yantlar ierisinde zel yaam ve aile yaamna sayg hakk %19,2 ile yedinci srada kalmtr. Katlmclar ifade, toplanma ve rgtlenme zgrlnn, din, vicdan ve dnce zgrlnn, adil yarglanma hakknn vs. daha ok tehdit altnda olduunu dile getirmilerdir.VI.TEMSL DEMOKRASNN KRZ: YAASIN TAM BAIMSIZ KURU KAHVEC MEHMET EFENDGezi Eylemleri ve forumlarna katlanlar eylemler srecinde hkmetin tutumu ise diktatrce, anti demokratik ve hukuka aykr olarak alglanm durumda. Bu tutumun her zamankinden farkl olmad yani hkmet iin olaan olduunu dnenler de var. Neo-liberal ekonomik dzen gl yrtmeye ihtiya duyar. Gl yrtme neo-liberal politikalar hzl ve engellere taklmadan uygulayabilir. 1980 sonrasnda gl yrtme iin gerekli dzenlemeler, 1982 Anayasasnda yaplmtr. Bylece zelletirmeler, esnek retim, dereglasyonlar hkmet eliyle hzlca hayata geirilebilecektir. Trkiyede paternalist devlet gelenei erevesinde gl yrtme, gl Babakan eklinde tezahr etmektedir. Bu ayrca mevcut Babakann kiilii, siyaset tarz ve slubu ile birleince, her eye tek bana karar veren bir Babakan ortaya kmtr. Gezi Park Eylemleri srasnda bu, ok daha ak hale gelmitir. Dorudan yetkili ve ilgili kiiler olarak kentin valisi veya belediye bakannn sylediklerinin Babakan tarafndan srekli yalanlanmas ile tek karar verici merciin Babakan olduu inkar edilemez ekilde ortaya kmtr. Kuvvetler ayrl ilkesi, yasama ve yarg erklerinin ksmen yrtmeye tabii klnmas ile, temsili demokrasiyi meru


42

klan kanallar kurutan dzenlemeler ile tek kiinin iktidarna dayanan temsili demokrasi giderek zaylam ve ilevsizlemitir, (zdek, 2013:118). Temsil krizi, (Hardt ve Negri, 2011) ayn tespiti Occupy Wall Street eylemleri iin yapmlard) siyasetin seimlere indirgenmi olmasna dayanr. Seimlerin, kamusal bir tartmay iermemesi ve bir onay mekanizmas haline dnmesi, demokrasilerde karar alma srelerini, usule indirgemitir, (Habermas, 1992: 80-81). Teknokratiklemi ynetim ile siyaset de bir uzmanlk olarak grlr olmutur. Demokratik irade oluturmaya ynelik giriimler de, bu anlay erevesinde anlamszlamaktadr (Habermas, 1997: 80). Babakan Erdoann yrtmenin glenmesini ynetimin ahsilemesi olarak en st dzeylere tamtr ve hatta Sayn Babakann talimatlaryla nekini almam bir kamu faaliyetine rastlamak mmkn deildir, (zuurlu, 2013: 52). Politik g hukuku meru biimlerde uygulamak zorunda olan gtr. Bu nedenle gcn kullanm ve hukuk ilikisi, hukuk devletinin niteliini ortaya koyan ekilde karmza kar, (Habermas, 1998: 39; zcan, 2008). Bir yandan hukuk ve politik g her biri dieri iin belirli sistemik fonksiyonlar yerine getirirler: Hukuk belirli g uygulamalarn yetkilendirir ve bazlarn meneder ve ayrca hkmet glerini tanmlayan prosedrleri ve formlar ve yetkileri ortaya koyar. Bunlar yaparken de cezalandrma yetkisiyle hukuku etkin klar. Dier yandan hukuk, devletin eitli hizmet ve aktivitelerinde i grr, fakat bunu yaparken de daha geni vatanda ve temsilcileri gznde kendini merulatrmak zorundadr, (Rehg, 1996: xxviii). Devlet, hukukun g kullanma mekanizmas olduu kadar haklarn korunmas iin de gereklidir. Fakat devletin meruluu sorununu gelenek sonras dnemde gr ve irade oluturma sylemsel srecinde btn hukuki taralarn hukuku meru kabul etmesine balanr, (Habermas, 1998: 134-135; Kker, 2007:36-46). Hukuk iin meruluk ihtiyac aktr. Normlarn yasalatrlmasnda hukukun stnde, rnein ortak din gr gibi bir adalet anlayna bavurulmaz. Gelenek sonras oulcu modern toplumlarda hukukun meruluu doal hukuka din veya metaizie dayandrlamaz. Bu tr bir dayanak iin kolektif olarak balayc etik ve bilin moralitesi artk paralanmtr, (Habermas, 1996: 136). Bu noktada hukuku merulatran hukukun salad iki temel garantidir: zel bireylerin zgr tercihlerine gre karlarn takip etmelerini salayacak zel zerklii garanti altna alan hukuk olmaldr. Hukuk rasyonel olmaldr ki, bireyler onun kstlamalarn onaylasn. Bu ekilde meru kabul edilen hukuk, onu onaylayan znelerin kamusal zerkliini salamaldr ki, yurttalar bunu kendi rasyonel yasalatrmalar olarak grsn. Bu, insan haklar ve halk egemenliinin ok nemli bir rol oynad meru hukuku salar, (Rehg, 1996: xxv-xxvii).


43

Anket katlmclarnn % 88.6sna gre, hkmetin gezi eylemlerine kar tutumu ve sylemleri diktatrce. % 75.7sine gre anti-demokratik ve % 73.1ine gre hukuka aykr.

Tablo 15: Gezi eylemleri karsnda hkmetin tutumunu ve sylemlerini nasl deerlendiriyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.) 1. Demokrasiye uygun. 2. Hukuka uygun. 3. Olaand bir tutum taknmad. 4. Hukuka aykr. 5. Anti-demokratik. 6. Diktatrce. 7. Adaletli. 8. Dier.

Tablo 16: Aadakilerden hangileri demokrasinin olmazsa olmazlarndandr? 1. Yneticiler seimle gelmelidir. 2. Seim barajnn kalkmas/drlmesi ile halkn btn kesimlerinin temsil edilmesi gerekir. 3. Yneticilerin seimle gelmesi ve baz konularda referandum/plebisit yaplmas gerekir. 4. Yneticilerin seimle baa gelmesi, halkn ynetime katlmas yollarnn ak olmas. 5. Yerel ynetimlerin gl olmas. 6. Halkn kamusal

%88,6

%75,7 %73,1

%6,2%1,1 %1,0 %0,4

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Diktatrce Anti-demokratik

Hukuka aykr. Olaand birtutum

taknmad.

Demokrasiye

uygunHukuka uygun. Adaletli

%70,3

%60,7

%36,5

%22,6 %19,8

%10,3

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Seim barajnnkalkmas/drlmesi

ile halkn btnkesimlerinin temsiledilmesi gerekir.

Halkn kamusal alandafikir retmesi ve

ynetimlerin, halkkarar vermede

bileenlerden biriolarak

deerlendirmesi

Yneticilerin seimlebaa gelmesi, halknynetime katlmas

yollarnn ak olmas

Yerel ynetimleringl olmas

Yneticiler seimlegelmelidir.

Yneticilerin seimlegelmesi ve baz

konulardareferandum/plebisit

yaplmas gerekir.


44

alanda ikir retmesi ve ynetimlerin, halk karar vermede bileenlerden biri olarak deerlendirmesi. 7. Dier. Ankete katlanlarn demokrasi anlaylarna gelindiinde ise grlyor ki, demokrasiyi tek bana seimle zdeletirmiyorlar. Demokrasi iin seimle baa gelip referandum/plebisit yapma da yeterli grlmyor. ncelikle seim barajnn drlmesi/kaldrlmas %70,3lk bir ounluk tarafndan gerekli grlyor. Yine %60,7lik nemli bir ounluk da halkn kamusal alanda ikir retmesinin ve karar vermede etkin konumda olmasnn demokrasi iin gerekli olduunu sylyor.Gezi Eylemlerinin mevcut ynetimin demokratik olmadn ortaya koyduunu dnenler %60,9. Bunun tesinde seimlerin hibir biimde demokrasi iin yeterli grlmedii ve halka grev dt dncesi nem kazanm durumda. Anket katlmclar muhalefet partilerinden ok halkn aktif tutum sergilemesini nemsiyor. Salt yeni bir parti ile hap haline getirilecek bir zmden bahsetmemektedir eylemciler. Halkn katlmcl ile vcut bulacak bir demokrasi istiyorlar. Bu da kendi iinde oligari yaratm gstermelik demokrasiden farkl bir noktay iaret ediyor, zira demokrasinin ncelikli bir lt olarak denebilir ki, balayc kararlarn alnmas srecinde yurttalar, ortaya kacak nihai sonu hakknda kendi tercihlerini ifade etmek iin gerekli imkana ve eit imkana sahip olmaldrlar. Yurttalar gndemin sorunlarn belirlemek ve karar bakalarnn yerine benimsemek iin hangi nedenlerin olduunu ifade etmek bakmdan gerekli ve eit imkanlara sahip olmaldr (Dahl, 1996: 60). Gezi Eylemlerinde ve forumlarda kamusal alann gerek zemini ortaya kmtr: nsanlarn birbirine almasn engelleyen otoriter devlet ile vahi sermaye kurumlarnn aradan ekildii bir insani-kurumsalln, eski adyla kamusalln ilk sahnesi grlyor. (elebi, 2013: 60). Devletin bir taraf olarak yer almad, ekonominin darda brakld ve insani iletiim ve etkileimin gerekletii her yer kamusal alandr ve bu alanlarda insanlar kendi kaderlerini tayin ederler. Meruiyetinin sorguland bir iktidarn varl koullarnda insanlar kendi kaderlerini kendileri tayin etmek iin kamusal alanlarna Gezi Eylemleri ile sahip kmlardr. Eer demokrasiden hem blnm olmayan, hem de hiyerarik biimde, snlar halinde dzenlenmemi bir halkn iktidara sahip olmas anlalyorsa, der Foucault, Demokrasiden uzak olduumuz gayet ak. Daha sonra ise, bu antidemokratik ve baskc iktidarlara kar eletiri ve saldry en temel


45

siyasi grev olarak tanmlar. Chomsky de bunu aynen onaylar ve en temel iki entelektel grevin; adil bir toplum hayali vizyonu yaratmak ve baskc ynetimlerin doasn doru bir ekilde anlamak olduunu ekler (Foucault-Chomsky, 2005: 43-45). Gezi Park Eylemlerinin bu anlamda nemli katks olduunu syleyebiliriz. Anketimizde 17. soruya verilen cevaplar iinde en yksek oranla mevcut ynetimin demokratik olmad anlald (Tablo 17) kknn birinci srada yer almas da bu durumu gsteriyor. Benzer alg hukuk iin de olumu durumda. Her ne kadar bu algnn oluumunda, kamuya yansyan ve kamu vicdann yaralayan davalar yksek etkiye sahip olsa da; politik bir tavr olarak hukukun tehir edilmesi de kuvvetlenmitir. Her muhalif kn gzaltlar ve tutuklamalar ile tehdit edilmesi ve gnbegn artan polis iddetine gerekli yaptrmlarn uygulanmamas da bu sonucun doumunda yksek etkiye sahip gzkyor. Gezi Parknn srarla AVM olacann ilan ve buna kar olanlara ynelik saldr zenginliin maddi gcnn hukukla desteklendiini de (Calhoun, 11/19/2011) gstermektedir. AKP hkmeti, aynen Wall Streette ABD hkmetinin yapt gibi halkn karlarn deil, ekonomiyi elinde tutan snfn ekonomik karlarn korumaya almtr, (Hardt, Negri, 11/10/2011). Burada Gezi Eylemleri her ne kadar snfsal niteliklerinden arndrlmaya allsa da, bu noktada siyasi temsil sisteminin krizi ve hukukun snlarst grnts yklmtr.

Tablo 17: Gezi Park Direniinin halkn demokrasi algsnda ne ynde deiiklik yarattn dnyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.) 1. Mevcut ynetimin demokratik olmad anlald. 2. Mevcut ynetimin demokratik olduu anlald. 3. Seimlerin demokrasi iin tek bana yeterli bir ara olmad grld. 4. Ynetimle farkl grte olanlarn tannmad, dikkate alnmad, sayg duyulmad grld. 5. Muhalefet

%60,9

%53,1

%48,9

%41,9

%37,9

%32,9

%26,1

%1,4

%0,8

%0,6

%0,4

%0 %20 %40 %60 %80 %100

Mevcut ynetimin demokratikSeimlerin demokrasi iin tek bana

Ynetimle farkl grte olanlarn Anti-demokratik uygulamalara kar

Demokrasinin gereklemesi iin Muhalefet partilerinin ilevsel

Hukukun ynetimin hizmetinde olduuMuhalefet partilerinin aktif muhalefetMevcut ynetimin demokratik olduu

Demokrasinin ok iyi iledii ortaya kt.Hukukun adaletli iledii grld.


46

partilerinin ilevsel olmad ak hale geldi. 6. Muhalefet partilerinin aktif muhalefet yapt grld. 7. Demokrasinin gereklemesi iin halkn aktif katlmna ihtiya olduu ortaya kt. 8. Demokrasinin ok iyi iledii ortaya kt. 9. Anti-demokratik uygulamalara kar tepki halkta siyasal bilinci sratt. 10. Hukukun ynetimin hizmetinde olduu grld. 11. Hukukun adaletli iledii grld. 12. Dier. Gezi Eylemleri ve sonrasnda karmza kan asl talebin ise demokrasi olduu ve demokrasinin parti eksenli dnlmedii grlmektedir. Bu alg ounluku, salt egemenlie dayal demokrasi anlaynn deitirilmesi istencini ortaya koyar. ktidara gre seimler tek demokratik meruiyet kayna olarak deerlendirilmekte ve buna bal olarak en ok oy alan ve hkmete gelen partinin istediini yapma hakknn olduu kabul edilmektedir. Belli bir ounluun destekledii partiye oy vermeyenler seim barajna taklmakta ve mecliste temsil edilememektedir. ktidarn meru ve haklln ilan ettii, hibir ekilde kaba sylemlerinden geri adm atmad Gezi Eylemleri ve sonrasnda meruluk erevesi izmek de yararl olacaktr. Meruiyet kavram, iktidar sylemlerinde sk sk yinelendii zere seimle baa gelmek ya da yasallk halinden daha te eyler ifade etmektedir. Bu durum demokrasinin doal bir sonucudur. Demokratik meruiyet kavram; demokrasinin farkl uygulamalarna ramen temel ald birtakm belirli ilkelerin dnda, siyasal srecin yasalln ifade eder. Meruiyetin kaynan halkn iradesi oluturur. Toplumda yaayan insanlarn ihtiyalar iin mevcut demokraside zm retilmediinde veya zm retilmeye bile allmadnda meruiyet krizi tespitinde bulunmak zor olmaz (Ykselbaba, 2012: 199-213). Modern toplumda demokrasi siyasete ilikin en nemli kavramdr ve hukuk devleti ilkesini benimseyen tm lkelerde bir kouldur. zgrlk ve eitlik dncelerinin garantrdr. Demokrasinin dayand meruiyet, siyasal olarak greve gelen iktidarn temelinde meruluun olup olmad sorgusu olduu kadar demokrasinin srekli gelimekte olan bir sre olarak kavranmas asndan da ilke olarak esas alnr. Demokrasi ve meruiyet gibi kavramlar bir kere elde edilip sona eren kavramlar deillerdir; her durumda yeniden yeniden snanrlar. Hkmet her iki kavram asndan da Gezi Park Eylemleri srecinde snanm ve bu kitle asndan baarsz olarak grlmtr. Meruiyet ve yasallk kavram birbirinden olduka farkldr. Yasallk (kanunilik), kanuna uygun olma anlamn iermekte ve pozitif hukuk asndan yrrlkteki kanunlara uygun olmay ifade etmektedir. Yasal olan ey sosyolojik ve politik adan her zaman meru olmayabilir. Meruluk yani meruiyet kavram ise toplumda yaayan insanlarn meruluk anlayna uygun olan bir iktidarn var olduu oranda var kabul edilebilecektir. Bunun


47

snrlarnn izilmesi ve belirlenmesi olduka g olsa dahi, toplumda yaayan insanlarn ounluunun yasal iktidardan belirli ilkeler asndan memnuniyetinin olmas gerekli kabul edilmektedir (Kapani, 1983: 59 vd.). VII. HUKUK DEVLET: KAHROLSUN BAZI EYLERGezi park olaylar sonrasnda oluan park forumlarnn ve dolays ile kamusal alanlarn, zerinde ykseldii ortak sylemlerden biri de hukuktur, (Ikta-Metin, 2003: 36-54). Hukuk sistemi, ilkel alardan itibaren iinde bulunduu bir ynetimsel organizasyon yaps ile balantl ve ona dayanmaktadr (Roberts, 2010: 19). nsanlar arasndaki ilikilerin dzenlenmesi ve gnlk hayatn sorunsuz, savasz srebilmesi asndan dier tek seenek yasa olmutur. Bohannana gre de temelde iki tr anlamazlk zm vardr: Yasa ve sava (Roberts, 2010: 13). Hukukun yasalarla gvence altna alnd ve anayasaya gre de demokratik hukuk devleti kimliine sahip bir toplumda, hukuk sadece dzeni salamakla grevli deildir. Hukuk szc iinde bir adalet deerini de barndrr. Bu adalet anlay da insan onurunu korur, temel hak ve zgrlkleri gzetir. Hukuk ekli bir kavram olmann yan sra daha byk bir nemle yaayan bir kavramdr. Mevcut organizasyonun (iktidarn, devletin, ynetenlerin) ynetimsel yaps ve uygulamalar yasalara uygun olmann yan sra, pozitif edimler de gerektirmektedir. Ulusalst hukukun da kabul ettii ve temel ald ekliyle, bir devlet; toplumda yaayan insanlara haklarn ve zgrlklerini yasalarla tanmlayarak yerinde durmakla deil, bu haklarn ve zgrlklerin zedelenmesinin nnde son derece titizlikle durmakla ykmldr. Hukukun iinde barndrd ikili durum; koruma ve yaptrm olarak tanmlanabilirse, koruma vasfn yerine getirmeyen bir hukuk sisteminde yaptrmlar toplumun dzenini ne lde salayabilecek, adil bir yap ve yaam sunabilecektir? Gezi park olaylar ile en somut grnme kavuan hukuksuzlua kar dur ihtar, halk tarafndan her durumda ve koulda mevcut iktidara kar ekilmi olsa da; toplumun gvenlii ve dzeni iddiasnda bulunan fakat toplumu son derece haksz, hukuksuz ve insanlk d ekilde biber gaz ile dzenleyen mevcut iktidarca anlalamamtr. Bar isteyen, zgr yaamak isteyen, kyafetlerine karlmasn, dnceler hapse atlmasn isteyen, adalet isteyen, kimsenin lmesini ve ldrlmesini istemeyen, iddet istemeyen bu toplumun yeleri ve oluturduklar hukuka dayal bu ortak sylem anlalamad iin de baka bir sylem olarak talara yazlmtr: Kahrolsun Baz eyler. (www.galeri7.uludagsozluk.com,22/08/2013)


48

Tablo 18: Aadaki tanmlardan hangisi hukukun MEVCUT durumunu en iyi ekilde tanmlamaktadr? 1. Hukuk, halk ynetenlere kar korumaktadr. 2. Hukuk halkn huzuru, refah, hak ve zgrlklerini korumak iin vardr. 3. Hukuk, yneticilerin kendi dnya grlerini halka dayatmann aracdr. 4. Hukuk, hak ve zgrlklerin koruyucusu deil, iktidarn meruluk aracdr. 5. Hukukun mevcut koullarda hibir anlam yoktur, nk yarg bamszl yoktur. 6. Dier. Park forumlarnda yaplan gezi park olaylarna ilikin kamusal alann inas anketine gre de; katlmclar % 46,6 orannda hukukun mevcut hali ile hak ve zgrlklerin koruyucusu olmadn, iktidarn meruluk arac olduunu dnmektedirler. Ayn ekilde hukukun mevcut koullarda bir anlam ifade etmediini nk yarg bamszlnn olmadn ifade eden grlerin oran ise % 43, 6 eklindedir. Bu sonular insanlarn hukuka inancnn zaylna ynelik nemli gstergelerdir. Son olarak % 20,9 oransal ifade ile kiiler hukukun mevcut hali ile yneticilerin kendi grlerini halka dayatmann arac olduunu dnmektedirler.

Tablo 19: Sizce olmas gereken hukuk aadakilerden hangisi tarafndan en iyi ekilde tanmlanmaktadr? 1. Demokrasinin, temel hak ve

%46,6 %43,6

%20,9%12,7

%3,3

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Hukuk, hak vezgrlklerinkoruyucusu

deil, iktidarnmerulukaracdr.

Hukukun mevcutkoullarda hibiranlam yoktur,

nk yargbamszl

yoktur.

Hukuk,

yneticilerinkendi dnya

grlerini halkadayatmann

aracdr.

Hukuk halknhuzuru, refah,

hak vezgrlklerinikorumak iin

vardr.

Hukuk, halkynetenlere

karkorumaktadr.

%62,9

%40,1

%5,9 %5,4

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Demokrasinin,temel hak vezgrlklerin

koruyucusu ve

uygulanmasnngarantisi olmaldr.

Hukuk, devletintm faaliyetlerinidenetlemelidir veonlar temel hakve zgrlklerin

korunmasnaynelik

snrlamaldr.

3. Hukuk, dzenisalamaldr.

4. Hukuk, insanlararasndakiilikilerin

dzenlemelidir.


49

zgrlklerin koruyucusu ve uygulanmasnn garantisi olmaldr. 2. Hukuk, devletin tm faaliyetlerini denetlemelidir ve onlar temel hak ve zgrlklerin korunmasna ynelik snrlamaldr. 3. Hukuk, dzeni salamaldr. 4. Hukuk, insanlar arasndaki ilikilerin dzenlemelidir. 5. Dier.Anket sonularna gre (Tablo 19) insanlar, hukukun nasl olmas gerektiine dair % 62, 9 orannda; demokrasi, temel hak ve zgrlklerin koruyucusu ve tm bunlarn uygulanmasnn garantisi olmas gerektii seeneinde birlemilerdir. % 40,1 ile sylenmekte olan bir dier ey de udur: Hukuk, devletin tm faaliyetlerini denetlemelidir ve onlar temel hak ve zgrlklerin korunmasna ynelik snrlamaldr. Hukukun salt dzeni salamas gerektiini dnenler % 5,9, insanlar arasndaki ilikileri dzenlemesi gerektiini dnenler ise % 5,4 ile snrl kalmtr. Yasalar her ne kadar iktidarn meruiyet arac haline geliyor ise de; bunun snrn halk koymaktadr. Gezi Park Eylemleri, kamuoyu vicdannda meruiyetini ilan etmitir. Bunu salayan ey demokratik barl gsterilerin hakll ve karsnda barl ve demokratik olmayan iktidar uygulamalardr. Yasal olan ile meru olan ayrm da bylece olduka net ekilde, Gezi Olaylar ile resmedilmitir. Gezi Park Eylemleri asndan u an herkes meselenin -be aatan te olduunun farkndadr. AKPnin 2011 seimleri arifesinden beri belirtileri sklaan ve oalan otoriter ynelimi, iktidar kart olan her trl gsteri ve eylemde kolluk kuvvetlerinin, karsndakilerin kendi lkesinin yurttalar olduunu tamamen unutup gstericileri doal dman belleyerek iddet ieren uygulamalar (Lainer, 2013: 4), yasaklar ve basklarn art, kent alanlarnn igali gibi nedenler alt yapy oluturan eylerdi. Sokak kltr yok edilmeye alld. Sokaklardaki masalar kaldrld, eski ve tarihi yaplara sayg duyulmad, sinemalar kapand, temel bir hak olarak toplant ve gsteri yry hakk gzetilmemeye baland ve 1 Mayslarda meydanlar, zellikle Taksim meydan halka kapand. Dindar bir nesil yaratmak isteyen iktidar, bir yandan hayat buna gre dzenlemek iin, hukuk, eitim ve yaam alanlarna elinden geldiince mdahale ederken, dier yandan neo-liberal ekonomik dnmler iin hibir engel tanmaz ekilde hareket etmektedir. Dnyann her yerinde din siyasetin bir arac olarak her zaman kullanlagelmitir. Fakat bu bizi u anki temel atma kaynann din ve zgr dnce arasnda olduuna gtrmemelidir. dinin kullanlmas tam da gerek politik sorunlar gizlemeye, halk kitlelerinin zgrlemesi ile Trk kapitalizminin oligarik geliimi arasndaki temel atmann glgede kalmasna yaramaktadr


50

(Badiou, 2013: 51). Gezi Eylemleri ortaya kard ki, Babakan btn halkn deil, sadece kendine oy verenlerin babakanyd ve hak ve zgrlkler, demokrasi, hukuk devleti, kamusal alanlar sadece kendi kitlesi iin uygulama alan bulmaktayd. Bundan beslenen kamu idaresinin ve kolluk gcnn temel haklar kavramn benimsemediini ve iselletirmediini bu srete muhaliler yaayarak rendi (Kurtolu, 2013: 14-17).VIII. KAMUSAL ALANIN NASI: PANK HALNDEYZ, TOPLANMAMIZ GEREK

Tablo 20: Sizce aadakilerden hangisi kamusal alan kavramn kuramsal olarak en iyi ekilde aklamaktadr? 1. Devletin faaliyet yrtt alandr (devlet daireleri, devlet kurumlar). 2. TBMM kamusal alan olarak halkn isteklerinin dile getirildii yerdir.3. Babakan tm halkn szcs olarak tek bana kamusal alan oluturur.4. nsanlarn olduu yerlerdir (parklar, caddeler, avmler) 5. nsanlarn demokratik haklarn kulland alanlardr (1 Mayslar, gezi direnii) 6. nsanlarn kamusal konular tarttklar, ortak sylem retme amac gttkleri ve kendi kaderlerini belirledikleri alanlardr. 7. Dier. Anket deerlendirmesi asndan kamusal alan kavram ise ounlukla insanlarn kamusal konular tarttklar, ortak sylem retme amacn gttkleri ve kendi kaderlerini belirledikleri yer olarak alglanyor, (% 38,8). Bu kavram bakmndan zellikle devlete endeksli bir algnn ok zayf kalmas katlmclarn kendi kamusal karakterlerinin bilincinde olduklarn da ortaya koyuyor. Dier taraftan genlerin ounluunu oluturduu bir ksm da % 36,5 oransal ifadesi ile kamusal alan insanlarn olduu parklar, baheler olarak daha geni alglyor.

%38,8 %36,5%27,1

%13,4%4,0 %2,0

%0

%20

%40

%60

%80

%100

nsanlarnkamusal konular

tarttklar,ortak sylemretme amacgttkleri ve

kendi kaderlerinibelirledikleri

alanlardr.

nsanlarnolduu yerlerdir

(parklar,caddeler,

avmler)

nsanlarndemokratik

haklarnkulland

alanlardr (1Mayslar, gezi

direnii)

Devletin faaliyetyrtt

alandr (devletdaireleri, d

gezi parkı eylemleri: kamusal alanın İnşası

Documents