გაკვეთილი N 17

საშინაო დავალების შემოწმება 1. NaOH + HCl NaCl + H2O 2NaOH + H2SO4 Na2SO4 +2H2O

3NaOH + H3PO4 Na3PO4 + 3H2O NaOH + HNO3 NaNO3 + H2O 2NaOH + SO3 Na2SO4 + H2O 6NaOH + P2O5 2Na3PO4 + 3H2O 2NaOH + N2O5 2NaNO3 + H2O 2NaOH + CuSO4 Na2SO4 + Cu(OH)2 ხ ხ ხ უ Ba(OH)2 + 2HCl BaCl2 + 2H2O Ba(OH)2 + H2SO4 BaSO4 + 2H2O 3Ba(OH)2 + 2H3PO4 Ba3(PO4)2 + 6H2O Ba(OH)2 + 2HNO3 Ba(NO3)2 + 2H2O Ba(OH)2 + SO3 BaSO4 + H2O 3Ba(OH)2 + P2O5 Ba3(PO4)2 + 3H2O Ba(OH)2 + N2O5 Ba(NO3)2 + H2O Ba(OH)2 + CuSO4 BaSO4 + Cu(OH)2 (დასაშვებია მიმოცვლის რეაქციის ხ ხ უ უ ასეთი ტიპიც – როცა გამოიყოფა ორი უხსნადი ნივთიერება.) Fe(OH)2 + 2HCl FeCl2 + 2H2O Fe(OH)2 + H2SO4 FeSO4 + 2H2O 3Fe(OH)2 + 2H3PO4 Fe3(PO4)2 + 6H2O Fe(OH)2 + 2HNO3 Fe(NO3)2 + 2H2O Fe(OH)2 + SO3 FeSO4 + H2O 3Fe(OH)2 + P2O5 Fe3(PO4)2 + 3H2O Fe(OH)2 + N2O5 Fe(NO3)2 + H2O Fe(OH)2 + CuSO4 უ

ხ

Fe(OH)3 + 3HCl FeCl3 + 3H2O 2Fe(OH)3 + 3H2SO4 Fe2(SO4)3 + 6H2O Fe(OH)3 + H3PO4 FePO4 + 3H2O Fe(OH)3 + 3HNO3 Fe(NO3)3 + 3H2O 2Fe(OH)3 + 3SO3 Fe2(SO4)3 + 3H2O 2Fe(OH)3 + P2O5 2FePO4 + 3H2O 2Fe(OH)3 + 3N2O5 2Fe(NO3)3 + 3H2O Fe(OH)3 + CuSO4

Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3H2O 2Al(OH)3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 6H2O Al(OH)3 + H3PO4 AlPO4 + 3H2O Al(OH)3 + 3HNO3 Al(NO3)3 + 3H2O 2Al(OH)3 + 3SO3 Al2(SO4)3 + 3H2O 2Al(OH)3 + P2O5 2AlPO4 + 3H2O 2Al(OH)3 + 3N2O5 2Al(NO3)3 + 3H2O Al(OH)3 + CuSO4 უ ხ

მჟავები

როგორც ვიცით (გაკვ. N 12) მჟავები ეწოდებათ რთულ ნივთიერებებს, რომელთა მოლეკულაში შედის მეტალის ატომით ჩანაცვლების უნარის მქონე ერთი ან რამოდენიმე წყალბადატომი და მჟავური ნაშთი. მჟავები შედგენილობის მიხედვით იყოფიან უჟანგბადო (HF, HCl) და ჟანგბადიან მჟავებად (HNO3, H2SO4).

მჟავებს, რომელთა მოლეკულაში მეტალის ატომით ჩანაცვლების უნარის მქონე წყალბადის ერთი ატომია – ერთფუძიანი მჟავა ქვია. სადაც ორი ასეთი ატომია – ორფუძიანი, სადაც სამი ასეთი ატომია – სამფუძიანი.

ერთფუძიანი მჟავებია: HCl, HBr, HI, HNO3, HClO3, HMnO4 და ა.შ. ორფუძიანი მჟავებია: H2SO4, H2SO3, H2CO3, H2CrO4 და ა.შ. სამფუძიანი მჟავებია: H3BO3, H3PO4, H3AsO4 და ა.შ.

მჟავების მიღება 1. უჟანგბადო მჟავების მიღება შეიძლება შესაბამისი არამეტალისა და

წყალბადის ურთიერთქმედებით. მიღებული აირადი ნივთიერება იხსნება წყალში და ვიღებთ მჟავას ხსნარს.

H2 + Cl2 2HCl ქლორწყალბადი, შესაბამისი წყალხსნარია ქლორწყალბადმჟავა ანუ მარილმჟავა H2 + F2 2HF ფტორწყალბადი - ფტორწყალბადმჟავა H2 + S H2S გოგირდწყალბადი - გოგირდწყალბადმჟავა

2. ჟანგბადიანი მჟავები მიიღება შესაბამისი მჟავური ოქსიდის წყალთან ურთიერთქმედებით.

SO2 + H2O H2SO3 (გოგირდოვანი მჟავა) SO3 + H2O H2SO4 (გოგირდმჟავა) P2O5 + 3H2O 2H3PO4 (ფოსფორმჟავა)

აზოტმჟავა მიიღება NO2-ისა და O2-ის წყალთან ურთიერთქმედებით 4NO2 + O2 + 2H2O 4HNO3

3. მარილებისა და გოგირდმჟავას ურთიერთქმედება. გოგირდმჟავას და მარილების ურთიერთქმედებით შეიძლება როგორც უჟანგბადო, ისე ჟანგბადიანი მჟავების მიღება. გოგირდმჟავა ყველა სხვა მჟავაზე ძნელად აქროლადია (tდუღ = 336,5C). ამიტომ მას შეუძლია გამოაძევოს სხვა მჟავები მათი მარილებიდან. მაგ:

t0 2NaCl + H2SO4 Na2SO4 + 2HCl მყარი ნატრიუმის ქლორიდის და კონცენტრირებული გოგირდმჟავას (კონცენტრირებული გოგირდმჟავა ქვია ისეთ რეაქტივს, რომელიც დიდი რაოდენობით H2SO4-ს და მცირე რაოდენობით წყალს შეიცავს) ნარევის გაცხელებისას HCl გამოიყოფა აირის სახით. სპეციალური გაზგამყვანი მილით მას ხსნიან წყალში და მიიღება მარილმჟავა. ფოსფორმჟავას მისაღებად იყენებენ ბუნებრივ მინერალ ფოსფორიტს, რომელიც ძირითადად კალციუმის ფოსფატისაგან შედგება. Ca3(PO4)2 + 3H2SO4 3CaSO4 + 2H3PO4 მცირედ ხსნადი

მიღებული ნარევს გაფილტვრით მოაცილებენ ნალექს (CaSO4) და ხსნარში გვრჩება ფოსფორმჟავა. აზოტმჟავას მიღების ერთერთი ხერხია მყარი NaNO3-ის და კონცენტრირებული გოგირდმჟავას ურთიერთქმედება. გაცხელებისას მიღებული აზოტმჟავა აორთქლდება. ორთქლი გადადის მაცივარში, ცივდება, კონდენსირდება (ე.ი. აირი გადადის თხევად მდგომარეობაში) და გამოიხდება.

t0 NaNO3 + H2SO4 NaHSO4 + HNO3 ნატრიუმის ჰიდროსულფატი

NaHSO4 ნატრიუმის ჰიდროსულფატი – გოგირდმჟავას და ნატრიუმის “მჟავე” მარილია. რას ნიშნავს ეს მოგვიანებით გავეცნობით.

საშინაო დავალება: 1. მივიღოთ HBr და HI მჟავათა მიღების ჩვენთვის ცნობილი ხერხებით 2. როგორ მივიღოთ დარიშხანმჟავა (H3AsO4) თუ საწყის ნივთიერებად ვიყენებთ

სუფთა დარიშხანს.