funkcionalni odnos nedominantne i dominantne ruke pri motoričkom

67

Specijalna edukacija i rehabilitacija (Beograd), Vol. 11, br. 1. 67-85, 2012.

UDK: 796.015.52-057.87ID: 189869324

Originalni nau!ni radDragana KLJAJI"*Fadilj EMINOVI"1**Sanja TRGOV#EVI"***Ra$a DIMITRIJEVI"****Milivoj DOPSAJ*****Visoka medicinska !kola strukovnih studija, "uprija* Univerzitet u Beogradu, Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju** Univerzitet u Beogradu, Fakultet politi#kih nauka*** Univerzitet u Beogradu, Kriminalisti#ko-policijska akademija**** Univerzitet u Beogradu, Fakultet sporta i $zi#kog vaspitanja*****

FUNKCIONALNI ODNOS NEDOMINANTNE I DOMINANTNE RUKE PRI MOTORI!KOM ZADATKU –

IZDR"LJIVOST U SILI STISKA #AKE2

Cilj ovog rada je da se utvrdi funkcionalni odnos nedominantne i dominantne ruke izdr%ljivosti u sili pri motori#kom zadatku-stisak !ake, kod referentne populacije zdravih i mladih osoba. Za potrebe istra%iva-nja primenjena je metoda izometrijske dinamometrije i standardizova-ni test-stisak !ake. U istra%ivanju je u#estvovalo 48 ispitanika, i to 23 ispitanika %enskog i 25 ispitanika mu!kog pola. Za utvr&ivanje razlika izme&u skupova varijabli u funkciji pola i funkcionalnog dimor$zma kori!'ena je analiza varijanse (ANOVA), dok je za utvr&ivanje razlika izme&u parova pojedina#nih varijabli kori!'en Bonferoni kriterijum. Razlika izme&u maksimalnog stiska !ake nedominantne i dominantne ruke kod ispitanika %enskog pola je iznosila 9.28%, a kod mu!kih ispi-tanika 7.39% u korist dominantne ruke. U odnosu na vremenski as-pekt izdr%ljivosti u sili na 30%, 50% i 80% od maksimalnog nivoa sile stiska !ake, kao i na apsolutne i relativne pokazatelje impulsa sile kao 1 E-mail: [email protected] Rad je realizovan u okviru projekta „Efekti primenjene %zike aktivnosti

na lokomotorni, metaboli!ki, psiho-socijalni i vaspitni status populacije Republike Srbije“ br. III47015, potprojekat „Efekti primenjene %zi!ke aktivnosti na lokomo-torni, metaboli!ki, psiho-socijalni i vaspitni status populacije osoba sa posebnim potrebama Republike Srbije” koji je %nansiran od strane Ministarstva za nauku i tehnolo$ki razvoj R Srbije – Ciklus nau!nih projekata 2011-2014.


68

mere izdr!ljivosti, ne postoji statisti"ki zna"ajna razlika izme#u nedo-minantne i dominantne ruke. Vrednost funkcionalnog dimor$zma u odnosu na apsolutne pokazatelje impulsa sile na 30%, 50% i 80% od maksimalnog nivoa stiska %ake za ispitanike !enskog pola iznosi 0.9714, 0.9145, 0.9301, a za ispitanike mu%kog pola iznosi 0.9515., 0.8264 i 0.8606. Vrednost apsolutnih pokazatelja impulsa sile na 30%, 50% i 80% od maksimalnog nivoa sile stiska %ake kod ispitanika !enskog pola iznosi ImpF30%=21167.58±6923.67 Ns, ImpF50%=10846.94±3800.56 Ns i ImpF80%=5438.46±1993.12 Ns, a kod ispitanika mu%kog pola ImpF30%=17734.03±6881.92 Ns, ImpF50%=13903.61±3437.76 Ns i ImpF80%=5117.53±1894.78 Ns. Dobijeni rezultati se mogu koristiti kao kriterijumi za dalja istra!ivanja u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji, medicinskoj i profesionalnoj rehabilitaciji.

Klju!ne re!i: funkcionalni dimor$zam, dominantna ruka, nedominantna ruka, izdr!ljivost u sili

UVOD

Dominantna lateralizovanost ozna!ava pojavu vode"eg ekstre-miteta ili vode"eg !ula pri vr#enju slo$enih psihomotornih aktivno-sti. Dominantna lateralizovanost se naj!e#"e javlja kao de#nja!ka. Pri obavljanju aktivnosti jedna ruka vodi bimanuelnu aktivnost, a druga je prati. Vode"a ruka je sa znatno boljom izdiferencirano#"u mogu"no-sti za izvo%enje psihomotorne aktivnosti, a ona druga joj pripoma$e pridr$avanjem. Proces sazrevanja dominacije ekstremiteta u manipu-lativnom polju se zavr#ava negde izme%u #este i osme godine $ivota (Bojanin, 1985, str. 69, 73).

Dominantnom rukom se smatra ona koja se !e#"e koristi, koja je br$a i preciznija pri obavljanju manuelnih zadataka. Za optimalnu funkciju ruke u aktivnostima dnevnog $ivota neophodan je o!uvan obim pokreta u svim zglobovima gornjeg ekstemiteta, kontraktilne sposobnosti mi#i"a, izdr$ljivost, kao i funkcije hvata. Karakteristike stiska #ake se relativno mogu predvideti jer su u direktnoj vezi sa mor-folo#kom strukturom, utrenirano#"u, kondicijom, zdravstvenim i &zi-olo#kim stanjem u vreme testiranja (Koley et al., 2011). Za razliku od snage stiska #ake izdr$ljivost je sposobnost koja se ne mo$e predvideti na osnovu antropometrijskih merenja. Sposobnost da se stvori velika

Kljaji!, D. i dr.: Funkcionalni odnos nedominantne i dominantne ruke pri motori"kom zadatku – izdr#ljivost u sili stiska $ake

69

sila ne mora da zna"i da !e ta sila mo!i da se odr#i u du#em vremen-skom intervalu (Nikolay & Walker, 2005; Dopsaj i sar., 2011).

Izdr#ljivost podrazumeva sposobnost vr$enja rada mogu!im ili unapred zadatim inenzitetom u nekom vremenskom intervalu bez sma-njenja e%kasnosti. Osnovna neergonomska karakteristika u ispoljava-nju izdr#ljivosti odnosi se na suprotstavljanje zamoru (Kukolj, 2006).

Procena sile stiska $ake i izdr#ljivosti se primenjuje u razli"itim oblastima istra#iva"ke delatnosti. U oblasti antropometrijskih merenja karakteristike stiska $ake se "esto porede i dovode u relaciju sa drugim %zi"kim karakteristikama, sa telesnom visinom, indeksom telesne mase i godinama (Massy-Westropp et al., 2011; Hossain et al., 2011). U velikom broju istra#ivanja mo#e se na!i njegova primena u razli"itim sportskim disciplinama, kako kod rekreativaca tako i kod vrhunskih sportista (Dop-saj et al., 2009; Ivanovi! et al., 2009; Carrasco et al, 2010; Koley et al., 2011). Zna"ajan je i u pra!enju %zi"kih i socijalnih faktora u odnosu na podneblje (Koley & Singh, 2010; Hossain et al., 2011) i kao mera agresiv-nosti i socijalne konkurencije me&u adolescentima (Gallup et al., 2010).

U oblasti rehabilitacije ispitivanje karakteristika stiska $ake se pri-menjuje od najranijeg uzrasta u cilju pra!enja razvoja i procene ukupne snage mi$i!a kod dece i adolescenata (Svensson et al., 2008; Win et al, 2009). Od neprocenjive je va#nosti u %zikalnoj medicini gde je njegova primena na$la mesto u dijagnostikovanju povreda lokomotornog apara-ta i pra!enju efekta rehabilitacionog tretmana (Bohannon, 2001; Dhara et al., 2009; Beloosesky et al, 2010). 'iroku upotrebu ima i u tretma-nu neurolo$kih pacijenata kod procene stanja nakon mo#danog udara (Harris & Eng, 2006), a mogu!e je i primeniti ga i kao sredstvo identi%-kacije osoba sa rizikom od ograni"enja mobilnosti (Sallinen et al., 2010). U profesionalnoj rehabilitaciji izu"avanje kontraktilnih karakteristika hvata neophodno je u smislu spre"avanja povreda na poslu. Smatra se da su osobe koje su izdr#ljivije manje sklone nezgodama na radu. Zamor doprinosi mentalnoj nepa#nji i smanjuje mi$i!nu snagu i koordinaciju, $to pove!ava rizik od povre&ivanja (Whiting & Zernicke, 1998).

Iako postoji skoro neprimetna razlika u morfolo$kim karakteri-stikama izme&u dominantne i nedominantne ruke istra#ivanja poka-zuju superiornost u ispoljavanju maksimalne sile u korist dominantne ruke (Aoki & Demura, 2008, Ivanovi! et al., 2009).


70

Predmet ovog istra!ivanja je ispitivanje kontraktilnih karakteristi-ka "ake kao osnovnog manipulativnog organa. Cilj istra!ivanja je da se utvrdi razlika u izdr!ljivosti u sili stiska "ake izme#u nedominantne i dominantne ruke kod populacije zdravih i mladih osoba. Rezultati dobi-jeni u ovom istra!ivanju se mogu koristiti za potrebe daljih istra!ivanja kako kod zdravih, tako i kod osoba sa motori$kim poreme%ajima.

METOD ISTRA&IVANJA

IspitaniciUzorak je bio sastavljen od 48 ispitanika, i to 23 ispitani-

ka !enskog pola (Starosti=20.39±3.79 god., TV=170.37±5.04 cm, TM=61.87±3.87 kg, BMI=21.32±1.13 kg/m2 ) i 25 ispitanika mu"kog pola (Starosti=20.06±2.33 god., TV=181.02±5.23 cm, TM=82.04±5.09 kg, BMI=25.05±1.46 kg/m2). Ispitanici su bili studenti Univerziteta u Beogradu koji se nisu sistematski bavili nekim sportom, bili su upo-znati sa uslovima testiranja i dobrovoljno su u$estvovali u istra!iva-nju. Istra!ivanje je realizovano u skladu sa uslovima „Declaration of Helsinki for recommendations guiding physicians in biomedical re-search involving human subjects“ – (http://www.cirp.org/library/et-hics/helsinki/), a uz odobrenje i saglasnost Eti$ke komisije Fakulteta sporta i 'zi$kog vaspitanja Univerziteta u Beogradu.

Metoda merenjaMi"i%na sila pregiba$a prstiju "ake je merena metodom izometrijske

dinamometrije gde je kori"%en standardizovani test – stisak "ake. Nakon samostalnog zagrevanja op"teg karaktera u trajanju od 5 minuta sva-ki ispitanik je testiran standardizovanim postupkom (Dopsaj sa sar., 2011). Nakon utvr#ivanja vrednosti maksimalne mi"i%ne sile stiska "ake obe ruke (prvo dominantna, pa nedominantna ruka-ponovljeno dva puta) izmeren je i kapacitet odr!avanja (izdr!ljivost) zadatog ni-voa sile od 80, 50 i 30% od maksimalne vrednosti. Ovo testiranje je realizovano tokom dva dela (pre podne i popodne) gde su ispitanici izmerili kapacitete odr!avanja zadate sile stiska "ake obe ruke u funk-ciji datih nivoa ispoljavanja u skladu sa procedurom opisanom ranije (Dopsaj sa sar., 2011).


71

VarijableU sprovedenom istra#ivanju, svi ispitanici su prijavili desnu ruku

kao dominantnu, odnosno levu ruku kao nedominantnu.Kontraktilne karakteristike sa op$teg aspekta, kao i sa aspekta

izdr#ljivosti u sili su de%nisane slede!im varijablama: Parametri ispoljenog nivoa mi$i!ne sile:• Maksimalna mi$i!na sila stiska leve i desne $ake (FmaxL i FmaxR) u

odnosu na pol (Female /F/ i Male /M/), izra#ena u njutnima (N); • Nivoi mi$i!ne sile stiska $ake leve i desne ruke na 80%, 50%

i 30% od maksimalne vrednosti stiska za levu i desnu $aku – F80%maxL, F50%maxL, F30%maxL, F80%maxR, F50%maxR i F30%maxR, izra#ene u njutnima (N).

Vremenski aspekt ispoljavanja datog procenta sile:• Vreme realizacije mi$i!ne sile stiska $ake leve i desne ruke na

80%, 50% i 30% od maksimalne vrednosti stiska $ake – tF80%L, tF80%R, tF50%L, tF50%R, tF30%L i tF30%R, izra#eno u sekundama (s).

Apsolutne vrednosti parametara izdr#ljivosti u sili:• Impuls mi$i!ne sile stiska $ake leve i desne ruke na 80%, 50% i

30% od maksimalne sile stiska $ake – ImpF80%L, ImpF80%R, ImpF50%L, ImpF50%R, ImpF30%L i ImpF30%R, izra#eno u njutnsekundama (Ns);

Relativne vrednosti parametara izdr#ljivosti u sili:• Relativna vrednost impulsa mi$i!ne sile stiska $ake leve i de-

sne ruke na 80%, 50% i 30% od maksimalne sile stiska $ake – ImpF80%RELL, ImpF80%RELR, ImpF50%RELL, ImpF50%RELR, ImpF30%RELL i ImpF30%RELR, izra#eno u njutnsekundama po kg TM (Ns-kg);

Funkcionalni dimor!zam je de%nisan kao indeksna relacija analiziranih karakteristika sile – vremena ispoljavanja date sile i im-pulsa sile, nedominantne i dominantne ruke ispitanika:

• odnos izme&u maksimalne mi$i!ne sile stiska $ake nedomi-nantne i dominantne ruke – FmaxNd/DoFemale i FmaxNd/DoMale;

• odnos izme&u vremena realizacije mi$i!ne sile izme&u nedo-minantne i dominantne ruke: 80% od Fmax – tF80%Nd/DoFemale i tF80%Nd/DoMale, 50% od Fmax – tF50%Nd/DoFemale i tF50%Nd/DoMa-

le i 30% od Fmax – tF30%Nd/DoFemale i tF30%Nd/DoMale;• odnos izme&u apsolutne vrednosti impulsa mi$i!ne sile ne-

dominantne i dominantne ruke: 80% od Fmax – ImpF80%Nd/DoFemale i ImpF80%Nd/DoMale, 50% od Fmax – ImpF50%Nd/DoFe-


72

male i ImpF50%Nd/DoMale i 30% od Fmax – ImpF30%Nd/DoFemale i ImpF30%Nd/DoMale;

• odnos izme!u relativne vrednosti impulsa mi"i#ne sile ne-dominantne i dominantne ruke: 80% od Fmax – ImpF80%RELNd/DoFemale i ImpF80%RELNd/DoMale, 50% od Fmax – ImpF50%RELNd/DoFe-

male i ImpF50%RELNd/DoMale i 30% od Fmax – ImpF30%RELNd/DoFemale i ImpF30%RELNd/DoMale.

Kriterijumske varijable kojima je merena izdr$ljivost u sili su bile: impuls sile realizovan na 80% of Fmax – ImpF80% (leva i desna) kao re-prezent date kontraktilne sposobnosti za veliki intenzitet ispoljavanja mi"i#ne sile stiska "ake u funkciji vremena datog ispoljavanja; impuls sile realizovan na 50% of Fmax – ImpF50% (leva i desna) kao reprezent date kontraktilne sposobnosti za prose%ni intenzitet ispoljavanja mi-"i#ne sile stiska "ake u funkciji vremena datog ispoljavanja; impuls sile realizovan na 30% of Fmax – ImpF30% (leva i desna) kao reprezent date kontraktilne sposobnosti za mali intenzitet ispoljavanja mi"i#ne sile stiska "ake u funkciji vremena datog ispoljavanja.

Statisti!ka obrada podatakaSvi rezultati su prvo analizirani primenom osnovne deskriptivne

statisti%ke metode gde je izra%unato slede#e: mere centralne tendenci-je (srednja vrednost varijable – aritmeti%ka sredina) i mere disperzije (standardna devijacija – SD, koe&cijent varijacije – cV%). Za utvr!iva-nje razlika izme!u skupova varijabli u funkciji pola i funkcionalnog dimor&zma kori"#ena je analiza varijanse (ANOVA), dok je za utvr!i-vanje razlika izme!u parova pojedina%nih varijabli kori"#en Bonfero-ni kriterijum.

Rezultati istra"ivanjaU Tabeli 1 su prikazani rezultati osnovne deskriptivne statistike

varijabli mi"i#ne sile, vremena ispoljavanja i indeks funkcionalnog di-mor&zma izme!u ispitanika.


73

Tabe

la 1

– R

ezul

tati

osn

ovne

des

krip

tivn

e st

atis

tike

var

ijabl

i mi!

i"ne

sile

, vre

men

a is

polja

vanj

a i i

ndek

s fu

nkci

onal

nog

dim

or#z

ma

izm

e$u

ispi

tani

ka

FmaxL (N)

F80%L (N)

tF80%L (%)

F50%L (N)

tF50%L (%)

F30%L (N)

tF30%L (%)

FmaxR (N)

F80%R (N)

tF80%R (%)

F50%R (N)

tF50%R (%)

F30%R (N)

tF30%R (%)

!ens

kipo

l(N

=23)

Ari

tmet

i"ka

sred

ina

287,

2622

9,81

23,6

914

3,63

74,4

286

,18

244,

9031

4,79

251,

8423

,30

157,

4074

,94

94,4

423

0,62

SD34

,66

27,7

38,

0517

,33

21,6

210

,40

68,2

336

,22

28,9

79,

3518

,11

23,8

110

,87

65,5

1cV

%12

,07

12,0

734

,00

12,0

729

,05

12,0

727

,86

11,5

111

,51

40,1

411

,51

31,7

711

,51

28,4

1In

dex

funk

cion

alni

dim

or&z

am0,

9125

1,01

680,

9931

1,06

19

Mu"

ki

pol

(N=2

5)

Ari

tmet

i"ka

sred

ina

570,

3145

6,25

11,1

928

5,16

49,0

317

1,09

102,

3960

9,99

487,

9912

,08

305,

0055

,12

183,

0010

0,80

SD60

,28

48,2

33,

6430

,14

11,2

018

,09

33,7

156

,07

44,8

56,

2528

,03

9,69

16,8

231

,67

cV%

10,5

710

,57

32,5

310

,57

22,8

410

,57

32,9

29,

199,

1951

,68

9,19

17,5

79,

1931

,42

Inde

xfu

nkci

onal

nidi

mor

&zam

0,93

490,

9258

0,88

961,

0158


74

U Tabeli 2 su prikazani rezultati osnovne deskriptivne statistike varijabli apsolutnih i relativnih poka-

zatelja impulsa sile i funkcionalnog dim

or!zma izm

e"u ispitanika.Tabela 2 – Rezultati osnovne deskriptivne statistike kriterijum

skih varijabli impulsa sile kao m

ere izdr!ljivosti u ispoljavanju iste – apsolutni i relativni pokazatelji

ImpF80%L(Ns)

ImpF50%L(Ns)

ImpF30%L(Ns)

ImpF80%R(Ns)

ImpF50%R(Ns)

ImpF30%R(Ns)

ImpF80%RELL (Ns-kg)

ImpF50%RELL (Ns-kg)

ImpF30%RELL (Ns-kg)

ImpF80%RELR (Ns-kg)

ImpF50%RELR (Ns-kg)

ImpF30%RELR (Ns-kg)

!enski pol

(N=23)

Aritm

eti#kasredina

5438,4610846,94

21167,585846,98

11861,2421790,67

88,66175,97

344,2094,92

192,73353,96

SD1993,12

3800,566923,67

2378,134201,56

6896,9933,78

60,72112,76

38,9667,53

111,56cV

%36,65

35,0432,71

40,6735,42

31,6538,10

34,5032,76

41,0535,04

31,52Indexfunkcionalnidim

or!zam0,9301

0,91450,9714

0,93400,9130

0,9724

Mu"kipol

(N=25)

Aritm

eti#kasredina

5117,5313903,61

17734,035946,22

16823,8418637,08

62,67170,13

215,5373,60

205,96227,55

SD1894,78

3437,766881,92

3123,383533,24

6876,5323,00

40,0077,28

40,8541,63

81,22cV

%37,03

24,7338,81

52,5321,00

36,9036,70

23,5135,86

55,5120,21

35,69Indexfunkcionalnidim

or!zam0,8606

0,82640,9515

0,85150,8260

0,9472


75

Tabela 3 – Rezultati ANOVE – razlike funkcionalnog dimor!zma izme"u testiranih ispitanika (relacije testiranih varijabli dominantne i nedominantne ruke kod #ena; relacije testiranih varijabli dominantne i nedominantne ruke kod mu$karaca)

ANOVA rezultati

Variable F p

%enski pol ImpF 80, 50, 30% 0.294 0.589

Mu$ki pol ImpF 80, 50, 30% 0.767 0.383

%enski pol t od F 80, 50, 30% 0.007 0.933

Mu$ki pol t od F 80, 50, 30% 0.008 0.928

%enski pol F 80, 50, 30 N 1.114 0.294

Mu$ki pol F 80, 50, 30 N 0.691 0.408

Na Gra&konu 1 su prikazane razlike parova testiranih varijabli (nivo sile, vreme i impuls sile) u odnosu na pol, kao de&nisani model funkcionalnog dimor&zma testiranog uzorka ispitanika.

* legenda p>0.05

Gra!kon 1 – Ispitanici #enskog i mu$kog pola – model razlika funkcionalnog dimor!zma testiranih varijabli kod motori%kog

zadatka izdr#ljivost u sili stiska $ake


76

DISKUSIJA

Ispitivanja kontraktilnih sposobnosti mi!i"a !ake su od velikog zna#aja u predvi$anju funkcionalnih ograni#enja i motori#kih pore-me"aja, dobar su pokazatelj ukupne snage i mogu se koristiti kao rani skrining u otkrivanju opasnosti od %zi#kog invaliditeta. Cilj istra&iva-nja je bio da se utvrdi razlika u izdr&ljivosti u sili izme$u nedominan-tne i dominantne ruke kod zdrave populacije ispitanika.

Kod ispitanika &enskog pola maksimalna vrednost sile stiska !ake leve ruke je iznosila 287.26±34.66 N i desne ruke 314.79±36.22 N, !to je veoma sli#no u odnosu na prethodno istra&ivanje iz 2011. god. (Dopsaj sa sar., 2011), gde je maksimalna sila stiska !ake leve ruke iznosila 284±35.33 N i desne ruke 311.72±37.23 N. Pore$enjem rezul-tata izme$u ispitanika mu!kog pola jednog i drugog istra&ivanja uvi$a se da su na!i ispitanici imali sna&niji stisak leve i desne !ake za 1.75% i 1.77% respektivno. Ovaj podatak je interesantan jer se na!i ispitanici aktivno ne bave sportskim aktivnostima a imaju sna&niji stisak !ake od ispitanika iz prethodnog istra&ivanja od kojih se o#ekuje vi!i nivo %zi#kih sposobnosti, budu"i da je re# o studentima Kriminalisti#ko-policijske akademije. Me$utim, ako se osvrnemo na istra&ivanje iz 2007. godine (Dopsaj et al., 2007) koje je obuhvatilo mnogo ve"i uzorak ispi-tanika, tako$e studenata Kriminalisti#ko-policijske akademije (uku-pno 605 ispitanika), mo&emo ustanoviti da su na!i ispitanici &enskog pola ispoljavali manju silu stiska !ake leve ruke za 20.03% i desne ruke za 19.7% od ispitanika &enskog pola iz pomenutog istra&ivanja. Kod ispitanika mu!kog pola pomenuta razlika je manja, na!i ispitanici su imali manju vrednost stiska !ake leve ruke za 3.71%, i !ake desne ruke za 4.13%.

U !iroj literaturi postoji podatak o op!tem pravilu da je dominan-tna ruka za oko 10% ja#a u odnosu na nedominantnu ruku (Petersen et al., 1989; Hager-Ross & Rosblad, 2002). Na!e istra&ivanje je poka-zalo da je kod ispitanika &enskog pola dominantna ruka za 9.28% ja#a u odnosu na nedominantnu ruku, !to je u skladu sa gore navedenim pravilom. Kod ispitanika mu!kog pola ta razlika je manja i iznosi 7.39%. U istra&ivanju iz 2003. god. (Ertem et al., 2003) utvr$eno je da je dominantna ruka kod levorukih ja#a u odnosu na nedominan-tnu za 11.2%, dok je dominantna ruka kod de!njaka za samo 2.4%


77

ja"a u odnosu na nedominantnu ruku. Manja razlika u sili stiska $ake izme%u desne i leve ruke se mo#e na!i i u drugim istra#ivanjima, pre svega u istra#ivanju iz 1999. god. (Armstrong & Oldham, 1999) gde je nedominantna ruka slabija od dominantne za 0.1-3%. U istra#ivanju Ertema i saradnika (Ertem et al., 2005) utvr%eno je da je dominantna ruka bila sna#nija od nedominantne za samo 0.31%.

Indeks funkcionalnog dimor&zma (Tabela 1) u odnosu na maksi-malnu vrednost stiska $ake kod #enskih ispitanika je iznosio 0.9125, $to zna"i da je maksimalna sila stiska leve $ake 91.25% vrednosti maksimalnog stiska desne $ake. Kod mu$kih ispitanika, indeksna vrednost je bila 0.9349, odnosno 93.49% maksimalne sile stiska desne $ake "ini vrednost maksimalne sile stiska leve $ake. Dobijeni rezultati odgovaraju rezultatima istra#ivanja iz 2007. god. (Dopsaj et al, 2007), gde je indeksna vrednost funkcionalnog dimor&zma za #enske ispita-nike iznosila 0.9183, i za mu$ke ispitanike 0.9330. Date vrednosti in-deksa dimor&zma se mogu prihvatiti kao stabilan i pouzdan podatak u odnosu na zdravu populaciju starosti od 18 do 24 godine. U pore%e-nju sa vrhunskim sportistima (Ivanovi! et al., 2009), na$i ispitanici mu$kog pola su imali sli"ne rezultate indeksa funkcionalnog dimor-&zma sa ko$arka$ima (0.9395) i odbojka$ima (0.9354), ve!u vrednost indeksa funkcionalnog dimor&zma su imali od vaterpolista (0.9155) i rukometa$a (0.8757), dok su d#udisti (0.9437), bokseri (0.9471) i di-za"i tegova (0.9579) imali ve!u vrednost indeksa funkcionalnog di-mor&zma od na$ih ispitanika.

U odnosu na vremenski aspekt izdr#ljivosti u sili, ispitanici #en-skog pola su 80%, 50% i 30% od maksimalnog nivoa sile stiska $ake izdr#avali 23.69 s, 74.42s i 244.90s levom $akom, odnosno 23.30s, 74.94s i 230.62s desnom $akom, a sli"ni rezultati su dobijeni u istra-#ivaju iz 2011. god (Dopsaj sa sar., 2011). Ispitanici mu$kog pola su u odnosu na ispitanike iz pomenutog istra#ivanja bili za 10.35% izdr#lji-viji u odr#avanju zadatog nivoa sile na 30% od maksimalne vrednosti stiska $ake leve ruke, i stiska $ake desne ruke za 7.4%. U odnosu na izdr#ljivost u sili na 30% od maksimalne sile stiska $ake kod ispitani-ka oba pola, nedominantna ruka je bila izdr#ljivija u odnosu na domi-nantnu ruku. Naime, vrednost indeksa funkcionalnog dimor&zma je iznosila 1.0619 kod ispitanika #enskog pola i 1.0158 kod ispitanika mu$kog pola.


78

Iz Gra!kona 1 se vide odnosi funkcionalnog dimor!zma u svim ispitivanim kategorijama izme"u ispitanika #enskog i mu$kog pola. U odnosu na razlike parova testiranih varijabli nije bilo statisti%ki zna-%ajne razlike ni u jednoj kategoriji.

U odnosu na nivo sile (Fmax, 80%Fmax, 50%Fmax i 30%Fmax) ispitanici mu$kog pola su imali manju razliku izme"u nedominantne i dominantne ruke u odnosu na ispitanike #enskog pola. Ispitanici #enskog pola su pokazali manju razliku izme"u nedominantne i do-minantne ruke na svim nivoima izdr#ljivosti zadatog nivoa sile. Ispi-tanici mu$kog pola su imali ve&u vrednost maksimalne sile stiska $ake od ispitanika #enskog pola, dok su ispitanici #enskog pola pokazali ve&u izdr#ljivost. Mu$karci generalno imaju ve&u apsolutnu vrednost sile (snage) u odnosu na #ene zbog ve&e mi$i&ne mase koja predstavlja i ve&i mi$i&no kontraktilni potencijal (Miller et al, 1993). Razlog zbog kog #ene pokazuju ve&u izdr#ljivost mo#e biti upravo manja apsolutna sila kojom #ene vr$e relativno istu radnju kao mu$karci. Manja apso-lutna sila uklju%uje i manji energetski zahtev i manju potrebu za kise-onikom. Dokazano je da #ene !zi%ki rad, naro%ito po tipu izdr#ljivosti, realizuju sa ve&om energetskom e!kasno$&u. Dati mehanizam se za-sniva na fenomenu da #ene imaju ve&i koe!cijent respiratorne razme-ne tokom submaksimalnog ve#banja. Estrogen uti%e na metabolizam „goriva“ tokom ve#banja u smislu $tednje glikogena i poja%ava protok krvi kod aktivnog mi$i&a. Neuromi$i&ni sistem kod #ena pokazuje tendenciju lak$eg prilago"avanja promenama na nivou lokomotornog aparata (ve#banje, imobilizacija i dr.) (Hicks et al., 2001).

Na osnovu rezultata prikazanih u Tabeli 3 mo#e se zaklju%iti da, sa aspekta postignute mi$i&ne sile, vremena potrebnog za njeno ispo-ljavanje i pokazatelja izdr#ljivosti u sili (impuls sile) izme"u nedomi-nantne i dominantne $ake nije utvr"ena statisti%ki zna%ajna razlika, ni kod #ena ni kod mu$karaca. Drugim re%ima, funkcionalna sposob-nost ispoljavanja razli%itog nivoa sile u odnosu na maksimalno vreme njenog ispoljavanja kao mera izdr#ljivosti u sili, izra#ena kao vrednost ispoljenog nivoa impulsa sile, se ne razlikuje izme"u ruku bez obzira na pol.


79

ZAKLJU%AK

Ovo istra#ivanje je imalo za cilj da utvrdi funkcionalni dimor-&zam, odnosno funkcionalni odnos izme'u nedominantne i domi-nantne ruke pri motori"kom zadatku – izdr#ljivost u sili stiska $ake. Rezultati istra#ivanja su pokazali da je indeks funkcionalnog dimor-&zma u odnosu na vreme izdr#ljivosti u 80% od Fmax, 50% od Fmax, 30% od Fmax – 1.0168, 0.9931 i 1.0619 kod ispitanika #enskog pola i 0.9258, 0.8896 i 1.0158 kod ispitanika mu$kog pola. Statisti"kom analizom je utvr'eno da ni u odnosu na vreme izdr#ljivosti, kao ni u odnosu na apsolutne i relativne pokazatelje impulsa sile kao mere iz-dr#ljivosti ne postoji statisti"ki zna"ajna razlika izme'u nedominan-tne i dominantne ruke.

Ono $to je svakako zna"ajno napomenuti jeste da je u ovom istra-#ivanju impuls sile kao mera izdr#ljivosti prvi put ispitivan na ovakav na"in i da je kori$!en kao validan parametar u ispitivanju funkcional-nog dimor&zma izdr#ljivosti u sili.

U odnosu na nivo maksimalnog stiska $ake kod ispitanika #en-skog pola utvr'eno je da je dominantna ruka u odnosu na nedominan-tnu ruku ja"a za 9.28%, dok je kod ispitanika mu$kog pola ta razlika 7.39%.

(to se ti"e ograni"enja studije, naredno istra#ivanje treba realizo-vati na zna"ajno ve!em broju ispitanika razli"itih pro&la, sa razli"itim &zi"kim karakteristikama, sposobnostima i nivoom utreniranosti, kao i u odnosu na prisustvo odre'enih motori"kih poreme!aja.

Dobijeni rezultati se kao rezultati pilot istra#ivanja mogu kori-stiti za dalja istra#ivanja u oblasti antropometrije, sporta, medicinske rehabilitacije, specijalne edukacije i rehabilitacije, profesionalnog os-posobljavanja i profesionalne prekvali&kacije.


80

LITERATURA

1. Aoki, H. & Demura, S. (2008). Characteristics and lateral dominance of hand grip and elbow !exion powers in young male adults. Journal of Physiological Anthropology, 27 (4), 201-206.

2. Armstrong, C. A., Oldham, J. A. (1999). A comparison of dominant and non-dominant hand strengths. Journal of Hand Surgery, 24B, 421–425.

3. Beloosesky, Y., Weiss, A., Manasian, M. & Salai, M. (2010). Handgrip strength of the elderly after hip fracture repair correlates with functional outcome. Disability and Rehabilitation, 32 (5), 367-673.

4. Bohannon, R. W. (2001). Dynamometer measurements of hand-grip strength predict multiple outcomes. Perceptual and Motor Skills, 93, 323–328.

5. Bojanin, S. (1985). Neuropsihologija razvojnog doba i op!ti reedu-kativni metod. Beograd: Zavod za ud"benike i nastavna sred-stva.

6. Carrasco, L., Pradas, F., Floría, P., Martínez, A., Herrero, R. & Juraldo, J. A. G. (2010). Grip strength in young Top-level table tennis players. International Journal of Table Tennis Sciences, 6, 64-66.

7. Dhara, P. C., De, S., Pal, A., Sengupta, P. & Roy. (2009). Assessment of hand grip strength of orthopedically challenged persons a#ected with upper extremity. Journal of Life Sciences, 1 (2), 121-127.

8. Dopsaj, M., Ivanovi$, J., Blagojevi$, M., Koropanovski, N., Vu%kovi$, G., Jankovi$, R., Marinkovi$, B., Atanasov, D., & Milju&, D. (2009). Basic and speci'c characteristics of the hand grip explosive force and time parameters in di#erent strength trained population. Brazilian Journal of Biomotricity, 3 (2), 177-193.

9. Dopsaj, M., Ivanovi$, J., Blagojevi$, M. & Vu%kovi$, G. (2009). Descriptive, functional and sexual dimorphism of explosive isometric hand grip force in healthy university students in Serbia.


81

FACTA UNIVERSITATIS: Series Physical Education and Sport, 7 (2), 125-139.

10. Dopsaj, M., Kljaji!, D., Eminovi!, F., Koropanovski, M., Dimi-trijevi!, R. & Stojkovi!, I. (2011). Modelni pokazatelji karak-teristika mi$i!ne sile kod mladih i zdravih osoba pri motori"-kom zadatku stisak $ake: pilot istra#ivanje. Specijalna edukaci-ja i rehabilitacija, 10 (1), 15-36.

11. Dopsaj, M., Koropanovski, N., Vu"kovi!, G., Blagojevi!, M., Marinkovi!, B. & Milju$, D. (2007). Maximal isometric hand grip force in well-trained university students in Serbia: Descriptive, functional and sexual dimorphic model. Serbian Journal of Sports Sciences, 1 (4), 138-147.

12. Ertem, K., Inan, M., Yologlu, S., Elmali, N., Harma, A., Sahin, S. & Bora, A. (2003). E%ects of dominance, body mass index and age on grip and pinch strength. Isokinetics and Exercise Science, 11, 219–223.

13. Ertem, K., Harma, A., Cetin, A., Elmali, N., Yologlu, S., Bostan, H. & Sakarya, B. (2005). An investigation of hand dominance, average versus maximum grip strength, body mass index and ages as determinants for hand evaluation. Isokinetics and Exercise Science 13, 223–227.

14. Gallup, A., O’Brien, D., White, D., Wilson, D. (2010). Handgrip strength and socially dominant behavior in male adolescents. Evolutionary Psychology, 8 (2), 229-243.

15. Hager-Ros, C. & Rosblad, B. (2002). Norms for grip strength in children aged 4–16 years. Acta Paedriatrica, 91 (6), 617-625.

16. Harris, J. E., Eng, J. J. (2006). Individuals with the dominant hand a%ected following stroke demonstrate less impairment than those with the nondominant hand a%ected. Neurorehabilitation and Neural Repair, 20, 380–389.

17. Hicks, A. L., Kent Braun, J. & Ditor, D. S. (2001). Sex di%erences in human skeletal muscle fatigue. Exercise and Sports Sciences Reviews, 29 (3), 109-112.

18. Hossain, M. G., Zyroul, R., Pereira, B. P. & Kamarul, T. (2011). Multiple regression analysis of factors in&uencing dominant hand grip strength in an adult Malaysian population.


82

Journal of Hand Surgery (European Volume). Published online 4 August 2011. from http://jhs.sagepub.com/content/early/2011/08/02/1753193411414639

19. Ivanovic, J., Koropanovski, N., Vuckovic, G., Jankovic, R., Miljus, D., Marinkovic, B., Atanasov, D., Blagojevic, M., & Dopsaj, M. (2009). Functional dimorphism and characteristics considering maximal hand grip force in top level athletes in the Republic of Serbia. Gazzetta Medica Italiana Archivio per le Scienze Mediche, 168 (5), 297-310.

20. Koley, S. & Singh, A. P. (2010). E!ect of hand dominance in grip strength in collegiate population of Amritsar, Punjab, India. Anthropologist, 12 (1), 13-16.

21. Koley, S., Singh, S., & Kaur, S. (2011). A study of arm anthropometric pro"le in Indian interuniversity basketball players. Serbian Journal of Sports Sciences, 5 (1): 35-40.

22. Kukolj, M. (2006). Antropomotorika. Beograd: Fakultet sporta i "zi#kog vaspitanja Univerziteta u Beogradu.

23. Massy-Westropp, N., Gill, T., Taylor, A., Bohannon, R. & Hill, C. (2011). Hand grip strength: age and gender strati"ed normative data in a population-based study. BMC Research Notes, 4, 127.

24. McCartney, G. & Hepper, P. (1999). Developement of lateralised behavior in the human fetus from 12 to 27 weeks’ gestation. Developemental Medicine and Child Neurology, 41 (2), 83-86.

25. Miller, A. E. J., MacDougall, J. D., Tarnopolsky, M. A. & Sale, D. G. (1993). Gender di!erences in strength and muscle "ber characteristics. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 66 (3), 254-262.

26. Nicolay, C. W. & Walker, A. L. (2005). Grip strength and endurance: In$uences of anthropometric variation, hand dominance, and gender. International Journal of Industrial Ergonomics, 35, 605–618.

27. Petersen, P., Petrick, M., Connor, H. & Conklin, D. (1989). Grip strength and hand dominance: challenging the 10% rule. American Journal of Occupational !erapy , 43 (7), 444-447.


83

28. Sallinen, J., Stenholm, S., Rantanen, T., Heliövaara, M., Sainio, P. & Koskinen, S. (2010). Hand-grip strength cut points to screen older persons at risk for mobility limitation. Journal of the American Geriatrics Society, 58, 1721-1726.

29. Svensson, E., Waling, K. & Häger-Ross, C. (2008). Grip strength in children: Test–retest reliability using Grippit. Acta Paediatrica, 97, 1226-1231.

30. Whiting, W. C., Zernicke, R. F. (1998). Biomechanics of musculoskeletal injury. Champaign: Human Kinetics.

31. Wind, A., Takken, T., Helders, P. & Engelbert, R. (2010). Is grip strength a predictor for total muscle strengthin healthy children, adolescents, and young adults? European Journal of Pediatrics, 169, 281-287.


84

FUNCTIONAL RELATIONSHIP BETWEEN DOMINANT AND NON-DOMINANT HAND IN MOTOR TASK – HAND

GRIP STRENGTH ENDURANCE

Dragana Kljaji!*, Fadilj Eminovi!**, Sanja Trgov"evi!***, Ra#a Dimitrijevi!****, Milivoj Dopsaj*****

Collage of Health Studies, !uprija*, University of Belgrade, Faculty of Special Education and Rehabilitation**, University of Belgrade, Faculty of Political Sciences***, "e academy of criminalistic and police studies, Belgrade****,

University of Belgrade, Faculty of Sport and Physical Education*****

Summary

$e aim of this study was to determine the functional relationship between dominant and non-dominant hand in the strength endurance motor task – hand grip, in the referent population of healthy and young persons. For the purpose of the research we have implemented the method of isometric dynamometry and standardized hand grip test. $e study included 48 participants, 23 of them being of female and 25 of male gender. $e analysis of variance (ANOVA) was used to determine the di%erence between the sets of variables in the function of gender and functional dimorphism, while the Bonferroni criterion was applied to determine the di%erences between pairs of individual variables. $e di%erence between the maximum hand grip of dominant and non-dominant hand in female participants amounted to 9.28%, and in male ones 7.39% in favor of the dominant hand. $ere is no statistically signi&cant di%erence between non-dominant and dominant hand regarding the force endurance time aspect at 30%, 50% and 80% out of the maximum hand grip level, as well as at the absolute and relative force impulse indicators as an endurance measure. $e value of gender dimorphism in relation to the absolute indicators of force momentum at 30%, 50% and 80% out of the maximum hand grip level in female participants is 0.9714, 0.9145, 0.9301, and in male participants 0.9515, 0.8264 and 0.8606. $e force momentum indicators value at 30%, 50% and 80% out of the maximum hand grip level in female participants is ImpF30%=21167.58±6923.67 Ns, ImpF50%=10846.94±3800.56 Ns and ImpF80%=5438.46±1993.12


85

Ns, and in male participants ImpF30%=17734.03±6881.92 Ns, ImpF50%=13903.61±3437.76 Ns and ImpF80%=5117.53±1894.78 Ns. %e obtained results can be used as the criteria for further research in special education and rehabilitation, medical and professional rehabilitation.

Key words: functional dimorphism, dominant hand, non-dominant hand, force endurance

Primljeno, 8. 12. 2011. Prihva!eno, 23. 01. 2012.

funkcionalni odnos nedominantne i dominantne ruke pri motoričkom

Documents