علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

عبداهللا شهبازی

تـرین و پهنـاورترین دولـت اسـالمی پـس از فروپاشـی خالفـت عنوان بزرگ عثمانی به سـیزدهم و / هـای هفـتم و هشـتم هجـری این دولت در سـده 1.شود عباسی شناخته می

بـه در نیمـه دوم سـده چهـاردهم، 2چهاردهم میالدی در سرزمین آناتولی ظهـور کـرد؛

1. C. E. Bosworth, “Othmanli”, The Encyclopaedia of Islam, CD-ROM Edition v. 1.0, 1999,

Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands. نظر به یخی مستند تار مدارکبا توجه به فقدان نظر وجود دارد و اختالف انیعثماناصل و نسب دربارۀ . 2

نام بهی فردی خاندان عثمانیای، نیات سنتیبنا به روا. رسید یم قطعکحبه ن باره یه نتوان در اکرسد یم کیوچکه ی در ناحیالدیدوازدهم م/ یه در اواخر سده ششم هجر کست ، ا ییله قا یرهبر قب مان شاه، یسلـ / ی در اواخر سده هفتم هجریو. ردک ی م حکومتران یام ماهان در شمال شرق ا ن به ـ یس یالدیزدهم مهمراه هـزاران به ،رده بودند کورش خود را آغاز یه ک ،دست مغوالن از مرگ و اسارت به یی رها یبرااش از هـم لـه ی قب یفرات خفه شـد و پـس از و مان شاه در رود یسل. ختیگر به غرب گر یمن د کتر. دند و به خدمت مغوالن درآمدنـد یله را به خراسان بازگردانی قب یای بقا وی دو تن از فرزندان . تخیگسـ ارطغـرل ن . وچ دادک یآناتولله را به ی از قب ینام ارطغرل بخش از پسرانش به کیی یخانـدان عثمـان یای

ید، ارطغرل براردنک آغاز ی شرقیق عراق به داخل آناتولیها حمله خود را از طر ه مغولک یزمان. استو له خود به خـدمت سـالجقه روم درآمـد ی نفر از افراد قب 400با حدود ها یزانسیها و ب مقابله با مغول

پس . به آنان واگذارد ی غرب ی آناتول ی مرز ی را در نواح ییها نین خدمت زم ی ا یسلطان سلجوق در ازا ه قـبالً بـر ک ییله قای از قبیه بخشهمرا ن قلمرو بهیا.) م 1280./ ق 679 سال یحوال(از مرگ ارطغرل

ـ ز وجود دارد ی ن یگریت د یروا. عهده او بود، به پسرش عثمان واگذار شد ـ ه عثمان ک بـا یونـد یان پ یـ / یه در سده ششم هجر ک بودند ینینش وچکل یسالجقه روم نداشتند و قبا در منطقـه یالدیدوازدهم م

خـود را بـه نظـامی ستند و خـدمات یز ن ینش وچکصورت اقوام مدت دو سده به بهآنان . نده شدند کپرا←

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

2 قلمرو آن در قاره اروپا گسترش چشـمگیر یافـت و 3،)ایلدرم بایزید (رهبری بایزید اول

، )فـاتح (رهبری سلطان محمـد دوم در اوائل نیمه دوم سده پانزدهم با فتح قسطنطنیه، به بدینسان، در پایان سده 4.جای گرفت ) بیزانس(در مقام تنها وارث امپراتوری روم شرقی

ثمانی به اوج اقتدار و شکوه خود دست یافـت؛ اقتـدار و شـکوهی کـه پانزدهم دولت ع از نظـر وسـعت قلمـرو و -در این دوران، عثمانی نـه تنهـا . بیش از یک سده دوام آورد

کثرت اتباع، اقتدار نظامی و سیاسی، نظم و سامان اجتماعی و ثروت دولت و سعادت و بلکه از نیمه سـده شـانزدهم مـیالدی رفت، شمار می ین دولت اروپایی به اول -رفاه ملت

این زمـان در . دانست و رهبر جهان اسالم نیز می 5خود را وارث رسمی خالفت اسالمی

ـ ن رواج دادنـد یدند چنی رسبه قدرته کبعدها ولی ردند کمرانان عرضه کح ه در اصـل فرمانـدهان کرجمه محمـود ، ت دیه جد کی و تر ی عثمان یخ امپراتور یرتا، استانفورد شاو (. ر ساده ی بودند نه عشا نظامی ) 41ص ،1، ج 1370 چاپ اول، آستان قدس،یمعاونت فرهنگ: زاده، مشهد رمضانـ از طوا کییان در اصل سران یعثماننوشته اوزون چارشلی، به اوغوزهـا . اوغـوز بودنـد کف تـر ی

ـ نزد“اتیب”فه یه با طاک است “ییقا”ف ین طوا ی از ا کیی. شدند یم م یفه تقس ی طا 24به ) اوقوزها( کیم و صـاحب قـدرت اسـت و کمسـتح ی به معن “ییقا”. ره گون خان تعلق داشتند یاست و هر دو به ت

ـ ان وارد ایهمـراه سـلجوق ها به یی قایالدیپس از سده نهم م. ثروتمندی به معن “اتیب” ران شـده و در یان بـه ی خوارزمشـاه یروهـا یهمـراه ن دند و سپس در اثر حملـه مغـول بـه ی خراسان اقامت گز ینواح ین عثمـان یرنشیامکردگی ارطغرل، ، به سر از آنان یبخش. ردندک مهاجرت ی شرق یجان و آناتول یآذرباـ جمـه ا تر ،ی عثمـان خیتـار ، ی اوزون چارشل یل حق یاسماع( .ردندکس یرا تأس : هـران ، ت رج نوبخـت ی

کوچکپسر .) م 1324 ./ ق 725 یمتوف(گ یعثمان ب ) 125-111، صص 1، ج 1368هان، کیانتشارات .شود عثمانی شناخته میعنوان بنیانگذار دولت او با نام عثمان اول غازی به.ارطغرل است

.بایزید رعدگونه: ایلدرم بایزید . 3ت یحیه مسلمانان جهان محمد را در مقام رهبر جهاد با مسیپس از فتح قسطنطن<نوشته استانفورد شاو، به . 4

ـ بل ی خود را نه تنها وارث روم شرق تدریج بهمحمد ... ردندکد ییتأ ـ بـر ییه در مقـام فرمـانروا ک کیفـتح <تـاریخ اسـالم کمبـریج، نوشته به) 116، ص 1شاو، همان مأخذ، ج (>.افتی ی جهان یامپراتور. م. پ( >.ن سـلطان در جهـان اسـالم درآورد یتـر صورت معروف شبه بهکیه محمد دوم را یقسطنطن

) 394، ص 1378ر، یبکریام: هران، ترجمه احمد آرام، ت اسالمتاریخ، ونتلمب. س. ک. هولت، آن 660(باهللا بغداد را تصرف کرد و با قتل خلیفه المستعصم . م 1258./ ق 656هالکو خان مغول در صفر . 5

در این زمان، ابوالقاسم احمد المستنصـرباهللا، وارث خالفـت . به خالفت عباسی در بغداد پایان داد .) قالدین بیبرس بندقداری، سلطان مملوک مصـر، عباسی، به قاهره گریخت و در پناه الملک الظاهر رکن

خلفای قاهره فاقـد نقـش . نسل تداوم یافت 17به این ترتیب خالفت عباسی در قاهره تا . رفتقرار گ علـی اهللا سـوم محمد المتوکـل . شدند عنوان رهبر دینی شناخته می تر به سیاسی و اجرایی بودند و بیش

نونی از ، آخرین خلیفه عباسی، در دوران سـلیم اول یـا سـلیمان قـا .) م 1543./ ق 950متوفی حوالی (←

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

3ـ شـهر و یکـی ه قلمـرو آن در اروپـا تـا نزد کـ پهناور بود یشورک یعثمان پایتخـت (نی

ترانه و ی مد یای جنوب در یها نی امتداد داشت، بخش عمده سرزم )امپراتوری هابسبورگ ـ ا یگرفت، از شمال به رود دن و از شرق بـه مرزهـا یره عربستان را دربرم یجز شبه ران ی

شـمار ترین تجلی تمدن اسـالمی بـه از منظر اروپاییان غربی این دولت مهم .محدود بود های فرهنگی و سیاسـی و نظـامی بـا آن نقـش اصـلی در رفت و دادوستد و تعارض می

6.سالم کسب کردنداز اغربیان ای داشت که تکوین انگاره یعطفـ را نقطه .) م 1566 سپتامبر 5./ ق 974 صفر 20 (یمان قانون ین مرگ سل یمورخ

ـ ادر واقـع، .داننـد ین دولت م ی ا یجیند انحطاط تدر ی و سرآغاز فرا یخ عثمان یدر تار ن یرخ نمـود و در ی، پس از مرگ سـلیمان، الدیانحطاط هر چند در اواخر سده شانزدهم م

ـ مه اول سده ین دوران حکومـت آن در ی اجتمـاع یهـا انیـ بن یهفدهم شتاب گرفت، ول یعثمـان مـداوم دولـت افـول سیر . افتین یوک ت یوه دولت عثمان کو در اوج ش سلیمان یه در اروپـا کـ اسـت یدی روزافزون تمدن جدیو اعتالسیر ظهور با و همپیوند مقارن

ه کـ ل داد ک را شـ یمـ یظند ع ی از فرا ی بخش مهم ین دو تحول مواز یا. دیشکسربری غربـ ر رقم زد و سـرانجام در اوا ی اخ یها ت را در طول سده یسرنوشت بشر سـتم یل سـده ب ی

.د آوردی جهان را پدینونک یاسی سیای جغرافیالدیم : ردکر توجه ید به عوامل زیطور عمده با بهین علل انحطاط عثمانییدر تب

افزایش جمعیت و پیامدهای آن -1

ـ ا. افـت یش یافـزا شـکلی عظـیم به یت عثمان یجمع در طول سده شانزدهم، ش ین افـزا یان یـ عـادل م ، ت گرفـت یشی پ یشاورزک یشت اراض کر یش سطح ز یت بر روند افزا یجمع

نوشـته بـه . دیـ انجام “تیـ اضـافه جمع ” یریـ ثکش توده یداین دو از دست رفت و به پ یا .بًا دو برابر شدی سده شانزدهم تقری طیت عثمانیاستانفورد شاو، جمع

سود سلطان عثمانی چشم پوشید و به این ترتیب خالفت از خاندان عباسی به خانـدان منصب خالفت به

با رأی مجلس بـزرگ . م 1924 مارس 3./ ق 1342 رجب 26خالفت عثمانی در . عثمانی انتقال یافت . ملّی ترکیه منقرض شد

: م بنگرید بهبرای آشنایی با نقش عثمانی در تکوین انگاره غربی از اسال . 6Norman Daniel, Islam, Europe and Empire, Edingurgh: The University Press, 1966. pp.

11-23.

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

4زان مـرگ و یاهش م کد و ید موال یش شد یشتر از افزا یت ب یاد جمع یالت ازد کمش

یت در امپراتـور یـ دوره صـلح و امن یـک ن امـر خـود از یشـد و همـ ی مـ یر ناش یمت خواسـتار یزان جمع ین، م یبنابرا. گرفت یوع طاعون نشئت م یاهش ش ک و یعثمان

7. بودیانات امپراتورکار فراتر از امین بسیار و زمکـ ا. ار شـد یکـ از جوانـان ب یش توده انبوه یدایت منجر به پ یش جمع یافزا اضـافه ”ن ی در ی پس از متوقف شدن گسترش عثمان یها سودمند بود ول هر چند در جنگ “تیجمع

و یردن ساختار اجتمـاع ک مؤثر در نابسامان ی به عامل ،ان سده شانزدهم یدر پا ، قاره اروپا و ی به دسـتگاه دولتـ یان، بخش ی به صفوف نظام تین جمع ی از ا یبخش. بدل شد یاسیس

ن یش شـمار شـاغل ین امر سبب افزایا. وستندیپ) ینیطالب علوم د (8“ها فتهس” به یبخش که متناوبـاً مـدارس خـود را تـر کـ شـد ینیطالب علوم د تورم ز ی و ن یساالر وانیدر د

. رفتند ی وجوهات به روستاها می گردآوریردند و براک یمب یـ عج یشانزدهم به صورت / مه قرن دهم یه عددشان از ن کها فتهن س یا بعضی از

هـا بـر از ملخ ییه همچون ابرها کدادند یل م کی را تش ییها افته بود، گروه ی شیافزا راهزنـان یهـا از آنـان از دسـته یص بعضـ یتشـخ . آمدنـد یهـا فـرود مـ دهکسر ده

9.ن بودکرممیغ، اسـت ی عثمـان یه اوج قدرت نظام ک، ینمان قانو یان در دوران سل چریک ینگیشمار

ش از دو برابر شـد و بـه ی سلطنت مراد سوم ب یها ن رقم در سال یا. نفر بود 12000نها ت 47000 نفـر و در دوران احمـد اول 45000د؛ و در دوران محمد سـوم ی نفر رس 27000

د در زمـان مـرا 11. هـزار نفـر بـود 50حـدود ) 1648(م یان سلطنت ابراه ی و در پا 10نفر

. 297، ص 1شاو، همان مأخذ، ج . 7ـ ”صـورت ن واژه بعدها بـه یا. شدند یده م ینام) sukhte (“سوخته” ابتدا یطالب عثمان . 8 فتهس“ )Softa (

. افتیرواج 9. P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis [ed.], The Cambridge History of Islam,

Cambridge University Press, 1970, vol. 1, p. 344. 10. John Kingsley Birge, The Bektashi Order of Dervishes, London: Luzac & Co., 1965, p.

75. ـ زر: هـران ، ت یآباد ی عل کیرزا ز ی م ترجمه، ی عثمان ی امپراطور خیتار، هامر پورگشتال ] جوزف[ . 11 ن، ی

.2146، ص 3ج ، 1369-1367چاپ اول، پورگشـتال انتشـار -ات هامر ی و ترجمه فرانسه آن، که در زمان ح ی به آلمان یمشخصات متن اصل

: ن استیافته، چنی←

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

5 حقـوق 1650در سال 12.ت شدی هزار نفر تثب200 در ی عثمانی نظامیروهایل ن کچهارم

13.نگ، بـود ی هزار پوند استرل 768 هزار غروش، معادل 800ان حدود چریک ینگیانه یسال هـزار 50ان را در چریکـ ینگـی تعداد ) 1652( احمد پاشا در اصالحات خود یترخونچ

14.ردک نفر ثابت 25900را در ) ی قپوقلنظام سواره(ان ینفر و تعداد سپاه

انفجـار ” در اینجا این پرسش بنیادین مطرح است کـه چـرا در اروپـای غربـی پدیـده به عاملی مهم در توسعه این مناطق بدل شد و در پایه ظهور تمدن جدیـد غـرب “جمعیت

ـ ا یافتن پاسخ برا ی یبراقرار گرفت ولی در عثمانی تأثیری معکوس بخشید؟ ش ن پرسـ ی :ردکد به دو عامل توجه یبا

Joseph von Hammer [Joseph, Freiherr von Hammer-Purgstall (1774-1856)], Geschichte

des osmanischen Reiches, 10 vol. (1827-35, reprinted 1963); French translation: Histoire de

l'Empire ottoman depuis son origine jusqu'à nos jours, 18 vol. (1835-43). خ ینـه تـار ی در زم یین مأخذ اروپـا ین و معتبرتر یتر پورگشتال مهم - هامر ی عثمان یخ امپراتور یتارن اثـر ی ایترجمه فارس. ک استوار استیپلماتی از اسناد و مدارک د یرود و بر انبوه یشمار م به یعثمان

ـ بـه پا . ق 1313االول عی بر اساس متن فرانسه صورت گرفته و در رب یگرانسنگ در دوران ناصر ان ی ترکـی و یهـا زبان. ا آمد یدن شهر گراتس به در 1774 پورگشتال در سال -جوزف هامر . ده است یرس

به استانبول اعزام و در سـال 1799در سال . ن آموخت یانه در و ی خاورم ی سلطنت ی را در آکادم یفارسدر . گرفـت ین جای در مقام مترجم دربار و1807در سال . ش در استانبول شد یر سفارت اتر ی دب 1802س شده یشنهاد خود او تأس یدست داشت که به پ ن را به ی علوم و یاست آکادم ی ر 1849-1847 یها سالـ خ علـوم و ادب یتار، ) جلد 4 (یخ هنر و شعر عثمان یتار: عبارتند از یگر و یآثار د . بود 7 (ات عـرب یر ی است که مورد مطالعه گوته قرار گرفت و بر او تـأث یا ن همان ترجمه ی ا وان حافظ؛ یترجمه د ، )جلدـ در و 1856 پورگشتال در سال -هامر. نهاد ـ . ن درگذشـت ی در عهـد ی مازنـدران یآبـاد یزکـی عل

ـ هـامر پورگشـتال پرداخـت و در رب ی عثمان یخ امپراتور یتارشاه قاجار به ترجمه نیناصرالد االول عیهمـراه فر بـه د کیانی با تالش جمش1369-1367 یها کتاب فوق در سال . ان برد آن را به پای . ق 1313 . ده استیسته به چاپ رسی شایشکل د بهیق و مفی دقیفهارس

. 2060-2059صص ، 3 مان مأخذ، جه . 12 . 2180ص همان مأخذ، . 13. هـزار نفـر قـرار داد 50کان را یچر ینگی نفر و تعداد 2590ان را ی احمد پاشا تعداد سپاه یترخونچ . 14

: در همانجـا آمـده . باشد 25900د یان با یاشتباه است و شمار سپاه ) 2276، ص 3پورگشتال، ج هامر (شـدگان را بـه سـرکار بـاز خود وفا کند و اخراجخواست به وعده ی صدراعظم م یاگر قره مراد پاشا . دیرس ی هزار نفر م80کان به یچر ینگی هزار و 50ان به یگرداند، تعداد سپاه

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

6ـ وپـای در اریالدی شـانزدهم و هفـدهم مـ یها ، در سده یاول، برخالف عثمان یغرب

د یـ ل تول ی و وسـا ی انسـان یرویـ ان ن یـ ه تـوازن م ک وجود نداشت یتیش جمع یچنان افزا ـ تـا پا یت انگلسـتان حتـ یـ جمع. را بر هم زند ) یشاورزکن یطور عمده زم به( ان سـده ی 5/5متر از کون نفر در اواخر سده شانزدهم به یلیم 7/4ند داشت و از ک یجدهم رشد یهنام به یا دهیبا پد این کشور ه ک تنها در سده نوزدهم بود .دی رس 1700ون نفر در سال یلیم هـزار 260ت یـ ن وضع را داشت و جمعیز هم ی فرانسه ن 15. مواجه شد “تیانفجار جمع ”

در 16.دی هزار نفـر رسـ 509جدهم به یه ه ل سد ی در اوا 1553س در سال ی شهر پار ینفرت یـ ز نه تنها رشد جمعین نینش ی آلمانیها نی شانزدهم و هفدهم در سرزم یها طول سده

ـ ی مسـر یهـا یماریا ب ی یدر اثر قحط مردم این مناطق از یاریه بس کوجود نداشت بل ا ی-1618( سـاله ی در جنگ س ی انسان یروی تلفات ن ین آلمان یمورخ. شدند یجنگ تلف م

داننـد؛ و ین مـ ینش ی آلمان یها نیت سرزم ی دو سوم جمع یم و حت ی سوم، ن یکرا ) 1648ت شـهرها یـ درصد و جمع 40ت روستاها ین دوران جمع یه در ا کن برآنند ی مورخ یبرخ 17.افتندیاهش ک درصد 33

ا یکـ تهاجم خود را بـه قـاره آمر یالدی از آغاز سده شانزدهم م ییدوم، استعمار اروپا و عظـیم ن ین سرزم ینه ا کون نفر از س یلی م 15 ی ال 12ن سده یمه اول ا یود و در ن غاز نم آ

یت اراضـ ینام محدود بهی از آن پس، نه تنها معضل 18.ردکعام ر آن را قتل یز و جزا یزرخه کـ اروپا وجود نداشت بلی استعماریها قدرتی برای و معدنیعی و منابع طب یشاورزک یش تجـارت جهـان یدایـ قا و پ ی قاره آفر ینه بوم کر س اک ش ی انسان یرویمبود ن کس کع به

ـ ا .را سبب شد یارک اقتصاد پالنت ش و رشد یدایبرده و به تبع آن پ ن تحـول در طـول یر از یـ ثک یتی، جمع تدریج به 19.ردک وارد ی غرب یران را به اروپا یک ب ین ثروت ی پس یها سدهـ ، ده هفـدهم مه اول سـد ی در ن :ردندکا مهاجرت یک به قاره آمر ی غرب یاروپا سـلطه یر پون نفـر یـ لی م یـک هـزار نفـر بـه 50ن منطقـه از یت ا ی، جمع یر هند غرب یا بر جزا یتانیبر و یی هـزار اروپـا 200ا حـدود ینیرجی تنها در منطقه و 1760 و در سال 20افت؛یش یافزا

. 256ص ، 1ج زرساالران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، ، عبداهللا شهبازی . 15 . 259همان مأخذ، ص . 16 . 118، ص 4همان مأخذ، ج . 17 . 220، ص 1ج همان مأخذ، . 18زرساالران، : د به ید غرب بنگر یش تمدن جد یدایگاه بزرگ آن در پ ی و جا یارک درباره اقتصاد پالنت . 19

. 191-166، صص 2؛ همان مأخذ، ج 255-219، صص 1ج .226، ص 1همان مأخذ، ج . 20

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

7 در سـده نـوزدهم ی غرب ی در اروپا “تیانفجار جمع ” 21.ستندیز یاه م ی هزار برده س 200

ـ جـذب ا ی بـرا یز پهنـاور یون و حاصلخ کرمسی غ ین زمان هنوز اراض ی ا در. رخ داد ن یون نفـر یـ لی م 25ش از ی سده نوزدهم ب یانیدر سه دهه پا . وجود داشت “تیاضافه جمع ”

ـ یر هند غرب ی امروزه تنها در جزا 22.ردندکا مهاجرت یا و استرال یکاز اروپا به آمر ش از ی ب. انـد لمـب کسـتف یرکسل مهـاجران پـس از ه همه از ن کنند ک ی م یون نفر زندگ یلی م 30ـ مردم ا یب نژاد کیدرباره تر نا آمریکا املعارف ةدائر ـ ن جزا ی مـردم ماقبـل <: سـد ینو یر مـ یـ ه در ا کـ ییایکـ ان آمر یـ بوم. اند د شده یش ناپد یها پ لمب مدت ک ـ ن جزا ی سـتند یز یر مـ یـ ه در ا کـ ن شدند یگزی جا یانییسرعت با اروپا به ـ ن جزا ی وا مـأ یگـر ی پـس از د یکـی ر یامـد آن اسـتقرار یختنـد و پ ی خـود آم ییقـا یاه آفر یان با بردگان س یین اروپا ی ا >.گرفتند یم

ـ نها در جز ، ت لمبک در زمان سفر 23.ر بود ین جزا ی دورگه در ا ینژاد حـدود یتیره هـائ ی از آنـان بـر یچ نشـان یجدهم هـ یمه سده ه یه در ن کستند یز ی م ی هزار نفر مردم بوم 900 : یسدنو ی م“ی صنعتیدار هیمنشاء سرما”س در بحث کارل مارک 24. نماندیجا

کشف معادن طال و نقره در آمریکا، قلع و قمـع و بـه بردگـی گـرفتن و مـدفون کردن مردم بومی در معادن، آغاز استیال و غارت هند شرقی، تبـدیل قـاره آفریقـا

یـد گون عصر تول گاه سوداگرانه برای شکار سیاهپوستان، بیانگر طلوع سرخ به قرق گونـه نیـروی محرکـه اصـلی انباشـت این رویـدادهای چکامـه . داری است سرمایه روزه ماننـد قـارچ یـک بـزرگ یهـا ثـروت ...رونـد شـمار مـی بـه ] سرمایه[بدوی

روان یـ آن پ.. .وسـت یپ ی به وقوع میزی بدون صرف پشیدند و انباشت بدو یروئ یم، بنـا بـه 1703 در سـال 26نـد، وانگلی نیها تانی پور25،پروتستانتیسمار و موقر کزیپره

پوسـت سـر هـر ینگ بـرا ی پونـد اسـترل 40 به مبلـغ یا زهی خود، جا یمصوبه شورا هـر ی بـرا 1720ر ساختن هر سرخپوست مقرر داشتند و در سـال ی اس یا برا ی یبوم

یمپـان کـه ک آن پـس از 1744در سال . ن نمودند یمعی پوند 100زه یپوست سر جا

. 225همان مأخذ، ص . 21 . 256، ص 1همان مأخذ، ج . 22

23. Americana, 1975, vol. 28, pp. 636-637. . 220، ص 1ج همان مأخذ، . 24

25. “Those sober virtuosi of Protestantism, the Puritans of New England... ”

ـ گ ن کارشناسان سخت یا<: ن ترجمه کرده که نادرست است ی جمله فوق را چن یرج اسکندر یا ر و ی >...دیطلبان انگلستان جد ن منزهی پروتستانتیسم، ایرو ترش

. 316-310ص ، ص2ج زرساالران، : د بهیبنگر . 26

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

8ر یـ زیهـا مـت ی اعالم داشـت، ق یاغیرا متجاسر و ینیله مع ی قب 27ج ماساچوست یخل ینگ و بـرا ی پوند استرل 100 ساله و باالتر 12ور ک پوست سر ذ یبرا: دین گرد ییتع

یهـا ن سـگ یـ پارلمان انگلستان ا... نگی پوند استرل50ان کودکپوست سر زنان و در دسـت او قـرار “عـت یخداونـد و طب ”ه کـ د ی نام یرا ابزار نکسر درنده و پوست

اسـت کـه در جنـب ایـزدان “ای خـدای بیگانـه ”نظام مسـتعمراتی آن ... ده است دااو روزی سایر خـدایان را بـا ضـربه و نهیـب از . گاه نشسته بود کهن اروپا در قربان

عنوان تنهـا غایـت و هـدف بشـریت را به28پرستشگاه بیرون ریخت و اضافه ارزش 29.اعالم نمود

میـراث فرهنگـی یـک سـرزمین، جمعیت بـومی کامل انهدام به معنی 30،“کشی لنس”هـا یها و بورگوند واندال -قبایل توتونی در تهاجم .استدر اروپای جدید قبایل توتونی

یالدیدر سده پنجم م ) فرانسه(ل گل ین قبا ی به سرزم -ها کها و سپس فران گوتیسیو و ینـون کر ی به جزا یل توتون یان رفتند و در تهاجم قبا ی از م یلک ن به ین سرزم ی ا یمردم بوم

هـا تیک، از جمله پی از مردم بوم یاری نسل بس یالدی پنجم تا هفتم م یها ا در سده یتانیبربـه “کشـی نسل” فرهنگ ،تیحیبه مس توتونی ل یبا گروش قبا . ها، منقرض شد تونیو بر

. همان مأخذ: د بهیبنگر . 27

28. Surplus value

یدار هید سرما یوه تول یه ش ی است که در پا یادی مفهوم بن “اضافه ارزش ” مارکس، یه اقتصاد یدر نظر ترجمه کرده کـه نادرسـت “یگر افزون”ن واژه را ی ا یرج اسکندر یب است که ا یعج. ردیگ یقرار م .است

، 1، ج 1352ران، یانتشارات حزب توده ا:] گیپزیال[، یدرنکرج اسی اترجمه، هیسرماس، کارل مار ک . 29ـ ک مـار تالیاپک یسی با توجه به ترجمه انگل یدر ترجمه فارس . (683-680صص اصـالحات یس برخ

.) صورت گرفت30. Genocide

بـرای 1944دان لهسـتانی، در سـال ، حقـوق (Raphael Lemkin)رافائل لمکین را Genocideواژه کشی تاریخچه نسل) 2003ویرایش سال (انکارتا املعارف ةدائردر . مان نازی ساختارجاع به اقدامات آل

های تـاریخی عنوان نمونه این مأخذ، به . نحوی بیان شده که گویا در اصل یک پدیده غیرغربی است بهانه ، به اروپا در سده پنجم میالدی و از تهاجم مغول به خاورمی“فاتح آسیایی”کشی از تهاجم آتیال، نسل

کشـی در هـای نسـل ترین نمونـه ای به بزرگ کند ولی کمترین اشاره در سده سیزدهم میالدی یاد می رونـد، شمار مـی فجایع قبایل توتونی، که نیاکان بخشی از مردم کنونی اروپای غربی به -تاریخ بشری

مهاجمان اروپای وسیله کشی مردم بومی قاره آمریکا به جزیره ایبری و نسل کشی مسلمانان در شبه نسل (Genocide”, Microsoft Encarta Reference Library 2003“). کند نمی-غربی

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

9 اسـالو رواج “فـار ک”ه یـ عل یبی صـل یهـا وارد شد و در دوران جنگ ییت اروپا یحیمس

دوم هوهنشتاوفن، از سـال یک، با فرمان امپراتور فردر یهسواران توتون ش .افتیگسترده ردنـد، ک آغاز یل اسالو بروس ین قبا ی را به سرزم ینیتهاجم گسترده و خون یالدی م 1233

ـ در ا مشـغول شـدند، ها ین بروس یر سرزم یبه مدت پنجاه سال به تسخ ن دوران بخـش یـ اان بردنـد و رع یاز مکلی به را یاعظم مردم بوم شـان ی ای خـود را در اراضـ ی آلمـان یای

یامـل در مهـاجران آلمـان کطـور در سده هفـدهم بـه ی مردم بروس یایبقا. ان دادند کاسه بعـدها بـه ک است ینین همان سرزم یا. نماندبر جای شان ی از ا یل شدند و نشان یمستح

ـ ا 31. واحد آلمـان قـرار گرفـت یس امپراتور یه تأس یل شد و در پا یدولت پروس تبد ن یافت و اگر قـوم روس خـود را در تحـت ی شرق ادامه یسو به یتهاجم شهسواران توتون

ر اقوام اسالو حوزه یها و سا ی مشابه بروس یداد سرنوشت یت خانات قبچاق قرار نم یحماـ اغربـی استعمارگران بعدها، 32. در انتظارش بود یکبالت ـ ن روی در قبـال مسـلمانان ه را یو هـزاران جزیـره واقـع در ا یکـ قـاره آمر کنه بـومی جزیره ایبری و سپس علیـه سـ شبه

33.های اطلس و آرام، از جمله استرالیا، در پیش گرفتند اقیانوس از شـرق و یعی وسـ یهـا در طول سده شانزدهم بخش یه عثمان کن درست است یا

متفـاوت بـا یلـ ک بـه یتی از مـاه ی گسترش عثمان یجنوب اروپا را به تصرف درآورد ول ـ ا برخوردار بود و لـذا از پد یک بر قاره آمر یان غرب ییاروپا یسلطه استعمار نـام بـه یا دهی

ـ ان رو یـ عثمان. تـوان سـخن گفـت ی نم یزک و مر ی شرق یدر اروپا “یاستعمار عثمان ” ه یردنـد و تنهـا ک ی دنبال مـ ی اسالم -ی را در چارچوب فرهنگ شرق “ییشورگشاک” یسنتن یه در چن ک ییشتارهاکها و از غارت آنان، صرفنظر . دنبال گسترش قلمرو خود بودند به

و انهـدام “یشـ ک نسل”است ی مفتوحه س یها نیدر سرزم چگاهی مرسوم بود، ه ییها جنگا بردگـان را یار مهاجران ک یروی بر نکی مت“پالنت” و “یلنک”جاد ی و ا ینه بوم کامل س ک

ت یـ جمعییهـا اسـت ین س یق اتخـاذ چنـ یتوانستند از طر یه م ک ش نگرفتند حال آن یدر پ . دهندیز اروپا جای حاصلخیها نی را در سرزمی آناتولیاضاف

.168، ص 4ج زرساالران، : بنگرید به . 31 . همان مأخذ: بنگرید به . 32 25000شـود، بـیش از عنوان قاره شناخته می طور قراردادی به جز استرالیا که به در اقیانوس آرام، به . 33

. کیلومتر مربع است1،261،456ها مجموع مساحت آنجزیره وجود دارد که

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

10 اسـت ینـ ی مع یدیـ رد تول کارکـ ی، دارا ی نظام اقتصـاد یک، به عنوان یدار برده

ریـ در غ. انبوه وجود داشـته باشـد یروین ن ی از ا یشک بهره ی برا یا د عرصه ی با یعنی. ماننـد یز مـ یچ محـدود و نـا ی هماره در سـطح “زانینک” و “غالمان”صورت، نیادر . ار گرفتـه شـوند کـ بـه “یبردگـان ” باشد تـا ییها“پالنت”د یباعبارت دیگر، به

ش از یه پـ کـ را دارد یردکارکـ همـان “زینک” و “غالم”، “پالنت”صورت فقدان مـه یم، از آغـاز تـا ن یدیـ ه د کـ چنـان . ا و پرتغال داشت یا در اسپان یک قاره آمر کتمل

بـه اوج ی داشـت و تنهـا زمـان ک انـد یه رشـد بـرد ییجارت اروپا ، ت سده هفدهم ان ییـ ا بـه چنـگ اروپا یک قابل اعتنا در قاره آمر ییشتزارهاکه کد ی خود رس یونیلیم

و شـمال یانه عربـ ی و خاورم یران و عثمان ین تا ا ی شرق، از چ یها نیدر سرزم . افتاد بـه یازیـ وجود نداشت تـا ن یهن بومکنه ک از س ین مناطق خال یچگاه چن یقا، ه یآفر تنها ی شرق یها ان ملت یدر م . ار آنان باشد ک یروی از ن یشک برده و بهره “واردات”

خـود از یهـا قطع انبوه جنگـل یستم، برا یل سده ب یها، در سده نوزدهم و اوا یژاپن 34.دست زدنداعتنا قابل یدار نظام بردهیکجاد یها به ا یا رهکق اسارت یطر

یخ عثمـان یدر تـار . ز صـادق اسـت ی ن یعثمان یی اروپا یها نین امر در مورد سرزم یا بـه یت انبـوه از آنـاتول یـ ه انتقـال جمع کـ م یشناسـ ی را مـ ی مـورد جـد یکظاهرًا تنها

ومت ک ح .)م 1571./ ق 979(ر قبرس یپس از تسخ : مفتوحه به اجرا درآمد یها نیسرزمـ ا بـه یار آنـاتول یکـ ن و بیزم یان بییه هزاران تن از روستاک فرمان داد یعثمان ـ ن جزی ره ی

ـ ، ا جیمبـر کخ اسـالم یتار، در یکنالچیل ا یخل. نندکمهاجرت ن فرمـان را نشـانه توجـه یل فـوق یـ تحل35.دانـد ی آن مـ یامـدها یت و پیـ ش جمعی به مسئله افـزا یومت عثمان کح

ه کـ دانسـت بل ی دولـت عثمـان یاست رسمید سین اقدام را نبایا. رسد ینظر نم درست به م یه سـل کرد ک مندس منتسب یمپانک و گردانندگان یاسوسف ن ی یها د آن را به طرح یبا

برده و ییانگذاران تجارت اروپا یبنسوداگران یهودی 36.دوم را به اشغال قبرس واداشتند ن پالنت عصر یوند با دربار پرتغال اول یه در پ کنان بودند ی بودند و هم یارک اقتصاد پالنت

و 37ردنـد کجاد یر ا کد ش ی هدف تول ره سائوتم با ی در جز یالدی م 1492د را در سال یجد

. 240-239، صص 1ج زرساالران، . 3435. The Cambridge History of Islam, vol. 1, p. 343.

، صص 4؛ ج 85-81، صص 2، ج زرساالران: برای آشنایی با یوسف ناسی و کمپانی مندس بنگرید به . 36295-317 .

.170، ص 2ج زرساالران، . 37 .ز به پرتغال تعلق داردی، هنوز ن)قایغرب آفر(نه یج گیاقع در خلره سائوتم، ویجز

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

11 یل آن به قلب اقتصـاد اروپـا ی و تبد یارک در گسترش اقتصاد پالنت یبعدها نقش بزرگ

ورنـر سـومبارت، اقتصـاددان . فا نمودند ی ا یالدیجدهم م ی هفدهم و ه یها در سده یغرب را یدار هیموتور سرما <ه کداند ی م یا هک محر یروی را ن یارک اقتصاد پالنت ، ینامدار آلمان

38>.ردکروشن شـدند و در یاسـت در عثمـان ین س ی منـدس مـروج همـ یمپانک یهودیگردانندگان

ل سلطنت یه از اوا کان، یرانی چون اشغال قبرس و به اسارت درآوردن و فروش ا یمواردـ ن رو یآغاز شد، ا .) م 1578./ ق 986(جان و شروان یمراد سوم و با اشغال آذربا ه را در ی

در یت و سـنن و فرهنـگ اسـالم ی مـدن یراث غنـ یـ م ی ول 39. رواج دادند انیان عثمان یم “ینظـام اقتصـاد ”ه، برخالف غرب، بـه کرد و اجازه نداد که را محدود ین رو ی ا یعثمان

ز ی را جـا یشـ ک نسـل “یمجـوز شـرع ”ل فقـدان یـ دل ان، در مجموع، به یعثمان. بدل شود در آغـاز سـده هفـدهم . ردندک ن بدل ی و دولت یاست رسم یدانستند و لذا آن را به س ینمد و فـروش ی خر ی، با صدور فرمان عثمانی صدراعظم 40چ،یووک پاشا مال یاوز عل ی، یالدیم

هـای کمپـانی این ممنوعیت در زمانی است که بـا تأسـیس 41.ز را ممنوع نمود ینکغالم و ، )1629(، خلیج ماساچوسـت )1626(، هند غربی هلند )1620(، پلیموت )1606(ویرجینیا

وسـیله مـوج بـزرگ تجـارت بـرده بـه ها کمپانی مشابه دیگر و ده ) 1670(لیج هودسن خ، در دوران )1663(بـا تأسـیس کمپـانی سـلطنتی آفریقـایی بریتانیـا . شد غربیان آغاز می

و در سده هیجـدهم مـیالدی الیگارشـی یافت سابقه اوجی بی این موج سلطنت چارلز دوم، . ترین تـاجر بـرده در تـاریخ بشـر بـدل نمـود ا به بزرگ بریتانیا و شرکای یهودی ایشان ر

بریتانیا به تنهـایی بـیش از دو 1786 تا 1680های در فاصله سال نوشته درک کرتون، به 42.میلیون برده را به اسارت گرفت، حمل کرد و فروخت

ن یچنـ )1614(، را در زمان قتـل او یثروت ناصح پاشا، دولتمرد و صدراعظم عثمان

ه کسـ (و کـ ون ا یـ لی م یـک و ) زی ون یه طال کس(ات کون دو یلی م یکش از یب :اند هردکر کذ

. 239ص ، 2همان مأخذ، ج . 38 . 312، ص 4همان مأخذ، ج . 39دن به منصب صـدارت یاو قبل از رس. چ بودی و از خاندان سرشناس مالکوو یاهل بوسن پاشا یاوز عل ی . 40

هامر پورگشتال، . (خو است سخت ی به معن “اوزی”. در بلگراد درگذشت 1604در بهار . مصر بود یوال )1672، ص 3 همان مأخذ، ج

. 1691ص همان مأخذ، . 41 . 227، ص 1، ج زرساالران . 42

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

12هـا را از آن یکـی ه کوب جواهرنشان کر طال ی قبضه شمش 1800وجه نقد، ) ای اسپان یطالـ ایهـا ی متعدد مملو از قالیردند، انبارهاکمت یات قک هزار دو50ه از الماس بود ک ران ی

1800، یان عرب ی رأس ماد 700ر، ی حر یها ماش مخمل و اطلس و ق یها و مصر و پارچه ـ ه امـروزه با ک است ین ثروت ی ا 43. هزار گوسفند 500 رأس قاطر و 4000نفر شتر، د بـا ی

ـ ون یات طـال کـ دو یها هکس(وجه نقد ناصح پاشا . ده شود ی سنج یارد دالر یلیارقام م ز و یه کم ینکتوجه . بود نگ آن زمان یون پوند استرل یلی معادل دو م ییبه تنها ) ای اسپان یودوکاس

هـزار پونـد 500 معـادل یا هی هلنـد بـا سـرما ی هند شـرق یمپانک یالدی م 1602در سال انگلسـتان ی هنـد شـرق یمپانک یه نقد یل سرما ک 1617در سال 44س شد، ینگ تأس یاسترل

ـ تانی بـه بر ی هنـد شـرق یمپانکل واردات کنگ بود و یون پوند استرل یلی م 6/1 ا در سـال ی 45.ار پوند گزارش شده است هز800 حدود 1684

هفـدهم و یهـا ان ثروت هند و انگلستان در سـده ی م یا سهیمقازرساالران در کتاب ـ ز انه دولت اورنگ ی درآمد سال 1690 سال یدر حوال : ام هدست داد به یالدیجدهم م یه ب ی

ـ ز نگ بود و در زمـان مـرگ اورنـگ یون پوند استرل یلی م 28معادل حدود در ) 1707(ب یون پوند ثـروت یلی م8/8ون پوند و در خزانه مرشدآباد حدود یلی م 20 حدود یخزانه دهل

نگ یون پونـد اسـترل یلی م 19ش از ی ب 1653 در سال ی درآمد دولت عثمان 46.وجود داشت ون یـ لی م 8انه ی سلطنت جرج اول هانوور سـال یها در سال را ا یتانی درآمد دولت بر 47.بود

یون پونـد بـده یـ لی م 53ا یتانیدولت بر ) 1727 (اند و در زمان مرگ جرج ردهکر کپوند ذ حـدود ) 1699(، در زمـان مـرگ ی هند شـرق یمپانکس یلد، رئ یا چا ی سِر جوس 48.داشت

الدولـه در زمـان مـرگ نیمـ یثروت آصف خـان . گذارد ی هزار پوند ثروت بر جا 200

.1768ص ، 3 همان مأخذ، ج هامر پورگشتال، . 43 . 85، ص 1ج زرساالران، . 44 . 78همان مأخذ، ص . 45 . 116 صهمان مأخذ، . 46 به وضع دخـل و خـرج یدگیس ر ی برا یوانیمجلس د . م1653ه ی فور 17./ ق 1063االول عی رب 29در . 47

درآمد .م 1643./ ق 1053ا سال ، ت طبق دفاتر دخل و خرج . در حضور سلطان منعقد شد یدولت عثمان ن یدر ا . ش از دخل بود یر هماره خرج ب ی دهه اخ یک در ی با مخارج آن بود ول یا مساو یشتر یدولت ب

محاسبه )نگیون پوند استرل یلی م 2/19معادل حدود (ون آقچه یلی م 400ارد و یلیسال مداخل دولت دو م هـامر ().نگیون پونـد اسـترل یلی م 20معادل حدود (ون آقچه یلی م 520ارد و یلیشد و مخارج آن دو م

)2225، ص 3، ج مأخذپورگشتال، همان . 347، ص 3ج زرساالران، . 48

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

13ورت، التجار بندر سـ کون پوند و ثروت مال عبدالغفار بوهره، مل یلیش از دو م یب) 1694(

ارزش 1710 در سـال 49.نگ بـود ی هزار پوند اسـترل 700ش از یب) 1716(در زمان مرگ شـده اسـت و در یابینگ ارز یون پوند استرل یلیا دو م یتانی بر ی هند شرق یمپانکل سهام ک

50.ار داشـت یـ نگ در اخت یون پونـد اسـترل یـ لی معادل سـه م یا هی سرما یمپانک 1740سال ـ عدم انباشت اولنه د در شرق شد ی جد یدار هیش سرما یدایه مانع پ ک یآن عامل ن، یبنابرا ه یـ ه بـا اسـتعمار جد ک بود یطره چنان فرهنگیه سکبلکنند، که برخی ادعا می یه، چنان سرما د ی و یشـ ک تهـاجم ماوراءبحـار، نسـل - لـوازم آن ی بـا تمـام یارکـ بر اقتصاد پالنت یمبتن . داشتیگانگی بیلک به-یدار برده

شـان نبـود ی ا ی نظام ی از فرادست ی در اعماق قاره اروپا تنها ناش ینع عثما یگسترش سر ند داشت ین فرا ی در ا یان نقش مهم یع مردم اروپا به عثمان یگروش داوطلبانه توده وس هکبل

ینه بـوم کامـل سـ ک و انهدام “یشک نسل” ی برا یه شرع یهرگونه توج را بر ن امر راه یو ا از ی خـال ی بـا اراضـ یی مفتوحه اروپـا یها نیزمان در سر یگر، عثمان یعبارت د به. بست میـ نه پرشـمار و بن ک بـا سـ ییها نیه سرزم کنه مواجه نبودند بل کس -ی اسـتوار مـدن یهـا انی

ـ ا،شـدند یشان وارد م یت ا یمک به قلمرو حا یفرهنگ یامـل شـهروند کن مـردم از حقـوق یت و آسایش یدند و حکومت عثمانی خود را موظف به تأمین امنی گرد ی برخوردار م یعثمان

. دانست ایشان می

ا یک بر قاره آمری غربی سلطه اروپا-2

ـ ردیـ د مد نظر قرار گ یه با ک ین عامل ی دوم ی علل انحطاط عثمان یدر بررس یر بزرگـ یأث، ت بـر یالدی از اواخر سده شـانزدهم مـ ی غرب یا به اروپا یکالن ثروت قاره آمر یه س کاست

ا و مسـتعمرات یهابسـبورگ سـلطنت اسـپان ه خانـدان کارل پنجم، کاز زمان . نهاد یجاران بـه پشـتوانه یکـ ن ثـروت ب ی ا تدریج آورد، به دست ز به یا ن یکدر قاره آمر را پهناور آن

از یبخـش مهمـ . بـدل شـد یه عثمانی آن علیها سهیها و دس جنگ ی برا یرومندی ن یمالا یکـ رارل پنجم را طـال و نقـره آم کن ی خونیها ومت جابرانه و جنگکن ح یمخارج سنگ

ون یـ لی او سـه م ی بـرا یشـت ک هفـده 1550نها در سال ، ت ایکتانیبرنوشتۀ به. ردک ین م یتأمــ در دو دهــه پا51.ا آوردیکــات طــال از آمرکــه دوکســ ومــت ک ســده شــانزدهم حیانی

.133-132ص ، ص1ج همان مأخذ، . 49 . 245همان مأخذ، ص . 50 . 24 ، ص3ج همان مأخذ، . 51

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

14پ دوم، پسر یلیه ف ک است ین در زمان یشتر برخوردار شد و ا ی ب یهابسبورگ از اقتدار مال

پرتغـال 1580ا و مستعمرات آن، از سال یگ، عالوه بر اسپان ارل پنجم امپراتور هابسبور کبـا . ز به قلمـرو خـود منضـم سـاخت یا را ن یا و آس یک ماوراءبحار آن در آمر یو امپراتور

به اعمـاق یه خاندان هابسبورگ توانست بر توسعه عثمان ک بود ین قدرت مال یبر ا اتکاء ه تـا اواسـط سـده کـ مواجـه شـد یفیر با ح یثمان، ع نسانیبد. ان نهد یقاره اروپا نقطه پا

از قـاره یه قلمرو آن بخـش مهمـ کراند ی فرمان م ی پهناور ی جهان یهفدهم بر امپراتور یا گسـترده بـود، و از پشـتوانه مـال یکا تا آمر یگرفت، مستعمراتش از آس یاروپا را دربرم

. ر بود با شرق برخورداییایا و تجارت دریک قاره آمریها معادن طال و نقره و پالنتویژه سیالن نقره قاره آمریکا به بازارهای جهانی بر وضع مالی عثمـانی در این میان به

نقـره ارزان معـادن . م 1580./ ق 988از سال . ناپذیر بر جای نهاد تأثیرات وخیم و عالج در نتیجه، . قاره آمریکا سراسر مملکت عثمانی را پر کرد و بحران مالی شدیدی پدید آورد

شدت کاهش یافت و بهای کاالها باال رفـت و ایـن نیـز به) آقچه(ه نقره عثمانی ارزش سک هـای تقلبـی، ماننـد رواج سـکه -های مالزم بـا تـورم پدیده. نظمی شد بنوبه خود مایه بی

هـای مـزمن و بیمـاری -قاچاق، معامالت قمـاری و بـاال رفـتن نـرخ بهـره و ربـاخواری اج داد؛ اقتصـادی کـه مبتنـی بـر سـکه ثابـت نقـره ناپذیری را در اقتصاد عثمانی رو عالج

52.بود) آسپر(موسوم به آقچه

ل آن بـه یشد و تبـد یشت م کا یک قاره آمر یها ه در پالنت ک یدی جد یاالهاکرسوخ ـ جد ی معضل اقتصـاد ی مردم عثمان ی مصرف یازهای از ن یکی ه حجـم قابـل کـ بـود یدیـ یبـرخالف اروپـا . ردکـ یر م ی غرب سراز یسو را به ی عثمان ینگی از نقد یتوجه ، ی غرب

یرک انبـوه شـ ی بـرا ین بـازار مهمـ ی مرسوم بود و بنابرا ی از قبل در عثمان رکشمصرف ـ یعثمـان . شد یشت م کا یک قاره آمر یها در پالنت کنیه ا کرفت یشمار م به ن بـازار ی اول

مصـرف قهـوه . ز بـود یـ ا ن یکـ قاره آمر یها د شده در پالنت ی تول قهوه یمصرف انبوه برا یقًا مقارن با همان زمان ین دق ی متداول شد و ا ی در عثمان یالدی م 1554ن بار در سال یلاو

ر فراوان، یا با تأخ یتالیمصرف قهوه در ا . دی در استانبول مستقر گرد یوسف ناس یه کاست 53.افـت ی رواج 1650 و در انگلسـتان از سـال 1644، در فرانسـه از سـال 1615از سال

سـرعت رواج وارد شد و مصـرف آن بـه ین بار به عثمان ی اول ی برا 1605 در سال وکتنبا

52. The Cambridge History of Islam, vol. 1, p. 344. . 168، ص 2ج همان مأخذ، . 53

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

15مـه یا و پرتغال و در نیمه سده شانزدهم در اسپان ی ن ی در حوال ی مصرف یاالکن ی ا 54.افتی

مه اول سده هفـدهم، همزمـان یافته بود و در ن یا و انگلستان رواج یتالین سده در ا یدوم ا ـ ه ا از مناطق جهـان، از جملـ یاری، به بس یبا عثمان هـامر پورگشـتال 55.افـت یران، راه ی

: سدینو یم هـم یکـی اتفـاق افتادنـد ] هـا سـال [ن سال یه در ا ک عمده چند یارهاکاز جمله

در مـدت پنجـاه سـال قهـوه و تنبـاکو . باشـد ی مـ یت عثمـان کو در ممل کظهور تنبا طوری در ممالک عثمانی شیوع یافتند که یکی از لوازم زندگی عثمانیـان شـدند به .سایر ممالک اروپا در خصوص قهوه و تنباکو عثمانیان را سرمشق خود سـاختند و ع و بلنـد یاالت خـود را وسـ یـ خکایـ و و ترک به سبب استعمال قهـوه و تنبـا کاتراهـا افزودنـد تـا ف آنکیـ ه در شرع ممنـوع اسـت بـر کز یشاط باده را ن ، ن ندینما یم

و شـراب کایـ و و ترک تنبا قهوه وک تر یشعرا. رده باشند کل یمک خود را ت یمست و علمـا ه فقهـا کـ اند و حال آن ردهکش و نشاط مدح یرا مانند عناصر اربعه عالم ع

56.دانند یطان می اربعه شی و وزرایدی پلیها را مادرها آنو و قهـوه، و کژه تنبـا یو ، به “ی مستعمرات یاالهاک” ی به رو یش بازار انبوه عثمان یگشا

و یمهـاجر بـه عثمـان سـوداگران یهـودی د به یم را قطعاً با ان مرد یج مصرف آن در م یترو 57.ردک مندس منتسب وطنی جهان یمپانک

ـ یو در م ک ابتدا نسبت به رواج قهوه و تنبا یدولت عثمان تفـاوت بـود یان مردم خود ب

سـلطان نوشته هـامر پورگشـتال، به. به مقابله با آن برخاست 1630ا ی 1620 از دهه یولـ واعثمان دوم از ا اوزون 58.ردکـ شـدت ممنـوع و را بـه ک اسـتعمال تنبـا 1622ل سـال ی

ـ ینو یند و م ک ی دهه بعد منتسب م یکو را به ک آغاز منع استعمال تنبا یچارشل ن یسـد اولو و سـپس کشت تنبـا کصادر شد؛ ابتدا . م 1631./ ق 1040و در سال کم تنبا یفرمان تحر

.342-341صص ، 1شاو، همان مأخذ، ج . 54 . 169، ص 2، ج زرساالران . 55 .1705ص ، 3 مان مأخذ، ج، ههامر پورگشتال . 56، 2، ج زرسـاالران : د بـه یاالها بنگر کگونه نیجاد بازار مصرف ا یان در ا یهودینقش برای آشنایی با . 57

. 167-166صص .1807، ص 3هامر پورگشتال، همان مأخذ، ج . 58

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

16ه کـ از آنجـا . زمان ممنـوع شـد نیز در هم ی مصرف قهوه ن 59.دیاستعمال آن ممنوع گرد

ز ثبـات و یـ اول، ن ی، مصـطف یومت سلطان بعد کرد و ح ک بعد سقوط کیعثمان دوم اند از یری جلـوگ یافتـه و مـؤثر بـرا ی ن اقدام سـازمان یه اول کتوان گفت ی نداشت، م یدوام

و در دوران سـلطنت مـراد چهـارم و اعـاده ثبـات 1630و و قهوه از دهـه کمصرف تنبا ه مراد با اصالحات آمرانه خـود در ک است ین در دوران یا. صورت گرفت یاندولت عثم

از خـروج یری جلـوگ ین اقـدام او بـرا ید و ا یوشک یت م ک ممل یراه بهبود وضع اقتصاد بـا مـراد چهـارم 60.و و قهوه بـود ک واردات تنبایشور در ازاک ینگی از نقد یمیحجم عظ

یدر دوران ترخـونچ . را بهبود بخشد ین عثما یتوانست وضع مال هایی اتخاذ چنین رویه ی جلـو یریـ گ گـر بـا سـخت ی، بـار د یگر عثمـان ، صدراعظم اصالح )1652(احمد پاشا ان یـ در م یو، حتـ ک استعمال تنبـا 1654 پس از او، در سال یو گرفته شد ول کمصرف تنبا

نه سبب شود ین زم ی در ا یریگ رفت سخت یم آن م یه ب کافت یا بدان حد رواج ، ت انینظامفرمانـده در ایـن زمـان، >.دی شورش به اشتعال درآیها و آتشک تنبا یان دودها یاز م <ه ک

در اوقـات <و بـود، ک از فـروش و مصـرف تنبـا یریه مأمور جلوگ ک، چریک ینگیقشون باشـند یدن چپـق مـ یشکان در آنجا مشغول یدانست سپاه یه م ک ییگردش شهر از جاها

61>.ردک یرده، گردش نمکاجتناب

و سایر کاالهایی کـه تـازه پیـدا و کتنبا قهوه و استعمال”مسئله یالدی م 1630ه از ده بـدل شـد و ی عثمـان یان علمـا ی مورد اختالف در م ی از مباحث مهم فقه یکیبه “شدهه یـ زاده، فق ی قاض لهیوس ن بار به یم اول ین تحر یا .م آن دست زدند ی از فقها به تحر یگروه

از علمـا و طـالب ی گروه ی و مال یاسیه اقتدار س یعصر مراد چهارم، مطرح شد و در پا زاده پـس ی قاضـ یفتوا. اند معروف) لر زاده یقاض (“زاده یروان قاض یپ”ه به کقرار گرفت

گر او فرمـان یعبارت د و و قهوه صادر شد و به کاز فرمان سلطان دال بر منع استعمال تنبا

قات یمؤسسه مطالعات و تحق: هران، تی وهاب ولترجمه، ی عثمانخیتار، ی اوزون چارشلیل حقیاسماع . 59 .276ص ، 3، ج 1372، یفرهنگ

یاال از زمـان کن دو یسد مصرف ا ینو ی قائل است و م یاسیت علل س ین ممنوع ی ا یاستانفورد شاو برا . 60ـ ها شد خانه ش قهوه یدای متداول شد سبب پ ین بار در عثمان یست نخ یه برا ک ین مسـاعد بـرا که امـا ک

نظر ح به یل صح ین تحل یا) 342-341، صص 1شاو، همان مأخذ، ج . (رفتند یشمار م آشوب و شورش به ز محل یمساجد و بازارها ن . ها نبود خانه آن عصر محدود به قهوه یمحل اجتماع مردم در عثمان . رسد ینم

. از مردم بودندیتر اجتماع توده انبوه .2252، ص 3ج همان مأخذ، پورگشتال، هامر . 61

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

17 ی مراد چهـارم ربطـ ی قهوه از سوو وک منع استعمال تنبا62.د قرار داد ییسلطان را مورد تأ

از اصـالحات یعنـوان بخشـ ن اقدام به ی به ا ی او نداشت و سلطان عثمان ینیبه نگرش د و قـدرت یبیزاده ملهم از تحجر و عوامفر ی قاض ی فتوا یول. ستینگر ی خود م یاقتصاد

رد هـر کـ خود اعـالم یاو در فتوا . ز شد ی تقرب به سلطان بود و موفق ن ی او و برا یطلب . القتل است ند واجبکم سلطان را اطاعت نیس فرمان تحرک

ی افنـد یخید شـ یـ و و قهـوه عبدالمج ک تنبـا یدر رأس هواداران عدم حرمـت شـرع بهرروی، 63.داشتجای ، ی افند یواسی، معروف به س .)م 1639-1553./ ق 961-1049(. شد ی علن و و قهوه کگر مصرف تنبا یاورد و پس از مرگ مراد چهارم بار د یم دوام ن یحرت

و را که استعمال قهوه و تنبـا ک بود یخ استوان یزاده با ش یروان قاض ی پ ین زمان رهبر یدر ا ـ سـاخت و ا ی مطرح مـ “بدعت”عنوان به یفتـ ی، م افنـد یه بهـائ کـ اسـت ین در حـال یـ زاده به ا یروان قاض یپ. دانست یاال را مجاز م کن دو ی، مصرف ا یعثمان )االسالم خیش( ن ی

و دو تن ک به گناه استعمال تنبا ی مورد حت یکد آوردند و در ی متعدد پد یها بهانه جنجال ماجرا با چـوب ی افند یه با وساطت بهائ کشان را داشتند یرده و قصد قتل ا کر یرا دستگ 64.افتیصله یان فیزدن خاط

تجارت غرب با شرق ییایش راه دری گشا-3 : نویسد ویل دورانت می، و توسـعه تجـارت ییایـ ر دری مسـ یـک هنـد بـه ی مصـر -یا ترانهیل راه مد یتبد

ــا آمر ــا ب ــتالی را ثروتمنــد و ایــک آتالنتیشــورهاکا، یکــاروپ ــا را فقی ... ر ســاختیاالهـا کرا از سـر راه سـفر مـردم و یـ ترانه رو به انحطاط نهادند ز ی، ملل مد تدریج به، ا ثروتمند شـده بودنـد یک آمر یه با تجارت و طال ک، یکنار بودند؛ ملل آتالنت کبر 65. تجارتیها بود در راهین انقالبیا. ش افتادندیپ

ـ ن دولـت حـوزه در یتـر ه مهـم کـ ز صـادق اسـت ی نیل در مورد عثمان ین تحل یا یای از یالدی چهـاردهم و پـانزدهم و شـانزدهم مـ یها سده یرفت و ط یشمار م ترانه به یمد

نظـام جتـدری بـه ه کـ همـان زمـان در . برخوردار بود شرق و غرب ینیرونق تجارت زم

. 461، ص 3، همان مأخذ، ج یاوزون چارشل . 62 .462-461همان مأخذ، صص . 63 .2229-2228، 2187-2186، صص 3پورگشتال، همان مأخذ، ج . 64 .53، ص 1ج زرساالران، . 65

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

18دیگر پاسخگوی نیازهای برخاسته از نهاد و ی رو به ضعف م ی عثمان ی اقتصاد یفاکخود: ر فراوان نهاد ی تأث یز بر اقتصاد عثمان یگر ن ی عامل مهم د یکت نبود، یع جمع یش سر یافزا ی تجـار یاهش درآمـدها کـ ه سـبب کـ تجارت غرب اروپا با شرق ییایش راه در یگشا .شد ی میعثمان

بـه یاف در نظـام عثمـان کجاد شـ یتوانست با ا یه مکافت ی دست یدرتاروپا به ق و ید تجـار یـ اقتصـاد جد ی نـوع یشـتر از برقـرار ین امـر ب یـ ا. ردیـ نفع خود بهره گ

قـا یا و آفر یکـ ان بـه قـاره آمر ییـ نفـوذ اروپا . شد ی م ی ناش ی غرب یز در اروپا کمتمر بـه ییهـا رت را از راهه توانستند تجـا ک آنان فراهم آورد ی را برا یاناتکثروت و ام

ی و مقــررات وضــع شــده از ســوکــیه از حقــوق گمرکــشــرق گســترش دهنــد 66.انه معاف بودیمرانان خاورمکح

یهـا ت راه یـ افـت و اهم یان گسترش فراوان یی اروپا ییایدر سده هفدهم تجارت در به اروپـا حمـل یشتکبا طور مستقیم بهه شرق یادو. اهش دادکشدت را بهیعثمانزمینی

ـ ا ی شـمال ی متعدد در نواح یها ل وقوع جنگ یدل شم به یشد و تجارت ابر یم ران رو بـه ی از تجـارت یه ناشـ ک، ی دولت عثمان ی از درآمدها یبخش مهم به این ترتیب، . افول بود

. شرق و غرب بود، از دست رفتینیزم

“ید عثمانیتهد” غرب با ی و اطالعاتی مقابله نظام-4جنـگ سـت در کد اول به اعمـاق قـاره اروپـا و ش یزیهاجم با مرانان غرب از زمان ت کحرا بـا “یعثمان”نام به یدیتهد.) م 1396 سپتامبر 25./ ق 798حجه ی ذ 21( 67سیوپولیکن

.298، ص 1شاو، همان ماخذ، ج . 66

67. Nicopolis, Nikopol

س به یکوپولیجنگ ن. ه رود دانوبی است در شمال بلغارستان در حاش یکوپول شهر یا ن یس یکوپولینجهـاد ”د اول یزیه بای عل1394او در سال . غاز شد آ) Pope Boniface IX(س نهم یفیک پاپ بونیتحرـ گدسـت جنگ را به یسموند، شاه مجارستان، را مجبور نمود تا رهبر یگی اعالم کرد و ز “یبیصل . ردی John( جان نورز یبه فرمانده) جان سن(ا و شهسواران پرستار یتالی انگلستان، فرانسه، آلمان، ایروهاین

of Nevers(پ جسور یلی، پسر ف)ر یها در مس یبیصل. وستندیسموند پیگی، به ارتش ز)یدوک بورگوندو وارد اعمـاق خـاک بلغارستان را اشغال و غارت نمودند یدانوب حرکت کردند، شهرها و روستاها

ش از دو هفته مقاومت ین شهر بیسکنه ا. دیبست رس س به بنیکوپولیها در ن آن یشرویپ. شدند یعثمانن صـرب خـود، بـه نجـات شـهر یک و سواره نظام و متحد یچر ینگید، در رأس قشون یزیبا. کردندسموند با یگیز. دادند شکست ی را به سخت یبینظم صل ی قشون متشتت و ب ی منظم عثمان یروهاین. شتافت

←

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

19ن دشمن مقتدر یردن ا ک منحرف یاز همان زمان تالش برا اعماق وجود خود شناختند و

ین آن بـه دغدغـه دائمـ ان بـرد یف و از م یز و غرب اروپا و تضع ک مر یسو ت به کاز حر ر یـ ه به تعب ک شگرف یامدهای است با چنان پ یا س حادثه یوپولیکست ن کش. ل شد دآنان ب

بعدها، در دوران مـراد 69“.ردکدار یسرانجام اروپا را ب ”، یسیشناس انگل شرق 68لسترنج، هیفتح قسـطنطن . گر اوج گرفت ید بار د ین تهد ی، ا )سلطان محمد فاتح (دوم و محمد دوم

. ند استین فرای در ایعطف نقطه.) م1453 مه 29./ ق857االول یجماد 20(تکـوین تمـدن جدیـد غـرب از جایگـاهی بـزرگ خ ی در تار “تهدید عثمانی ”عنصر

ه بـه دوران کـ یگر سهی و دس ی از فنون اطالعات یبخش مهم برای مثال، . برخوردار است وران مقابلـه بـا ک در یالدیمه از سده پانزدهم ک است یافت حاصل تجارب ید انتقال یجد از شـرق یانکـ مور گوریرتی امیطلب توسعهیچرخش سمت و سو . ده انباشته شد ین پد یا

ـ زیبه غرب و جنگ با با -شـورش شـیخ بدرالـدین 70،)1403-1400(د اول و قتـل او ی و همدستان یهودی او در زمـان احیـای دولـت عثمـانی -تبار اهل سماون قاضی یهودی

بـا دو دامـاد گـر غربـی هـای دسیسـه کانوناتحاد 71،)چلبی(مد اول دست سلطان مح بهـ ونلـو و ا یقو اوزون حسن آق -زانسیت ساقط شده ب یاشراف ه یـ عل -یوکوان سـوم مسـ ی

ـ در ا . آزاد شد ینی پرداخت غرامت سنگ یر شد و بعدًا در ازا یجان نورز اس . ختیق گر یقا ن جنـگ، ی

ـ شـتر بنگر ی بیی آشـنا یبرا. دندی به قتل رسیبی صلیها هیهزاران تن از شوال ,David Nicolle: د بـه ی

Nicopolis 1396 : The Last Crusade, 1999 68. Guy Le Strange (1854-1933)

.79، ص 2ج زرساالران، . 69 . 79-77همان مأخذ، صص . 70

ـ <: ای به بایزید چنین نوشـت قویونلو، در نامه یوسف، شاه شیعی قره در زمان تهاجم تیمور، قره ج یمهران گذشته و یاهللا و قهره، از توران به ا مور مقهور، دمرهینار شر و شور و محرک سلسله فتنه و غرور، ت

که او به عرض یکار. کرده، زمره اهل اسالم را تا حد فارس مستأصل نموده ینلخای ا یهالکووار دعو جـان ید و حاال متوجـه آذربا یاذباهللا، به ظهور آ یرساند، حاشا که از مشرکان، الع ینان مؤمنان م ینش پردهـ ی نخواهد کرد و سر و جان بذل اسـالم یرین هواخواه با او در مقابله و مقاتله تقص یا... است د ان خواهـ یانتشارات علم : تهرانران، ی ا یخیاسناد و مکاتبات تار ، ین نوائ یعبدالحس (>.نمود ، چـاپ ی و فرهنگ

ان ایـران یعیدهد که در این کشاکش ش ید نشان م یزیمور و با یمکاتبات ت ) 36-35، صص 1370سوم، ـ زیند و با خوا ی م >گبرزاده<د را یزیمور قشون با یل داشتند تا بدان حد که ت ی تما یبه جبهه عثمان د در ی

ـ یجم. ستی ن یبیسپاه ما را اکثر گبرزاده خوانده، در او ع <: دیگو یپاسخ م ن یع اصـحاب و انصـار چن )102همان مأخذ، ص (>...انصاف بهتر و خوبتر یو اوالد نامسلمان باانصاف از نسل مسلمانان ب. اند بوده

. ام ردهدر پیوست این مقاله ارزیابی خود را از شورش بدرالدین بیان ک . 71

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

20 از یهـود یسـت هـزار ی مهـاجرت حـدود ب 72،)یالدیمه دوم سده پانزدهم مـ ین (یعثمانـ اواخر سده پـانزدهم و اوا (ی به عثمان یبریره ا یجز شبه 73،)یالدی شـانزدهم مـ ل سـده ی

ی عثمـان یهـا و آغـاز جنـگ یان آناتول یعیعام ش و قتل یزیست عهین ش یش موج خون یدایپان بـردن دولـت یـ م اول بـه مصـر و از م ی تهاجم سـل 74،)یالدی م 1510دهه (ران یه ا یعل

75 رد،کـ پرتغال در شرق هموار ییای دریجاد امپراتوری ایه راه را برا ک -)1517 (یکممال جنگ یکجاد یه با هدف ا ک ییحاگرای و سولومون مولخو و موج مس ید روبن یویظهور د

ییهـا ها و شـورش آشوب76ختند،یبرانگ) یالدی م1520دهه (یه عثمانید علی جد یبیصل اعمـاق قـاره اروپـا در یسـو ت آن به ک و حر ید عثمان ید تهد یه درست به هنگام تشد ک

ه یـ سـه عل ی و دس ی عثمـان یرمسـرا نفـوذ در دربـار و ح 77داد، ی رخ مـ ین عثمـان یسرزم و 78)1553 (یشـان، ماننـد مصـطف یطلب و قتل ا سته و اصالح یشاهزادگان و نخبگان شا

80)1536(م پاشـا ی همچون ابراهیی، و وزرا یمان قانون ی پسران ارشد سل 79)1562(ایزید بـ ه ایـ افروزانـه عل جنـگ یها سهیه مخالف دس ک 81)1579 (یولکو محمد سو ران بودنـد، ی

مـه سـده شـانزدهم ی ن ی از حـوال ی عثمـان یاسـ یان نخبگـان س یـ در م یساد مـال ج ف یتروـ غا مقتـدر و بـه یانون اطالعـات کـ یـک اسـتقرار 82،یالدیم گـر در دربـار و سـه یت دس ی

83 امًال همبسـته بـود، کـ زابـت یانون مشابه در انگلستان عصر ال که با ک ی عثمان یحرمسراه یـ از در جنـگ عل یـ حات مورد ن ین تسل یأم ت ی برا ی انگلستان با عثمان یمان نظام یانعقاد پ

. 276، 273، صص 4ج زرساالران، . 72ان مهاجر یهودیشمار ) 1999استانبول، (شان ی ایهودی و اتباع ین عثمانیسالطتاب ک اوجالو در یهار . 73

در جلـد دوم . ز است یآم ن رقم اغراق یا .ندک یر م ک هزار نفر ذ 150د دوم را یزی در دوران با یبه عثمان ان حدود ین م یصد هزار نفر بودند و از ا کی حدود یهودیجران ل مها که کم یگفت) 65ص (زرساالران . رفتندی هزار نفر به عثمان20یا بیش از

. 85، ص 2ج زرساالران، . 74 . 282، ص 1ج همان مأخذ، . 75 . 304-300، صص 2همان مأخذ، ج . 76 . 304همان مأخذ، ص . 77 . 302، ص 4همان مأخذ، ج . 78 . 353-351همان مأخذ، صص . 79 . 304-303همان مأخذ، صص . 80 . 313، 311، 308-306همان مأخذ، صص . 81 . 305همان مأخذ، ص . 82 . 317-315همان مأخذ، صص . 83

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

21) 1581 (یل مـال یاست تعدی و آغاز سیه عثمان ی سلطه بر ضرابخانه و مال 84،)1579(ران یاان چریکـ ینگـی و شـورش یتیاهش داد و نارضـا کشدت شور را به کن یه ارزش پول ا کش یدایـ و پی زوی و سـرانجام ظهـور شـابتا 85 را سبب شد، ) 1600(ان یو سپاه ) 1583(

تـوان در چـارچوب یه مـ کـ هسـتند ی، حـوادث )1676-1665 (یفرقه دونمـه در عثمـان ـ دن ا ی فروپاشـ ی و تـالش بـرا “ی دفع خطر عثمـان یاستراتژ” یهـا ن دولـت در سـده ی

. مورد مطالعه قرار دادیالدیپانزدهم، شانزدهم و هفدهم م

یاسی رشد فساد در ساختار س-5

: از دو عامل بودی ناشی عثمانیاسیانحطاط ساختار و فرهنگ س نهـاد یکعنوان به حرمسراه در ظهور ک یاسیگسترش فساد در رأس ساختار س : الف

ــدر، یاســیس ــاالریرواج مقت ــه86،خویشاوندس ــوان رو ب ــعن ــاهیا هی ــر ک تب ــده در براب نن ی تجلـ ی انباشـت ثـروت شخصـ یبراسوءاستفاده از مقام و منصب و 87،یساالر ستهیشاسرآغاز رواج فسـاد را رستم پاشا ) 1562-1543(ان صدارت دور هامر پورگشتال . افتی

ـ هودیداند و بـر نقـش ی م ی در دولت عثمان یمال د کیـ ش و گسـترش آن تأ یدایـ ان در پ یش کشـ ی رسم رشـوه و پ یدر دولت عثمان<ه ک بود ین صدراعظم یرستم پاشا اول . ندک یم

88>.ها را معمول نمود ها و منصب ومتکرا متداول ساخت و فروختن ح وجود داشـت یرین سالمت نهاد سلطنت تداب ی تضم ی برا ی عثمان یاسیدر ساختار س

، یخ عثمـان ی از تـار یدر بخش مهمـ : ز است یانگ ر و شگفت ینظ ی آن عصر ب یایه در دن ک یومتکـ از مناصـب ح ) شـاهزادگان (عثمان خاندان آل یر اعضا یبجز شخص سلطان، سا

. دسـت داشـتند شـور را بـه ک زمـام امـور سـته یاردان و شا کنار بودند و رجال کامًال بر کنوشـته بـه . گاه فائقه داشـتند یان جا یی اروپا یاسین نخبگان س یب ا کیم، در تر یدیه د ک چنان

زن یـک معموالً ) شورکن یخ ا ی از تار یدر بخش مهم (ین عثمان یهامر پورگشتال، سالط داشـت به اتباع اختصاص یگرفتند و حق داشتن چهار زن عقد ی م ی را به همسر یعقد

سرشناس و معتبـر یها خاندان یان اعضا یهمسر سلطان نه از م . شد یو شامل سلطان نم

. 370همان مأخذ، ص . 84 . 314همان مأخذ، ص . 85

86. Nepotism

87. Meritocracy

. 305همان مأخذ، ص . 88

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

22 یت برا یه از طفول کشد یده م ی برگز یزانینکان یه از م ک بل ی اسالم کممالسایر ا ی یعثمان

ه همسر سـلطان وقـت کبود ی ن فلسفه مبتنیه فوق بر ای رو89.ت شده بودند یار ترب کن یاوند خـود را ین پ یق ا یه بتوانند از طر ک داشته باشد یشاوندانید خو ینباو مادر سلطان بعد

ر هـامر یـ بـه تعب . بپردازنـد یومتکـ ا بـه مداخلـه در امـور ح ی و ثروت رسانند به قدرت واسطه نداشتن اقوام و ارحـام و به<ن زنان متولد شده باشد، یه از ا ک یپورگشتال، سلطان

ل یـ ن دلیهمـ به90>.د خواهد بودی از قی و خال آزادیگر در سلطنت و پادشاه ی د یبستگان 91.ردندک یاد م ی “ززادهینک”ن خود با عنوان یر از سالط ی گاه به تحق یه مردم عثمان کاست

رد و یـ زن بگ یان اتبـاع عثمـان یـ م گرفـت از م یه تصـم کـ بود ین سلطان یعثمان دوم اول ـ . داشته باشد یهمزمان چهار زن عقد فـت و بـا دختـر گر یاو دختر صدراعظم را به زن

جـان خـود را از مقـام و رد و سرانجام بـا شـورش مـردم ک ینامزد) االسالم خیش (یمفته شـورش و ک بود ی سلطان از موارد ینی به سنن و قواعد همسرگز ییاعتنا یب. دست داد

. خلع و قتل عثمان دوم را سبب شد و انحطـاط کـوم بـه فسـاد محی در ذات خود هاد سلطنت موروث ، ن رین تداب یرغم ا به

است و تداوم طـوالنی سـلطنت در یـک خانـدان دارای پیامـدهای مخـرب اخالقـی و ـ الهو زان مجهـول یـ نکق یمان از طر یه از عصر سل ک یفساد. فرهنگی است کوکه و مشـ ی

ـ هودیو نوربـانو سـلطان ) م دوم یمان و مادر سـل یهمسر سل (سالنه کچون رو همسـر (ه ی، م شـد ک حـا ین بـر حرمسـرا و دولـت عثمـان و خواجگـا ) م دوم و مادر مراد سوم یسلـ نمـاد ا . نهاد ی خود را بر جا یکی ژنت ی و حت یرات فرهنگ یأثت تـوان در ین فسـاد را مـ ی

ه خانون، ینام آس ، به)مانیپدر سل(م اول یهمسر سل . مرسوم شد یمان قانون یه از زمان سل ین رو یظاهراً ا . 89

ه پورگشتال مورد توجه قـرار داده، بـدان کن سنت، یالبته ا . مه، بود یرک اول، خان ی گرا یدختر منگل ـ یخود سل . ردندک ی زن بسنده م کی تنها به ین عثمان یه سالط کست یمعنا ن یمان چهـار زن داشـت ولر و خانـدان از تبـا ین زمان نـام یاز ا . شد ی او شناخته م یعنوان همسر اصل به) خرم سلطان (سالنه کرواالسالم خی دختر ش یاول: گرفت یه دو زن عقد کم تا دوران عثمان دوم یابی ین نم ی همسران سالط یبوم

: درین عثمانید به فهرست زنان سالطیبنگر. صدراعظمی نوه پرتو پاشای بود و دومیاسعد افند http://www.osmanli700.gen.tr/english/miscel/wife.html

.1808، ص 3 مأخذ، ج پورگشتال، همان . 90نام مست به یه به مرد ک با لباس مبدل در حال گردش در شهر استانبول بود یسلطان مراد چهارم شب . 91

ـ یجا به بها کی) سلطان (>ززادهینک<خواست استانبول را با یه م ک برخورد یرک ب یمصطف شـه ی ش کی )2058، ص 3 مان مأخذ، ج، ههامر پورگشتال. (ندک یداریشراب خر

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

23ن سلف، مثالً مـراد یره سالط یه با س کد ی د یروشن م دوم به یگسار سل یت فاسد و م یشخص . تفاوت داشتیلک به92دوم،

ت و بـه تبـع آن تـورم یـ نفجـار جمع از ا ی عثمان یاسیانحطاط و فساد ساختار س : برات آن از یه تـأث کـ گرفـت یز نشئت مـ ی نی اقتصاد -ی و بحران مال ی عثمان یساالر وانیدـ تقـارن ا . م دوم رخ نمـود ی و مقارن بـا سـلطنت سـل یالدیمه دوم سده شانزدهم م ین ن ی

را ینام ارتشاء و فساد ادار به یشوم دهیانش پد یم دوم و اطراف ی سل یتحول با فساد شخص ــه د ــدر بدن ــاالر وانی ــانیس ــترش دادی عثم ــده. گس ــا در س ــدهم و هیه ــدهم ی هف ج

رواج فـراوان یومتکـ د و فروش مشاغل و مناصـب ح ی و خر ی و فساد مال یخوار رشوه یاسی در ساختار س یگران غرب نفوذ توطئه ی مهم برا یا به روزنه ین فساد ادار یافت و ا ی

. بدل شدیعثمان

یاسیشه سیط اند و انحطاینی تحجر د-6

یهـا سـو و ظهـور گـروه یکاز ) اهـل تصـوف (ش ی دراو یها قتیگسترش و اقتدار طر در ی بزرگـ یگـر تعـارض فرهنگـ ی دیان فقهـا از سـو یـ ش و تحجرگرا در م یاند کخش یرکـ ه در انحطاط و انجمـاد ف کد آورد ی پدیالدیجدهم می هفدهم و ه یها سده یعثمانـ ی فقهـ -ی سـنت یهـا در چـارچوب یاسـ ی و س یشـه اجتمـاع یاند. ان مؤثر بود یعثمان ا یار و مقـاوم ک د محافظه یها و تحوالت جد دهیران در برابر پد ک محبوس ماند، متف -یعرفان

ردنـد ک آن، بـاور ی عثمـان یر معنـا ی، در تمدن اسالمیناپذ تزلزل یشدند و چنان به برتر . افتندیرن را دی غربیسود اروپا ساز به حوالت سرنوشتی، ترغم همجوار ه، بهک

ـ پ”رد گـروه موسـوم بـه کـ شـه و عمل ین تحجر را در اند ین نماد ا یتر برجسته روان ی یالدی مـ 1650 تـا 1630 یهـا ه دوران اقتدار آن مقارن با دهه کد یتوان د ی م “زاده یقاض./ ق 1045-990 (زاده ی قاضـ یمحمـد افنـد نـام بـه یهـ یت فق ین جمع یانگذار ا یبن. است “لَـر زاده یقاضـ ”روان او بـه یـ زاده، بود و پ ی قاض کوچوک ، معروف به .)م 1582-1635

تـاب ک خـود را از ینـ یزاده نگـرش د یقاضـ روان یـ پ. افتندیشهرت ) زاده یروان قاض یپ(ـ رگیب یمحمد افنـد اثر ه یقت محمد یطر . ردنـد ک، اخـذ یه سرشـناس عثمـان یـ فق 93،یوی

ف ی توص ی واقع “یغاز” کیعنوان در قاره اروپا، را به یانگذار فتوحات عثمان ین مراد دوم، بن یمورخ . 92

.اند زاهدانه شمردهینینش و گوشهیب از جنگاوری عجیا زهیت او را آمیو شخص ردهکـ ی ن “یلیرگیب”.). م 1573-1522./ ق 981-928 (یویرگی ب یر عل یمحمد بن پ . 93 عـالم . شـد یز خوانده مواقع در شمال (ر یسکییدر شهر بال . ه معروف است کی تر یان مردم عاد یز در م یه هنوز ن ک یان عثم ینید

←

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

24ـ یان آن ب ی و در ب یمید خود صم ی در عقا یویرگیب ـ ده هفـدهم ا در سـ یپروا بـود ول ن ی

زاده یقاضـ . طلب بـدل شـد ار و قدرت کای ر ی از فقها ی گروه ی برا یزینظرات به دستاو ـ را ندیویـ رگیر تعلق داشـت؛ خـود ب یسیکی به منطقه بال یویرگیمانند ب ـ ی در نـزد یده ول

او سپس در استانبول مستقر شـد و بـه موعظـه پرداخـت و . رده بود کشاگردان او تلمذ دانسـت در یگفت و راه جذب و جلب عـوام را مـ یبا سخن م ی ز د و بند و یق یچون ب <افـت و در سـال ین شهرت نزد مـراد چهـارم بـار یت ا ک به بر >. مشهور شد ی مدت کاند

یفـرد <ه کـ زاده ینسان، قاض یبد. دیه گرد یاصوفیامام مسجد جامع ا . م 1631./ ق 1041 تقرب بـه سـلطان نائـل آمـد و توانسـت بـر دربـار و یعنیش ی به آرزو >بس آزمند بود

. ر فراوان نهدیحرمسرا تأثامبر اسـالم یـ ه در زمـان پ ک را ی از آداب و رسوم و سنن ی برخ یریارگک زاده به یقاض

گـذاران در ن بدعت یان را بدتر یدانست و صوف ی و حرام م “بدعت”رواج نداشت ) ص(ز یو و قهـوه دسـتاو کرا در منع اسـتعمال تنبـا او فرمان مراد چهارم . شمرد ین اسالم م ید

دن و سـماع را خـالف شـرع یـ ن چرخی همچنیو. و دست زد کم تنبا یقرار داد و به تحر بعـد از فـوت . ردنـد ک دنبـال یریروانش با تعصـب و سـخنگ ین فتوا را پ یرد و ا کاعالم امبر یـ پ پـس از یهـا “بـدعت ”ه کـ را یسانکافتند و یروان او قدرت فراوان یزاده پ یقاض

زاده نظارت خود را بـر یروان قاض ی پ 94.ردندک یر م یفکدانستند ت یرا مجاز م ) ص(اسالم ـ گستردند، از ا ینی د یها شتر مؤسسات و بنگاه یب ـ ن طر ی یا مالحظـه ثـروت قابـل بـه ق ی

دسـت آمـده اسـاس اقتـدار بـه یها ع سخاوتمندانه رشوهیافتند و توانستند با توز یدست یم در امور دولت از روند اصالحات و نوساز یآنان با دخالت مستق . نندکخود را استوار

ه مـادر کـ افت و نه تنها مل یز راه یلر به دربار ن زاده یار گروه قاض کاف. ردندک ی م یریجلوگ

ل و ی در اسـتانبول بـه تحصـ یرد و سپس مدتکل یر تحصیسکییدر بال. ا آمدیدن به) ری صغ یای آس یغرب عنوان مـدرس را به یم دوم بود، و یه معلم سل ک و دوستش ی، همشهر یعطاءاهللا افند . س پرداخت یتدر

ن شهر در یدر ا . رده بود، گمارد کاحداث ) ری صغ یایواقع در غرب آس (یرگیه در شهر ب ک یا مدرسه در اسـالم را ی، هرگونـه نـوآور یگر یانگذار سلف یه، بن یمیت مانند ابن یویرگیب. اثر طاعون درگذشت

رض بـا پـول، او را در تعـا یس قرآن در ازا ینظراتش، مانند حرمت تدر . دانست یو حرام م “بدعت” ینیعنوان رساله د ز بهیاو هنوز ننامه تیوصتاب کفات متعدد است و ی تأل یدارا. از فقها قرار داد یبرخ

ـ مورد استفاده مـردم در تر ,The Encyclopaedia of Islam, Leiden: E. J. Brill, vol. I(. ه اسـت کی

1960, p. 1235( . 467-459، صص 3، همان مأخذ، ج یچارشلاوزون . 94

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

25ر قـرار یز تحـت تـأث یـ هـا را ن ها و دربان ه باغبان ک از زنان حرم بل یاریو خواجگان و بس

95.دادـ ا یزاده رهبر یه بعد از قاض ک یظ واع 96>نیارترکاین و ر یجسورتر< ن جماعـت را ی

. اهل شام بودی افندیاستوان معروف به یخیدست گرفت، ش به را بـه قتـل رسـانده، فـراراً بـه یه در دمشـق شخصـ کـ بـود یخ عرب یش] یاستوان[

شـد و در آنجـا بـه درس دادن یاز صـوف یاسالمبول رفت و داخل بستگان مسجد ا سـتون سـنگ سـماق نشسـته یشـه در پـا یچـون هم . دیـ اطفال مـردم مشـغول گرد

از پاژهـا یریثکجمع . لقب دادند ] یا استوانه [یخ استوان ینمود، او را ش یس م یتدرد و معتقـد او یـ منبر او حاضر شده، مری، روزها در پایو باغبانان و شربتداران سرا

از یمنبـر ) اطـاق خاصـه (ه در خـاص اود کـ خ چنان باال گرفت یار ش ک. دندیگردپـنج شـش نفـر از . ه در آنجا مشـغول وعـظ شـود ک او گذاشتند و اذن دادند یبراش و عرفا لعـن ی منابر به سلسله دراو یر مساجد خود را به او بسته از باال یخ سا یمشا یه نـ کـ ی و خلـوت یش سلسـله مولـو یـ خصـوص از دراو دادند؛ به یرده دشنام م ک 97. داشتندینواختند و رقص و وجد یم

ه کـ ل سلطنت محمد چهارم قدرت فراوان داشت تا بـدان حـد یدر اوا یخ استوان یشه کـ انـد ردهکـ ف یار و فاسد توصـ کایاو را ر . شد ی از انتصابات با نظر او انجام م یاریبس

ی و دعـاو یخ اسـتوان یسم ش یتانی پور 98.فروخت یشنهاددهنده م ین پ یمناصب را به باالتر ـ بایانه او سخت ظاهرسازانه و عوامفر یگرا اصالت ش از ینه بود و مثالً احداث مسجد بـا ب

احمـد، ک از تـر 99.دانسـت یو بدعت و حرام مـ ) ص(امبر ی مناره را خالف سنت پ یک) ص(رم کـ ه در زمـان رسـول ا کـ دند یزاده، پرسـ یروان قاضـ یت پ ی از رهبران جمع یکی

بـدعت : پاسـخ داد سـت؟ یها بـدعت ن ا استفاده از آن یچاقچور و شلوار وجود نداشت، آ بـدعت دانسـت و بـر . دندیدرباره استعمال قاشـق پرسـ . ردکد از لنگ استفاده یبااست،

دند اگـر اسـتعمال قاشـق حـرام باشـد، صـنف یپرسـ . خوردن غـذا بـا دسـت نظـر داد ن یحسـ . ننـد کح درست ی و تسب کمسوا: نند؟ پاسخ داد کفروشان چه سازان و قاشق قاشق

. 357، ص 1ج مان مأخذ،شاو، ه . 95 .464، ص 3، همان مأخذ، ج یاوزون چارشل . 96 . 2186، ص 3پورگشتال، همان مأخذ، ج هامر . 97 .357، ص 1ج شاو، همان مأخذ، . 98 . 360همان مأخذ، ص . 99

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

26ـ یعفتـ ی به هرگونه ب ها آن< :سدینو ی، م ی مورخ عثمان 100اوغلو، نگ مع یب یاخالقـ ی و ب

ه سنت را کخواهند نشان دهند یشان م لیردن سب کوتاه کا یدن و ینها با تراش ، ت دست زده 101>.نندک یت میرعا

شتر برخوردار است یت بیچه از اهم زاده آن یروان قاض یت پ یرد جمع ک عمل یدر بررس

و آزار مردم به بهانه مبارزه یگر به آشوب یآنان زمان . شان است یرد ا ک عمل یاسیامد س یپـ رون مـورد تهد یـ از ب یومت عثمـان که ح کزدند ن دست یبا بدعت و حفظ اصالت د د ی

ن ی ا یها یریگ سخت 102قرار داشت و از درون دچار بحران بود؛ غربی یها قدرت ینظامه کـ 103رانـد ی م یان جالل یشان را به صفوف شورش یستوه آورده و ا گروه عمًال مردم را به

گـر، یعبـارت د بـه . رده بودنـد کـ سلب یات عثمانیها ثبات و نظم را از وال سال نی ا یطردن کـ ان مـردم و سـاقط یـ در م یتید در جهت گسترش نارضـا ین گروه را با یرد ا کعملـ ارز یومت عثمان کح در آسـتانه یالدیمـه سـده هفـدهم مـ ی نیه در حـوال کـ رد کـ یابی

. قرار داشتیفروپاشـ ارز کوکتوان مش یز م یگر ن یل د یاده را به دو دل ز یروان قاض یت پ یرد جمع کعمل یابی

: ردکنوشـته بـه . از آن برخـوردار بـود یخ اسـتوان یه شـ ک است ین مال یاول، پشتوانه سنگ

دسـت او انه به ی مهروموم شده پول مخف یها بدره 104،یم، مورخ نامدار عثمان ی نع یمصطف

ـ یفه بن ین دوم از طا یر فخرالد ین پسر ام یتر کوچکاوغلو گ معن یب نیحس . 100 ـ س دروز یمعـن و رئ ان ی

ـ ب نیحس. دیهمراه دو پسرش به قتل رس اد چهارم به ه در زمان مر کلبنان است زاده در دربـار گ معـن ی از کـی یعنـوان او به . ر به هند رفت یعنوان سف به یمراد بزرگ شد و در عهد سلطان محمد چهارم مدت

ـ و ام یفه دروز ی با طا یی آشنا یبرا. شود ی شناخته م ین بزرگ سده هفدهم عثمان یمورخ ن یر فخرالـد یـ خ، مذهب و جامعـه دروز ید در تار ی جد یقیحقت، نیابوعزالد. نجال م : د به یدوم معن بنگر رجمـه ، تانی

. 1372 ،یآستان قدس رضو: ، مشهدییاحمد نما .470، ص 3، همان مأخذ، ج یاوزون چارشل . 101 .469همان مأخذ، ص . 102 .357، ص 1ج شاو، همان مأخذ، . 103م یله ابراه یوس ه به ک است ین متون یلتاب از او کن ی ا .مایخ نع یتارمؤلف ) 1716-1655(م ی نع یمصطف . 104

در شش جلد 1864-1863 یها ن اثر در سال ی ا یچاپ بعد ). 1733(د یمتفرقه در استانبول به چاپ رس )The Encyclopaedia of Islam, 1993, vol. VII, pp. 917-918(. بود

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

27ها ن پول یا<. دهند یها را م پولن یاهوادارش ن یه متمول که کن بود یظاهر امر ا . دیرس یم

105>.دست آورند توانستند به یز نمی تجار هندوستان نیرا حتاالسـالم خی، شـ ی افنـد یه بهـائ یـ زاده عل یروان قاضـ یت پ یه جمع ک است یدوم، نقش

او در بـاب ی فتـوا ی افند ین گروه با بهائ یمخالفت ا ظاهری علت . فا نمودند ی، ا یعثمانـ ه دراو یـ عل ی افراطـ یهـا تکو و مخالفتش با حر ک و تنبا عدم حرمت استعمال قهوه ش ی

: سدینو یپورگشتال م. بوداد یـ دادنـد ز ینسبت م ] اهل تصوف ی[ها ز به آن سلسله یرا ن ] یمفت [ی افند یبهائه استعمال قهوه ک ی از وقت ی مفت ی افند یبهائ. نمودند یرده طعن و لعن م ک ییبدگو 106.ده بودندین از او رنجی، متشرعو را اجازه و فتوا داده بودکو تنبا

سِـر ی از سـو ی با اقدامات مشابه ی افند یه بهائ یزاده عل یروان قاض یات پ یکن تحر یا ی افنـد ی بهـائ 1650در سال . ، همزمان بود یر انگلستان در بابعال یسف 107ش،یتوماس بند

ش یدر، بـا بنـ یـ نسول انگلستان در ازم ک 108 اسپنسر برتون، یها سوءاستفاده یل برخ یدل به

).224، 222، صص 6ج ،مایخ نعیتار (479، ص 3، همان مأخذ، ج یاوزون چارشل . 105 .2187-2186، صص 3پورگشتال، همان مأخذ، ج مر ها . 106

107. Sir Thomas Bendysh

او دو . بـود ) 1661-1647 (یر انگلستان در عثمان ی سف یتانیش در دوران انقالب پور یسِر توماس بند ان حکومت کومنولـث و اعـاده سـلطنت و بازگشـت یر شد و تا پایش از اعدام چارلز اول سف یسال پ

یخود و. لوانت بود یوند او با گردانندگان کمپان یل پ یدل ش به یثبات بند . بودن سمت یچارلز دوم در ا ان بدون پرداخت یس در قاهره بود و در پا یپسرش کنسول انگل . ر بود ی درگ ی تجار یها تیز در فعال ین :Alfred C. Wood, A History of the Levant Company, Oxford(. خـت یون خـود از مصـر گر ید

Oxford University Press, 1935, pp. 78-79, 250-255 (رغـم ها، بـه ن سالید توجه کرد که در ایباـ آنتون 1630از دهه . همچنان پابرجا بود یگر و مال سهی دس یها انگلستان، اقتدار کانون یجنگ داخل و ی

ـ بزرگ بـود و، قاعـدتاً از طر یاو تاجر . داشت ی انگلستان جا یان مخف یهودیکارواخال در رأس ق ی حکومت کومنولث اداره ی را برایک سازمان اطالعات خارجیترانه و شرق، ی خود در مدیه تجارشبکر پرتغـال در لنـدن، محـل ی خانه اسحاق لوپز سواسو، تاجر بزرگ هلند و سـف 1643از سال . کرد یم

ه الزم را ی است کـه سـرما یاو همان کس . مستقر در انگلستان بود یان مخف یهودیاجتماع سران جامعه ، 99-98، صـص 2 ج زرساالران،: بنگرید به. (س فراهم آورد یام اورانژ به سلطنت انگل یلی صعود و یبرا

102( 108. Spencer Bretton

.ر بودی کنسول انگلستان در ازم1657-1649 یها اسپنسر برتون در سال

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

28س یر انگلـ ی به سفی افندیبهائ. ز استی و ونین حادثه در زمان جنگ عثمانیا. ر شد یدرگ : گفت

ه کـ م یـ د و خبر داریینما یانت می نموده، در باطن خیشما با دولت صلح و دوست جـواب یلچـ یا. دیـ نمائ ی و آذوقه مدد مـ یشتکبا ] زیون [یکه شما به دولت وند ک

شـما هـم اگـر . میفروشـ یه داده، حبوبـات مـ یـ ارک یشـت کس کـ ه ما به همه کداد . م دادیه خواهیراکقه ید بدون مضایبخواه

بـا ی افنـد یاخـتالف بهـائ . ردکـ یس را زنـدان یر انگلـ ی سـف ینزاع باال گرفت و مفت االسـالم خیتاش آقا شـ کنام ب به ید و فرد ی انجام ید مفت یش به عزل و تبع یتوماس بند سِرـ >تر از مال و دولت بـود صیو عزت حر به جاه <ه ک شد ید عثمان یجد ی و چـون در پده بـود ی رسـ به قدرت ییاروپاهای دیپلماتاز سیاسی عثمانی از رجال یت گروه یحما

109.خواندند ی م“ها یلچی ایمفت”او را به هجو

به قدرت طلب، احمد پاشا، صدراعظم اصالح یرخونچ، ت )1652ژوئن (دو سال بعد زاده یروان قاضـ یز پ ین بار ن ی ا 110. شد یاالسالم عثمان خی ش یند اف یگر بهائ ید و بار د یرس

ـ عقای از علما اثبات نادرستیه گروهک است ین در زمانیا. ردندک را آغاز یگر آشوب د یقـت یطرشان، ی ا یرک ف ی در نقد منبع اصل ییها افته و رساله یزاده را ضرور یروان قاض یپ

ـ ، رد ی افنـد یواسیس) نیجانش(فه ی، خل ینخست، عبداالحد نور . نگاشتند ، هیمحمد یا هیـ ه از طر ک آن یجا دانش به ی و مر یاستوان. نوشت یویرگیتاب ب کبر بـه رسـاله یق علمـ ی یویـ رگیتـاب ب که بـه نقـد کـ برآمدنـد یسانک یر تمام یفک پاسخ دهند، در صدد ت ینوررد کـ ” و “قورد محمد ”رد بود که چون کنام محمد، فاضل به ییابتدا به مال . پرداختند یم

ـ قت محمد ی طر در نقد یا رد مال رساله ک. ردندکشد، حمله ی خوانده م “مال نگاشـته و هیزاده یروان قاضـ یـ پ. را نشـان داده بـود یویرگیتاب ب کث مورد استناد در ی احاد ینادرست

از یکـی ه یـ عل ی تهـاجم بعـد 111. شـد یرد مال شدند و او از ترس مخف کخواستار قتل . شهرت داشـت “یتاتار امام ”ه به ک بود یا فهک ین افند یم حس نا تاتار استانبول به یعلماتـاب کث منـدرج در یه احاد کرده بود کاف بود، اعالم کق و موش ی دق یه شخص کز، یاو ن خ ی رفـت و خواسـتار منـاظره بـا شـ ی افنـد ی نزد بهائ یتاتار امام . ستی معتبر ن یویرگیب

.2191-2189، صص 3هامر پورگشتال، همان مأخذ، ج . 109 .2227همان مأخذ، ص . 110 .479، ص 3 مأخذ، ج ، همانیچارشلاوزون . 111

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

29آنـان . ضر به مناظره نشـدند حا یکچ یه. زاده شد یت قاض یر رهبران جمع ی و سا یاستوان

شـدن بـر ی مثل مدع یویرگید ب یتاب عقا ک شدن بر یمدع<ه کت بردند یاکبه سلطان ش تـاب در رد آن نوشـته کم شود تا هر چـه ک ح ی افند ید به بهائ یعت اسالم است، با یشرزاده از سـلطان محمـد چهـارم یروان قاض ی پ >.دیاالثر نما اند همه را مفقود و معدوم شدهـ ژانو./ ق 1063 گرفتند و در صفر یویرگیتاب ب ک دال بر اعتبار یفرمان ، پـس .م 1653ه ی

یا فـه ک ین افنـد یه انجام مناظره با حسـ کردند ک، اعالم ی جلسه مشورت یک یاز برگزار 112. بعد درگذشتکی اندی افندیبهائ. معتبر استیویرگیتاب بکست و یالزم ن

ینـام احمـد افنـد از فقها بهیکی، عثمانیبرای نخستین بار در تاریخ ن زمان، یدر هم ـ ا<. ردکـ ه یـ زن شـوهردار زان یـک ردن کزاده اقدام به سنگسار یاضیب ... ین حـد شـرع یه یدوز به دسـتما نهیردن زن پ ک داستان سنگسار >. نشده بود ی جار یسکدر حق ] نونکتا[

113. نوشتندیزاده مطالب یاضی بن در ذمیهجو و طنز بدل شد و مورخوپرولـو کن صـدارت محمـد ی نخسـت یزاده در روزهـا یروان قاضـ یآشوب پ ن یواپس

. و بـود ک مانند استعمال قهوه و تنبـا ییها“ بدعت”شان یرخ داد و بهانه ا )1656سپتامبر (ر ی احمـد و سـا ک و تـر یخ استوان یرد و ش کوب کت سر ین آشوب را با قاطع یوپرولو ا ک

114.د نمودیزاده را به قبرس تبع یت قاضیسران جمع

ی در انحطاط عثمانی و فرعیعوامل اصلجایگاه

ت و یش جمع یافزا(ن ید نقش عوامل چهارگانه نخست ی با ی علل انحطاط عثمان یدر بررس ان بـر قـاره اروپـا و ظهـور اقتصـاد یر سلطه غرب یأث، ت شتکری ز یعدم تناسب آن با اراض

مقابلـه و یارکـ تجـارت غـرب بـا شـرق، خراب ییایش راه در ی، گشا یارک د پالنت یجد دانسـت و دو عامـل یاصـل را ) ی معارض عثمـان یی اروپا یها قدرت ی و اطالعات ینظام ی تلقـ یفرعـ را ) یاسـ ی و سینـ یشه دی و تحجر اندیاسیرشد فساد در ساختار س (یبعد . ردک

ـ ی اروپـا یاسی درباره ساختار و فرهنگ س ی مفصل یبررس زرساالرانتاب کدر ی غربـ دست به ی متماد یها در طول سده سـاختار بـر طره فسـاد ی از سـ یداده و مـوارد فراوان

ـ جـدهم نمونـه گو یدوران سلطنت هانوورها در سده ه. ام را ذکر کرده غرب یاسیس ییای

.2241، 2229-2228، صص 3پورگشتال، همان مأخذ، ج هامر . 112 .2624-2623، 2619، صص 4؛ ج 2241ص همان مأخذ، . 113 .467، ص 3، همان مأخذ، ج ی؛ اوزون چارشل2303-2302، صص 3ج همان مأخذ، . 114

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

30م آشـنا یار چون ابـراه ک هرزه و بدیمه اول سده هفدهم با سلطان ی ن یاگر در عثمان . است

ار و ک بـد یز شـاه یجدهم ن یمه دوم سده ه یه در انگلستان ن کم یاد داشته باش ی م به یشو یمـ ن فرمانرواینمونـه چنـ . ردکـ یالخمر چون جرج چهارم سـلطنت مـ هرزه و دائم در یانی

یرغـم شـاهان، رجـال ه در غرب، بـه کست ین ن ی فراوان است؛ و چن ی غرب یخ اروپا یتاره در عصـر صـدارت ک مثال، والپول را، یبرا. دست داشتند زمام امور را به فرزانه سالم و

یعنـوان دولتمـرد ل گرفـت، بـه کا شـ یتانی بر ی جهان ین امپراتور یوک ت ی مال یها انیاو بن ـ ز با یـ ن ینیشه د ینه نقش تحجر اند ی در زم 115.شود ه می شناخت فاسد یلک ردار و به کبد د ی

کجـدهم انـد ی هفدهم و ه یها سده ی در اروپا ینین تحجر و تعصب د یه ا کرد کتوجه . ستین

یعنـوان عـوامل د بهی را نباینیشه دی تحجر در اند و یاسین، فساد در ساختار س یبنابرادور از و بـه ینـ ی عیدن بـه شـناخت ی رسـ یبـرا . ردک یابیساز ارز ننده و سرنوشت ک نییتع

یهـا ر دولتی، و سای تفوق غرب و افول عثمان ی از علل واقع یپرداز الی و خ ییگرا ذهند کیـ ن گفته شـد تأ یخسته درباره نقش عوامل چهارگانه ن ک یحاتید بر توض ی، با یر غرب یغخـود در فرهنگ را بنوبـه ییستایشه و ای و تحجر در اندیاسیم و فساد در ساختار س ینک .میامد و معلول عوامل فوق بشناسیعنوان پ به

گر یا انقالبی؟ دسیسهبدرالدین سماون، قاضی : پیوستفروپاشـی و پس از تهاجم تیمور گورکانی و قتل بایزید اول، دولت عثمـانی دورانـی از

در این زمـان، . دست سلطان محمد چلبی احیاء شد مرج را طی کرد تا سرانجام به و هرجنام بدرالدین، پسـر شورشی بزرگ علیه دولت عثمانی آغاز شد که رهبری آن را فردی به

این شـورش در سـال . دست داشت ، به )واقع در شمال غربی یونان (قاضی شهر سماون یهم در این سـال پسـر قاضـ <: نویسد حسن بیگ روملو می .درخ دا . م 1416./ ق 819

ایـن 116>. ارسال نمـود یار به دفع و یسلطان محمد سپاه بس . سلطنت کرد یسماون دعو بـه فتـوای موالنـا خلیـل 1416 دسامبر 18شدت سرکوب شد و بدرالدین در شورش به م شـعارهایی ظاهرًا بدرالدین و سایر رهبران شورش برای جلب حمایت مـرد . کشته شد

این امر سبب شده که، بدون توجه به سـایر ابعـاد . دادند سود مالکیت اشتراکی سر می به

. 343-342، صص 3ج زرساالران، : بنگرید به . 115بنگاه ترجمه و نشر کتـاب، : ، تهران ین نوائ یعبدالحسشش کو به، خیالتوار احسنحسن بیگ روملو، . 116

. 136 ، ص1349

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

31شورش، در دوران اخیر برخی نویسندگان مارکسیست از بدرالدین چهـره یـک انقالبـی

انـه در دانشـگاه کـارل ی م یهـا خ سـده یارنست ورنر، استاد تـار . دست دهند خلقی را به ـ عنوان رهبـر سه کرد و او را به ین را با توماس مونتسر مقا یلدک، بدرا یپزیمارکس ال ک ی

طور های فقیر به عنوان رهبر قیام توده معهذا، شهرت بدرالدین به . معرفی نمود یام خلق یق. نام او سـرود ای است که ناظم حکمت، شاعر کمونیست ترکیه، به عمده ناشی از منظومه

تـأثیر ن آشنا شـد و تحـت ی با بدرالد 117ایتکاالین یالد ناظم حکمت از طریق کتاب شرف منتشـر 1936منظومه نـاظم حکمـت در سـال . این کتاب منظومه معروف خود را سرود

: ، چاپ مسکو، گفتاسمناه یبا نشر ناظم حکمت در مصاحبه1952در سال . شد در ترکیـه اسـت کـه یک نهضت خلق یار بزرگ ین سازمانده و رهبر بس یبدرالد

ان آوردن یـ ن که بعـد از بـه پا یجالب توجه ا . کرده است یش زندگ یپانصد سال پ گونـه آن متوجه شدم که چهره قهرمـانم بـه یش منظومه و هنگام بازخوان یکار سرا

، خطـوط چهـره قهرمـانم را ماننـد یآر. ن شـباهت دارد ی به چهره لن یزیانگ رتیح 118.ر کرده بودمین محبوب تصویخطوط چهره لن

آرتـور نوشـته کـه، بـه ؛ نـامی نام پدر وی، اسرائیل، اسـت . ر بود تبا بدرالدین یهودی در شـورش بدرالـدین 119. اندیشمند یهودی، تنهـا بـه یهودیـان اختصـاص دارد -کستلر

خ یآورندگان به ش ین رو یدر ب <، ایاکالتین یالد شرفنوشته به. یهودیان نقش فعال داشتند جز بدرالدین، کـه به 120>.شدند یمده یان د یحیها و مس هودییان، کش از تر یش ب یو خلفا

دست داشت، طـورالغ کمـال و بورکلوجـه مصـطفی ظاهرًا رهبری معنوی شورش را به طورالغ کمال یهودی بود و در همان زمان بـه ایـن عنـوان . رهبران اصلی شورش بودند

مال کی جهود<ا یسی سلطان محمد در مغن یقشون اعزام : نویسد روملو می . شهرت داشت بورکلوجـه 121>.رده بودنـد بـه قتـل آورد کـ جهـودان مخالفـت ] از[ یبا جمع ه کنام را

لوجـه و ک بور :انـد نوشـته . داد مصطفی نیز نسبت به مسیحیان همدلی فـراوان نشـان مـی

.1924ه، یمطبعه اوقاف اسالم: استانبول سماون،ین پسر قاضیخ بدرالدیش ،ایالتکاین یالد شرف . 117 . 97-95، صص 1361آگاه، چاپ اول، : تهرانگر، ین مزدکی دیبدرالدا، ین سیم رئیرح . 118 .168، ص 1361، یخوارزم: هران، ت موحدیدعل محمترجمه، خزرانستلر، کآرتور . 119 .58ص ، همان مأخذ، این سیرئ . 120 670، 136، صص 1ج خ، یالتوار احسن . 121

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

32نمودند یردند از او چنان استقبال م ک ی برخورد م یحی مس کیه به کدر هر جا <دانش یمر 122>. است از طرف حضرت حقیا فرستادهییه گوک

او پـس از . های فرودست مردم بـود بدرالدین فاقد مختصات یک رهبر انقالبی توده گـر یهـودی دسیسـه “صـوفیان ”هـا و المقدس، که مرکز فعال کابالیست تحصیل در بیت

رفت، به قاهره رفت و مدتی معلم پسر الظاهر سیف الـدین برقـوق، سـلطان شمار می بهدها با نام الناصر ناصرالدین فرج سلطان مصـر این شاگرد بدرالدین بع. مملوک مصر، بود

او در مسـیر . در همین دوران است کـه بدرالـدین بـه جامـه اهـل تصـوف درآمـد . شد در ایـن 1403-1402هـای بازگشت به موطن خود از تبریز سردرآورد و در حوالی سال

مـان در ایـن ز . شهر با امیر تیمور گورکانی مالقات کرد و از الطـاف او برخـوردار شـد خواست بدرالـدین را بـا خـود گشت و معروف است که می تیمور از فتح آناتولی بازمی

این مالقات مقارن است با مرگ یا قتل بایزید که در اسارت تیمـور . به آسیای میانه ببرد یاسـ یخ دنیتاره ی در نشریلکنجیف یرئدلیل این ارتباط نزدیک با تیمور است که به. بود

سـپس، بدرالـدین در ادرنـه 123. خوانـده اسـت >مـور یجاسوس ت<ا ن ر یبدرالد) 1950( موسـی او را در 1410مستقر شد و به دربار موسی چلبی راه یافـت و در حـوالی سـال

موسـی پسـر بایزیـد و رقیـب . القضات دولـت خـود منصـوب کـرد مقام مفتی و قاضی ژوئیـه (نی با پیروزی محمد چلبی بر موسی و احیاء دولـت عثمـا . برادرش، محمد، بود

. شورش خود را آغـاز کـرد ) 1416(، بدرالدین خلع و تبعید شد ولی اندکی بعد )1413شاو، بدرالدین از حاکم مسیحی واالشی پـول گرفـت تـا در سراسـر استانفورد نوشته به

همـه آنـانی کـه پـس از < و 124؛ور کند های اروپایی عثمانی آتش شورش را شعله بخش در صـف حامیـان شـورش > را از دست داده بودنـد شکست موسی مقام و منزلت خود

وجـود یاسـناد <: نویسـد خ، مـی ینگ، استاد دانشگاه مون یکسل 125.بدرالدین جای گرفتند مان باشـکوه ی تا دوران سل یه حت ین در رومل یروان جنبش بدرالد یدهد پ یدارد که نشان م

کـه اکنـون از نظـر ه،ی از آنان به جنبش صفو یشان برخ بعد از مرگ قهرمان . اند ز بوده ین

.56 ص ، همان مأخذ،این سیرئ . 122 . 89همان مأخذ، ص . 123 . 88ص ، 1ج شاو، همان ماخذ، . 124 .89همان مأخذ، ص . 125

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org

علل انحطاط و فروپاشی عثمانی

33ـ و بـه متعـدد، یهـا قـت یه در طریـ وسـتند و بق ی فعال بود، پ یاسیس ه، جـذب یژه بکتاشـ ی

126>.شدند

126. H. J. Kissling, “Badr al-Din B. Kadi Samawna”, The Encyclopaedia of Islam, vol. I, p.

869.

www.Parsbook.Org

www.Parsbook.Org