eu i teorija optimalnog valutnog podrucja

Univerzitet Donja Gorica

Fakultet za meĎunarodnu ekonomiju, finansije i biznis

Diplomski rad

Tema:

EU i Optimalno valutno područje

Student:

Marko Tiodorović 07/037

Podgorica, februar 2011.godine

Univerzitet Donja Gorica

Fakultet za meĎunarodnu ekonomiju, finansije i biznis

Diplomski rad

Tema:

EU i Optimalno valutno područje

Mentor: Student:

Dr. Nina Vujošević Marko Tiodorović 07/037

Podgorica, februar 2011.godine

ABSTRACT

Teorija optimalnog valutnog područja pokušava da objasni pod kojim uslovima se

ekonomski isplati jednoj zemlji da, ili fiksira kurs za ekonomski jaču zemlju ili da se

odrekne rukovoĎenja monetarnom politikom,odnosno napusti svoju nacionalnu valutu. Kakve

posledice moţe izazvati ovakva politička odluka za članice monetarne unije? Da li je ovakva

unija odrţiva i kakve uslove treba ispuniti da se poboljšaju šanse opstanka unije?

Skorašnje kreiranje Evropske Unije povlači mnogo pitanja da li je to bio pametan potez

i da li je evropska unija stvarno optimalno valutno područje ?

ABSTRACT

The theory of optimal currency area tries to explain under what circumstances one country

gains economic benefit,ether from fixing exchange rate with economically efficient country

or by abandoning the ability to exercise monetary policy, thus abandoning national currency.

What consequences bare this political decision on monetary union? Is such kind of monetary

union sustainable, and what criteria needs to be fulfilled in order to increase chances of

survival? Founding of EU created many questions and one of them is related to the cleverness of

this founding. Does European Union really represents an optimal currency area?

Jel classification: E, E4, F3, N

Keywords: Optimal Currency Area, EMU, EU, Asymmetric Shock

Podgorica, Februar 2011.godine

SADRŽAJ

Abstract ..................................................................................................................................... 3

Sadržaj ........................................................................................................................................ 4

I UVOD ................................................................................................................................................. 5

II PROPAST ZLATNOG STANDARDA ........................................................................................... 5

III EKONOMSKI ŠOKOVI ................................................................................................................. 7

3.1 Šok potraţnje .................................................................................................................................. 7

3.2 Asimetrični šokovi ............................................................................................................................ 9

IV TEORIJA OPTIMALNOG VALUTNOG PODRUČJA .............................................................. 11

V EVROPSKA UNIJA I EVROPSKA MONETARNA UNIJA ....................................................... 13

5.1 Nastanak Evropske Unije ................................................................................................................. 13

5.2 Evropski monetarni system EMS ..................................................................................................... 14

5.3 Ugovor iz Mastrihta ,Pakt o Stabilnosti I rastu,EMU ........................................................................ 16

VI DA LI JE EVROPA OPTIMALNO VALUTNO PODRUČJE .................................................... 18

VII ZAKLJUČAK .............................................................................................................................. 24

VIII LITERATURA ............................................................................................................................ 25

I UVOD

Poslije Drugog svjetskog rata, lideri evropskih zemalja su shvatili da jedino ekonomska

integracija moţe obezbijediti mir i prosperitet evropskih zemalja. Raţrušena Evropa je grcala u

dugovima I bila je potrebna zajednička saradnja na putu zajedničkog uspjeha. Prvi takav

pokušaj stvaranja Unije odigrao se davne 1958, kada je potpisan Ugovor u Rimu, koji obavezuje,

članice potpisnice, stvaranje ekonomske zajednice.Vremenom se ova saradnja produbljivala, i

evropske zemlje su krenule sa kreiranjem plana, koji će im obezbijediti konkurentnost u svijetu i

političku sigurnost regiona. Taj plan je predviĎao kreiranje monetarne unije gdje će zemlje

članice zamijeniti svoje nacionalne valute sa novom evropskom valutom, i odrediti jedinstvenu

centralnu banku koja će voditi monetarnu politiku u ime svih članica. Evropski lideri su ţeljeli

ujedinjenu Evropu sa jednim trţistem, slobodnim protokom kapitala i ljudstva. Još bitnije, ţeljeli

su da evropskim integracijama zauvijek slome nacionalne nesuglasice i ne dozvole mogućnost

novih ratova. Po ugledu na SAD, formirale su sistem evropskih centralnih banaka sa glavnom

centralnom bankom u Frankurtu, i trenutno 17 nacionalnih banaka. Sa sve rastućim

ekonomskim transakcijama, ovaj hrabri evropski potez je gotovo bio neizbjeţan, posebno ako

se uzme u obzir nadolazeća kokurencija u vidu novih ekonomskih velesila. Ovaj rad izlaţe

osnovne premise teorije, koja proučava pod kojim se uslovima jednoj zemlji ekonomski isplati

da svoju nacionalnu valutu zamijeni,odnosno da se odrekne voĎenja monetarne politike. Data

je hronologija nastanka nekih najvaţnijih insititucija kao I dešavanja u nastanku Evropske

Monetarne unije. Takodje, u radu se analizira da li Evropa predstavlja optimalno valutno

područje, i daje se kratko viĎenje budućnosti Evrope, odnosno sa kakvim se problemima

moţe suočiti.

III PROPAST ZLATNOG STANDARDA

Zlatni standard nije dizajniran, on je zapravo nastao sasvim spontano i uporedo sa razvojem

danas univerzalnih novčanica1. Vjekovima unazad, ljudi su shvatili da je zlato odlično sredstvo

plaćanja, i moţda najznačajnije, zlato ne gubi na vrijednosti. Iz tog razloga, plaćanje ovim

putem se pojavilo jako rano, a tragovi se mogu pratiti sve do vizantijskog carstva. U to

vrijema, a pogotovo nakon pada vizantijskog carstva, u Evropi je vladao srebrni standard. Tek

nakon Napoleonovih ratova, Engleska je počela sa monetarnim promjenama i uvoĎenja zlatnog

standarda. Do kraja 19 vijeka gotovo sve preostale zemlje, sa srebnim standardom, su

fiksirale svoj novac prema zlatnom standardu Velike Britanije ili Sjedinjenih Američkih Drţava.

Prema mišljenju nobelovca Roberta Mundella2, zlatni standard je propao zbog problema

distribucije moci izmedju tada najačih ekonomskih sila. Stvaranje Sistema Federalnih rezervi

(1913)je najvaţnije dešavanje na početku 20 vijeka i direktno je uticalo na promjenu kursa

ekonomskih sila današnjice. Već tada je SAD, uz pomoć Federalnih rezervi, omogućila svojoj

valuti primat na svjetskom trţištu koje je dugo vremena drţala Velika Britanija, i valuta

streling funta. Kao sto sam nobelovac kaze : “Čitava budućnost zlatnog standarda zavisila je od

američke politike prema zlatu. Ostale zemlje, postepeno su odbacile zlato iz monetarnog sistema

i status zlata je postao samo pitanje američke ekonomske politike”3. Pri kraju drugog svjetskog

rata vodece ekonomske sile su odrţale sastanak u Breton Wood-u, New Hampshire. Na tom

sastanku je dogovoreno stvaranje MeĎunarodnog Monetarnog Fonda, kao i Internacionalne

Banke za Obnovu i Razvoj (IBRD), danas clanica Svjetske Banke. Medjutim, glavna tema je bila

stvaranje monetarne politike koja je zahtijevala od zemalja članica fiksiranje kursnih razlika

prema američkom dolaru. Za peglanje trenutnih problema u bilansu plaćanja, bio bi zaduţen

Medjunarodni Monetarni Fond. Sa druge strane, Federalne reserve su odrţavale fiksnu cijenu

dolara prema zlatu, od 35 dolara za uncu, dajući ćlanicama mogucnost konvertibiliteta zlata za

dolar I obratno. Ovaj sistem je bio poznat kao zlatno –devizni standard. Imajući u vidu, ratom

srušenu Evropu, stiče se utisak da se bolji dogovor nije mogao napraviti. Ipak,ovaj sistem je

omogućio SAD monopol u odredjivanju svjetske inflacije kao I cijene zarada u svijetu,dok je

kao protivteţa ujedinjena Evropa mogla da utiče na monetarnu politiku SAD4.Sredinom 50‟-tih

1 Lipsey, Richard G. (1975).“An Interduction to positive Economics „ (fourth.ed)Weidenfeld & Nicolson ,str.683-

702 2 Mundell,Robert (2000),“Currencies Areas,Exchange Rate System and International Monetary reform“,Universidad

del CEMA,Buenos Aires,Argentina ,str.1-6 3 Isto,5 4 Mundell,Robert (1994), The European Monetary System 50 Years after Bretton Woods:

godina SAD su kontrolisale 652 miliona unca zlata, dok su 7 najačih evropskih zemalja

kontrolisale svega 95 miliona. Do kraja 1971 SAD su drastično smanjile svoje rezerve na svega

296.1 milion $, nasuprot evropskim rezervama koje su porasle na 481.7 miliona $. Ovo drastično

smanjenje američkih rezervi je svakako potpomognuto njihovom ekspanzivnom monetarnom

politikom, a presedan je rat u Vijetnamu. Kao rezultat finasijskih problema sa kojima se

suočavala Amerika, donešena je politička odluka o povećanju cijene zlata, a ubrzo i odluka

Amerike o prestanku otkuplivanja dolara za zlato. Time je oficijalno zatvoren “zlatni kanal” i

dolar je proglašen nekonvertibilnim5. Kao rezultat ove odluke do kraja 1973 cijena zlata

skace na 100 $, i time je zavšena politika kontrolisanja cijene zlata na trţistu.Ubrzo potom, na

zasijedanju ministara finansija u Kingstonu(Jamajka), 1976 uveden je sistem plivajućih valuta

koji je i danas na snazi.

IV EKONOMSKI ŠOKOVI

3.1 Šok potražnje

Pretpostavimo da je potraţnja za proizvodima neke zemlje, koju ćemo nazvati A, naglo opala

u svijetu, na koji način zemlja A moze povratiti svoj stari nivo traţnje? Svakako jedan od

očiglednih načina je umanjiti proizvodnju(izvoz), koju prate smanjenje plata i povećanje

nezaposlenosti. Na taj način, zemlja će smanjiti svoje troškove i opet postati konkurentna. Ako

sada predpostvimo da su plate kao i cijene koštanja proizvoda fiksne, onda je moguće

rešenje u deprecijaciji valute, pod uslovom da zemlja A ima sopstvenu valutu. MeĎutim,

situacija se drastično mijenja, kada je zemlja članica većeg valutnog područja i kada nema moć

eksperimentisanja sa monetarnom politikom. Na grafiku 1 moţemo vidjeti situaciju zemlje i

njenu ponudu i potraţnju u odnosu na inostranstvo i kursne razmjene.

A Comparison Between Two Systems,Incontri di Rocca Salimbeni ,Siena 5 Isto,8-9

Grafik 1 . Šok Potražnje

Izvor: Baldwin Richard,Wyplosz Charles(2006) ,The Economics of European Integration

,McGraw-Hill ,2edicija ,str.353

Neka ƛ predstavlja odnos relativnih domaćih cijena i inostranstva (ƛ=EP/P*)6. U slučaju

aprecijacije valute dolazi do privremenog povećanja ponude domaćih proizvoda ako su

troškovi nabavke sirovina jednim dijelom vezani za inostranstvo ( uvoz mašina ili druge opreme

,uvoz poluproizvoda ,itd.), jer povećanjem cijena povećava se I profitna marţa. Sa druge

strane dolazi do pada traţnje za tom robom, zbog veće cijene, tako da domaći I inostrani

klijenti svoju paţnju usmjeravaju na područja koja nude jeftinije proizvode. Ako drţava ima

mogućnost upravljanja monetarnom politikom, onda deprecijacijom svoje valute ili

smanjenem plata I cijena proizvoda, ekonomija ponovo nalazi ekvilibrijum u tacki B (od tacke

A , ulijevo ). Takodje odnos razmjene sa inostranstvom se stabilizuje od ƛ0 – ƛ1. Ovo je

svakako loša situacija za jednu zemlju, jer se moze suociti sa raznim socijalnim problemima,

zbog smanjenja plata. MeĎutim, jos gora situacija nastaje kada zemlja nema mogućnost

upravljanja monetarnom politikom(kursna razlika je fiksirana ), odnosno kada su cijene

proizvoda fiksne kao i plate radnika. Tada se dešava situacija da ponuda proizvoda bude na

istom nivou prije nego je nastao problem (tacka A)sa fiksnom kursnom razlikom ƛ0, ali zbog

smanjenja potraţnje sa novim trenutnim ekvilibrijumom u tački C. Razlika od tačke A do

tačke C predstavlja neprodate proizvode, odnosno zalihe. Naravno, kompanije neće dugo

6 EP – exchange rates /prices ;kursna razmjena

P* -foreign prices ; inostrane cijene

nastaviti sa istim nivoom proizvodnje I jedino rešenje predstavlja smanjenje proizvodnje. Ova

odluka će neminovno dovesti do povećanja nezaposlenosti a vremenom će uticati na

ekonomiju dovodeci je do ekvilibrijuma u tački B. Ovaj slučaj jasno predstavlja dublju recesiju

ionako ozbiljnog problema sa kojim se drţava suočava pri smanjenoj potraţnji za njenjim

proizvodima.

3.2 Asimetrični Šokovi

U predhodnom slučaju analizirali smo sa kavim opcijama raspolaţe jedna zemlja u slučaju pada

potraţnje za njenim proizvodima. MeĎutim, šta se dešava kada je zemlja članica monetarne

unije, ili kada ima mogućnost manevrisanja deviznim kursevima? Uzmimo primjer dvije

drţave, drţava A i B, koje meĎusobno imaju fiksne devizne kurseve i obije se suočavaju sa

smanjenom potraţnjom za njihovim proizvodima u svijetu. Opcije koje obije drţave imaju

jeste deprecijacija valute prema ostatku svijeta, a s obzirom da se obije drţave suočavaju sa

istim problemima, nema potrebe da meĎusobno mijenjaju kurs razmjene. To mozemo vijdeti

na grafiku 2.

Grafik 2 . Simetricni Šokovi

Izvor: Baldwin Richard,Wyplosz Charles(2006) ,The Economics of European Integration ,

McGraw-Hill, 2edicija

Situacija se naravno komplikuje u slučaju asimetričnih šokova odnosno kada je problemima

zahvaćena samo zemlja A, pa ona mora da mijenja kursnu razmjenu sa zemljom B, kao i

ostatkom svijeta. U slučaju da obije zemlje imaju svoje valute, onda je ponovno podešavanje

kursne razmjene poţeljno i na taj način se efikasno apsorbuju nastali šokovi. Ako su obije

zemlje članice monetarne unije i nemaju mogućnost manevrisanja deviznim kursevima onda

je problem dublji.

Grafik 3 . Asimetrični šokovi

Izvor: Baldwin Richard,Wyplosz Charles(2006) ,The Economics of European Integration,

McGraw-Hill, 2edicija, str. 355

Kada su zemlje clanice monetarne unije nemaju mogućnost mijenjanja deviznog kursa.

Naravno,u ovom slučaju podrazumijevamo da su cijene I plate radnika fiksne, jer u protivnom

zemlje bi smanjenjem plata i cijena apsorbovale nastale šokove. Na vertikalnoj osi imamo

kursnu razmjenu svake zemlje sa ostatkom svijeta EPA/P* i EPB/P* gdje su PA i PB cijene

proizvoda u zemlji A i zemlji B, P*predstavlja cijene proizvodu u ostatku svijeta. Oznaka E

predstavlja kursnu razmjenu i ona je u početku jednaka sa realnom kursnom razmjenom ƛ0 koja

je jednaka za obije zemlje7 u početnoj tački A. Sada predpostavimo da je samo zemlju A

7 ƛ0 = E0/PA/P* = E0/PB/P*

pogodio šok potraznje. U ovom slučaju potraţnja za proizvodima zemlje se pomjera ulijevo od

D do D‟ i stvara se novi ekvilibrijum u tački B,sa realnom kursnom razmjenom ƛ1. Kao što

znamo, da nisu članice monetarne unije deprecijacijom/aprecijacijom valute riješio bi se

problem. MeĎutim, centralna banka koja odreĎuje kursnu razmjenu odluči da pomogne zemlji

A i deprecira valutu kreirajuci ekvilibrijum u tački B, za obije drţave.S obzirom da drzava B

nije pogoĎena šokom potraţnje, ona zeli da zadrţi svoj preĎašnji status jer se u protivnom, sa

novim ekvilibrijumom u tački B, suočava sa povečanom traţnjom pri smanjenom nivou

ponude time proizvodeci inflacijski šok( razlika od B‟-B‟‟). U ovom slučaju jasno vidimo da

intervencije sprovedene u korist zemlje A, škode zemlji B. Ako predpostavimo da unutrašnja

kursna razmjena izmedju zemalja članica slobodno pliva, onda ce doći do deprecijacije valute

ali ne u potpunosti do ƛ1 kao u slučaju intervencije. Jedan dio unije se suočava sa recesijom i

to je razlog djelimične deprecijacije, stvarajući novi ekvilibrijum i realnu kursnu razmjenu u

ƛ2 . U ovoj tački I jedna I druga zemlja se nalaze u disbalansu, jer je zemlji A, koja se suočava

sa recesijom, kurs prejak (C-C‟), dok je zemlji B kurs nizak jer se nalazi u ekspanziji (D-D‟).

Inostranstvo je sve promjene, koje se desavaju u obije zemlje, već apsorbovalo tako da se

kursna razmjena automatski adaptira. Ovakva situacija nije odrţiva I potrebne promjene dolaze

redukcijom plata i cijena u obije zemlje. Zbog recesije i nemogućnosti prodaje svojih proizvoda

cijene i plate padaju u zemlji A, sve dok se ne stvori ekvilibrijum u ƛ1 .Suprotno se dešava u

zemlji B, koja podize svoje cijene do novog ekvilibrijuma u početnoj tački razmjene ƛ0.

U ovoj analizi vidimo sa simetrični šokovi jedne zemlje kreiraju asimetrične šokove u drugoj

zemlji koja je dio monetarne unije. Šokovi mogu biti različiti, od razlika u voĎenju politike

zapošljavanja, bankovne regulacije, biznis barijera, regulacije trţišta kapitala …Takodje, šokovi

mogu nastati naglim skokovima ili padom cijena naftnih derivata, u zemljama koje su

uvozno/izvosno orijentisane.

IV TEORIJA OPTIMALNOG VALUTNOG PODRUČJA

Optimalna valutna područja predstavljaju grupu zemalja /regiona koji su meĎusobno dobro

povezani meĎunarodnom trgovinom roba i usluga, kao i faktorima proizvodnje8. Teorija

optimalnog valutnog područja omogućava nam bolje razumijevanje ekonomske isplativosti

zemalja za kreiranje područja sa fiksnim deviznim razmjenama .Ova teorija nam omogućuje da

razumijemo zašto zemlje kao SAD,Evropa i Japan dozvoljavaju meĎusobno slobodno plivanje

njihovih valuta iako meĎusobno razmjenjuju. Njihova razmjena u odnosu na ostvareni GNP je

relativno skromna9 kao I mobilnost radne snage, dok je regionalna razmjena zemalja u

okruţenju od presudnog značaja. Postoje 6 kriterijuma koji odreĎuju ovu teoriju. Od toga 3

kriterijuma otpada na ekonomske probleme i rešenja koje su postavili, osnivač teorije

kanadski ekonomista Robert Mundell (1961), koji je nagradjen Nobelovom nagradom 1999

godine, zatim Ronald McKinnon (1963) i Peter Kenen (1969). Ostala 3 kriterijuma se bave

političkim problemima tj. Da li su zemlje spremne pomoći jedna drugoj u nevolji.

Ekonomski kriterijumi su sledeći:

Mobilnost radne snage u okviru regiona zajedničke valute (Mundell-ov kriterijum). Ovo

podrazumijeva mogućnost radne snage da često putuje, da nema jezičkih barijera, formalno-

pravnih barijera i sl. prilikom kretanja iz jedne u drugu zemlju u okviru valutnog područja. Kada

je kretanje radne snage slobodno, eliminišu se asimetrični šokovi10

u regionu i karakteriše ga

odliv viška radne snage u drugi region u okviru istog valutnog područja, što vodi ravnoteţi. Na

grafiku 3 moţemo vidjeti rešenje problema koje predlaze Mundell. Ako se zemlja A suočava

sa recesijom i time povećanom nezaposlenošcu, onda idealna alokacija radne snage od zemlje

A do zemlje B rešava problem asimetričnih šokova. Zemlja A pomjera krivu ponude ulijevo

(S‟) i nalazi novi ekvilibrijumu u tački C pri zadatom realnom kursu razmjene ƛ2 . Na sličan

način zemlja B, kojoj prijeti inflacijski šok , rešava svoje probleme i pomjera krivu ponude

udesno (S‟) praveći ekvilibrijum u tački D‟ pri istom kursu razmjene ƛ2 .

8 Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007) ,Internaional economy:theory and policy ,Addison-Wesley ,Boston,str

581 9 Prema poslednjim podacima sa kraja 2010 (US Bureau of Economic Analisys) ,GNP Amerike je iznosio 14,660

milijardi ,dok je ukupna razmjena sa Evropom u toku čitave godine iznosila 559 milijardi ( uvoz + izvoz ) . 10 Asimetrični šokovi se javljaju kada se dogodi nešto neočekivano, što „pogaĎa“ privredu u cijelini ili neki njen dio,

više od ostalih. Ovo stvara problem u voĎenju makroekonomske politike zbog toga što iste mjere ekonomske

politike u istoj privredi (integrisanom regionu), ne mogu na isti način djelovati na područje pogoĎeno odreĎenim

šokom, i na područje koje nije pogoĎeno tim šokom.

Otvorenost ekonomije (McKinnon-ov11

kriterijum). Kada je ekonomija otvorena za meĎusobnu

trgovinu, manja je efektivnost manipulacija nominalnim deviznim kursom, i smanjuje se

»ljepljivost« cijena.

Diverzifikacija ekonomije i sličnost proizvodnih struktura (Kenen-ov12

kriterijum). Po ovom

kriterijumu, ukoliko je ekonomija visoko diverzifikovana, smanjuje se mogućnost pojave

asimetričnih šokova.

Tri politička kriterijuma čine:

Fiskalni transferi. Ukoliko je zemlja B pogoĎena usled dejstva negativnih šokova koji su

pogodili zemlju A u okviru istog regiona zajedničke valute, onda je interes zemlje B da

pomogne u smanjenju uticaja pomenutih šokova. Jedna od mogućnosti je da se izvrši

finansijska kompenzacija iz zemlje B u zemlju A koja je pogoĎena šokom. Ovi fiskalni

transferi vode redukciji asimetričnih šokova. To vodi recesiji u zemlji A i ekonomskom

bumu u zemlji B, jer šokovi, ukoliko su privremenog karaktera, nestaju. Ukoliko šokovi duţe

traju, efekat fiskalnog transfera iz zemlje B u A će se manifestovati kroz cijene. U svakom

slučaju, zemlja B, koja vrši fiskalni transfer, od toga u budućnosti ima samo benefite.

Homogenost preferencija. Kada zemlje u okviru regiona koji ima jedinstvenu valutu imaju

homogene preferencije u vezi sa prioritetima svoje ekonomske politike, biće više naklonjene da

prenesu instrumente svoje ekonomske politike na supranacionalne institucije.

Kriterijum solidarnosti. Ukoliko su zemlje u okviru istog valutnog područja, spremne na

meĎusobnu solidarnost i dijeljenje zajedničke sudbine, onda to preovladava u odnosu na

nacionalne tendencije i ukazuje na veću spremnost zemalja da prenesu dio svoje nacionalne

suverenosti na supranacionalne institucije.

11 McKinnon je profesor na Stanford univerzitetu, koji je dao značajan doprinos u oblasti meĎunarodne ekonomije.

Poznat je po svom kritičkom stavu i ocjenama Evropske monetarne unije, prvenstveno zbog odsustva fiskalnog

federalizma 12 Peter Kenen je profesor na Princeton univerzitetu, koji je dao veliki doprinos razumijevanju meĎunarodnog

monetarnog sistema i praćenju evropskih monetarnih integracija.

Svih šest navedenih kriterijuma su, zapravo, argumenti koji idu u korist stvaranja monetarne

unije.

V EVROPSKA UNIJA I EVROPSKA MONETARNA UNIJA

5.1 Nastanak Evropske Unije

Ideja o osnivanju Evropske Unije postoji vise od 50 godina unazad. To je bila vizija

političkih lidera koji su 1952 osnovali Evropsku zajednicu za metal I Ugalj (ECSC) , sa 6

članica potpisnica sporazuma; Belgija , Njemačka, Francuska, Italija, Luksemburg i Holandija.

Taj ugovor se produbio 1958 kada je potpisan „‟Ugovor u Rimu „‟ u kojem se potvrĎuje

stvaranje Evropske Ekonomske zajednice (EEC) i Evropske zajednice za atomsku energiju

(EURATOM). Tokom godina saradnje ova mreţa odnosa je jačala, vremenom postajuci

Evropska zajednica (EC) a potpisivanjem Ugovora u Manstrihtu (1993) i Evropska Unija.

Postoji više razloga za kreiranje Evropske Unije od kojih su 2 najznačajnija; Jačanje uloge

Evrope u svjetskom Monetarnom Sistemu i prerastanje Evropske Unije u istinski ujedinjeno

trţište 13

. Po završetku Drugog svjetskog rata (1945), Evropa je leţala u ruševinama i evropski

političari su zaključili da je evropska saradnja jedini garant da se ratovi neće ponoviti. Sa

druge strane Evropljani nisu vjerovali u sposobnost SAD da odgovornosti proizašle iz

meĎunarodnog monetarnog sistema stave ispred svojih nacionalnih interesa. Jedinstveno se

dogovarajući oko monetarnih pitanja nadali su se da će time obezbijediti balans I braniti

svoje ekonomske interese. U to vrijeme američki dolar je dobio internacionalnu vaţnost kao

,,zlatna valuta “ nakon Breton Wood sporazuma, I bio je predstavljen kao sigurno utočiste

rezervi zemalja. Ovim činom SAD je dobila prevagu u kreiranju monetarne politike a samim

tim I kreiranju ekonomskih pravila 14

. Iako se Rimskim Ugovorom uspostavlja carinska unija

I dalje postoje značajna ograničenja za kretanje roba, kapitala I ljudstva. Stalni cilj članica

Evropske Unije bio je da otklone ove barijere i formiraju jedinstveno trţište po uzoru na SAD.

13 Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007) ,Internaional economy:theory and policy ,Addison-Wesley ,Boston,str

567 14 Mundell Robert (1999),The Euro and the stability of the International Monetary System,European Conference

Center ,Luxembourg

MeĎutim, najznačajnija prepreka je dolazila od razlika deviznih kurseva koja osim što je

smanjivala obim trgovine unutar Evrope, prijetila je jačanju političkog mišljenja koji je bio

protiv slobodne trgovine unutar Evrope.

5.2 Evropski Monetarni Sistem (EMS)

Glavni cilj Evropskih integracija je bio stvaranje jedinstvenog trţista i osiguranje

konkurentnosti u svijetu. Da bi ispunila svoj plan Evropska Unija je morala riješiti problem

deviznih kurseva I tako omogućiti platofrmu za dalji razvoj integracija. Ekonomska situacija

početkom 1979 nije obećavala boljitak u rešavanju deviznih kurseva, pogotovo zbog

drastičnih razlika u stopama inflacije koja se različito kretala od zemlje do zemlje 15

. Da bi

riješila ovaj problem tadašnja politička elita uvodi Evropski Monetarni Sistem (EMS ) sa

zadatkom regulisanja i praćenja deviznih kurseva zemalja članica.Funkcionisanje EMS je bila

potpomognuta sa nekoliko “sigurnosnih ventila”16

koji su pomagali u rešavanju nastalih kriza

i sprečavanju nekih budućih.Većina deviznih kurseva fiksiranih, unutar EMS, je moglo da

fluktira u iznosu od 2.25% u oba pravca, zavisno od dodijeljene nominalne vrijednosti, dok su

neke zemlje uspjele da se izbore i za 6% fluktuacija zadrţavajući veći stepen slobode u

kreiranju monetarne politike. Sledeći kriterij, koji je obezbjeĎivao sigurnost, jeste

velikodušnost članica sa jakom valutom naspram članica koje imaju slabu valutu. Taj sistem je

predviĎao kreditiranje članica, tako što je članica sa jačom valutom pozajmljivala novčana

sredstva kako bi druga drţava na trţištu mogla da otkupi svoju valutu i tako izjednači kurs.

Konačni sigurnosni ventil je zahtijevao od zemalja članica da vrše kontrolu iznošenja kapitala

iz zemlje, kako bi smanjili mogućnost špekulativnih udara. Ova direktiva je posebno bila

popularna na samom početku funkcionisanja EMS kada se većina zemalja prilagodjavala

sistemu. Od osnivanja EMS (1979) pa sve do januara 1987 bilo je ukupno 1117

prilagoĎavanja i kontrola kretanja kapitala je odigrala vaţnu ulogu, iako je to suprotno

glavnom cilju Evropske unije koja je ţeljela liberalizaciju kapitala I trţišta, što je svakako

kasnijih godina dovelo do različitih špekulativnih napada. Početkom 1990-tih ujedinjenje

Istočne i Zapadne Njemačke kreiralo je asimetrične šokove za Njemačku i njene partnere

15 Njemačka 2,7 % ,Italija 12,1 % 16 16 Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007) ,Internaional economy:theory and policy ,Addison-Wesley

,Boston,str 568 17 Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007) ,Internaional economy:theory and policy ,Addison-Wesley

,Boston,str 568

unutar EMS. Naime, dok se jedan dio Njemačke suočavao sa inflatornim udarima ,Bundes

Banka je povećala kamatne stope kako bi se borila sa povećanom inflacijom. Ovaj poduhvat

je direktno uticao na zemlje članice koje nisi doţivjele takav ekonomski rast 18

, a koje su

svoju valutu fiksirale za njemačku marku, gurajući zemlju u duboku recesiju. Zbog konflikta

koji su se pojavili izmeĎu Njemačke i njenih partnera došlo je do ţestokih špekulativnih udara

na devizne paritete unutar EMS, što je primoralo EMS da primijeni vrlo širok raspon

fluktuiranja valuta od +15% koji se zadrţao sve do uvoĎenja eura 1999. Ipak, uloga EMS je

bila krucijalna u daljem razvoju evropskih planova a borba protiv inflacije je uglavnom bila

rešavana fiksiranjem valuta za njemačku marku, jer je Njemačka politika orijentisana niskoj

inflaciji. Na ovaj način zemlje članice su “uvozile kredibilitet” a za uzvrat postepeno

smanjivale svoje probleme s inflacijom.

5.3. Ugovor iz Mastrihta, Pakt o Stabilnosti I rastu , EMU

Tokom svog postojanja Evropski monetarni sistem EMS je bio karakterističan po čestim

prilagoĎavanjima pariteta i politikom kontrolisanja kretanja kapitala. Tokom trajanja EMS,

prostor za manevrisanje monetarnom politikom na nacionalnom nivou je postojao i na neki

način predstavljao problem daljih intezivnijih ekonomskih integracija I ispunjena prvobitnog

cilja, ujedinjenog trţišta. Zato je odbor na čijem je čelu bio Ţak Delor, predsjednik Evropske

komisije, 1989-te predloţio kreiranje Evropske Monetarne Unije u kojoj bi nacionalne valute

bile zamijenjene jedinstvenom valutom Evropske Unije, kojom bi upravljala jedna odabrana

banka u ime svih članica. Lideri iz zemalja Evropske Unije sreli su se 10 decembra 1991

godine u holandskom gradu Mastrihtu, i odlučili da ratifikuju predloge u vezi dalje politike

Evropske Unije, odnosno kreiranju EMU. Ugovor iz Mastrihta napisan je na 250 strana i sadrţi

direktive koje pozivaju na uvoĎenje jedinstvene valute, kao i kreiranja jedinstvene centralne

banke ne kasnije od 1.januara 1999. Do kraja 1993 sve prvobitne članice Evropske Unije

(12), ratifikovale su Ugovor iz Mastrihta dok su se ostale članice priduzile kasnije. Postoji

više razloga zašto su članice Evropske Unije pristupile mnogo ambicioznijem planu od

samo kreiranja EMS, jedni od njih su19

:

18 Francuska ,Italija ,Velika Britanija ... 19 Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007) ,Internaional economy:theory and policy ,Addison-Wesley ,Boston,str

571

1. Lideri Evropske Unije su vjerovali da će jedinstvena valuta doprinijeti većem stepenu

trzišne integracije, što je i predstavljao jedan od osnovnih ciljeva Evropske Unije .

TakoĎe, jedinstvena valuta bi trebala da smanji transakacione troškove nastale iz

operacija razmjene valuta unutar EMS zone.

2. Neki lideri su vjerovali da Njemačka naglašava svoje makroekonomske ciljeve na

uštrb interesa ostalih partnera u EMS. Kreiranjem jedinstvene centralne banke,

njemačka Bundes banka, bi bila zamijenjena i sve ostale zemlje bi imale podjednakog

učešća u kreiranja monetarne politike.

3. S obzirom da je slobodno kretanje kapitala takoĎe osnovni cilj, stekao se utisak da

puno više moţe da se dobije uvoĎenjem zajedničke valute koja se nepovratno fiksira,

nego zadrţavanjem nacionalnih valuta koje su fiksirane, ali sa povremenim

prilagoĎavanjima. Ova prilagoĎavanja otvaraju puteve mnogim špekulativnim udarima

kao što je bio slučaj izmeĎu 1992-1993.

4. Poslednji razlog koji lideri navode za kreiranje zajedničke valute, jeste politička

integracija koja će obezbijediti dugotrajan mir i stabilnost Evrope. Ugovor iz Mastrihta

je trebao da kroz ekonomske interese zamijeni nacionalne interese i tako obezbijedi

stabilnost i prosperitet.

Ugovor iz Mastrihta precizirao je da se zemlje članice moraju pridrţavati odreĎenih pravila I

nakon ulaska u Evropsku Monetarnu Uniju. Postoje 5 kriterijuma koje mora ispuniti svaka

članica kako bi mogla da pristupi uniji, a Evropska komisija ima nadleţnost nadgledanja

(3,4) i kaţnjavanja članica koje prekrše fiskalne kriterijume.

(i) stabilnost cijena, gdje stopa inflacije zemlje za period od godinu dana moţe da bude

najviše 1,5 procentnih poena veća od prosječne stope inflacije u tri zemlje EU koje

imaju najniţu stopu inflacije;

(ii) kamatne stope, gdje prosječna dugoročna nominalna kamatna stopa u zemlji moţe

najviše 2 procentna poena biti veća od prosječne kamatne stope u tri zemlje EU sa

najniţom stopom inflacije;

(iii) budžetski deficit ne moţe biti veći od 3% BDP-a zemlje o kojoj je riječ;

(iv) javni dug ne moţe da prelazi 60% BDP-a zemlje;

(v) stabilnost valute, gdje zemlja koja teţi članstvu u EMU, ulazi u ERM II (Mehanizam

deviznog kursa II – Exchange Rate Mehanism II), tj. najmanje dvije godine prije ulaska

u EMU, fiksira svoju valutu u odnosu na euro, uz mogućnost odstupanja od +/- 15%.

Do kraja maja 1998, 11 zemalja je ispunilo kriterijume predviĎene Ugovorom iz Mastrihta i

one su predstavljale zemlje osnivači Evropske Monetarne Unije (EMU), a to su: Austrija,

Belgija , Finska, Francuska, Njemačka , Irska , Italija, Luksemburg, Holandija, Portugalija i

Španija. Danska i Velika Britanija su uspjele da iskoriste svoj uticaj i ne pridruţe se

monetarnoj uniji, dok Švedska nije ispunila kriterijum deviznog kursa. Grčka se pridruţila 1

januara 2001, a danas evropska unija broji 17 članova (Estonija je poslednja pridruţena od

01.01.2011). Da bi zemlje članice osigurale pridrţavanje kriterijuma zadatih Ugovorom iz

Mastrihta, godine 1997 lideri evropske unije zaključili su Pakt o stabilnosti i rastu (SGP) koji

je predvidjao stroţe finasijske kriterijume zemalja članica. Prema ovom ugovoru predviĎa se

da budţetska pozicija na srednjem roku bude u ravnoteţi ili suficitu, dok je odreĎen

vremenski rok zemljama koje prekrše finasijske direktive. MeĎutim ovaj ugovor u stvarnosti

nije u potpunosti ţazivio. Prije uvoĎenja Eura kao zajedničke valute, mnogi su graĎani unije

izrazili bojazan da li će Euro biti jak kao što je bila njemacka marka (DM). Takodje, tvorci

Ugovora iz Mastrihta su se plašili da će visoki budţetski deficiti i dugovi napraviti pritisak

novoj Centralnoj Banci koja će morati da podstiče rast ponude novca a time i inflaciju. Ono

što je ironično, da su upravo Njemačka i Francuska koje su najviše traţile uvoĎenje SGP

kršile pravila predviĎena Ugovorom iz Mastrihta pa je Evropska Unija ta ista pravila

ublaţila 2005.

Eurosistem koji sprovodi monetarnu politiku u eurozoni čine Evropska Centralna Banka (ECB )

sa sjedištem u Frankfurtu, i 17 nacionalnih centralnih banaka zemalja članica Eurozone koje

imaju sličnu ulogu regionalnim bankama u sistemu Federalnih rezervi u SAD. Glavna razlika

izmeĎu ova dva sistema je u političkoj nezavisnosti. Dok u SAD, Kongres moţe donijeti

predloge kojim se mogu smanjiti ovlašcenja F.E.D, Eurosistem je duţan da redovno

informiše Evropski Parlament, ali on nije u mogućnosti da donese nova pravila jer je to

isključivo u nadleţnosti Ugovora iz Mastirhta, koji bi morala svaka članica ponovo da

potpiše.

VII DA LI JE EVROPA OPTIMALNO VALUTNO PODRUČJE ?

Teorija optimalnog valutnog područja moţe da nam pruţi dosta podataka o tome da li će

zemlja biti na dobitku ili gubitku ako uvede fiksne devizne kurseve. MeĎutim, u stvarnosti je

teško kvantitativno izmjeriti dobitke i gubitke nacije od fiksiranje svoje valute, ali povezujući

teoriju i informacije sa trţišta moţemo da steknemo pribliţno jasnu sliku. Postoje razne

diskusije koje govore da će kririterijumi optimalnog valutnog područja vremenom rasti u

Evropskoj Uniji, odnosno u Evropskoj monetarnoj uniji(EMU) kao području od 17 zemalja koje

imaju zajedničku valutu, kao rezultat bliţe političke i ekonomske saradnje ne samo lidera

zemalja, već i graĎana. Postalo je uobičajeno da se redovno uporeĎuje Evropa i SAD, i

navode razna objašnjena kako EMU nije dostigla nivo integracija teorije otimalnog valutnog

područja, kao komšije preko Atlantika. MeĎutim, isto bi mogli da se zapitamo, kako bi

funkcionisala SAD danas, da je tokom 19 vijeka zadrţala sve valute koje su postojale na

svojoj teritoriji? U januaru 1999 godine kada se pojavio Euro, većina zemalja članica je

izvozila 10%-20% svojih proizvoda unutar Evropske Unije. Ova cifra je znatno veća od

meĎusobne trgovine SAD i Evrope, ali je zato na znatno niţem nivou kada se radi o trgovini

meĎu regionima u SAD. Ako se uzme odnos GNP20

i procenta trgovine SAD i Evrope, onda

je bolja strategija plivajuće valute u odnosu na dolar. Intraevropska trgovina meĎutim, nije na

zavidnom nivou ali zbog mogućih restrikcija prije Ugovora u Manstrihtu i kreiranju EMU,

bilo je potrebno da proĎe odreĎenog vremena prije nego li izvučemo zaključke.MeĎutim,

ako bi uporedili podatke sa kraja 80-ih, onda moţemo primijetiti da je kreiranje zajedničke

valute stvarno ohrabrila trgovinu izmeĎu zemalja članica. Posebno je vladala euforija,

različitim statističkim analizama koje su po nekim procjenama predviĎale porast trgovine

izmeĎu članica čak do 3 puta. Richard Baldwin21

je uradio analizu na osnovu dosadašnjeg

učinka u eurozoni, i on je jako korigovao previše optimističke procjene. Prema njegovoj

procjeni Euro je povećao korist svojim korisnicima za samo 9% i to samo uprvoj godini

nakon uvedene valute.TakoĎe, on je zaključio da su Danska,Velika Britanija i Švedska koje

nisu usvojile Euro, istovremeno zabiljeţile porast trgovine sa članicama EMU, od 7%.

20 GNP – Gross National Product 21 Baldwin Richard (2006). In or Out :Does it Matter ? An evidance- based Analisys of the Euro trade effect

,London :Centre for Economic Policy reserch

Uzimajući u obzir sve dostupne podatke, ipak se čini da reforme 1992 godine, nisu pretvorile

EMU u optimalno valutno područje.

Odgovor na pitanje da li je EMU optimalno valutno područje, moţemo dobiti preispitivanjem

kriterijuma za članstvo u ovom valutnom području.

Prema kriterijumu mobilnosti radne snage, EMU nije optimalno valutno područje. Naime,

mobilnost radne snage u EMU je na veoma niskom nivou, kako izmeĎu zemalja članica, tako i u

okviru samih zemalja članica. Od zemalja članica, najveću mobilnost radne snage ima Belgija

(oko 5% stanovnika EU), dok unutar zemalja članica EMU, najveću mobilnost radne snage ima

Austrija (oko 2% stanovništva). S druge strane u Kanadi i SAD-u, mobilnost radne snage je na

veoma visokom nivou, kako izmeĎu zemalja (oko 18% stanovništva u Kanadi i 12% u SAD-u),

tako i unutar njihovih granica (iz jednog dijela zemlje u drugi – SAD oko 2,4%, Kanada oko

2,3% ukupnog stanovništva). Početkom 2000. godine raĎena je jedna zanimljiva studija koja

je uporedila efekte asimetričnog šoka koji se pojave u jednom regionu. Studija je imala

zadatak da uporedi mobilnost radne snage u SAD sa ukupno svojih 51-im regionom (50

sopstvenih I okrug Kolumbije ), i mobilnost radne snage u Evropi ukupno 54 zemlje (sve

evropske zemlje bez Luksemburga, i 14 dodatih ostalih zemalja iz regiona )22

. Pod

pretpostavkom da su pogoĎeni od strane istih asimetričnih šokova, studija proučava kako će

odreagovati meĎusobno uporedivi regioni. Na grafiku 4, moţemo pogledati rezultate ove

studije.

22 Fatas,A.(2000),International migration :business cycles and growth ,in E. Van Wincoop and G.Hess (eds)International Macroeconomics ,Cambridge University Press,Cambridge

Grafik 4 : Mobilnost radne snage usled djelovanja asimetričnih šokova

USA

-0.03

-0.025

-0.02

-0.015

-0.01

-0.005

0

0.005

0.01

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Employment Unemp.Rate Participation Migration

Europe

-0.03

-0.025

-0.02

-0.015

-0.01

-0.005

0

0.005

0.01

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Employment Unemp.Rate Participation Migration

Izvor :Fatas (2000)

Kao što vidimo sa grafika, usled šokova dolazi do smanjenja zaposlenosti koja je gotovo ista za

oba regiona. MeĎutim, u SAD najveći pad zaposlenosti je zbog migracije ljudi ka regionima

koji imaju bolje perspektive, dok je u Evropi zaposlenost opala zbog stagnacije ljudstva, tj.

kada izgube posao Evropljani ostaju kuci. Takodje, interesantna stvar u SAD oni koji odu,

dugoročno gledano, se više ne vraćaju, dok u Evropi oni koji prestanu sa radom postanu

neaktivni. Ova studija daje nedvosmislene rezultate koji pokazuju da je mobilnost radne snage

u Evropi, mala i da u slučaju asimetričnih šokova ljudi ostaju bez posla, dok ostatak izgubi

nadu u zaposlenje. Niska mobilnost radne snage u okviru Eurozone se danas moţe smatrati

jednim od faktora uticaja na povećanje stope nezaposlenosti23

. MeĎutim, alternativa mobilnosti

moţe biti fleksibilnost na trţistu rada, što takoĎe nije slučaj u većem dijelu Evrope. Dok u

SAD kompanije imaju prilično slobode da otpuste radnike kada se ekonomska situacija

pogorša, u Evropi to jako košta zbog velike otpremnine kao i drugih regulacija. TakoĎe,

nakon dobijenog otkaza u SAD, radnik ne dobija velike socijalne pomoći i on je primoran da

odmah traţi posao, i za niţu platu, pa čak I drugu profesiju u drugom regionu. Ovo nije

slučaj sa Evropom i zato ima veću stopu nezaposlenosti, koja se odraţava na sporiji rast

GPD –a. Na kraju ove analize mozemo da zaključimo da Evropa nije optimalno valutno

područje,da ima značajnih problema u mobilnosti radne snage koja nije samo

prouzorkovana mobilnošću ljudi,već I rigidnim regulacijama trţista rada . Problemi radne

snage pogotovo dolaze do izraţaja kod asimetričnih šokova, jer kapital ima neograničeno

kretanje kroz Evropsku Monetarnu Uniju pa u slučaju problema kapital lako odlazi i

ostavlja jos goru situaciju za sobom.

Prema kriterijumu otvorenosti ekonomije, EMU je optimalno valutno područje.Procenat

otvorenosti ekonomija EMU se kreće od 26% u Grčkoj do 133% u Luksemburgu. Pri tome,

stepen otvorenosti ekonomije USA je 14%, a Japana 13,5%. Znači, ekonomije Eurozone su

veoma otvorene za meĎusobnu trgovinu.

Grafik 5 : Otvorenost zemalja u Evropi

Izvor : European Economy,Spring 2005

23

Stopa nezaposelnosti je u Eurozoni u 2008. iznosila 9,6%, a u 2009. godini 9,8%

Prema kriterijumu diverzifikacije ekonomije i sličnosti proizvodnih struktura, EMU je

optimalno valutno područje.Zemlje Eurozone karakteriše sličnost u proizvodnoj stukturi, što

se ogleda i u visokom obimu intrasektorske trgovine unutar unije.

Prema kriterijumu fiskalnog federalizma24

, EMU nije optimalno valutno područje.

Budţetski transferi u kviru EU su ograničeni na 1,24% GNI, odnosno EU nije u mogućnosti da

prenosi ekonomske resurse iz članica sa zdravim privredama na one čija privreda zaostaje. U

SAD-u na primjer, drţave čiji je učinak slab u odnosu na ostatak nacije, dobijaju pomoć iz

Vašingtona u vidu socijalnih davanja i drugih federalnih transfernih plaćanja, koja u krajnjoj

liniji proizilaze iz poreza koji plaćaju druge drţave (Krugman P. Obstfed M.2009). Ovo uklanja

asimetrične šokove i vodi dugoročnim benefitima onih koji primaju i onih koji vrše fiskalne

transfere. Ipak, Evropska unija, usled ograničenih poreskih nadleţnosti, odnosno činjenice da su

fiskalne politike na nivou drţava članica, a ne na supranacionalnom nivou, u praksi moţe da

sprovodi fiskalni federalizam vrlo skromnog obima.

Prema kriterijumu homogenosti preferencija, moţe se konstatovati da je EMU, vjerovatno

optimalno valutno područje, s obzirom da većina Evropljana nije protiv Evropskog projekta.

Prema kriterijumu slodarnosti i zajedničke sudbine, ne moţe se još uvijek tačno utvrditi da li

je EMU optimalno valutno područje. Naime, pitanje, koje se naročito postavlja u vrijeme krize sa

kojom se suočava Evropa, koliko su njeni graĎani zagovornici političke unije. Kriza je pokazala,

da je protekcionizam u pojedinim zemljama članicama EMU, sve izraţeniji (npr. zaštita

automobilske industrije, nacionalizacije banaka, privatnih komanija i sl). Ova pojava ne samo da

nije u skladu sa krterijumom solidarnosti u okviru Optimalnog valutnog područja i podreĎivanja

nacionalnih ciljeva supranacionalnim, već je suprotna i principima funkcionisanja EU. Stoga bi

se, danas, moglo reći da EMU nije optimalno valutno područje ni po ovom kriterijumu (vidjeti

tabelu 1).

24 Fiskalni federalizam bi u slučaju EMU, bez obzira što nije federacija, značio da treba da se razmotri koji bi zadaci

ostali na nacionalnom nivou (ili regionalnom nivou), a koji bi bili u nadleţnosti Brisela.

Tabela 1: Da li EMU optimalno valutno područje po zadatim kriterijumima?

Kriterijum Ispunjenost

Mobilnost radne snage Ne

Otvorenost za meĎusobnu trgovinu Da

Proizvodna diverzifikacija Da

Fiskalni transferi Ne

Homogenost preferencija Vjerovatno

Solidarnost ?

Izvor: Baldwin R., Wyplosz C. 2006.

U skladu sa navedenim, EMU se ne moţe smatrati optimalnim valutnim područjem, a da li će

postati optimalno valutno područje, zavisi od više faktora. Neki od tih faktora istovremeno mogu

biti od značaja za dalju stabilnost eura i prevazilaţenje krize.

VIII ZAKLJUČAK

Ovaj eksperiment jedinstvene evropske valute predstavlja veoma hrabar poduhvat sa ciljem

ekspolatisanja ekonomskih I političkih dobiti unutar velikih i različitih grupa suverenih

drţava. Ako projekat Evropska Monetarna Unija (EMU) uspije omogućiće drţavama

neophodnu ekonomsku I političku stabilnost šireći mir i prosperitet za sve članice regiona.

U slučaju pada, pokretačka snaga oko kojeg su se ujedinili, a to je političko ujedinjene, biće

unazaĎeno. Postoje nekoliko problema sa kojima se Evropska Unija mora suočiti u

budućnosti i od uspjeha rešavanja istih zavisiće budućnost EMU :

1. Evropa nije optimalno valutno područje I zato će biti teško kreirati i rukovoditi

područjem samo na osnovu monetarne politike, zbog sve prisutnog nacinalnog

identiteta I nacionalnih ciljeva. Čak i prije štampanja Eura, neke od zemalja kao

Njemačka, se suočavala sa negitivnim stopama rasta ,dok su druge poput Španije,

Portugala ostvarivale pozitivne stope rasta. Ovo je impliciralo na samostalno

korigovanje kamatnih stopa, koje sada nemaju mogućnost eksploatisanja, pa moţe doći

do većih pritisaka na ECB.

2. Sledeći problem je politička unija, koja se za sada pokazala slabom. Za razliku od

ekonomske politike koja za sobom već ima opipljiv rezultat, a to je valuta Euro, čini

se da je to maksimum koji za sada moţe ili je već postigla Evropska Monetarna

Unija. Bez ostvarivanja jakog političkog centra koji će biti pandan ekonomskom

centru, moţe da oslabi legitimitet ECB u očima javnosti.

3. U velikom dijelu Evropske zajednice uslovi trţista rada su prilično rigidni. Sve ovo

sprečava mobilnost radne snage i rezultat toga je velika nezaposlenost. Fleksibilniji

uslovi na trţistu rada omogućiće članicama lakšu prilagodljivost na razne ekonomske

šokove .

4. Zemljama članicama mogu jako teško da padnu fiskalna ograničenja kao što je Pakt o

Stabilnosti i rastu, zbog nedostatka fiskalnog federalizma unutar unije. Dobar dio

članica je već uspio da prekrši ova ograničenja jer su mnoge zemlje radi ostvarenja

ciljeva primijenili kratkoročna podešavanja ili “kreativno računovodstvo” za

ispunjavanje kriterijuma.

5. Od početka 2007, Evropska Unija se značajno proširila na istočnu Evropu i Mediteran

što moţe predstavljati izazov za monetarnu uniju. Naime, ECB će sada imati više

članova I moţe doći do problema prilikom odlučivanja, tako da se treba uvesti neki

novi način glasanja. MeĎutim, teško je vjerovati da će ekonomski jače zemlje ustupiti

glas nekoj manjoj zemlji. Evropsko ujedinjavanje će sigurno naići na krupne

probleme ukoliko ECB ne obezbijedi prosperitet i cjenovnu stabilnost.

IX LITERATURA

1. Baldwin Richard,Wyplosz Charles(2006) ,The Economics of European Integration ,

McGraw-Hill ,2edicija

2. Baldwin Richard (2006). In or Out :Does it Matter ? An evidance- based Analisys of the

Euro trade effect ,London :Centre for Economic Policy reserch

3. European Economy,Spring 2005

4. Fatas,A.(2000),International migration :business cycles and growth, in E. Van Wincoop and

G.Hess (eds)International Macroeconomics, Cambridge University Press,Cambridge

5. Janik,Alexandre ,Wasmer,Ettiene (2008), Mobillity in Europe ,why it is low ,the

bottlenecks and the policy solution , economic paper 340

6. Krugman R. Paul ,Obstfeld Maurice(2007), Internaional economy:theory and policy ,

Addison-Wesley ,Boston

7. Lipsey, Richard G. (1975).“An Interduction to positive Economics „ (fourth.ed)Weidenfeld &

Nicolson , str.683-702

8. Mongelli Paolo,Francesco (2008) , European Economics , and monetary integration and the

optimum currency area theory, economic paper 302

9. Mundell Robert (1999), The Euro and the stability of the International Monetary

System,European Conference Center, Luxembourg

10. Mundell,Robert (1994), The European Monetary System 50 Years after Bretton Woods:

A Comparison Between Two Systems, Incontri di Rocca Salimbeni, Siena

11. Mundell,Robert (2000),“Currencies Areas,Exchange Rate System and International

Monetary reform“,Universidad del CEMA,Buenos Aires,Argentina, str.1-6

WEB IZVORI :

www.eurostat.ec.europe.eu

www.oecd.org

www.ecb.int

www.ec.europe.eu

www.state.gov

www.wikipedia.com

http://www.eurostat.ec.europe.eu/

http://www.oecd.org/

http://www.ecb.int/

http://www.ec.europe.eu/

http://www.state.gov/

http://www.wikipedia.com/

eu i teorija optimalnog valutnog podrucja

Documents