etkili sınıf yönetimi -...
TRANSCRIPT
(A /e r t^ ı t) / f İ u j L h l y
16 U
e t k i l i
sınıf yönetimiE di tö r : Prof . Dr. H üs ey in K IRAN
Yazarlar:
Dr. Abidin DAĞLIDr. Ali Rıza ERDEiyiDr. Ali TAŞDr. EkberTOMULDr. Erkan TABANCALIDr. Haşan DEMİRTAŞDr. Kazım ÇELİKDr. Ruhi SARPKAYADr. Şükran TOKDr. Tuncay AKÇADAĞDr. Turan Akman ERKILIÇ
Öğretim Elemanları için Power Point Sunuları ve Asetat CD’si Hediyedir.
7. Baskı
Ankarao r \ * o
E l rvıl-l o ım r ı u ım ı ımı
Editör:Prof. Dr. Hüseyin KırarıYazarlar:
Dr. Abidin DAĞLIDr. Ali Rıza ERDEMDr. Ali TAŞDr. Ekber TOMULDr. Erkan TABANCALIDr. Haşan DEMİRTAŞDr. Kazım ÇELİKDr. Ruhi SARPKAYADr. Şükran TOKDr. Tuncay AKÇADAĞDr. Turan Akman ERKILIÇ
Yayıncı Sertifika No ISBNKapak TasarımıMizanpajBaskıTel
16003978-605-5213-05-3 Anı Yayıncılık Anı Yayıncılık Sözkesen Ofset 0 312 395 21 10
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI______________________________________Kıran, Hüseyin/ Editör ETKİLİ SINIF YÖNETİMİAnı Yayıncılık, 7.Baskı, Ankara/Türkiye 2012, xiv+ 338 Sf, 16x24 cm ISBN 978-605-5213-05-3 Eğitim, Öğretim1.Sınıf Yönetiminin Temelleri, 2.Toplumsal Norm ve Değerler, 3. Öğretimin Yöntemi 4.Öğretmen-Öğrenci İletişimi, 5.Eğitimde İletişim
Anı YayıncılıkKızılırmak Sok. 10/ABakanlıklar/ANKARATel : 0 312 425 81 50 pbxFaks : 0 312 425 81 11e-posta: [email protected]:// www.aniyayincilik.com.tr
ONSOZ
Okul işlevlerini büyük ölçüde kendi içinde yer alan eğitim-öğretim birimleri olan sınıflarda yapılan etkinlikler aracılığıyla gerçekleştirir. Bu nedenle sınıflar ve sınıflarda olup bitenler eğitim-öğretim sürecinde belirleyici nitelik taşırlar. Öğrenme-öğretme etkinliklerinin önceden belirlenen amaçlara ulaşabilmesi, her şeyden önce ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirecek hedef davranışların kazandırılabilmesine olanak sağlayacak, uygun bir sınıf ortamının hazırlanması, sürdürülmesi ve etkin bir biçimde yönetilmesi ile olanaklıdır.
Sınıflar, öğrenme-öğretme etkinliklerinin gerçekleştirilmesi amacıyla oluşturulmuş özel alanlardır. Eğitimsel amaçların gerçekleşebilmesi için öğrenme sürecinde bir düzene gereksinim vardır. Bu düzeni tehdit eden her türlü değişken, sınıf içerisinde öğrenme sürecini olumsuz etkilemekte, kayıplara yol açmaktadır. Smıf yönetimi eğitimi almak, sınıf yönetimini etkileyen bu değişkenleri tanımak ve değişkenlere karşı gerekli önlemleri alabilme becerisini kazandırır.
Sınıf yönetimi, öğrenme için uygun ortamın, iklimin oluşturulması ve sürdürülmesi olarak tanımlanabilir. Smıf yönetimi, sınıf ortamından, bireyin psikolojik özelliklerinden ve sınıf dışı etkenlerden de etkilenir. Bu yüzden sınıf yönetimi bazı güçlükleri içerir. Ancak etkili smıf yönetimi eğitimi almış ve öğrendiklerini uygulayabilen öğretmenler, bu sorunları önceden kestirip gerekli önlemleri alabilirler.
Bu kitap, öğrenci merkezli bir eğitim ortamında öğretmenin sınıf yönetimine ilişkin duruşunu tanımlamaktadır. Ayrıca, öğrencinin aktif olduğu bir ortam düşünülerek, öğretmenlerin kazanması gereken sınıf yönetimi becerileri tanımlanmaya çalışılmıştır.
Katkısı olan herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Şubat-2005
Tüm Yazarlar
iç in d e k il e r
1. BÖLÜMDoç. Dr. Hasarı DEMİRTAŞ
SIN IF YÖNETİM İNİN TEM ELLERİ...................................................................1
Eğitim Okul Sınıf İlişkisi............................................................................................ 3
Smıf Nedir?.....................................................................................................................5
Sınıfın Yapısal Ö zellikleri.........................................................................................6
Yönetim Nedir?............................................................................................................. 7
Eğitim Yönetim i.................................................................................................... 8
Okul Yönetimi....................................................................................................... 8
Smıf Yönetimi........................................................................................................ 9
Smıf Yönetiminin İçeriği.......................................................................................... 11
Neden Sınıf Yönetimi?..............................................................................................13
Sımf Yönetiminin Boyutları....................................................................................14
Smıf Yönetimi M odelleri......................................................................................... 18
Smıf Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar....................................................................21
Ö zet................................................................................................................................28
Değerlendirme Soruları........................................................................................... 30
Kaynakça......................................................................................................................33
2. BÖLÜMDoç. Dr. Ali TAŞ
SIN IF YÖNETİM İNİ ETKİLEYEN ETKENLER............................................35
G iriş................................................................................................................................37
A- Sosyal Etkenler.................................................................................................... 38
1. Aile................................................................................................................... 38
2. Toplumsal Norm ve Değerler....................................................................4U
3. Çevre.................................................................................................................. 40
4. Beklentiler........................................................................................................ 41
5. Kitle İletişim A raçları................................................................................... 42
B- Psikolojik Etkenler............................................................................................. 44
1. Öğrenci Özellik ve İhtiyaçları....................................................................45
2. Öğretmenin Kişilik Özellikleri...................................................................46
C- Eğitsel Etkenler...................................................................................................47
1. Okul Yönetiminin Yapısı ve İşleyişi.........................................................47
2. Öğretmenin Nitelik Ve Eğitim Durumu.................................................48
3. Öğretmenlerin Okul Amaç ve Değerlerine Bağlılığı...........................49
4. Kontrolü Kaybetme Korkusu.....................................................................50
5. Dersin İşlenişi..................................................................................................50
6. Sınıfın Fiziksel Durumu...............................................................................52
7. Smıf Kurallarının Durumu......................................................................... 54
Ö zet................................................................................................................................55
Değerlendirme Soruları........................................................................................... 56
Kaynakça ........................................................................................................ 59
3. BÖLÜMYrd. Doç. Dr. Erkan TABANCALI
SIN IF ORTAM ININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ............................................61
Fiziksel Ortamın Ö nem i.......................................................................................... 63
Fiziksel Ortamın Değişkenleri...............................................................................65
Sınıfın Büyüklüğü ve Öğrenci S a y ıs ı..................................................................66
Isı .................................................................................................................................. 67
Iş ık .................................................................................................................................. 67
vi
Renk ve Görünüm ..................................................................................................... 68
G ürültü......................................................................................................................... 69
Tem izlik........................................................................................................................ 69
Sınıfın Yerleşim Düzeni........................................................................................... 70
Değerlendirme Soruları........................................................................................... 79
Kaynakça......................................................................................................................81
4. BÖLÜMDoç. Dr. Şükran TOK
ÖĞRETİM İN Y Ö N ETİM İ.....................................................................................83
G iriş................................................................................................................................85
Öğretimin Yönetim i..................................................................................................85
Etkili Öğretmenler..................................................................................................... 86
Öğretmenlerin Öğretimsel İşlevi...........................................................................89
Öğretimin Planlanması............................................................................................ 90
Öğretimin Uygulanması..........................................................................................91
Derse Hazırlık ............................................................................................................91
Dikkat Ç ekm e.............................................................................................................91
İlgi Çekme.....................................................................................................................92
Güdüleme.....................................................................................................................92
Gözden Geçirm e........................................................................................................ 92
Dersin Sunum u..........................................................................................................93
Bireysel ve Grupla Öğrenme Etkinlikleri...........................................................94
Dersin Kapanışı...........................................................................................................98
Öğretimin Değerlendirilmesi...............................................................................100
Etkili Öğretim ve Davranış Yönetim i................................................................102
Öğretimin Yönetiminde Etkili Öğrenme ve Öğretme Yaklaşımları 104
Doğrudan Öğretim..................................................................................................104
işbirliğine Dayalı Uğrenme...................................................................................1U5
Çoklu Zeka Kuramı.................................................................................................109
Oluşturmacı Öğrenme .......................................................................................... 114
Problem Temelli Öğrenme....................................... -...........................................118
Ö zet................. 118
Değerlendirme Soruları......................................................................................... 120
Kaynakça ............................................................................................................. 122
5. BÖLÜMYrd. Doç. Dr. Turan Akman ERKILIÇ
ZAMAN Y Ö N ETİM İ............................................................................................ 125
Yönetimin İşlevleri ve Zaman............................................. 127
Zaman Yönetimi ve Zamanın Kendine Özgü Yönleri..................................127
Zaman Yönetiminde Temel Yaklaşım lar.........................................................130
Sınıfta Zaman Yönetimi......................................................................................... 134
Sınıfta Etkili Zaman Yönetimi İçin Öneriler................................................... 140
Ö zet..............................................................................................................................141
Örnek O lay.................................................................................................................143
Değerlendirme Soruları......................................................................................... 145
Kaynakça....................................................................................................................148
6. BÖLÜMDoç. Dr. Ekber TOMUL
SINIFTA ÖĞRETM EN - ÖĞRENCİ İLETİŞİM İ........................................ 151
Sınıfta Öğretmen-Öğrenci İletişimi.................................................................... 153
İletişim Nedir?............................................................................................................ 153
Eğitimde İletişim Süreci ve Ö ğeleri...................................................................155
Kaynak........................................................................................................................ 156
viii
İleti................................................................................................................................ 157
K an al............................................................................................................................158
A lıc ı......................................................................................................................... 160
Etkin Dinlem e........................................................................................................... 162
Empatik D inlem e.................................................................................................... 164
Geribildirm.................................................................................................................165
İletişim Türleri..........................................................................................................167
Sözel İletişim ............................................................................................................ 167
Sözel Olmayan İletişim.......................................................................................... 168
İletişim Engelleri.......................................................................................................173
Ö zet........................................................... 174
Değerlendirme Soruları......................................................................................... 176
Kaynakça....................................................................................................................179
7. BÖLÜMProf. Dr. Ruhi SARPKAYA
SIN IFIN İLİŞK İ DÜZENİNİ OLU ŞTU RM A ...............................................181
G iriş............................................ 183
Grup Dinamiği Açısından Sınıfın İlişki Düzeni.............................................183
Sınıfta İlk G ünler..................................................................................................... 187
Tanışma....................................................................................................................... 188
Smıf İklimi .................................................................................................................193
Öğretmen Beklentileri............................................................................................ 197
Sınıfta Demokratik Bir İlişki Düzeni Oluşturma........................................... 200
Sınıfta Kaygı, Heyecan, Eşduyum (Empati)................................................... 203
Ö zet......................................... 206
Değerlendirme Soruları......................................................................................... 208
Kaynakça....................................................................................................................211
O. D U L U İV İDoç. Dr. Ali Rıza ERDEM
SINIFTA GÜDÜLEM E......................................................................................... 213
Ömek O lay................................................................................................................ 215
Güdüleme...................................................................................................................216
Güdüleme Süreci .................................................................................................... 216
Güdüleme Kuramları............................................................................................. 218
İçerik Kuramları................................................................................................218
Süreç Kuramları................................................................................................221
Öğrencileri Öğrenmeye G üdülem e...................................................................225
Öğrenmede İçsel Ve Dışsal Güdüleme............................................................. 226
Öğrencileri Güdülemede Kullanılabilecek Stratejiler................................. 228
Ö zet..............................................................................................................................230
Değerlendirme Soruları.........................................................................................232
Kaynakça....................................................................................................................235
9. BÖLÜMYrd. Doç. Dr. Kazım ÇELİK
DİSİPLİN OLUŞTURM A VE KURAL G ELİŞTİRM E.............................. 237
G iriş..............................................................................................................................239
Disiplin Ve Önemi...................................................................................................239
Disiplin Sorunlarının Kaynakları....................................................................... 242
Okul İçindeki Disiplin Sorunları........................................................................ 242
Disiplin M odelleri.............................................................v.................................... 246
Canter M odeli.................................. 246
Glasser M odeli..........................................................................................................247
Kounin M odeli..........................................................................................................248
Davranışçı M od el....................................................................................................249
x
Etkili Öğretmenlik Eğitimi M odeli....................................................................249
Mantıksal Sonuçlar M odeli.................................................................................. 251
Sınıf Yönetiminde Kural Oluşturma..................................................................254
Sınıflar İçin Gerekli Kuralları Geliştirmenin Basmakları............................258
Kuralın Gerekliliğini Tartışma.............................................................................258
Liste Oluşturma....................................................................................................... 258
Kurallara Uymayı Kabul Etme ve İçselleştirme.............................................259
Kurallara Rehberlik Etme ve Gözden Geçirme..............................................260
Kural Öğretme Y olları........................................................................................... 262
Ö zet..............................................................................................................................263
Değerlendirme Soruları.........................................................................................265
Kaynakça....................................................................................................................267
10. BÖLÜMYrd. Doç. Dr. Tuncay AKÇADAĞ
SORUN DAVRANIŞLARIN Y Ö N ETİM İ.................................................... 269Eğitim Ortamında Sorun Davranışlar ............................................................ 271Sınıf İçi Sorun Davranışların Nedenleri...........................................................272
Sınıf İçi Nedenler ............................................................................................ 272Sınıf Dışı N edenler.......................................................................................... 282
Sorun Davranışların Önlenmesine Yönelik Yaklaşımlar............................289Sorun Davranışı Göz Ardı Etm ek......................................................................291
Çevre Koşullarını Değiştirmek............................................................................291Ilımlı Kontrol Tekniklerini Kullanma............................................................... 293Akran Gurup Etkisini K ullanm a....................................................................... 294Sert Kontrol Tepkileri............................................................................................ 295Örnek O lay................................................................................................................ 298
Değerlendirme Soruları.........................................................................................300Kaynakça................................................................................................................... 302
xx. u L ı\j ın
ÖZEL GRUPLARIN YÖN ETİM İ...................................................................... 303
G iriş............................................................................................................................. 305
Okul Başarısızlığı Olan Çocuklar....................................................................... 306
Okul Başarısızlığının Nedenleri......................................................................... 306
Öğrencinin Okul Başarısızlığı İle İlgili Çözüm Y olları............................... 308
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktif Bozukluğu Olan Çocuklar.........................309
Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliğinin Ortaya Çıkma Sebepleri.................310
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu OlanÇocukların Özellikleri............................................................................................ 310
Sınıfta Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan
Öğrencilerin Yönetim i...........................................................................................312
Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocuklar...........................................................313
Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocuklarm Özellikleri ................................ 314
Sınıfta Öğrenme Güçlüğü Çeken Öğrencilerin Yönetim i...........................315
Görme Özürlü Çocuklar........................................................................................315
Görme Özürlülerin Özellikleri........................................................................... 316
Görme Özürlüğünün Sebepleri.......................................................................... 316
Görme Özürlüğünün Belirtileri.......................................................................... 317
Sınıfta Görme Özürlü Öğrencilerin Yönetim i .....................................318
İşitme Özürlü Çocuklar.........................................................................................318
İşitme Özürünün Sebepleri.................................................................................. 319
Sınıfta İşitme Özürlü Öğrencilerin Davranışları İle İlgili Belirtiler 319
Sınıfta İşitme Özürlü Öğrencilerin Yönetimi..................................................320
Konuşma Özürlü Çocuklar.................................................................................. 321
Konuşma Özürünün Sebepleri........................................................................... 321
Konuşma Özürlü Çocuklarm Özellikleri.........................................................322
Sınıfta Konuşma Özürlü Öğrencilerin Yönetimi........................................... 323
xii
Bedensel (Ortopedik) Özürlü Çocuklar...........................................................324
Bedensel Özürlülüğünün Sebepleri...................................................................324
Bedensel Özürlü Öğrencilerin Özellikleri....................................................... 325
Sınıfta Bedensel Özürlü Öğrencilerin Yönetimi............................................ 326
Uyum ve Davranış Bozukluğu Olan Çocuklar..............................................327
Uyum ve Davranış Bozukluğunun Sebepleri.................................................328
Uyum ve Davranış Bozukluğu Olan Çocuklarm Özellikleri....................329
Sınıfta Uyum Bozukluğu Olan Öğrencilerin Yönetimi............................... 329
Üstün Yetenekli Olan Çocuklar.......................................................................... 331
Üstün Yetenekli Çocuklar ın Özellikleri...........................................................332
Sınıfta Üstün Yetenekli Öğrencilerin Yönetimi............................................. 333
Bölümün Özeti......................................................................................................... 334
Değerlendirme Soruları.........................................................................................335
Kaynakça................................................................................................................... 337
BölümSINIF YÖNETİMİNİN TEMELLERİ
Doç. Dr. Haşan DEMİRTAŞ
1965 yılında K.Maraş Elbistan’da doğdu, ilk ve ortaöğrenimini Malatya-Doğanşehir’de tamamladı. 1983 yılında Hatay Eğitim Yüksek Okulundan, mezun olarak sınıf öğretmenliğine başladı. 1995 yılında İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi EYD anabilim dalında lisans, 1997 yılında yüksek lisans derecesi aldı, ilköğretim Müfettişliği yaptı. 2002 yılında Hacettepe Üniversitesi SBE, EYTPE anabilim dalında doktora derecesi aldı. Halen İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.
Öğrenme Hedefleri• Yönetim, eğitim yönetimi, okul yönetimi ve sınıf yönetimi ile ilgili
temel kavramları ve bunlar arasındaki ilişkileri anlayabilme,
• Okulun ve sınıfın öğrencilerin yaşamındaki yeri ve önemini kavrayabilme,
• Sınıfın yapısal özelliklerini anlayabilme,
• Sınıf yönetiminin içeriğini kavrayabilme,• Smıf yönetimi becerilerinin öğretmenlerin meslek yaşamlarındaki
yeri ve önemini kavrayabilme,
• Sınıf yönetiminin boyutları ve sınıf yönetimi modellerini kavrayabilme,
• Smıf yönetimindeki yeni gelişmeleri anlayabilme.
Ünitenin Orüntüsü
Eğitim-Okul-Sımf İlişkisi
Sınıf Nedir?
Sınıfın Yapısal Özellikleri
Yönetim Nedir? Eğitim Yönetimi, Okul Yönetimi, Smıf Yönetimi
Smıf Yönetiminin İçeriği
Neden Sınıf Yönetimi?
Smıf Yönetiminin Boyutları
Smıf Yönetimi Modelleri
Sınıf Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar
Özet
Değerlendirme Soruları
Kaynakça
Eğitim yöneticileri, okul yöneticileri ve sınıf yöneticisi olan öğretmenler daha etkili bir okul ve sınıf için aşağıdakilere benzer sorulara yanıt vermelidir:
* Okulların ve sınıfların öğrencilerin yaşamlarındaki yeri ve anlamı nedir?
* Öğrenciler neden okullardan-sınıflardan kaçarlar?
* Başka seçenekleri olsaydı, öğrencileriniz, sizin okulunuzu-sınıfınızı tercih ederler miydi?
* Bir öğrenme ortamı olarak okulunuzun-sınıfınızın olumlu özellikler taşıdığını düşünüyor musunuz?
* Okulunuz-sınıfınız daha iyi olabilir mi, nasıl?
* Empati yaptığınızda, okulunuzdan-sınıfınızdan çıkarmak ve eklemek istedikleriniz nelerdir?
* M eslek yaşamınızı geçirdiğiniz bu ortamların nasıl olmalarını isterdiniz?
Sınıf Yöneliminin Temelleri 1 3
Bu bölümde; eğitim, smıf, yönetim, eğitim yönetimi, okul yönetimi ve smıf yönetimi kavramları birbirleri ile olan ilişkileri açısından ele a- lmmış, smıf yönetiminin öğretmenlik mesleğindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, sınıf yönetiminin boyutları, sınıf yönetimi modelleri ve smıf yönetimindeki yeni yaklaşımlar üzerinde durulmuştur.
EĞİTİM-OKUL-SINIF İLİŞKİSİ
Eğitim sözcüğünün farklı tanımlarının ortak yanı, onun, davranış değiştirme, davranış oluşturma amaçlı etkinlikler olmasıdır. Öğretim, öğrenme, davranışın sağlanması amacıyla yapılan ön çabalardır (Başar 2001: 1). Davranış oluşturmak amacıyla yapılan eğitim, öğretim etkinliklerin büyük bölümü, eğitim amacıyla kurulmuş özel çevreler olan okullar aracılığıyla gerçekleştirilir (Bursalıoğlu 1991: 33). Okul sağladığı eğitim ortamında, öğrencinin eğitimin önceden belirlenmiş amaçları doğrultusunda, belirlenmiş davranışlara sahip olma sürecini yönlendirir.
Elbette eğitim olgusu okullarla sınırlandırılamaz. Okulların dışında, yaşamın her alanında eğitim söz konusudur. Bireyler okullar dışında da eğitilebilirler, eğitim alabilirler ancak, okullar ve okullarda yer alan sınıflar bu iş için özel olarak oluşturulmuş çevreler olduğundan, buralarda olup bitenlerin diğer ortamlardan farklı olması beklenir. Okul ve smıf öğrencilerin yaşamlarında ayrı bir yer ve öneme sahiptir. Çocuğun, belirli bir döneme kadar, ailesinden, evinden sonra zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği yerlerin okullar ve sınıflar olması bu ortamların önemini artırmaktadır. Bu nedenle okulu ve sınıfı iyi anlamak gerekmektedir.
Okul, eğitimin amaçlarını gerçekleştirmesi beklenen kişilerin işleri ve birbirleriyle olan etkileşim biçimleri tarafından nitelenen toplumsal bir sistemdir (Pehlivan Aydın 2002: 2). Bu toplumsal sistemin yapısı, eğitim denilen sürecin işleyişini ve niteliğini belirler. Bu nedenle okul örgütlerinin yapısının nasıl olması gerektiği, toplumsal yapıdaki değişmelerle birlikte sürekli üzerinde durulması gereken bir konudur.
Tarihsel süreç içinde bürokratik yapılara dönüşmüş olan okullar modernizmin bir olensudur ve kanitalist ekonomik sisfpm ulııs rlpvlpf-
lerinin ortaya çıkması, sanayileşme ve kentleşme sonucu ortaya çıkan demografik değişmelerin eşlik ettiği bir oluşumdur (Pehlivan Aydın 2002: 3). Mevcut bürokratik yapıları ile okulların geleceğin insanını yetiştirebileceğini söylemek olanaklı değildir. Okullarm ve dolayısı ile sınıfların yapısının, işleyişinin değişmesi kaçınılmazdır.
Toplumun eğitim gereksinimini karşılamak amacıyla oluşturulan kurumlar olan okullarm günümüzde yaşadıkları güçlükleri iyi değerlendirmek gerekmektedir. Amaçları iyi insan, iyi yurttaş, iyi üretici ve iyi tüketici yetiştirmek biçiminde gruplanabilecek okullar günümüzde bu amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirmektedirler? Öğrenciler, okullar, sınıflar ve eğitim hakkında ne düşünmektedirler? Öğrenciler okullara ve sınıflara isteyerek gelmekte ve severek çalışmakta mıdır? Okullarm, sınıfların öğrencilerin yaşamlarındaki yeri ve anlamı nedir? Öğrencinin, ailesinden sonra, çocukluk ve gençlik dönemlerinin büyük bir bölümünü geçirdiği ortamlar olan okullarm ve sınıfların onların yaşamlarına etkisi ve katkısı nedir? biçiminde sıralanabilecek sorular dizisine doyurucu, anlamlı ve öğrenciler için benimsenebilir yanıtlar vermek eğitimcilerin üzerinde durması gereken sorulardır.
Günümüzün hızla değişen, gelişen, teknolojinin, bilginin ve ekonomik rekabetin yaygınlaştığı dünyasında, bireylerin beyinlerinin yarış- tırıldığı bir ortamda, yarışı kazanabilecek bireyleri hangi okullarda ve sınıflarda yetiştirebileceğimizi tartışmak durumundayız. Bu durum o- kullara-smıflara ve bu örgütlerde yer alan çalışanlara önemli sorumluluklar yüklemektedir.
Toplumu oluşturan çeşitli kesimlerden okullara sürekli olarak eleştiriler yöneltilmesine, bilgi teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte çeşitli öğrenme olanaklarının (internet vb.) gelişmesine ve okullarm eğitim- öğretimdeki yerlerinin sorgulanmasına rağmen bugün okullar hala toplumsal yaşamdaki önemlerini korumaktadırlar. Bu önem özel çevreler olan okullarm iyi anlaşılması ve sürekli geliştirilmesi bir zorunluluktur.
Okul denilen özel çevrenin üç işlevinden birincisi, öğrencileri dış çevrenin güçlüklerinden korumak, onlara yaşamı kolaylaştırmak, İkincisi, dış çevrede kolay rastlanabilecek olan istenmeyen davranışları okuldan içeri sokmayarak, öğrenci davranışlarını temizlemek, üçüncüsü,
Sınıl Yönetiminin Temelleri 1 5
okulun dışındaki çevrede yer alan toplumsal farklılıkların okulda sergilenmesine izin vermeyerek, kendi sınırları içinde bir denge oluşturmaktır (Başar 2001: 2-3). Okul, bu üç işlevini büyük ölçüde okul içinde yer alan eğitim-öğretim birimleri olan sınıflarda yapılan etkinlikler aracılığıyla gerçekleştirir. Bu nedenle sınıflar ve sınıflarda olup bitenler eğitim- öğretim sürecinde belirleyici nitelik taşırlar. Öğrenme-öğretme etkinliklerinin önceden belirlenen amaçlara ulaşabilmesi, her şeyden önce ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirecek hedef davranışların kazandırıla- bilmesine olanak sağlayacak uygun bir sınıf ortamının hazırlanması, sürdürülmesi ve etkin bir biçimde yönetilmesi ile olanaklıdır.
SINIF NEDİR?
Smıf, öğrencinin yaşamında ailesinden sonra gelen ikinci derecede önemli ilişkiler sistemidir. Sınıfta öğrencinin ailesinden getirdiklerinin üstüne, bir yandan yeni bir şeyler konmaya yani yeni davranışlar kazandırılmaya ve çeşitli bilgiler verilmeye çalışılırken, diğer yandan getirilen yanlış davranışlar ve bilgiler varsa değiştirilmeye çalışılır. Öğrencinin, bir yandan kültürleme yoluyla toplumsallaşması sağlanırken, diğer yandan kendi gizil güçlerini ortaya çıkarıp, geliştirmesine ortam ve olanak yaratılarak, kendisi olmasma, bireyselleşmesine çalışılır. Bu anlamda toplumsallaşma ve bireyselleşme süreçleri eğitim-öğretim etkinliklerinde iç içe yürüyen bir görünüm sergilerler.
Smıf, eğitim-öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği ortak bir yaşama, alanıdır. Öğrencilerin ve öğretmenlerin zamanlarının büyük bir bölümü bu ortak yaşama alanında geçmektedir. Sınıfta geçirilen süre içinde, öğretmenler ve öğrenciler önceden belirlenen amaçlar doğrultusunda ve belirli programlar çerçevesinde bu ortak yaşamın özneleri olarak çeşitli roller sergilerler. Ancak smıf içindeki yaşantıların, önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda gerçekleşmesinden öncelikle öğretmen sorumludur. Başka bir anlatımla, sınıfta öğrenme ortamının ve yaşantılarının düzenlenmesi ve yaşantılarının düzenlenmesi ve yönetilmesi, öğretmenin sorumluluğundadır (Aydın 2000:2). Bu sorumluluk öğretmenin sınıf yönetiminin ilke ve yöntemlerini bilmesini zorunlu kılmaktadır.
Eğitim öğretim etkinliklerinin üretim yerleri sınıflardır. Bu nedenle, sınıfın fiziksel yapısı, öğrenci özellikleri, öğretmenin yeterliği büyük önem taşımaktadır. Sınıfta yönetici konumunda olan öğretmendir (Celep 2000: 1). Sınıflar öğrenme isteğinin ateşlendiği yerler olarak düşünülmeli ve düzenlenmelidir. Sınıfı oluşturan fiziksel düzenlemeler, psikolojik durumlar ve öğrencilerin duyuş ve değerlendirmelerini etkileyen sosyal ve kültürel öğelerin etkileşiminin ürünü olan sınıf ortamı, bir sınıfı diğer sınıflardan ayıran o sınıfa özgü özelliklerin tamamıdır. Sınıf ortamı sınıfta bulunan herkesin yaşadığı smıftakilerin davranışlarını etkileyen değer ve normlar olarak ifade edilebilecek özelliklerin tümüdür. Sınıf ortamını ve bu ortamın yansıması olan sınıfın havasmı etkileyen birçok değişken vardır. Sınıftaki olumlu öğretme-öğrenme havasını etkileyen değişkenler arasında; kural ve beklentilerin açıklığı, ödül ve teşvik, öğretme yeteneği, yüksek beklenti, öğrencilerin derse katılımı, öğrenci-öğretmen ilişkileri, okul aile ilişkileri, grup normları, öğretmenlerin kendi aralarındaki ve yönetimle ilişkileri ve fiziksel çevre sayılabilir (Özden 2002: 39). Bu nedenle sınıf ortamı öğrenmeye uygun olarak düzenlenmelidir. Öğretmenin sınıf içindeki etkinliklerin yürütülmesinde, öğrencilerin bu etkinliklere katılımının sağlanması ve öğrencilerin öğrenmeye güdülenmesinde, sınıf ortamının öğrenmeye uygun biçimde düzenlenmesinde ve araç gereçlerin kullanılmasında, öğrenmenin yönlendirilmesi ve yönetilmesinde öğretmenin rolü büyüktür. Bu rolün doğru algılanması ve gereklerinin yerine getirilmesi, öğretmenin smıf yönetimine ilişkin yeterlikleri ile doğru orantılıdır.
Sınıfın Yapısal Özellikleri
Smıf yönetimi, büyük ölçüde sınıfın yapısal özelliklerine göre biçimlenirken, diğer yandan sınıfın yapısal özelliklerini etkileyen bir süreçtir. Her yönetim gibi smıf yönetimi de yönettiği kurumun yada grubun özelliklerine göre biçimlenebilecek ve biçimlendirecektir. Sınıfın sahip olduğu farklı özellikler smıf yöneticileri tarafından dikkate alınmak durumundadır. VVeinstein (1996), bu özellikleri şöyle sıralamaktadır:
1. Çok boyutluluk: Sınıfta aynı anda bir çok etkinlik bir arada yapılabilmektedir. Kimi öğrenciler okurken kimileri yazmakta, kimileri
Sınıf Yönetiminin Temelleri n
tartışmakta olabilirler. Bu sınıfın çok boyutluluk özelliğidir ve öğretmen bu etkinlikleri sınıfın amaçları doğrultusunda bütünleştirebilmelidir.
2. Yakınlık-anındalık: Sınıfta olaylar anında oluşur ve bunları ileri bir zamanda düşünmek, ertelemek olanaklı değildir. Öğretmenin her olaya yetişmesi, her soruya yanıt olması gerekir.
3. Öngörememe: Ne kadar iyi planlanırsa planlansın sınıfta olabilecek her şeyi önceden tahmin etmek olanaklı değildir. Her şey yolunda giderken bir öğrencinin burnunun kanaması yada bayılması vb. bir olayı önceden tahmin etmek olanaklı değildir.
4. Açıklık: Sınıfta olup bitenlerde gizlilik yoktur. Olaylar herkesin gözü önünde yaşanır.
5. Ortak tarih: Smıf bir aile gibidir. Sınıfta yıl boyunca yaşanan o- lumlu ve olumsuz olayları bütün smıf birlikte yaşar ve yaşananlar ortak bir tarih oluşturur. Bu ortak tarihin bilinmesi sınıfın geleceğine ilişkin kestirimlerde bulunmaya yardımcı olabilir.
YÖNETİM NEDİR?
Yönetim ortak bir amacın gerçekleştirilebilmesi için eldeki insan ve madde kaynağının etkili biçimde kullanılmasıdır. İnsan ve madde kaynağı aracılığı ile belli bir amacın gerekleştirilmesi eylemidir (Aydın, 1994: 70). Yönetim, amaçların gerçekleştirilmesi için insanlar arasında işbirliği ve koordinasyon sağlamak, insanları harekete geçirmek, yönlendirmektir. Yönetim, örgütün amaçlarını gerçekleştirmek için, insan ve madde kaynağına yön verir, bunları kullanır ve kontrol eder.
Smıf açısından düşünüldüğünde yönetim, sınıfta bulunan insan kaynağı olan öğrenciler ile madde kaynağı olan tüm araç ve gereçlerin, sınıfın amaçlarını gerçekleştirmek doğrultusunda harekete geçirmek olarak anlam bulur.
Öğretmen etkinliğine ilişkin yapılan çoğu araştırmada öğretmenlerin smıf yönetimi becerilerinin, öğretimin başarısmı belirlemede birincil önem taşıdığı vurgulanmaktadır. Sınıf yönetimi becerilerinde önemli