esmaül hüsna

T.C. ULUDA NVERSTES LHYAT FAKLTES DERGS Cilt: 16, Say: 2, 2007 s. 215-285

lk Trke Kuran Tercmelerine Gre Esm-i Hsn*

Dr. Suat nl Dr., U. . Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm

zet Bu makalede,Trk dili tarihinde erken dnem Kuran tercmeleri olarak bilinen Dou ve Bat Trkesi Kuran tercmelerinde Allahn isimlerinin/sfatlarnn (Esml-sn) Trkeye yansmalar ele alnrken Trk dili tarihinin nemli paralarndan olan dini metinlerdeki Trkecilik baars gsterilmeye allacaktr. Bilindii gibi Kuran gibi bir metni tercme etmeye alrken tercme edenler ok dikkatli davranmak zorundadrlar; nk yanl anlamlandrma ve yanl ifade etme sonucu ortaya kacak dini ve sosyal sorumluluktan tercme edenler sorumlu tutulacaklardr. Bu yzden en dikkatli tercme edilen, kelimeleri en dikkatli secilen ve en uygun gramer kurallarn uygulamaya alan metinler din metinlerdir. Bu yzden Kuran tercmeleri dilcilik asndan en nemli ve en gvenilir kaynaklardr.

* Bu makale 2005 ylnda Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi

ada Trk Leheleri ve Edebiyatlar Blm tarafndan dzenlenen a-da Trklk Aratrmalar Sempozyumunda sunulan TEM 73te Esml-Hsn adl bildirinin geniletilmi eklidir.

216

Abstract The Most Beautiful Names of God (al-Asma al-Husna) in Early Turkish Translations of Quran In this article, in the history of Turkic, in Eastern and Western Turkish Quran translations known as Early Period of Time Quran translations, the succeedings of the use of Turkish in religious texts which were the most important part of the history of Turkic is tried to be shown when the reflects of the names/ apperances of the God (al-Asma al-Husna) to the Turkish were taken. As known, the translators have to be very careful when they are trying to translate a text like the Quran. Because they would be responsible for the religious and social responsibilities that may be occured from the incorrect interpretations and comprehensions. So that, the texts that was translated very carefully, the texts which in the words were chosen very carefully and the texts that were constructed on the most suitable grammatical rules are the religious texts. In this article, we will try to show the succeedings of the use of Turkish in Eastern and Western translations by their examples. Anahtar Kelimeler: Kuran, Eski Trke, Harezm Trkesi, Eski Anadolu Trkesi, Satr-Aras Kuran Tercmeleri

Key Words: Quran, Old Turkish, Khwarizm Turkish, Old Anatolian Turkish, Inter-Linear Quran Translations

1. Esml-Hsnnn Anlam ve Kurn- Kermde Getii Sre

ve yetler Esml-sn tamlamas, Arapa esm . isimler ve hsnn

ism-i tafdili hsn . en gzel kelimelerinden kurulu bir tamla-madr ve Esml-sn (Farsa terkibi esm-i- hsn) en gzel isimler anlamna gelmektedir. Sadece Kuranda geen ilah isimler 100den fazladr. Muhtelif hadislerde Allaha nisbet edilen baka isimler de mevcuttur. Esm-i Hsn terkibinin, geni anlamyla bunlarn hepsini kapsamakla birlikte terim olarak daha ok doksan dokuz ismi ierdii kabul edilir. (Topalolu 1995: 404)

Esm-i Hsn terkibinde yer alan Hsn kelimesi gzel manasnda sfat veya en gzel anlamnda ism-i tafdil saylmtr. lah isimlerin gzellikle nitelendirilmesinin sebeblerini Eb Bekir bnl Arab yle sralamaktadr. (Topalolu 1995: 404)

1. Esm-i Hsn Allah hakknda ycelik ve aknlk ifade eder ve kullarda sayg hissi uyandrr.

217

2. Zikir ve duada kullanmlar halinde kabule vesile olur ve sevap kazandrr.

3. Kalplere huzur ve skun verir, lutuf ve rahmet midi telkin eder.

4. Bilginin deeri bilinenin deerine bal bal bulunduu ve bilinenleririn en ereflisi de Allah olduu iin esm-i hsn bilgisine saip olanlara bu bilgi meziyet ve eref kazandrr.

5. Esm-i Hsn Allah iin vcib terk edilemyen, ciz ile-nilmesinde izin olan, mmteni olamaz olan sfatlar iermesi sebe-biyle Onun hakknda yeterli ve doru bilgi edinmemize imkan verir (Topalolu 1995: 404).

Allah birden fazla isimle anmak veya baz sfatlarla nitelendirmek acaba slmn ok nem verdii tevhid ilkesini zedeler mi sorusuna ilahiyatlar zihnin dnda bir varla sahip bulunmadklar iin byle bir endieye kaplmann gereksiz olduu grn savunmulardr. (Topalolu 1995: 404).

Kuranda Allahn zatna birok isim nispet edilmitir. Bunlarn sk sk tekrar edildii grlr. Tevbe suresi dndaki 113 sure besmele ile balamaktadr.1 Ayn terkip iki ayetin iinde de yer almaktadr. Bilindii zere besmele Allahn iki gzel ismini rahman ve rahimi barndrr. Ayrca ism kelimesi Kuranda dokuz yerde ismullah Allahn ismi, dokuz yerde ism rabbik Rabbinin ismi, iki ayette de zamire muzaf olarak ismuh onun ismi eklinde Allahla ilgilendirilerek zikredilmitir (Topalolu 1995: 405).

Esm-i Hsn terkibi ise drt ayette yer alr. ni srasna gre bunlardan ilki, Arf sresi 7/180. yetde En gzel isimler (el-esml-hsn) Allahndr. O halde Ona gzel isimlerle dua edin. Onun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar yapmakta olduklarnn cezasna arptrlacaklardr olarak; ikincisi tevhd akdesinin vurguland Th Suresinin 20/8 yetidir: Allah, kendi-sinden baka ilh olmayandr. En gzel isimler O)na mahsustur. (Kleki 1997: 29). ncs sr Sresi 17/110. yette De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. nki en gzel isimler Ona hastr. Nazmnda yksek sesle okuma! onda sesini fazla da ksma! kisinin aras bir yol tut! buyrulmaktadr.2

1 Sleyman Ate, Tevbe sresinin bana besmele konmamasn yle izah eder:

Besmeledeki Rahman ve Rahim sfatlar gvence verir oysa mriklere ltimatom olan bu surede ahidlerini bozanlarn gvencesi kaldrlmaktadr. Surenin banda besmele ekilmesi caiz grlmemekle beraber herhangi bir yerinden okunmaya balarken besmele ekilir. (Ate 1975:1).

2 Bu ayetin mer Nasuhi Bilmen ini sebebini yle izah etmitir: Bu beyn- ilh, bir takm mriklerin iddialarn reddetmektedir. yle ki Resl-i Ekrem efendimiz bir gece secde ederken Y Allah, Y Rahmn demiti. Ebu Cehl gibi

218

Drdncs Har Sresi 59/24. yetde O, yaratan, var eden, ekil veren Allahtr. En gzel isimler onundur. Gklerde ve yerde olanlar onun ann yceltmektedir. O, galiptir, hikmet sahibidir. (Bilmen 1987:1928)

2. Esm-i Hsnnn Says Esm-i hsn saysn 99 olarak belirleyen ve Mslmanlar

arasnda mehur olan hadisin rivayeti btn muteber hadis kitaplarnda Ebu Hureyreye ulamaktadr (Canan 1998:524). Hadis yledir: Allahn doksan dokuz, yzden bir eksik ismi vardr. Bunlar ezberleyip benimseyen cennete girer. Hadisin bu ksmn ieren baz rivayetlerin sonunda o tektir, tek olan sever eklinde bir ilve de mevcuttur. Ayrca namazlardan sonra okunan doksan dokuz tesbihte olduu gibi bu saynn Hz. Peygambere vahiy yoluyla bildirilmi bir zellii olabilir (Topalolu 1995; 406).

Allahn en gzel isimlerinin doksan drd Kurn- Kermde, dierleri hadislerde gemektedir. Bunlarn en stn, hepsinin kavramn kendinde toplayan eksik sfatlardan uzak, tek bana hibir varla hakik veya mecaz ad olarak verilemeyen, Allahlk sfatlarn tamamen iine alan Allah isimidir. Allahn br isimlerine, Allahn sfatlar denilmektedir (Kleki 1997: 25).

Kaynaklarn belirttiine gre H. 2. yzyldan (M. 8 yy) itibaren dorudan doruya Kuran-Kerimden esm-i hsn listeleri karma almalarna balanmtr. Baz limler mehur hadiste bulunup da Kuranda yer almadn tespit ettikleri isimleri oradan tamamla-maya almlar, bazlar da kendilerinin koyduu ltler ereve-sinde yeni tespitler yapmlardr (Topalolu 1995: 408).

Esm-i Hsn ile ilgili eserlerde ele alnan konulardan biri de ism-azamdr. Allaha izafe edilen yzlerce isim arasndan birini en byk isim diye tercih etme giriimleri erken dnemlerden itibaren balamtr. Ancak (Taberi, Eari ve Bkllani) bata olmak zere bir ok alim, belirli bir isme en byk zelliini nisbet etmek iin nakli veya akli bir delil bulunmadn belirtmilerdir (Topalolu 1995: 411).

Gerek kelm ve felsefe kitaplarnda gerekse tasavvufi eserlerde, hatta bunlarn etkisiyle kaleme alnan tefsir kitaplarnda allahn eitli kavramlarla adlandrld grlmektedir. Arap olmayan Mslman milletler de kendi dilleriyle Allaha isim ve sfatlar nisbet

baz mrikler bunu duymular, rahmn da baka bir ilh sanmlar. Muhammed-aleyhisselm bizi iki ilha ibdetden nehyettii halde kendisi Allah ile beraber rahmn diye dier bir ilaha da dua ediyor demilerdi. Bunun zerine bu yet-kerme nzil olmutur. (Bilmen 1987: 23)

219

etmekte, bunlarla dua ve niyazda bulunmaktadrlar. Trklerin sla-miyeti kabul etmelerinden sonra bata tanr ve alap olmak zere eskiden kullandklar baz isimleri kullanmaya devam ettikleri, daha sonra Farsann tesiriyle bunlara huda isimleri de ilave ettikleri bilinmektedir.

i literatrnde doksan dokuz isim Hz. Aliden rivayet edilerek liste olarak verilmekte, baz kaynaklarda ise Hz. Ali ile Ebu Hureyre rivayeti birletirilerek All ahn gzel isimlerinin says 133e karl-maktadr. Genel olarak i limlerinin Kurandan kard isim saysnn 127 olduu ifade edilmektedir (Topalolu 1995:409).

3. Esm-i Hsnnn Tasnifi ve Muhtevas Deiik ekil ve kalplarla Allaha nisbet edilen isimler yzlerle

ifade edilecek kadar oktur. Esm-i Hsn telif trnn ortaya kndan itibaren bu isimleri guruplandrma temaylleri de ortaya kmtr. lah isimler ayn zamanda Allah niteleyen sfatlar olduundan bu kavramlarn tasnifiyle kelm limleri de eskiden beri bu tasnif ileriyle ilgilenmilerdir.

Esm-i Hsnnn tasnifinde takip edilen yntemler teknik, muhteva ve ilgilendikleri alanlar olmak zere grup halinde incelenebilir.

4. Trk Edebiyatnda Esm-i Hsn Esm-i Hsn ile ilgili olarak Arapa, Farsa, Trke birok

manzum ve mensur eser yazlmtr. Konuyla ilgili yazlan eserlerin ilk kayna Gazzlinin El-maksadl-esn fi erhi esmillhil-hsnsdr. Gazzliyi, Eb Bekir ibnl-Arab El-emedl-aks ile, onu da Fahreddin er-Rz Levmiul-Beyyint adl eseriyle takip etmitir (Topalolu 1995:407).

Trk Edebiyatnda manzum Esm-i hsnlar zerinde bir alma yapan Halil brahim ener, doksan dokuz ismin dnda Trkede kullanlan altm alt ismin listesini vermitir. Arapa, Farsa ve Trke kelime veya terkiplerden oluan bu isimlerin bir ksmnn ilahi fiillerden tredildii, bir ksmnnda vg ifade ettii grlmektedir (Topalolu 1995:410).

A.S. Levent Trkiye kitaplklarnda rastlanan balca Esm-i Hsn erhlerini (Levend1972: 50) yazsnda belirtmitir. Bunlar unlardr: Yazar bilinmeyen Cevhirl-Mani (Esm-i Hsn erhi) (yazld tarih: H. 805=M.1402); Hatipolu Habibullah irvn, Esml-Hsn erhi (yazld tarih: H.918=M.1512), Son Msr hkmdar Kansu Gavri adna lyas bni s Saruhannin (. H.967=1159) Esm-i Hsn erhi (manzum); Bursal Subhi Mehmed

220

Ali elebinin Esm-i Hsn erhi (manzum); Trabzonlu akir Ahmed Paann (.H.1234=M.1818) Ravza-i Virdi (Esm-i Hsn erhi, manzum; yazld tarih:H.1210=M.1795); Kemal Sadk Paann Vecihi Paa-zde (.H. 1310=M.1892), Asr- Keml (erh-i Esm-i Br ve Neb ile Enbiy kssalar, Yasin sresinde geen peygamberler, Eshab- Kehf, Peygamberin mucizeleri, hilyesi ve ahlak, manzum 3. blm). Behcet b. Mehmed Salim (.H.1325= M.1907) Behcetl-Lel (Abdl Gani Nblsnin Esm-i Hsn kasidesinin erhi); yazar bilinmeyen Esm-i Hsn erhi (manzum). Edebiyatmzda baz airler de Esm-i Hsn Muammalar kaleme alm, her isimle ilgili muammalar sylemilerdir (Levend 1972:50).

4.1. Trke Esma-i Hsna zerine Yaplan almalar lahiyat alannda Yaplan almalar: Son dnem Trk alimlerinden Trabzonlu Cd Efendinin el-

kenzl esn fi erhil Esmil Hsn adl manzum eseri H.1325 (Murat Yksel stanbul 1989) Latin harfiyle yaynlamtr. Prof.Dr. zzettin Cemelin 2001 stanbulda yaynlad Ayet ve Hadislerle El- Esml Hsn adl kitab kck cep ktab niteliindedir. Yine mer Faruk Hilminin Esm-i Hsn Manalar, Havs ve Esrr Dua ve Zikirleri (Osmanl yaynevi stanbul), Prof Dr. Nurettin Uzunolunun Allahn 99 Sfat Esm Hsn aklamas( Ankara 2004) adl kitab ilahi isimleri aklamaya yneliktir. Rauf Pehlivann Yce Allahn (c.c.) n Gzel isimleri Esml Hsn (stanbul 2005) adl kitab kck cep kitab niteliindedir. Mustafa Necati Bursalnn Ayet veHadislerle Esm-i Hsn erhistanbul 2002) adl kapsaml bir almas vardr. Ali Osman Tatlsunun Esm-i Hsn erhi (Ankara 1957) adl almas uzun yllardan beri bu konuyla ilgilenenlerin ihityacn karlamaktadr. Arif Pamuk Esm-i Hsn erhi (Havas ve Esrar) Pamuk yay, stanbul 1993 adl kitab kck cep kitab niteliindedir. Ayhan yalnn Esml Hsn (Aliolu Yay.stanbul 1981) adl bir kitab almas vardr. Yine Prof Dr.Bekir Topalolu Tarafndan Trkiye Diyanet Vakfi slam Ansiklopedisine Yazm olduu Allah, Esm-i Hsn hsn madde balar ilahiyat alannda yazlm kitap harici eserlere rnek olarak verilebilir. Bundan Baka Metin yurdagrn Allahn sfatlar-Esml-Hsn stanbul 1984) doktora tezinde Kuran ve snnet nda ilahi isimler incelenmi kelam literatr asndan da Allahn sfatlar konusu ilenmitir. Yine Suat lhan tarafndan kaleme alnan Kuranda Uluhiyyet adl eserde (stanbul 1987) Esm-i Hsnya geni yer vermi, Bat aratrmaclarn grlerinide ele almtr. Bunlardan baka Hseyin ahinin yksek lisans tezi olarak hazrlad Esm-i Hsn ve eserleri adl almada (M. Sosyal Bilimler Enstits) yazma veya basma yetmi drt eser tantlmtr.

221

Hasan Hseyin ahinin Esm-i Hsn ve Eserleri (Baslmam Yksek Lisans Tezi) stanbul 1989.

4.2. Trk Dili ve Edebiyatnda Yaplan almalar Halil brahim enerin Trk Edebiyatnda Manzum Esml-

Hsnlar adyla hazrlad Doktora tezi Esmi Hsn konusunda genel ve dkmanter bilgiler vermektedir.

Sabahaddin Akbay tarafndan Saruhanl eyh lyas ve Man-zum Esml-Hsn erhi Baslmam yksek Lisans Tezi 1996 Ankara 1996 Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Agah Sr Levendin, Dini Edebiyatmzn Balca rnleri, adl makalesiyle Trkiye kitaplklarnda rastlanan balca Esm-i Hsn erhlerini tantmaktadr. Trk Dili Aratrmalar Yll Belleteninde 1972, sh 50.

Trk Dil Kurumu tarafndan dzenlenen 4.Uluslararas Trk Dili Sempozyumunda Prof Dr. Aysu Ata tarafndan sunulan Trke lk Kuran Tercmesi Karahanl Trkesi Satr Aras Kuran Tercmesinde Esm-i Hsn adl yaymlanmam bir bildirisi vardr, eme 2000.

Yldz Teknik niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm tarafndan dzenlenen Trkede Din Tabirler Sempozyumu, 12 Mart 2004 tarihinde Yldz Teknik niversitesi Yldz Yerlekesi Beikta'ta yapld. Do. Dr. Glden Saol Kur'n'n Trke Tercmelerinde Esma-i Hsna balkl bildirisinde zellikle Orta Trke dneminde Esma-i Hsnay karlamak zere kullanlan Arapa, Farsa, Trke kelimeleri ieren bir snflandrma yapt Trkede Din Tabirler stanbul 2004, Yldz Teknik niversitesi, stanbul; En son olarak da Benim tarafmdan Ankara niversitesi Dil ve Tarih orafya Fakltesi ada Trk Leheleri Blm tarafndan geleneksel hale getirilen ada Trklk Aratrmalar Sempozyumunda TEM 73te Esma-i Hsna adl Baslmam almalardr.

Bunlardan Baka Trbe mederese vb. binalarda, hatta Msl-manlarn kulland eya ve aletlerde baz isimlerin yer ald bilin-mektedir. zellikle cami, mze ve ahslarn zel koleksiyonlarndaki Esm-i Hsn levha ve yazlar hat sanatnn rneklerini tekil etmektedir.

222

5. Eski Trke Kuran Tercmelerinde Esma-i Hsna 5.1. Ar. esmaul-husna Ar. Esmul-husn .. . = T. TEM 73 dg atlar

(sr 214r/7=017/110=), krklg atlar (228v/6=020/008, Har Sresi 405v/3=059/024)), krklg edg atlar (Arf 128r/9= 007/180).

tarn turur krklg g atlar olar an an birl oular anlarn kim [129v/1] arlar atlar iind yanut berilgylr ol aar kim lur rdilr (Arf 128r/9=007/180) = RylandsKT krklg atlar (53a/1=007/180) = Hekimolu KTte krklg atlar. (168a/3=007/180)= TEM 40ta adlar grklrekler (81a/9=007/180), Manisa KTte ya atlar vardur fatlar vardur (121a/4= 53a/1=007/180)

tar (7) yo tar mgr. ol aar turur krklg atlar. (Th Suresi 228v/6=020/008)= RylandsKT krklg atlar (38a/1= 020/008), Hekimolu KTte krklgrek atlarn (301a/6=020/008) Bat Trkesi kuran Tercmelerinde TEM 40ta adlar grklrekler (148a/10=020/008), Manisa KTte ya atlar (217b/10=020/008) eklindedir.

ayl olar tarn azu olar rz berigli. adn ayus kim osa silr (8) aar turur g atlar. n eitr omal namzda aru ym omal anda tilgil ekki ara yol. (sr Sresi 214r/7=017/110), Hekimolu KTte krklgrek atlar (281a/7= 017/110), TEM 40ta adlar grlrek (138b/8=017/110), Manisa KTte ya atlar (203a/10=017/110) eklindedir.

ol turur tar trtgn yaratan (4) bzgn aar turur krklg atlar, tsb lur aar n kim kklr iindki yer iindki (5) ol turur k btn ilig. (Har Sresi 405v/3=059/024) RylandsKT krklg atlar (32a/3=059/024), Manisa KTte krklgrek atlar (525b/1= 059/024), TEM 40ta adlar gklkrekler (261b/11= 059/024), Manisa KTte ya atlar (404b/10=059/024) eklindedir.

TEM 73te dg atlar, krklg atlar, edg krklg atlar olarak evrilen E.H. RylandsKTde dzenli olarak krklg atlar (Arf 53a/1=007/180; Th 38a/1=020/008=; Har 32a/3=059/024) olarak karlanmtr. Bunlara bakarak eksik sra suresinde de tamlamann krklg atlar olarak karlanm olabilecei dn-lebilir.

Kuranda Allahn stn vasflarn bildiren adlar iin toplayc genel bir ibare olarak karmza kan esma-i hsna iin TEM 73 Trke Kuran Tercmesinde Ar. hsnann krklg yannda tek bana dg veya krklgle birlikte krklg dg eklinde ift sz olarak karlanm olmas, ksaca dg h. iyi szcnn Tanrnn

223

stn vasfn kasdederek kullanlmas nemlidir. dg/ dglr Buddhist metinlerde Buddhann da stn vasflarn karlamak iin bir Buddhist teknik terim olarak kullanlmtr. Buddhist teknik terimlerin bu TEM 73 metninde Kuran anlamda kullanlmas iin bu dg tek rnek deildir. Mesela bir Buddhist teknik terim olarak ajun varlk biimi da TEM 73n Kuran anlamda kullanma soktuu bir teknik terim olarak karmza kar (Bunlar iin bkz. Barutcu 1987 SDB; Barutcu znder 2001). Bu sz varlna dayal tasarruflar TEM 73 dier dil bilgisi ve sz varl zellikleri dnda, erken tarihli Trke Kuran metinlerinden, zellikle son yllarda yaplan almalarla Trke ilk Kuran evirisi ve stelik ilk Karahanl Trkesi olduu iddia edilen (Ata 2003, 2004) Rylands Kuran metninden de ayrr; TEM 73n eskicilliini bir kez daha ortaya koyar.

5.2. Eski Trke Kuran Tercmelerinde Esma-i Hsna 5.2.1. Esirgeyen, Balayan (Tanr) Ar . Er-Rahmn3 Balayan, Esirgeyen (Cemel 15) T. rz berigli ii ; rz berigli tar ; rz berigli ; yarlal;

yarlaan yarlaan

Kuran: (Peygamber), Ey Rabbim! Hak ile hkm ver. Bizim Rabbimiz, sizin nitelemelerinize kar yardm istenecek olan Rahmndr dedi. (021/112)

Allahn sfatlarnn banda gelen esirgeyen, balayan sfat Kuranda en sk kullanlm gzel addr. Kuran- Kerimde Allahn isimlerinden hi birinin Lafza- Celalin yerine kullanldn gre-miyoruz. Fakat bu isim Lafza- Celalin yerine kullanlmtr (Cemel 2001: 15). Ar. rahman Allahn kendisiyle vasflanan olduu onun merhamet ve acmasna iaret eden bir isimdir. Ar. rahman, rahmetten tredikten sonra sonsuz merhamet sahibi, acyan, acmada dengi olmayan anlamn tar (Cemel 2001:15). Rahman kelimesinin ikilik ve okluk yaplamaz. Szck Allahn rahim sfat gibi tazim kipiyle kullanlr. Ancak Rahman, Rahimden daha kapsaml ve tazim, ululuk bakmndan daha byktr. nk Rahman sigas Allahn nimet bykln iine aldndan, daha genel bir anlam ifade eder.

Ar. . T. Balayan, Esirgeyen ;Trke erken Kuran evirilerinde; rz berigli ii (TEM 73 405v/1=059/022); rz berigli

3 Allah, yce Rabbin, en byk addr. Allahn doksan dokuz ad vardr. Fakat

onlarn hepsi, bu adn sfatdr. Onlar sfat bildirir, bu ise Cenab- Hakkn btn sfatlarn kendinde tar. (Ate 1a)

224

tar (TEM 73 237v/5=021/036); rz berigli (TEM 73 241r/4=021/)112); yarlal (TEM 73 405v/1=059/022); yarlaan (TEM 73 417r/7= 067/029); yarlaan (Anonim KT 83a/9= 059/022) szckleriyle karlanmtr.

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. . karl kullanlan szcklerden rz berigli ii (Ar.+T.) ; rz berigli tar (Ar.+T.) ; rz berigli(Ar.+T.); yarlal (T.) ; yarlaan(T.), yarlaan(T.) szck ya da szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.2. Esirgeyen, Balayan (Tanr)

Balayan, Esirgeyen (Cemel 19) T. ks yarlal . yarlaan ; yarlal ; Teri ram lan

err ; ramet lan. ramet eyleyicidr rahmat klc

Kuran: Grmyor musun ki, Allah btn yerdekileri ve emri uyarnca denizde akp gitmekte olan gemileri sizin hizmetinize vermitir. zni olmakszn yerin zerine dmesin diye g O tutuyor. phesiz ki Allah, insanlara kar ok esirgeyici, ok merhametlidir. (022/065)

Rahim Allahn isimlerinden olup rahmet kelimesinden tremitir. Rahmetin manas, Allahn kullarna acmasyla onlar her trl zarar, ziyan ve sapklktan kurtarp onlar hidayete, mafiret ve iman erefiyle nimetlendirmesi demektir.Rahim, ok ok acyan manasnda mbalaa ifade eder. Rahim, acma ve tazim ifade eden sigadan gelmitir. Er-Rahim ismi erifi Kuran-Kerimde sure says kadar, yani 114 defa gemektedir (Cemel 2001; 19).

Ar. T. Balayan, Esirgeyen ;Trke erken Kuran evirilerinde; ks yarlal . (TEM 73 302v/1=032/006), yarlaan (TEM 73 247v/6=022/065), yarlal (TEM 73 404v/1=059/010); Teri ram lan err (Anonim KT 84b/9= 059/007); Rylands KT ramet lan. (Hekimolu KT 396a/8= 032/006); ramet eyleyicidr (Manisa KT 295a/7=032/006); rahmat klc (TEM 40197a/9=032/006)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ks yarlal (T.); yarlaan(T.); yarlal(T.); Teri ram lan err (T.+.Ar.); ramet lan. (Ar.+.T.); ramet eyleyicidr (Ar.+.T.); rahmat klc (Ar.+.T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.3. Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi Tanr

.Ar El-Melik Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi (Cemel 24)

225

T. ygsk tar rklig .; erklig ; erklig ; Tangr erklig ; a mlk zin mutla bitdr ; pdah tanrla lyk

Kuran: Gklerdeki ve yerdeki her ey, mlkn sahibi, mukaddes, mutlak g sahibi, hkm ve hikmet sahibi olan Allah tespih eder.(062/001)

El-Melik, Mlk ve Milk mastarlarndan tremi olup, her trl hkmdarln Allah Telya ait olduunu belirtmektedir. Kuranda bu anlamda mlk kelimesi kullanlarak Allahn dnya ve ahiretin mlkne sahip olduunu belirtilmitir (Cemel 2001; 24).

Ar. T. Grnen ve Grnmeyen lemlerin sahibi; Trke erken Kuran evirilerinde; ygsk tar rklig. (TEM 73 254v/6=023/116); erklig (Anonim KT 88a/4=062/001); erklig (Rylands KT 38/31b/2=059/029); Tangr erklig (Hekimolu KT 335a/2=023/116); a mlk zin mutla bitdr (Manisa KT 244a/9=023/116); pdah tanrla lyk (TEM 40165b/7= 023/116)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ygsk tar rklig (T.); erklig(T.); erklig(T.); Tangr erklig(T.); a mlk zin mutla bitdr (Ar.+.T.); pdah tanrla lyk (F.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.4 Her Trl Eksiklikten Mnezzeh olan Tanr Ar kudds Her eksiklikten mnezzeh (Uzunolu 30) T. ar turur ; Arl eyesi Teria; ar Tar ; Arl

Tangra ; Ol Tar tal mnezzehdr, ardur. ; Ol Tanrdur Arl Tanrnun.

Kuran: O, kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. O, mlkn gerek sahibi, kutsal (her trl eksiklikten uzak), bar ve esenliin kayna, gvenlik veren, gzetip koruyan, mutlak g sahibi, dzeltip slah eden ve dilediini yaptran ve byklkte esiz olan Allahtr. Allah, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr. (059/023)

Ar. qudds quda ... kknden tretilmitir. Ful vezninde olan el-qudds temiz ve pak anlamlarna gelmektedir ve Allahn her trl eksiklik ve noksanlktan mnezzeh, pak olmas demektir (Cemel 2001; 28). El-qudds, Kuran- Kerimde iki yerde Har 059/024 ve Cuma 062/001 surelerinde gemektedir.

Ar. T. Her eksiklikten mnezzeh ;Trke erken Kuran evirilerinde; ar turur (TEM 73 405v/1=059/023); Arl eyesi Teria (Anonim KT 83a/11=059/023); ar Tar (Rylands KT 31b/1=059/023); Arl Tangra (Hekimolu KT 525a/8= 059/023); Ol Tar tal mnezzehdr, ardur (Manisa KT

226

404b/7=059/023); Ol Tanrdur Arl Tanrnun (TEM 40 261b/9=059/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ar turur (T.); Arl eyesi Teria(T.); ar Tar (T.); Arl Tangra (T.); Ol Tar tal mnezzehdr ardur (T.+Ar.); Ol Tanrdur Arl Tanrnun (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.5 Esenlik ve Emniyet Veren Tanr

.Ar Es-Selm " Esenlik veren (Cemel 30) T. slmatl bergn; selmet Teri ldn; esenlik brgen;

Ol Tangr amn balaan; Ol Tar tal mblaa bile, selmdur; min eyleyici

Kuran: O, kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. O, mlkn gerek sahibi, kutsal (her trl eksiklikten uzak), bar ve esenliin kayna, gvenlik veren, gzetip koruyan, mutlak g sahibi, dzeltip slah eden ve dilediini yaptran ve byklkte esiz olan Allahtr. Allah, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr.(059/023)

Es-Selm; lgatta selmet ve emniyet manalarna gelmektedir. Selm; kendisi bizatihi var olan bir esenlik demek deil, Allah (c.c.)dan sadr olan bir esenlik demektir. Allahn selm, esenlik vermesi, hibir ekilde mal ve ocuun fayda vermedii ancak kendisine kalbi selim ile gelindiinde faydalanaca gnde dnya ve ahiret esenlik mkafat demektir. (Cemel 2001; 30).

Ar. T. Esenlik veren; Trke erken Kuran evirilerinde; slmatl bergn(TEM 73 405v/1=059/023); selmet Teri ldn (Anonim KT 83a/11=059/023); esenlik brgen (Rylands KT 31b/1=059/023); Ol Tangr amn balaan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); Ol Tar tal mblaa bile, selmdur (Manisa KT 404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40 261b/9=059/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. slmatl bergn (Ar.+T.); selmet Teri ldn(Ar.+T.); esenlik brgen (T.); Ol Tangr amn balaan (T.+Ar.); Ol Tar tal mblaa bile, selmdur(T.+Ar.); min eyleyici (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.6 Gven ve Huzur Veren Tanr

.Ar EL-Mmin Gven veren (Cemel 32) T. mn lan; mn Teri [emn] lu dostlarn abdn;

mn lan; amn balaan; emn eyleyicidr ; min eyleyici

227


Arapada iman tasdik etmek demektir Allah (c.c.) kendi varln tasdik eden mmindir. Sz bakmndan Allahtan baka daha doru kimse yoktur.Mmin; Arapada korku ve endieden emin olmak, gvenmek, dorulamak, tasdik etmek, bir eye inanma demektir. man, phe ve tereddtleri kaldrmak isteyenlere, korku iinde olanlara emniyet veren, gven verendir (Cemel 2001; 32).

Ar. T. Gven veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; mn lan ( TEM 73 405v/1=059/023);mn Teri [emn] lu dostlarn abdn (Anonim KT 83a/11=059/ 023);mn lan (Rylands KT 31b/1=059/023); amn balaan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); emn eyleyicidr (Manisa KT 404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40 261b/9=059/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden mn lan (Ar.+T.) ; mn Teri [emn] lu dostlarn abdn(Ar.+T.+F.); mn lan. (Ar.+T.); amn balaan(Ar.+T.); emn eyleyicidr (Ar.+T.); min eyleyici (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.7 Kainatn Btn lerini Gzetip, Yneten Tanr

.Ar El-Mheymin Kainatn btn ilerini gzetip, Yneten (Cemel 34)

T. mn lan; mn Teri [emn] lu dostlarn abdn; mn lan; amn balaan ; emn eyleyicidr min eyleyici


Allah, ilmiyle her eyi dzenleyip, gzeten ve ynetendir. Kudretinin kemaliyle de her eye gc yetendir. Mheymin, her eyi gzeten ve yneten, kainatn btn ilerini dzenleyen, insanlar murakebe eden, hkmdarl ile her eyi hkm altna alan, her eyi koruyan, gzeten demektir. Mheymin ismi Kuranda bir kere zikredilmitir(Cemel 2001; 34).

Ar. . T. Kainatn btn ilerini gzetip, Yneten ;Trke erken Kuran evirilerinde; mn lan (TEM 73 405v/1= 059/023);mn Teri [emn] lu dostlarn abdn. (Anonim KT

228

83a/11=059/023);mn lan. (Rylands KT 31b/1=059/023); amn balaan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); emn eyleyicidr (Manisa KT 404b/7=059/023); min eyleyici (TEM 40 261b/9=059/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden mn lan (Ar.+T.); mn Teri [emn] lu dostlarn abdn (Ar.+T+.F.); mn lan(Ar.+T.); amn balaan(Ar.+T.); emn eyleyicidr (Ar.+T.); min eyleyici(Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.8 Yenilmeyen ve Tek Galip Olan Tanr

.Ar EL-Azz Yenilmeyen, Yegane galip (Cemel 36) T. klg uan tutma ; Terini tutma yaral ol; ulu

ar Tar; yinggenning tutman udretl ; azz libden ; dutma lbun

Kuran: Btn yetlerimizi yalanladlar. Biz de onlar mutlak g ve iktidar sahibinin yakalamas gibi yakaladk.(054/042)

Ei ve benzeri olmayan, deerli, gl, hibir zaman yenilmeyen yegane galib, erefli. Onun benzerlikte zdd da yoktur. Btn ihtiyalar ona baldr, Kendine ulalamaz yegane varlktr. Aziz kelimesi Kuran- Kerimde seksen sekiz defa zikredilmitir. Ancak bu yerlerde Esm-i Hsndan dier bir isimle kullanlm olup mnferid olarak kullanlmamtr (Cemel 2001; 36).

Ar. T. Yenilmeyen, Yegane galip ;Trke erken Kuran evirilerinde; klg uan tutma (TEM 73 391v/4=054/042); Terini tutma yaral ol (Anonim KT 63b/2=054/042); ulu Tar (Rylands KT 31b/1=059/023); yinggenning tutman udretl (Hekimolu KT 507b/2=054/042); azz libden (Manisa KT 389b/10=054/042); dutma lbun(TEM 40 253a/7=054/042)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden klg uan tutma.(T.); Terini tutma yaral ol(T.); ulu Tar (T.); yinggenning tutman udretl (T.); azz libden (Ar.) ; dutma lbun (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.9 Mahlukatn Halini Her Durumda yiletiren Tanr

.Ar El-Cebbr radesini her durumda yrten, Mahlukatn halini iyiletiren (Uzunolu 39)

T. sir etgn ; ululu eyesi; ulu ar Tar ; cebr lan; cebr eyleyicidr ; ululk issi Arl Tanrnun

229


El-Cebbr, dorular ve yanllar dzenleyen, zorla itaat ettirendir. nsann gc ne kadar ok olursa olsun insan asla Onun gcne eriemez. Cebr zorlama manasndadr. El-Cebbr bu manadan gelir (Uzunolu 2004; 39).

Ar. T. radesini her durumda yrten, Mahlukatn halini iyiletiren ;Trke erken Kuran evirilerinde; sir etgn (TEM 73 405v/1=059/023); ululu eyesi. (Anonim KT 83a/11=059/023); ulu ar Tar . (Rylands KT31b/1=059/023); cebr lan (Hekimolu KT 525a/8=059/023); cebr eyleyicidr (Manisa KT 404b/7=059/023); ululk issi. Arl Tanrnun (TEM 40 261b/9=059/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden sir etgn (Ar ; ululu eyesi; ulu Tar ; cebr lan (Ar.+T.); cebr eyleyicidr (Ar.+T.); ululk issi. Arl Tanrnun (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.10 Azamet Sahibi ve Her eyden Yce Olan Tanr .Ar El-Mtekebbir Azamet ve Yceliini izhar eden (Cemel

38)

T. arl ar turur; ululu eyesi; mil yo; yitiz ulu. mblaa bile mtekebbirdr ;ululk issi


Kibriya, derecesi ok yksek olan, zatnn ve sfatlarnn mahiyeti anlalamayacak kadar ulu olan demek olup, izzet ve Kibriya da Allaha mahsustur.Mtekebbir sfat Kuran- Kerimde bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 38).

Ar. T. Azamet ve Yceliini izhar eden ;Trke erken Kuran evirilerinde; arl ar turur (TEM 73 405v/1=059/023); ululu eyesi (Anonim KT 83a/11=059/023); mil yo (Rylands KT 31b/1=059/023); yitiz ulu (Hekimolu KT 525a/8=059/023); mblaa bile mtekebbirdr (Manisa KT 404b/7=059/023); ululk issi.(TEM 40 261b/9=059/023)

230

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden arl ar turur (T.); ululu eyesi (T.); mil yo (Ar.+T.); yitiz ulu (T.); mblaa bile mtekebbirdr (Ar.) ;ululk issi(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.11 Her eyi Yaratan Tanr .Ar El-Halik Takdirine uygun bir ekilde yaratan (Cemel

40)

T. ol turur tar trtgn yaratan Ol Teri yaratan ; Ol Tar trtgen yaratan; Ol Tangr, yaratan ; Ol Tar tal yaratcdur ; Ol Tanrdur, yaradc

Kuran: O, yaratan, yoktan var eden, ekil veren Allahtr. Gzel isimler Onundur. Gklerdeki ve yerdeki her ey Onu tesbih eder. O, mutlak g sahibidir, hkm ve hikmet sahibidir(059/024)

Allah (c.c.) her eyi takdirine uygun ekilde yaratt

Halk, yaratan, daha nceden benzeri olmadan yeni bir nesneyi meydana getiren demektir. Halk (yaratma) ve bas (lmden sonra dirilme) ikisi de Allahn fiilinden, halik ve bas her eyi gayb aleminden yaratm olan anlamnda Halik, halk kknden gelmektedir. Bunun da asl manas doru takdir etm demektir (Cemel 2001; 40).

Ar. T. Takdirine uygun bir ekilde yaratan ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur tar trtgn yaratan (TEM 73 05v/3=059/024); Ol Teri yaratan. (Anonim KT 83a/15=059/024); Ol Tar trtgen yaratan (Rylands KT 32a/3=059/024); Ol Tangr, yaratan (Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal yaratcdur (Manisa KT 404b/10=059/024); Ol Tanrdur, yaradc (TEM 40 261b/11=059/024)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur tar trtgn yaratan (T.); Ol Teri yaratan(T.); Ol Tar trtgen yaratan (T.); Ol Tangr, yaratan(T.); Ol Tar tal yaratcdur (T+Ar..); Ol Tanrdur, yaradc (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir

5.2.12 Bir rnei Olmadan Canllar Yaratan Tanr

.Ar El-Bri Bir rnei olmadan canllar yaratan (Cemel 42)

T. ol turur tar trtgn yaratan Ol Teri yaratan; Ol Tar trtgen, yaratan; Ol Tangr yaratan; Ol Tar tal yaratcdur; Ol Tanrdur yaradc

231


Alimler el-Buraye bir model olmakszn yaratma kelimesini halk (yaratma) ve tasvir (ekil verme) kelimeleri arasnda bir ey olduunda icma etmilerdir.El-Bari, Ber veya Buru mastarndan gelmi olup bir eyin dier bir eyden kurtuluu, ho olmayan hastalk, kusur v.b. eylerden azade olma manasna gelip, hastalktan bir kimsenin kurtulmas veya borlunun borcunu eda etmesi halinde bu kelime kullanlr (Cemel 2001; 42).

Ar. T. Bir rnei olmadan canllar yaratan ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur tar trtgn yaratan ( TEM 73 405v/3=059/024); Ol Teri yaratan(Anonim KT 83a/15=059/024); Ol Tar trtgen, yaratan ( Rylands KT 32a/3=059/024);Ol Tangr, yaratan.(Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal yaratcdur (Manisa KT 404b/10=059/024); Ol Tanrdur yaradc (TEM 40 261b/11=059/024)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur tar trtgn yaratan (T.); Ol Teri yaratan(T.); Ol Tar trtgen, yaratan(T.); Ol Tangr, yaratan (T.); Ol Tar tal yaratcdur(T.+Ar.); Ol Tanrdur yaradc (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.13 Varlklara ekil Teren Tanr

.rA El-Musavvir Varlklara ekil ve zellik veren (Cemel 44)

T. ol turur tar bzgn; Ol Teri ret lan ; Ol Tar ret lan; Ol Tangr tadr lan; Ol Tar tal demden vcda getrcidr, retler yaradcdur. Ol Tanrdur bir nice halk bir niceden, srat eyleyici


nsan eitli ekillerde yaratan, bazsn farkl ekiller, hacimler, renkler yaratarak ayrp birbirlerini tanmalarn salayan Cenab- Hak her trl noksanlklardan uzak tutarz. Bizi rahim-lerde safha safha ekillendiren Allah, her trl noksanlklardan mnezzehtir (Cemel 2001; 44).

Ar. T. Varlklara ekil ve zellik veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur tar bzgn (TEM 73 405v/3= 059/024); Ol Teri ret lan (Anonim KT 83a/15=059/024); Ol Tar ret lan (Rylands KT 32a/3=059/024); Ol Tangr tadr

232

lan (Hekimolu KT 525b/1=059/024); Ol Tar tal demden vcda getrcidr, retler yaradcdur. (Manisa KT 404b/10=059/ 024); Ol Tanrdur bir nice halk bir niceden, srat eyleyici (TEM 40 261b/11=059/024)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur tar bzgn (T.); Ol Teri ret lan (T.+Ar.) ; Ol Tar ret lan(T.+Ar.); Ol Tangr tadr lan. (T.+Ar.); Ol Tar tal demden vcda getrcidr(T.+Ar.), retler yaradcdur(Ar.+T.) Ol Tanrdur bir nice halk bir niceden srat eyleyici (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.14 Srekli Affeden Tanr

.rA El-Gaffar Daima affeden, Tekraren balayan (Cemel 46)

T. ol turur k rtgn; yarlaan ; rtgen ; ol yinggen, yarlaan ; yazular balaycdur ; yarlayc

Kuran: O, hanginizin daha gzel amel yapacan snamak iin lm ve hayat yaratandr. O, mutlak g sahibidir, ok bala-yandr. (067/002)

El-Gafru ve el-Gufran lgatta, rtmek, gizlemek anlamlarna gelmektedir. ok balayc olan Sbhanehu Tel gzellikleri ortaya karan ve irkinlii rtendir. Gnahlar Allah Telnn rtt irkinlikler cmlesindendir. te bundan dolaydr ki Allah Tel gnahlar rtendir.el-Gaffar ismi ok ok rten manasnda mbalaa ifade edip Settar gnahlar rten anlamnda Allah vasflar. Gnahlar ne dnyada ne de ahirette yze vurur (Cemel 2001; 46).

Ar. T. Daima affeden, Tekraren balayan ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur k rtgn ( TEM 73 416v/3=067/002); yarlaan (Anonim KT 96b/14=067/002); rtgen (Rylands KT 37/56b1=049/008); ol yinggen, yarlaan (Hekimolu KT 539b/2=067/002); yazular balaycdur (Manisa KT 415b/3= 067/002);yarlayc. (TEM 40 268b/6=067/002)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur k rtgn (T.); yarlaan (T.); rtgen(T.); ol yinggen, yarlaan (T.); yazular balaycdur(T.); yarlayc(T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

233

5.2.15 Devaml Galib ve Hakim Olan Tanr Ar. El-Kahhar Yenilmeyen, Yegane Galib ve Hakim (Cemel

48)

T. tar yaluz kp rk srgn; bir Tar alebe lan; Tangr bir, ahr lan; tnda, fehm eyleyicidr her nesneyi; Tanr bir kahr

Kuran: (Ey Muhammed!) De ki: Ben ancak bir uyarcym. Her ey zerinde mutlak otorite sahibi olan bir Allahtan baka hibir ilh yoktur. (038/065)

El-Kahr, szlkte zahiren ve batnen bir eyi istila etmek hkm altna alamktr. Allahtan baka her eyiyle mevcudat hkm ve kudreti altna alan kimse yoktur. Bu kelimeden treyen kahir galip gelen, kahhar ise mbalaa ifade edip fazlasyla hkm altna alan yegane galip demektir (Cemel 2001; 48).

Ar. T. Yenilmeyen, Yegane Galib ve Hakim ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar yaluz (2) kp rk srgn.(TEM 73 333r/1=038/065); bir Tar alebe lan (Rylands KT 70a/3= 038/065); Tangr bir, ahr lan (Hekimolu KT 436b/1=038/065); tnda, fehm eyleyicidr her nesneyi (Manisa KT329a/8=038/065); Tanr bir kahr eyleyici (TEM 40 217a/10=038/065)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar yaluz kp rk srgn (T.); bir Tar alebe lan.(T.+Ar.); Tangr bir, ahr lan.(T.+Ar.); tnda, fehm eyleyicidr her nesneyi.(Ar.+T.); Tanr bir kahr eyleyici (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.16 Karlksz Olarak bol Nimet Veren Tanr Ar. El-Vehhab Karlksz olarak nimetlerini bol bol

veren (Cemel 50)

T. sn-k sn balaan; k brgen; birgen; sen nimetler balayc-sen, rametler balayc-sen ; sen gey balaycsan

Kuran: Sleyman, Ey Rabbim! Beni bala. Bana, benden sonra kimseye lyk olmayacak bir mlk (hkmranlk) bahet! phesiz sen ok bahedicisin! dedi.(038/035)

Vehhab, ba anlamna gelen hibe den tremi olup ok ok ba ve atiyyede bulunan demektir. Allahl-Vehhab: ba bol yani hibe ve atiyyeleri bol olan Allah demektir.Hibe ise, herhangi bir bedel ve menfaat olmakszn karlksz balamak manasna gelmektedir. Eer bu hibe ok olursa hibe sahibi Vehhabdiye isimlendirilir. Vehhab ismi Kuran- Kerimde yerde zikredilmitir (Cemel 2001; 50).

234

Ar. T. Karlksz olarak nimetlerini bol bol veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; sn-k sn balaan. (TEM 73 332v/4=038/035); k brgen (Rylands KT 60b/3=038/035); birgen (Hekimolu KT 434b/9=038/035); sen nimetler balayc-sen, rametler balayc-sen (Manisa KT 327b/11=038/035); sen gey balaycsan (TEM 40 216b/4=038/035)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden sn-k sn balaan (T.); k brgen (T.); birgen(T.); sen nimetler balayc-sen (Ar.+.T.); rametler balayc-sen(Ar.+.T.); sen gey balaycsan (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.17 Her Trl Rzk Veren Tanr

.Ar Er-Rezzk Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn veren (Cemel 53)

T. tar ol turur rz bergn; ol rz bergen; Tangr, ol rz birgen; Tar tal yetde rzlar viricidr; Tanr, Oldur rz virici

Kuran: phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok kuvvet-lidir. (051/058)

Btn mahlukatn rzkn Cenab- Allah verir. O, rzk pek ok ve bol veren yce varlktr. Kalpleri ve nefisleri gdalandran Allaha hamdolsun. Allah nurunu onlara ulatrsn. Onlar imana erdirip, tatta muvaffak klsn. Cenab- Hak Tel rzka kefildir. Her cann kendisiyle ayakta kalabilecei kadar rzk verir. Rezzak ismi Kuran- Kerimde bir kere zikredilmitir(Cemel 2001; 53).

Ar. T. Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn veren; Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol turur rz bergn (TEM 73 385v/9=051/058); ol rz bergen (Anonim KT 55a/5=051/058); Tangr, ol rz birgen (Hekimolu KT 500a/4=051/058); Tar tal yetde rzlar viricidr (Manisa KT 383b/3=051/058); Tanr, Oldur rz virici (TEM 40 249b/5=051/058)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar karl kullanlan szcklerden tar ol turur rz bergn(T.+Ar.); ol rz bergen (Ar.+T.) ; Tangr, ol rz birgen(T.+Ar.); Tar tal yetde rzlar viricidr(T.+Ar.); Tanr, Oldur rz virici (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.18 Btn yilik Kaplarn Aan Tanr .Ar El-Fetth yilik kaplarn aan, Hakemlik yapan

(Cemel 54)

235

T. ol aan ii; Ol aan; km lan; Ol Tar tal yetde km eyleyicidr ; Ol, hkm eyleyicidr, bilrdr

Kuran: De ki: Rabbimiz hepimizi kyamet gn bir araya toplayacak, sonra da aramzda hak ile hkm verecektir. O, gerei apak ortaya koyan, hakkyla bilendir.(034/026)

feth amak ve aklamak demektir.Fettahn bir manas da mahlukat arasnda hkmeden demek olup feth kknden gelmektedir ve hkm demektir. Fettah da bu balamda kullar arasndaki kapal olan rty aan, hakk batldan ayran, hakk stn tutan, batl zelil eden demektir.Fettah ismi Kuran- Kerimde bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 54).

Ar. T. yilik kaplarn aan, Hakemlik yapan ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol aan ii (TEM 73 313r/5=034/026); Ol aan (Rylands KT 45b/2=034/026); km lan (Hekimolu KT 411b/6=034/026); Ol Tar tal yetde km eyleyicidr (Manisa KT 308a/3=034/026); Ol, hkm eyleyicidr, bilrdr (TEM 40 204b/8=034/026)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol aan ii (T.); Ol aan (T.); km lan (T.); Ol Tar tal yetde km eyleyicidr (T.+Ar.) ; Ol, hkm eyleyicidr, bilrdr (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.19 Her eyi Hakkyla Bilen Tanr

.Ar El-lm Hakkyla bilen (Cemel 56) T. tar bilgn.; Tar tel, amu nerseni bilgen turur ;

tar bilgen ; Tangr bilgen ; Tar tal yetde bilicidr ; Tanr bilicidr

Kuran: Allah, size yetleri aklyor. Allah, her eyi hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir.(024/018)

Allah Telnn ilmi btn malumata amil ve her eyi kuatandr. Allah Telnn ilmi ezelidir. Hibir gizli ey Allaha gizli kalmaz, ilminden hibir ey hali deildir.Allahn Alim ismi Kuran- Kerimde 154 yerde zikredilmitir. (Cemel 2001; 56).

Ar. T. Hakkyla bilen ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar bilgn( TEM 73 255r/9=024/018); Tar tel, amu nerseni bilgen turur (Anonim KT 77a/2=058/007) ); tar bilgen (Rylands KT 37/89a/3=051/030) Tangr bilgen (Hekimolu KT 337a/5=024/018); Tar tal yetde bilicidr (Manisa KT 246a/1=024/018); Tanr bilicidr (TEM 40 166b/9=024/018)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar bilgn.(T.); Tar tel, amu nerseni bilgen

236

turur(T.+.Ar.) ; tar bilgen ; Tangr bilgen (T.); Tar tal yetde bilicidr (T.+.Ar.) ; Tanr bilicidr(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.20. Belli llere Gre Rzk Veren Tanr Ar. El-bi Rzklar belli bir lye gre veren, Ruhlar

Kabzeden (Cemel 58)

T. barna an udrti iind turur ; amu an mlki iinde ; yir amu abas ; Tar talnudur udret abasnda dkeli, avc iindedr yan hkmindedr

Kuran: Allahn kadrini gerei gibi bilemediler. Yeryz kyamet gnnde btnyle Onun elindedir. Gkler de Onun kudretiyle drlmtr. O, onlarn ortak kotuklarndan uzaktr, ycedir.(039/067)

Kabz mastarndan ism-i fail olup nimet ve rzklar belli bir lye gre veren, ruhlar kabzeden demektir (Cemel 2001; 58).

Ar. T. Rzklar belli bir lye gre veren, Ruhlar Kabzeden;Trke erken Kuran evirilerinde; barna an udrti iind turur (TEM 73 340v/4=039/067); amu an mlki iinde (Rylands KT 15a/3=039/067); yir amu abas (Hekimolu KT 444b/6=039/067);Tar talnudur udret abasnda (Manisa KT 336a/11=039/067); : dkeli, avc iindedr yan hkmindedr. (TEM 40 221b/1=039/067)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden barna an udrti iind turur (T.); amu an mlki iinde (T.+Ar.); yir amu abas. (T.+Ar.); Tar talnudur udret abasnda dkeli (T.+Ar.), avc iindedr yan hkmindedr (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.21 Rzklar Genileten Tanr

.Ar El-Bsi Rzk genileten, Ruhlar bedenlere yayan (Cemel 59)

T. tar k yaar ketr; Tar k lur rzni; Tangr king lur; Tar tal bas eyler; Tanr eyler yan rzy

Kuran: Bilmediler mi ki, Allah rzk dilediine bol bol verir ve (dilediine) ksar. phesiz bunda inanan bir toplum iin elbette ibretler vardr. (039/052)

Bast, Arapa da geniletmek manasna gelir. Allah (c.c.) rzk kullarndan dilediine bol bol verir. Sbhanehu Tel nefisleri srr ve sevinle geniletir.Basit, hayattayken cesedlerde ruhlar yayan

237

ldkten sonra ise amelleri arzetmek iin kalplara ruhu yayan demektir (Cemel 2001; 59).

Ar. T. Rzk genileten, Ruhlar bedenlere yayan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar k yaar ketr.( TEM 73 30v/4=002/245); Tar k lur rzni (Rylands KT 8a/2=039/052) Tangr king lur (Hekimolu KT 37a/8=002/245); Tar tal bas eyler.( Manisa KT 27b/11=002/245) ok. Tanr eyler yan rzy (TEM 40 18b/8=002/245)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar k yaar ketr.(T.); Tar k lur rzni (T.+Ar.); Tangr king lur (T.); Tar tal bas eyler (T.+Ar.); . Tanr eyler yan rzy (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.22 Alaltan Zillete Dren Tanr

.Ar El-Hfid Alaltan, Zillete dren (Cemel 60), (Uzunolu 55)

T. u an ; aa lan; aa lan; aaa eyler; indricidr

Kuran: O, (kimini) ykseltir, (kimini) alaltr (056/003)

Hafid, kafirleri ve facirleri alaltan (Cemel 2001; 60).Allah, inanmayan talihsizleri alaltc ve inanan talihlileri ykseltici olandr. Allah, kendisine yakn olanlar seer ve onlar ykseltir. O, kendisine itaat etmeyenleri ve kendisine inanmayanlar kendisinden uzaklatrr ve onlar alaltr (Uzunolu 2004; 55).

Ar. T. Alaltan, Zillete dren;Trke erken Kuran evirilerinde; u an (TEM 73 394v/5=056/003); aa lan (Anonim KT KT 67b/19); aa lan (Hekimolu KT 511a/2= 056/003); aaa eyler (Manisa KT 93a/2=056/003); indricidr (TEM 40 255a/5=056/003)

5.2.23. zzet ve eref Veren Tanr Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan

szcklerden u an (T.) ;aa lan (T.); aa lan(T.); aaa eyler (T.); indricidr (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

.Ar Er-RfiYcelten, zzet ve eref veren (Cemel 59) T. ktrgn; yoaru ktrgen; ktrgen; yce eyler;

yceldicidr

Kuran: O, (kimini) ykseltir, (kimini) alaltr (056/003)

Rafi mmin kullarn ycelten ve yce mertebelere erdiren demektir (Cemel 2001; 59).

238

Ar. T. Ycelten, zzet ve eref veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; ktrgn (TEM 73 394v/5=056/003);yoaru ktrgen (Anonim KT 67b/19=056/003); ktrgen (Hekimolu KT 511a/2=056/003); yce eyler (Manisa KT 393a/2=056/003); yceldicidr (TEM 40 255a/5=056/003)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ktrgn.(T.); yoaru ktrgen (T.) ; ktrgen (T.); yce eyler(T.); yceldicidr (T.) szck veya szck gruplarndan medya-na gelmitir.

5.2.24 zzet ve eref Veren Tanr .Ar El-MuizYcelten, izzet ve eref veren (Cemel 62) T. azz lur sn ; azz lur sen ; azz eylersin ; azz

eylerse

Kuran: De ki: Ey mlkn sahibi olan Allahm! Sen mlk dilediine verirsin. Dilediinden de mlk eker alrsn. Dilediini aziz edersin, dilediini zelil edersin. Hayr senin elindedir. phesiz sen her eye hakkyla gc yetensin.(003/026)

Muizz, szlkte deerli ve erefli olmak, gl, yenilmez, eref ve g manasna gelen zzet ve izz kknden gelmitir.Allah Tel, itaat edenlere itaatlar karl izzet ve eref verir. Dostlarn koruyarak onlar yceltir. Sonra onlar rahmeti ile mafiret eder. Sonra onlar hrmet evine nakleder ve onlara zatn ve cemalini gstererek dllendirir (Cemel 2001; 62).

Ar. T. Ycelten, izzet ve eref veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; azz lur sn (TEM 73 40v72=003/026);azz lur sen (Hekimolu KT 50a/9=003/026); azz eylersin (Manisa KT 37a/2=003/026); azz eylerse (TEM 40 24b/4=003/026)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden azz lur sn (Ar.+T.); azz lur sen (Ar.+T.); azz eylersin (Ar.+T.); azz eylerse(Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.25 Alaltan, Zillete Dren Tanr

.Ar El-Muil Alaltan, Zillet veren (Cemel 63) T. or lur sn ; or lur sen ; ell eylersin ; hor eylerse

Kuran: De ki: Ey mlkn sahibi olan Allahm! Sen mlk dilediine verirsin. Dilediinden de mlk eker alrsn. Dilediini aziz edersin, dilediini zelil edersin. Hayr senin elindedir. phesiz sen her eye hakkyla gc yetensin.(003/026)

239

Muzill, izzetin zdd olup zillet ve alaklk olan zillet kknden gelmekte olup zillet veren demektir.Hak Tel, zilleti masiyyete balamtr. Zillet, masiyyet zulm, Cenab- Hakla kii arasna perde indirmedir(Cemel 2001; 63).

Ar. T. Alaltan, Zillet veren;Trke erken Kuran evirilerinde; or lur sn (TEM 73 40v72=003/026); or lur sen (Hekimolu KT 50a/9=003/026); ell eylersin (Manisa KT 37a/2= 003/026); hor eylerse (TEM 40 24b/4=003/026)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden or lur sn (F.+T.) ; or lur sen(F.+T.) ; ell eylersin (Ar.+T.) ; hor eylerse (F.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.26 Her eyi iten Tanr . Ar. Es-SemiHer eyi iiten (Cemel 66) T. ol ol turur eitgn; Teri tel eitgen turur; Teri

eitgen; ol iitgen ; yetde bilicidr llerini ; Ol, oldur iidici

Kuran: Ey iman edenler! Allahn ve Peygamberinin nne gemeyin. Allaha kar gelmekten saknn. phesiz, Allah hakkyla iitendir, hakkyla bilendir.(049/001)

Szlkte Sem iitmek, duymak gibi manalara gelir. Terim olarak Allah Telnn iitilecek her eyi tam olarak iitmesi demektir. Sbhan, kullarnn btn dua ve niyazlarn iitir. Hibir nida onu megul etmez. Birinin duasna icabet etmesi dierinin dua ve isteine icabet etmesine mani deildir.Es-Semi, bir manas da kabul etmek demktir. Zira rkudan dorulurken Allah hamd eden kimseyi iitti yani Allah hamd eden kimsenin hamdini kabul etti, demektir.Yce Allah, Kuran- Kerimde kendisini 45 yerde iitme sfatyla vasflandrmaktadr (Cemel 2001; 66).

Ar. . T. Her eyi iiten ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol ol turur eitgn(TEM 73 176r/3=012/034);Teri tel eitgen turur (Anonim KT 44b/4=049/001); Teri eitgen (Rylands KT 37/53b3=049/001); ol iitgen (Hekimolu KT 230a/3= 012/034);yetde bilicidr llerini (Manisa KT 165a/9=012/034);Ol, oldur iidici (TEM 40 112b/3=012/034)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. . karl kullanlan szcklerden ol ol turur eitgn (T.) ; Teri tel eitgen turur (T.+Ar.); Teri eitgen (T.) ; ol iitgen (T.) ; yetde bilicidr llerini (Ar.+T.) ; Ol, oldur iidici (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

240

5.2.27 Her eyi Hakkyla Gren Tanr .Ar El-Bar Her eyi hakkyla gren (Cemel 68)

T. krgli turur; Teri tel krgen turur ;Teri krgli ; krgen ; Tar tal ilegeni bilr ; Ol gricidr

Kuran: (Ey Muhammed!) De ki: Siz Allaha dininizi mi retiyorsunuz? Oysa Allah, gklerdeki ve yerdeki her eyi bilir. Allah, her eyi hakkyla bilendir.(049/016)

Basr lgatta bilmek, sezmek, grmek, gz gibi manalara gelip, terim olarak Allah Telnn grmeye konu olan her eyi grmesi demektir. Sbhan, gzlerdeki karineleri, gnllerdeki en gizli eyleri anlar ve grr. O, btn gizli ileri bilir. Yce Allah, Kuran- Kerimde kendisini 44 yerde grme sfatyla vasflandrmaktadr (Cemel 2001; 68).

Ar. T. Her eyi hakkyla gren;Trke erken Kuran evirilerinde; krgli turur (TEM 73 172r/9=011/112); Teri tel krgen turur (Anonim KT 48a/12=049/016); Teri krgli (Rylands KT 37/48a/3=048/024); krgen (Hekimolu KT 225a/3= 011/112); Tar tal ilegeni bilr (Manisa KT 161b/8=011/112); Ol gricidr (TEM 40 110a/2=011/112)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden krgli turur (T.); Teri tel krgen turur (T.+Ar.); Teri krgli (T.); krgen (T.); Tar tal ilegeni bilr (T.+Ar.) ; Ol gricidr (T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.28 Son Hkm Veren Tanr .Ar El-akem Son hkm veren (Cemel 70)

T. ol ol turur ks btn ilig. ; akm ; ol yinggen, ikmetlig; km eyleyicidr; ol bedeszdr, drst il

Kuran: Bunun zerine Lt, ona (brahime) iman etti. brahim, Ben, Rabbime (gitmemi emrettii yere) hicret edeceim. phesiz O, mutlak g sahibidir, hkm ve hikmet sahibidir dedi.(029/026)

El-Hakem Hkm kknden gelip dzeltme maksadyla men etme, Hkem zulm nleme hakm ise yanll engelleme demektir. Terim olarak hakem hkmeden, hakla batln, iyi ile ktnn arasn ayran demektir. Hkim hkm dndrlemeyen, hkm zerine bir bakas getirilemeyen manasna da gelir. Bir baka manas da, herkese hayr ve erden ilediklerini haber veren demektir (Cemel 2001; 70).

Ar. T. Son hkm veren ; Trke erken Kuran evirilerinde; ol ol turur ks btn ilig (TEM 73 290v/7= 029/026); akm (Anonim KT 84a/19=060/005); ol yinggen,

241

ikmetlig (Hekimolu KT 381a/1=029/026); km eyleyicidr (Manisa KT 282b/5=029/026); ol bedeszdr, drst il (TEM 40189b/10=029/026)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol ol turur ks btn ilig (T.); akm (Ar.) ; ol yinggen, ikmetlig (T.+Ar.); km eyleyicidr (Ar.+T.); ol bedeszdr, drst il (T.+F.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.29 Adalet Sahibi Tanr Ar.. El-Adl Mutlak adalet sahibi, Arla gitmeyen

(Cemel 71)

T. tar frmnlar ddl birl ; Tar buyrur dd brmek ; Tangr buyrur tzlk birle ; Tar tal buyurur adl eylemek bile; Tanr buyurur adl eylemegi -y tevhdi

Kuran: phesiz Allah, adaleti, iyilik yapmay, yaknlara yardm etmeyi emreder; hayszl, fenalk ve azgnl da yasaklar. O, dnp tutasnz diye size t veriyor.(016/090)

Noksanlardan mnezzeh olan Allah mutlak hakim ve adalet sahibidir. Adl szlkte ziyadesiyle yerli yerince davranan yani son derece adaletli, hi kimseye zulmetmeyen demektir.El-Adl itidal kelimesinden alnm olup doruluk demektir. Hkm ve hakim iin beraber kullanlr (Cemel 2001; 71).

Ar. T. Mutlak adalet sahibi, Arla gitmeyen ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar frmnlar ddl birl (TEM73 202v/6=016/090); Tar buyrur dd brmek (Rylands KT 79a/1= 016/090); Tangr buyrur tzlk birle (Hekimolu KT 266a/8= 016/090); Tar tal buyurur (8) adl eylemek bile. (Manisa KT 191b/7=016/090); Tanr buyurur adl eylemegi -y tevhdi- (TEM 40 131a/1=016/090)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar frmnlar ddl birl (T+Ar+.F.); Tar buyrur dd brmek (T.+F.), ; Tangr buyrur tzlk birle (T.) ; Tar tal buyurur adl eylemek bile (T.+Ar.).; Tanr buyurur adl eylemegi -y tevhdi (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.30 Yaratlmlarn Btn htiyalarn Karlayan Tanr

.Ar El-Laf Yaratlmlarn btn ihtiyalarn en ince noktasna kadar bilip sezilmez yollarla karlayan (Cemel 73)

242

T. ol turur aaru krgn; ol laif turur ; laif Teri ; ol ilmi yinggen rtglgge.; Ol Tar talnu luf, keremi odur ; ol grkl ildr

Kuran: Yaratan bilmez mi? O, en gizli eyleri bilir, (her eyden) hakkyla haberdardr.(067/014)

Sbhan Tel, her eyin gizli ve aikar tarafn ve eyann inceliklerini, btn boyutlaryla derinliklerini, en ince ynn ve letafetini bilir. O, sadrlarndakini en iyi bilen ve idrak edendir.El-Latifin bir dier manas da, nasl geldiini bilmeden kullarna iyilik yapan demektir. O, hi ummadklar yerden onlarn maslahatlarna uygun sebepler yaratandr.Kuran- Kerimde El-Latif yedi defa zikredilmitir (Cemel 2001; 73).

Ar. T. Yaratlmlarn btn ihtiyalarn en ince noktasna kadar bilip sezilmez yollarla karlayan;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur aaru krgn (TEM 73 416r/7=067/014);ol laif turur (Anonim KT 97b/10=067/014); laif Teri (Rylands KT 33b/3b1=033/034); ol ilmi yinggen rtglgge (Hekimolu KT 540b/1=067/014);Ol Tar talnu luf, keremi odur (Manisa KT 416a/9=067/014); ol grkl ildr (TEM 40 269a/5=067/014)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur aaru krgn (T.) ; ol laif turur (Ar.) ; laif Teri (Ar.+T.); ol ilmi yinggen rtglgge (Ar.+T.) ; Ol Tar talnu luf, keremi odur (T.+Ar.) ; ol grkl ildr (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.31 Her eyden Haberdar Olan Tanr .Ar El-abir Her eyin i yznden haberdar olan (Cemel

75)

T. krgn bilgn; Tar tal aberdr turur; Teri bilgen ; rtglgni bilgen; yetde bilicidr; habarlu

Kuran: Yaratan bilmez mi? O, en gizli eyleri bilir, (her eyden) hakkyla haberdardr.(067/014)

El-Habir, hibre mastarndan gelmi olup her eyin i yz-n bilen, yakinen tanyan demektir. Hibir ey ondan gizlenemez. Grnen ve grnmeyen alemde hibir ey ondan habersiz hareket edemez. Zerre bile onun bilgisinin dnda hareket edemez. Habir, her eyin sakl ve gizli olan ynlerini bilen ve knhne vakf olan demektir.Kuran- Kerimde Habr ismi 45 defa zikredilmitir (Cemel 2001; 75).

243

Ar. T. Her eyin i yznden haberdar olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; krgn bilgn (TEM 73 416r/7= 067/014); Tar tal aberdr turur (Anonim KT 47b/8=049/013); Teri bilgen (Rylands KT 26/62b3=4/94); rtglgni bilgen (Hekim-olu KT 540b/1=067/014); yetde bilicidr (Manisa KT 416a/9= 067/014); habarlu (TEM 40 269a/5=067/014)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden krgn bilgn (T.); Tar tal aberdr turur (T.+Ar.); Teri bilgen (T.); rtglgni bilgen (T.); yetde bilicidr (Ar.+T.); habarlu (Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.32 Acele ve Kzgnlkla Muamele Etmeyen Tanr

.Ar El-alim Acele ve Kzgnlkla muamele etmeyen (Cemel 2001)

T. tar arndurulan krgn turur ; Tar tel alim ;Tar kergen; namaa iwmegen; Tar tal virr o nimetleri az in; Tanr gc gtrici

Kuran: Eer siz Allaha gzel bir bor verirseniz, Allah onu size, kat kat der ve sizi balar. Allah, krn karln verendir, halmdir (hemen cezalandrmaz, mhlet verir).(064/017)

Halim, nefsi, tabii kzgnln sevk ve heyecanndan geri tutmak, nefsi engellemek manasndadr.Cenab- Hakk, yava ve yumuak hareket eder. Allah Nimetlerinive ltfunu gnahlar sebebiyle kullarndan esirgemez. O, kendisine itaat edenleri rzklandrd gibi gnahkarlar da rzklandrr. Allah ceza vermekte aceleci deildir (Cemel 2001; 76).

Ar. T. Acele ve Kzgnlkla muamele etmeyen ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar arndurulan krgn turur .( TEM 73 412v/9=064/017); Tar tel alim (Anonim KT 93b/5= 064/017);Tar kergen (Rylands KT 74b/3=064/017); namaa iwmegen (Hekimolu KT 534b/9=064/017) Tar tal virr o nimetleri az in (Manisa KT 411b/10=064/017); Tanr gc gtrici.(TEM 40 266b/3=064/017)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar arndurulan krgn turur (T.) ; Tar tel alim (T.+Ar.) ;Tar kergen (T.); namaa iwmegen (T.); Tar tal virr o nimetleri az in (T.+Ar.) ; Tanr gc gtrici (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

244

5.2.33 Zat ve Sfatlarnn Mahiyeti Anlalamayacak Kadar Ulu Tanr

.Ar El-Azm Zat ve Sfatlarnn mahiyeti anlalamayacak kadar ulu (Cemel 78)

T. ol turur ygsk ulu; Teri ulu turur ; ol yksek, ulu; ol Tar tal ycedr da uludur; Ol ycedr, ulu

Kuran: Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. O, ycedir, byktr.(042/004)

Azm, zam kknden byklk manasnda bir sfat olup byklkte mbalaa ifade etmektir. zam, byk, aziz, ulu, yce ve kibariya manalarna gelmektedir. Sbhan Telnn byklk sfat ve azametine akllar eriemez, Onun knhn gzler kuatamaz (Cemel 2001; 78).

Ar. T. Zat ve Sfatlarnn mahiyeti anlalamayacak kadar ulu;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur ygsk ulu (TEM 73 352r/9=042/004);Teri ulu turur (Anonim KT 88b/5=064/004); ol yksek, ulu (Hekimolu KT 461a/2=042/004); ol Tar tal ycedr da uludur (Manisa KT 350a/8=042/004); Ol ycedr, ulu (TEM 40 229b/5=042/004)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur ygsk ulu (T.).; Teri ulu turur (T.); ol yksek, ulu (T.).; ol Tar tal ycedr da uludur (T.+Ar.); Ol ycedr, ulu (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.34.Btn Gnahlar Affeden Tanr .rA El-afr Btn gnahlar balayan (Cemel 80)

T. tar yazu rtgn; udy yarlaan turur; Tar rtgen; Tangr yarlaan; Tar tal yazular balaycdur; Tanr yarlaycdur

Kuran: Bedevler man ettik dediler. De ki: man etmediniz. (yle ise, iman ettik demeyin.) Fakat boyun edik deyin. Henz iman kalplerinize girmedi. Eer Allaha ve Peygamberine itaat ederseniz, yaptklarnzdan hibir eyi eksiltmez. Allah, ok balayandr, ok merhamet edendir.(049/014)

Szlkte, gizlemek, kirden pastan korumak iin bir eyin stn rtmek manasna gelen gafur, keyfiyet ynnden ba bol olan, en byk gnahlar balayan demektir. Bunun trevlerinden olan gaffar kemiyet ynyle aff bol, pek ok gnah balayan demektir (Cemel 2001; 80).

Ar. T. Btn gnahlar balayan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar yazu rtgn( TEM 73 246r/7=

245

022/060);udy yarlaan turur (Anonim KT48a/1=049/014); Tar rtgen (Rylands KT 37/65a2=049/014); Tangr yarlaan (Hekimolu KT 325b/4=022/060); Tar tal yazular balaycdur (Manisa KT 236b/10=022/060); Tanr yarlaycdur (TEM 40 160b/11=022/060)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar yazu rtgn(T.); udy yarlaan turur (T.); Tar rtgen (T.); Tangr yarlaan (T.); Tar tal yazular balaycdur (T+Ar.) ; Tanr yarlaycdur (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.35 Mkafat Bol Olan Tanr .Ar E-ekr Az iyilie ok mkafat veren (Cemel 59)

T. tar arndurulan; Tar tel akir ; Tar aza k brgen ; Tangr evb birgen, namaa iwmegen ; Tar tal kr eyleyicidr; Tanr, kre mzd viricidr

Kuran: Eer siz Allaha gzel bir bor verirseniz, Allah onu size, kat kat der ve sizi balar. Allah, krn karln verendir, halmdir (hemen cezalandrmaz, mhlet verir). (064/017)

ekr, yaplan ihsan aa vurma manasna gelir ve sadece Canab- Hakka mahsustur. O, oka sna edilmeye layktr, yle ki Sbhan Tel, az bir taata pek ok dereceler ltfeder. Kuran- Kerimde e-ekr drt defa gemektedir(Cemel 2001; 59).

Ar. T. Az iyilie ok mkafat veren;Trke erken Kuran evirilerinde; tar arndurulan (TEM 73 412v/9=064/017); Tar tel akir (Anonim KT 93b/5=064/017) Tar aza k brgen (Rylands KT 74b/3=064/017); Tangr evb birgen, namaa iwmegen (Hekimolu KT 534b/9=064/017);Tar tal kr eyleyicidr. (Manisa KT 411b/10=064/017);Tanr, kre mzd viricidr (TEM 40 266b/3=064/017)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar arndurulan (T.); Tar tel akir (T.+Ar.) ; Tar aza k brgen (T.) ; Tangr evb birgen namaa iwmegen(T.+Ar.) ; Tar tal kr eyleyicidr (T.+Ar.); Tanr, kre mzd viricidr (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.36. zzet, eref ve Hkmranlk Bakmndan En Yce Olan Tanr

.Ar El-Al zzet, eref ve Hkmranlk bakmndan en yce olan (Cemel 82)

246

T. ol turur ygsk ulu; yksek Teri ; ol yksek, ulu;ol Tar tal ycedr da uludur ; ycedr, ulu

Kuran: Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. O, ycedir, byktr.(042/004)

Al, ulv ve ala mastarndan gelip, ycelik, eref ve kudret sahibi manasna gelmektedir.Celal ve kemal sahibi yce Allah noksan sfatlardan tenzih ederiz. Yceliinin stnde hibir g yoktur. Onun ycelii kendisiyle bir bakas arasnda da ortak deildir. Fakat o mutlak yce, izzet, eref ve hkmrandr (Cemel 2001; 82).

Ar. T. zzet, eref ve Hkmranlk bakmndan en yce olan;Trke erken Kuran evirilerinde; ol turur ygsk ulu( TEM 73 352r/9=042/004); yksek Teri (Rylands KT36/5a1= 042/051); ol yksek, ulu (Hekimolu KT 461a/2=042/004);ol Tar tal ycedr da uludur(Manisa KT 350a/8=042/004); Ol ycedr, ulu.(TEM 40 229b/5=042/004)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol turur ygsk ulu (T.); yksek Teri (T.); ol yksek, ulu (T.);ol Tar tal ycedr da uludur (T.+Ar.) ; ycedr, ulu (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.37. Zatnn ve Sfatlarnn Mahiyeti Anlalmayacak Kadar Ulu Olan Tanr

.Ar El-Kebr Zatnn ve Sfatlarnn mahiyeti anlalma-yacak kadar ulu (Cemel 83)

T. ol ygsk turur ulu ; ol turur ulu ; yksek ulu ; ol yksek ulu ; Ol Tar tal ycedr, uludur; Oldur yce, ulu

Kuran: Allah katnda, Onun izin verdii kimseden bakasnn efaati yarar salamaz. (efaat iin izin verilip de) kalplerinden korku giderilince birbirlerine, Rabbiniz ne syledi? diye sorarlar. Onlar da Gerei diye cevap verirler. O, ycedir, byktr.(034/023)

Kebir, kknden gelmektedir ve byk anlamndadr. Genel-ikle, el-Al ve el-Mteal isimleriyle bitiik kullanlmtr.Sbhanul-Kebr, medhedenlerin methinin stnde ycedir. Allahn byk-ln hislerin mahade etmesi, akln idrak etmesi mmkn deildir. Hibir eyle onu anlamak mmkn deldir (Cemel 2001; 83).

Ar. T. Zatnn ve Sfatlarnn mahiyeti anlalmayacak kadar ulu;Trke erken Kuran evirilerinde; ol ygsk turur ulu (TEM 73 313r/1=034/023); ol turur ulu (Anonim KT 129b/23= 085/011); yksek ulu (Rylands KT 33/44b12=034/023); ol yksek

247

ulu (Hekimolu KT 411b/2=034/023); Ol Tar tal ycedr, uludur.(Manisa KT 307b/10=034/023); oldur yce ulu (TEM 40. 204b/6=034/023)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol ygsk turur ulu (T.) ; ol turur ulu(T.); yksek ulu (T.) ; ol yksek ulu (T.) ; Ol Tar tal ycedr, uludur (T.+.Ar.); Oldur yce, ulu (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.38 Koruyup Gzeten, Her eyi Dengede Tutan Tanr .Ar EL-Haf Koruyup gzeten, Dengede tutan (Cemel

2004)

T. tar kzi turur ; Tar kezgen; Tangr salaan; Tar tal rabdr ; Tanr saklaycdur

Kuran: Allahtan baka dostlar edinenlere gelince, Allah onlar daima gzetlemektedir. Sen onlara vekil deilsin.(042/006)

Lgatta hafz kknden koruma ve unutmamak demek olan el-Hafz eyay zeval bukmaktan tutan, aklayp koruyan demektir. Btn noksanlklardan mnezzeh her eyi koruyan, gzeten hafz bir eyi yok olmaktan korumak manasna hfz kknden gelmektedir. Sbhan Tel yeryznde ve gkyzndeki her eyi koruyup, kalmasn murad ettii kadar baki brakp, zevale erdir-meyen ve bozmayandr (Cemel 2001; 84).

Ar. T. Koruyup gzeten, Dengede tutan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar kzi turur (TEM 73 .353v/3=042/006); Tar kezgen (Rylands KT 3a1=042/006); Tangr salaan (Hekimolu KT 461a/5=042/006); Tar tal rabdr (Manisa KT 350b/1=042/006); Tanr saklaycdur (TEM 40 229b/7=042/006)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar kzi turur (T.) ; Tar kezgen (T.); Tangr salaan (T.) ; Tar tal rabdr (T.+Ar.); Tanr saklaycdur (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.39 Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp Veren, Bilip Gc Yeten ve Koruyan Tanr

.rA EL-Mut Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp Veren, Bilip Gc Yeten ve Koruyan (Cemel 86)

T. tar tegm bir nrs z uan; Tar amu ne ze kezin; Tangr tigme bir nirse ze sa ; Tar tal hernesneye

248

cez virr vat olanda; Tanr, her nese zere gci yeter -y sakla-yc

Kuran: Kim gzel bir (ite) araclk ederse, ona o iin sevabndan bir pay vardr. Kim de kt bir (ite) araclk ederse, ona da o ktlkten bir pay vardr. Allahn her eye gc yeter. (004/085)

El-Mukt, beden ve ruhlarn gdasn yaratan ve bunlar beden ve ruhlara ulatran demektir. Btn rzklar veren Allahtr. El-Mukt; Kuran- Kerimde yalnzca bir yerde zikredilmitir (Cemel 2001; 86).

Ar. T. Bedenlerin ve Ruhlarn Gdasn Yaratp Veren, Bilip Gc Yeten ve Koruyan;Trke erken Kuran evirilerinde; tar tegm bir nrs z uan (TEM 73 67r/9=004/085); Tar amu ne ze kezin (Rylands KT 51b/3=005/085); Tangr tigme bir nirse ze sa (Hekimolu KT 89a/3=004/085); Tar tal hernesneye cez virr vat olanda (Manisa KT 63b/7= 004/085);Tanr, her nese zere gci yeter -y saklayc (TEM 40 41b/5= 004/085)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar tegm bir nrs z uan (T.); Tar amu ne ze kezin(T.); Tangr tigme bir nirse ze sa (T.); ; Tar tal hernesneye cez virr vat olanda (T.+Ar.); Tanr, her nese zere gci yeter -y saklayc (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.40 Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken Tanr Ar El-asb Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken

(Cemel 87)

T. tar trk sal ol; Tangr revn sa lan; Tar tal tz isb eyleyicidr; Tanr tiz hisb eyleyicidr

Kuran: te onlara kazandklarndan bir nasip vardr. Allah, hesab pek abuk grendir.(002/202)

Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, her eye kafidir. Hasb kknden ihtifa manasndadr. Onun manas noksanlk-lardan mnezzeh Allah (c.c.) her eye kafi demektir. Hasbin bir manas da hesaba eken demektir (Cemel 2001; 87).

Ar. T. Kullarna Yeten, Onlar Hesaba eken;Trke erken Kuran evirilerinde; tar trk sal ol (TEM 73 23r/8= 002/202); Tangr revn sa lan (Hekimolu KT 29b/9=002/202); Tar tal tz isb eyleyicidr (Manisa KT 22a/8=002/202); Tanr tiz hisb eyleyicidr (TEM 40 15a/6=002/202)

249

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar trk sal ol (T.); Tangr revn sa lan (T.+F.); Tar tal tz isb eyleyicidr(T.+F.Ar.); Tanr tiz hisb eyleyicidr (T.+F.Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.41 Azamet Sahibi Tanr .Ar El-Cell Azamet sahibi (Cemel 88)

T. ululu iisi; ol bolur kim ktrlmi bolur ululu; ululu iisi; Tar tal mula msandr; alabun zt, ululk issi

Kuran: Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zt bki kalacaktr. (055/027)

Celil, uzun mrl olmak, byklk ve azamet sahibi anlamlarna gelen celal mastarndan gelmekte olup, an yce izzet ve azamet sahibi manasna gelen bu kelimeden tremitir. Allah, hibir kayt ve kyas sz konusu edilmeden mutlak azamet sahibi mertebesi en yce olan zattr. O, emir ve nehye tek mstahak olandr (Cemel 2001; 88).

Ar. T. Azamet sahibi;Trke erken Kuran evirilerinde; ululu iisi (TEM 73 392v/8=055/027); ol bolur kim ktrlmi bolur ululu (Anonim KT 65a/17=055/027); ululu iisi (Hekimolu KT 509a/2=055/027);Tar tal mula msandr (Manisa KT 391a/6=055/027); alabun zt, ululk issi (TEM 40 254a/2=055/027)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ululu iisi (T.); ol bolur kim ktrlmi bolur ululu (T.); ululu iisi.(T.); Tar tal mula msandr (T.+.Ar.) ; alabun zt, ululk issi (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.42 Fazilet Trlerinin Hepsine Sahip Olan Tanr .Ar El-Kerm Fazilet trlerinin hepsine sahip (Cemel 89)

T. ii arlra turur; Teri amulardn kermrek ; ing kermreki; kerm Tar ; alab gey kereml

Kuran: Oku! Senin Rabbin en cmert olandr. (096/003)

Allah hakimlerin hakimi, her eyden mstani, fazilet trle-rinin hepsine en ok layk, dilediine diledii kadar; diledii ekilde, hibir sorguya tabi tutulmakszn, istenildii zamn bol bol ihsanda bulunur. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, kerimlerin en kerimi, aff bol Ekreml-Ekremindir (Cemel 2001; 89).

250

Ar. T. Fazilet trlerinin hepsine sahip;Trke erken Kuran evirilerinde; ii arlra turur (TEM 73 445r/4=096/003);Teri amulardn kermrek (Anonim KT 138b/11=096/003);ing kermreki (Hekimolu KT 577a/3=096/003); kerm Tar (Manisa KT 445a/11=096/003); alab gey kereml (TEM 40 287a/1=096/003)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ii arlra turur (T.); Teri amulardn kermrek (T.+Ar.) ; ing kermreki (T.+Ar.); kerm Tar (Ar.+T.); alab gey kereml (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.43. Gzetleyip Kontrol Eden Tanr .Ar Er-Rab Gzetleyip, Kontrol eden (Cemel 91)

T. kzi anu; anu sa ; kezgen anu; sa r; Tar tel rdur; saklayc hazr

Kuran: nsan hibir sz sylemez ki onun yannda (yaptk-larn) gzetleyen (ve kaydeden) hazr bir melek bulunmasn. (050/018)

Noksan sfatlardan mnezzeh her eyi kontrol eden Allah (c.c.) bize ah damarmzdan daha yakndr. Kullarnn fiillerinden hibir ey Ona gizli kalmaz.Er-Rakb Kuran- Kerimde yerde zikredil-mektedir (Cemel 2001; 91).

Ar. T. Gzetleyip, Kontrol eden ;Trke erken Kuran evirilerinde; kzi anu (TEM 73 382v/3=050/018); anu sa (Anonim KT 50b/3=050/018) kezgen anu (Rylands KT 73b/2=050/018); sa r (Hekimolu KT 496a/2=050/018); Tar tel rdur (Manisa KT 380a/1=050/018); saklayc hazr (TEM 40 247b/4=050/018)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. . karl kullanlan szcklerden kzi anu (T.); anu sa (T.) ; kezgen anu (T.); sa r (T.+Ar.); Tar tel rdur (T.+Ar.); saklayc hazr (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.44. Dilek ve Dualara Karlk Veren Tanr

.Ar El-Mucb Dilek ve Dualara karlk veren (Cemel 92; Uzunolu 86)

T. cvb berigli rdimiz ; ya cevb ayanlar ; at dusn abl eyledk ;ne ey cevab viriciler yan biz

Kuran: Andolsun, Nh bize dua edip seslenmiti. Biz ne gzel cevap vereniz! (037/075)

251

Noksan sfatlardan mnezzeh Rabbim insana ahdamarndan daha yakndr. Dilek ve dualara icabet eder. yle ki bir kimse dua ettii zaman onun duasna karlk verir (Cemel 2001; 92).El-Mucib, kullarnn isteklerini dualar yardmyla cevaplayandr. Dua edenlerin, duasnn cevabn vererek onlar rahatsz eden eitli problemleri, onlarn ihtiyalarn yerine getirerek zmleyendir (Uzunolu 2004; 86)

Ar. T. Dilek ve Dualara karlk veren ;Trke erken Kuran evirilerinde; cvb berigli rdimiz (TEM 73 326r/9= 037/075); ya cevb ayanlar (Hekimolu KT 428b/1=037/ 075);at dusn abl eyledk (Manisa KT 322a/10=037/075);ne ey cevab viriciler yan biz (TEM 40 213a/8=037/075)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden cvb berigli rdimiz (Ar.+T.) ;ya cevb ayanlar (F.+Ar.T.) ; at dusn abl eyledk (T.+Ar.) ;ne ey cevab viriciler yan biz (T.+Ar.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.45 lim ve Merhameti Her eyi Kuatan Tanr .Ar El-Vsi lmi ve Merhameti her eyi kuatan (Cemel

93)

T. tar ker berigli turur bilgn turur; ol bilgenrek err ; ke rametl ; Tangr king bilgen; Tar tel yetde bilicidr ; Tanr, gci yiterdr, bilicidr

Kuran: Onlar ancak sizin ve atalarnzn (ilh edindiiniz eylere) taktnz isimlerdir. Allah, onlar hakknda hibir delil indirmemitir. Onlar (putperestler) yalnz zanna ve nefislerin arzusuna tbi oluyorlar. Andolsun ki, kendilerine, Rableri katndan yol gsterici gelmitir.(053/023)

El-Vsi, kapasiteden gelir. Kapasite bazen, bilinen her eyi kapsayan geni bilgi ile ilikilendirilir. Baka ekilde o, nimetlerle ve cmertlikle ilgilidir. Her ne kadar lim ya da normal bir insan olursa olsun onlar neye bavuracaklarn bilirler, Mulak El-Vsi Allah (C.C)tr.Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allahn ilim ve merhameti her eyi kuatmtr. Bu isim Kuran- Kerimde yedi defa zikredilmitir (Cemel 2001; 93).

Ar. T. lmi ve Merhameti her eyi kuatan;Trke erken Kuran evirilerinde; tar ker berigli turur bilgn turur ( TEM 73 257v/2=024/032); ol bilgenrek err (Anonim KT 60a/8=053/032); ke rametl (Rylands KT 26/89a1=004/130); Tangr king bilgen (Hekimolu KT 339a/8=024/032); Tar tel yetde bilicidr (Manisa KT 247b/5=024/032);Tanr, gci yiterdr, bilicidr. (TEM 40 167b/11=024/032)

252

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar ker berigli turur bilgn turur(T.); ol bilgenrek err (T.) ; ke rametl (T.+Ar.) ; Tangr king bilgen (T.); Tar tel yetde bilicidr (T.+Ar.) ; Tanr, gci yiterdr, bilicidr (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.46. Btn Emirleri ve leri Yerli Yerinde Olan Tanr .Ar El-akm Btn emirleri ve leri yerli yerinde olan

(Cemel 94)

T. btn ilig turur ; Teri tel kim turur; kni ilig turur; ikmetlig; km eyleyicidr ; drst il

Kuran: Allah, kendi katndan bir ltuf ve nimet olarak byle yapt. Allah, hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir. (049/008)

Allah (c.c.), her eyi lsne gre yaratan, tedbirini en gzel yapandr. Btn emir ve ilerini yerli yerince yapan hikmeti bol, ilmi geni olan Yce Allah noksan sfatlardan mnezzehtir. Hikmet her eyin en iyi ynn en stn bir ilimle bilmek demektir. Hikmet adalet, dzen, doruluk ve ilmin toplamna denildii sylenmitir.Bu isim Kuran-Kerimde 97 yerde geer (Cemel 2001; 94).

Ar. T. Btn emirleri ve leri yerli yerinde olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; btn ilig turur (TEM 73 379r/6=049/008); Teri tel kim turur (Anonim KT 46a/8=049/ 008); kni ilig turur (Rylands KT 59a/1=049/008);ikmetlig (Hekimolu KT 493a/5=049/008); km eyleyicidr (Manisa KT 377b/3=049/008); drst il (TEM 40 246a/6=049/008)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden btn ilig turur (T.) ; Teri tel kim turur (T.+Ar.); kni ilig turur (T.); ikmetlig (Ar.); km eyleyicidr. (Ar.+T.); drst il.(F.+T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.47 ok Seven ve ok Sevilen Tanr .Ar El-Vedd ok seven ve ok sevilen (Cemel 95)

T. swgn; Ol Teri sewer dostlarn ; dost tutan; maabbet eyleyicidr ; sevici

Kuran: O, ok balayandr, ok sevendir. (085/014)

El-Vedud, sevgi manasna gelen veddden gelmektedir. Allah mminleri sevr. Oda onlarn sevgilisidir. Allahn kullarn sevmesi, onlara acmas demektir. Mminlerin Allah Tely sevmesi

253

ona itaat etmeleridir. Allaha itaat, Allah tarafndan bir rahmetdir (Cemel 2001; 95).

Ar. T. ok seven ve ok sevilen ;Trke erken Kuran evirilerinde; swgn (TEM 73 439r/8=085/014); Ol Teri sewer dostlarn (Anonim KT 130a/1=085/014); dost tutan (Hekimolu KT 570a/8=085/014); maabbet eyleyicidr (Manisa KT 439b/5=085/014); sevici (TEM 40 283b/1=085/014)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden swgn (T.); Ol Teri sewer dostlarn (T.+F.) ; dost tutan(T.+F.); maabbet eyleyicidr (T.+F.); sevici (T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.48. anl, erefli Tanr .Ar El-Mecd anl, erefli (Cemel 97) T. ol gdlmi turur ulu turur; ol glmi, kerm; tar

tal uludur; Ol glmidr, Ululk issidr

Kuran: Melekler, Allahn emrine mi ayorsun? Allahn rahmeti ve bereketi size olsun ey (peygamber ocann) ev halk! phesiz O, vlmeye lyktr, an ycedir. dediler.(011/073)

Noksan sfatlardan mnezzeh Mecid olan Allah, tam kamil, yce, anl ve erefli, ltuf ve keremi bol olandr.Kullarna kar bol ltuf ve keremiyle ltufkardr. El-Mecid eref, azamet ve kadri yce anlamlarna gelir. El-Mecid ise szlkte kerim ve azamet sahibi demektir.Mecidin bir manas da zat erefli olan, fiilleri gzel olan, ba ve atiyyesi bol olan, cmertlikte snrsz davranan demektir. Bu isim kuran- Kerimde bir defa zikredilmitir (Cemel 2001; 97).

Ar. T. anl, erefli;Trke erken Kuran eviri-lerinde; ol gdlmi turur ulu turur.( TEM 73 168r/6=011/073); ol glmi, kerm (Hekimolu KT 221a/4=011/073); tar tal uludur (Manisa KT 158b/10=011/073);Ol glmidr, Ululk issidr.(TEM 40108a/1=011/073)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol gdlmi turur ulu turur.(T.); ol glmi, kerm (T.+Ar.); tar tal uludur (T.+Ar.); Ol glmidr Ululk issidr

(T.) szck gruplarndan meydana gelmitir

5.2.49 lmden Sonra Dirilten Tanr

.Ar El-Bi lmden sonra dirilten (Uzunolu 94)

254

T. tar oparur grlar iindkini; Teri oparur grlerdin ; Tangr oparur orlar iinde ; Tar tal ba eyler diri eyler trbede olanlar; Tanr koparuru dinler iindegiyi

Kuran: nk kyamet muhakkak gelecektir. Onda hibir phe yoktur ve phesiz Allah, kabirlerdeki kimseleri diriltecektir. (022/007)

El-Bis, Kyamet Gnnde insanlar tekrar hayata dndrecek olandr. O, insanlar kabirlerinden diriltip onlar Arasat Mevkii denilen yere karacak olandr (Uzunolu 2004; 94).El-Baisin manasnn duran harekete geiren anlamnda olmas da caizdir. Zira Hak Tel, akldan geirileni, gayb alemindeki eyleri harekete geirendir (Cemel 2001; 98).

Ar. T. lmden sonra dirilten ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar oparur grlar iindkini (TEM 73 242r/1=022/ 007); Teri oparur grlerdin (Anonim KT 40b/5=022/007);Tangr oparur orlar iinde (Hekimolu KT 320a/4=022/007); Tar tal ba eyler diri eyler trbede olanlar (Manisa KT 232a/9= 022/007); Tanr koparuru dinler iindegiyi (TEM 40 157b/11=022/ 007)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar oparur grlar iindkini (T.+F.); Teri oparur grlerdin(T.+F.); Tangr oparur orlar iinde(T.+F.); Tar tal ba eyler diri eyler trbede olanlar (T.+Ar.); Tanr koparuru sinler iindegiyi (T.+F.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.50. Her eyi Gzlemi Olarak Bilen Tanr

.Ar E-ehdHer eyi gzlemi olarak bilen (Cemel 100) T. turur tar tanu; teri tanu err; Tar tanu err;

Tangr, tanu; Tar tal tanu ; Tanr, tanuk

Kuran: O, Peygamberini hidayet ve hak din ile gnderendir. (Allah) o hak dini btn dinlere stn klmak iin (byle yapt). ahit olarak Allah yeter.(048/028)

ehit, bir olayn meydana gelii esnasnda olaya tank olan, ahit ise bunu daha abartl eklidir. ehid, Allahn bir sfat olarak Cenab- Hakkn her eyi gzetleyip hibir eyin ondan gizli kalma-mas demektir.Sbhan Tel, eyann gizliliklerini de en ayrntsn da bilir ve onlardan haberdardr. ehit ahitliin mbalaasn ifade eder. ehadet, bir eyin huzurunda bulunarak onu bilmeninaddr (Cemel 2001; 100).

Ar. . T. Her eyi gzlemi olarak bilen ;Trke erken Kuran evirilerinde; turur tar tanu (TEM 73

255

378r/3=048/028);teri tanu err (Anonim KT 43a/9=048/028); Tar tanu err (Rylands KT 47b/2=048/028); Tangr, tanu (Hekimolu KT 491b/3=048/028);Tar tal tanu (Manisa KT 376a/7=048/028);Tanr, tanuk (TEM 40 245a/10=048/028)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. . karl kullanlan szcklerden tar tanu turur (T.); teri tanu err (T.); Tar tanu err (T.); Tangr, tanu.(T.); Tar tal tanu (T.+Ar.); Tanr, tanuk (T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.51 Fiilen Var Olan Tanr .Ar El-aFiilen var olan, Mevcudiyeti ve Uluhiyeti gerek

olan (Cemel 101)

T. tar ol turur kni; ol a , Tar tal a; Tanr, Oldur hak

Kuran: Bu byle. nk Allah, hakkn ta kendisidir. Onu brakp da taptklar ise batln ta kendisidir. phesiz ki Allah ycedir, byktr. (022/062)

Allahn varl en ak bir gerektir. Allah her trl noksan-lklardan mnezzeh, fiilen var ve uluhiyeti ve mevcudiyeti gerektir. O, haktr, hak ondan sudur etmi, btn hak kendisine racidir. Adalet hak, doruluk haktr manasna kullanlmtr. Hakk mnferid olarak Kuran- Kerimde 227 defa zikredilmitir (Cemel 2001; 101).

Ar. T. Fiilen var olan, Mevcudiyeti ve Uluhiyeti gerek olan ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol turur kni (TEM 73 246r/9=022/062); ol a ( Hekimolu KT 325b/7=022/062); Tar tal a (Manisa KT 237a/3=022/062); Tanr, Oldur hak (TEM 40 161a/3=022/062); Tanr, Oldur hak (TEM 40 161a/2=022/062)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar ol turur kni (T.); ol a (Ar.); Tar tal a (T.+Ar.); Tanr, Oldur hak (T.+Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.52 Kendisine Gvenilen Tanr .Ar El-VekilKendisine gvenilip, Dayanlan (Cemel 102)

T. ol tegm nrs z kzi; ol amu ne ze erklig; ol tigme bir nirse ze sa; Ol Tar tal bara nesneye vekldr mtevelldr taarruf; Ol, her nese zere saklaycdur

Kuran: Allah, her eyin yaratcsdr. O, her eye vekildir. (039/062)

256

Vekil, ve-ke-le kknden tremi olup vekil klma demektir. Sbhan Tel kendisine gvenen ve dayanan iin vekil olarak yeter. Allah kullarnn ilerini idare edendir. O, her eyden mstani gvenilip dayanlandr. O, iradesi ynnde btn ileri ekip eviren, btn ilerin ekip evrilmesinde kendisine gvenilip dayanlandr. Yce Allahn el-Vekil ismi erifi, Kitab- Hakimde 13 yerde zikredilmitir (Cemel 2001; 102).

Ar. T. Kendisine gvenilip, Dayanlan ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol tegm nrs z kzi (TEM 73 339r/8= 039/062); ol amu ne ze erklig (Rylands KT 13b/1=039/062);ol tigme bir nirse ze sa (Hekimolu KT 444a/8=039/062); Ol Tar tal bara nesneye vekldr mtevelldr taarruf (Manisa KT 336a/5=039/062); Ol, her nese zere saklaycdur (TEM 40 221a/8=039/062)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol tegm nrs z kzi (T.); ol amu ne ze erklig (T.); ol tigme bir nirse ze sa (T.) ; Ol Tar tal bara nesneye vekldr mtevelldr taarruf(T.+Ar.) ; Ol, her nese zere saklaycdur (T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

.Ar TEM 73de ayrca i oarda vekil, koruyucu, yardmc oar- (k.a.) onarmak, Bkz. ED 189a. i oar- i stlen-mek Kuran konteksine uygun olarak KBde gemitir: ked glg krk bg oarsa ii. (Kk 2004:220)

5.2.53 Her eye Gc Yeten Tanr .Ar El-avi Her eye gc yeten, kudretli (Cemel 103)

T. tar ol klg turur ; Teri tel klg turur; .Tar, Ol klg; ol klg ; Tar tal uvvetldr ; Ol kavdur

Kuran: Allah, phesiz ben ve peygamberlerim galip gele-ceiz diye yazmtr. phe yok ki, Allah ok kuvvetlidir, mutlak g sahibidir.(058/021)

Her eyi takdirine uygun olarak yaratan, her eyi bilen ve btn noksanlklardan mnezzeh olan Cenab- Hakk her eye gc yeten kudret sahibidir. El-Kavi, Kitab-Mbinde iki kere zikredilmitir (Cemel 2001; 103).

Ar. T. Her eye gc yeten, kudretli ;Trke erken Kuran evirilerinde; tar ol klg turur (TEM 73 343v/1= 040/022); Teri tel klg turur (Anonim KT 78b/16=058/021); .Tar, Ol klg (Rynlands KT 34b/3=040/022); ol klg (Hekim-olu KT 448b/1=040/022); Tar tal uvvetldr (Manisa KT 339a/11=040/022); Ol kavdur (TEM 40 223a/6=040/022)

257

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden tar ol klg turur (T.);Teri tel klg turur (T.+Ar.); .Tar, Ol klg (T.); ol klg (T.) ; Tar tal uvvetldr (T.+Ar.); Ol kavdur (Ar.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.54. Her eye Gc Yeten, Kudretli Tanr .Ar El-MetnHer eye gc yeten, kudretli (Cemel 104)

T. k iisi ; Teri tel uvvet eyesi err ; at k eyesi klg; mukem uvvetldr; kuvvat issi berk

Kuran: phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok kuvvet-lidir. (051/058)

Cenab- Hakk bedenlerin ve ruhlarn gdasn veren ve her eye gc yetendir. Onun g ve kudreti asla noksanlaamaz.Allah Telnn el-Metin ismi kuvvet ve kudretinin iddetini gsterip salamlk ve metanet anlamlarna gelir. Allah kainat idare ederken hibir ekilde yorgunluk gstermez, kuvveti eksilmez. Bu isim Allahn g ve kudretini mbalaal bir ekilde ifade eder. El-Metin, Kitab-Mbinde bir kere zikredilmitir (Cemel 2001; 104).

Ar. T. phesiz Allah rzk verendir, gldr, ok kuvvetlidir ;Trke erken Kuran evirilerinde; k iisi (TEM 73 384v/9=051/058); Teri tel uvvet eyesi err (Anonim KT 55a/6= 051/058); at k eyesi klg (Hekimolu KT 500a/4=051/058); mukem uvvetldr (Manisa KT 383b/3=051/058); kuvvat issi berk (TEM 40 249b/5=051/058)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden k iisi (T.); Teri tel uvvet eyesi err (T+Ar.); at k eyesi klg.(T.); mukem uvvetldr.(Ar.); kuvvat issi berk (Ar.+T.) szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.55 Yardmc Ve Dost Olan Tanr .Ar El-Vel Yardmc ve Dost (Cemel 105)

T. ol kzi ; ol dost ; .Ta ol erklig; .ol Tar tal isn eyleyicidr; ol, arka viricidr

Kuran: O, insanlar umutlarn kestikten sonra yamuru indi-ren, rahmetini her tarafa yayandr. O, dost olandr, vlmeye lyk olandr. (042/028)

Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah, kullarnn btn ilerinin mtekeffildir. Allah Salih kullarnn velisi, kendisine itaat edenlerin yardmcsdr. El-Veli), dostlar tarafndan sevilen, onlar

258

gnahlarndan kandrmak suretiyle dostlarna yardm eder. Bir manas da kullarnn ilerini zerine Allah ve tekellf edip zellikle onlara ltuf ve ihsanda bulunan demektir. El-Vel, Kuranda 13 kere zikredilmitir (Cemel 2001; 105).

Ar. T. Yardmc ve Dost ;Trke erken Kuran evirilerinde; ol kzi (TEM 73 355r/4=042/028); .ol dost (Rylands KT 21a/2=042/028); .Ta ol erklig,. (Hekimolu KT 464a/4= 042/028); .ol Tar tal isn eyleyicidr (Manisa KT 353a/5=042/028); ol, arka viricidr (TEM 40 231a/8=042/028)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden ol kzi (T.); ol dost (F.) ; .Ta ol erklig (T.); .ol Tar tal isn eyleyicidr (T.+Ar.); ol, arka viricidr (T.) szck veya szck gruplarndan meydana gelmitir.

5.2.56. Her Bakmdan vlen Tanr El-amdvlm, Senaya layk olan, Her bakmdan

vlen (Cemel 106)

T. gdlmi ii; Teri glmi turur ; ikmetligdin glmi; mekrdur eflinde ; glmi

Kuran: Ona ne nnden ne de ardndan batl gelemez. O, hkm ve hikmet sahibi, vlmeye lyk olan Allah tarafndan indirilmitir. (041/042)

Hamd, kendisindeki gzel vasflardan ve yapt iyiliklerden dolay bir zat vmek demektir. kr ve medih unsurlarn bir arada toplayan hamd kelimesini karlayacak Trke asll bir kelime yoktur. Bizdeki vmek sadece medih ve sena karldr (Pehlivan 2005; 69)Allah, vgye deer her trl sena ile veriz. Btn hamd ve vg; vg ve sena sahibinedir. Ondan baka her trl hamde layk kinie var mdr? Bilakis btn hamd Onadr. Ondan baka vgye deer kimse yoktur. O her halkarda darlkta da genilikte de her trl vgye layktr. nk Allah Tel (c.c.) hikmet sahibi ve vlendir (Cemel 2001; 106).

Ar. T. vlm, Senaya layk olan, Her bakmdan vlen ;Trke erken Kuran evirilerinde; gdlmi ii( TEM 73 351r/2=041/042); Teri glmi turur (Anonim KT 92b/2=064/006): ikmetligdin glmi (Hekimolu KT 459a/5=041/042); mekrdur eflinde (Manisa KT 348b/7=041/042); glmi (TEM 40 28b/7=041/042)

Trke ilk Kuran evirlerinde Ar. karl kullanlan szcklerden gdlmi ii

esmaül hüsna

Documents