Anna Chorzępa Kultura TechnicznaSocjologia, rok I esejRok Akad. 2010/2011

Nieznana historia spinacza biurowego

Końcówka XIX wieku obfitowała w przeróżne wynalazki. Coraz to lepsze silniki,

telefon, radio, tramwaj elektryczny, karabin maszynowy, otwieracz do konserw, żelazko,

kinematograf… Było tego naprawdę sporo. Między innymi znalazło się miejsce dla

niewielkiego przedmiotu, bez którego obecnie trudno wyobrazić sobie porządek

w dokumentach. Spinacz biurowy – nieco zapominany bohater tamtego okresu, kiedy urzędy

patentowe nieustannie zalewane były nowymi projektami wynalazków. Przyjmował różne

kształty, miał wielu twórców, stał się nawet ważnym symbolem w jednym z europejskich

państw. Oto jego historia.

Spinacz pierwszy

Na pomysł, żeby wykorzystać kawałek zagiętego druku do lepszej organizacji wpadł

jako pierwszy prawdopodobnie Samuel B. Fay, który opatentował spinacz w 1867 roku.

Pierwotnie jego zadaniem było umożliwienie przypinania bilecików do

tkanin, jednak w patencie pojawia się zapis o możliwym użyciu go do

łączenia ze sobą kartek papieru. Pierwszy opatentowany spinacz

kształtem tylko w niewielkim stopniu przypominał swoją obecną formę.

O jego twórcy nie wiadomo zbyt wiele, na kartach historii zapisał się

właściwie tylko dzięki swojemu wynalazkowi. Wiadomo na pewno, że Samuel B. Fay był

obywatelem Stanów Zjednoczonych i tam właśnie przeżył całe 105 lat swojego życia.

Możemy domniemywać, że zajmował się zawodowo właśnie tkaninami, być może pracował

w jakiejś fabryce, lub po prostu je sprzedawał, więc wpadł na pomysł, jak ułatwić sobie pracę.

Mimo uzyskania patentu Fay nie zajął się od razu rozpowszechnianiem swojego

pomysłu. Lub po prostu nie poszło mu z tym zbyt łatwo. Dopiero w 1899 roku spinacz Fay’a

wszedł do sklepów i został zareklamowany, pod bardzo wieloma nazwami, między innymi

Amneco, C, Cinch, Climax, Clinch, Cyclone, Jiffy, Simplex, Uneedit.

1

Spinacz Samuela B. Fay’a

Spinacz Erlmana J. Wrighta

Pierwsza reklama spinacza biurowego Gem

Spinacz drugi

W międzyczasie patent na swój własny wzór spinacza został otrzymał Erlman

J. Wright. I o tym twórcy wiemy tylko dzięki jego wynalazkowi. Być może był to zwykły

człowiek, który pewnego dnia wpadł na dobry pomysł i postanowił go zrealizować. W jego

zamyśle było stworzenie przedmiotu, który umożliwiłby spinanie ze sobą czasopism, jednak

bez konieczności dziurawienia ich. Jak wiadomo papierowe gazety

łatwo się drą, są także duże, a poszczególne kartki lubią wypadać,

przeszkadzając w delektowaniu się czytanym tekstem. Dlatego też w

1877 roku urząd patentowy przyznał prawa Wrightowi i ten od razu

zajął się rozpowszechnianiem swojego pomysłu. Reklamował go jako „newspaper clip”, czyli

pod nazwą zbliżoną do obecnej, chociaż w formie odbiegał jeszcze nieco od współczesnych

wyobrażeń o spinaczu biurowym. Był to drugi w historii znany projekt spinacza. Ale do

wzoru używanego po dziś dzień było już niedaleko…

Spinacz Gem

„Gem” to szwedzkie słowo określające spinacz biurowy. Nazwa nie pochodzi jednak

stricte z języka szwedzkiego, lecz z angielskiego. Jego historia zaczęła się od "The Gem

Manufacturing Company" - brytyjskiej spółki, która jest odpowiedzialna za stworzenie

znanego powszechnie wzoru spinacza biurowego. Projekt powstał najprawdopodobniej

w latach 70. XIX wieku. Nie można stwierdzić dokładnej daty, jednak amerykański profesor,

ekspert w dziedzinie wynalazków Henry J. Petroski zwraca uwagę na artykuł z 1883 roku

o spinaczu do papieru Gem. W tymże artykule nowatorski projekt uznany jest za znacznie

lepszy od pinezek, chwalony za szerokie

zastosowanie i ułatwiający znacznie organizację

zarówno w pracy, jak i  w domu. Ale artykuł nie

jest niestety opatrzony żadnymi ilustracjami,

więc nie ma pewności, że opisywany spinacz

miał już wtedy swój ostateczny kształt. Pewność

uzyskujemy dopiero w sierpniu 1894 r., kiedy to

pojawia się reklama spinaczy Gem opublikowana przez spółkę Cushman & Denison w „The

Book-Keeper” w Nowym Jorku. W roku 1904 Cushman & Denison zarejestrowali znak

2

Projekt spinacza wg Johana Vaalera

towarowy „Gem” w odniesieniu do spinaczy biurowych. Ogłoszono wtedy, że spinacze były

w użyciu od 1892 roku, co może być datą wprowadzenia ich na rynek w Stanach

Zjednoczonych. Dziwić może fakt, że mimo dużej „popularności” urzędów patentowych w

tamtym czasie, najpopularniejszy spinacz biurowy XX wieku nie został nigdy opatentowany.

Opatentowana za to została maszyna do wyrobu takich właśnie spinaczy i dzięki temu można

mieć pewność, że 1899 roku spinacze typu „gem” były już powszechnie znane. Jednakże

William Middlebrook, który owy patent na maszynę uzyskał, nie użył nazwy towarowej

spinacza, ale z rysunków i opisów dało się bez wątpliwości wywnioskować, że chodziło o

opisywany w tym rozdziale rodzaj.

Spinacz bohater

Mniej więcej w tym samym czasie, ponad sześć tysięcy kilometrów na północny

wschód od Stanów Zjednoczonych, pewien norweski wynalazca kończył opracowywanie

swojego nowego projektu. Był to Johan Vaaler, z którego Norwegia jest dumna po dziś dzień.

Panuje tam powszechne przekonanie, że to właśnie Norweg jako pierwszy wpadł na pomysł

i opatentował spinacz biurowy. Co więcej – również w wielu zagranicznych, w tym polskich,

źródłach podaje się Vaalera jako pierwszego twórcę spinacza. Pojawiają się różne daty –

podobno otrzymał patent w 1899 roku, jednak bardziej wiarygodny wydaje się być rok 1900.

W tymże roku Johan Vaaler wyjechał z ojczyzny do Niemiec, by tam uzyskać prawa do

swojego wynalazku, ponieważ Norwegia nie miała jeszcze

odpowiednich ustaw patentowych. Rok później uzyskał

patent w Stanach Zjednoczonych.

Spinacz na stałe zapisał się w historii Norwegii

podczas II Wojny Światowej, kiedy to został symbolem

ruchu oporu przeciw niemieckim okupantom. Naziści

zabronili przypinania do ubrań spinaczy, a za noszenie go

groziła surowa kara. Spinacz stał się znakiem bohaterstwa

Norwegów. W norweskich encyklopediach wydawanych po II Wojnie Światowej, oficjalnym,

pierwszym i najważniejszym twórcą spinacza biurowego był Johan Vaaler, a w 1989 roku na

obrzeżach Oslo postawiono pomnik przedstawiający spinacz, by uhonorować zdolnego

wynalazcę. Jednak ten wielki spinacz ma formę spinacza „gem”, nie zaś tego oryginalnie

3

Bennett Paper Clip

wymyślonego przez Norwega, ale nikomu to nie przeszkadza. Vaaler wciąż jest uważany za

jego twórcę, a Norwegia wciąż szczyci się swoim pomysłowym obywatelem.

Spinacz różny

Na przełomie XIX/XX wieku, między kolejnymi wersjami silników

spalinowych, powstawały też kolejne warianty spinaczy. Okazywało się

nagle, że niewielki kawałek drutu może być niezwykle użyteczny, i to w

różnych formach. Z tych ciekawszych można wyróżnić

Bennett Paper Clip, który wymagał zgięcia rogu

łączonych kartek, Niagara Paper Clip – sprzedawany w ulepszonej wersji

do roku 1950, Multiple Grip Paper Clip Style E o ciekawym kształcie,

mogący solidnie chwycić kartki i nie ześlizgiwać się z nich. Powstawały

także spinacze z cienkich stalowych blaszek, jak na przykład Eureka Paper Clip, czy Utility

Paper Clip. W sumie powstało około 46 różnych projektów spinaczy, które

uzyskały patent, a część z nich była także dostępna przez pewien czas w

sprzedaży. Księgowi na początku XX wieku mieli naprawdę duży wybór.

Spinacz spinający

Te cztery kartki powinny być spięte razem, nie zszywką, która je podziurawi, ale

łagodnym spinaczem, którego historia została powyżej przedstawiona. Nie norweskim, jak się

powszechnie sądzi, nawet nie do końca amerykańskim, lecz brytyjskim, który zdążył się

rozprzestrzenić na cały świat, nie uzyskując wcześniej żadnego patentu. Jego opatentowani

kuzyni zniknęli gdzieś w zakurzonych dokumentach, zostali odłożeni do muzeów, bez

możliwości spełniania swojego przeznaczenia, jakie wymyślili ich twórcy. Ale spinacz

spinający, podsumowujący tę opowieść miałby coś z każdego z nich. Bo nawet w niedużym

kawałku drutu zmieści się solidna historia, uporządkowana dzięki temu niezwykle

przydatnemu drobiazgowi.

4

Korzystałam z materiałów The Early Office Museum umieszczonych na stronie: http://www.officemuseum.com/paper_clips.htm oraz z hasła „Paper clip” na anglojęzycznej stronie Wikipedii:  http://www.officemuseum.com/paper_clips.htm

5