erg-2009-eğitim İzleme raporu

8/7/2019 ERG-2009-Eitim zleme Raporu

1/152


2/152


3/152

eitim izleme raporu2009


4/152

Trkiyede eitim politikas zerine dnen, soru soran, sorunlar tanmlayan ve zm

seenekleri gelitiren Eitim Reformu Giriiminin (ERG) amac,

Kz ve erkek btn ocuklarn haklar olan kaliteli eitime eriimini gvence altna

alacak ve Trkiyenin toplumsal ve ekonomik gelimesini st dzeylere tayacak eitim

politikalar oluturmak,

Eitim alannda katlmc, yeniliki ve saydam politika retme srelerinin gelimesine

ve benimsenmesine katkda bulunmaktr.

Sabanc niversitesi stanbul Politikalar Merkezi bnyesinde 2003 ylnda almaya

balayan ERG, aratrma, savunu ve izleme almalar ile pilot uygulamalarn herkes iin

kaliteli eitim sloganyla srdryor.

ERG, Anne ocuk Eitim Vakf, Aydn Doan Vakf, Baheehir niversitesi, Enka Vakf,

Hedef Alliance, Kadir Has Vakf, MV Holding, Sabanc niversitesi, TAV Havalimanlar, Vehbi

Ko Vakf ve Yap Merkezi tarafndan desteklenmektedir.

Temmuz 2010

Bu yaynn tm haklar Sabanc niversitesine aittir.


5/152

eitim izleme raporu 2009 3

Teekkrler 7

SUNU - PROF. DR. STN ERGDER 9

NSZ - PROF. DR. NURHAN YENTRK 11

ZET DEERLENDRME 15

ETM ZLEME RAPORU 2009 25

Giri 27

Ynetiim ve Finansman 31

Eitimin Bileenleri: renci 43Eitimin Bileenleri: retmenler ve renme Sreleri 60

Eitimin Bileenleri: Eitimin erii 70

Eitimin Bileenleri: renme Ortamlar 77

SONSZ - PROF. DR. PEK GRKAYNAK 81

EKLER 85

EK 1: Eitim zleme Gstergeleri 87

EK 2: Ortaretime Katlmn Belirleyicileri Regresyon Analizi Hakknda Aklama 144

Kaynaklar 147

iindekiler


6/152

4 eitim reformu giriimi

grafikler, haritalar, ekiller ve tablolar

Grafikler:

Grafik 1: Eitim hizmetlerine ayrlan kamu kaynaklarnn geliimi 39

Grafik 2: renci bana den merkezi ynetim harcamalar (TL, 2009 fiyatlaryla) 40

Grafik 3: Okul ncesi eitimde renci saylar ve okullulama oranlar 44Grafik 4: 15-19 ya grubundakilerin eitim ve igcne katlm durumu, 2008 51

Grafik 5: Seili OECD lkelerinde ne renci ne de alan konumundaki

15-19 ya aras genler, 2006 51

Grafik 6: Seili lkelerde 15+ nfusun eitim durumu 53

Grafik 7: Ortaretimde net okullulama oranlar 54

Grafik 8: Resmi rgn ortaretimde okulu terk oranlar, 2008-2009 57

Grafik 9: Kz ve erkek rencilerin okulu terklerinin snflara gre dalm, 2008-2009 57

Grafik 10: 12 istatistiki blgede ortaretimde retmen bana den renci says 61

Grafik 11: TALIS anketinden seili sonular 65

Grafik 12: Resmi rgn ortaretimde snf tekrar oranlar, 2008-2009 67Grafik 13: Kz ve erkek rencilerin ortaretimde snf tekrar davranlarnn

snflara gre dalm, 2008-2009 68

Grafik 14: rgn ortaretimde rencilerin okul trlerine dalm 71

Grafik 15: Seili lkelerde ortaretim rencilerinin program trlerine dalm 73

Grafik 16: 12 istatistiki blgede ortaretimde derslik bana den renci says 78

Haritalar:

Harita 1: Okul ncesi eitim ve ilkretimde renci bana den merkezi ynetim

harcamas, 2009 41

Harita 2: Genel ortaretimde renci bana den merkezi ynetim harcamas, 2009 41Harita 3: Mesleki ve teknik ortaretimde renci bana den merkezi ynetim

harcamas, 2009 42

Harita 4: Okul ncesi eitimde (48-72 ay ya grubu) okullulama oranlar, 2009-2010 45

Harita 5: lkretimde 20 gn ve daha fazla devamszlk yapan rencilerin tm kaytl

rencilere oran, 2009-2010 48

Harita 6: llere gre ortaretimde net okullulama oran, 2009-2010 55

Harita 7: Genel ortaretimde 20 gn ve daha fazla devamszlk yapan rencilerin

tm kaytl rencilere oran, 2009-2010 55

Harita 8: Mesleki ve teknik ortaretimde 20 gn ve daha fazla devamszlk yapan

rencilerin tm kaytl rencilere oran, 2009-2010 56

ekil:

ekil 1: MEBGEP sreci sonunda sunulan Yeil Belgedeki Yeni Ynetiim Modeli 34

Tablolar:

Tablo 1: Ortaretimin deerlendirilmesi iin kullanlan analitik ereve 28

Tablo 2: Pilot projenin srdrld 32 ilde ve dier illerde okul ncesi eitimde

okullulama oranlar ve renci saylar 45


7/152

eitim izleme raporu 2009

ksaltmalar

ADEY Aamal Devamszlk Ynetimi

AL Anadolu retmen Lisesi

DPT Devlet Planlama Tekilat

ERG Eitim Reformu Giriimi

GAM Galatasaray niversitesi ktisadi Aratrmalar Merkezi

GM Genel Mdrlk / Genel Mdrl

GSYH Gayrisafi Yurtii Hasla

GYKA Gelir ve Yaam Koullar Anketi

GZFT Gl-Zayf Ynler, Frsatlar ve Tehditler

HA Hanehalk gc Anketi

KPSS Kamu Personeli Seme SnavMEB Milli Eitim Bakanl

MEBGEP Milli Eitim Bakanlnn Kapasitesinin Glendirilmesi Projesi

OECD Organization for Economic Co-operation and Development

(Ekonomik birlii ve Kalknma rgt)

OGES Ortaretim Kurumlarna Gei Sistemi

OEGM Okul ncesi Eitimi Genel Mdrl

SS renci Seme Snav

SYM renci Seme ve Yerletirme Merkezi

PISA Program for International Student Assessment

(Uluslararas renci Baarlarn Deerlendirme Program)

PKM Projeler Koordinasyon Merkezi

PP Performans Program

RDEF Risk-htiya Deerlendirme Formlar

SGB Strateji Gelitirme Bakanl

SGK Sosyal Gvenlik Kurumu

SP Stratejik Plan

TALIS Teaching and Learning International Survey

(Uluslararas retme ve renme Anketi)

TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi

TED Trk Eitim Dernei

TEPAV Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf

TIMSS Trends in International Mathematics and Science Study

(Uluslararas Matematik ve Fen Aratrmas)

TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu

5


8/152


TTK Talim ve Terbiye Kurulu

TBTAK Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu

TK Trkiye statistik Kurumu

UIS UNESCO Institute for Statistics

(UNESCO statistik Enstits)

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

(Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu)

UNICEF United Nations International Childrens Emergency Fund

(Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu)

YSP Yetitirici Snf retim Programlar

YK Yksekretim Kurumu


9/152


Eitim zleme Raporu 2009un hazrlanmas aamasnda birok kurum ve kiiden destekalnd.

Raporda kullanlan verileri aklkla paylaan Milli Eitim Bakanlna,

Raporda sunulan gr ve deerlendirmelerin olumasna katkda bulunan arkaplan

raporlarn hazrlayp ERGye sunan Isha Sheth ile Dr. Marlaine Lockheed liderliindeki

Princeton niversitesi Woodrow Wilson Kamu Ynetimi ve Uluslararas likiler Enstits

ekibine (Alice Easton, Anna Mocia-Field, Deepa Iyer, Pawel Buczak, Raaj Mehta, Ruth

Metzel ve Tommy Lopez),

Rapora bu yl eklenen Eitim zleme Gstergeleriyle ilgili fikirlerini paylaan Prof. Dr.

Yksel Kavaka ve hem fikir hem de uygulama dzeyinde bu blmn oluturulmas iinERG ekibiyle birlikte alan Galatasaray niversitesi ktisadi Aratrmalar Merkezinden

Do. Dr. Haluk Levent, Dr. Ozan Bak ve Dr. Sezgin Polata,

Ankarada gerekleen Stratejik Plan Deerlendirme Toplantsna katlarak Milli Eitim

Bakanlnn stratejik ynetim uygulamalaryla ilgili fikirlerini paylaan Alper Yatmaz,

Arzu Uraz, Azmi Kinii, Durmu Gkmen, Emre Koyuncu, Ferda ahmal, Gkhan Ycel,

Do. Dr. Hakan Ercan, Leyla en, mer Edip Erdemli, Seher Alacac ve Serdar Polata,

Danma Toplantsna katlarak taslak rapor hakkndaki fikirlerini paylaan Ahmet Er, Dr.

Aye Caner, Baak Saral, Dr. Beng Brkan, Yard. Do. Dr. Gke Uysal-Kolain, Prof. Dr.

Gnl Krcaali-ftar, Yard. Do. Dr. Hande Sart, Niyazi Kaya, Do. Dr. Nkhet Demirtal,zgr Bolat ve Volkan Ylmaza,

Tm srelerde toplantlara katlarak gr ve nerilerini paylaan UNICEF Trkiye Ofisi

Eitim Program alanlarna,

Ortaretim andaki genlerle gerekletirilen grmeleri kolaylatran Gen Hayat

Vakfna ve bu grmelere katlan okullara ve genlere

ok teekkr ederiz.

Ayrca, raporun nszn ve sonszn kaleme alarak, raporun vurgulamak istedii

noktalar hakknda derinlemesine deerlendirmeler yapp raporun btnlne byk katk

sunan Prof. Dr. Nurhan Yentrk ve Prof. Dr. pek Grkaynaka bir kez daha teekkr ederiz.

Raporun ana blmndeki gr ve nerilerin tm sorumluluu ERG proje ekibine aittir.

eitim reformu giriimi proje ekibi

teekkrler


10/152



11/152


Elinizde bulunan rapor, Eitim Reformu Giriimi tarafndan yaymlanan Eitim zlemeRaporlarnn ncs. lkini 2008 ylnda yaymladmz raporun ardndan ikinci raporu

getiimiz yln Haziran aynda kamuoyuyla paylamtk. imdi de, nc rapor olan

Eitim zleme Raporu 2009u paydalarmza sunuyoruz.

Eitim zleme Raporlarnn ncsn tamamlamamz vesilesiyle, geriye dnp bu

raporlarda benimsediimiz yaklam ve elde ettiimiz sonular deerlendirmenin tam vakti

olduunu dnyorum.

Eitim zleme Raporlarn yaymlarken birden ok ama gdyoruz. Birincil amacmz,

kamuoyunun eitimle ilgili gelimeleri kolaylkla izleyebilecei eletirel ve btncl bir

deerlendirme sunmak. Veriye ve analitik bir bak asna dayanan bu deerlendirmesayesinde kamuoyunun bilgi kaynaklarnn genileyeceini ve bylelikle daha katlmc

politika retme ve uygulama srelerinin gerekleeceini umuyoruz.

Bunu yaparken karar vericilerin dikkatini eitim sistemindeki en acil ve zlmesi en azami

yarar salayacak sorunlara ekmeyi umuyoruz. lk raporu yaymladmzda, 8 yllk

ilkretim reformunun 1998 ylnda hayata geirilmesinin zerinden tam 10 yl gemiti.

lkretimde gelinen konumun deerlendirilmesi gerekliydi. kinci raporda dikkati

ynetiim yap ve srelerinde ortaya kan kkl deiime ekmeye altk, bu raporda

yine ynetiime ama zellikle ortaretime odaklanyoruz. Ortaretimdeki deiim

ihtiyacnn, eer giderilebilirse ocuk ve genlerimizin potansiyellerini gerekletirecek

bireyler olarak hayata hazrlanmasnda, aktif yurttalar olarak toplumsal hayata etkinbiimde katlmalarnda, Trkiyenin ve dnyann birikimine katkda bulunacak ekilde

yetitirilmelerinde ok kritik bir rol oynayacana inanyoruz. Bu nedenle bu ylki raporun

farkl blmlerinde ortaretimle ilgili, bu bak asyla yaplm deerlendirmeler

bulacaksnz.

Eitim zleme Raporlarn hazrlarken, ERGnin dier tm almalarnda olduu gibi

katlmcla byk nem veriyoruz. Bu yl da, Ankara ve stanbulda uzman kurululardan

ve Bakanlktan temsilcilerle danma ve deerlendirme toplantlar gerekletirdik.

Analizlerimizi Galatasaray niversitesi ktisadi Aratrmalar Merkezi ekibiyle ibirlii

iinde srdrdk. Ortaretim andaki 140a yakn genle birebir grme yaptk. MilliEitim Bakanl, neredeyse tm veri taleplerimizi hzla karlad, kendilerine mteekkiriz.

Bilgi niversitesi Sivil Toplum almalar Merkezi Direktr Prof. Dr. Nurhan Yentrk

ve Grkaynak Yurttalk Enstits Ebakan Prof. Dr. pek Grkaynak, nsz ve sonsz

yazarak rapora ok nemli katklar sundu, kendilerine ok teekkr ederiz. Tm bu

paydalar bir araya getirebilmek, gr ve bilgi alveriinde bulunabilmek, veriye ve

bilgiye dayal analizler yapabilmek ERGnin farkn ortaya koyuyor. Eitim sistemimizi daha

ileriye tayabilmenin diyalogdan, bilgi ve veriyi odak noktas yapan ortak akl retiminden

getiine inanyoruz.

sunu


12/152


ERG ekibi, bu ilkeler dorultusunda zverili bir alma yrtt. Raporun hazrlk

srelerinin koordinasyonunu ve yazmn Aytu amaz, spervizyonunu Batuhan Aydagl

stlendi. Banu Arasn gstergelere ve Salim Salamn saha grmelerine odaklanan

katklar da rapor iin hi phesiz ok deerliydi. Rapora, bata Neyyir Berktay olmak zere

ERG ekibinin dier yeleri de farkl aamalarda katk sundu. almada emei geen herkese

iten teekkrlerimi sunuyorum.

Bugn geldiimiz noktada, Eitim zleme Raporlarnn karar vericiler ve paydalarmz

arasnda gitgide daha fazla kullanlan ve beklenen bir yayn haline gelmesi de bizi ok

sevindiriyor. Bu beklentiyi karlayabilmek iin biz de her yl raporu gelitirmeyi, daha fazla

bilgiyi daha fazla paydamza sunmay amalyoruz. Rapora bu yl eklediimiz Eitim

zleme Gstergeleri de tam da bu amaca hizmet ediyor. Eitim sistemindeki deiiklikleri

izlemeyi kolaylatracak bu gstergeleri her yl gelitirerek ve gncelleyerek paydalarmza

sunacaz.

Eitim zleme Raporu 2009un eitim sistemimizin geliimine olumlu katklar yapabilmesi

dileklerimle.

prof. dr. stn ergdereitim reformu giriimi direktr


13/152


Bu yl yaymlanan Eitim zleme Raporunda daha nceki yllarda olduu gibi, renme-retme sreleri, eitimin ierii ve renme ortamlar alanndaki gelimeler izleniyor

ve neriler gelitiriliyor. Bu ylki raporda, ayrca, ERGnin genlerin toplumsal hayata

katlmlarnda ortaretimin rol konusuna zel bir nem verdii grlyor. Bu konuda

yazlabilecek bir nszde vurgulanabilecek birok nokta var. Bence, bunlarn banda

genlerin toplumsal hayata katlmnn ekonomik hayata katlmla kstlanamayaca

vurgusu geliyor. Ekonomik hayata katlm ve i bulma olanaklarnn artmas, genlerin

ortaretimle ilgili beklentilerinin arasnda yer alyor elbette, ancak genlerin beklentileri

ok daha geni katlm alanlarna yaylyor.

Genlerin i bulma ile ilgili beklentilerinden balarsak, ncelikle Trkiyede gen isizliinin

yetikin isizliinin iki kat olmas ve uzun yllardr byle devam etmesinin, bu beklentininkarlanmasnda sorunlar olduunu gsterdiini sylemek mmkn.

Trkiyede gen igcnn eitim dzeyi, yetikin igcnn eitim dzeyine gre

ykseliyor. Ancak istihdam edilenlerin ortalama eitim dzeyi yine de dk. Hem

hanehalk anketleri hem de nfus saym verileri, istihdam edilenlerin (15+) yaklak

% 15inin yksekretim mezunu, % 25inin ortaretim mezunu, % 60nn ise ilkretim

ve alt eitim dzeyine sahip olduunu gsteriyor. Trkiyede genlerin ortaretime

devam oran dk, okulu erken brakma yaygn. OECD verilerine gre, Trkiyede 15-19

ya grubundaki genlerin yars ortaretime devam ediyor. OECD ortalamas ise % 80in

zerinde. Yksekrenim beklentisi olmayan dk gelirli genler, ortaretime devam

etmek iin katlanlmas gereken maliyeti, bu eitimin salayaca i bulma ve maa

avantajnn zerinde olarak deerlendiriyor, kaytd sektrlerde de olsa herhangi bir i

frsat bulduklarnda eitimlerini yarda brakmay tercih edebiliyorlar.

Eitimdeki sorunlar gen isizliinin yksek olmasnn tek nedeni olarak grlemeyecei

gibi, ortaretimin tek amacnn genleri i bulmak iin gerekli bilgi ve becerilerle

donatmak olduunu sylemek de imkansz. Trkiyede ortaretimin, demokratik kltrn

isellemesine ynelik tutum deiikliine yol ama ilevini yerine getiremedii konusunda,

nemli eletirilerle kar karya olduunu biliyoruz. Reform nerileri zerinde tartan

tm paydalar, eletirel dnme alkanlklarnn gelitirilmesi, bilginin eletirel sentezi,

farkllklara sayg ve hogrnn gelitirilmesi konularndaki eksiklikleri dile getiriyorlar.

Ancak bu nszde vurgulamak istediim nokta, demokratik kltrn isellemesi iin

sadece ortaretimle kstl kalmayacak ve genlie dokunan tm alanlar kapsayacak

ekilde nemli bir paradigma deiimine ihtiya olduudur. Bu deiim, eitim veretimin genlerin gen olarak var olmalarna ve genlik dneminde zerk birey olma

srecini yaayabilmelerine olanak salayacak ekilde rgtlenebilmesine dayanyor.1

nsz

Yksekrenim beklentisi olmayan dk gelirli genler, ortaretime devam etmek

iin katlanlmas gereken maliyeti, bu eitimin salayaca i bulma ve maa

avantajnn zerinde olarak deerlendiriyor, kaytd sektrlerde de olsa herhangi

bir i frsat bulduklarnda eitimlerini yarda brakmay tercih edebiliyorlar.

1 Yentrk, N., Nemutlu,

G. ve Kurtaran, Y. (2008).

Trkiyede Genlik almas

ve Politikalar. stanbul: Bilgi

niversitesi Yaynevi.


14/152


Genlerin toplumsal hayata katlabilmeleri ve zerk ve eit bireyler olarak var olabilmeleri,

haklarn bilmeleri, bunlara eriebilmeleri ve bunlar kullanabilmek iin gerekli bilgi, beceri

ve yeteneklerinin olmasna bal. A. Senin kavramlaryla ifade edersek, genlerin birok

alanda yapabilirliklerinin artrlmas ve glendirilmeleri gerekiyor.2

Ortaretimin, genleri, toplumsal hayata katlmlar ve demokratik kltrniselletirilmesi asndan ihtiyalar olan birok alanda glendirme ilevini yerine

getirebildiini syleyebilmemiz ok g. Bu tr bir glendirme iin, yani yapabilirliklerin

artmas iin, genlerin haklarn bilmeleri kadar bunlar kullanabilmeleri de vazgeilmez

neme sahip. Bu da eitimin srdrld sosyal ortamn hangi yntemlerle ve nasl

rldnn sorgulanmasn beraberinde getiriyor. Eitimin srd sosyal ortam

ve bavurulan yntemlerin genlerin katlmna, kendileri ile ilgili her alanda sz

sahibi olmalarna, kendilerini ifade edebilmelerine ve yeteneklerini ve farkllklarn

kefedebilmelerine olanak salayacak ekilde rgtlenmesi gerektiini syleyebiliriz. Byle

bir rgtlenmede kat disiplin kurallar, kyafet kstlar, snf ii demokrasi/katlm/iletiim

ile ilgili sorunlarn alm olmas ok belirleyici.

Genlerin glendirilmeleriyle ilgili bir dier nemli konu u: Genler sosyal ya da etnik

kken, cinsiyet veya blgesel eitsizlikler nedeniyle homojen deil farkl. eitli farkllklara

sahip genlerin toplumsal hayata katlmnn glendirilmesi iin ortaretim sresince bufarkllklar dikkate alan abalar gerekiyor. Farkllklarn dikkate alnmamas ise okulu erken

brakma nedenlerinden birini oluturuyor, sosyal dlanmay pekitiriyor.3

Gnmzde genlerin bir araya geldikleri ortamlar fiziksel mekandan gittike bamsz hale

geliyor. Genler corafi snrlarn ald siber mekanlarda sosyalleiyorlar. Sosyalletikleri

bu mekanlar, ok esnek ve srekli yenileniyor. Bu mekanlarda iletiim ortamlar katlmc,

hiyerarik bir yap yok, eitler arasnda bir iliki salanyor. Genler istedikleri yazl, grsel

vb. aralar kullanarak kendilerini ifade etme olana buluyorlar. Bu sayede genler, hi

karlamadklar akranlaryla etkileim, deneyim paylama, bilgi alveriinde bulunma

frsat yakalyorlar. Genlerin internet, sanal buluma ortamlar, televizyon programlar,

filmler, mzik albmleri, arklar, internet ve video oyunlar, elektronik oyuncaklar, izgi

romanlar gibi farkl bilgi kaynaklarna ve kanallarna eriimleri var.

Genlerin gndelik hayatlarndaki bu pratiklerle okuldaki pratikleri birbirinden ok kopuk

kalyor. Gerek eitimin srdrlmesinde kullanlan eitim aralar, gerek retmenler ile

aralarndaki iletiim alkanlklarnn farkll nemli bir uurum oluturuyor. Bu uurum

kuaklar aras eitimin etkisini azaltyor, snfii demokrasinin yaygnlamasn nlyor.

retmenlerin entelektel birikimleri, deiimleri izleme ve ayak uydurma yeteneklerinin,

her zamankinden daha fazla nemsenmesini gerektiriyor.

Genlerin hayatlarn etkileyen kltrel ve toplumsal (ve igcnn nitelikleriyle ilgili)

deiimlerin hz ve derinliinin eitim alanna tanabilmesi, eitimin esnek ve deiime

uyum salayabilecek bir yapda kurgulanmas gereini n plana karyor.

Genler sosyal ya da etnik kken, cinsiyet veya blgesel eitsizlikler nedeniyle

homojen deil farkl. eitli farkllklara sahip genlerin toplumsal hayata

katlmnn glendirilmesi iin ortaretim sresince bu farkllklar dikkate

alan abalar gerekiyor. Farkllklarn dikkate alnmamas ise okulu erken

brakma nedenlerinden birini oluturuyor, sosyal dlanmay pekitiriyor.

2 Sen, A. (2001).

Development as Freedom.

Oxford: Oxford University

Press.

3 Walther, A. ve Pohl, A.

(2005). Thematic Study on

Policy Measures concerning

Disadvantaged Youth.

Tbingen: Institute for

Regional Innovation

and Social Research.

Haziran 2010, http://

www.salto-youth.net/

downloads/4-17-802/

Disadvantaged

YouthPolicyStudy.pdf.


15/152


Son olarak bu uyum sorununun kamuyla snrl olmadn, genlerle almay isteyen siyasi

partiler ya da sivil toplum kurulular iin de geerli olduunu sylemek gerekir. erevesi

yetikinler tarafndan kurgulanan, genlerin hayat pratiklerini ve kendilerini ifade etmedeki

farkllklarn nemsemeyen, bunlar iin yeni kanallar amayan katlma davetleri, ister

resmi eitim kurumlarndan ister sivil toplum kurulularndan gelsin, baarl olamyor.

prof. dr. nurhan yentrkistanbul bilgi niversitesisivil toplum almalar merkezi direktr


16/152



17/152


eitim izleme raporu 2009zet deerlendirme


18/152


19/152


Trkiyede eitim politikas oluturma srelerini verilere dayal, katlmc ve effaf bir

temel zerinde yeniden kurgulamak ve glendirmek uzun dnemde eitim sistemimiz iin

yaplabilecek en nemli atlmlardan biridir. Bu adan bakldnda son yllarda Milli Eitim

Bakanl (MEB) bnyesinde gerekleen veri toplama, derleme ve analiz kapasitesinin

artrlmas, kamu mali ynetimi reformu kapsamnda stratejik planlamaya geilmesi,

izleme ve denetim almalarnn ciddiyetinin ve derinliinin artrlmas gibi gelimeler

sevindiricidir.

ERG olarak zellikle altn izmek istediimiz nokta, MEBin e-okul altyapsn kullanarak

toplad verileri hem genel bir erevede kamuoyu ile hem de kendilerine yaptmz

zel talepler karlnda ERG ile cmerte paylam olmasdr. Bu paylam, MEBde

gemie kyasla daha ak, paylamc ve kamu d aktrler tarafndan yaplacak analizleri

nemseyen ve ciddiye alan bir anlay deiikliine iaret etmektedir. MEB iinde bu

yaklam yaygnlaarak glenmeye devam ettii takdirde ekonomi politikas alannda

kamu sektr ile kamuoyu arasndaki ibirlii ve iletiim deneyimini eitimde de yaamamz

mmkn olacaktr.

Bu balamda, Eitim zleme Raporlarnn ncsn hazrlarken ok geni bir veri

havuzundan yararlandk. MEBin paylat verilere ek olarak TK tarafndan yaplan

aratrmalarda toplanan veriler de farkl dzeylerde analizler yapmamza izin verdi. Raporda

bu yl ilk defa paylatmz ve Galatasaray niversitesi ktisadi Aratrmalar Merkeziyleibirlii iinde hazrladmz Eitim zleme Gstergelerinin hem MEBe hem de kamuoyuna

ynelik analiz ve izleme frsat vereceini umuyoruz.

Raporun hazrl aamasnda birok farkl sre iletildi. ERGnin yl boyunca srdrd

izleme ve neriler sunma etkinlikleri her yl olduu gibi rapora temel oluturuyor. Buna

ek olarak, uzmanlar tarafndan hazrlanan arkaplan raporlar dikkate alnd, TK verileri

kullanlarak regresyon analizi gerekletirildi, sahada genlerle grmeler yapld, uzman

kurumlar ve sivil toplum kurulularnn katld deerlendirme ve danma toplantlar

dzenlendi. Tm bu hazrlklar, Eitim zleme Raporu 2009un katlmc bir sre sonunda

oluturulmasn salad ve aadaki deerlendirme ve nerilerin ortaya kmasn mmkn

kld.

zet deerlendirme


20/152


2008-2009 retim ylnda % 96,5 olarak gerekleen ilkretim a nfusu (6-13 ya)

iin okula kayt oran, 2009-2010da % 98,2 olarak gereklemitir. Kayt oranlarndaki bu

iyilemeye ramen, devamszlk oran kzlarda % 2,9dan % 4,2ye, erkeklerde % 3,5ten

% 4,4e ykselmitir. Devamszlk oranlarnn ykselmi olmas, ekonomik kriz, domuz

gribi salgn ya da ilkretime 6 yanda otomatik kayt uygulamasnn bir sonucu olarak

yorumlanabilir. Baz blgelerde devamszlk oranlar lke ortalamasnn ok zerindedir,

rnein Kuzeydou Anadoluda 2008-2009da % 6,3 olan devamszlk oran, 2009-2010da% 9,1e kmtr.*

ERGnin sk sk dikkat ektii bir konu eitim politikalarnn btncl bir erevede

kurgulanmamas ve birbirleriyle ilikisinin zayf olmasdr. MEBin son dnem politikalarna

baktmzda birbirini takip eden ve tamamlayan giriimlerin arttn gryor ve bunu

memnuniyetle karlyoruz. rnein, lkretim Genel Mdrl ilkretime eriimi

artrmak iin 2003ten bu yana gerekletirdii almalarda, saptad sorunlardan yola

karak yeni mdaheleler planlamtr. Zorunlu eitim anda olduu halde eitim sistemi

dnda kalan 10-14 ya grubundaki ocuklarn ilkretime devamn dzenlemek iin

Yetitirici Snf retim Programlar uygulanm, zrsz devamszlk ve okuldan diplomasz

ayrlma ile mcadelede nleyici bir mekanizma olarak Aamal Devamszlk Ynetimitasarlanm ve ocuk tarm iiliine ynelik zel nlemler bu yl yaymlanan bir Babakanlk

genelgesi kapsamnda illere duyurulmutur. MEB, kz ocuklarnn okullulamasna verilen

nem kapsamnda ortaretimi de odak kapsamna almtr.

MEB merkez tekilat tarafndan balatlan bu sistemlerin sahada etkili olarak uygulamaya

gemesi zaman almaktadr. Ek olarak, tm ocuklarn en azndan bir yl kaliteli okul ncesi

eitimi tamamladktan sonra sekiz yllk ilkretime eriimi, devam ve mezuniyetinin

salanmas ncelikli hedefinin yakalanmas iin MEBin yerelde de mdahale nerilerinin

gelimesini ve uygulanmasn destekleyecek esnek bir ereve oluturmas gerekmektedir.

Sz konusu ereve ierisinde, okullarn ve MEB il ve ile mdrlklerinin sorunlara yerindenve yeniliki mdahelelerle ilkretim anda olup okula kaytl olmayan ve birok adan en

zor koullarda bulunduklar ngrlen ocuklara ulaabilme olasl daha yksek olacaktr.

lkretimde ge kayt ya da kayt yaptrmamann nedenlerini inceleyen aratrmalar,

en olumsuz koullarda yaayan ocuk ve ailelere odaklanan, babalarn kzlarnn okula

gitmesini ynelik direncini krmay hedefleyen, ekonomik tevikler kullanan ve kz ocuklar

iin gvenli okul ve ulam imkanlar salayan politikalarn gerekliliine iaret etmektedir.

Bu kapsamda, genel olarak krsal eitimi, zel olarak yatl ilkretim blge okullar, tamal

eitim ve kylerdeki birletirilmi snf uygulamalarn mercek altna alan kapsaml bir

deerlendirme yararl olacaktr.

* Devamszlk oran, 20

gnden fazla devamszlk

yapan rencilerin toplam

kaytl renci saysna

orann ifade eder. 2009-2010

oranlar, 19 Nisan 2010

tarihinde sistemden alnan

devamsz renci saylaryla

hesaplanmtr.

lkretimde kayt ve devamn artrlmasna ynelik almalar, zellikle

btncl bir ereve iinde gelitirilmeleri asndan, sevindiricidir.

En olumsuz koullarda bulunan ocuklara ulamak iin genel olarak

krsal eitimi, zel olarak yatl ilkretim blge okullar, tamal eitim ve

kylerdeki birletirilmi snf uygulamalarn mercek altna alan kapsaml bir

deerlendirme yararl olacaktr.


21/152


2009-2010 retim ylnda 175.000 ocuk daha okul ncesi eitime kazandrlm, bylelikle

okullulama oran 36-72 ay ya grubunda % 23ten % 27ye, 48-72 ay ya grubunda % 33ten

% 39a kmtr. Okul ncesi eitimin yaygnlatrlmasnda ncelikli olan 60-72 ay ya

grubunda getiimiz retim ylnda uygulanan 32 ilde okul ncesinin zorunlu eitim gibi

desteklenmesi eklinde tanmlanabilecek politika baarl olmu gzkmektedir: Bu illerde

bu ya grubunda okullulama oran % 71den % 93e kadar ykselmitir. Geri kalan illerde de

bu ya grubunda okullulama oran % 48den % 57ye kmtr. Artk lke genelinde her be

ocuktan , 5 yanda okullu olmaktadr.

Ancak bu baar yksnde eitli olumsuz yanlar bulunmaktadr. Toplumsal adaletin

salanmasnda ok nemli bir rol stlenecek okul ncesi eitimin yaygnlatrlmas

srecinde nceliin okullulama orannn halihazrda en yksek olduu illere verilmesi

sakncaldr. MEBin 2010-2011 retim ylnda zel destek salayaca yeni illeri

dezavatantajl blgeler iinden semesi, hem eitlik ilkesi hem de MEBin bu blgelerde

yaygnlatrma tecrbesi edinmesi asndan ok nemlidir.

Okul ncesi eitim alannda, Trkiye iin iddial, ancak bir an nce gerekletirilmesi

gereken hedefler bulunmaktadr. Hkmet, 48-72 ayda okullulama oran 2011-2012de

% 50ye, 2013-2014te % 70e karmay hedeflemektedir. Projeksiyonlar, bu hedefleringetiimiz ylki hzl art srdnde bile yakalanamayacan gstermektedir. Hedeflerin

gerekleebilmesi iin 60-72 ay ya grubunun dndaki gruplarn ncelikler arasna

girmesinin zaman gelmitir.

2008-2009 eitim-retim ylnda, lke genelinde her be ocuktan ,

5 yanda okullu olmutur. Okul ncesi eitime eriebilen ocuk saysnda

son yllarda yaanan bu hzl gelime, eitim araclyla toplumsal adaletin

gelitirilmesi asndan umut vericidir. Ancak, planlama belgelerinde sunulan

hedeflere ulalabilmesi iin 60-72 ay ya grubunun dndaki ocuklar da

hedefleyen politikalar gelitirilmelidir.

ERG, eitimin genel durumu gz nne alndnda iki temel alanda ok daha

hzl gelimeye gerektiini grmektedir. Bunlar, tm eitim dzeylerinde kalite

sorunu ve ortaretimde geciken radikal deiim ihtiyacdr.

Tm kademelerde renme ktlarnn gelitirilmesine ynelik abalar

younlatrlmaldr. Eitim kalitesini iyiletirmek iin kritik faktrretmenlerin desteklenmesidir. Yeniliki uygulamalardan renen, etkileime

dayanan yntemleri kullanan, akran koluunu harekete geiren, okul temelli

ve yaygn bir hizmetii eitim mekanizmasna ynelik gereksinim srmektedir.

Eitime eriimde salanan gzle grlr gelimelerin renme ktlar alannda

salandndan sz edilemez. Uluslararas deerlendirmeler ilkretim mezunlarnn

ounun sekiz yllk temel eitim boyunca temel Trke ve matematik becerilerini

kazanamadn gstermektedir. Tm gayretlere ramen ocuklarn renme becerilerinde

bir gelime olduuna ilikin bir gsterge yoktur.


22/152


Bu kapsamda son yllarda gerekleen en nemli hamle olan retim

programlar reformunun ocuklar zerindeki etkisi henz bilinmemektedir. MEBin bu

amala bir etki analizi gerekletirme niyeti, doru bir adm ve renme frsat olacaktr.

zerinde nemle durulmas gereken dier bir nemli konu, retmenlerin sk sk ikayet

ettii gibi retim programlarnn halen ok youn olmasdr. retim programlar, MEBin

savunduu aktif renme yntemlerinin kullanlmasna izin vermeyecek kadar youndur.

Kalite, okul ncesi eitimde kritik nemdedir. Aratrmalar, kaliteli bir eitim sunulamad

takdirde okul ncesi eitime devamn ocuklara ok snrl kazanmlar salayabilecei hatta

olumsuz etki yaratabilecei riskine iaret etmektedir. Dolaysyla MEB, yaygnlatrma

srecinde illerden eriimi asgari kalite standartlarn gzeterek artrmasn talep etmeli ve

bunu yakndan izlemelidir. Okul ncesi eitim retmenlerinin nitelikleri de bu standartlarn

bir paras olmaldr.

Tm dzeylerde eitim kalitesinin iyiletirilmesi iin gereken en acil ve nemli mdahele,

retmen eitimidir. ERG, bu konunun nemine 2007 Genel Seimleri ncesinde de dikkat

ekmi ve tm siyasi partileri iktidara geldikleri takdirde 2008-2012 arasn retmen BeYl ilan ederek ulusal bir seferberlikle retmenlerin koullarn ve niteliklerini artrmaya

odaklanmaya davet etmiti. Aradan geen yl ierisinde retmenlere ynelik baz

giriimler olmakla beraber yaplanlar konunun aciliyeti ve nemi gz nne alndnda

yetersiz kalmaktadr.

Eitim zleme Raporu 2008de paylatmz gibi retmen Yeterlikleri ve Okul Temelli

Mesleki Geliim program uzun vadeli bir politika erevesi asndan nemlidir. retmen

Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl tarafndan belirlenen retmen Yeterlikleri

tm paydalarn zerinde anlatklar ara, retmen Yetitirme Trk Milli Komitesi

de paydalarn bir araya geldikleri kurum olarak, egdmn salanmasnda nemli

rol oynayabilir. Ancak, bu ereve ierisinde mesleki geliim ve renmenin balamas

zaman almaktadr. Geen zaman, Trkiyenin ocuklarnn aleyhine ilemektedir. retim

programlar reformunun balamasndan yedi yl sonra reformun en eletirilen yan olan

retmenlerin gerektii gibi desteklenememesi alannda halen bir gelime yoktur.

Aratrmalar, Trkiyede hizmetii eitim mekanizmalarnn almadn ak biimde

gstermektedir. OECD tarafndan 24 lkede gerekletirilen Uluslararas renme-retme

Sreleri Anketine (TALIS) gre, Trkiyedeki retmenler hem TALIS ortalamasna

gre daha az hizmetii eitim almakta, hem de hizmetii eitime daha az gereksinim

duyduklarn dnmektedir. retmenler, meslektalaryla gerekletirdikleri paylamlar

en yararl bulduklar mesleki geliim frsatlarndan biri olarak deerlendirse de, bu yntemen az kullandklar yntemlerden biridir. Buna karlk, ynettii okuldaki retmenlerin

kalitesinin eitimin kalitesini engellediini dnen mdrlerin oran TALIS ortalamasnda

% 38 iken Trkiyede % 78lere trmanmaktadr.

MEB, zel sektr ve sivil toplum kurulularyla beraber yeniliki retmen eitimlerini

denemeye ve uygulamaya balamtr. retmen Akademisi Vakf programlar ve Dnme

Gc projesi kapsamnda yeniliki ve etkili eitimler uygulanmtr. MEB, ivedilikle, bu

deneyimlerdeki kazanmlar dikkate alan ve retmenlerin, eitli kanallarn ve etkileime

dayal yntemlerin kullanld, akran koluu modeline dayanan, okul merkezli ve mdrn

renme-retme srelerinin liderliini stlendii yaygn bir hizmetii eitim mekanizmas

kurgulamaldr.


23/152


Ortaretim, gelimekte olan lkelerde gitgide daha byk nem kazanmaktadr. Trkiye

gibi sosyoekonomik kalknma srecinde grece daha ileri aamalara gelmi lkelerde

ilkretimle ilgili sorunlarn alm olmas beklenir. Ayrca, gelinen sosyoekonomik

kalknma dzeyinde, ilkretimde kazanlan beceri ve yetkinliklerle srdrlebilecek

istihdam frsatlar azalm olacaktr. En nemlisi, bireylerin potansiyellerini

gerekletirmeleri ve toplumsal hayata diledikleri ekillerde ve diledikleri kadar

katlabilmeleri iin de ortaretim anda kazanlacak bilgi, beceri ve yetkinlikleregereksinimleri artmaktadr. Bunlar arasnda biliim okuryazarl, yabanc dil hakimiyeti, st

dzey eletirel dnme ve demokratik katlm yollar saylabilir.

Ancak hanehalk anketlerinden elde edilen verilere gre, 15-19 ya arasnda bulunan

genlerin ancak yars okula gittiini beyan etmektedir. Bu ya grubundaki genlerin bete

biri alrken, geri kalan grup, yani her genten biri ne okumakta ne de almaktadr.

Erkeklerin drtte biri, kzlarn ise yaklak yars ne okumakta ne de almaktadr. OECD

lkeleri iinde bu gstergede en yksek deerlere Trkiye sahiptir.

Ortaretimde okula kayt oranlarnda son yl iinde ciddi bir ilerleme kaydedildii

gzlenmektedir. Ancak, devamszlk oranlar da hzl bir ykseli gstermitir. dari

kaytlardan elde edilen bu verilere gre, lkemizde 14-17 yalar arasnda bulunan her

10 ocuktan ancak altsnn okula dzenli olarak devam ettii grlmektedir.

ERG tarafndan bu alma iin gerekletirilen nicel ve nitel aratrmalar, kz ve erkek

rencilerin ortaretime eriimi nnde hem benzer hem de farkl sorunlar olduunu

gstermektedir. Gen kzlar, genelde ekonomik zorluklar, babann eitimsizlii ve direnci,

karde says gibi nedenlerle ve kendi istekleri dnda ortaretimin dna karken, gen

erkeklerin ortaretime eriiminde ebeveynin eitim durumu belirleyici olsa da gelirin

belirleyici olmad ve gen erkeklerin okulu kendi istekleriyle braktklarn beyan ettikleri

grlmektedir.

Ortaretimde okulu terk ve snf tekrar oranlarnn da ok yksek olduu grlmektedir:

2008-2009da resmi ve rgn ortaretim kurumlarnda okuyan erkek rencilerin

% 14,8inin okulla iliii vefat ya da yurtdna kma gibi nedenler haricinde kesilmitir.

Bu oran, kzlarda % 7,3tr. En yksek okulu terk oranlar meslek liseleri, imam-hatip

liseleri ve resmi genel liselerde ortaya kmaktadr. Okulu terk, en youn biimde 9. snfta

grlmektedir: Erkek renciler tarafndan gerekletirilen okulu terklerin % 76s ve kz

renciler tarafndan gerekletirilen okulu terklerin % 64 9. snfta gereklemitir.

Snf tekrarlar da en youn biimde genel liseler, mesleki ve teknik liseler ve imam-hatip

liselerinde 9. snfta ortaya kmaktadr.

Trkiyede ortaretimde deiimle ilgili gereksinimler ertelenemez noktaya

gelmitir. Ortaretim yksekretime geite bir ara kademe ya da isizlik

sorununun zm olarak deil, genlerin bireysel geliimini ve sosyal

katlmn glendirecek nemli bir eitim kademesi olarak kurgulanmaldr.

Ortaretim programlarnn genlerin beklentilerine yant verecek ekilde

dzenlenmesi kilit nem tamaktadr.


24/152


Tm bu veriler, Trkiyede ortaretimin hitap ettii nfusun beklentilerine yant

veremedii, kiisel geliimlerini ve toplumsal katlmlarn olmas gereken lde

glendiremedii ve ortaretim andaki ocuklarn yetersiz kamu hizmetleriyle

karlaabildikleri eklinde yorumlanabilir. MEB, bu sorunu ortaretimde okullulama

oranlarn artrmak, genel liselerin bir ksmn Anadolu lisesine bir ksmn meslek lisesine

dntrmek ve mesleki ve teknik ortaretimin payn % 50lerin zerine kararak

zmeyi planlamaktadr. Ancak zellikle meslek liselerindeki okulu terk oranlar da dikkate

alndnda, ortaretimin sorunlarnn Bakanlkn izdii ereveden ok daha geni

olduu grlebilir. Bu sorunlarn zlebilmesi iin rencilerin kiisel geliimini ve sosyal

katlmn nceliklendiren ve genel ortaretimle mesleki ortaretim arasndaki kaln

duvarlar ortadan kaldran daha esnek bir yapya gereksinim duyulmaktadr.

Hem eitim kalitesini iyiletirme hem de ortaretimi yeniden yaplandrmann

nndeki en nemli tehdit kademeler aras geite uygulanan snavlardr.

Eitim sisteminin farkl kademelerinin ocuklarn gereksinimlerini karlayacakve yaam becerileri kazandracak ekilde yeniden yaplandrlmas iin, bu

snavlarn sistem zerinde yaratt basknn ortadan kaldrlmas arttr.

Bu ancak Trkiyenin uzun dnemli bir politikalar btn kurgulamas ve

uygulamas ile gerekleebilir.

Trkiyede renme-retme srelerini derinden etkileyen etmenlerden biri rencilerin

bir st kademede gidecei okulu belirleyen merkezi snav sistemleridir. Bu snavlar, kamu

kurumlar tarafndan srekli olarak deitirilmeye ve tm aktrler tarafndan tartlmaya

devam etmektedir.

Bir yerine snav ngren Ortaretim Kurumlarna Gei Sisteminin okul d kaynaklara

ynelimi artrdna ve okulun eitim sistemindeki merkeziliini kaybetmesine yol atna

ynelik geni bir uzlann ortaya kt grlmektedir. Gerekten de, Trk Eitim Dernei

tarafndan yaplan bir aratrmaya gre 6. snf rencilerinin % 50si, 7. snf rencilerinin

% 57si ve 8. snf rencilerinin % 61i dershaneye gittiini belirtmektedir. Ayrca 8. snf

rencilerinin % 42si snavlara hazrlanmak amacyla rapor alarak devamszlk yapacan,

% 50si de grsel sanatlar, teknoloji ve tasarm gibi derslerin snavda kazan salamayaca

iin yaplmas gerekliliine inanmadn belirtmitir. MEB, bu sistemi sorgulamaya

balam, deitirilmesi ynnde almalara balamtr.

Yksekretime Gei Sistemi de getiimiz yl iinde yenilenmi, testlerin ve puan

trlerinin eitlilii artrlarak rencilerin ortaretimde edindii akademik kazanmlarn

belirleyiciliinin artmas hedeflenmitir. Ancak snav sistemi sorunu, yalnzca snav

sistemlerindeki deiikliklerle zlemez. Snav sistemlerinin renme-retme sreleri

zerinde bu denli byk bir bask yaratmasnn sebebi kurumlar aras kalite uurumlar ve

rencileri ile ailelerinin gelecek kayglardr. Bu kayg, rencilerin geliiminin ve toplumsal

hayata katlmlarnn nceliini kaybetmesine ve eitim sisteminin amacndan toplu bir

biimde uzaklamasna neden olmaktadr.


25/152


Eitimin tm sorunlaryla mcadelede kritik baar unsuru ynetiimdir.

Eitim ynetiimi yap ve srelerinin dnm iin atlan admlar

heyecan vericidir. Ancak bu admlar atlrken ocuk merkezli bir eitim

anlayndan hareket edilmesi ve Bakanlkn insan kaynaklar kapasitesinin

bu anlay sahiplenecek ve uygulamaya geirecek biimde, zamana yaylarak

glendirilmesi arttr.

Bu etrefil ve ok ynl sorun, yalnzca snav sisteminde gerekleecek iyilemelerle zlemez.

ncelikle, snav sistemlerindeki baarnn hayatta baarl olma anlamna geldii ynnde

toplumda oluan yanl algnn ortadan kaldrlmas ve toplumsal uzla oluturularak okullar

aras kalite farklarnn giderilmesine ynelik uzun vadeli ve gereki bir plan yaplmas

gerekmektedir. Okullar aras kalite farklar ve yksekretimin belirleyicilii ortadankaldrlmadan, snav sistemlerinin okullar ve renciler zerindeki olumsuz etkileri giderilemez.

Kamu politikas oluturma ve izleme srelerindeki gelimeleri geen yl da olumlu bulmu

ve politika aralarnn etkili kullanmnda Bakanlkn insan kaynaklar kapasitesi ve eitim

politikas oluturma srelerine ilikin temel yaklamn kritik baar etmenleri olarak ne

srmtk. Bu iki alanda da halen iyileme ihtiyac devam etmektedir. Sreci hzlandrmak

iin bir yandan zellikle kamu politikas alannda olmak zere mevcut kadro hizmetii

eitimlerle desteklenmeli, dier yandan MEBde ekonomi, kamu ynetimi, istatistik, vb.

alanlarda uzman istihdam yaplabilmesi iin gerekli deiiklikler ve atlmlar yaplmaldr.

Ayn zamanda, tm MEB personelinin ocuk merkezli bir eitim anlayn iselletirmesi

salanmaldr.

MEBin yeniden yaplandrlmas eitimimiz iin uzun dnemde nemli yaptalarndan

biri olacaktr. ERG, uzun yllardr yeni bir tekilat kanunu gerekliliini savunmutur ve bu

konuda siyasi iradeyi deiim gerekliliinin arkasnda daha gl bir biimde durmaya

armtr. Bu adan, 2009da gerekleen Bakan deiiklii ve Milli Eitim Bakanlnn

Kapasitesinin Gelitirilmesi Projesiyle gelen ivme sonucunda gelecekteki bir kanun

tasarsna referans olacak bir Yeil Belge hazrlanm olmas ok sevindiricidir. MEBin yeni

tekilat kanunu tasarsn 2010-2011 yasama dneminde TBMMye sunmas beklenmektedir.

Yeniden yaplandrmann ieriine ilikin deerlendirmeler Yeil Belge zerinden

yaplmaktadr. Bununla beraber, ERG, yedi yldr gndemde olan yeniden yaplandrmayla

ilgili belgenin yeteri kadar effaf ve katlmc bir srete hazrlanmadn dnmektedir.nmzdeki dnemde MEBin yeni tekilat kanunu tasarsn ilgili paydalar ile tartmak

ve uzman kurulularn katksn almak iin samimi ve ciddi bir gayret gstermesi nemli

olacaktr.


26/152


Eitime ayrlan kamu kaynaklar 2004ten bu yana reel olarak artmaktadr. Ancak, bu

Trkiye iin yeterli olmaktan uzaktr. Eitime ayrlan yeni kaynaklar 2001-2008 arasnda

Trkiye ekonomisinin yzde 40 dolaynda bymesinden karlanmtr, hkmetler ayn

dnemde eitime milli gelirden daha yksek bir oranda pay ayrmay nceliklendirmemitir.

zellikle okul andaki nfusun bykl dikkate alndnda Trkiye, eitime ayrlan

kamu kaynaklarnn GSYHye oran asndan kresel alanda rekabet ettii lkelerin olduka

gerisindedir. Hkmet ivedilikle, mmknse 2011 btesinden balayarak, bteden eitime

ayrd pay giderek artrmal ve 2015te % 6 dzeyini yakalamay hedeflemelidir.

lke olarak, eitim btesindeki artn ieriini MEBin stratejik plan ve eitim politikalarynlendirmelidir. rnein, okul ncesi ve ortaretimde hedeflenen renci artlar

karsnda oluacak insan kayna, fiziksel altyap ve eitim materyali gereksinimlerinin

karlanmas iin btenin bu kalemlerinde artlar ngrlmelidir. Uygulamada ise makro

hedefler ve eitim politikalar ile mali planlar arasnda ciddi bir uyumsuzluk grlmektedir.

rnein, ortaretimi drt yla karma ve eriimi artrma politikalarna karn gerekli mali

nlemlerin alnmamasndan dolay renci bana harcama 2008den bu yana ciddi olarak

azalmtr.

Ayrca renci bana den harcamalarda iller arasnda da ok byk eitsizlikler

mevcuttur. MEB, stanbulda renci bana genel ortaretimde 1.379 TL, mesleki

ve teknik ortaretimde 1.617 TL harcarken, Ispartada srasyla 3.340 TL ve 4.269 TLharcamaktadr. Bu sorunun giderilebilmesi iin MEBin illere ve okullara renci saysna

dayanan bir formle gre kaynak datmas ve dezavantajl blgeler iin ek kaynaklar

oluturmas gerekir.

Eitime ayrlan kamu kaynaklarn milli gelire oran, Trkiyenin gen

nfusu dikkate alnarak artrlmaldr. Eitim politikalar ile eitime ayrlan

kamu kaynaklar arasndaki uyum salanarak renci bana den kamu

harcamalarndaki azalma ve iller aras eitsizlikler ortadan kaldrlmaldr.


27/152


eitim izleme raporu 2009

giri ynetiim ve finansman

eitimin bileenleri: renci

eitimin bileenleri: retmenler verenme sreleri

eitimin bileenleri: eitimin ierii

eitimin bileenleri: renme ortamlar


28/152



29/152


Eitim zleme Raporu 2009, Eitim Reformu Giriimi (ERG) tarafndan her yl yaymlanan

Eitim zleme Raporlarnn ncsdr. Bu raporlarn amac, eitim sisteminde ortaya

kan deiimleri ve gelimeleri, bu deiimlere sebep olan politikalar deerlendirerek

daha grnr klmak ve kamuoyunun eitim politikalar hakkndaki bilgi kaynaklarn

geniletmektir. Bu rapor yoluyla sunulan btncl ve eletirel deerlendirmenin daha

katlmc politika srelerinin ortaya kmasna katkda bulunmas hedeflenmektedir.

Eitim zleme Raporu 2009da, ilk raporda oluturulan ve ikinci raporda gelitirilen

kavramsal ereve korunmaktadr. Bu kavramsal ereve, eitimin ktlarn belirleyen drt

ana bileenin analizine dayanmaktayd. Bu bileenler, renci, renme-retme sreleri,eitimin ierii ve renme ortamlar olarak belirlenmiti ve her biri ayr birer blmde

deerlendirilmiti. Eitim zleme Raporu 2008de bu bileenlerin ekillendii politika

ortamn ve eitime ayrlan finansal kaynaklar daha iyi analiz edebilmek iin raporun

bana Ynetiim ve Finansman blm eklenmiti.1 nc raporda, bu be blm

korunmaktadr. Yalnzca, renme-retme Sreleri balkl blmn ad, retmenlerin

bu srelerde oynadklar belirleyici rol gz nnde bulundurularak retmenler ve

renme Sreleri olarak deitirilmitir. Bylelikle, retmenlerle ilgili deerlendirmelere

daha kolay ulalmas hedeflenmitir.

Eitim zleme Raporu 2009daki nemli yeniliklerden biri, raporun sonuna eklenenEitim zleme Gstergeleridir. Bu blmde, temel eitim sisteminin performansn

izlemeyi kolaylatran saysal veriler, raporun kavramsal erevesini takip edecek ekilde

sunulmaktadr. Trkiye statistik Kurumu (TK) ve Milli Eitim Bakanlndan (MEB)

elde edilen veriler, birer gstergeye dntrlerek mmkn olduunda il ayrntsnda

sunulmutur. ERG ile Galatasaray niversitesi ktisadi Aratrmalar Merkezi (GAM)

ibirliiyle hazrlanan Eitim zleme Gstergelerinin, her yl gsterge says artrlarak ve

farkl kaynaklardan verilerle desteklenerek, eitim camiasndaki paydalarn kullanmna

sunulmas planlanmaktadr.

eitim izleme raporu 2009un odak konular:ynetiim ve ortaretim

Eitim zleme Raporu 2009da, her yl olduu gibi, getiimiz yl ortaya kan deiikliklerin

btncl bir deerlendirmesinin sunulmas amalanmtr. Bu amala, farkl bileenleri

etkileyen politikalar kapsaml bir incelemeye tabi tutulmutur. Her blmde bu bileenlerde

ortaya kan gelimeler mmkn olduu lde aratrma bulgular ve verilere dayanarak

deerlendirilmektedir.

Eitim sisteminde ortaya kan gelimeler ve sregelen sorunlar, bu gelime ve sorunlar yl

boyunca izleyerek oluturulan raporda baz konularn ne kmasne sebep olmaktadr. Son

yllarda eitim politikalarndaki ve eitim sistemindeki durum gz nne alnarak, Eitim

zleme Raporu 2009da, MEB ynetiim yap ve srelerinde meydana gelen ve meydana

gelmesi olas deiiklikler ve ortaretimin odak konular olarak ne kt sylenebilir.

giri

1 ERG, 2009a.


30/152


MEB Projeler Koordinasyon Merkezi tarafndan yrtlen Milli Eitim Bakanlnn

Kapasitesinin Gelitirilmesi Projesi (MEBGEP), ya da daha yaygn bilinen adyla yeniden

yaplandrma almalarnn sonlanmas ve yasa deiiklii ngren Yeil Belgenin ortaya

kmas, MEBin ilk stratejik plan olan Stratejik Plan 2010-2014n ve buna bal olarak

Performans Program 2010un yaymlanarak yrrle girmesi, eitim ynetiiminde

nemli deiikliklerin ortaya ktnn birer gstergesidir. Merkezi tekilatn kltlerekdaha etkin bir yapya kavuturulmas ve yerel birimlere ve eitim kurumlarna yetki

devrini ngren uzun dnemli bir politika yneliminin birer paras olan bu gelimeler,

eitim kurumlarn hedef alan baz projelerle de desteklenmeye allmaktadr. Eitimin

bileenlerini ve dolaysyla eitimin ktlarn derinden etkileyecek bu deiiklikler,

Ynetiim ve Finansman blmnde kapsaml bir deerlendirmeye tabi tutulmaktadr.

Raporun bir dier odak konusu olan ortaretimde, deiim gereksinimi ertelenemez

bir noktaya gelmitir. lkenin geldii sosyoekonomik gelimilik dzeyi ve kresel

ekonomik ilikilerin yaratt basklar, ortaretime talebi ve okullulama oranlarn

artrsa da, ortaretime yksekretime giden yolda bir arac olmann tesinde bir rolbiilebilmi deildir. Ortaretim, hitap ettii ya grubunun kitlenin gereksinimleri ve

bireysel geliim ekseninde deil, toplumun st sosyoekonomik snflar iin yksekretime

geite bir ara kademe ve alt sosyoekonomik snflarn isizlik sorunu iin hzl bir zm

yolu olarak tartlabilmektedir. Raporun farkl blmlerine yaylan ortaretimle ilgili

deerlendirmelerde, ortaretimin bugnk durumu hakknda kapsaml bir deerlendirme

sunulmas amalanmtr. Bu deerlendirme ve bilgi kaynann, nmzdeki dnemde

ortaretimin genlerin bireysel geliimini, sosyal katlmn ve lkedeki eitsizlii giderecek

ekilde yeniden yaplandrlmasn ve sregiden ortaretim reformunun daha katlmc bir

hale getirilmesini salayacak politikalarn oluturulmas yolunda kullanlmas umulmaktadr.

tablo 1: ortaretimin deerlendirilmesi iin kullanlan analitik ereve

a genel ortaretim

a1 genel ortaretim - akademik seici liselerortaretim gmye bal anadolu liseleri, fen liseleri, sosyal bilimlerliseleri, gzel sanatlar liseleri, spor liseleri

a2genel ortaretim - anadolu retmenliseleri

retmen yetitirme ve eitimi gmye bal anadolu retmen liseleri

a3 genel ortaretim - genel liseler ortaretim gmye bal genel liseler

a4 genel ortaretim - zel liseler zel retim kurumlar gmye bal zel liseler

a5 genel ortaretim - ak lise ak retim lisesi

b mesleki ve teknik ortaretim

b1mesleki ve teknik ortaretim - mesleki veteknik liseler

erkek teknik retim gm, kz teknik retim gm, ticaret ve turizmretimi gm, salk ileri db ve dier bakanlklara bal mesleki veteknik ortaretim kurumlar

b2mesleki ve teknik ortaretim - imam-hatipliseleri

din retimi gmye bal imam-hatip ve anadolu imam-hatip liseleri

b3mesleki ve teknik ortaretim - zel eitimmeslek liseleri

zel eitim, rehberlik ve danmanlk gmye bal zel eitim meslekliseleri

b4mesleki ve teknik ortaretim - zel meslekliseleri

zel retim kurumlar gmye bal zel meslek liseleri

b5mesleki ve teknik ortaretim - ak meslek

lisesiak meslek lisesi


31/152


Trkiyede ortaretim sistemi okul trne dayanan paral bir yapya sahip olduundan,

bu kademenin deerlendirilmesi iin kullanlacak bir analitik ereveye gerek duyulmaktadr.

Bu nedenle oluturulan ve Tablo 1de gsterilen ereve, Eitim zleme Raporu 2009un

farkl blmlerinde kullanlmaktadr. Bu erevede, ortaretim kurumlar, uyguladklar

retim program, rencileri kabul etme biimleri ve bal bulunduklar merkezi birim gz

nne alnarak ncelikle ikiye ve ardndan ona blnmektedir. Raporun baz blmlerindekideerlendirmelerde kullanlmak zere, bu snflandrma kodlarla da desteklenmektedir.

eitim izleme raporu 2009un hazrlanmas

Eitim zleme Raporu 2009un hazrlanmas srasnda birok farkl sre ilemitir:

ERGnin srekli olarak gerekletirdii izleme ve neri etkinlikleri: ERG, MEB ve siviltoplum kurulularnn almalarna katlarak katklar sunmaktadr. 2009 yl ierisinde

de ERG politika analistleri ve proje uzmanlar, istihdam, ilkretime eriim ve devam,

Bakanlkn yeniden yaplandrlmas, okul ncesi eitim konularnda eitli toplantlarda

etkin bir ekilde yer alarak hem izleme gerekletirmi hem de neriler sunmutur. Arkaplan raporlar: ERG araclyla Trkiyeye gelen yabanc uzmanlar, Trkiyede

ortaretim ve retmen politikalar ile ilgili raporlar hazrlayarak Eitim zleme Raporu

2009a katkda bulunmutur. Princeton niversitesi Woodrow Wilson Kamu Ynetimi

ve Uluslararas likiler Enstitsnden Dr. Marlaine Lockheed ve sekiz ykseklisans

rencisi, 2009 ylnda Trkiyeyi ziyaret ederek eitli grmelerde bulundu ve bu

grmelerin ardndan ERGye Trkiyede Ortaretim Politikalar balkl, be politika

notundan ve bunlarn ortak bir deerlendirmesinden oluan bir rapor sundu. Columbia

niversitesinden Isha Sheth de Haziran-Austos 2009da ERGde alarak lkemizde

retmen olarak yetitirileceklerin seimi ve ie almlaryla ilgili saha ziyaretlerinden

oluan bir aratrma yapt ve ERGye bir rapor sundu. Eitim zleme Raporu 2009unhazrl srasnda bu raporlardan yararlanld.

Stratejik Plan Deerlendirme Toplants: ERG tarafndan MEB Stratejik Plan 2010-2014 vebuna bal olarak Performans Program 2010un farkl uzman kurumlar ve sivil toplum

kurulular tarafndan deerlendirilmesi iin ilk admn atlmas amacyla 3 Mart 2010da

Ankarada bir toplant gerekletirilmitir. Toplantnn ktlarnn, Eitim zleme

Raporu 2009da ilgili blmdeki deerlendirmeye kaynaklk etmesi ve bu alandaki yeni

ibirliklerine zemin oluturmas hedeflenmitir.

Ortaretim andaki genlerle grmeler: Eitim zleme Raporu 2009da ortaretim

reformu balamnda eitime gncel verilerden yararlanan daha eletirel ve btncl biryaklam sunabilmek iin, Mart ve Nisan aylarnda 14-18 ya grubundaki toplam

138 gencin katld bir saha almas gerekletirilmitir. Bu saha almasnda,

ortaretim kurumunda okuyan 99 renciyle odak grup toplantlar dzenlenmi ve

bu rencilerin 89u ile yazl alma yaplmtr. stanbulda bulunan ortaretim

kurumlarndan biri, kkl ve rencilerini ortaretime gei snavlarnda yksek

puanlarla kabul eden bir Anadolu lisesi, biri her trl sosyoekonomik kkenden

rencinin devam ettii bir genel lise, dieri de youn g alan bir blgede yer alan

bir ok programl lisedir. Rapor boyunca bu okullara atfta bulunulurken, okulun ismi

yerine tr kullanlacaktr. Buna ek olarak, kendi tercihleri ya da baka nedenlerle bir

ortaretim kurumuna devam etmeyen yine ayn ya grubundaki 39 genle grmelerve anket almalar gerekletirilmitir.


32/152


almann ana amac ortaretim andaki genlerin eitim alglar, eitime

ykledikleri anlam ve eitimden beklentileri hakknda fikir sahibi olmaktr. Yaplan

toplu grmelerde rencilere eitim ortam ve sreleri grleri ve ideal okul

ortamn hayata geirmek iin yaplmas gerekenler sorulmutur. Bir eitim kurumuna

kaytl olmayan genlere yaplan grmelerde ise, okula gitmeme sebepleri, okula

geri dnmeye istekli olup olmadklar ve hangi artlar salanrsa okula dnebileceklerizerinde durulmutur.

Bu almalarn haricinde, ayrntlar renci blmnde sunulan, ortaretimeeriimin belirleyicileri konulu bir regresyon analizi gerekletirilmi ve MEB, TK

ve Maliye Bakanl tarafndan aklanan veriler, eitim sisteminin performansn

deerlendirmek amacyla kapsaml bir incelemeye tabi tutulmutur. Regresyon analizinde

ve verilerin incelenerek, bata Eitim zleme Gstergeleri olmak zere, ilgili blmlerde

kullanlmasnn salanmasnda GAM nemli bir rol oyanmtr.

Son olarak, raporun hazrlk srecinde bir taslak rapor oluturulmu ve farkl paydalarn

grne sunulmutur. Bu amala 22 Mays 2010da ERGde bir danma toplantsdzenlenmi ve raporun bulgu ve nerileri, bu toplantda ortaya kan katklarla

zenginletirilmi ve derinletirilmitir.

zetle, Eitim zleme Raporu 2009, eitim sistemindeki deiiklikler hakknda btncl

ve eletirel bir deerlendirme sunabilmek zere, katlmc bir sre iletilmeye allarak

hazrlanmtr. Raporlarn srekliliini salayan kavramsal ereve korunmu ve eitim

sisteminin performansn izlemeyi kolaylatracak Eitim zleme Gstergeleriyle

desteklenmitir. Raporun kamoyundaki tm paydalar iin bir bilgi kayna ve tartma

arac haline gelerek eitim politikalarnn daha katlmc srelerle oluturulmas hedefine

katkda bulunmasn umuyoruz.


33/152


Eitim zleme Raporu 2009un bu blmnde, eitimin bileenlerini ve dolaysyla eitimin

ktlarn belirleyen ynetiim ve finansman alannda 2009da ve 2010un banda ortaya

kan deiimler ve gelimeler eletirel ve btncl bir gzle deerlendirilecektir. Milli

Eitim Bakanlnn Yeniden Yaplanmas Sreci balkl birinci blmde, Trkiyedeki

eitim ynetiimini kkl bir biimde deitirecek, bir lde birbirini destekleyen

ancak egdmlerinin salanmasnda skntlar yaanan reform sreleri kapsaml bir

deerlendirmeye tabi tutulmaktadr. Eitimin Finansman balkl ikinci blmde

ise, geen yl olduu gibi, eitime ayrlan kamu kaynaklarndaki gelimeler kamuoyuna

sunulmaktadr.

milli eitim bakanlnn yeniden yaplanmas sreci

MEBin merkezde ve yerelde u anki yaplanmasnn hizmetlerin verimlilii ve etkililii

asndan birok sknt dourduu ynnde ulusal planlama belgelerine de yansyan bir

uzladan bahsedilebilir. Dokuzuncu Kalknma Plan, eitim hizmetlerinin ynetiminde

aadaki amalarn gzetilmesi gerektiini belirtmektedir:2

Yaygnlatrma iin merkezi idare dnda, yerel ynetimler, sivil toplum kurulular vezel kurumlarn da desteinin salanmas,

Merkezi tekilatta hizmet esasna dayal bir yaplanma,

Yerel tekilata ve eitim kurumlarna yetki ve sorumluluk devri, Eitim hizmetlerinde kalitenin gvence altna alnmas iin standartlarn belirlenmesi, Belirlenen standartlar nda, performans lmne dayal insan kaynaklar modeli.

Bu amalar, uluslararas alandaki kamu ynetimi ve eitim ynetimi eilimleriyle uyuur

niteliktedir. Eitim camias iinde de bu amalar genel olarak desteklenmekte, dorudan

kar klara nadiren rastlanmaktadr. Ancak, tm bu amalarn nasl ve hangi aralar

kullanlarak yerine getirilecei byk bir soru iareti ve tartma konusudur. rnein, hangi

yerel tekilata ne kadar yetki devredilecei, ayrntl bir alma ve politika oluturma sreci

gerektirmektedir. Bu da, bu dnmlerin uzun bir zaman dilimi iinde gereklemesine

neden olmaktadr.

2009 yl iinde yaymlanan Orta Vadeli Programda 2010 yl iinde MEB ve Yksekretim

Kurumunun (YK) yeniden yaplanmas srecinin tamamlanmasnn ngrlmesi,3 yakn

gemite Bakanlkn yeniden yaplanmas srecini hzlandran bir etmen olmutur. Bakanlk

iinde srdrlen aadaki projeler, yukarda bulunan amalarla byk lde uyumlu

olarak ynetiim yap ve srelerinin dnmesini salamaktadr:

Projeler Koordinasyon Merkezi tarafndan Avrupa Komisyonu desteiyle srdrlen veMart 2010da Yeil Belgesi sivil toplum kurulularyla paylalan MEBGEP projesi,

lkretim Genel Mdrl tarafndan UNICEF desteiyle srdrlen lkretim

Kurumlar Standartlar almalar ve Strateji Gelitirme Bakanl tarafndansrdrlen e-okul btesi almalar,

ynetiim ve finansman

2 DPT, 2006.

3 DPT, 2009.


34/152


Sreci Strateji Gelitirme Bakanl tarafndan koordine edilen Stratejik Plan2010-2014n yaymlanmas ve buna bal olarak hizmet esasna ve performans

lmne dayal modele gei almalar.

Bu blmde, yukardaki proje ve uygulamalar iinden birincisi ve ncs

deerlendirilmektedir.

yeni ynetiim yapsnn dayanmas gereken temel ilkeler

Bu blmde, bu srelerde bugn gelinen noktalar deerlendirilmekte ve neriler

sunulmaktadr. Bu deerlendirme ve neriler belirlenirken, yeni ynetiim yapsnn

dayanmas gerektii savunulan temel ilkelerden hareket edilmektedir.

Eitim hizmetlerinin sunumunu belirleyecek temel ilke, ocuun gereksinimlerinin

karlanmasdr. Bu durum, ocuun gereksinimlerinin dier tm gerekliliklerin zerinde

tutulmasn ve ocuun bireysel, ailevi ya da kltrel farkllklarnn gz nnde

bulundurulmasn gerektirir. Dier bir deyile, eitim hizmetleri, ocuklarn farkl zellikleri

gz nnde bulundurularak eitlendirilebilmelidir. Ayrca, eitlik ilkesi gereince, her birocuun geliimi gz nnde bulundurulmaldr. ocuklar, birer birey olarak glendirilmeli,

eletirel dnme, yaratclk, st dzey dnme becerileri, stresle baa kabilme gibi

yetkinliklerle ve yaam becerileriyle donatlmaldr.

ocuu bir birey olarak farkllklaryla kabul eden ve yaam becerileri kazandrmay

hedefleyen bir eitim anlay, eitim hizmetini dorudan sunan kurum olarak okulun

glendirilmesini ve okul odakl bir ynetiim anlayn gerektirir. Okul, yneticileri,

retmenleri ve dier unsurlaryla ocuklarn farkllaan gereksinimlerine yant verebilecek

ekilde yetkin bir kurulu olarak konumlanmaldr.

Okulun gl bir kurulu olarak konumlandrlmas, tm yetkilerin okula devredilmesianlamna gelmez. ocuun gereksinimlerinin karlanmas ilkesiyle elimedii srece, baz

fonksiyonlarn ile, il ya da merkezi ynetim gibi daha merkezi organlar tarafndan yerine

getirilmesi, verimlilik ve etkililik salayabilir.

ocuklara gerekli yetkinliklerin kazandrlmas ve toplumsal hayatta frsat eitlii

salanmas, uluslararas szlemeler ve Anayasa gerei toplumun ve devletin

sorumluluunda olduundan, okullarn gerekletirdii uygulamalar merkezi organlar

tarafndan etkili bir ekilde desteklenmeli ve izlenmelidir. Bu noktada farkl dzeylerdeki

kurulular arasndaki egdm salayacak ve hizmetlerin izlenmesini salayacak sre ve

belge olarak stratejik ynetim ve stratejik plan byk nem kazanmaktadr.

Bu ilkeler erevesinde, yeni ynetiim modeline ilikin almalarn balca amac ocuun

gereksinimlerini etkili ve verimli bir biimde karlayacak yap ve srelerin olumasn

salamak olmaldr. Temel amacn yerelleme ya da Bakanlkn merkezi tekilatn kltme

olarak belirleyen giriimlerin eitimin amalar balamnda baar ans ok daha dktr.


35/152


yeni ynetiim modeli hazrlklaryla ilgili deerlendirme

Avrupa Komisyonu desteiyle katlm ncesi yardm hibe programlar erevesinde

srdrlen MEBGEP, Bakanlkn ynetiim yap ve srelerinin dnmnde kritik

nemdedir. Projeler Koordinasyon Merkezi tarafndan srdrlen proje kapsamnda iki

yllk youn almalar sonucunda, yeni ynetiim modeli ve bu modele geii salayacakyasa tasarsn ieren Yeil Belge ortaya km ve belge Mart 2010 sonunda sivil toplum

temsilcileriyle paylalmtr.

Yeil Belgede ortaya konan modelin Bakanlk tarafndan nihai hale getirildii ve TBMMye

sunulacak yasa tasarsn birebir yanstaca sylenemez. MEB iinde konuyla ilgili tartma

ve almalar srmektedir. Ancak elde bulunan yazl belge olmas nedeniyle, bu blmde

somut deerlendirmeler Yeil Belge zerinden yaplmaktadr. Ancak asl vurgulamak istenen,

tm dnm abalar srasnda benimsenmesi gereken ortak ilkelerdir.

Yeil Belgede betimlenen ve ekil 1de sunulan yeni ynetiim modelinin oda Bakanlkn

merkez tekilatnn kltlmesi ile il tekilatna ve okula yetki devridir. Merkez tekilat,

yeni modelde ulusal dzeyde genel ilke ve politiklar belirleyecek ve standartlara dayal

izleme yapacaktr.

Talim ve Terbiye Kurulunun (TTK) yaps tamamen deitirilmi ve eitimle ilgili yenilikleri

izleme grevi kurula verilmitir. TTKnn Genel Kurulu, MEB arlkl bir birim olmaktan

karlm, TBTAK, sendikalar, TOBB gibi kurulularn katlmna almtr. Yine MEB

bnyesinde Bakana bal almas ngrlen stihdam ve Eitim Kurulu da katlmc

bir yapya sahiptir. MEBe eitim politikalarnn istihdam gzeterek oluturulmas iin

tavsiyeler sunmak zere grevlendirilen kurulun bakan da alma ve Sosyal Gvenlik

Bakan olacaktr.

nerilen modelde illere nemli bir yetki devri sz konusudur. Tm il milli eitim

mdrlkleri, merkezden bamsz olarak zel bteli idareye dntrlmektedir. Bu, il

milli eitim mdrlerinin bte kullanmnda zerk olmas ve merkezden gelen bteye ek

olarak kendi gelirlerini yaratma hakk tannd anlamna gelmektedir. Ayrca il milli eitim

mdr, ilindeki eitim kurumlarnn st yneticisi konumuna da getirilmektedir.

Bu modelde okul mdrleri, il milli eitim mdrne kar sorumludur ve il milli eitim

mdrleri tarafndan atanmaktadr. Okullarda mdrleri desteklemek ve izlemek zere

deerlendirme ve danma kurullar ve ynetim kurullar oluturulmaktadr. Okullara yetki

devri, retmenlerin grev ve sorumluluklarn tanmlamaya ve retmenlerle dorudan

szleme yapmaya kadar varmaktadr.4

nmzdeki dnemde ayrntlar daha da netleecek yeni ynetiim modeliyle ilgili ERGnin

bu blmde sunulan ilkeler ndaki deerlendirmesi u ekildedir:

Yeni ynetiim modelinde okullarn politika reten ve uygulayan birimler olarakkonumlandrlmalar, sevindirici bir gelimedir. Ancak bu deiimi salama ilevini

stlenecek okul ynetim kurullarnn ve danma ve deerlendirme kurullarnn

kimlerden oluaca ve seimin nasl gerekleecei kritik nemdedir. Okulun ve

iinde bulunduu toplumsal birimin (community) farkl unsurlarnn temsil edildii,

katlmc bir kurulun oluumunun garantiye alnmas iin ayrntl bir alma

yaplmaldr.

4 MEB PKM, 2010.


36/152


ocuklarn okullarda alnan kararlara katlmn dzenleyecek bir mekanizmaya yeniynetiim modeli erevesinde yer verilmelidir. ocuklarn kendilerini ilgilendiren

konularda grlerini zgrce ifade etmeleri ve bunlarn dikkate alnmas, uluslararas

anlamalar tarafndan korunan ocuk haklar arasndadr. Bu ykmllklerin

yerine getirilmesini salayacak ve etkili bir biimde alacak mekanizmalar, okul

ynetimlerinin bir paras olmaldr.

merkezitekilat

iltekilat

okulynetimi

Kaynak: MEB PKM, 2010.

ekil 1: mebgep sreci sonunda sunulan yeil belgedekiyeni ynetiim modeli


37/152


Yeni ynetiim modelinde okullara devredilmesi planlanan yetkilerin ok geniolduu grlmektedir. Okulun glendirilmesi her trl yetkinin okula devrini

gerektirmez. Okula devredilecek yetkiler belirlenirken, okulun rencilerin

gereksinimlerini karlayabilecek biimde hizmetleri eitlendirme yetkinliini

kazanmas temel lt olarak gz nne alnmaldr. Okul ynetimine byk bir yk

bindirebilecek yetkilerin operasyonel ayrntlar belirlenmeden okullara devredilmesi,byk bir karmaaya yol aabilir ve bu durumun sonular yeni ynetiim modelinin

amalaryla eliebilir.

Okul merkezli bir ynetiim anlaynda, okullar destekleyecek yerel ynetim birimidikkatle seilmelidir. Okullarn etkili biimde desteklenmesi, yeniliki uygulamalarla

ilgili bilgi ve becerilerin okullara transferi, okullarn ihtiyalarnn merkezi ynetime

aktarlmas ve katlmclk ilkeleri gz nnde bulundurulduunda il yerine ile,

daha doru bir ynetim birimi olarak ortaya kmaktadr. zellikle bykehir

belediyelerine sahip illerde, il milli eitim mdrlkleri ok byk bir ykle

boumakta ve okullarla dorudan balantlarn yitirmektedir. Okullar aras ibirliimekanizmalarnn etkili bir biimde iletilebilmesi ve okullara gerekli desteklerin

sunulabilmesi iin ile lei deerlendirilmelidir.

deneklerin nasl paylatrlaca ve hangi birimin harcamalardan nasl sorumlututulaca, ynetiim yapsnn ok nemli bir parasdr. Sermaye giderlerine ilikin

deneklerin Bakanlk merkez tekilat tarafndan belirli ilkeler erevesinde ilelere (ya

da illere) paylatrlmas, iletme giderlerinin ise renci saysn ve okulun bulunduu

evrenin sosyoekonomik durumunu gz nne alan nesnel formllerle dorudan

okullara aktarlmas, en aklc seenek olarak ortaya kmaktadr.

l ve/veya ile milli eitim mdrlklerinde ve Bakanlkn merkez tekilatnda grevyapacak yneticilerin, konumlarnn gerektirdii politika analizi, politika oluturma

ve uygulama yetkinliklerini kazanmasn salayacak insan kaynaklar rejiminin de

yeni ynetiim modeli iinde yer bulamad gzlemlenmektedir. Eitim ynetimi

konusunda uzmanlar yetimesini salayacak mekanizma ve birimlerin de Bakanlkn

yeni tekilatnda yerini almas gerekmektedir.

Eitim politikalarn dardan izleyen kii ve kurumlarn sk sk yapt eletirilerdenbiri, Bakanlk iinde farkl birimlerin almalarnn birbiriyle egdm iinde

yrtlmemesidir. Bakanlk iinde birim amirlerini bir araya getiren ve dzenli aralklarla

toplanan bir kurulun oluturulmas, egdm sorununun giderilmesini salayabilir.

Yeni ynetiim modelinin etkili ve verimli bir biimde ilemesini salayacaktemel unsurlardan biri denetleme ve tefti mekanizmasdr. Yeil Belge iinde bu

mekanizmann nasl etkili ve verimli bir biimde alacana dair yeterli bilgiye

yer verilmemitir. Bakanlkn daha etkili ve verimli alabilmesi iin denetleme

mekanizmasnn bamsz olduu bir yap gz nnde bulundurulabilir.

Yetkilerin daha alt birimlere devredildii ynetiim yaplarnn temeldezavantajlarndan biri, lke iindeki eitsizliklerin derinlemesidir. Trkiye gibi

sosyoekonomik ve blgesel eitsizliklerin derin olduu bir lkede, bir ynetiim

modeli oluturulurken gz nnde bulundurulmas gereken temel nceliklerden biri

eitliin salanmas ve eitsizliklerin ortadan kaldrlmas olmaldr. Yeil Belgede

yeni ynetiim modelinin bu olas sorunla baa kmay salayacak mekanizmalaryla

ilgili daha ayrntl bir alma yaplmaldr.


38/152


39/152


SPde belirlenen ama ve hedeflerin gereklemesi iin uygulanacak faaliyetlerin PP

aamasnda btelendirilmesinde sorunlar yaand grlmektedir. Bakanlk, eitim gibi

soyut bir alana odaklanan bir kurum olmas nedeniyle baz hedefleri btelendirmekte

zorluklar yaamaktadr. zellikle Maliye Bakanlnn personel giderlerini PPde grmek

istememesi bu sorunu derinletirmektedir. En byk gider kalemi personel giderleri olan

bir kurum olarak MEBin birok faaliyetini bu nedenle PPye sokamad, PPde bulunanfaaliyetlerin normal artlarda uygulanmakta olan projeler olduu grlmtr. Bylelikle

hedeflere uygun faaliyet gerekletirmek yerine, faaliyetleri hedeflere uydurmak gibi SP ve

stratejik ynetim anlayna ters den uygulamalar yaygn hale gelmektedir.

SPnin okul ncesi eitim, ilkretim... eklindeki temalara dayal yaplandrmasnn

Bakanlkn tekilat yapsn yanstt ve SPnin felsefesiyle uyumad aka sylenebilir.

SPde yaplmas gereken, hizmetin nihai kullancsn hedef alan stratejiler belirlemektir,

bunun iin de kademe ya da Bakanlk ii birim merkezli bir anlaytan uzaklalmas, bunun

yerine sre bazl ynetim anlayna geilmesi gerekmektedir. ocuklarda yaratlmas

amalanan deiiklikler iin Bakanlk ii birimlerin bir araya gelip birlikte ana stratejilerve alt stratejiler belirlemesi, bunlar faaliyet planlarna dntrmesi, btelendirmesi ve

daha sonra birim/birey hedefleri ile llebilir ve deerlendirilebilir hale getirmesi alma

admlar olmaldr. Bu tr bir hazrlk, Bakanlkn yeniden yaplanmas srecini de olumlu

etkiler.

Genel ortaretime ilikin belirlenen ama ve hedefler, birok adan eletiriye aktr.

Ortaretimde net okullulama yerine brt okullulamann gsterge olarak belirlenmesi,

ortaretim zorunlu bir kademe olmadndan ve belli bir ya araln dorudan hedef

almadndan yanltc olabilir. Ortaretimle ilgili belirlenen hedeflerin yalnzca eriimle

ilgili olmas ve sistemin i etkinlii, kalitesi ve eitlik boyutuyla ilgili hedeflerin kstl

biimde yer almas ya da hi yer almamas, nemli bir eksikliktir ve ortaretim sistemimizehakim olan anlayla ilgili bir gsterge niteliindedir.

SPde yer alacak stratejinin oluturulabilmesi iin gerekli yaklamn henz yakalanamam

olduu ortaretim rneinde aka grlmektedir. SP gibi dkmanlarda nihai

kullancnn salayaca yararlar zerinde durulmas gerekir: Ortaretimle ilgili planlama

yaplrken rencinin/ocuun ortaretim banda nasl alndyla ilgili deerlendirmenin

ve sonunda nasl mezun edilmek istendiiyle ilgili hedeflerin, SPdeki ilgili blmlerin

omurgasn oluturmas gerekmekteydi. Ortaretimin bilgi ve beceri odakl ve paydalar

ekseninde yeniden planlanmas gerektii ERG tarafndan dzenlenen toplantda tm

katlmclar tarafndan vurgulanmtr. Bu balamda, ocuklarn bilisel becerilerinin

dzeyiyle ilgili veri sunan PISA testi sonularyla ilgili hedeflerin neden uluslararas

ilikiler temas altnda yer ald sorgulanmaldr.

zellikle genel ortaretimle ilgili blmde, ama ve hedefler arasnda hiyerarik bir yap

kurulamad, hedeflerin birbirini belli lde tekrar ettii, performans gstergelerinin de

ak biimde tanmlanmad grlmektedir. Bu, kavramlarn tanmlarnn Bakanlk personeli

iinde henz tam olarak oturmad eklinde yorumlanabilir.

Ortaretime ilikin hedeflerin gerekleebilmesi iin PPde belirlenen faaliyetler de

sorunlar iermektedir. Okulu terklerin azaltlmas iin belirlenen btede okulu terk

nedenlerinin aratrlmas iin 17 milyon TLlik bir btenin okullara aktarlmasnn nedeni

anlalamamtr.


40/152


MEBin SP aracn en fazla sahiplenen kamu idarelerinden biri olduu gzlemlenmektedir.

Plann iyiletirilmesi iin, nihai kullanc zerindeki etkiyi merkeze alan bir yaklamn art

olduu, Bakan, mstear ve genel mdrler dzeyinde Plann daha fazla nemsenmesi

ile paydalar ve uzmanlar desteiyle radikal bir elden geirme srecinin gereklilii ve

izleme-deerlendirme etkinliklerini sivil toplumun glge ekiplerle desteklemesi gerektii

konularnda sivil toplum ve uzman kurumlar arasnda bir uzladan bahsedilebilir. Sivil

toplum tarafndan srdrlecek SP temelli bir deerlendirme sreci, SPnin hem eitim

sistemine ynelik hem de eitim politikas kltrne ynelik hedeflerin gereklemesi iin

ok nemlidir.

eitimin finansman

Eitimin bileenlerini belirleyen etmenlerden biri, eitim hizmetlerine ayrlan finansal

kaynaklardr. Raporun bu blmnde, eitim hizmetlerine ayrlan kaynaklar elde bulunan

son veriler nda deerlendirilecektir.

Eitim hizmetlerine ayrlan kaynaklar, kamu kaynaklarndan ya da hanehalklarndangelebilir. lkemizde hanehalklarnn eitime ayrd kaynaklar toplu bir biimde

grmeyi salayacak veriler 2002 tarihlidir. Bu tarihten sonra, veri toplama giriimleri

gereklemi olsa da, bu giriimlerin sonular kamuoyuyla paylalmamtr. Bu nedenle,

eitim hizmetlerinin karlanmasn salayan kaynaklarn kamu kesimiyle hanehalklar

arasnda nasl blldyle ilgili gncel bir deerlendirme yaplamamaktadr. Oysa

bu tr bir deerlendirme, eitim sistemini eitlik, etkililik ve verimlilik ilkeleri nda

deerlendirebilmek iin ok nemlidir. lkemizde zellikle son yllarda zel okullara ve zel

dersanelere devam eden renci saysndaki art6 ve eitim masraflarnn gitgide arttna

dair velilerden sklkla ykselen ikayetler, bu veri toplama ve deerlendirme gereksinimini

daha da artrmaktadr. MEB ve TK, bu gereksinimin karlanmas iin ivedilikle ibirlii

yapmaldr.

lkemizde hanehalklarnn eitimin finansmanna gerekletirdii katk hakknda

gncel veriler bulunmasa da, kamu sektrnn ayrd kaynaklar hakknda kapsaml bir

deerlendirme yapmay salayacak veriler her yl kamuoyuyla paylalmaktadr. Bu veriler

kullanlarak yaplan deerlendirmeler, Eitim zleme Raporunda kamuoyuna sunulmann

yan sra, ERG tarafndan her yl, bte grmeleri devam ederken milletvekillerine de

sunulmaktadr.7 Bylelikle, eitim politikalarnn ve kaynaklarnn belirleyicisi konumundaki

milletvekillerine gelecek senelerde ayrlmas planlanan kaynaklarn toplumun deien

ihtiyalarna yant verip veremeyeceine dair, verilere dayal bir deerlendirme sunulmasamalanmaktadr.

eitim hizmetlerine ayrlan kamu kaynaklar

Trkiyede kamu sektrnn eitim harcamalarna ayrd toplam kaynaklarn 2003ten bu

yana geliimi ve 2010-2012 yllar iin planlanan geliim Grafik 1de gsterilmitir.

Bu grafik incelendiinde, Trkiyede kamu sektr tarafndan gerekletirilen eitim

hizmetleri harcamalarnn 2004ten bu yana reel olarak artmakta olduu grlmektedir.

2004 ylnda (2009 fiyatlaryla) 27,3 milyar TL olan kamu eitim harcamalar tutar,

2009 ylnda 37,5 milyar TLye karlmtr; tutarn 2012 ylnda 39 milyar TLyi amas

beklenmektedir. Dier yandan, kamu eitim harcamalarnn GSYH iindeki paynn 2008e

dek ayn hzla artmad gzlemlenmektedir. Baka bir deyile, eitim harcamalarndaki art

6 Bkz. Eitim zleme

Gstergeleri Tablo A5 veTablo C5.

7 ERG, 2009b.


41/152


byk lde Trkiye ekonomisinin hzl bymesinden kaynaklanm, Hkmet eitim

hizmetlerini nceliklendirmek ynnde bir politika tercihi yapmamtr. 2009 ylnda eitim

harcamalarnn GSYH iindeki paynn % 3,4ten % 4e sramas, harcamalardaki arttan

deil, GSYHnin ekonomik kriz nedeniyle klmesinden kaynaklanmtr. Ekonomik kriz

ylnda eitim harcamalarnn reel olarak dmemesi, olumlu olarak deerlendirilebilir.

Ancak, Hkmetin bu art kademeli biimde geriye evirmek ynnde bir politika tercihiyapt 2010-2012 arasndaki planlamadan anlalmaktadr. Bu durum, Hkmetin eitim

harcamalarnn GSYH iindeki payn OECD ortalamalarna ya da UNESCOnun gelimekte

olan lkelere nerdii % 6 seviyesine karmak ynnde herhangi bir planlama yapmad

biiminde de yorumlanabilir.

Kaynaklar ve yntem: 2005 ylna kadar olan oranlar, Ylmaz (2007) tarafndan bulunmu rakamlarn yeni GSYH serisine

uyarlanmasyla bulundu. Bu saylar, DPT (2008) kaynanda yer alan bulgularla ok byk lde uyumludur. 2006-2009

yllar iin saylar Muhasebat Genel Mdrlnn internet sitesinde (www.muhasebat.gov.tr) yer alan Genel Ynetim

Bte Uygulama Sonular incelenerek bulundu. 2010 yl harcamas, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrlnn (www.

bumko.gov.tr) internet sitesinde yer alan balang deneinden (B) derlendi. 2011 ve 2012 ylna ait rakamlar 2010

Bte Gerekesinde yer alan denek tekliflerinden (T) derlendi. 2010, 2011 ve 2012 yllarnda mahalli idarelerin son ylda yaptklar ortalama eitim harcamasnn (GSYHnin % 0,18i) ayn ekilde devam edecei varsayld.

Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) tarafndan gerekletirilen bte

izleme almalar da, Hkmetin mali adan eitim hizmetlerini nceliklendirmediini

gstermektedir. Eitim, salk, sosyal gvenlik ve sosyal koruma harcamalarndan oluan

kamu sosyal harcamalar iinde eitim hizmetlerinin pay gitgide azalmaktadr. Eitim

hizmetlerinin kamu sosyal harcamalar iindeki pay, 1999dan 2008e % 30dan % 23e kadar

dmtr. Ayn dnemde salk hizmetlerine ayrlan payn artt gzlemlenmektedir.

TEPAV, salk harcamalarndaki artn kompozisyonunu da, koruyucu salk hizmetleri

yerine tedavi edici salk hizmetlerine ayrlan kamu kaynaklar hzla artt iin, maliyet

etkin bulmamaktadr. Dier bir deyile, Hkmetin sosyal harcamalarndaki art, salkhizmetlerinin karlanmasnda kullanlmakta, eitim hizmetlerine ncelik verilmemektedir.8

45.000

40.000

35.000

30.000

25.000

20.000

15.000

10.000

5.000

0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010(Balangdenei)

2011(denekteklifi)

2012(denekteklifi)

% 4,5

% 4,0

% 3,5

% 3,0

% 2,5

% 2,0

% 1,5

% 1,0

% 0,5

% 0,0

% 3,3% 3,1 % 3,0 % 3,1

% 3,2% 3,4

% 4,0 % 3,9 % 3,8 % 3,7

Kamu eitim harcamalar(milyon TL, 2009 fiyatlaryla)(sol eksen)

Kamu eitim harcamalarnnGSYHye oran(sa eksen)

29

.397

27

.300

27

.556

30

.935

32

.922

35

.947

37

.775

37

.769

38

.230

39

.198

grafik 1: eitim hizmetlerine ayrlan kamu kaynaklarnn geliimi

8 TEPAV, 2009.


42/152


renci bana den kamu eitim harcamalar

Eitime ayrlan kamu kaynaklarnn toplam yannda, renci bana den kamu eitim

harcamalar da eitime ayrlan kaynaklarn ocuklarn gereksinimlerini karlayabilecek

ekilde salanp salanmadyla ilgili ipular verebilir.

2006dan bu yana merkezi ynetim tarafndan gerekletirilen renci bana harcamalarve 2010 yl iin merkezi ynetim btesinden ayrlan kaynaklar, Grafik 2de gsterilmitir.

Buna gre, okul ncesi eitim ve ilkretim ile yksekretimde renci bana den

harcamalarda istikrarn saland, ancak ortaretimde 2008 ylndan bu yana kaydadeer

bir dn gerekletii grlmektedir. zellikle mesleki ve teknik ortaretimde

glenen bu trendin nedeni, ortaretimin drt yla karlm olmas ve ortaretime

ayrlan kaynaklarn bu deiimin gerektirdii lde artrlmam olmasdr. Bu durum,

ortaretimin kalitesiyle ilgili kayglar da artrmaktadr.

Kaynak ve yntem: Bu alma iin yaplan hesaplamalar. Harcama ve denek verileri Muhasebat Genel Mdrl ve Bte

ve Mali Kontrol Genel Mdrlklerinin internet sitelerinden alnmtr. renci saylarna akretim, zel eitim ve zel

retim kurumlarnda eitim gren renciler, bu kurumlarn denekleri ilgili koddan karlanmad iin dahil edilmemitir.

renci saylar Trkiye Eitim statistikleri, Milli Eitim statistikleri(MEB) ve Yksekretim statistiklerinden (SYM)

alnmtr.

renci bana den harcamalarn ortaretim kademesinde azalmas, lkemizde kamu

sektrnn eitime ayraca kaynaklar hesaplanrken renci saysnn gz nne alnan

etmenlerden biri olmadn gstermektedir. Dier bir deyile kaynaklar, hizmetten

yararlanan birey saysna gre deil, denei alan merkezi ya da yerel birim temel

alnarak hesaplanmakta, bu da eitimde eitlik ilkesiyle eliir sonular dourmaktadr. Bupolitikann sonular, renci bana den merkezi ynetim harcamasnn iller arasnda

gsterdii deikenlikte de ortaya kmaktadr (Harita 1, 2 ve 3).

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

0

2006 2007 2008 2009 2010

1.248 1.3221.371 1.390 1.413

1.7961.921

2.2732.083 2.051

2.834 2.777 2.937

2.572

2.188

4.667 4.7344.914

4.7454.647

Yksekretim

Mesleki ve teknik ortaretim

Genel ortaretim

Okul ncesi eitim ve ilkretim

(Balang denei)

grafik 2: renci bana den merkezi ynetim harcamalar (tl, 2009 fiyatlaryla)


43/152


harita 1: okul ncesi eitim ve ilkretimde renci bana denmerkezi ynetim harcamas, 2009

harita 2: genel ortaretimde renci bana den merkezi ynetimharcamas, 2009

harita 3: mesleki ve teknik ortaretimde renci bana den merkeziynetim harcamas, 2009

Kaynak: Trkiyenin tm iin kullanlan yntemin ayns kullanlmtr. l ayrntsnda harcama verisi Maliye Bakanl

tarafndan paylalmtr (Mays 2010).


44/152


Haritalardan da grlecei zere, renci bana den merkezi ynetim harcamalarnda

dk renci saysna sahip illerin avantajl, yksek renci saysna sahip illerden zellikle

stanbulun, Gneydou Anadoluda bulunan illerin ve ksmen Marmara Blgesinde

bulunan illerin dezavantajl olduu gze arpmaktadr. Nfus art hz yksek dourganlk

ve/veya g nedeniyle yksek olan bu illerde, renci bana harcamalarn dk olmas,

eitimde eitlik ilkesiyle elimektedir. Bu durum, bu illerin dier gstergelerde de ortayakan dezavantajl konumunu perinleyecektir. MEBin ivedilikle, eitim hizmetlerine ayrlan

kaynaklar eitimde eitlik ilkesininin gerektirdii biimde datmay salayacak sreleri

oluturmas gerekmektedir. Bu sreler, yeni ynetiim biiminin en nemli paralarndan

birini oluturacaktr.

zetle, Trkiyede eitim hizmetlerine ayrlan tm kaynaklar hakknda bir deerlendirme

yapmak, hanehalklarnn katklarn gsterebilecek gncel bir veri toplama giriimi

olmadndan olanakl deildir. Kamu kaynaklaryla ilgili deerlendirmeler ise, Hkmetin

eitim hizmetlerine ayrlan kaynaklarn miktar ve bu kaynaklarn eitliki, etkili ve verimli

bir biimde datlp datlmadyla ilgili almalar yapmas gerektiini gstermektedir.


45/152


Eitim zleme Raporu 2009un bu blmnde, temel eitimin kademesindeki ocuk

ve genlerin zellikleri ve bu zellikler erevesinde eitim sistemine katlmlaryla ilgili,

2008-2009 ve 2009-2010 eitim-retim yllarndaki gelimelere odaklanan kapsaml bir

deerlendirme sunulacaktr.

Eitim sistemi, uluslararas szlemelerle ocuklara tannm bir hak olan ocuklarn yararn

dier tm nceliklerin nnde tutma ilkesi gereince, rencinin bireysel, ailevi ve iinde

yaad toplumdan kaynaklanan zelliklerini dikkate alarak ocuun geliimini en yksek

dzeye tayacak ekilde eitim hizmetlerini tm ocuklar iin eriilebilir hale getirmekle

ykmldr. Bu nedenle, ocuk ve genlerin zellikleri srekli izlenmeli, bu zelliklerdenhangilerinin eitim sisteminin gncel koullar iinde eitime katlm ve eitimde baar

asndan bir dezavantaj oluturduu belirlenmeli ve bu incelemenin sonular nda

sistemin unsurlarnda iyiletirmeler gerekletirilmelidir. Eitim sistemi, bir renci profili

yaratma ya da yalnzca rencinin zelliklerini deitirme gayreti iinde olamaz; sistemin

ykmll rencilerin geliimini en st dzeye tayacak hizmetlerin tm ocuklarn

yararlanabilecei ekilde eitlendirilip sunulmasdr.

Bu blmdeki deerlendirmeler, bu anlay ekseninde gerekletirilmektedir. ncelikle,

okul ncesi eitimde renci saysndaki art, bu kademedeki hizmetlerin niteliiyle

birlikte deerlendirilmekte, ardndan ilkretimde kayt ve devamlln artmas iin

gelitirilen mekanizmalar deerlendirilmektedir. Son ksmda, raporun odak konularndanbiri olan ortaretim andaki genlerin zellikleri ve eitime katlmlar hakknda farkl

kaynaklardan gelen verileri harmanlayan, kapsaml bir deerlendirme sunulmaktadr.

okul ncesi eitim politikalar

Okul ncesi eitim, ocuklarn geliimsel yetersizliklerinin en erken ada giderilmesi

ve ileriki hayatlarna etkisinin en aza indirilmesi iin ok nemli bir retim kademesi

konumundadr. zellikle toplumun dezavantajl kesimlerine mensup ocuklarn eitim

hayatlarna bu dezavantajlar olabildiince arkalarnda brakarak balamalar iin ve

toplumsal eitsizliklerin giderilmesi iin etkili bir sosyal politika arac olan okul ncesi

eitimde lkemizde son yllarda yaanan gelimeler sevindiricidir.

Getiimiz senelerde kamuoyuyla paylalan resmi belgeler, okul ncesi eitimin nemini

vurgulamakta ve gerekletirilmek istenen hedefleri ortaya koymaktadr. Ocak 2008de

yaymlanan 60. Hkmet Program Eylem Plan, Milli Eitim Bakanlnn sorumluluunda

ve DPT, Maliye Bakanl, yerel ynetimler, sivil toplum kurulular ve TRTnin ibirliinde

okul ncesinde okullulama oran % 50ye karmay hedeflemektedir.9 Ocak 2010da

kamuoyuyla paylalan Stratejik Plan 2010-2014te de, okul ncesi eitimde net okullama

orannn dezavantajl ocuklar gzeterek plan dnemi sonuna kadar % 70in stne

karlmas stratejik hedef olarak konmutur.10 Her iki belgede de hedeflerin hangi ya

grubu iin belirlendii belirtilmemitir. Ancak, 60-72 ay ya grubu iin % 100 okullulamann

hedeflendii gz nnde bulundurulduunda, her iki hedefin de okulncesi eitimden

faydalanabilen 48-72 ay ya grubunun tm iin olduu karm yaplabilir.

eitimin bileenleri:renci

9 Babakanlk, 2007.

10 MEB SGB, 2009a.


46/152


Bu balamda, Hkmetin 48-72 ay ya grubunda 2011-2012 retim ylnda % 50, 2013-

2014 retim ylnda % 70 okullulama orann hedefledii sylenebilir. Bu hedefler, Trkiye

iin iddial ancak gerekli hedeflerdir.

Okul ncesi eitimin yaygnlatrlmas iin konulan hedefler dorultusunda srdrlen

almalar sonucu, 2008-2009dan 2009-2010a geilirken okullulama oranlarnda nemli

artlar salanmtr. 2009-2010da 180.000 renci daha okul ncesi eitime kazandrlm,

bylece okullulama oran, 36-72 ay ya grubunda % 27ye, 48-72 ay ya grubunda

% 38e kadar ykselmitir. Grafik 3ten de grld gibi, son yllarda renci saysnda ve

okullulama orannda art hzlanmtr.

Kaynak: MEB, Trkiy

erg-2009-eğitim İzleme raporu

Documents